Vita (Ardo sive Smaragdus), J. P. Migne
PRAEFATIO AUCTORIS.
1. Dominis merito venerabilibus Patribus, Fratribusque, Inda monasterio Deo Jesu famulantibus, Ardo servorum Christi famulus salutem dicit. Jam pridem, dilectissimi fratres, vestrae ad me delatae fuerunt litterae ( infra ), amore piae recordationis Patris nostri Benedicti abbatis stipatae, exitumque ac migrationem ejus ad Christum breviter, sed amabiliter continentes. In quibus exiguitatem meam admonere estis dignati, ut latius initium conversationis (0353C)ejus audire cupientibus scriberem: sed hactenus virium mearum cernens pondus excedere, distuli. Siquidem sagaci industria scribentibus praecedentium vitam meritis venerabilem, virtutibus celebrem, curandum est, ne aut negligentia torpentes omittant utilia, aut inducti gratia adjiciant supervacua: sed diligentissime exquisita, nec non evidentium relatione testium roborata currente calamo scribant, non rusticitatis vitium redolentes peritorum aggravent aures, sed urbanitatis salefacientie condita proferant verba, politisque sermonibus, ut ita dixerim, derogantium demulceant aures. Meae vero ipse imperitiae expertus, vestris quandoque pariturus praeceptis longo silui tempore, et ut ab eruditioribus explicaretur sustinui: periniquum nempe decernens, (0353D)si tanti patroni vitam imperitis attingerem verbis, peritioribusque debitum auferrem laborem, qui queunt, copia verborum affluentes, pompatice quaeque volunt enucleare, et inter syrtes nihil paventes regere cymbam, soloecismorumque vitare fetorem; facundiaque eloquentiae praediti, ex abundanti eis est copia fandi derogantium comprimere linguas. Pavebam ne hi dum vitiose composita corrigere vellent, a male contextis exacerbati adjudicarent negligenda: praesertim cum noverim vos sacrae aulae palatii assistere foribus, nec turbulenti rivuli sitire potum, quin potius ab indeficienti vena purissimi fontis sedulo sapientiae haurire fluenta. Haec me ratio annali continuit spatio.
2. Interea coeperunt me mordacissimis verbis ab inerti studio expergescere fratres, quos ipse pio conamine genuerat Christo, et ut eis illum gestis vitae religiosae resuscitarem compellere; a quo absentes esse solo constat consortio corporis, non plenitudine charitatis. Sic tandem aggredior explicare opus. Dedit ausum ac consilium veniale etiam locus, (0354C)qui ab eo primitus constat esse constructus, fratresque qui ejus noverant conversationis initia. Nam quod aliis contigit vix non audiri, ab his potuit vix non videri. Igitur pro captu rebus ex parte collectis, impensas operi accuratius explicaturi paramus, et quasi quoddam seminarium latius promulgaturi nimium arctamus; hoc humili prece poscentes, ut si quis hoc despexerit opus, linquat aut corrigat: sin alias, legere et sequi volentibus sinat, seque ad praecedentium Patrum Vitam legendum convertat. Et si hanc ab eorum tramite juxta vires non aberrasse repererit, gratuletur: sin autem, non temere judicando refutet; sed lacrymabiliter interveniendo ei aequissimum Judicem pacatissimum reddat.
3. Vestris quia parui jussis, o sanctissimi fratres, (0354D)precor, ut me orando adjuvetis ad Deum quatenus orantibus vobis, et meorum mihi detur venia delictorum, et posteris proficiat in augmentum. Rursusque obnixe postulo, ut hanc pervigili studio relegatis, et quaeque vitiose contexta fore probaveritis, elimando corrigite: si qua vero utilia, in arcano pectoris vestri excolenda servate. Siquidem imperio vestro silentii vi subtracta affectum praebuimus, non effectum; loqui nostrum vobis imputabitis, qui non tacere nos imperasse recolitis. Et quoniam ei unicae dilectionis affectu migranti de saeculo Helisacar haesit abbas, sicut ipsius auro pretiosor nobis directa (0355A)testatur epistola; post vestram examinationem illi singulariter censeo praesentari. Esto, occulendam esse decreverit, veniam de meo posco errore: sin vero utilem, qui libenter paruerunt viventi, imitari satagant vitam absentis. Perantiquam siquidem fore consuetudinem, hactenus regibus usitatam, quaeque geruntur acciduntve annalibus tradi posteris cognoscenda, nemo, ut reor, ambigit doctus. Et quoniam mens diversis rebus partita oblivione caecatur, divinitus credimus esse consultum, ut quae oblivio prolixa percurrente tempore poterat abolere, litteris mandarentur servanda, quarum lectione jucundantur, hilarescunt. totosque se ad gratiam inflectunt (0356A)hi qui talia concupiscunt legere: nec ab his temerarius judicatur auctor scripturae, etiam si contingat minus politis perstrepere verbis, ad quam avide cognoscendam desudant. Concedant igitur nobis et praecedentium legere Vitam, et posteris mandare quae ipsis nostris temporibus vidimus, vel audivimus, ad augmentum animarum profutura: nec condemnemur de imperitis sermonibus, et rusticitatis vitium redolentes, quoniam ratum ducimus normam salutiferam licet rudibus depromere verbis, et in abjectis virgulis pulcherrimum pandere favum. Suo quisque sumat arbitrio, quae animo comperit placitura.
INCIPIT VITA.
4. Igitur vir venerabilis, nomine et merito Benedictus Abbas, ex Getarum genere partibus Gothiae oriundus fuit. Nobilibus natalibus ortus, sed eum superna pietas potiori virtutum claritate nobilitavit. Pater siquidem ejus comitatum Magdalonensem, quoadusque vixit, tenuit; et Francorum genti fidelissimus (0355C)totis viribus exstitit, fortis et ingeniosus: hostibus enim valde erat infestus. Hic nempe magna prostravit strage Wascones, qui vastandi gratia fines regni Francorum fuerant ingressi: e quibus nullus evasit, nisi quem pernix fuga salvavit. Hic pueriles gerentem annos praefatum filium suum in aula gloriosi Pippini regis reginae tradidit inter scholares nutriendum; qui mentis indolem gerens, supra aetatem diligebatur a commilitonibus: erat quippe velox et ad omnia utilis. Post haec vero pincernae sortitur officium. Militavit autem temporibus praefati regis: post cujus excessum, cum regni gubernacula Carolus gloriosissimus rex potiretur, ei adhaesit serviturus.
5. Interea illustrante divina gratia, superno coepit (0355D)flagrare amore, et ut saeculum linqueret totis aestuare nisibus, periturumque fastidire honorem, ad quem cum labore attingere posse cernebat, sed adeptum cito amittere. Per triennium autem hoc corde tegens, soli Deo secretum tenuit, corpore, non mente se saeculi actibus inserens. Tentabat igitur infra hoc spatium, si continentiae culmen arripere posset, subtrahere corpori somnum, reprimere linguam, abstinere a cibo, parcius sumere vinum, et veluti peritus athleta ad futurum se componere bellum. Praemeditabat siquidem in saeculari adhuc habitu sistens, quae postea devotus implevit; sed quanquam se a saeculi actibus exuere vellet, haesitabat tamen quibus hoc modis faciendum esset: utrum peregrini assumeret habitum; an forte se alicui conjungeret, et hominum oves aut armenta gratis pasceret; an etiam in civitate sutoris exerceret artem, et quae habere (0356C)posset pauperibus erogaret. Sub tali quippe certamine fluctuante animo ad amorem se vitae regularis convertit.
6. Eo namque anno quo Italia gloriosi Caroli regis ditioni subjecta est, cum frater ejus incaute fluvium quemdam transfretare vellet, et a tumentibus raperetur undis, hic equo sedens, periculum conspiciens fratris, sese inter undas praecipitem dedit, ut pereuntem a periculo redderet extorrem, atque natante equo fratris attigit manum; quem cum tenuit, tentus est; vixque qui eripere morientem voluit, mortis evasit periculum. Tunc se voto Deo constrinxit, saeculo deinceps non militaturum Patriam petit, sed hoc patri non patefecit. Quidam autem erat religiosus Widmarus nomine, corporea (0356D)luce carens, sed cordis luce resplendens, cui velle suum ostendit; isque secretum tenuit, et consilium salubre praebuit. Praeparatis itaque omnibus iter quasi Aquis iturus arripuit; sed ubi sancti Sequani ingressus est domum, redire suos ad patriam jubet, seque in eodem coenobio Christo Deo servire velle indicavit. Postulat ingrediendi licentiam; qua adepta, mox capitis comam deposuit, et veri monachi habitum sumpsit.
7. Factus vero monachus incredibili inedia per biennium et sex mensium spatia corpus suum affligere (0357A)coepit. Sic quippe carni suae, ac si cruentae bestiae erat infestus, cibum permodicum sumens, pane videlicet et aqua corpus sustentans, mortem potius quam famem arcens, vinum siquidem ceu pestiferum virus devitans. Somnum si quando devictus animus sumere vellet, vili se strato paululum quieturus collocans, aliquando nuda humo prostratus nimium defessus quievit, ipsa sua se plus requie lassaturus. Saepe etiam pervigil in oratione pernoctans, nudis plantis in pavimento glaciali rigore perfusus, persistens in divinis nempe meditationibus ita se totum contulit, ut quamplures continuaret dies, sacris psalmodiis deditus, silentii legem non interrumpens. Quiescentibus cunctis, hic eorum calceamenta aquis mundans tergebat, eaque locis (0357B)congruis lota restituebat. Heu, proh dolor! quidam veluti illudentes insano prorsus, procul posito caligas jactabant, quorum vesanam insipitudinem hic altiori consilio bene tranquillus ferebat. In vestitu namque suo tanta se vilitate dejecit, ut vix persuaderi nescientibus veri simile forte possit. Erat itaque ei vilis et pervetusta tunica, quam non nisi post plures exactos mutabat dies. Quapropter copia pediculorum in squalenti surgebat cute, a quibus jejuniis attenuata depascebantur membra. Cucullae illi nimia erant vetustate consumptae; et si quando veterascentia rumperentur fila, ex dissimili colore foramen patens pannum repertum sarciebat: quae res eum satis reddebat deformem. Quam ob rem a compluribus deridebatur, impellebatur, conspuebaturque: (0357C)sed coelo animus fixus, viliora appetens, cum in festis diebus cultioribus se reliqui componerent vestibus, hic sine reverentia coram obtutibus omnium utebatur. Balnearum usus per idem tempus suo corpori nunquam indulsit; munditias autem monasterii, quoties opportunitas expetiit, exercuit.
8. Compunctionis gratia, ope divina concedente, tanta ei largita est, ut quoties vellet, fleret. Quotitidie lacrymis, quotidie gemitu ob gehennae metum alebatur, illud Davidicum amabiliter canens: Cinerem sicut panem manducabam, et poculum meum cum fletu miscebam (Psal. CI, 10). Pallebant ora jejuniis, et macie exhausta carne, pellis ossibus inhaerebat, ac in modum paleariae boum rugata pendebat. (0357D)Hoc modo tenerum quasi indomitum animal non tam mansuefaciens, quam, ut ita dicam, mortificans corpus, cum cogeretur ab abbate parcius erga semetipsum exercere rigorem, assensum minime praebuit. Regulam quoque beati Benedicti tironibus seu infirmis positam fore contestans, ad beati Basilii dicta nec non Pachomii regulam scandere nitens, quamvis exiguis possibilia gereret, jugiter impossibiliora rimabat. His se poenitentiae lamentis (0358A)praelibans, quoniam inimitabilis erat vel nullis vel paucis, coopitulante gratia divina, ut multorum fieret documentum salutis, in amorem praefati viri Benedicti regulae accenditur, et veluti de singulari certamine novus athleta ad campum publice pugnaturus accessit. Interea coepit aliorum corrigere mores, negligentes arguere, exhortari tirones, ut proficerent admonere probos, ut corrigerentur increpare improbos.
9. Injungitur ei post haec custodiendum cellarium, quo memoriae Regulam praefati Patris commendavit, et juxta praeceptum illius totis viribus sese componere, ac licita petentibus sine mora studebat largiri, male petentibus denegare, impossibilia exquirentibus blande excusare. Et quoniam pro libita (0358B)voluntate eis pocula non praebebat, aequis obtutibus a compluribus non intuebatur. Hospitum, infantum, pauperumque omni sagacitate curam gerebat. Abbas quoque eum summo colebat affectu, eo quod esset in omnibus utilis, et suae vitae cautus, de aliorum salute sollicitus et circa ministerium frequens, in loquendo ratus, ad obediendum promptissimus, in monendo affabilis. Contulerat siquidem illi divina pietas inter alias quamplures virtutes etiam intelligentiae donum, eloquentiae spiritalis copiam.
10. Decurso quinquennii et octo mensium in salutiferis rebus spatio abbas praefati monasterii migravit e saeculo. Tunc omnes uno animo parique consensu Benedictum sibi praeferri optant. At ille suis illorumque non convenire moribus cernens, ad (0358C)patrium concitus solum contulit pedem, ibique in patris suamque possessionem super rivulum, cui nomen est Anianus, nec non prope fluvium Arauris, cum praefato viro Witmaro paucisve aliis, juxta beati Saturnini permodicam ecclesiam, cellam exiguam ad habitandum construxit: quo in loco nonnullos annos magna cum penuria vixit, noctibus diebusque cum gemitu et lacrymis clementiam implorans divinam, ut velle suum effectum proveheret efficacissimum. Erant autem per idem tempus in provincia illa quidam summae sanctitatis strenui viri, Atilio videlicet et Nibridius, necnon et Annianus religiose degentes, sed regularem ignorantes custodiam: a quibus compertus non modice diligebatur. Siquidem dum eum aliqua adversa impulsio (0358D)paululum superare tentaret, mox strato asello ad Atilionem, qui ei vicinior erat, propere festinabat.
11. Primo siquidem tempore ardenti animo perplures, saeculo relicto, cum eo religiose vivere tentabant; sed fracti animo, novum formidantes genus vitae, dum inauditam cogebantur arripere abstinentiae viam, ut panem in pondere, vinumque in mensura perciperent, mox ut sues ad coenum canisque (0359A)ad vomitum in calle salutis positum retrahebant pedem. Quorum instabilem vir Dei intuens fidem, turbatus ad proprium voluit redire coenobium. Qua de causa consulendum praefatum adiit virum: cui cum velle suum narrasset, increpavit eum ille dicens, sibi esse ostensum coelitus, lucernam illum datum hominibus. Quapropter coeptum constanter oporteret implere bonum; fraude hoc antiqui fieri hostis, qui semper invidens bonis infestus est actibus, cui assensus praebendus est nunquam, sicque ejus consilio adminiculatus intrepide aggressus est, quod ardenti perficere optabat animo, non super alienum fundamentum aedificans, sed novo opere construere domos coepit, ignotamque salutis pandere curabat viam.(0359B)
12. Igitur venerabilis vir Benedictus cum paucis sibi aggregatis fratribus, qui ejus comperta opinione ad eum confluxerant, in jam memoratum locum coepit florere in religione pia, et coeleste iter volentibus pandere gratis, propriis laborare manibus: et ne aliis praedicans ipse reprobus inveniretur, quae sequenda monebat, prior implere curabat. Non enim perterritus inopia coeptum deseruit opus; sed, ut ait Apostolus, in fame, et siti, in frigore et nuditate (II Cor. XI, 27) positus hortabatur inconcusso subjectos persistere corde, docens arctam et angustam viam esse quae ducit ad vitam, et non esse condignas passiones hujus temporis ad futuram gloriam, quae revelanda est sanctis. Quo documento roborati, majoribus se atteri optabant laboribus. Nulla eis (0359C)tunc erat possessio, non vineae, non pecora, non equi; unus tantum erat asellus, cujus solamine cum alicubi pergendum esset, vicissim fratrum arcebatur defectio. Vinum tantum diebus Dominicis solemnibusque percipiebant. Pellebatur aliquoties eorum esuries lacte delato a vicinis mulieribus: quoniam ariditate tabuerant corpora eorum, solo viventes pane et aqua. Quapropter ut pigrum depellerent frigus, lectaria utebantur, cum in vigiliis divinis assisterent. Erant quippe pauperes rebus, praedivites meritis; et quo eorum atterebantur inopia corpora, eo magis saginabantur virtutibus animae. Aestuabant siquidem amore coelesti, solaeque lacrymae illis in angustia ferebant solamen. Quorum invictam fraternam unitatem hostis cernens antiquus (0359D)hac eam scindere arte molitur.
13. Unum eis erat circa molinum, in quo quae habere poterant molebant cibaria. Instigatus autem maligni cogitationibus quadam eis nocte hospes advenit, quem juxta posse refectum in strato aselli collocant. At ille male vigil quiescentibus illis surrexit, et secum in quo jacuerat perferens, situlamque (0360A)de qua hauserat aquam, sed et ferramenta molini non oblitus abscessit; pro bonis mala rependens. In crastinum vero damnum compertum magistro discipuli narrant, quos benevole ferre illatas contumelias docuit, damnaque lucra putare, illique potius dolendum asseverans, qui dum nisus est acquirere lucrum, perdidit fidem.
14. Coepit interea paulatim turba discipulorum crescere, et fama piae religionis sensim per circa habitantium ora volitare, seseque extendens ad longe posita decurrere loca. Et quoniam vallis, in qua primum insederat, perangusta erat, paululum extra confinia ejus monasterium novo opere construere coepit, laborantibusque fratribus ipse aliquando collaborare, aliquando autem eorum ad vescendum (0360B)decoquere victum, librumque etiam pariter circa coquinam occupatus scribere satagebat. Lignamina vero saepe propter penuriam boum humeris propriis cum discipulis deferebat. Domus enim in eo erat loco, quo fundare moliebantur monasterium, quam auctam in honore sanctae Dei genitricis consecrarunt Mariae. Concurrentibus undique, et illius se certatim subjicere magisterio postulantibus, et fabrica monasterii cito perficitur, et in rebus locus ditatus augmentatur, dantibus singulis quae habere poterant. Non enim ornatis parietibus tegulisque rubentibus, vel pictis laquearibus, sed stramine vilique maceria cooperire, vel facere domos decreverat. Licet enim multiplex numerus fratrum augeretur, ille semper viliora et humiliora (0360C)appetebat. Quapropter si quis de possessionibus suis aliquid conferre monasterio vellet, suscipiebat; sin vero servos ancillasque copulari niteretur, refugiebat, nec passus est quemquam per idem tempus per chartam monasterio tradi, sed ut fierent liberi imperabat. Vasa autem ad Christi conficiendum corpus nolebat sibi esse argentea: siquidem primum ei fuerunt lignea, deinceps vitrea; sic tandem conscendit ad stannea; planetam vero refutabat habere sericeam: et si aliquis illi dedisset, mox aliis ad utendum praestabat.
15. Praeterea surrexerunt in regione eadem vel circumquaque nonnulli viri religiosi aedificantes monasteria, aggregantes monachos, seseque ad exemplum beati viri exercitantes et ex ejus magisterio (0360D)imbuti, vitam pristinam priscosque amputantes errores, quibus ipse ut pater erat, subsidium opemque ferens, non spiritualium solummodo rerum, verum et corporalium: quos saepe visitans hortabatur coeptum non deserere opus, ne egestate perculsus terroribusque attritus retro respiceret animus. Sicque documento salubri fulta numerosa adsunt (0361A)coenobia, et maxima monachorum exstat multitudo.
16. Orta autem fame gravissima per idem tempus, coepit multitudo pauperum, viduarum et pupillorum ad eum confluere, ac portas monasterii viasque stipare. Quos ille intuens inedia tabidos, imo ipsa jam pene morte glutitos, angebatur, quoniam unde tantam pasceret multitudinem ignorabat. Sed quia nihil deest timentibus Deum, quousque fruges attingerent novas, quae fratribus sufficere possint, seorsum jussit reponi, caetera per constitutos fratres per singulos dies praecepit largiri. Carnes etiam armentorum oviumque dabantur per singulos dies, lac etiam vervecum praebebat auxilium. Siquidem fecerant sibi tuguria congruis locis, in (0361B)quibus usque ad novas habitarunt fruges. Deficiente cibaria, rursus ea quae in fratrum reponi jusserat usus, mensurare praecepit: quod factum est ter. In fratrum vero animis tantus inerat affectus misericordiae, ut libenter etiam impenderent, si fas esset, cuncta. Nam quae sibi subtrahere poterat quisque, clam deferebat inedia consumptis: sicque vix erepti a famis fuere periculo. Aliquoties enim in ore panem habens mortuus reperiebatur.
17. Nec illud silendum puto, quia cum pene provinciam illam eodem tempore perversum Feliciani invaserit dogma, hic ab omni pestifero perfidiae errore illaesus ope divina intus evasit, multosque, non solum infimos, verum etiam praesules Ecclesiae suo eripuit studio, et adversus nefandum dogma (0361C)veris disputationum jaculis armatus saepe congressus est.
18. Erat enim eo tempore et numerosa jam turba fratrum, et in fervore perpetuae vitae succensa. Certabant siquidem quis eorum esset humilior, quisve in obedientia promptior, in abstinentia ardentior, in vigiliis anterior, in loquendo posterior, in vestitu vilior, in charitate ferventior: quibusdam etiam revelationes fiebant. Quidam namque erat frater qui juxta humanam honestatem minus erat compositus, quem negligenter incedentem dum Pater perspiceret, in animo eamdem rusticitatem judicare coepit. Hic autem in extasi ductus, gregem columbarum aggregatum cernens, quaedam mirae candoris fulgentes, quaedam vero erant mira varietate distinctae, (0361D)quaedam autem solo capite tetrum colorem gestabant. Qui cum sciscitasset quid hoc esset, dicta sunt nomina singulorum, quorum aut negligentia fecerat nigros, aut studium splendore nitentes. Is rediens ad se, Patri quae viderat retulit, eumque ne se despiceret, admonuit. At ille singulorum acta discutiens, mentes fratrum, de quibus a fratre didicerat, (0362A)turbatas reperiens, et benignum malagma castigationis impositum ad congruam formam instituit.
19. Sed antiquus hostis, aegre ferens unitatem et augmentum boni gregis, nisus est quorumdam concutere corda, ut bonum institutorem a proprio ovili redderet extorrem. Plures quidem sua arte a monasterio pepulit, pluresque turbavit, sed paratam tribulationibus non valuit concutere mentem. Confractas rursum recuperat perituras vires: sibi subjectos instigat, inferre damna imperat, equos bovesque furtim patenterque auferri jubet. Sed qui Deum cunctis praeposuerat rebus, sine dolore amittit quae sine amore possidebat. Certe pro nulla amissa re unquam eum quisquam vidit commotum, perditam nunquam repetiit, furatam nunquam quaesivit, furanti, (0362B)si captus est, beneficium praestitit, latentem ne caperetur dimisit. Quidam enim cum equos monasterii furtim auferret, a vicinis non sine vulnere captus, et Patri est praesentatus. Cui ille impensas praebuit, medicum instituit, sanatum incolumem direxit. Contigit autem vice alia, cum venerabilis Pater iter conficeret, alio secum comitante fratre, quemdam equum a monasterio sublatum sedentem obviare. Frater vero curiosis luminibus intuens eum qui furatus fuerat esse cognovit, mox voce prorupit monasterii esse equum. At ille silere eum jubet. Saepe similare equus equum solet, ait. Seorsum autem increpavit fratrem dicens: Et ego agnovi; sed melius silendum censeo, quam verecundiam inferamus.(0362C)
20. Et quoniam omnipotens Deus qui cuncta creavit, mira etiam congruis temporibus per servos agit suos, quae per hunc gesserit, pauca relatione perstringam. Ignis quodam tempore domum juxta beatae Mariae Virginis basilicam sitam invasit. Sed cum vorax flamma stipulam lamberet siccam, concurrerunt dolentes fratres, domum quam non sine magno labore construxerant, a rapidis flammis videntes consumi, summoque studio satagunt, ne ignis vicinam succenderet ecclesiam: illo enim omnis impetus ignis ferebatur. Ad quod spectaculum etiam Benedictus Pater accessit, cui protinus fratres, ut orationibus eos adjuvaret, imperant. At ille festinus obtemperans jussis fratrum, sese cum lacrymis ante beatae Virginis et Dei genitricis Mariae altare prostravit. (0362D)Illo autem orante, mox divina opitulante misericordia in contrarium impetus ignis convertit.
21. Locustarum etiam tanta eodem tempore adfuit multitudo, ut sua densitate radios absconderent solis; quae conglobato impetu in vineam, quae monasterio vicina est, vastaturae resident, ex qua quam (0363A)maxime pocula fratres percipere soliti erant. Vir vero venerabilis beatae Dei Genitricis adiit basilicam, et flebili voce perfusus lacrymis divinum implorat auxilium. Sed post paululum male quiescentes abscedunt locustae.
22. Rursus vice alia montem vicinum ignis invasit, et arentem stipulam frondesque, ac solis ardore perustam coepit lambere terram, suoque impetu ruinam vineae ac monasterio minitans ibat. Ad quem exstinguendum omnis turba fratrum cucurrit, cum quibus et venerabilis Benedictus Pater adiit; sed ignis coeptum mox deseruit iter, dextra laevaque exstinguendus properans. Non enim nisi oratione ejus credendum puto tantum incendium superatum fore.(0363B)
23. Cuidam etiam fratri custodia boum erat injuncta. Is cum a monasterio ad suum vellet ire officium, Patri benedictionem petiit; cui protinus ille signum crucis dedit, dicens: Dominus te custodiat. At cum frater in diversorium venisset, duobus latronibus occurrit; a quibus, dum incaute accessisset, tentus est per habenam equi, quem sedebat; se vero diutius aspicientes, nihil loquentes dimiserunt eum. At ille cito discessit, et postquam Patri retulit, ait: Benedictio te Dei servavit illaesum.
24. Nec silentio illud praetereundum est, quod ipse aspexit. Frater enim quidam praepositus est constitutus, sed in superbiam lapsus, ab ordine praepositurae deponitur. Ad tantam demum malitiam ruit, ut a monasterio egressus latrocinia exerceret, (0363C)ita ut ab ipso monasterio clam educeret equum. Quem tentum junctis pedibus subter equum ad monasterium deduci jubet vociferantem et jurantem nunquam se illo abiturum. Ob cujus insipitudinem virgis eum laevigare jussit; sicque deinceps juste pieque vivens in coenobio quievit, ac si ipse in eo hostis malignus caesus fuisset.
25. Hactenus de vita tanti Patris, qualiter divina illustrante clementia saeculum reliquerit, qualiterque in Gothiae partibus transmigraverit, ac de novo opere monasterium construxerit, dicta sufficiant. Nunc, opitulante Christo, ex praecepto Caroli quibus modis aliud in eodem loco coenobium aedificaverit, evidenti ratione pandamus.
26. Anno igitur 772, Caroli vero Magni regis (0363D)14, adjuvantibus eum ducibus et comitibus, aliam rursus in honorem Domini et Salvatoris nostri ecclesiam praegrandem construere coepit; sed et claustra novo opere alia cum columnis marmoreis quam (0364A)plurimis, quae sitae sunt in porticibus; non jam stramine domos, sed tegulis cooperuit. Tanta autem sanctitate idem locus est praeditus, ut quisquis fideliter petiturus advenerit, et non haesitaverit in corde suo, sed crediderit, statim quod poposcerit, impetrare licebit. Quia ergo mira religiositate praefulget, ratum ducimus, si de positione ejusdem loci aliquid post futuris pandamus. Siquidem venerabilis Pater, Benedictus pia consideratione praeventus, non in alicujus sanctorum praetitulatione, sed in deificae Trinitatis, uti jam diximus, nomine praefatam ecclesiam consecrare disposuit. Quod ut dico luce clarius agnoscatur, in altari, quod potissimum prae caeteris videtur, tres aras censuit supponi, ut in his personalitas Trinitatis typice videatur significari. (0364B)Et mira dispositio, ut in tribus aris individua Trinitas, et in uno altari essentialiter firma demonstretur Deitas. Altare vero illud forinsecus est solidum, ab intus autem cavum: illud videlicet praefigurans, quod Moyses condidit in eremo, retrorsum habens ostiolum, quo privatis diebus inclusae tenentur capsae cum diversis reliquiis Patrum. Haec de altario dicta sufficiant. Ad instrumentum domus quo ordine vel numerositate compositum succincte pergimus. Cuncta siquidem utensilia, quae in eadem domo habentur, in septenario numero consecrata noscuntur. Septem scilicet candelabra fabrili arte mirabiliter producta, de quorum stipite procedunt hastilia, sphaerulaeque ac lilia, calami ac scyphi in nucis modum ad instar videlicet illius facta, quod Beseleel (0364C)miro composuit studio. Ante altare etiam septem dependent lampades mirae atque pulcherrimae, inaestimabili fusae labore, quae a peritis, qui eas visere exoptant, Salomoniaco dicuntur conflatae. Aliae tantumdem in choro dependent lampades argenteae, in modum coronae, quae in se insertis circulis cyathos recipiunt per gyrum: morisque est praecipuis in festivitatibus oleo repletas accendi, quibus accensis veluti in die, ita in nocte tota refulget ecclesia. Tria denique altaria in eadem sunt dicata ecclesia vel basilica, unum videlicet in honorem sancti Michaelis archangeli, aliud in venerationem beatorum apostolorum Petri et Pauli, tertium in honorem almi protomartyris Stephani. In ecclesia vero beatae Dei genitricis Mariae, quae primitus est fundata, sancti (0364D)Martini, necnon et beati Benedicti haberi videntur altaria. Illa vero quae in coemeterio fundata consistit, in honorem sancti Joannis Baptistae consecrata dignoscitur, quo inter natos mulierum majorem neminem (0365A)surrexisse divina attestarunt oracula. Considerare libet quanta humilitate ac reverentia iisdem metuendus sit locus, qui tot principibus videtur esse munitus. Siquidem Dominus Christus Princeps est omnium principum. Rex regum, et Dominus dominantium: beata vero ejusdem Dei genitrix Maria cunctarum virginum creditur esse regina; Michael cunctis praefertur angelorum; Petrus et Paulus capita sunt apostolorum; Stephanus protomartyr principatum tenet in choro testium; Martinus vero gemma refulget praesulum; Benedictus cunctorum est Pater monachorum. In septem item altaria, in septem candelabra, et in septem lampades septiformis gratia Spiritus sancti intelligitur.
27. Cognoscat quisquis ille est, qui hanc cupit (0365B)legere vel audire Vitam, cunctorum hoc caput esse coenobiorum, non solum quae Gothiae in partibus constructa esse videntur, verum etiam et illorum quae aliis in regionibus ea tempestate, et deinceps per hujus exempla aedificata, atque de thesauris illius ditata, sicut inantea narratura est schedula. Dedit autem cor suum ad investigandam beati Benedicti Regulam, eamdemque ut intelligere possit satagere circumiens monasteria, peritos quosque interrogans quae ignorabat; et omnium sanctorum, quascunque invenire potuit regulas congregavit. Normamque utilem, et monasteriorum salubres consuetudines didicit, suisque eas tradidit monachis observandas. Instituit cantores, docuit lectores, habuit grammaticos, et scientia Scripturarum peritos, de (0365C)quibus etiam quidam post fuere episcopi, aggregavit. Librorum multitudinem congregavit, pretiosa vestimenta ecclesiastica, calices argenteos praegrandes, offertoria argentea, et quidquid operi Dei necessarium esse conspexit, summo cum studio acquisivit. Notus itaque factus est omnibus, et fama sanctitatis ejus regias imperialesque penetravit aures. Abiit deinde ad gloriosissimum imperatorem Carolum ob utilitatem monasterii, illique coenobium pia consideratione praeventus, ne incommoda a parentibus [ Id est, consanguineis] suis paterentur post ejus discessum superstites, per chartam tradidit possidendum: a quo mox immunitatem percepit continentem ita:(0365D) « In nomine sanctae et individuae Trinitatis, Carolus (0365D)Dei gratia rex Francorum et Longobardorum ac patricius Romanorum.
Maximum regni nostri in hoc augere credimus munimentum, si beneficia opportuna locis ecclesiarum benevola devotione concedimus, ac Domino protegente stabiliter perdurare conscribimus. Igitur notum sit omnibus episcopis, abbatibus, comitibus et vicecomitibus, vicariis, centenariis, judicibus seu omnibus fidelibus praesentibus scilicet et futuris, qualiter vir venerabilis Benedictus abbas ex monasterio quod ipse novo opere jure proprietario a fundamentis (0366A)in honore Domini Dei ac Salvatoris nostri Jesu Christi, seu sanctae semperque virginis ejusdem Dei genitricis Mariae, seu aliorum sanctorum aedificavit in loco nuncupante Aniano, in pago Magdalonense subtus castro Monte-Calmense, ad nostram accessit clementiam, et praedictum monasterium cum omnibus rebus et ornamentis ecclesiae, seu appendiciis vel adjacentiis suis in manibus nostris plenissima deliberatione visus est delegasse, et ipsum sanctum locum sub nostra defensione atque dominatione ad regendum nobis visus est tradidisse. Idcirco ad ejus petitionem tale pro aeterna retributione beneficium erga ipsum sanctum locum visi fuimus indulsisse, ut in ecclesiis et locis vel agris seu aliis possessionibus ipsius monasterii, quas moderno tempore per nostram donationem ac confirmationem seu caeterorum fidelium juste possidere videtur, in quibuslibet locis, quidquid ibidem propter divinum amorem collatum fuit, quaeque etiam deinceps in jure ipsius sancti (0366B)loci, aut per nos aut per alios voluerit divina pietas augeri; praecipientes jubemus atque anathematizamus, ut nullus comes, neque episcopus, aut ulla judiciaria potestas ad causas audiendas vel freda exigenda, aut mansiones vel paratas faciendas, aut fidejussores tollendos, nec homines ipsius monasterii tam ingenuos quamque servos, qui supra terram memorati monasterii residere videntur, distringendos, nec ullas redhibitiones aut illicitas occasiones perquirendas, aut ullum omnino censum inquirendum, ullo unquam tempore ingredi audeat, vel exactare praesumat. Sed hoc ipse abbas vel successores sui aut monachi memorati loci, praesentes scilicet et futuri, propter nomen Domini sub integrae immunitatis nomine absque cujuslibet inquietate aut contrarietate valeant dominare, et nulli unquam homini pro qualicunque re nullum censum omnino audeant impendere: sed ipsum sanctum locum sub nostra defensione atque dominatione volumus constare. Statuentes ergo atque jubentes, ut neque vos, neque (0366C)juniores seu successores vestri, vel quislibet ex judiciaria potestate in ecclesiis et locis vel agris seu reliquis possessionibus suprascripti monasterii, vel de omnibus quae supra scripta sunt, nullo unquam tempore inquietare aut exactare praesumatis: sed quod nos propter nomen Domini et aeterna remuneratione ad jam fatum monasterium indulsimus, perennibus temporibus proficiat in augmentis. Et quandoquidem divina vocatione suprascriptus venerabilis Benedictus abbas vel successores ejus de hac luce migraverint ad Dominum, qualem meliorem et nobis per omnia fidelem ipsa sancta congregatio de suprascripto monasterio aut de qualicunque loco voluerint eligere abbatem, qui ipsam sanctam congregationem secundum Regulam sancti Benedicti regere valeat, per hanc nostram auctoritatem et permissa indulgentia licentiam habeant, et ubicunque voluerint ordinari, aut ipsi aut monachi ipsorum, vel a quolibet pontifice ex praecepto et consensu (0366D)nostro potestatem habeant, quatenus ipsi servi Dei, qui ibidem Deo famulari videntur, pro nobis ac conjuge proleque nostra et stabilitate totius regni a Deo nobis commissi vel conservandi attentius Domini misericordiam exorare delectentur. »
28. Haec gloriosissimus rex Carolus, venerabili viro Benedicto per praeceptum contulit: sed et circumquaque utilia pecorum laboribusque apta per chartam imperialem loca ab eo suscepit. Honore autem magno ab imperatore donatus, scilicet argenti (0367A)libras ferme XL, ad suum in pace rediit quantocius monasterium. Mox autem patrium ut attigit solum, divisum per partem quod attulerat argentum benedictionis gratia per singulorum direxit monasteria. Fuit enim illi hoc nostris temporibus prae cunctis singulare donum, benevola scilicet circa omnes piaque consideratio, atque sollicitudo omnium monasteriorum circa longeque positorum. Etenim ea crebro visitabat, et ordine sanctae vitae imbuebat: de his autem quae illi a fidelibus conferebantur, juxta numerum habitantium, vel secundum posse transmittebat, his qui magis indigebant amplius, exigua autem indigentibus minus. Noverat utique singulorum monasteria, eorumque nomina retinebat. Pallia vero, quia singulis dare non poterat, per partes divisa ad (0367B)cruces saltem faciendas mittebat. Omnium denique monasteriorum, tam in Provincia quam in Gothia seu Novempalitana provincia consistentium erat quasi nutrix fovens juvansque; atque ab omnibus amabatur ut pater, venerabatur ut dominus, reverebatur ut magister. 29. Pauperum quoque summo cum studio secernebatur portio, viduarum non patiebatur in alios expendere usus particulas. Omnium siquidem sanctimonialium viduarumque circa positarum noverat nomina Captivis hilariter praebebatur redemptio, nullus illo habente indonatus, ut reor, abiit, sed pro posse omnibus omnia factus est. Quapropter ultro quisque ei suam ferebat substantiam, quam in usus pauperum, egenorum, viduarum captivorumque ac (0367C)monachorum expendendam compererat: ita ut a quibusdam pene IV aut V susciperet millia solidorum, vasorumque indigentibus distribuenda. 30. Cura illi etiam erat ingens suos non solummodo praedicationis reficere cibo, verum etiam quoscunque obviare contingeret, mox coelesti eos alebat pane; et ne oblivione salubrem amitteret escam, verbis talibus ut tenacius inhaererent cordi inculcare consueverat: Esto, inquiens, casto corpore et humilis corde, quoniam Deo accepta non est superba castitas aut humilitas inquinata. Quibusdam vero hoc inculcare solitus erat: Si plurima tibi impossibilia esse praecepta noscuntur, hoc exiguum serva praeceptum: Declina a malo, et fac bonum (Psal. XXXVI, 27). Quae (0367D)sententia ita ei familiaris exstitit, ut tempore mortis collectis omnium Patrum sententiis, unum ex ea vellet conficere librum. Fratribus vero sibi subjectis omni hora, in nocturnis scilicet, in capitulo, in refectorio, pabula vitae praebebat. 31. Et quoniam, dum benevolentiam ejus pandere tentavimus, virtutum ejus copia palam occurrerunt; pro viribus commodum decernimus quantulumcunque de his nescientibus desiderantibusve enucleare. Hoc enim comperit omnis qui ejus familiaritati adhaesit, charitate eum vincere cunctos. Nunquam (0368A)enim quod sibi, sed potius quod utile aliis judicavit, agere voluit: quod si fecisset, cito correxit. Charitatis enim amore ut plures faceret salvos, aliorum circuibat cellas, et eis Regulae sanctae pandebat absconsa. Charitate itaque plenus, Arelato cum quampluribus episcopis, abbatibus, monachis per plures resedit dies, canonum decreta pandens, et beati Gregorii papae homilias enucleans ignorantibus. Plenus nempe charitate, ex diversis locis in suo coenobio susceptos alebat clericos ac monachos, quibus magistrum praeponens sacris imbuebat sensibus. Charitate sibi injuriam facientibus munera destinabat. Neque laborandum est ut pandamus quae melius cuncti viderunt, perplures obsequio experti sunt. 32. A rigore vero suae primae conversionis paululum (0368B)declinarat, quoniam impossibile opus assumpserat: sed voluntas eadem permanebat. Siquidem cum arantibus ipse arabat, cum fodientibus socius erat, cum messoribus metebat. Et quamvis regio illa solis calore esset adusta, et ita vapor ignis velut a clibano procedens incendat potius quam calefaciat; hic suis nimio fervore aestuantibus vix ante horam refectionis aquae poculum indulsit. Nam labore defessi, igne perusti, frigidam potius desiderabant aquam quam vinum: nec erga eum quisque murmurare poterat, quoniam similia patiebatur. Quae eis res non modicum ferebat solamen, quoniam dum se arentem siti cerneret, humanius erga suos agebat; nec laborantium quis fabulis perstrepere audebat, sed manus opere, linguae occupabantur psalmodiis. Euntium (0368C)enim et redeuntium ac laborantium ora divinis meditationibus erant intenta. Saepe eum etiam palmas caedere vidimus, eorum videlicet qui erga eum in potu ciboque humanius agere conati sunt. Saepe sibi positum vas mensurare conspeximus; et, sicut hi qui cellario praefuerint narrant, aliis bibentibus vinum, aquam excepto sabbato aut Dominica die saepe bibebat. Saepe a cibo ejus pinguedinem subtraximus, et ne vel exigua particula casei triti in eo inveniretur, summopere curabatur. Carnem quadrupedum a die conversionis suae usque ad extremum vitae edere noluit: jus e pullo compositum sumebat, si aliqua accessisset debilitas. Multos etiam per annos primaevo tempore pinguedinem vetuit: caeteris (0368D)vero, quoties opportunum fuit, ea quae sibi negabat, praebebat. Tanta enim ejus erat sollicitudo, ut si vel modica grana leguminum, vel exiguae porri comae cauliumque folia ab eo neglecta invenirentur, mox digna excommunicationis animadvertebatur sententia, cujus probaretur esse delictum. Sin autem quis ei aquam ad lavandum porrigeret, et ut solet largius quam decet effunderet, peccatum incurrere fatebatur, eo quod discretionis non incederet calle. 33. Erat illi et hoc singulare bonum. Nam si quis cogitationibus concussam mentem gerens, mox ut (0369A)ad eum accederet, ejus salubre consilio tumultuosa turba cogitationum abibat. Saepe etiam cum infestis cogitationibus pulsatus quis, sicut a vero fratre didici, diceret, quia ibo et pandam vos domno Benedicto; illico importunus ab eo recedebat tumultus. Si quis vero gravioribus esset detentus delictis, illi cor suum pandens, consolationis recipiebat fomentum. Si tristitiae morbo angeretur, accedens ad eum mox laetus discessit. 34. Aucta est autem turba monachorum Deo famulantium, ita ut plusquam trecenti fierint, ob quorum eximiam congregationem talem mansionem construere jussit, quae mille et eo amplius homines capere videtur, centum recipiens cubitos in longitudinem et viginti in latitudinem: et quia caetera loca (0369B)eos capere non quibant, constituit locis congruis cellas, quibus praefectis magistris posuit fratres. 35. Accidit denique eodem tempore inundatio pluviarum, quiescentibusque magistro cum fratribus, subito ab ambobus ostiis ingredi redundans aqua coepit ac quiescentium occupare domum. Pavore vero fratres perterriti concite surgunt. Domus autem latrinarum super torrentem magno cum labore fuerat sita, quam tumens torrens nitebatur subvertere, ita ut ab inferioribus conquatientes rauco cum murmure undae in jam jamque ruituram prosilirent domum. Concurrunt pariter media ferme nocte ad ecclesiam, ubi ipse Pater perveniens primus, signi funem arripuit, jussitque canere laudes, sanctorumque implorare suffragia, atque cum lacrymis una Dei flagitare (0369C)clementiam. Post multas quoque preces adeunt visere si jam domus foret subversa. Quo eunte venerabile viro obscura sub caligine noctis, vepris cruribus ejus haesit, nimioque taedio affectus, lacrymabiliter, ut sedaretur inundatio, Deum deprecatus est. Sed cum ad locum devenerunt, integro descendisse pede aqua reperta est. Confisi jam de Dei adjutorio, ad socios in ecclesia constitutos redeunt, et beneficia Dei narrantes pariter benedixerunt Deum. 36. Interea audientes ejus sanctitatis famam gregisque ejus sanctam opinionem, postulare instanter exempli gratia monachos nonnulli episcopi coeperunt, de quibus Leidradus Lugdunensium pontifex volens monasterium quod vocatur Insula-Barbara reaedificare, quaesivit instanter qui ei initium bonae vitae (0369D)ostenderent, et accepit. Siquidem electos ferme a grege XX discipulos, quibus praeposuit rectorem, eosque Burgundiae partibus ad habitandum direxit: quo praestante Christo Domino nunc in sancta religione pollentes et florentes, praegrandis est turba aggregata monachorum. Theodulfus quoque Aurelianensium praesul, cum monasterium Sancti Maximini construere vellet, a jam praefato viro postulat regularis disciplinae peritos: cui mox assensum praebuit, et bis denos illi monachos praefecto magistro misit. Qui constanter in sancto studio decertantes, non (0370A)parvam monachorum turbam coadunarunt: quos cum visitandi gratia Pater venerabilis adisset, quae ibidem acta sint pandam. Siquidem ejus praestolantes adventum, omni studio satagunt, quatenus ejus pro amore copia, piscium ciborumque apparatus non solum illi, verum etiam omnibus fratribus foret abunde. Fit concursus fratrum, sollicitantur piscatores, perscrutantur nundinae: sed tanta evenit difficultas, ut nec ad emendum invenirentur, nec ab eis capi posset, qua de sterilitate nimio afficiebantur moerore. Advenit interdum magister, gaudentes suscipiunt, gaudensque eorum profectibus resalutat: sed verecundiam fratres laeto celabant sub vultu. Praeterea accidit ut frater quidam quippiam operis exercens juxta fluvium Ligeris sisteret: et ecce subito (0370B)praegrandem piscem, quem isicem vocant, conspicit circa littus natantem: ad quem non tardus capiendum insiluit, abstractumque fratribus detulit. Fit quoque hac de re gaudium, sed admiratio major: omnes tamen meritis hoc venerabilis viri Benedicti evenisse confessi sunt, hoc enim ego a fideli fratre, ni fallor, ita didici. Alcuinus quoque ex genere Anglorum, ordine levites, sapientia praeclarus, sanctitatis merito venerabilis, regens monasterium beati Martini confessoris, qui fuit Turonensium pontifex, quique in aula gloriosi imperatoris Caroli omni honore dignus habebatur, auditam [audita, etc.] expertamque viri Dei sanctitatis famam, inviolabili se illi charitate conjunxit, ita ut ex suis epistolis ei saepe directis aggregatis in unum unus conficeretur (0370C)libellus. Datis itaque illi muneribus postulat obnixe sibi monachos dari. Cui cum protinus venerabilis Pater assensum praebuisset, equos misit qui eos ferrent: quos in monasterio, cui nomen est Cormarine, quod aedificaverat, collocavit. Fuere etiam et hi, ut reor, XX cum praelato sibi magistro: ad quorum bonum conversationis exemplum, magna est aggregata multitudo monachorum. 37. Quae autem per idem tempus propitia Divinitate sint acta miracula, non ab re puto si huic operi inserantur. Quidam siquidem frater tabulam sacratam, in qua beati Dionysii erant reliquiae aliorumque Sanctorum plantatae, missus est ab alia cella ad aliam deferre: isque secum pergens catulos detulit, tabulam vero sacratam post aliquos dies revertens (0370D)non lotis vestibus incautus deferre nititur. Ingressus navigio properat (erat enim cella ipsa inter stagnum et mare sita), sed ut mox terram attigit, equumque ascendens in quo catulos pertulerat, tabulam portaturus suscepit, divina hunc ultio perculit. Equus quidem eadem hora se in circulo rotando conversus est, quousque frater in terram rueret, tabula quoque manibus ejus elapsa illaesa suscipitur; equus siquidem statim exstinctus est; sed et is, qui ceciderat, frater non sine magno est languore evectus, a quo diu confectus tandem sanitatem recepit. Hi vero (0371A)fratres qui petendas reliquias miserant, quae acciderant audientes, alium rursus fratrem mittunt. Qui quoniam erat sacerdos, secum crucem, in qua lignum erat Dominicum, tulit. In stagnum vero ingressus, valida tempestate vexatur navicula: sed mox ut crucem quam collo gestabat undis tumentibus opposuit, quieverunt procellae. In cella vero quiescens per somnum vidit miri candoris virum, qui eum ita affatus est: Nisi, inquit, lignum Domini mei tecum attulisses, nequaquam abhinc quo velles tempore exires. Admonetur itaque ut pedester eas deferret: et quia non obtemperavit, deductas [deductis, etc.] ad praefatam cellam reliquias, gravi est infirmitate percussus. Post haec autem in ecclesia eadem qua reliquiae fuerant delatae, pharum pendebat, (0371B)in cujus vascula permodicum erat oleum, sed in crastino plena reperta sunt. Hoc autem contigit per ter. Haec nempe his quibus languor acciderat narrantibus comperi. 38. In montibus autem in quibus fratres soliti erant alendarum ovium curam habentes habitare, sibi ad orandum exiguum oratorium construxerunt, in quo ingressae sunt mulieres postquam fratres ab eo discesserant loco, et deridentes habitacula monachorum dicebant ad invicem: Tu vicem abbatis habeto in loco ejus stans. Sicque singulae ordinatim stantes in loco orationis quasi orantes, male surrecturae recumbebant. Vacua siquidem remanserant habitacula, in quibus aestatis tempore solummodo morabantur, sed eas statim digna subsequitur ultio. (0371C)Tornutionibus vero vexari coeperunt, a quo dolore non sunt ereptae, quousque viri earum subsecuti sunt monachos a montibus cum ovibus descendentes, eosque precati sunt ut pro temerariis preces funderent. Orantibus autem fratribus sanitati continuo sunt redditae. 39. Quidam energumenus vice etiam quadam ad monasterium parentibus deducentibus suis venit, qui in basilica beatae semperque virginis Dei genitricis Mariae collocatur: pro quo dum orationem cum vigilia fratres fudere, sanitatem [sanitate, etc.] perceptam discessit in pace. Femina rursus immundo spiritu plena ad monasterium pervenit, eamque in oratorium sancti Joannis Baptistae, quod in coemeterio situm est, fratres cum vigiliis et orationibus (0371D)custodiunt, quae praestante Deo sospes abscessit. Ad oratorium vero quod in honore sancti Saturnini martyris dedicatum est, ubi venerabilis vir primum habitare coepit, si quis febricitans abierit et paululum dormierit, si fide non haesitaverit, incolumis revertetur ad propria. Quae multorum relatione didici, eorum videlicet qui per semet beneficium sanitatis experti sunt. Haec de miraculis nostris temporibus actis pauca dixisse sufficiat. Ad ordinem coeptum, juvante Deo, redeamus.(0372A) 40. Gloriosissimus autem Ludovicus rex Aquitanorum tunc, nunc autem divina providente gratia totius Ecclesiae Europa degentis imperator Augustus, sanctitatis ejus vitam compertam permaxime diligebat, ejusque consilium libenter obtemperabat: quem etiam omnibus in suo regno monasteriis praefecit, ut normam salutiferam cunctis ostenderet. Erant enim quaedam monasteria instituta canonica servantes, Regulae autem praecepta ignorantes. Cujus ille obediens jussis, circumivit singulorum monasteria, non solum semel et bis, sed et multis vicibus, ostendens monita Regulae, eamque eis per singula capitula discutiens, nota confirmans, ignota elucidans: sicque actum est, providente Deo, ut omnia pene monasteria in Aquitania sita regularem susciperent (0372B)formam. 41. Sed is qui bonis actibus semper invidet innocentiae adversarius et pacis inimicus, non aequum decernit, si pii regis diutius adhaereret amicitiis, damnum suae parti inferre non dubitans, horum si eminus indivisa charitas permaneret; et quoniam naturae suae gloriam superbiendo amisit, in ea bona quae perdidit ne homo introducatur, totis viribus cavet: dolet enim hominem miseratione Dei recuperari. Sed nec mirum si piorum probitate hostis crucietur antiquus, et eorum quos invincibiles cernit profectibus torqueatur; cum sint etiam plures qui hujus malignitatis opera imitentur. Multi enim (quod dolendum valde est) uruntur alienis utilitatibus, atque in eorum armantur odium quorum sequi nolunt (0372C)exemplum. Praefatis ergo proficuis actibus Deoque dignis agnitis, quorum stipatus agmine, invidiae jaculis armatus male pugnaturus processit. Et primum quidem clericorum in ejus derogatione accendit animos; tunc demum aulae regiae militum stimulat corda, quorumdam etiam comitum subvertit mentem: omnesque pariter invidiae face succensi non clam, sed jam palam virus pestiferae mentis vomentes, circillionem rerumque cupidum et praediis aliorum invasorem, suarum animarum jugiter oratorem, publica voce clamabant, quorum vesana saevitia ad tantum nefas prorupit, ut animum serenissimi imperatoris Caroli erga eum concitare tentarent. Sed vir Dei bene secura conscientia, nec derogationibus commovetur, nec fraudulentis assertionibus (0372D)perterretur. Palatium deinceps hac de re adiit; quo eunte prohibere nonnulli conantur, attestantes si conspectibus imperatoris astiterit, patriam ultra non visum iri, quoniam erga se imperialis ira nimis foret accensa. Pergit tamen intrepidus, Dei miseratione confisus, illi spem suam committens, cujus pro amore certabat non pigrus. Esto, exsilii decerneretur subire laborem, mentem suam agebat famulari Deo securiorem. Quod si ab officio ne praeesset pelleretur, omni desiderio hactenus hoc se concupisse (0373A)narrabat. At priusquam in conspectu imperatoris astitit, ad tantam superna pietas tranquillitatem ejus inflexit mentem, ut viso eo deoscularetur, eique poculum propria porrigeret manu: et quem aemuli a proprio solo autumabant fieri extorrem, ad eum rediit magno cum honore: sicque divina ordinante misericordia eum dum infamare conati sunt, praedicarunt; et quem mentiendo odiosum reddere studuerunt, hunc non solum minimis, verum etiam magnatibus venerandum ostenderunt. 42. Guillelmus quoque comes, qui in aula imperatoris prae cunctis erat clarior, tanto dilectionis affectu beato Benedicto deinceps adhaesit, ut, saeculi dignitatibus despectis, hunc ducem viae salutaris eligeret, qua pertingere posset ad Christum: acceptaque (0373B)tandem convertendi licentia, magnis cum muneribus auri, argentique, ac pretiosarum vestium speciebus subsequitur venerabilem virum. Nec moram inde ponendi comam fieri passus est, quin potius die natalis apostolorum Petri et Pauli auro textis depositis vestibus, Christicolarum induit habitum, sese coelicolarum ascisci numero quantocius congaudens. Vallis vero a beati viri Benedicti monasterio ferme quatuor distat millibus, cui nomen est Gellonis, in qua construere praefatus comes in dignitate adhuc saeculi positus cellam jusserat; illic se vitae suae tempore Christo tradidit serviturum: et quoniam nobilibus natalibus ortus, nobiliorem se fieri Christi amplectendo pauperiem studuit, et summum quem genuino perceperat, pro Christo abjecit honorem; (0373C)ratum puto si de piis conversationis ejus actibus pro nescientibus pandam. Etenim in cellam praefatam venerabilis Pater Benedictus suos jam posuerat monachos, quorum exemplo imbutus, infra paucos dies, eos a quibus edoctus est, virtutibus antecellit. Adjuvantibus quoque eum filiis, quos suis comitatibus praefecerat, comitibusque vicinis, ad perfectum fabricam monasterii, quam coeperat, cito deduxit. Qui locus ita secretus est, ut solitudinem non desideret habitator. Cingitur denique nubiferis undique montibus: neque cuiquam illic accessus est, nisi quem ultroneus orandi causa deduxerit animus. Tanta vero amoenitate est perfusus, ut si Deo servire decreverit, aliorum non desideret loca: siquidem adsunt vineae, quas praefatus vir plantare praecepit, (0373D)hortorum quoque copia variis stipata diversarum generibus arborum. Possessiones acquisivit plurimas. Petenti siquidem eo serenissimus rex Ludovicus spatioso hoc dilatavit termino, de fiscis suis ad laborandum concedens loca, vestes sacras perplurimas dedit, calices argenteos aureosque et offertoria praeparavit, libros secum perplures attulit, altaria auro argentoque vestivit. In hanc nempe ingressus cellam totum se dedicavit Christo, nihil mundanae pompae relinquens vestigii. Tantae autem deinceps (0374A)humilitatis fuit, ut rarus aut nullus ex monachis ita flecti posset, dum obviare contingeret, ut ab eo humilitate non vinceretur. Vidimus saepe eum caedentem asinum suum, flasconem vini in stratorio deferre, eumque super insedentem, calicem in terga humeris vehentem nostri monasterii fratribus tempore messis ad refocillandum sitim eorum occurrere. In vigiliis quoque ita pervigil erat, ut vinceret cunctos. In pistrino, nisi occupatio aliqua praepediret aut aegritudo tardaret, propriis operabatur manibus. Coquinam vice sua complebat. In habitu summae humilitatis assumpserat formam; jejunii amator exstitit, orationibus instans, compunctioni continuus: vixque corpus Christi poterat percipere, priusquam lacrymarum ejus in terram decurrerent (0374B)guttae. Lectuli quoque duritiem avide expetebat; sed propter ejus invaletudinem Benedictus Pater culcitram, eo nolente licet, substerni fecit. Aiunt nonnulli, se quia saepe pro Christi amore flagellis caedi, nullo alio praeter eum qui aderat conscio jussit. Mediis fere noctibus glacialibus profusus rigoribus, uno perraro tectus tegmine, saepe in oratorio quod in honorem sancti Michaelis construxerat, soli Deo notus, vacans orationibus stabat. His aliisque virtutum fructibus intra exiguos stipatus annos, imminere sibi diem mortis cognoscens, cunctis monasteriis in regno domini Caroli pene sitis per scripturam notum fieri jussit, se ab hoc jam saeculo migrasse: sicque deinceps copias virtutum reportans Christo vocante migravit e mundo. Haec perscire cupientibus (0374C)dixisse sufficiant: ad coeptum rursus redeamus opus. 43. Piissimus quoque Ludovicus rex, quo ab insanis magis magisque irridebatur Benedictus venerabilis abbas, eo sibi eum in dilectionis sociabat multocius amore, sciens mundi amatorum esse consuetudinem profectibus obesse justorum. Regina quoque pio affectu colebat eum; et quia justum noverat, libenter auscultabat, suisque muneribus saepissime honorabat. Et quoniam turba discipulorum ejus succreverat, et locus in quo ipse degebat, infecundus humoque sterilis pene et ardore solis super ustus est, dedit illi monasterium quod est in Arvernis territorio situm, quod sanctus Meneleus regio de semine ortus fundavit, in quo et jacet in corpore: (0374D)ubi duodecim direxit monachos, constituens eis abbatem summae reverentiae virum, nomine Andoarium, qui a primaevo tempore conversionis suae ei adhaeserat, virum probatum et multis laboribus attritum: quibus laborantibus pioque studio decertantibus ferme septuaginta, vel eo amplius illis, monachicam vitam pro posse servantes adhaeserunt. Ad quod monasterium dum quadam vice egregius abbas visendi gratia fratres adiret, ex alia parte ejus adventum dum quidam abbas cum fratribus suis expeteret, (0375A)contigit eum ipsius monasterii cellam, ubi ecclesia in honorem Dei et Salvatoris nostri sita est, advenire. Siquidem ibi primum habitare fratres coeperant: sed quia angustus erat locus, ad jam praefatum monasterium serenissimus rex eos transtulerat. Fratres autem qui ad providendam cellam remanserant, videntes abbatem una cum suis gavisi sunt. Et quia erat eis ingens paupertas, tristabantur. Sed quoniam ubi charitas est, etiam exigua sufficiunt, jubet qui praeerat fratribus, juveni vinum afferre, cui mox ille: Nihil, inquit, est in vasculo vini. Duo siquidem illis vascula euntes permodica reliquerant fratres, in quibus modicum erat vinum, ex quo vel missas canerent, vel Dominicis diebus singulas potiones perciperent. Audito autem magister (0375B)cellae illius non esse vinum in vasculo, doluit, et confidens ait: Perge et affer nobis, quoniam pro amore Patris nostri bibent hi qui ad eum properant, et non deficiet eis. Perrexit frater, et abstracto duce egreditur vinum. Jam quidem prius voluerat accipere, sed nequaquam invento recesserat. Nuntiat quod acciderat: glorificant Deum qui aderant, et meritis domni Benedicti fieri profitentur. Biberunt ergo pro velle, et secum benedictionis causa tulerunt. Domnus quoque Benedictus cum suis adveniens, juxta quod opus fuit accepit, secumque ex eo in via tulit: sicque post haec cessavit vas fundere vinum. Ipsis nempe fratribus haec qui viderunt referentibus comperi, qui usque nunc testes horum existunt.(0375C) 44. Alia rursus vice in eodem monasterio venit: post longum vero praedicationis sermonem piumque confabulationis alloquium, discessurus pacis osculum fratribus praebet. Quidam autem frater inter alios osculaturus accessit: quo perspecto vir Dei protinus substitit, pacisque osculum paululum negavit: post increpationem vero congruam nobis mirantibus fratrem deosculatus est. Post hunc quoque inter alios alter adfuit frater, cui similiter fecit; tum demum ultimum vale dicens fratribus abiit. Illo autem abeunte in crastino compertum est quoniam fratres illi fugam arripere disposuerant. Intelleximus tunc quoniam ob hanc causam eos, revelante sibi sancto Spiritu, venerabilis abbas osculari tardabat, quorum perversam voluntatem, etsi non patenter (0375D)ostendit, turbatas tamen conscientias salubriter increpavit. 45. Aliud demum illi monasterium gloriosissimus rex dedit, ubi (ut reor) viginti monachos misit, abbatemque illis constituit. Situm vero est monasterium illud in territorio Pictavense, et dedicatum in honore sancti Savini, in quo positi fratres, dum in piis studiis vigilant desudantque, turba monachorum non parva eis adjungitur. Rursus ei aliud contulit monasterium, quod est in territorio Bituricensi situm, illoque quadraginta ferme posuit monachos, (0376A)constituitque abbatem: et quoniam locus ille novo opere erat fundandus, adjutorium praestitit, libros vestesque sacras dedit. At illi in sanctae religionis habitu florentes, sanctaeque conversationis normam pandentes, unitatem quoque spiritus servantes in vinculo pacis, permaximum intra Christi ovile gregem monachorum aggregarunt. 46. Ulfarius etiam quidam nomine, nullum habens consanguineum, vir illuster et nobilis, per chartam ei ad aedificandum monasterium locum tradidit in Albiensis confinio, ubi etiam monachos ordinato illis abbate fere duodecim misit: et his etiam quoniam novo opere fabricam monasterii coeptam perficere satagebant, libros plurimos contulit, vestes sacras praebuit, calicem argenteum ac offertoria, (0376B)crucemque et omnia quae illis necessaria fore prospexit, administravit. Ipsi vero tam in aedificiis rerum corporearum, quam etiam in aedificatione animarum, sanctaeque Regulae institutis decertantes, magnam Christo Deo famulantium congregationem religiosorum fratrum acquisierunt. 47. Post obitum quoque serenissimi imperatoris Caroli, cum filius ejus Ludovicus rex Aquitanorum imperii curam suscepisset, Franciae eum partibus ire jussit, eique in Alsat Maurum-Monasterium designavit, ubi plures suae vitae sequaces ex Aniano monasterio collocavit. Et quoniam magnum a palatio distat spatium locus praefatus, nec congruo occurrere tempore cum vocaretur poterat; et quia imperatori multis pro causis erat necessarius, placuit imperatori (0376C)ut non longe a palatio provideret locum aptum sibi, in quo cum paucis quiescere posset. Sicque praefecto abbate fratribus Mauro degentibus, ipse cum nonnullis imperatoris voluntati obtemperaturus accessit. 48. Vallis autem erat vicina, quae a palatio, ut reor, sex non amplius millibus distat, quae viri Dei placuit oculis: ibique imperator jussit construere miro opere monasterium, quod vocatur Inda, mutuato de rivulo ejusdem vallis nomine. In dedicatione vero ecclesiae adfuit imperator, eamque de suis copiosissime ditavit fiscis immunitatemque jussit, atque per scripturam, ut triginta ibidem Deo fratres Christo famulantes persisterent monachi, statuit. Qua de re ut numerus impleretur, venerabilis (0376D)abbas de notis monasteriis lectos jubet venire fratres, quos suo instrueret exemplo, essentque aliis documentum salutis, quousque instinctu divinae gratiae saeculari pompa relicta aeterno Regi militare desiderantes ex eadem provincia in eorum subrogarentur ordine. 49. Coepit autem post haec vir Dei palatinas terere fores, olimque dimissum ob multorum utilitatem ferre tumultum. Omnes siquidem qui aliorum pressi incommodis imperialia petebant suffragia, cum ad eum accederent, alacriter susceptos osculabatur, (0377A)eorumque querimonias in schedulis impressas tempore opportuno offerebat imperatori. Ex quibus assuetus aliquoties serenissimus imperator mapulam manicasque ejus palpans reperiebat, repertasque legebat, atque ut utilius noverat decernebat; propter oblivionem quippe talibus in locis eas ferre solitus erat. Libenter etenim hujuscemodi querimonias audiebat imperator, et ob id quam maxime sedulo illum in palatio fore jubebat. Etenim qui eum ex regni moderamine, ex dispositione provinciarum et ex suis consulerent utilitatibus, erant perplures; nullus prorsus afflictorum miseriis ita compatiebatur, nullusque monachorum inopiam ita regi ut ipse pandebat. Erat quippe miserorum advocatus, sed monachorum pater; pauperum consolator, sed monachorum (0377B)eruditor; divitibus pabulum vitae praebebat, sed monachorum mentibus Regulae disciplinam inculcabat; omnium licet utilitatibus consuleret, monachorum tamen necessitatibus sedulo interveniebat. 50. Praefecit eum quoque imperator cunctis in regno suo coenobiis: ut sicut Aquitaniam Gothiamque norma salutis instruxerat, ita etiam Franciam salutifero imbueret exemplo. Multa denique monasteria erant quae quondam regulariter fuerant instituta; sed paulatim tepescente rigore, regularis pene deperierat ordo. Ut autem, sicut una omnium erat professio, fieret quoque omnium monasteriorum salubris una consuetudo, jubente imperatore aggregatis coenobiorum Patribus una cum quampluribus (0377C)monachis perplures resedit dies. Omnibus ergo simul positis Regulam ab integro discutiens, cunctis obscura dilucidans, dubia patefecit, priscos errores abstulit, utiles consuetudines affectusque confirmavit. Judicia igitur Regulae cunctaque dubia ad proficuum deducta effectum, quas minus Regula pandit consuetudines, assentientibus cunctis protulit: de quibus etiam capitularem institutum imperatori confirmandum praebuit, ut omnibus in regno suo positis monasteriis observare praeciperet: ad quem lectorem scire cupientem dirigimus. Cui protinus imperator assensum praebuit, inspectoresque per singula posuit monasteria, qui utrum ea quae jussa fuerant sic observarentur inspicerent, quique etiam formam salubrem ignorantibus traderent. Perfectum itaque (0377D)propagatumque est opus divina opitulante misericordia, et una cunctis generaliter posita observatur Regula, cunctaque monasteria ita ad formam unitatis redacta sunt, ac si ab uno magistro et in uno imbuerentur loco. Uniformis mensura in potu, in cibo, in vigiliis, in modulationibus cunctis observanda est tradita. Et quoniam alia per monasteria ut observaretur instituit Regula, suos in Inda degentes ita omni intentione instruxit, ut ex diversis regionibus (0378A)adventantes monachi non, ut ita dixerim, perstrepentia, ut imbuerentur, indigerent verba: quia in singulorum moribus, in incessu habituque formam disciplinamque regularem pictam cernerent. 51. Propter plurimorum quoque indiscretum fervorem et quorumdam ineptum teporem, minusque capacium sensum obtunsum, constituit terminum, ordinemque observandum cunctis tradidit: illos retrahens ne superflua peterent, hos imperans ut torporem excuterent, alios nihilominus admonens, ut saltem visa implere expeterent. Denique multa Regula implere jubet: sed permulta sunt quae usus expiere quotidianus expetit, ipsa tamen reticet: ex quibus omnibus habitus monachi veluti gemmis ornatur, et sine quibus dissolutus ac fluxus incompositusque (0378B)esse probatur. Nonnulla autem praecipit quae aut propter concordiam unitatis, aut certe propter observantiam honestatis, seu propter considerationem fragilitatis admittuntur. Quapropter piae recordationis venerabilis abbas quaeque observanda comperit, absque ulla cunctatione vel excusationis fuco implere decrevit: ea vero quae certis pro causis aut dimittenda cognovit, aut commutanda inspexit, nihilominus, prout rectius et secundum posse locique positionem dirimere quivit, suis observanda discipulis tradidit: si qua nempe minus lucide pagina Regulae pandit, aut omnino silet, rationabiliter apteque instituit atque supplevit, de quibus ope divina jutus pauca relatu perstringam. 52. Primitus siquidem quam signum horis nocturnis (0378C)pulsetur, in fratrum dormitorio squillam tangere jussit, ut prius monachorum congregatio oratio nibus fulti propria residerent per loca, tunc demum ecclesiae ostiis patefactis hospitibus pateret ingressus. Surgentes vero concite juxta quod Regula praecipit, fratres aquis se sanctificatis perfundant, et cuncta altaria humiliter et cum reverentia percurrant; sic demum ad propria loca accedant sintque parati, ut cum tertium pulsaverit signum, absque mora surgentes attonitis auribus sacerdotem exspectent, qui officium incipiendi sortitus est. Nec cuiquam liceat per hoc spatium per angulos ecclesiae sistere, eorum scilicet quibus ingredi justum est; sed in choro sedentes institutos secrete concinant psalmos. Psalmos autem cantare jussit, quinque (0378D)pro omnibus fidelibus in toto terrarum orbe vivis, quinque etiam pro omnibus fidelibus defunctis; pro eis quoque qui nuper defuncti sunt, quia ad notitiam singulorum non statim causa pervenit, ut jugiter canerentur instituit nihilominus quinque. Decursis vero psalmis quinque pronus orationi incumbat, eos pro quibus cecinit Deo commendans: et tunc demum pro aliis rogaturus initium sumat. Nec pigritandum est pio, certis defixisque psalmodiis (0379A)aeterno Regi demerso in terram corpore supplicare: cum potentibus ad singula verba non revereatur quis inflectere caput; maximeque quia hoc modo gratia provocetur divina, et compunctionis suscitetur fervor. Tempore siquidem aestatis post expletum Matutinorum officium, mox egredi ab ecclesia propter somnolentiam jussit, seseque calceantes lotis faciebus denuo ad ecclesiam concite redeant, et juxta praefatum ordinem altaria cum reverentia circumeant, sanctisque se aquis perfundant: et sic deinceps ad loca sibi constituta accedant, diurnum expleturi honeste officium: quae officia juxta Romanum psalmo CXVIII persolventur, sintque parati, ut pulsato signo horae primae, mox ad chorum occurrant. Signum autem ita prolixe tangere jussit, ut (0379B)omnes illo sonante occurrant, illo cessante sacerdos incipiat horam. Expleta Prima in unum aggregati solvant capitulum: quo expleto, cum silentio, aut psalmos decantando exeant ad opus sibi injunctum. In monasterio quoque remanentes non fabulis occupentur otiosis, sed bini et bini, aut certe singuli in coquina, in pistrino, in cellario psalmos canant. Post completorium vero instituit ut non pro libita quis voluntate aut egrediatur, aut moretur in oratorio; sed hiemis tempore decem prius canant psalmos, aestate vero quinque: sicque pulsato signo omnes pariter juxta praefatum modum altaria cuncta circumeant, et sic ad lecta sua singuli pausaturi accedant. In his tribus per diem vicibus circumire cuncta praecepit altaria, et ad primum ex eis orationem Dominicam (0379C)dicant et symbolum, caeteris orationem Dominicam, vel sua confiteantur delicta. Diurnis autem orationum horis ad suum quisque accedat oraturus locum: si autem peculiariter sibi vult orare, quibuscunque vacat horis, licenter peragat. Has igitur tres ideo constituit orationis vices, ut hi qui torpore pigrescunt, et orare fastidient, saltem compulsi agant quae libenter nolunt, et constitutas non praesumant relinquere horas: hi vero qui nimio succenduntur amore, ne extera indiscrete petant retrahantur. Sic enim accidere solet ut nimiis vigiliis atterantur unius noctis indiscretione: horis autem quibus divinis psalmodiis esse intentum oportet, praeoccupatus somno non valeat divinum exsolvere censum. In habitu quoque dissimiles fecerat (0380A)multorum consuetudo. Siquidem nonnullis usque ad talos cucullae pendebant. Quam ob rem vir Dei uniformem cunctis tenendum monachis instituit modum, ut non amplius a duobus cubitis excederet mensura, vel usque ad genua pertingere posset. Concessit etiam necessitatis causa, propter quam Regula jubet, duas scilicet stamineas, et femoralia, pelliceas quoque et tegumenta eorum, cappas duas; et quaecunque necessaria prospexit, ut omnem amputaret occasionis ambagem, tribuit et concessit. 53. Ostendit quoque per scripturam imperatori rationem de his quae jubet Regula, sed certis ex causis intacta remanent; et de his quae illa prorsus reticuit, sed utiliter supplentur. Omne quippe desiderium suum in observationem Regulae converterat, (0380B)suumque hoc permaxime erat studium, et nihil intellectui ejus excederet. Quam ob causam quos peritos esse compererat, attente sciscitabatur circa longeque positos, eos etiam qui istis in partibus ad montem Casinum accederent, veluti qui non audita solummodo, sed visa perciperent. Ob quam dilectionem intelligentiae cum quislibet ei aliquid novi panderet, mox humiliter suscipiens summa reverentia aiebat, necdum se posse occultos sensus Regulae nosse: et cum cunctis non dicam tironibus, sed ipsis sapientibus ipse eam elucidaverit, nova et inaudita se non tantum a peritis, verum etiam a simplicioribus reperire fatebatur. Fecit denique librum ex Regulis diversorum Patrum collectum, ita ut prior beati Benedicti Regula cunctis esset, quem (0380C)omni tempore ad collectam matutinam legere jussit. Ex quo rursus ut ostenderet contentiosis nulla frivola cassaque a beato Benedicto edita fore, sed suam ex aliorum fultam esse Regulam; alium collectis Regularum sententiis composuit librum, cui nomen Concordia Regularum dedit, ita duntaxat ut beati Benedicti praecederet sententia, ei vero rationabiliter convenientes jungerentur deinceps. Alium nihilominus ex sanctorum doctorum homiliis, quae in exhortationem monachorum sunt prolatae, conjunxit librum, eumque omni tempore in vespertinis collectis legere jussit. 54. Cernens quoque nonnullos totis nisibus anhelare in acquirenda monachorum coenobia, eaque non tantum ut precibus obtineant, verum etiam (0381A)decertare muneribus, suisque usibus stipendia monachorum expendi, ac per hoc diruta nonnulla, alia vero fugatis monachis a saecularibus obtineri clericis; adiit hac de causa piissimum imperatorem precibusque pulsat ut ab hujuscemodi contentionibus clericos, monachos vero ab hoc redderet periculo extorres. Assensum praebet gloriosissimus imperator, monasteria in Regno suo cuncta praenotata, in quibus ex his Regulares Abbates esse queant decernit: ac per scripturam ut inconcussa omni maneant tempore, firmare praecepit, suoque annulo signavit: sicque multorum cupiditatem, monachorum nihilominus pavorem extersit. Erant etiam quaedam ex eis munera militiamque exercentes: quapropter ad tantam devenerant paupertatem, ut alimenta (0381B)vestimentaque deessent monachis. Quae considerans suggerente praefato viro piissimus rex, juxta posse servire praecepit, ita ut nihil Deo famulantibus deesset, ac per hoc alacres pro eo ejusque prole, totiusque regni statu piissimum precarentur Dominum. His vero monasteriis quae sub canonicorum relicta sunt potestate, constituit eis segregatim unde vivere regulariter possint, caetera abbati concessit. 55. Quae autem cum ad generale placitum jubente imperatore pergeret, nutu Dei acciderint, non silendum puto. Ibat nempe aegritudine nimisque caloribus fessus, jussis obtemperans regiis, sed charitatis armis stipatus, multorum explere utilitatem paratus. Sed is qui piis semper invidet actibus inimicus, ut piorum detrimentum ferret saluti, hunc a tramite (0381C)coepto tali arte retardare molitur: equos siquidem, quibus ipse vehendus erat, per vasta silvarum deturbans custodibus fere ignota. Sed vir Dei nullo dolore de amissis equis perculsus, alacer regias prope pervenerat fores. Expletis siquidem monasteriorum monachorumque, de quibus illi ingens et jugis piaque erat sollicitudo, utilitatibus, numerus equorum imminutus a rege fulcitur [ id est suppletur]. Sed et post unius mensis spatium amissi reducuntur equi; sicque divinitus actum est ut quia de amissis non doluit, duplicatum susciperet lucrum. 56. Coepit post haec diversis variisque atteri aegritudinibus, et multos per annos continuis vigiliis, assiduis lacrymis, acerrimisque jejuniis atque laboribus meditationibusque attritum corpusculum (0381D)novo certamini praeparare: ut qui subactis vitiis virtutum obtinuerat arcem, nobiliter infirmitatibus patientiae armis accinctus decertans, geminatam a rege suo superatis hostibus victricem perciperet palmam. Quo enim validius pulsabatur aegritudine, eo intentius magis magisque aut orationibus vel lectionibus persistebat. Nullus otiosum reperit, nullus omnino in opere Dei pigrum, nullus vanis frivolisque fabulis occupatum invenit. Aut enim ipse per se lectioni instabat, aut legentem studiose (0382A)audiebat. Quis unquam solum nisi flentem reperit? quis ad eum subito ingrediens siccas ejus reperit genas? et non prorsus aut humi prostratum, aut coelo erectis manibus stantem, aut ne sacri voluminis nimiis humectarentur fletibus paginae, pugnis recipientem lacrymas invenit? Carnis deficiebant vires, sed animi adamante durior persistebat intentio, rigor semel coeptus pene ipse perdurans. Carnium quadrupedum esus non suscepit a die conversionis suae: balneis etiam in ultimo suo tempore languoribus attritus vix unquam indulsit. Vestimentum post quadraginta vel eo amplius dies mutare solitus est. Legere siquidem coram se sanctorum Patrum Vitam obitusque jubebat: qua lectione recuperatus animus fortior perdurabat. O bone Jesu, quibus suspiriis (0382B)fletibusque perfusus aestuabat animus cupiens dissolvi, et esse cum Christo! non tamen si necessarius fratribus foret, laborem ferre recusans. 57. Invalescente autem aegritudine imperatorem familiariter allocutus in monasterio deducitur, fratribusque valefaciens, tota nocte orationibus psalmodiisque pernoctans, ipsius diei regulare officium peregit. At cum alterius diei regulare explesset officium, et cursum persolvere vellet, ventum est ad clausulam: Justus es, Domine; quem versiculum decantans ait: Deficio; et adjecit: Fac cum servo tuo, Domine, secundum misericordiam tuam (Psal. CXVIII); sicque inter verba orationis virtutibus decoratum emisit spiritum. Adsunt autem ejus omnibus divitiis dulciores epistolae, quas pridie quam (0382C)migraret a saeculo, fratribus Aniano positis proprio dictavit ore, in quibus testatur faciem suam amplius non visuros. Aiunt etiam quidam quoniam hora qua migravit ad Christum, episcopo Stabili Magalonensi obitus ejus revelatus est; a somno siquidem surgens mox suis quod acciderat retulit. Obitum autem ejus ob id cursim attigimus, quoniam fratres qui eo tempore praesentes adfuerunt, latius explicaturi sunt, quod sequens demonstrat pagina. 58. Benedictus igitur abbas in provincia Gothiae exortus sub Pippino rege Francorum, et post ejus decessum sub Carolo filio ejus ab infantiae tempore usque in adolescentiam militavit. Post haec autem relicto palatio in monasterio Sancti Sequani in provincia (0382D)Burgundiorum habitum veri monachi suscepit: ibique duobus ac semis annis [ supra, num. 10, quinquennii et octo mensium spatio; an biennii?] consistens, Deo jugiter militavit. Sed quia ibi regularem usum minime reperit, in Gothiae partibus migravit, ibique super fluvium Anianum manu propria cellam primitus postmodum vero cum ipsis fratribus qui ob amorem Christi sub ejus regimine venerant, monasterium ex novo opere construxit, in quo non longo post tempore trecentos sub suo regimine monachos (0383A)habuit. Defunctoque Carolo imperatore Ludovicus filius ejus imperium suscipiens, Benedictum venerabilem virum una cum suis quibusdam discicipulis in Franciam venire fecit, ac primitus in pago Alsacense monasterium ei Maurum dedit: postmodum vero pro ejus amore juxta Aquis palatium super fluvium Indam ex novo opere ei monasterium aedificavit. Hic est Benedictus, per quem Dominus Christus in omni regno Francorum Regulam sancti Benedicti restauravit. Hic habuit sub regimine suo monasteria duodecim, id est Anianum, Gellonem, Casam-Novam, Insulam-Barbaram, Menatem, Sanctum Savinum, Sanctum Maximinum, Massiacum, Cormariacum, Cellam-Novam in Tolosano, Monasterium-Maurum in Alsatz, Indam ex jussu (0383B)imperatoris ob illius ac discipulorum ejus usum aedificatam, et de fiscis regalibus ditatam. In his omnibus ex doctrina sua monachos et rectores misit. Curam autem maximam habuit de omni ordine ecclesiastico, videlicet monachorum, canonicorum atque laicorum, maxime autem monachorum. Imperator autem omne ejus consilium libenter audivit et fecit, unde et a quisbusdam Monachus vocitatur, videlicet quod monachos sancti viri pro ejus amore semper suos proprios appellavit, et post ejus decessum hactenus abbatem se monasterii illius palam esse profitetur. Sanctus igitur vir usque ad obitum suum in palatio regis pro augmento fidelium, non pro terrenis rebus perseveravit, quia juxta erat monasterium in quo degebat. Ante quartum vero exitus (0383C)sui diem adhuc sanus omnia imperatori, quae ei solitus erat dicere, replicavit: et in ipsa die febre correptus, ad mansionem suam usque pervenit. Altera vero die audientes hoc omnes magnates imperatoris, ad eum visitandum venerunt. Tanta autem ibi fuit multitudo episcoporum, abbatum ac monachorum, ut nobis qui eum ibi custodiebamus, vix ad eum accedere facultas esset. Helisacar autem abbas primus ad eum venit, et cum eo usque ad obitum perseveravit. Quinta siquidem feria aegrotavit, in (0384A)sexta autem feria nocte misit imperator Tanculfum camerarium, jubens ut eum ipsa nocte ad monasterium ferremus: quem levantes ante gallorum cantum una cum Helisacar et suis ac nostris hominibus, prima hora diei ad monasterium deduximus. Cumque esset tertia diei hora, omnes a se exire praecepit, et usque ad sextam horam solus permansit. Post haec ingressus supra dictus abbas cum praeposito nostro, percunctati sunt quomodo ageret. Quibus ipse respondit, nunquam se tam bene fuisse; adjunxitque: Usque modo inter choros sanctorum coram Domino astiti. In crastina autem fratibus ad se vocatis eis monita salutis dedit, et tunc professus est quia quadraginta octo anni essent ex quo monachus fuerat, in quibus annis nullo die antea panem (0384B)comedit, donec coram Deo lacrymas funderet. In ipsa die brevem admonitionem imperatori misit, et alias per diversa monasteria direxit. Isdem vero venerabilis vir omne officium suum de quinque annis et duobus mensibus ante obitum suum, sicut in ejus tabulis post ejus decessum reperimus, et ipse vivens quibusdam dixit, cantatum [ id est recitatum] per semetipsum liquit. Obiit autem septuagenarius, tertio Idus Februarii, anno ab incarnatione Domini octingentesimo vigesimo primo, indictione decima quarta, concurrente 1, epacta decima quarta, anno nono imperii Ludovici piissimi imperatoris. Post tertium vero diem sepulcrum ejus aperuimus, et eum in vas lapideum, quod imperator paraverat, mutavimus: discooperientes autem faciem ejus, vidimus (0384C)in fronte et circa oculos ac labia ejus tantum ruborem, quantum nec vivus habuerat. His ita exceptis, et ita se habentibus, nos famuli ex monasterio Inda, videlicet Deidonus, Levigildus, Bertadus et Desiderius, tibi Ardoni magistro nostro salutem in Domino optamus, petimusque charitati tuae, ut secundum a Deo datam tibi sapientiam de Vita Patris nostri Benedicti libellum componas, et cum nobis dirigas. Salutant vos omnes fratres nostri, et vos salutate omnes fratres nostros. Amen. (no