Migne Patrologia Latina Tomus 102
Via regia (Smaragdus S. Michaelis), J. P. Migne
DACHERIUS HUMANISSIMO LECTORI.
Hujus operis VIA REGIA inscripti auctor non est Smaragdus presbyter et monachus Anianae in Septimania dioecesique Magalonensi, qui doctrina et sanctitate Ludovici Pii imperatoris tempestate florebat; neque idem Smaragdus Luneburgensis monasterii in Saxonia abbas, quandoquidem monasterium istud condidit Hermannus Saxoniae dux sub anno 972, sed Smaragdus abbas sancti Michaelis (vulgo Saint-Mihiel ) in dioecesi Virdunensi. Sententiam hanc approbat doctissimus Lucas Holstenius, qui nuper in Urbe orbem litterarium veluti sidus splendidissimum illustrabat.
« In Codice manuscripto » ait ille, « serenissimae reginae [Sueciae] unde hoc exemplar accurate descriptum est, deficit primum folium, quo auctoris praefatio continebatur ad Ludovicum Pium, ut puto, sub quo diem extremum eum obiisse nos docet epitaphium (0932D)a Sammarthanis fratribus editum. Ut Smaragdo hoc opus tribuam facit epistola eidem in calce subjuncta Caroli imperatoris ad Leonem III papam, quam idem Smaragdus edidisse scribitur. Unde apparet hunc Smaragdum auctorem esse narrationis de collatione habita Romae in secretario basilicae Vaticanae inter missos Caroli Magnii et Leonem papam, quam Jac. Sirmondus tom. II Concil. Gall., pag. 256, edidit; cum testimonia illa quorum narratio principio meminit, epistola Caroli contineantur. Praeterea ex styli et tractandi modo perspicue apparet librum, qui DIADEMA MONACHORUM appellatur, hujus Smaragdi fetum esse: cujus auctorem alii Smaragdum sancti Michaelis abbatem in Saxonia manifesto errore faciunt. Nam liber serenissimae reginae ante Saxonicorum imperatorum tempora scriptus est, qui monasterium Luneburgense construxerunt. Neque enim (0933A)dubitari potest quin utrumque unius ejusdem auctoris opus sit, cum multa ex uno in alterum ad verbum transcripta legantur, ut videre est in Diademate Monachorum, quod eadem capitum serie praetexitur, et iisdem, ut dixi verbis, utrique tamen vitae generi diversa ratione accommodatis: conferas tantum capita 6, 7, 8 et 9, et res ad oculum patebit. »
Enimvero ea quae acta sunt Romae de Symbolo fidei inter Leonem papam et missos Caroli Magni, se non collegisse modo, sed et ipsis interfuisse non obscure innuit Smaragdus initio narrationis, ubi haec verba: « His dictis novi quod nonnulla colloquendo potius quam disputando praecesserant, quorum series sensuum seu verborum, nisi tantum quod inde fuit, non satis memoriae occurrit, etc. In quantum recordari (0934A)valeo, iste fuit cursus sensuum, et summa conclusio novissimarum definitionum, » etc. Namque in Urbem secum adduxerant Smaragdum legati illi, Jesse episcopus Ambianensis et Adalardus Corbeiae abbas, utpote virum in rebus ecclesiasticis apprime versatum, ut ejus eruditio sibi esset subsidio.
Porro legenti patebit, Smaragdum, cum regi dicavit suum opus, aetate jam provectum fuisse. Et licet in hoc opere nullos sanctos Patres laudet nominatim, continuo tamen e placitis eorum collectos quasi flores spargit, quemadmodum doctus quisque poterit dijudicare. Denique quantum e Smaragdi monitionibus profecerit Ludovicus, qui agnomen Pii sortitus est, in regendo tum seipso, tum etiam imperio patefaciunt ipsius egregii mores et acta illustria.(0933) Epistola nuncupatoria. (0933B) Deus omnipotens, te, o clarissime rex, quando voluit, et ubi voluit, de regali nobilique genere nobiliter procreavit, et misericorditer ad lavacrum regenerationis perduxit: caput tuum oleo sacri chrismatis linivit, et dignanter in filium adoptavit. Constituit te regem populi terrae, et proprii Filii sui in coelo fieri jussit haeredem. His etenim sacris ditatus muneribus rite portas diademata regis.
Primum quia de femore regis regalique descendis prosapia, decenter tibi convenit, et bene et multa regere regna. Secundo quia te regem esse, et sacri chrismatis unctio, et fidei confessio, operisque confirmat et actio. Tertio ut aeternum cum Christo feliciter perciperes regnum. misericorditer adhuc te parvulum Rex regum adoptavit in filium. Haec te (0933C)prospicua claraque indicia ab infantia regem clamitant regemque confirmant; superest ut haec ipsa regalia, quae percepisti a Domino munera, sollicite salva custodias, et operibus pariter moribusque defendas: exiguo enim tempore in hac, qua vivimus, morabimur vita; quia via universae carnis pergimus, et celeri cursu ad promissam quotidie patriam festinamus.
Restat ergo ut de illa tantum solerter interrogemus via, quae nos a latronibus tutos vitiisque defaecatos desideratam feliciter ducat ad patriam. Hortatur etenim nos de hac re Propheta, cum dicit: State super vias, et videte, et interrogate de semitis antiquis, quae sit via bona, et ambulate in ea; et invenietis refrigerium animabus vestris (Jerem. I, 16). Sollicite (0933D)ergo haec a nobis discreteque quaerenda est via, quae nos salvos ad requiem perducat aeternam; et cum Domino nobis monstrante fuerit inventa, caute discreteque nobis ambulandum est per eam, non ad dexteram ambulantibus aut ad sinistram. Occurrat illa de qua propheticus sermo denuntians clamat: Est via quae videtur hominibus recta, cujus novissima demergunt ad inferna (Prov. XIV, 12). Sed ne aliquis nostrum per ignorantiam in hoc oberrans incidat devium, pie nos propheta admonet Isaias: Et erunt oculi tui videntes praeceptorem tuum: et aures tuae audientes verbum post tergum monentis. Haec est via, ambulate in ea, ut non declinetis neque ad dexteram (0934B)neque ad sinistram (Isa. XXX, 20). Nam et Israeliticus populus cum, per aliena transiens regna, ad repromissionis tenderet patriam, nuntios misit ad Sehon regem Amorrhaeorum, dicens: Obsecro ut transire mihi liceat ad terram tuam, non declinabimus ad dexteram neque ad sinistram, sed per viam regiam gradiemur, donec transeamus fines tuos. (Num. XXI, 21.)
Et tibi ergo, nobilissime rex, si vis ad supernam feliciter promissionis tendere patriam, diligenter regia quaerenda est via, quia cum sis rex in terra, ad coelorum properans regna per regiam debes currere viam. Trita etenim est, et antiquitus sanctorum regum vestigiis confricata. Per illam Josue firmissimo properans gradu, multorum regum colla comminuit, (0934C)nefandorum phalanges stravit, Hiericuntinos muros evertit, et Israelitico populo terram repromissionis distento fune divisit. Per illam David indeclinabiliter gradiens, persecutori Sauli pepercit; lapideo ictu Goliam exstinxit, et ab improperio Allophylorum Dei populum liberavit, et sibi regnum perpetuum solidavit. Per illam firmiter ambulantem Ezechiam misericorditer Dominus vistavit, a mortis thoro revocavit, et quinquies ternos ad vitam pristinam addidit annos. Per illam adhuc ambulans Salomon, quasi fluvius aqua, impletus est sapientia : nam ab illa recedens inexpiabilem gloriae suae intulit maculam. Per illam intrepidus Ozias rex justus ambulans excelsa comminuit, abominationes diversas a populo Dei abstulit, et justificationes a Domino multiplices accepit.(0934D) Ecce conspicis perspicue, rex nobilissime, qualiter per regiam ad Deum reges ambulant viam, et ad coelorum regna cum caeteris sanctis reges quoque feliciter volant. Via etenim regia est, quae per prophetam vocatur sancta (Isa. XXXV, 9), per quam non transibit pollutus, ait idem propheta: nec invenietur ibi leo, diabolas scilicet, qui rugiens circuit quaerens quem devoret; nec mala bestia, daemon videlicet, ascendit per eam; sed est directa via, et ambulabunt qui redempti a Domino et liberati fuerint, per eam. Per quam et te quotidie, auxiliante Domino, ire cognoscimus et gratulamur, et ad aeternam gloriam te esse venturum fideliter credentes non dubitamus. (0935A)Tantum est, ut quod coepisti bonum perficias, et usque ad perseverantiae finem perducas; quia non qui inchoaverit, sed qui perseveraverit, salvus erit. En jam aggrediar Domino miserante tibi, rex, regiam (0936A)describere viam, qua ambulans non habebis offendiculum, sed perfectum in finem aeternumque cum gaudio a Domino excipies regnum, in qua via dilectionis gradum convenienter ponimus primum.(0935A) INCIPIT LIBER. CAPUT PRIMUM. De dilectione Dei et proximi. Dilige ergo, mitissime rex, Dominum, sicut ille praecepit, scilicet ex toto corde, tota anima et tota virtute tua (Deut. XI, 5). Dilige quia prior dilexit. Sic enim Joannes ille qui super dilectionis fontem in coena recubuit, in Epistola sua ait: Fratres, diligamus invicem, (0935B)quoniam ille prior dilexit nos (I Joan. IV, 19). Neque enim poterat Dominum fragilitas diligere humana, nisi ille primum nostram diligeret naturam. Illius est enim omne quod possumus; illo vivificante vivimus, illoque vegetante movemur. Nihil enim habet homo quod non acceperit; nec bene velle in arbitrio constat humano, quanto magis perficere? Dilexit etiam te priusquam esses, et ideo ut esses creavit. Illi autem laudem referens sancta clamitat Scriptura: Diligis enim omnia quae sunt, et nil odisti horum quae fecisti, nec enim odiens aliquid constituisti (Sap. XI, 25). Diligens etenim Dominus, o mitissime rex, creavit te, et vivificavit, nutrivit et custodivit, et ad lavacrum regenerationis perduxit, renovavit, (0935C)gubernavit, et ad intelligibilem perduxit aetatem; et dum adhuc parvulus esses, regali te sede sublimiter evexit. Haec omnia tibi misericorditer et per dilectionem operatus est Deus. Aperi ergo, o rex, oculos cordis, et in tantum te a Jesu Christo Domino nostro antequam esses cognosce dilectum, ut pro te ejus sanguinem non dubites fusum. Suspende cor tuum ad dilectionem Creatoris tui; et non modicum, aut ex aliquo, sed sicut superius dictum est, ex toto corde, et ex tota anima, et ex tota virtute tua dilige Dominum Deum tuum, ita ut nullius dilectionem praeponas dilectioni Domini tui. Et ipso te docente intellige; ait enim: Qui diligit patrem et matrem plusquam me, non est me dignus (Matth. X, 37). Vere enim si Deum toto corde diligimus, dilectioni ejus (0935D)non parentum, nec filiorum dilectionem praeferre debemus.
Sed si diligis Deum, o piissime rex, ex toto corde et ex tota anima tua, et ex tota virtute tua, necesse est ut diligas proximum tuum sicut teipsum: Quia in his duobus mandatis universa lex pendet et prophetae (Matth. XXII, 40). Ergo legem et prophetas non implet, qui Deum proximumque non diligit. Et vera perfectaque in hoc consistit dilectio, ut diligatur Deus, diligatur et proximus; scriptum est enim: Qui non diligit fratrem suum quem videt, Deum, quem non videt, quomodo potest diligere? Et hoc mandatum habemus a Deo, ut qui diligit Deum, diligat et fratrem suum (I Joan. IV, 20). Ipse namque auctor dilectionis Dominus Jesus Christus mentibus nostris mandatum (0936A)dilectionis inculcans, ait: Mandatum novum do vobis; ut diligatis invicem sicut dilexi vos. In hoc cognoscent omnes quia discipuli mei estis, si dilectionem habueritis ad invicem (Joan. XIII, 34, 35). Nam et ille discipulus, qui de pectore Domini charitatis fluenta potabat, dilectionem Dei et proximi vaporans aiebat: Charissimi, diligamus nos ad invicem, quoniam charitas (0936B)ex Deo est, et omnis qui diligit fratrem suum, ex Deo natus est, et cognoscit Deum: qui autem non diligit fratrem suum, non habet charitatem, et non novit Deum. Si diligamus invicem, Deus in nobis manet, et charitas ejus in nobis perfecta est (I Joan. IV, 7). Nam et Petrus princeps apostolorum, ut nos diligamus invicem, dulciter exhortans ait: Estote itaque prudentes, sobrii, vigilantes in orationibus: ante omnia autem mutuam in vobismetipsis charitatem continuam habentes; quia charitas operit multitudinem peccatorum (I Petr. IV, 8). Attendendum est quia non dixit: Temporalem habete charitatem, quae aliquando sit vobiscum, et aliquando discedat a vobis; sed continuam, inquit, quae vobiscum perseverans maneat, et a cordibus vestris nunquam discedat. Beata virtus dilectionis et charitatis, (0936C)quae sic operit multitudinem peccatorum, et delet a cordibus fidelium, ut nunquam pereant in aeternum.
Quaerere nonnulli solent quis sit proximus, quem tam germane praecipit diligere Deus. Nos vero proximum, fidelem omnem dicimus Christianum, qui non solum rationabiliter proximus, sed et fideliter frater vocatur: unum enim Deum habentes, eumdemque Patrem, ejus gratia renati, vocamus. Ergo generaliter omnis Christianus, Christiano proximus appellatur: cujus sigillatim ponens species, Apostolus praecipit diligendas: Viri, diligite uxores vestras, et nolite amari esse ad illas (Ephes. V, 25). Ut filii diligantur, idem Apostolus admonet parentes, dicens: Patres, (0936D)nolite ad iracundiam procurare filios vestros (Ephes. VI, 4). Ut servi diligantur, idem Apostolus admonet, dicens: Domini, quod justum est et aequum praestate servis, scientes quoniam et vos Deum habetis in coelis (Coloss. IV, 10). Nam et alibi de illis Scriptura ait: Si est tibi servus, sit quasi anima tua, quasi fratrem sic eum tracta (Eccli. XXXIII, 31). Ut amicus pariter diligatur et inimicus, praecipit Apostolus, ubi amicum in Deum, et inimicum propter Deum admonet diligendum. Nam et Dominus in Evangelio ait: Diligite inimicos vestros, benefacite his qui oderunt vos: et orate pro persequentibus et calumniantibus vos (Matth. V, 44). Ecce liquido patet quem proximum praecipit Dominus diligendum, uxorem videlicet et filios, servos, amicos et inimicos, in quibus nominibus omnis Christianus (0937A)cognoscitur dici proximus, omnisque a Domino praecipitur diligendus. Beata ergo virtus dilectionis et charitatis, quae omnes amplectitur, omnes diligit, et quasi unius proximi in mentis arcana omnium amorem recondit. Vere beata, quae nutrit virtutes, et delet peccata, opprimit iram, recludit odia, expellit avaritiam, comprimit rixam, effugat pariter omnia vitia, omnia tolerat, omnia credit, omnia sperat, inter opprobria secura est, inter odia benefica, in veritate firma, a pravis impugnatoribus non diripitur, a latronibus non furatur, a praedonibus non rapitur, a flumine non destruitur, ab incendio non crematur, ab haeresi non dividitur; individua stat, inexpugnabilis manet, inexplicabilis durat, inconcussa perseverat, incorrupta laetatur; ligamentum est omnium (0937B)virtutum, gluten est animarum, concordia mentium; societas electorum et exsultatio angelorum: ne adversitatibus frangatur, fortiter mentem roborat; ne ira superetur, rationabiliter reprimit. Vere enim haec, ut video, regalis est virtus, quae cunctis in palatio panem laetitiae frangit, cunctis vinum jucunditatis porrigit, dulcia cunctis oscula tribuit, et diligens omnes ulnis extensis amplectitur. Tene ergo istam, o clarissime rex, tam claram et beatam regiamque virtutem; tecum sit, tecum maneat, tecum surgat, tecum pergat, tecum laetetur et convivetur; decet enim in convivio regis tam regiam jugiter inesse virtutem.
CAPUT II. De observandis mandatis Domini. (0937C) Quia Domino auxiliante viam regiam scribere coepimus, necesse est ut in ea operis gressus firmiter et diligenter, et ordinate ponamus, ut currens per eam non ibi damnosum offendiculum, sed lucrosum aeternumque inveniat gaudium. Videamus quod nobis ipse dilectionis auctor post exsecutionem dilectionis conservandum concedat praeceptum; ait enim: Si diligitis me, mandata mea servate: et ego rogabo Patrem, et alium Paracletum dabit vobis, ut maneat vobiscum in aeternum (Joan. XIV, 20). Attende ergo, o clementissime rex ac mitissime, quantum nos diligat Dominus noster Jesus Christus, qui cum promissione a nobis suam exigit dilectionem, et Spiritum sanctum dicit nobiscum esse in aeternum mansurum, si post dilectionem suam mandata ejus servaverimus. Ab (0937D)ipso enim (ut jam superius diximus) nobis omnia bona creduntur, et velle bonum et operari ab illo prius nobis largitur. Diligimur enim ut diligamus, amamur ut amemus, cognoscimur ut cognoscamus, adjuvamur ut operemur et operando virtutibus ditemur. Ergo si te dilectio Dei proximique demulcet, consequens est ut facias quod ille praecepit, quia in tantum diligis, in quantum facis. Neque enim potest sincere Deum diligere, qui mandata ejus fideliter non implet. Ipse te Domino docente intellige; ait enim: Si quis diligit me, sermonem meum servabit; et Pater meus diliget eum, et ad eum veniemus, et apud eum mansionem faciemus. Et qui non diligit me, sermones meos non servat (Ibid., 24). Joannes quoque apostolus (0938A)dilectione Domini repletus in Epistola sua ait: In hoc scimus quoniam cognovimus eum, si mandata ejus observemus. Qui dicit se nosse eum, et mandata ejus non custodit, mendax est, et in hoc veriats non est. Qui autem servat verbum ejus, vere in hoc charitas Dei perfecta est (I Joan. II, 3). Liber quoque Job ore Domini sacratus de hoc ipso testis est, maxime de regibus dicens: Non aufert a justo oculos suos, et reges in solio collocat in perpetuum, et illi eriguntuur. Revelabit quoque aurem eorum, ut corripiat; et loquetur ut revertantur ab inquitate. Si audierint et observaverint, complebunt dies suos in bono, et annos suos in gloria: si autem non audierint, transibunt per gladium ut consumantur in stultitia (Job XXXVI, 7. 10 seqq.). De se quoque ipse Job bonum rectumque (0938B)dans testimonium, ait: Vestigia Dei secutus est pes meus, viam ejus custodivi, et non declinavi ex ea, a mandatis labiorum ejus non recessi, et in sinu meo abscondi verba oris ejus (Job XXIII, 11, 12). Tale ergo de te, o bone rex, volumus semper audire testimonium, tale videre frequenter et opus.
Ipse quoque Dominus de dilectione sua atque mandatorum suorum observantia populum Israeliticum admonens, dicit: Et nunc, Israel, audi praecepta et judicia, quae ego doceo te, ut faciens ea, vivas in eis. Observa et cave ne quando obliviscaris Domini Dei tui. Et nunc, Israel, quid Dominus Deus tuus petit a te, nisi ut timeas Deum tuum, et ambules in viis ejus, et diligas eum, ac servias Domino Deo tuo, in toto corde tuo, et in tota anima, custodiasque mandata (0938C)Domini, et caeremonias ejus, quas hodie praecipio tibi, ut bene sit tibi? Si autem audieris vocem Domini Dei tui, ut facias atque custodias omnia mandata ejus, quae ego tibi praecipio hodie, faciet te Dominus Deus tuus excelsiorem cunctis gentibus quae versantur in terra: venientque super te universae benedictiones istae, et apprehendent te, si tamen praecepta ejus audieris. Benedictus tu in civitate, et benedictus in agro. Benedictus fructus ventris tui, et fructus terrae tuae, fructusque jumentorum tuorum, greges armentorum tuorum, et caulae ovium tuarum. Emittet Dominus benedictionem super cellaria tua, et super omnia opera manuum tuarum. Dabit Dominus inimicos tuos qui consurgunt adversum te, corruentes in conspectu tuo (Deut. IV, 1; VIII, 11; X, 12; XXVIII, 1 seqq.).(0938D) Addens quoque Dominus adhuc ad Israelem, dicit: Si in praeceptis meis ambulaveritis, et mandata mea custodieritis, et feceritis ea, dabo vobis pluvias temporibus suis, et terra gignet germen suum, et pomis arbores replebuntur. Apprehendet messium tritura vindemiam, et vindemia occupabit sementem: et comedetis panem vestrum in saturitate, et absque pavore habitabitis in terra vestra. Dabo pacem in finibus vestris: dormietis, et non erit qui exterreat. Auferam malas bestias, et gladius non transibit terminos vestros. Persequemini inimicos vestros, et corruent coram vobis. Persequentur quinque de vestris centum alienos, et centum de vobis decem millia, cadent inimici vestri gladio in conspectu restro. Quod si non (0939A)audieritis me, nec feceritis omnia mandata mea, si spreveritis leges meas, et judicia mea contempseritis, ut non faciatis ea quae a me constituta sunt, et ad irritum perducatis pactum meum, ego quoque haec faciam vobis. Visitabo vos velociter in egestate, et ardore qui conficiat oculos vestros, et consumat animas vestras. Frustra seretis sementem, quae ab hostibus devorabitur. Ponam faciem meam contra vos, et corruetis coram hostibus vestris, et subjiciemini his qui oderunt vos: fugietis nemine persequente (Levit. XXVI). Per Isaiam quoque Dominus ad Israel clamat, et dicit: Utinam attendisses mandata mea! Facta fuisset sicut flumen pax tua, et justitia tua sicut gurgites maris; et fuisset quasi arena semen tuum, et stirps uteri tui ut lapilli ejus: non interiisset, et non fuisset attritum (0939B)nomen ejus (Isa. XLVIII, 18, 19).
Bonum ergo tibi est, o rex, ut diligas Dominum Deum tuum, et ob dilectionem ejus nimiam sollicite et diligenter custodias ejus praecepta. Sancta sunt enim mandata ejus et justa, et observantibus valde salutaria. Propterea Pater et Filius et Spiritus sanctus ad te venient, et apud te in proprio laetam mansionem facient, et beatus eris in perpetuo tali hospite visitatus. Propterea complebuntur in benedictionibus dies tui, et in gloria anni tui. Propterea pax tua feliciter multiplicabitur, et gaudium sicut flumen in aeternum complebitur.
CAPUT III. De timore. Ecce jam auxiliante Deo ad tertium viae regiae (0939C)pervenimus gradum, in quo operis nostri rectum debemus figere gressum. Sed quia per nosmetipsos agere non valemus, Prophetam ejusdem Domini, cujus viam gradimur, diligenter interrogemus.
Adest nobis benevolus humilisque David Spiritu sancto repletus, et ubi post observantiam mandatorum Dei, servitiumque beatum pedem operis nostri figere debeamus ostendit, dicens: Servite Domino in timore: et exsultate ei cum tremore (Psal. II, 11). Nam et Apostolus aeque nos admonet, dicens: Cum timore vestram salutem operamini (Philip. II, 12). Ecce quomodo via regia patet, ecce quomodo perspicua est, ecce quomodo ultro se occurrentibus offert: planam se iter agentibus sternit, et lucidam (0939D)se calcantibus praebet. Quid enim clarius? quid lucidius? quidve congruentius esse potest, quam ut qui diligit Dominum, mandata ejus observet et operetur in eis? et qui operatur, non inaniter, aut jactanter, sed cum timore Dei operetur, et non sibi de bono opere inanes et vacuas tribuat laudes, sed Domino jugiter dignas gratias referat, qui eum et fructu boni operis impleat, et in operando felix ei adjutorium praebeat. Scriptum est enim: Qui timent Dominum, speraverunt in Domino: adjutor eorum et protector eorum est (Psal. CXIII, 11).
Time ergo, o mitissime rex, Deum, ut protectionem tibi jugiter et adjutorium felix ministret, et tua vox cum voce Mariae, Moysi et Aaron unita ad Regem (0940A)regum clamet, et dicat: Adjutor et protector meus Dominus, et factus est mihi in salutem (Exod. XV, 2). Necnon et vox tua cum regis David voce conjuncta, jubiloque exsultationis repleta vociferans clamet, et dicat: Dominus virtus mea, firmamentum meum, et refugium meum, et liberator meus: Deus meus, adjutor meus, et sperabo in eum. Protector meus, et cornu salutis meae, et susceptor meus. Laudans invocabo Dominum, et ab inimicis meis salvus ero (Psal. XIX, 3 et 4).
Time ergo Deum, rex, ut jugem tibi animae virtutem corporisque ministret, firmamentum mentis et adjutorium concedat aeternum, cornu regni tui faciat sublime, et brachium fortitudinis robore confirmet. In timoris etenim laudem Salomon ait: Timor Domini (0940B)apponet dies (Prov. X, 27). Time ergo Deum, o rex, sed illo timore, qui sanctus permanet in saeculum saeculi; illo casto timore, qui tibi ad dies temporis hujus adjiciet dies aeternos, dies perpetuos, dies immortales, dies perennes: imo diem unum sine vespera et infinitum, diem felici gaudio plenum, indeficiente luce refertum, angelico comitatu suffultum, diem quem nox non interpolat, tenebrae non obscurant, nubilum non offuscat, importabilem non efficit calor aestatis, pigrum non reddit frigus hiemis: dies qui tibimet unus erit cum sanctis, communis cum angelis, aeternus cum utrisque, qui tibi cum felici gaudio consortium tribuat angelorum, et socium faciat patriarcharum, in numero computet prophetarum, in exsultatione socium faciat apostolorum.(0940C) Ipse quippe Salomon de laude boni timoris ait: Timor Domini fons vitae (Ibid., XIV, 27). Ergo, si vis, rex, in aeternum feliciter vivere, alacriter ad fontem debes recurrere vitae. Ipse enim est fons vitae, qui juge dans poculum, aeternam auferet sitim, et cum gloria tribuet immortalitatis coronam. Ipse iterum Salomon ait: Timor Domini dat vitam (Ibid., XIX, 27). Vides ergo, rex, quia in timore Domini plenitudo invenitur vitae: vides quia timor Domini nobis immortalem et aeternam ministrat vitam. Praesens etenim vita dierum plenitudine non fulcitur, sed futura. In dimidio namque dierum nostrorum tollimur; et ab ista, dum adhuc vivere cogitamus, rapimur vita. Sic enim rex justus Ezechias ait: Ego dixi in (0940D)dimidio dierum meorum: Vadam ad portas inferi, etc. Praecisa est velut a texente vita mea; dum adhuc ordirer, succidit me: de mane usque ad vesperam finies me (Isai. XXXVIII, 10-12). Nam quod in timore Dei plenitudo sit sapientiae, et plenitudo fructuum, et plenitudo generationis, et thesaurus salutis, una sententia comprehendit pariter Ecclesiasticus liber, et dicit: Plenitudo sapientiae est timere Deum; et plenitudo a fructibus ejus, omnem domum illius implebit a generationibus, et receptacula a thesauris illius. Corona sapientiae timor Domini, replens pacem, et salutis fructum: et vidit, et dinumeravit eam, utraque autem sunt dona Dei (Eccli. XI, 20). Ipse iterum te timere Dominum salutariter admonet, dicens: (0941A)Serva illius timorem, et in illo veterasce. Metuentes Dominum sustinete misericordiam ejus, et non deflectatis ab illo ne cadatis. Qui timetis Dominum, credite illi, et non evacuabitur merces vestra. Qui timetis Dominum, sperate in illum, et in oblectatione vobis veniet misericordia. Qui timetis Dominum, diligite illum, et illuminabuntur corda vestra (Eccli. II, 6). Ipse iterum Salomon ait: Timor Dei est non despicere pauperem justum, et noli magnificare peccatorem divitem. Quia quamvis magnus sit judex et potens in honore, non est major illo qui timet Deum. Quam magnus qui invenit sapientiam et scientiam, sed non est super timentem Deum. Timor Dei se super omnia superposuit: Beatus homo cui donatum est habere timorem Dei. Timor Domini sicut paradisus benedictionis, (0941B)et super omnem gloriam operuerunt illum (Eccli. X, 25; XXV, 23; XL, 28).
Vides ergo, rex, quia et ista regia virtus est, in qua fiducia fortitudinis est, in qua vitae plenitudo invenitur, in qua fructuum plenitudo nutritur, in qua generationis crescit prosapia, per quam fructus pullulat salutis et pacis, per quam thesaurus reconditur salutaris, per quam illuminabuntur corda justorum, per quam multipliciter crescet merces eorum. Vere verum est: Beatus cui datum est habere timorem Dei (Eccli. XXV, 15).
Adhuc audi, et diligenter attende, rex, quid Dominus per Malachiam prophetam timentibus se promittat. Orietur, inquit, vobis timentibus nomen meum sol justitiae, et sanitas in pennis ejus; et egrediemini, (0941C)et salietis sicut vituli de armento; et calcabitis impios, cum fuerint cinis, sub planta pedum vestrorum (Mclach. IV, 2). Et tibi ergo timendum est nomen Domini, ut sol justitiae tibimet oriatur Christus, qui mentis tuae tenebras repellat, ignorantiam cordis auferat, et lucem intelligentiae infundat, sapientiae radios in te dirigat, et discretionis tui memoriam porrigat, inimicorum colla plantis tuis calcanda substernat, et fidelium regna ab inimicorum insidiis te dominante, defendat.
CAPUT IV. De sapientia. Uberes Deo gratias agere debemus, qui nos ad coelica regna per regiam jubet pergere viam, ut per (0941D)recta gradientes itinera, ad coelestem feliciter mereamur pertingere patriam. Ergo non declinemus ad dexteram aut sinistram; firmo solidoque gradu per regiam nobis incedendum est viam, et casto sanctoque timori coelestis et sancta jungenda est sapientia, ut utraque virtute sociata ad immortalem mereamur pertingere vitam. Corona enim, ait Scriptura, sapientiae timor Domini est (Eccli. I, 22). Et: Initium sapientiae timere Deum (Ibid., 16). Et: Plenitudo sapientiae et radix sapientiae, ut dicit Scriptura (Ibid., 20), timor Domini est (Ibid., 25). Si ergo timor Domini initium est sapientiae, et plenitudo ejus, et corona ipsius, radixque ejusdem, liquide apparet, quia una de alia pendet, et alteri succedit (0942A)altera. Et ideo proxime sunt a nobis ponendae, non separate. Congruenter ergo post timorem ponimus sapientiam; quia non in malevolam animam, ut scriptum est, sed in timentem Deum ingreditur sapientia (Sap. I, 4).
Time ergo, clarissime rex, Deum, et animam tuam praepara ad excipiendum sapientiam, ut sicut rex regiam cum sapientia sapienter possis pergere viam: regibus enim liber Sapientiae maxime frequenterque clamitans ait: Ad vos ergo reges sunt hi sermones mei, ut discatis sapientiam, et non excidatis: qui enim custodierint justa, juste justificabuntur. Clara est, et quae nunquam marcescit sapientia, et facile videtur ab his qui diligunt illam, et invenitur ab his qui quaerunt illam (Sap. VI, 10, 13). Audis (0942B)ergo, clarissime rex, quia specialiter regibus, ex quibus divina largiente gratia, unus es tu, haec superna dirigitur vox; et ut sapienter agant, oraculum divinum frequenter regibus clamitat. Unde et nos vestram clarissimam acclines flagitamus excellentiam, ut sedulus divinam claramque discas sapientiam, et diligenter et assidue requiras illam, et non tepide aut tarde, sed sagaciter vigilanterque investiges illam, et super aurum et argentum concupiscas illam. Sic enim scriptum est de illa: Concupiscentia itaque sapientiae deducit ad regna perpetua. Si ergo delectamini sedibus et stemmatibus, reges populi, diligite sapientiam, ut in perpetuum regnetis cum ea. Diligite lumen sapientiae, omnes qui praeestis populis (Sap. VI, 21).(0942C) Oramus ergo te, sanctissime rex, diligenter attende quid de se Salomon, quid de laude sapientiae loquatur. Ait enim: Sum quidem et ego mortalis homo, similis omnibus, et ex genere terreni illius, qui prior factus est, et in ventre matris figuratus sum caro; decem mensium tempore coagulatus sum in sanguine ex semine hominis, et delectamento somni conveniente, et ego natus accepi communem aerem, et in similiter factam decidi terram, et primam vocem similem omnibus emisi plorans. In involumentis nutritus sum, et curis magnis. Nemo enim ex regibus aliud habuit nativitatis initium. Unus ergo introitus est omnibus ad vitam, et similis exitus. Propter hoc optavi, et datus est mihi sensus: et invocavi, et venit in me spiritus sapientiae: et praeposui illam regnis et (0942D)sedibus, et divitias nihil duxi in comparatione illius; nec comparavi illi lapidem pretiosum, quoniam omne aurum in comparatione illius arena est exigua, tanquam lutum aestimabitur argentum in conspectu illius. Venerunt autem mihi omnia bona pariter cum illa, et innumerabilis honestas per manus illius, et laetatus sum in omnibus, quoniam antecedebat me ista sapientia, etc. Haec enim pretiosior sole, et super omnem dispositionem stellarum, luci comparata, invenitur prior; illi enim succedit nox, sapientia autem non vincitur malitia. Attingit ergo a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter. Hanc amavi et exquisivi a juventute mea, et quaesivi eam mihi sponsam assumere, et amans factus sum formae illius, (0943A)generositatem illius glorificat, contubernium habens Dei; sed et omnium Dominus dilexit illam. Sobrietatem enim et prudentiam docet, et justitiam, et virtutem, quibus utilius nihil est in vita hominibus. Propter hanc habebo immortalitatem, et memoriam aeternam his qui post me futuri sunt relinquam: disponam populos, et nationes mihi erunt subditae. Timebunt me audientes reges horrendi, et in multitudine videbor bonus, et in bello fortis (Sap. VII, 1-29; VIII, 1-7-13).
Animadverte et intellige, o nobilissime et clarissime rex, quia sapientia virtus regia est, quae investigabiliter a regis regum praedivite procedit thesauro, et non negligentibus aut superbis, invidis aut malevolis datur; sed mitibus, humilibus et timentibus (0943B)Deum conceditur. Vere enim sine dubio sapientia virtus est regia, ad quos specialiter, ut discant sapientiam, sermo propheticus clamitat. Regia namque virtus est sapientia, quia bene operantes reges justificat, et lumen scientiae illis inexstinguibile radiat, oculos cordis illuminat, sensus mentis illustrat, subtilem intellectum ministrat, salutem corporis praestat, honestatem moribus concedit, thesauros infinitos multiplicat, virtutem regni roborat, et participem Dei amicitiae constituit, spiritu sapientiae et intellectus, consilii et fortitudinis, scientiae et pietatis, et timoris Domini replet. Justitiam regibus et prudentiam, fortitudinem et temperantiam donat, virtutem et sobrietatem ministrat, stabiles facit in regno, certos in verbo, dulces in eloquio, hilares (0943C)in dato, in misericordia humanos, in respondendo suaves, in discernendo sagaces, in prosperitate mites, in adversitate securos, acutos in sensu, in facto placidos, candidos in vultu et fortes in bello. Sapientia regibus concedit sibi subdita discrete disponere regna, et suaviter populos jam sibi facit servire possessos. Exteras etiam gentes fortiter facit debellare minaces, et nationes subjici diras, et reges calcari feroces, et ut ita dicam, in sapientia constat regni dispositio cuncta. Thesaurus etenim magnus est sapientia, quam qui invenerit, inveniet vitam, et qui possederit, immortalitatis habebit coronam. Thesaurus est enim Domini occultus et non omnibus manifestatus. Sic enim de sapientia vir famosissimus Job testatur, dicens: Sapientia (0943D)vero ubi invenitur? et quis est locus intelligentiae? nescit homo pretium ejus, nec invenitur in terra suaviter viventium. Abyssus dicit: Non est in me; et mare loquitur: Non est mecum. Non dabitur aurum obryzum pro ea, nec appendetur argentum in commutatione ejus. Non aequabitur ei aurum vel vitrum, nec commutabuntur pro ea vasa auri: excelsa et eminentia non memorabuntur comparatione ejus: trahitur autem supientia de occultis, etc. Unde ergo sapientia venit? et quis est locus intelligentiae? Abscondita est ab oculis omnium viventium, volucres coeli quoque latet. Perditio et mors dixerunt: Auribus nostris audivimus famam ejus. Deus intelligit viam ejus, et ipse novit locum illius, etc. Et dixit homini: Ecce (0944A)timor Domini ipsa est sapientia, et recedere a malo intelligentia (Job. XXVIII, 12, 13, et seqq.).
Grandis enim hic, rex clarissime, ut vides, et investigabilis fama de sapientia sonat; regia sine dubio virtus est, cui non comparatur aurum mundum, vel obryzum, nec adaequabitur argentum clarissimum, nec confertur vitrum perlucidum. In cujus comparatione lapis vilescit sardonychus, pro nihilo ducitur sapphirus, parvipenditur topazius. Aurea non magnifice feruntur vascula, mundissimae non appendentur tincturae, nec aliquid pretiosi et varii aestimabuntur lapilli. Vere, ut vides, regia virtus est sapientia, et a regibus maxime diligenda.
Dilige ergo illam, o clarissime rex, ut diligaris ab illa: taliter enim vox ejus in Proverbiis sonat: Ego (0944B)diligentes me, inquit, diligo: et qui mane vigilant ad me, invenient me (Prov. VIII, 17). Tale tuum bonis actibus regium praepara pectus, ut tuo semper inesse consilio delectetur. Internis te doceat cogitationibus quidquid gerere debes operibus. Suum est enim consilium, et cui vult intimat illud; sua est prudentia, et cui vult porrigit illam; sua est fortitudo, et cui vult tribuit illam; suum est regnum, et cui vult et quantum vult commendat illud. Sua etenim vox per Salomonem in Proverbiis taliter clamitat: Ego sapientia habito in consilio, et eruditis intersum cogitationibus. Meum est consilium et aequitas, mea est prudentia, mea est fortitudo. Per me reges regnant, et conditores legum justa decernunt. Per me principes imperant, et potentes decernunt justitiam. (0944C)Ego diligentes me diligo, et qui mane vigilant ad me, invenient me. Mecum sunt divitiae et gloria, opes superbae et justitia. Melior est enim fructus meus auro et lapide pretioso, et genimina mea argento electo. In viis justitiae ambulo, in medio semitarum judicii, ut ditem diligentes me, et thesauros eorum repleam (Prov. VIII, 12, 14). Ergo rex, ut terrenos thesauros tibi repleat Christus, et concedat aeternos, clama medullis cordis, clama tota intentione mentis, et cum Salomone non cesses ad Dominum fundere preces; ora jugiter, ora frequenter, ora instanter, ora indesinenter Deum, et dic: Deus patrum meorum et Domine misericordiae, qui fecisti omnia verbo tuo, et sapientia tua constituisti hominem ut dominaretur creaturae quae a te facta est, ut disponat orbem terrarum in aequitate (0944D)et justitia, et in directione cordis judicium judicet: Da mihi sedium tuarum assistricem Sapientiam, et noli me reprobare a pueris tuis, quoniam servus tuus ego sum, et filius ancillae tuae, homo infirmus et exigui temporis, et minor ad intellectum judicii et legum. Mitte illam de coelis sanctis tuis, et a sede magnitudinis tuae ut mecum sit et mecum laboret, ut sciam quid acceptum sit apud te. Scit enim illa omnia, et intelligit, et deducet me in operibus meis sobrie, et custodiet in sua potentia, et erunt accepta opera mea, et disponam populum tuum juste, et ero dignus sedium patris mei (Sap. IX, 1).
Vere, rex, beata est virtus sapientiae; et qui invenit eam, beatus efficitur ab illa. Sapientia filiis (0945A)suis vitam praeparat, diligentibus se justitiam ministrat, amantibus se prudentiam donat: qui tenuerit illam, vitam haereditabit aeternam; diligit enim Deus illum qui diligit sapientiam. In tentatione ambulat cum eo, et in primis eligit eum, et firmabit illum, et iter adducet directum ad illum, et denudabit absconsa sua illi, et thesaurizat super illum scientiam et intellectum prudentiae.
CAPUT V. De prudentia. Post illuminationem ergo sapientiae thesaurosque scientiae, oportet illum qui cupit regiam feliciter currere viam, Domino donante, impleri prudentia. Regia etenim virtus est prudentia, et a prioribus regibus nimium dilecta; sic enim de David rege (0945B)scriptum est: Egrediebatur quoque ad omnia quaecunque misisset eum Saul, et prudenter se agebat (I Reg. XVIII, 5). Prudentia enim quasi porrovidentia dicitur. Porro autem et a longe providere oportet regem quid agere debeat, ne post actum egisse se poeniteat. Omnia namque quae agit et erga Deum et erga homines, prudenter agere debet et provide. Omnia juste, omnia recte, omnia sapienter et cum prudentia necesse est ut faciat, ne regis opera vel consilia, ut caeterorum hominum, reprehensionis recipiant linguam. Qui enim multa Domino donante gubernat, necesse est ut alto consilio prudenter cuncta disponat. Sic enim prudentissimus Salomon in Proverbiis ait: Qui sapiens est, multa gubernat prudentia. Item ipse ait: Sapientia aedificabitur domus, (0945C)et prudentia roborabitur (Prov. XXIV, 3). Grandis enim virtus est, maxime in pectore regis, prudentia, quae cuncta prudenter regna regit atque gubernat. Prudentia namque ornamentum est omnium virtutum, gloria verbi decusque sermonis, sicut scriptum est: Ornamentum aureum prudentis doctrina, et quasi brachiale in brachio dextro (Eccli. XXI, 24). Prudentia custos est oris, gubernatio actionis, temperantia cordis, moderatio linguae, omniumque statera verborum et ponderatio rerum. Sic enim scriptum est: Verba prudentium in statera ponderabuntur (Ibid., V. 28). Iterum scriptum est: Aurum tuum et argentum tuum confla, et verbis tuis fac ostiola, et frenos ori tuo rectos (Prov. XXVIII, 29). Rursum scriptum est: Aperi os tuum muto, et causis (0945D)omnium filiorum qui pertranseunt, aperi os tuum, decerne quod justum est, et judica inopem et pauperem (Prov. XXXI, 8). Quia de fructu oris sui unusquisque replebitur bonis, et juxta opera manuum suarum retribuetur ei (Prov. XII, 14). Malachias quoque ex persona Domini: Delevi, inquit, pactum meum, quod fuit cum eo, vitae et pacis, et dedi ei timorem, et timuit me, et a facie nominis mei pavebat. Lex veritatis fuit in ore ejus, et iniquitas non est inventa in labiis ejus, in pace et in aequitate, ambulavit mecum, et multos avertit ab iniquitate (Malach. II, 5). Paulus ad Colossenses (IV, 6) ait: Sermo vester semper in gratia sale sit conditus, ut sciatis quando oporteat vos unicuique respondere.(0946A) Dilige ergo, rex, hanc clarissimam regiamque virtutem, quae tibi regni gubernationem disponat, et discretionem actionis conferat; quae tibi gressus operis dirigat, et cogitationis actus disponat; quae tibi regiam prolibusque fecundam aedificet, et aedifificatam roboret; quae tibi ornamenta virtutum copiamque ministret et rerum; quae tibi regni cornu sublimet, et brachio fortitudinem donet; quae ori tuo legem veritatis ministret, et cordi tuo intellectum sapientiae multiplicet; quae tibi multarum gentium colla subjiciat, et te cunctis amabilem reddat; quae sermonibus tuis aureum ornamentum imponat, et argenteum munus labiis conferat; quae operibus tuis jugem custodiam, congruam ministret et gloriam.(0946B) CAPUT VI. De simplicitate. Magna est quidem prudentiae virtus: sed necesse est ut simplicitatis virtute temperetur. Sic enim Dominus in Evangelio ait: Estote prudentes sicut serpentes et simplices sicut columbae (Matth. X, 16). Ambula ergo, nobilissime rex, de virtute in virtutem, et jugiter proficiens in melius, ab itincre non declines regio; sed de prudentia in simplicitate firmiter pone gressum. Via enim regia est simplicitas, et a sanctis regibus antiquitus dilecta. Laudabile etenim de Job laudabili viro Dominus dat testimonium, dicens diabolo: Nunquid considerasti servum meum Job, quod non sit ei similis in terra, homo simplex et rectus ac timens Deum, et recedens a malo (Job. I, 8). (0946C)De Moyse quoque Scriptura commemorat dicens: Erat mitissimus super omnes homines qui morabantur in terra (Num. XII, 3). Specialiter namque liber Sapientiae regibus regumque ministris clamat et dicit: Diligite justitiam, qui judicatis terram, sentite de Domino in bonitate, et in simplicitate cordis quaerite illum, quoniam invenietur ab his qui non tentant illum (Sap. I, 1). Generaliter autem et de omnibus sanctis Salomon in Proverbiis ait: Simplicitas justorum diriget eos (Prov. XI, 3): Qui ambulat simpliciter, salvus erit (Prov. XXVIII, 18). Paulus vero ait: Volo vos sapientes esse in bono, et simplices in malo (Rom. XVI, 19). Debet etenim electorum corda prudentia in bonum jugiter acuere, et simplicitas ab acumine prudentiae temperari, ne aut prudentia modum (0946D)rectitudinis excedat, aut simplicitas ignorantiae fallacia torpescat.
Regia etenim via est simplicitas, quae regum simpliciter dirigit gressus, ut ad coelestia, per regia gradientes itinera, feliciter perveniant regna. Curre ergo, rex, firmiter per simplicitatis itinera, ut ad perennem citius pervenias vitam, et immortalitatis cito accipias praemia, et stola induaris pacis et gloriae.
CAPUT VII. De patientia. Transi iterum, rex, de virtute in virtutem, et de simplicitate in patientiam feliciter pone gradum. Posside patientiam, si vis tuam dulciter possidere (0947A)animam. Sic enim Deus anctos nostrae salutis et pacis in Evangelio ait: In patientia vestra possidebitis animas vestras (Luc. XXI, 19). Salomon quoque dicit: Doctrina viri per patientiam noscitur, et gloria ejus est iniqua praetergredi (Prov. XIX, 11). Paulus quoque ait: Induite vos ergo sicut electi Dei, sancti, et dilecti viscera misericordiae, benignitatem, humilitatem, modestiam, patientiam, supportantes invicem, et donantes vobismetipsis si quis adversus aliquem habet querelam: sicut Dominus donavit vobis, ita et vos (Coloss. III, 12 et seqq.). Nam quod et ista virtus principum virtus sit, Salomon in Proverbiis testatur, dicens: Patientia lenitur princeps, et lingua mollis frangit duritiem (Prov. XXV, 15). Apostolus vero ad eosdem principes clamat, dicens: Corripite (0947B)inquietos, consolamini pusillanimes, suscipite infirmos, patientes estote ad omnes (I Thess. V, 14). Jacobus apostolus ait: Patientia autem opus perfectum habet: ut sitis perfecti et integri, in nullo deficientes (Jac. I, 4). Virtus ergo quae lenit principes, et docet corripere inquietos, et opus regum ad perfectum perducit, sine dubio virtus est regia. Ambula ergo per eam, mitissime rex, et dilige eam, quia currens per eam non habebis offendiculum, sed plenum et aeternum in futuro invenies gaudium. Magna enim est virtus patientia, quae laedentem se non laedit, sed diligit; quae injurianti injurias remittit, non reddit; [quae] cui nocere potest non nocet, sed parcit. Patientia est quae nos Deo commendat, et a malis omnibus custodit et servat. Ipsa est quae iram temperat; ipsa (0947C)est quae linguam refrenat; ipsa est quae mentem gubernat; ipsa est quae pacem custodit; ipsa est quae disciplinam moderate peragit; ipsa libidinis impetum frangit; ipsa furoris violentiam comprimit, incendium simultatis exstinguit, coercet potentiam divitum, refovet inopiam pauperum, facit humiles in prosperis, fortes in adversis, contra injurias et contumelias mites, tentationes expugnat, persecutiones tolerat. Ipsa est quae fidei nostrae fundamenta fortiter munit; ipsa est quae incrementa spei nostrae sublimiter provehit; ipsa nos ut tenere possimus viam Christi, gubernat; ipsa ut filii Dei perseveremus, confirmat.
Hanc ergo ama, rex, virtutem, hanc dilige, hanc cum gaudio et totis viribus amplecti festina. Vere (0947D)enim regia via est, et per se gradientes feliciter ad regnum perducit aeternum. Cave ne declines ad dexteram aut ad sinistram. Scito quia sicut Domini est bonum patientia, ita diaboli malum est impatientia. Et sicut ille in quo inhabitat et manet Christus, patiens invenitur; ita impatiens semper ille existit cujus mentem diaboli nequitia possidet. Tu vero, rex, regiam viam tene, et non declines ab ea, sed ista felici beataque virtute, in eam quae vocatur justitia, actionis tuae feliciter pone pedem.
CAPUT VIII. De justitia. Quod regale sit officium facere justitiam et judicium, Jeremias testatur, ubi: Et praecepit Dominus, (0948A)dicens: Descende in domum regis Juda, et loqueris ibi verbum hoc, et dices: Audi verbum Domini, rex Juda, qui sedes super solium David: tu et servi tui, et populus tuus, qui ingredimini per portas istas. Haec dicit Dominus: Facite judicium et justitiam, et liberate vi oppressum de mana calumniatoris, et advenam, et pupillum, et viduam nolite contristari, neque opprimatis inique: et sanguinem innocentem ne effundatis in loco isto. Si enim facientes feceritis verbum istud, ingredientur per portas domus hujus reges sedentes de gente David, super thronum ejus, et ascendentes currus et equos, ipsi et servi, et populus eorum. Quod si non audieritis verba haec; in memetipso juravi, dicit Dominus, quia in solitudinem erit domus haec (Jerem. XXII, 1-5). Dilige ergo justitiam, rex, si (0948B)vis perpetua frui vita, si vis honorari in perpetuo ab ea. Scriptum est enim: Si sequeris justitiam, apprehendes illam, et indues quasi poderem honoris, et inhabitabis cum ea, et proteget te in sempiternum, et in die agnitionis invenies firmamentum (Ezech. VIII, 5).
Tu ergo cum sis rex in terra, ut sis filius Regis in coelo, dilige judicium et justitiam. Imitare operibus quem Patrem clamas sermonibus. Dilige justitiam et operare in ea; quia Pater tuus coelestis diligit et operatur in ea. Ipse enim ait per Jeremiam: Ego sum Dominus qui facio misericordiam et judicium et justitiam in terra: haec enim placent mihi, ait Dominus (Jerem. IX, 24). Totis viribus tuis debes imitari illum, cum quo speras vivere in aeternum. (0948C)Sic enim Dominus per prophetam Ezechielem ait: Vir si fuerit justus, et fecerit judicium et justitiam, in montibus non comederit, et oculos suos non levaverit ad idola domus Israel: et uxorem proximi sui non violaverit, et ad mulierem menstrualem non accesserit; et hominem non contristaverit; pignus debitori reddiderit; et nudum operuerit vestimento: panem suum esurienti dederit; per vim nihil rapuerit; ad usuram non commodaverit, et amplius non acceperit; ab iniquitate averterit faciem suam, et judicium verum fecerit inter virum et virum, in praeceptis meis ambulaverit, et judicia mea custodierit ut faciat veritatem, hic justus est, vita vivet, ait Dominus (Ezech. XVIII, 5-9). Dilige ergo, rex, justitiam et judicium, quae est via regia, et a prioribus regibus (0948D)antiquitus trita. Per eam desiderium bonum justis dabitur; per eam de angustia justi liberabuntur; per eam semen eorum in aeternum fundabitur; per illam domus eorum plurimam accipiet fortitudinem. Illam tenendo erit memoria justis cum laudibus; illam sequendo sancti diligentur a Deo; illam custodiendo exaltabuntur ab eo; illam observando honorificabuntur ab eo; in illa fidendo absque terrore erunt quasi leo. Laborantes in ea benedictionem consequentur aeternam; operantes cum illa mercedem accipient sempiternam; sicut scriptum est: Datio Dei permanet justis, et benedictio ejus in mercedem ejus festinat (Eccli. I, 7). Haec est via regia, per quam, rex, gradiens cito pervenies ad perpetua (0949A)regna. Sed tempera justitiam, et crudelitatis sollicite cave sinistram. Temperata etenim justia regiam tenet viam. Quod si caute non temperetur, in crudelitatem cito dilabitur.
CAPUT IX. De judicio. Sed ne hoc tibi eveniat, salutariter te admonet scriptura, dicens: In judicando esto pupillis misericors ut pater, et pro viro matri illorum: et eris tu velut filius Altissimi obediens, et miserebitur tui magis quam mater (Eccli. IV, 10). Job quoque ait: Oculus fui caeco, et pes claudo: pater eram pauperum, et causam quam nesciebam, diligentissime investigabam, conterebam molas iniqui, et de dentibus illius auferebam praedam. Flebam quondam super eo qui afflictus (0949B)erat, et compatiebatur anima mea pauperi (Job XXIX, 15). Nam et hanc regiam esse virtutem rex Salomon approbat, dicens: Rex qui judicat in veritate pauperes, thronus ejus in aeternum firmabitur (Prov. XXIX, 14). Si vis ergo, o rex, ut thronus tuus a Domino firmetur, non cesses justificare pauperem et pupillum, non cesses subvenire viduae et oppresso, non cesses defendere advenam et desolatum, subveni misero, eleva jacentem, solida confractum, conforta et robora lassum, divitiis non cesses fulcire mendicum, de manu peccatoris non cesses liberare oppressum. Audi quod regibus regumque judicibus Dominus per David clamitat dicens: Judicate egeno et pupillo: humilem et pauperem justificate. Eripite pauperem, et egenum de manu peccatoris liberate (0949C)(Psal. LXXXI, 3). Huic sententiae concordans liber Ecclesiasticus ait: Libera eum qui injuriam patitur de manu superbi (Eccli. IV, 9). Isaias nihilominus praedicans ait: Quaerite judicium, subvenite oppresso, judicate pupillo, defendite viduam, et venite et arguite me, dicit Dominus. Si fuerint peccata vestra ut coccinum, quasi nix dealbabuntur; et si fuerint rubra quasi vermiculus, velut lana alba erunt. Si volueritis et audieritis me, bona terrae comedetis (Isa. I, 17-19). Vide ergo et diligenter attende, o rex, quid defensoribus eveniat pauperum; se illis esse debitorem, seque redditorem pronuntiat Deus, nivis candorem peccatoribus promittit, et albae lanae munditiem pollicetur: postremo bona terrae comedere tribuit, terrae scilicet illius de qua scriptum est: Sancti in terra (0949D)sua duplicia possidebunt (Isa. LXI, 17), et de qua Psalmista ait: Credo videre bona in terra viventium (Psal. XXVI, 13). Vides quia bona terrae aeternae illis regibus conceduntur, qui hic pauperum defensores existunt. Illis in escam fructus aeternae conceditur terrae, qui hic pauperes sciunt defendere pie, fructus optimos scilicet augelorum, fructus aeternos, fructus perpetuos, fructus dulcissimos et amantissimos, plenos saturitate et pinguedine, plenos laetitia et gaudio, plenos felicitate et gloria.
O quam beata est vita regum justorum, quae et hic temporalibus rebus fulta nitescit, et in aeternum cum angelis immortaliter requiescit: hic terrenis nutritur deliciis, illic gloria vestitur decoris; hic (0950A)populorum constipatur catervis, illic choris comitatur angelicis; hic hominum multitudine delectatur, illic cum angelorum choro laetatur, hic illi militia imperii obtemperat, illic in militia Redemptoris exsultat; hic stola vestitus regali nitescit, illic gloria immortalitatis refulget; hic regis diademata portat, illic gaudio exsultationis resultat; hic terreni regis filius vocitatur, illic coelestis Regis filius confirmatur; hic terreni regni decenter magnam capit haereditatem, illic coelestis regni felicem feliciter accipit portionem. Haec ut tibi eveniat, clarissime rex, totis viribus laborare non cesses; nullus te felicior erit, si tibi haec, auxiliante Domino, evenerit; nullus te transcendet in gloria, si haec tibi a Domino feliciter fuerit collata.(0950B) CAPUT X. De misericordia. Qui enim, Domino adjuvante, pie cupit pauperes et viduas, advenas et pupillos defendere, misericorditer, si valet, eorum inopiam bonis suis debet abstergere, et mendicitatem eorum eleemosynis frequenter debet fulcire. Sicut scriptum est: Fili, eleemosynam pauperis ne defraudes, et oculos tuos ne transvertas a paupere. Animam esurientem ne despexeris, et non exasperes pauperem in inopia sua. Cor inopis ne afflixeris, et non protrahas datum angustianti: rogationem contribulati ne abjicias: et non avertas faciam tuam ab egeno: ab inope ne avertas oculos tuos. Declina pauperi sine tristitia aurem tuam, et redde debitum tuum, et responde illi pacifica in mansuetudine (0950C)(Eccli. IV, 1 et seqq.). Propter mandatum assume pauperem: et propter inopiam ejus ne dimittes eum vacuum. Conclude eleemosynam in cor pauperis, et haec pro te exorabit ab omni malo. Super scutum potentis, et super lanceam adversus inimicum tuum purgabit (Eccli. XXIX, 12, 15, 18). Sed et quod ista virtus sit regia, rex Salomon in Proverbiis indicat; ait enim: Misericordia et veritas custodiunt regem, et roboratur clementia thronus ejus (Prov. XX, 28). David quoque tam de se quam et de omnibus eleemosynas misericorditer facientibus ait: Beatus vir qui intelligit super egenum et pauperem: in die mala liberabit eum Dominus (Psal. XL, 1). Job quoque simplex et rectus ac timens Deum, de se verax proferens testimonium, fiducialiter ait: Si negavi quod volebant, (0950D)pauperibus, et oculos viduae exspectare feci. Si comedi buccellam meam solus, et non comedit pupillus ex ea. (Quia ab infantia mea crevit mecum miseratio, et de utero matris meae egressa est mecum.) Si despexi pereuntem, eo quod non habuerit indumentum, et absque operimento pauperem. Si non benedixerunt mihi latera ejus, et de velleribus ovium mearum calefactus est. Si levavi super pupillum manum meam, etiam cum viderem me in porta superiorem: humerus meus a junctura sua cadat, et brachium meum cum suis ossibus confringatur (Job. XXXI, 16, 22). Non enim tepide aut tarde nec formidando eleemosynas erogare debet, qui ex illis feliciter thesaurisare sperat in coelo. Cum magna mentis hilaritate pauperibus (0951A)debemus eleemosynas dare, quando ipsi Domino sine dubio datur, quod pauperibus hilariter erogatur. Ipse namque Dominus in judicio his, qui a dextris ejus erunt dicturus est: Venite, benedicti Patris mei, possidete paratum vobis regnum a constitutione mundi. Esurivi enim, et dedistis mihi manducare; sitivi, et dedistis bibere; hospes eram, et collegistis me; nudus, et cooperuistis me; infirmus, et visitastis me; in carcere eram, et venistis ad me (Matth. XXV, 34, 36). Illis autem interrogantibus, et quando haec fecissent scire volentibus, respondens Dominus ait: Quando fecistis uni ex his fratribus meis minimis, mihi fecistis (Ibid., vers. 40).
Ergo, rex, ut ab origine mundi praeparatum percipias regnum, debes pauperibus eleemosynas frequenter (0951B)porrigere propter Christum. Illum enim in aeternum senties retributorem, si pro illo pauperibus hilariter porrexeris panem; ab illo aeternam consequeris misericordiam, si pro illo plenam pauperibus porrexeris dexteram. Neque enim mereri Dei misericordiam poterit, qui misericors et ipse non fuerit; aut impetrabit de divina pietate aliquid precibus, qui ad precem pauperis non fuerit humanus. Sic Spiritus veritatis per Salomonem dicit: Qui obturat aurem suam ad clamorem pauperis, et ipse clamabit et non exaudietur (Prov. XXI, 14). Raphael quoque angelus ut eleemosyna libenter ac largiter fiat hortatur nos, dicens: Bona est oratio cum jejunio, et eleemosyna magis quam thesauros auri recondere, quoniam eleemosyna a morte liberat, et ipsa est quae purgat peccata, et facit invenire misericordiam et vitam (0951C)aeternam (Tob. XII, 8). Revelat angelus et affirmat eleemosynis petitiones nostras efficaces fieri, eleemosynis vitam de periculis redimi, eleemosynis a morte animas liberari. Quam bonum tibi erit, o nobilissime rex, quam dulce et suave, quando ipse creator, redemptor et gubernator tuus coram omnibus angelis et archangelis, patriarchis, prophetis, et apostolis, totiusque mundi, videlicet coeli et terrae exercitu congregato, tibi ad dexteram suam misericorditer constituto taliter fuerit cum caeteris allocutus: Venite, benedicti Patris mei, possidete paratum vobis regnum a constitutione mundi (Matth. XXV, 34).
Ergo, mitissime atque clarissime rex, fide plena, mente devota, operatione continua, Domino Deo tuo (0951D)obsequium praepara: da Christo in terra vestimentum, ut ab illo coeleste recipias indumentum; da cibum et potum, ut cum Abraham, Isaac et Jacob ad convivium merearis pervenire aeternum. Quae illa erit tibi aeterna laetitia; quam grandis et summa gloria, quando tibi coeperit Dominus retribuere pro terrenis coelestia, pro temporalibus sempiterna, pro modicis magna, pro caducis permanentia, pro fucatis permanentia, pro fragilibus firmissima, pro transeuntibus permansura! Ergo, rex, de reditibus tuis portionem fac Domino tuo, possessionum terrestrium fac tibi participem Christum, ut et ille cohaeredem te faciat regnorum coelestium. Ille etenim tibi omnia quae habes concessit, et a te quam tibi centupliciter (0952A)postmodum reddat, in pauperibus eleemosynam rogat. Ille te facere vult in aeternum honorificando sublimem, et in pauperibus a te parvum expetit honorem.
CAPUT XI. Ut operibus Dominus honoretur. Operibus enim misericordiae honorari Dominus comprobatur, sicut scriptum est: Qui calumniatur egentem, exprobrat factori ejus: honorat autem eum qui miseretur pauperis (Prov. XIV, 31). Item Salomon ait: Fili, honora Deum, et valebis. Jesus filius Sirach ait: Honora Deum ex tota anima tua, et honorifica sacerdotes, et propurga te cum brachiis. Da illis partem, sicut mandatum est tibi, primitiarum et purgationis; (0952B)et de negligentia tua purga te cum paucis. Datum brachiorum tuorum, et sacrificium sanctificationis offeres Domino, et initia sanctorum, et pauperi porrige manum tuam, ut perficiatur propitiatio et benedictio tua (Eccli. VII, 33, 36). Nam, quod et haec virtus sine dubio virtus regia sit, regi David Dominus clamat, et per eum ad honorificandum se alios reges provocat, dicens: Sacrificium laudis honorificabit me: et illic iter, quo ostendam illi salutare meum (Psal. XLIX, 23). Nam ipse David rex de se ipso dicit: Confitebor tibi, Domine Deus meus, in toto corde meo, et glorificabo nomen tuum in aeternum, quoniam bonum est (Psal. LXXXV, 12). Dignum enim et justum est ut pro omnibus hominibus reges honorificent Deum, quia pro omnibus hominibus honorificantur ab eo. Honorificate, o reges, Deum, quia (0952C)ille prior honorificavit vos. Illius etenim vox per Salomonem clamat et dicit: Ego sapientia habito in consilio, et eruditis intersum cogitationibus. Meum est consilium et aequitas, mea est prudentia, mea est fortitudo. Per me reges regnant, et legum conditores justa decernunt. Per me principes imperant, et potentes decernunt justitiam. Ego diligentes me diligo, et qui de mane vigilant ad me, invenient me. Mecum sunt divitiae et gloria (Prov. VIII, 12, 14, 18).
Honorificare ergo, rex, debes totis viribus Dominum Deum tuum, qui tantam jam tibi contulit laudem, et tantum adhuc promisit honorem. Hic jam tibi regni eruditionem, prudentiam pariter concessit et fortitudinem; illic vero aeternae vitae promisit immortalitatem. (0952D)Hic te terrenum evexit in regnum; illic tibi coeleste promisit imperium. Hic tibi gaudium temporale concessit, illic gaudium aeternum promisit. Hic amplam regni dedit haereditatem, illic amplissimam paradisi promisit possessionem. Hic affluentiam in divitiis subministrat, illic postea accipiendam praeparat. Hic te jam regali vestivit purpura, illic vestiet adhuc immortalitatis stola. Hic jam capiti tuo posuit diademata regia, sed illic adhuc aeternitatis ponet coronam. Hic jam concessit florentia regna, illic dabit grandia et inenarrabilia gaudia. Hic contulit multiplicia munera, illic promisit candida et perpetua regna. Hic sine tristitia dedit deducere tempora, illic perenni et sine fine dabit vivere vita. (0953A)Hic dedit habere virtutem in castris, illic dabit societatem felicem cum angelis. Hic terrenas multiplicesque contulit divitias, illic coelestes communesque cum sanctis omnibus promisit, aeternas illas videlicet, de quibus ait Apostolus: Quia oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quae praeparavit Deus iis qui diligunt illum (I Cor. II, 9).
CAPUT XII. De decimis et primitiis. Honorifica ergo, rex clarissime, moribus et actibus tuis Dominum Deum tuum; honorifica decimis et primitiis, et omnibus oblationibus in vita tua Dominum Deum tuum, sicut scriptum est: Fili, si habes, benefac tecum, et Deo dignas oblationes offer: memor esto quoniam mors non tardat (Eccli. XIV, 11). (0953B)Nam et in lege Dominus praecipiens filiis Israel, ait: Quando compleveris decimam cunctarum frugum tuarum, anno decimarum tertio, dabis levitae et advenae, et pupillo et viduae, ut comedant intra portas tuas, et saturentur: loquerisque in conspectu Domini Dei tui. Abstuli quod sanctificatum est de domo mea, et dedi illud levitae et advenae, et pupillo ac viduae, sicut jussisti mihi: non praeterivi mandata tua, nec sum oblitus imperii tui. Non comedi ex eis in luctu meo, nec separavi ea in qualibet immunditia, nec expendi ex his quidquam in re funebri (Deut. XXVI, 12-14). Ipse iterum Dominus per Malachiam prophetam ait: Inferte omnem decimam in horreum, et sit cibus in domo mea, et probate me super hoc, dicit Dominus. Si non aperuero vobis cataractas coeli, et (0953C)effudero vobis benedictionem usque ad abundantiam, et increpabo pro vobis devorantem, et non corrumpet fructus terrae vestrae, nec erit sterilis vinea in agro, dicit Dominus exercituum. Et beatos vos dicent omnes gentes; enim terra desiderabilis, dicit Dominus exercituum (Malach. III, 10, 11).
Vide ergo et prudenter intellige, clarissime rex, largitorem bonum, optimumque datorem, qui cum tibi innumerabiles regiasque dederit divitias, in horreo inferre jussit tantum decimas et primitias. Tu eum adhuc in terra positus decimis honora atque primitiis, ille vero te in coelo collocatum divitiis ditabit angelicis. Considera, rex, quam dulcis tibi erit societas regum justorum, quam suavis collatio patriarcharum, quam dulce consortium prophetarum, (0953D)quam clarissima germanitas apostolorum, quam laeta dignitas martyrum, quam excellentissima gloria virginum, quam delectabilis et honoranda aequalitas angelorum, quam felix vita inexstinguibilis manens in saecula saeculorum. Hunc tam grandem et inenarrabilem, rex, accipies in futuro thesaurum, si modo decimis et primitiis tuum honorificaveris Deum.
CAPUT XIII. Ut thesaurus in coelo collocetur. Et ut thesaurus rerum nostrarum in coelo collocetur, admonet nos Dominus in Evangelio, dicens: Thesaurizate autem vobis thesauros in coelo: ubi neque aerugo neque tinea demolitur (Matth. VI, 20). (0954A)Ipse iterum in Evangelio diviti ait: Si vis perfectus esse, vade, vende quae habes, et da pauperibus, et habebis thesaurum in coelo; et veni, sequere me (Matth. XIX, 21). Thesaurum ergo tuum in coelo pone, clarissime rex, ubi non timeas hostem et expugnatorem, ubi non timeas occultum furem, atque latronem, quem rapere non possit publicus praedo atque grassator. Patria enim tua paradisus est: in patria enim tua postmodum recepturus, multiplices debes recondere thesauros. Magnus te illic charorum numerus exspectat; parentum, fratrum atque sororum copiosa turba illic te videre desiderat de sua jam immortalitate secura, sed adhuc de tua salute sollicita. Chorus etenim te illic patriarcharum exspectat, numerus prophetarum desiderat, (0954B)apostolorum et omnium sanctorum cuneus cernere cupit. O quam grandis laetitia est ad istorum omnium sanctorum pervenire consortium; ad istorum omnium felicem venire complexum! Quam summa et perpetua felicitas illic apostolorum gloriosos cernere choros; illic prophetarum exsultantium numero interesse sacrato; inter virginum, martyrum, confessorum et omnium pro Domino triumphantium candidatum cuneum interesse sanctorum! Ergo ut ad istorum merearis, rex, felix consortium pertingere, patrimoniorum tuorum quotidie in coelo thesauros repone bonos, et noli condere malos. Sunt etenim thesauri mali, sicut et boni, sicut scriptum est: Bonus homo de thesauro cordis sui profert bonum. Et malus homo de malo thesauro (0954C)profert malum (Luc. VI, 45). Quem enim superbia inflat, iracundia inflammat, rapacitas inquietat, crudelitas stimulat, ambitio delectat, libido praecipitat, quid aliud facit quam thesauros iniquitatis sibi reponit? De talibus enim Paulus apostolus ait: Tradidit illos Deus in reprobum sensum, ut faciant ea quae non conveniunt, repletos omni iniquitate, malitia, fornicatione, avaritia, nequitia, plenos invidia, homicidio, contentione, dolo, malignitate; susurrones, detractores, Deo odibiles, contumeliosos, superbos, elatos, inventores malorum, parentibus non obedientes, insipientes, incompositos, sine affectione, absque foedere, sine misericordia (Rom. I, 28-31). De quibus et subdit: Quod secundum duritiem tuam et impoenitens cor thesaurizas tibi iram in die irae et (0954D)revelationis justi judicii Dei (Rom. II, 5).
CAPUT XIV. Qualem et quantum thesaurum in vita sibi homo reconderit, talem et tantum post mortem inveniet. Qualem thesaurum et quantum unusquisque adhuc vivens homo in coelo reconderit, talem et tantum post mortem inveniet. Sic enim Paulus ad Galatas ait: Nolite errare, Deus non irridetur: Quae enim seminaverit homo, haec et metet. Quoniam qui seminat in carne sua, de carne et metet corruptionem: qui autem seminat de spiritu, de spiritu metet vitam aeternam. Bonum autem facientes, non deficiamus; tempore enim suo metemus non deficientes. Ergo dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes, maxime (0955A)ad domesticos fidei (Galat. VI, 7-10). Salomon quoque ait: Qui seminat iniquitatem, metet mala. Qui pronus est ad misericordiam, benedicetur (Prov. XXII, 7-8). Esto, rex, pronus ad misericordiam, ut merearis a Deo accipere gratiam: semina dando pauperibus in praesenti saeculo, quae ipse cum multiplici fenore metiaris in futuro. Mitte panem tuum in esurientium viscera, ut eum multiplicem invenias in aeterna patria. Sic enim Salomon ait: Mitte panem tuum super transeuntes aquas: quia post tempora multa invenies illum (Eccli. XI, 1). Quid est autem super transeuntes aquas mittere panem, nisi pauperibus et egentibus, et de hoc saeculo transeuntibus eleemosynam dare? Quid est vero, Post multa tempora invenies illum, nisi in futuro saeculo retributionis (0955B)ex illo largum accipies praemium?
CAPUT XV. De non fidendo divitiis. Et quia tibi Dominus misericorditer regias concessit in praesenti saeculo et largas divitias, solerter agere debes, ut multas invenias ex illis in futura patria repositas. Neque enim aliae veraciter dicendae sunt divitiae, nisi illae quae in coelesti thesauro feliciter sunt reconditae. Audi ergo, rex, Apostolum, et noli confidere in caducis istius praesentis saeculi divitiis, sed in illis de quibus pauperibus erogatis coelestem thesaurum aedificaveris: ait enim Paulus apostolus: Divitibus hujus saeculi praecipe non sublime sapere, neque sperare in incerto divitiarum, sed in Deo vivo (qui praestat nobis omnia abunde ad fruendum), (0955C)bene agere, divites fieri in bonis operibus, facile tribuere, communicare, thesaurizare sibi fundamentum bonum in futurum, ut apprehendant veram vitam (I Tim. VI, 17-19). Opus enim misericordiae et justitiae patrocinatur homini post mortem, non divitiae, Sic enim Salomon ait: Non proderunt divitiae in die ultionis: justitia autem liberabit a morte. Quia qui confidit in divitiis suis, corruet: justi autem quasi virens folium germinabunt (Eccli. V, 10; Prov. X, 2, et XI, 28). David quoque ait: Nolite sperare in iniquitate, et rapinas nolite concupiscere. Divitiae si affluant, nolite cor apponere (Psal. LXI, 11). Ille divitiis cor apponit, qui in ipsis singularem esse felicitatem credit. Iste sic illis cor apponit, ut non velit res pauperibus erogare, sed magis eas ambire. (0955D)Non vult aurum suum expendere, sed calcare: patrimonia sua non vult egenis largiri, sed haeredibus congregata servare. Et ideo post mortem nihil inveniunt, quia in vita pauperibus nihil tribuunt. De quibus congrue Psalmista ait: Dormierunt somnum suum, et nihil invenerunt omnes viri divitiarum in manibus suis (Psal. LXXV, 6). Ad hunc finem Salomon de divitiis suis computatam sententiam produxit, ubi ait: Magnificavi opera mea, aedificavi mihi domos, et plantavi vineas, feci hortos, pomaria, et consevi ea cuncti generis arboribus, et exstruxi mihi piscinas aquarum, ut irrigarem silvam lignorum germinantium. Possedi servos et ancillas, multamque familiam habui, armenta quoque et magnos ovium (0956A)greges, ultra omnes qui fuerunt ante me in Hierusalem. Et vidi in his omnibus vanitatem et afflictionem animi, et nihil permanere sub sole (Eccle. seqq. II).
Largas enim divitias Psalmographus habere non damnat, sed ne cor illis apponatur vetat. Non tibi oberit divitiarum congregatio justa, si adfuerit distributio larga. Ex illis enim munus misericordiae egenis porrigitur; ex illis pauperum nuditas operi tur; ex illis peregrinorum inopia suppletur; ex illis pupillorum miseria detergitur; ex illis viduarum solatia tribuuntur; ex illis esurientium fames repellitur; ex illis sitientium sitis fugatur; ex illis infirmantium desideria supplentur; ex illis accipientes a miseriis liberabuntur, et illarum fidelis dispensator in futuro ditabitur.(0956B) CAPUT XVI. De non gloriando in divitiis, sed in humilitate. Ergo illae divitiae quae in coelesti conduntur thesauro, permanent in aeternum; et istae quae tenentur in saeculo caduco, transeunt et pereunt. Non gloriandum est, sicut nec confidendum in perituris divitiis, sed potius laetandum et gloriandum est in bonis magnisque virtutibus. Nam quia oportet divites non in divitiis gloriari sed in humilitate, Jacobus testatur dicens: Glorietur autem frater humilis in exaltatione sua: dives autem in humilitate sua (Jac. I, 9). Noli ergo in divitiis gloriari, rex, sed in humilitate. Esto humilis, esto in humilitate fundatus; quamvis sis sublimis, magnus et summus, humilitatem tene. Sic enim scriptum est: Quanto magnus (0956C)es, humilia te in omnibus, et coram Domino invenies gratiam quoniam magna potentia Dei solius, et ab humilibus honoratur (Eccli. III, 20). Vides ergo, rex, quia si humilitatem tenueris, habebis gratiam, habebis et gloriam, insuper et animae tuae invenies requiem. Sic enim Dominus tuus redemptor et doctor tuus, creator et guberuator tuus, te quem sequi debeas docet, et quid discere debes tibimet ostendit, dicens: Discite a me quia mitis sum et humilis corde; et invenietis requiem animabus vestris (Matth. XI, 29). Idem ipse Dominus per prophetam clamat et dicit: Ad quem autem respiciam, nisi ad pauperculum, et contritum spiritu, et trementem sermones meos (Isa. LXVI, 2)?
Si vis ergo ut ad te respiciat Deus, sublimem faciat, (0956D)glorificet et exaltet, humilia te in conspectu illius. Sic enim Jacobus apostolus ait: Humiliamini in conspectu Domini, et exaltabit vos (Jac. IV, 10). Per hanc enim regiam humilitatis viam purpuratus et infulatus fortissimus rex David et sacerdos firmiter currens clamabat: Domine, non est exaltatum cor meum, neque elati sunt oculi mei; neque ambulavi in magnis, neque in mirabilibus super me. Si non humiliter sentiebam, sed exaltavi animam meam (Psal. CXXX, 1, 2). Magna enim est virtus humilitas, et mirabilis genitrix omnium et educatrix virtutum. Sed non haec virtus humana voluntate a quoquam sumitur, sed misericorditer a Domino cui voluerit largitur: quae ideo inter virtutes eximias (0957A)maxime honorata consurgit, quia eam majestas divina dignanter assumpsit. Nam quod et haec virtus regia sit, priscorum regum acta testantur. Saulem superbum humilians Dominus ait: Cum esses parvulus in oculis tuis, caput in tribubus Israel factus es; unxitque te Dominus in regem super Israel (I Reg. XV, 17). Et est subauditio; Cum tu te magnum existimasti in oculis tuis, parvus et abjectus factus es in oculis meis. Nam David cum Michol filia Saulis, eo quod se humiliasset reprehendit, ait: Ludam, et vilior fiam plusquam factus sum, et ero humilis in oculis meis (II Reg. VI, 22). Vides ergo, rex, quia unus ex illis de regni solio per superbiam est dejectus, et alius ad regni gloriam per humilitatem est evectus. Unde et in illis impletum est: (0957B)Quia omnis qui se exaltaverit, humiliabitur: et qui se humiliaverit, exaltabitur (Matth. XXIII, 12). Unus ex illis cum in oculis suis fuisset elevatus, in oculis Domini juste est humiliatus: alius cum in oculis suis humiliter fuisset despectus, in oculis Dei decenter est exaltatus. Humilia te ergo, rex, in oculis tuis, ut exalteris in oculis Domini; quia quantum humilior fueris in conspectu tuo, tantum gloriosior eris in conspectu Altissimi.
CAPUT XVII. De pace. Nemo enim se apud Deum magis exaltat, quam qui se apud semetipsum propter Deum humiliat. Ad hoc enim a Domino humilis exaltatur, ut filius Dei et haeres Christi vocetur. Tantum est ut pacem sequatur, (0957C)quia pacem quaerere debet, et sequi filius pacis. Taliter enim nos admonet Apostolus dicens: Pacem sequimini cum omnibus et sanctimoniam, sine qua non videbitis Deum (Hebr. XII, 14). Ipse quoque Dominus in Evangelio ait: Beati pacifici: quoniam filii Dei vocabuntur (Matth. V, 9). Nam et inter sua divina mandata et magisteria salutaria, passioni jam proximus hoc nobis praeceptum atque mandatum commendavit Salvator custodiendum. Ait enim: Pacem meam do vobis (Joan. XIV, 27). Hanc nobis haereditatem ascendens Dominus in coelum reliquit; et sequi eam per suum fidelissimum regem David atque prophetam mandavit: Diverte a malo, et fac bonum: inquire pacem, et persequere eam (Psal. XXXIII, 15). Si hanc enim sincero corde sequi voluerimus, (0957D)Christi haeredes erimus; si autem Christi haeredes cupimus esse, in Christi pace debemus versari. Si filii Dei sumus, pacifici esse debemus: pacificos enim oportet esse Dei filios et humiles, mente mites, corde simplices, sermone puros, animo innocentes, affectu concordes, fideliter sibimet unanimiter cohaerentes.
CAPUT XVIII. De zelo rectitudinis. Viam regiam perge, rex; ne declines ab ea neque ad dexteram, neque ad sinistram: sic enim tene viam humilitatis et pacis, ut a zelo non declines rectitudinis. Tene, inquam, rex, humilitatem et pacem; et ad Deum cum David clama, et dic: Zelus (0958A)domus tuae comedit me (Psal. LXVIII). Quam sententiam in actione sua Dominus veraciter complevit, quando vendentes et ementes de templo flagellatos eliminavit. Nam et Phinees filius Eleazari pro zelo rectitudinis pactum a Domino meruit accipere sempiterni sacerdotii. Ait enim Dominus ad Moysen Phinees filius Eleazari filii Aaron sacerdotis avertit iram meam a filiis Israel; quia zelo meo commotus est contra eos; ut non ipse delerem filios Israel in zelo meo: idcirco loquere ad eum: Ecce do ei pacem foederis mei, et erit tam ipsi quam semini ejus pactum sacerdotii sempiternum, quia zelatus est pro Deo suo (Num. XXV, 11). Et te ergo, mitissime rex, zelus domus Domini rationabiliter comedat, in qua domo Dei et tu membrum es Christi: debent etenim caput (0958B)sequi membra. Si quid forte perversum in Ecclesia videris Christi, satage corrigere, et emendare non cesses. Si videris aliquem in domo Dei, quae est Ecclesia, currere ad luxuriam, ad ebrietatem, prohibe, veta, terre, si zelus domus Dei comedit te. Si videris superbia inflatum, aut iracundia saevum, aut violentia temulentum, aut livore fratris invidum, aut libidine incensum, aut avaritia rapinae deditum, aut crudelitate violentum, reprime omnes, minare omnibus, et refrena severissime omnes. Fac quidquid potes pro persona quam gestas, pro ministerio regali quod portas, pro nomine Christiani quod habes, pro vice Christi qua fungeris. Noli quiescere lucrari Christum, quia lucratus es a Christo, et perficis in te: Zelus domus comedit me. Iste enim zelus (0958C)salutem tribuit, fidem retinet, pudicitiam servat, rectitudinem amat, et Ecclesiam Dei gloriosa vivacitate custodit.
CAPUT XIX. De clementia. Memento quia sic debes exercere rectitudinis zelum, ut humilitatis atque clementiae non relinquas officium. Audi quod scriptum est: Clementia praeparat vitam: et sectatio malorum, mortem (Prov. XI, 19). Non enim parvipendenda est, sed summopere quaerenda, firmiterque tenenda virtus, quae nobis immortalem et aeternam praeparat vitam. Non enim turbulento animo, sed cum clementia debes disponere cuncta. Quamvis ergo auro nitescas et purpura, humilitatis non debes abjicere clementiam; quamvis (0958D)regali cultu resplendeas, ab humilitatis clementia non recedas; quamvis populorum sis circumdatus multitudine, tu tamen piam clementiam tene: regalis enim virtus est, et bonorum regum custos est. Illam enim custodiendo, illorum proles servabitur, et thronus illorum solidabitur. Sic enim scriptum est: Misericordia et veritas cusiodiunt regem, et roboratur clementia thronus ejus (Prov. XX, 18). Ipsa est enim quae laetos regi facit servire populos: ipsa est quae jucundissime regis facit hilarescere vultum, sicut Salomon ait: In hilaritate vultus regis, vita: clementia ejus sicut imber serotinus (Prov. XVI, 15). Ipsa est quae omnibus in palatio regis jucunditatem ministrat atque laetitiam; ipsa est quae cunctis pueris (0959A)regis larga dona multiplicat; ipsa est quae parvulos et juvenes senesque laetificat; ipsa est quae per cunctos palatii angulos laetos facit discurrere natos; ipsa est quae nonnullis oscula, plerisque ministrat amplexus. Volo ergo, clementissime rex, ut et in tuo jugiter vultu resplendeat clementiae virtus, quae cunctis laetitiam cunctisque ministret amorem.
CAPUT XX. De consilio. Et ut haec omnia cum consilio agas, Scriptura te divina per Salomonem admonet, dicens: Astutus omnia agit cum consilio (Prov. XIII, 16); et Jesus filius Sirach ait: Fili, sine consilio nihil facias (Eccli. XXXII, 24). Et ut sapienter et cum disciplina et cum consilio semper vivas, idem te Salomon admonet, (0959B)dicens: Audi consilium, et suscipe disciplinam, ut sis sapiens in novissimis tuis (Prov. XIX, 20). Qui agunt cuncta cum consilio, reguntur sapientia (Prov. XIII, 10). Dissipantur cogitationes ubi non est consilium: ubi vero plures sunt consiliarii, confirmantur (Prov. XV, 22). Ipse iterum ait: Unguento et variis odoribus delectatur cor: et bonis amici consiliis anima dulcoratur (Prov. XXVII, 9). Cum dispositione initur bellum, et erit salus ubi multa consilia sunt (Prov. XXIV, 6). Magna etenim res est consilium, et regibus valde necessarium, et non parvipendendum, sed super aurum et argentum constituendum. Et hoc idipsum divina approbat Scriptura, dicens: Aurum et argentum est constitutio pedum, et super utrumque consilium beneplacitum permanet (Eccli. XL, 25).(0959C) Vides ergo, rex, quam regia virtus est consilium, quam super aurum et argentum esse praedicat Scriptura, quam sicut fontem clamitat affluenter manantem. Hanc igitur virtutem consilii omnes dilexerunt regia currentes itinera. Virtute consilii roboratus constanter Noe per centum annos fabricavit arcam, et in diluvio gubernavit eam. Virtute consilii Abraham confirmatus, de cognationis suae genere intrepidus est egressus, et inter gentes exteras prudenter est commoratus. Virtute consilii firmiter credens Isaac, benedictionem a Domino in se omnium gentium accepit. Consilium matris audiens Jacob benedictionem paternam haereditavit, primogenita fratris accepit, et in duodecim tribubus filiorum largiter excrevit. Per hanc virtutem consilii novissimus Moyses (0959D)sexcenta millia per eremum gubernavit. Per hanc virtutem consilii frater ejus Aaron fideliter ministerium sacrumque sacerdotis officium regendo peregit. Per hanc virtutem consilii Phinees sacerdotis Eleazari filius zelo Domini plenus Zamrim, cum scorto Madianitico gladio perforavit, et saevientem Domini iram jam super populum pendentem retinuit. Unde et benedictionem perpetui sacerdotii posteris suis reliquit. Hanc virtutem consilii Josue a Moyse nutritore accipiens, triginta gentium reges occidit, illorumque regna destruxit, Hiericuntinos muros subvertit, in terram repromissionis populum Dei introduxit, et eam illis per consilii rationem distento fune partivit. Per hanc virtutem consilii Samuel populum (0960A)Dei juste judicans gubernavit. Per hanc virtutem consilii David Goliam interfecit, cum leonibus lusit, et regnum acceptum prudenter et fortiter gubernavit. Per hanc virtutem consilii Salomon cum pace gentibus imperavit, et sublime Domino in Hierusalem templum aedificavit. Per hanc virtutem consilii Elias bis quinquagenos coeli igne consumpsit, congruo tempore coeli pluviam distulit, et iterum congruo, Domino opitulante, reduxit. Per hanc virtutem consilii martyres, ut aeternam a Domino acciperent vitam, morti temporali se tradiderunt. Per hanc virtutem consilii virgines et confessores in servitio Domini usque in finem perseveraverunt.
Et tu ergo, rex, omnia quae agis, cum consilio age, quia scriptum est: Et in his omnibus deprecare (0960B)Altissimum ut dirigat in veritate viam tuam. Ante omnia opera verbum verax praecedat te: et ante omnem actum consilium stabile (Eccli. XXXVII, 19, 20). Si enim Dominus magnus voluerit, spiritu intelligentiae replebit te, et ipse quasi imbres mittet tibi eloquia sapientiae, et aperiet in oratione os tuum in bono, et usque in saeculum non delebitur memoria tua (Eccli. XXXIX, 8 seqq.).
CAPUT XXI. Ut caveat unusquisque superbiam. Hactenus quid, auxiliante Deo, rex, agere debeas ordinatim digessimus. Quid vero deinceps vitare debeas salubriter proferamus; neque enim minoris virtutis est homo qui mala sollicite vitat, quam qui bona salubriter congregat. Unde necesse est, clarissime (0960C)rex, ut in omnibus actibus tuis viam regiam discrete custodias, et per eam salubriter ambulans, gressus operis firmiter ponas; et dextera feliciter tenens itinera, caute et sollicite cave sinistra. Dextera enim via est virtus humilitatis, quae caeteras nutrit virtutes, et bene viventes ad vitam perducit aeternam. Sinistra est vitium superbiae, quae caetera nutrit vitia, et sibi male consentientes aeternam perducit ad poenam. Superbia enim primum et summum vitium est, et sicut scriptum est in Ecclesiastico: Odibilis coram Deo est et hominibus superbia. Initium omnis peccati est superbia. Qui tenuerit illam adimplebitur maledictis, et subvertet eum in finem. Propterea exhonoravit Dominus conventus malorum, et destruxit eos usque in finem. Sedes ducum superborum destruxit (0960D)Deus, et sedere fecit mites pro eis: radices gentium superbarum arefecit Deus, et plantavit humiles ex ipsis gentibus. Terras gentium evertit Dominus, et perdidit eas usque ad fundamentum; arefecit ex ipsis, et disperdidit eos, et cessare fecit memoriam eorum a terra. Perdidit Deus memoriam superborum, et reliquit memoriam humilium (Eccli. X, 7 et seqq.). Dominus quoque dans de ligno humilibus et superbis comparationem, per Ezechielem ait: Et scient omnia ligna regionis, quia ego Dominus humiliavi lignum sublime, et exaltavi lignum humile: et siccavi lignum viride, et frondere feei lignum aridum. Ego Dominus locutus sum et feci (Ezech. XVII, 24). Dominus quoque in Evangelio ait: Omnis qui se exaltaverit, (0961A)humiliabitur; et qui se humiliaverit, exaltabitur (Matth. XXIII, 12). Ipse quoque Dominus per Jeremiam superbo comminans ait: Ecce ego ad te, superbe, dicit Dominus Deus exercituum: Quia venit dies tuus, tempus visitationis tuae, et cadet superbus, et corruet, et non erit qui suscitet eum: et succendam ignem in urbibus ejus, et devorabit omnia in circuitu ejus (Jerem. L, 31).
Grande malum est superbia, quae diabolum de coelo deposuit, et hominem de paradiso projecit; quae et quotidie de statu rectitudinis miseros ad infima premit, et post obitum ad inferna demergit. Superbia prius in cogitatione elevat hominem, et postea elatum extollit in opere; prius in secreto cordis tumidum facit, et postea in publico praecipitem (0961B)reddit. Inde superbi extrinsecus cadunt, unde prius miseri intrinsecus elevantur. Juste enim homo peccato substratus jacet, qui auctorem suum superbiendo contemnit. Tu ergo, prudentissime rex, time tantum et cave superbiae malum. Declina servilem sinistram, et per dexteram, quae est regia, velociter curre viam. Dilige et tene humilitatem, et quod tibi Dominus per Scripturam clamat diligenter attende; ait enim: Rectorem te posuerunt, noli extolli: esto in illis quasi unus ex ipsis. Curam illorum habe, et sic confide, et omni cura tua explicita recumbe, ut laeteris propter illos, et ornamentum gratiae accipias coronam (Eceli. XXXII, 1-3).
CAPUT XXII. De zelo et livore. (0961C) Zelare et invidere alterius bono non est parvum, sed grande et magnum peccatum. Diabolus inter initia statim mundi zeli livore percussus periit primus, et sic perdidit alios. Postquam vero hominem ad imaginem Dei factum conspexit, in zeli livorem prorupit, et hominem miserum suadendo decepit: sed et angelicam beatitudinem, quam habebat, miserrimus amisit; et ex tunc, ut scriptum est: Invidia diaboli mors introivit in orbem terrarum (Sap. II, 24). Imitantur autem illum qui sunt ex parte ipsius. Imitatus est illum Cain iniquus, et per zeli livorem Abel fratrem suum justum occidit. Per zeli livorem Esau factus est inimicus fratri suo Jacob. Per zeli livorem a fratribus suis venditus est Joseph. Per (0961D)zeli livorem David inimicus et persecutor factus est Saul; et ne longius eam recensendo per singulos, Judaeorum populus per zeli livorem interivit, qui Christo maluit invidere quam credere. Zeli enim livor, quanquam unius vitii censeatur nomine, multiplices per diversa initia generat ramos. Radix est omnium malorum, et fons vitiorum. Inde odium surgit, animositas inde procedit; avaritiam zelus inflammat, ambitionem zelus excitat. Per iniquum livoris zelum Dei timor exponitur, magisterium Christi negligitur, judicii dies non providetur, inflatur superbia, exacerbatur saevitia, perfidia praevaricatur, impatientia concutitur, furit discordia, fervescit ira; nec se jam potest cohibere vel regere, qui factus est subditus potestati alienae. Hinc omne pacis vinculum (0962A)rumpitur, hinc fraterna charitas violatur, hinc adulteratur veritas, unitas scinditur, ad haereses atque schismata prosilitur, dum obtrectatur sacerdotibus, episcopis invidetur. De zelo superbus efficitur; de zelo perverse animus mutatur. Non est cibus talibus laetus, non est potus jucundus; suspirat semper ad alterius bona et ingemiscit. Hinc vultus minax, torvus aspectus, pallor in facie, in labiis tremor, stridor in dentibus. Quid plura referam? De zeli livore fons omnium vitiorum consurgit.
Tu ergo, mitissime atque nobilissime rex, dilige omnes, et paterno regalique affectu complectere cunctos, et tantum et tam perniciosum odii caute devita malum; quia Jacobus apostolus ait: Ubi est zelus et contentio, ibi inconstantia et omne pravum (0962B)(Jac. III, 16). Vides ergo quam lethifera est livoris et invidiae indignatio. Ipsa est quae cuncta virtutum germina concremat; ipsa quae cuncta bona ardore pestifero devorat; ipsa quae sensum comedit; ipsa quae pectus urit; ipsa quae mentem afficit, et cor hominis quasi quaedam pestis depascit. Occurrat ergo tibi, o rex, contra zeli livorem animi bonitas plena munere: adversus invidiam fraterna charitas praeparetur, et arma dilectionis. Pacem ama cum omnibus, pacem retine cum cunctis. In mansuetudine et charitate amplectere omnes. Stude in terris a cunctis hominibus dulciter amari, ut merearis in coelo cum angelis feliciter laetari.
CAPUT XXIII. De non reddendo malum pro malo. (0962C) Dilige proximum sicut teipsum, puro animo, mente sincera: ita ut si etiam in te peccaverit, dimittas, et non reddas malum pro malo; sicut scriptum est: Ne dicas: Reddam malum; exspecta Dominum, et liberabit te (Prov. XX, 22). Ergo et tu ex toto corde in te dimitte peccanti, et exspecta Deum, ut a proprio libereris peccato; et noli vindicari in homine qui in te deliquerit. Quia scriptum est: Qui vindicari vult, a Domino inveniet vindictam; et peccata illius servans servabit: relinque proximo tuo nocenti te; et tunc deprecanti tibi peccata solventur (Eccli. XXVIII, 1). Tu vero cum sis rex, et summi regis filius, Patrem tuum bonum imitare Deum, et proximo relinque peccata, ut et tua dimittantur a Domino (0962D)commissa. Fac tu proximo tuo quod et vis ut faciat tibi Deus tuus: noli quaerere de proximo vindictam, ne expetantur a te, Domino vindicante, delicta. Noli vinci a malo, sed vince in bono malum (Rom. XII, 21). Quod non vis ut tibi faciat Deus, noli tu homo facere homini. In utroque Testamento scriptum reperitur: Quod tibi non vis fieri, alteri ne facias. Si ergo cavet quisquam alteri facere quod nequaquam vult ab altero perpeti, cavet utique ne superbia elatus proximum despiciat; cavet ne ambitione commotus fratrem ad iracundiam provocet, cavet ne invidiae morsu dilaniet. Cum quisque vero cogitat ea alteri facere quae sibi ab altero vult fieri, sine dubio pensat ut malis bona, et bonis meliora retribuat, procacibus mansuetudinem ostendat, (0963A)humilibus gratiam benignitatis demonstret; errantibus viam rectitudinis demonstrat, discordes ad pacem revocat, necessaria indigentibus ministrat, afflictos verbo consolationis sublevat, et cuncta quae valet proximis fideliter subministrat.
CAPUT XXIV. De reprimenda ira. Nam quia solet homo homini per iram reddere vindictam, ideo peccare per iram nos Apostolus prohibet dicens: Irascimini et nolite peccare. Sol non occidat super iracundiam vestram. Nolite locum dare diabolo (Ephes. IV, 26). Vides ergo, mitissime rex, quia qui per iram in fratrem expetit vindictam, in corde suo diabolo facit locum; et vero Soli, qui est Christus, quantum in semetipso est, facit occasum. (0963B)Recte etenim per solem Christus, et per tenebras diabolus intelligitur. Neque enim possunt in uno hominis pectusculo sol et tenebrae pariter commorari: habitante etenim luce fugantur tenebrae, commorantibus tenebris excluditur lux. Neque enim commorari potest cum amaritudine dulcedo, aut cum lumine caligo, aut cum pace pugna, aut cum tranquillitate tempestas. Depone ergo, mitissime rex, auxiliante Domino, iram, et noli per iram reddere vindictam. Attende diligenter quid Pauli nos admonentis dicat sententia. Ait enim: Nunc autem deponite et vos omnem iram, indignationem et malitiam (Coloss. III, 8). Jacobus quoque dicit: Ira enim viri justitiam Dei non operatur (Jac. I, 20). Salomon ait: Zelus et iracundia minuunt dies, et ante tempus adducet (0963C)senectam cogitatus. (Eccli. XXX, 26). Ipse quoque Dominus noster, totius Ecclesiae suae ornamentum et decus, praedicator et doctor, exemplum et forma, creator, gubernator et rector, ab ira nos fratris omnino removens, ait: Omnis qui irascitur fratri suo, reus erit judicio (Matth. V, 22). Cavendum est ergo maxime regibus ad effectum suam perducere iram. Neque enim aequalis est cujuslibet hominis cum ira regis. De ira regis scriptum est: Sicut fremitus leonis, ita ira regis (Prov. XIX, 12). Et iterum: Ira regis nuntius mortis (Prov. XVI, 14). Ergo quantum validior est ira regis ad reddendum vindictam, tantum a fidelissimis regibus temperata debet esse et cauta.
Tu vero, mitissime rex, si vis per hanc quam scribimus Regiam currere Viam, et ad superam feliciter (0963D)regiamque scandere patriam, mansuetus atque mitissimus esto; et si proruperit iracundia, restringe illam; si praeoccupaverit mentem, mitiga eam; si emerserit animo, comprime illam; si iracundiae furor pulsaverit animum, fraternus amor comprimat illam, fraterna dulcedo temperet iracundiam, fraterna charitas temperet animositatem, fraterna dilectio mitiget indignationem. Grande enim vitium est iracundia: per iram sapientia perditur, per iram justitia relinquitur, per iram societas amoris dissolvitur, per iram pacis concordia rumpitur, per iram lex veritatis amittitur; iracundiae stimulis agitatum corpus tremit, lingua balbutit, vultus ignescit, cor palpitans tremulat, et oculi turbati caligant. (0964A)Haec ergo, rex, ne tibi contingant, refrenata ira, omnia dispone cum patientia; sermo enim tuus potestate plenus est, cui nemo resistere potest. Ergo cum pace dispone quae disponenda sunt, et cum tranquillitate rege quae regenda sunt, ut et regnum bene et juste gubernes, et animae tuae possessor in aeternum laeteris.
CAPUT XXV. De non consentiendo adulatoribus. Solent namque adulatores ad reddendum malum pro bono sibi consentientes incitare potentes, qui et sibi aeternum praeparent incendium, et illis perniciei inferant detrimentum; quos diligenter, discretissime rex, vitare memento, et qui sint illi acutissime et caute discutito, et talibus nullo modo nulloque pacto (0964B)consentire digneris, ne te lactantes atque laudantes a via divertant regia, et gressum operis tui in via faciant ponere non recta. De talibus enim adulatoribus scriptum est: Vir iniquus lactat amicum suum, et ducit eum per viam non bonam (Prov. XVI, 29). Iterum de principibus qui consentiunt adulatoribus scriptum est: Princeps qui libenter audit verbum mendacii, omnes ministros habet impios (Prov. XXIX, 12). Item de adulatoribus: Lingua fallax non amat veritatem: et os lubricum operatur ruinas (Prov. XXVI, 28). Item de consentientibus: Malus obedit linguae iniquae: et fallax obtemperat labiis mendacibus (Prov. XVII, 4). Tu ergo, clarissime rex, cave adulatorum lubricas mortiferasque ruinas, et ne sub amicorum specie illorum te decipiant male sanae (0964C)fallaciae. Audi quid de illis scriptum est: Simulator ore decipit amicum suum (Prov. XI, 9). Item de illis scriptum est: Qui beatos vos dicunt, ipsi vos decipiunt; semitam pedum vestrorum conturbant (Isa. III, 12). Te ergo quid inter tales agere debeas, Spiritus sanctus per divinam Scripturam admonet dicens: Quomodo probatur in conflatorio argentum, et in fornace aurum: sic probatur homo ore laudantis (Prov. XXVII, 21).
Ecce qualis inter laudantium adulantiumque linguas justus et rectus invenitur princeps scilicet lucidior argento et clarior auro. Haec illi tamen evenient, si divinae concordaverit Scripturae, ubi ait: Voluntas regum labia justa: qui recta loquitur dirigetur (Prov. XVI, 15). Diligenter attende, rex, et (0964D)vide si in conspectu summi regis ille dirigitur qui recta loquitur, debet et in conspectu tuo ille dirigi qui non adulantia sed vera loquitur verba. Respue ergo ab auribus tuis suasorios deceptoriosque sermones; respue blandam adulantium linguam: bene etenim sonant, sed male decipiunt; suaviter cantant, sed male maculant; promittunt dulcia, sed perdunt animam.
CAPUT XXVI. De cavenda avaritia. Tu ergo, rex, nec pro adulatoribus, nec pro muneribus, a recto regioque divertas itinere, nec ad avaritiae malum, rectum regiumque digneris flectere gressum. Regum etenim specialiter inculpans avaritiam (0965A)scripta divinitus invenitur sententia. Ait enim Salomon in Proverbiis: Rex justus erigit terram: vir avarus destruet eam (Prov. XXIX, 4). Item ipse: Conturbat domum suam qui sectatur avaritiam: qui autem odit munera, vivet (Prov. XV, 27). Dominus in Evangelio discipulis ait: Cavete ab omni avaritia: quia non in abundantia cujusquam vita ejus est, ex his quae possidet (Luc. XII, 15). Huic sententiae concordans Ecclesiastes ait: Avarus non implebitur pecunia: et qui amat divitias, fructum non capiet ex eis (Eccle. V, 9). Habacuc quoque propheta dicit: Vae qui congregat avaritiam malam domi suae: ut sit in excelso nidus ejus, et liberari se putat de manu mali (Habac. II, 19)! Paulus apostolus praedicat dicens: Omnis fornicator, aut immundus, aut avarus, (0965B)quod estidolorum servitus, non habet haereditatem in regno Christi et Dei (Ephes. V, 3).
Tu ergo, largissime rex, ama misericordiam, et fuge avaritiam, ut cum Christo haereditatem habere merearis aeternam. Omnibus esto munificus, omnibus largus, ut per te non male destruatur, sed feliciter erigatur regni tui terra. Non ut avarus domum tuam conturbes, sed ut largus aedifices. Grande enim et ingens malum est avaritia: ignis enim inexstinguibiliter est ardens et incessabiliter urens. De avaritia enim in libro beati Job scriptum est: Ignis devorabit tabernacula eorum, qui munera libenter accipiunt (Job XV, 34). Sicut enim corpus habitat in materiali aedificio, sic mens habitat in cogitationis consilio: sed ignis tabernacula devorat, cum aestus avaritiae (0965C)cogitationes mentis devastat. Avaritia modum ignorat, temperamentum nescit, finem habendi postponit, et cum cuncta devoret, saturitatem penitus nescit, esurit semper et mendicat, inops est et paupertate repleta; et cum feralibus cuncta dentibus rodat, adhuc se jejunam horribilis confitetur et clamat; et cum sit unum nomine tenus vitium, multa ab illo alia pullulant et emergunt vitia, sicut scriptum est: Radix omnium malorum est avaritia (I Tim. VI, 10). Et non solum occulta plurima, sed et aperta generat multa mala. Inde rugata fronte in conventu inveniuntur falsarii; inde in medio civitatis sicarii; inde in publico venefici; inde aperte crimen admittitur; inde scelus publice operatur.(0965D) CAPUT XXVII. Ut de impensis alienis domus non aedificetur. Tu vero, o rex, velut mundissimi regis filius ab omni munere nocuo regias excutiens munda manus, quia scriptum est: Qui excutit manus suas ab omni munere, qui obturat aures suas ne audiat sanguinem, et claudit oculos suos ne videat malum, iste in excelsis habitabit (Isa. XXXIV, 15). Ergo ut merearis in excelso sedere feliciter throno, muneribus pauperum non amplifices tibimet, aut aedifices domum: quia scriptum est: Qui aedificat domum suam impendiis alienis, quasi qui colligit lapides suos in hieme (Eccli. XXI, 9). Jeremias quoque ait: Vae qui aedificat domum suam in injustitia, et coenacula sua (0966A)non in judicio; amicum suum opprimet frustra, et mercedem ejus non reddet ei. Qui dicit: Aedificabo mihi domum laetam, et coenacula spatiosa: qui aperit sibi fenestras, facit laquearia cedrina, pingitque sinopide (Jer. XXII. 13). Isaias talibus clamat et dicit: Vae qui conjungitis domum ad domum, et agrum agro copulatis, usque ad terminum loci. Nunquid habitabitis vos soli in medio terrarum? In auribus meis sunt haec, dicit Dominus exercituum (Isa. V, 8). Hoc ipsum et Salomon prohibet dicens: Ne attingas parvulorum terminos: et agrum pupillorum ne introeas (Prov. XXIII, 10).
Tibi ergo, rex, omnipotens Dominus ampla et florida, divitiisque plena tribuit regna, parentumque multiplicia divisit et praedia; fiscorum plurima (0966B)dedit vectigalia, et multorum potentum honoravit munera, unde regia fabricare possis palatia. Cave ne pauperum lacrymis miserorumque impensis tibi domus aedificetur regalis.
CAPUT XXVIII. Ut pro justitia facienda nulla a judicibus requirantur praemia. Judicibus ergo tuis praecipe, rex, ut nullum pro justitia praemium istius saeculi requirant. Praecipe ut pro justo judicio temporalia lucra non appetant, sed aeterna; mercedem non requirant perituram, sed permansuram; pauper an dives sit, causam perspiciant non personam; in omnibus veritatem custodiant, non ambitionis munera. Qui praesentia munera affectat, futuram gloriam non sperat. Qui cupidus (0966C)hic recipit pro justitia dona, ulterius aeterna non accipiet praemia. Contra delinquentium judicum pravitatem per Moysen dicitur: Juste quod justum est exsequeris (Deut. XVI, 20). Juste ergo justum exsequitur, qui justitiam propter Deum exercet, non propter avaritiam. Omnis qui recte judicat, stateram in manu gestat; in utroque penso justitiam et misericordiam portat: sed per justitiam promit peccati sententiam, et per misericordiam peccati temperat poenam; ut justo libramine quaedam per aequitatem corrigat, quaedam vero per miserationem indulgeat.
CAPUT XXIX. Ne statera dolosa inveniatur in regno tuo. Prohibe ergo, justissime atque rectissime rex, ne (0966D)statera dolosa sit in regno tuo. Audi quid Dominus populo Israel prohibet dicens: Non habebis in sacculo diversa pondera, majus et minus; nec erit in domo tud modius major et minor; pondus habebis justum et verum, et modius aequalis et verus erit tibi: ut multo tempore vivas super terram, quam Dominus Deus tuus dederit tibi. Abominatur enim Dominus Deus tuus eum qui facit haec (Deut. XXV, 13). Salomon quoque ait: Abominatio est apud Dominum pondus et pondus: statera dolosa non est bona (Prov. XX, 23). Item ipse: Statera dolosa abominatio est apud Dominum, et pondus aequum voluntas ejus (Prov. XI, 21). Vere enim grandis est pravitas, propter terrena commoda Domini deserere judicia. Dolus (0967A)enim occultus et diabolicum opas, pro terreno lucro justum et legaliter sancitum fraudulenter mutare modium, aut divinitus instituta commutare pondera in deceptione fraterna. A Domino enim traditum, ab illoque fideliter confirmatum tenemus, quia in dilectione Dei et proximi tota lex pendet et prophetae (Matth. XXII, 40). Ergo qui dolosa statera, aut minore modio pondereque dolose decipit innocentem, nec proximum diligit, quem fraudulenter sapplantat, nec Deum, cujus leges ac praecepta despiciens calcat. Et in hoc convincitur quia leges et prophetas a se inobediendo procul expellit, qui inobediendo praecepta Domini non custodit.
CAPUT XXX. Prohibendum ne captivitas fiat. (0967B) Prohibe ergo, clementissime rex, ne in regno tuo captivitas fiat. Esto fidelissimus illius Patris filius ad quem quotidie clamas cum caeteris fratribus: Pater noster, qui es in coelis (Matth. VI, 9). Quidquid ille amans diligit, et tu dilige: quidquid audiens ille prohibet, et tu prohibe. Imitare illum fideliter, cum quo speras regnare perenniter. Ipse enim Moysi praecipiens ait: Si deprehensus fuerit homo sollicitans fratrem suum de filiis Israel, et vendito eo acceperit pretium, interficietur, et auferes malum de medio tui (Deut. XIV, 17). Ipse quoque per Amos prophetam clamat et dicit: Super tribus sceleribus Gazae, et super quatuor non convertam eam: eo quod transtulerint captivitatem perfectam; ut concluderent eam in Idumaea. Item ibi: Super tribus sceleribus (0967C)Tyri, et super quatuor non convertam eum, eo quod concluserint captivitatem perfectam in Idumaea, et non recordati sunt foederis fratrum. Item ipse: Super tribus sceleribus Israel, et super quatuor non convertam eum: pro eo quod vendiderit pro argento justum, et pauperem pro calceamentis (Amos I, 6 et 9; II, 6).
Ut juste et recte erga servos agatur, et ut liberi dimittantur, Isaias clamat et dicit: Hoc est magis jejunium, quod elegi: dissolve colligationes impietatis, solve fasciculos deprimentes, dimitte eos qui confracti sunt, liberos, et omne onus disrumpe (Isa. LVIII, 6). Ecclesiasticus quoque: Non laedas servum in veritate operantem, neque mercenarium dantem animam suam. Servus sensatus sit tibi dilectus quasi anima tua, non defraudes illum libertate, neque inopem derelinquas (0967D)illum (Eccli. VII, 22, 23). Item ipse: Si est tibi servus fidelis, sit tibi quasi anima tua, quasi fratrem sic eum tracta (Ibid., XXXIII, 51). Dominus quoque per Jeremiam populo Israel de servis hoc dedit praeceptum. Ait enim: Haec dicit Dominus Deus Israel: Ego percussi foedus cum patribus vestris, in die qua eduxi eos de terra Aegypti, de domo servitutis dicens: Cum completi fuerint septem anni, dimittat unusquisque fratrem suum Hebraeum qui venditus est ei, et servivit tibi sex annis: et dimittes eum a te liberum; et non audierunt patres vestri me, nec inclinaverunt aurem suam. Et conversi estis vos hodie, et fecistis quod rectum est in oculis meis, ut praedicaretis libertatem unusquisque ad amicum suum. Et inistis (0968A)pactum in conspectu meo, in domo in qua invocatum est nomen meum super eam. Et reversi estis, et commaculastis nomen meum: et reduxistis unusquisque servum suum, et unusquisque ancillam suam, quos dimiseratis ut essent liberi et suae potestatis: et subjugastis eos, ut sint vobis servi et ancillae. Propterea haec dicit Dominus: Vos non audistis me, ut praedicaretis libertatem unusquisque fratri suo, et unusquisque amico suo: ecce ego praedico vobis libertatem, ait Dominus, ad gladium, ad pestem, et ad famem: et dabo vos in commotionem cunctis regnis terrae (Jer. XXXIV, 13).
Vere obedire debet homo Deo, et ejus praeceptis, in quantum ille possibilitatem dederit, obedire. Et inter alia praecepta salutaria, et opera recta, propter (0968B)nimiam illius charitatem unusquisque liberos debet dimittere servos, considerans quia non illi eos natura subegit, sed culpa; conditione enim aequaliter creati sumus, sed aliis alii culpa subacti. Simul et considerantes quia si dimiseritis, dimittetur vobis. Nam et vos, domine, conditionale opprimit jugum. Honorifica ergo, justissime ac piissime rex, pro omnibus Deum tuum, quia, ut scriptum est, Pro omnibus honorificavit te, sive in servis tibi subactis, sive in divitiis tibi concessis, ex illis liberos faciendo, et ex istis eleemosynas tribuendo, praeceptis illius obedire non cesses. Esto pauperum pater, pupillorum nutritor, orphanorum amator, viduarum que defensor, peregrinorum educator, omniumque secundum regulae ministerium defensor et rector. (0968C)Esto, Christo donante, illius gratia largiente, sapientia plenus, esto prudentia praeditus, esto simplicitate ditatus, esto patientia fundatus, zelo tamen rectitudinis erectus. Omnibus esto mitis atque pacificus, sed tamen zelo rectitudinis accensus. In perquirendo justitiam esto sollicitus indagator, in dijudicando cautissimus exsecutor, ita tamen ut misericordia semper judicio praeponatur. Memento quia a Domino misericordiam accipiet, qui fratri misericorditer indulserit.
Haec si diligenter agens impleveris, rex roborabit Dominus regnum tuum, exaltabit solium, et brachium confirmabit, quoniam cujus vult Dominus brachium confirmat, et ad faciendam victoriam suum gladium cum auxilio praestat. Sic enim per (0968D)Ezechielem prophetam ait: Et confortabo brachia regis Babylonis, daboque gladium meum in manu ejus: et confringam brachia Pharaonis, et gement gemitibus interfecti coram facie ejus, et confortabo brachia regis Babylonis, et brachia Pharaonis concident, et scient quia ego Dominus, cum dedero gladium meum in manu regis Babylonis, et extenderit eum super terram Aegypti (Ezech. XXX, 24).
Nam cujus vult Dominus brachium debilitat et frangit: ipse enim et hoc ad Ezechielem dicit: Fili hominis, brachium Pharaonis regis confregi: et ecce non est obvolutum ut restitueretur ei sanitas, ut ligaretur pannis, et fasciaretur linteolis, ut recepto robore posset tenere gladium. Propterea haec dicit Dominus (0969A)Deus: Ecce ego ad Pharaonem regem Aegypti, et comminuam brachium ejus forte, sed confractum; dejiciam brachium de manu ejus: et dispergam Aegyptum in gentibus, et ventitabo eos in terris (Ibid. XXI). Et in Psalmo scriptum est: Avertisti adjutorium gladii ejus, et non es ei auxiliatus in bello (Psal. VIII, 44).
Quod autem et victoriam, antequam fiat, Dominus cognoscit, ipse per Ezechielem ait: Tu ergo, fili hominis, haec dicit Dominus Deus: Dic omni volucri et universis avibus cunctisque bestiis agri: Convenite, properate, concurrite undique ad victimam meam, quam ego immolo vobis, victimam grandem super montes Israel ut comedatis carnem, et bibatis sanguinem; carnes fortium comedetis, et sanguinem (0969B)principum terrae bibetis: arietum et agnorum, et hircorum, taurorumque, et altilium et pinguium omnium. Et comedetis adipem in saturitate, et bibetis sanguinem in ebrietatem, de victima, quam ego immolabo vobis: et saturabimini super mensam meam de equo et equite forti, et de universis viris bellatoribus, ait Dominus Deus (Ezech. XXXIX).
CAPUT XXXI. De praesidio Domini requirendo. Tu ergo, clarissime rex, ut tibi Dominus et in brachio fortitudinem, et in bello victoriam donet, ipsius semper require solatium, et ad ejus confuge praesidium. Sic enim scriptum est: Turris fortissima nomen Domini: ad ipsum currit justus, et exaltabitur (Prov. XVIII, 10). Ergo salus non consistit in (0969C)multitudine populi, nec in armatura multiplici, sed in invocatione nominis Domini. Stabilis enim et inconcussa tutela est coeleste praesidium; quod quia a regibus sollicite sit quaerendum, David rex est dulciter imitandus, qui Domino humiliter supplicans ait: Exaudi, Deus, deprecationem meam: intende orationi meae. A finibus terrae ad te clamavi: dum anxiaretur cor meum, in petra exaltasti me. Deduxisti me, quia factus es spes mea: turris fortitudinis a facie inimici (Psal. LX, 1). Petra enim hic et turris Christum significant: in hac enim petra recte se exaltatum pronuntiat, qui in fide illius se fundatum non dubitat. (0970A)Et in hac turre ille defenditur, qui in auxilio ejus confidens virtutibus armatur. Turris enim ista virtutibus est plena, non gladiis, pugnat verbo non praelio, nec localiter defendit, sed universaliter invicta fortitudine electos suos protegit et custodit.
CAPUT XXXII. De oratione. Nam et hoc intuendum est, quia ad hoc coeleste praesidium rex David orando pervenit; sic enim inchoans coepit: Exaudi, Deus, orationem meam cum deprecor: a timore inimici eripe animam meam. Protexisti me a conventu malignantium, a multitudine operantium iniquitatem, etc. (Psal. LXIII, 1.). Et tu ergo, fidelissime rex, ut Domini possis auxilio fultus tuum defendere regnum, ejus jugiter orans require (0970B)praesidium. Ipsius enim David regis innumerabilia de oratione in Psalmis habes exempla. De Salomone quoque et hic perpauca ponimus exempla: Ait enim: Longe est Dominus ab impiis; et orationes justorum exaudiet (Prov. XV, 29). Qui conservat legem, multiplicat orationem (Eccli. XXXV, 1). Item ipse: Oratio in humilitate penetrabit super montes (Ibid., vers. 21). Dominus in Evangelio ait: Omnia quaecunque petieritis in oratione credentes, accipietis (Matth. XXI, 22). Vigilate itaque omni tempore, orantes ut digni habeamini fugere quae futura sunt, et stare ante filium hominis (Luc. XXI, 36). Paulus quoque ait: Orationi instantes, orantes omni tempore, in spiritu vigilantes in omni instantia (Rom. XII, 12; Ephes. VI, 18). Jacobus autem dicit: Orate (0970C)pro invicem ut salvemini: multum enim valet deprecatio justi assidua (Jac. V, 16). Nam et nos oramus semper cum Apostolo pro vobis, ut dignetur vos vocatione sua Deus, et impleat omnem voluntatem bonitatis, et opus fidei in virtute, ut clarificetur nomen Domini nostri Jesu Christi in vobis, et vos in illo, secundum gratiam Dei nostri et Domini Jesu Christi. Confidimus autem de vobis in Domino quoniam quae praecipimus, et facitis, et facietis. Dominus autem dirigat corda vestra in charitate Dei, et patientia Christi (Ephes. III, 4). Amen.
Explicit liber Smaragdi abbatis, qui dicitur VIA REGIA.
(no apparatus)