COMMENTARIUS PRAEVIUS DE S. ET VEN. BEDA MONACHO PRESBYTERO IN ANGLIA Vel de ejus aelate, Vita a TURGOTO collecta, cultu sacro Antiquorum ei attestantium sententiae. (Ex Bolland. Act. Maii t. VI)
1. (0053D)Duo illustria saeculo Christi septimo construxit monasteria sanctus Benedictus Biscopius abbas, utraque in antiqua Northanhymbrorum regione, eaque parte quae episcopatui Dunelmensi subjacet. (0054D)Prius ad honorem sancti Petri apostoli surrexit prope ostium Vedrae fluminis, Anglis V. Verre; unde et V. Viramutha, teste Cambdeno, nunc Moncks V. Veremith dicitur, id est, Vedrae ostium, ad monachos (0055A)spectans. Alterum in honorem sancti Pauli aedificatum est ad ostium Tinae fluvii, Ingyrvum sive Gyrvi, nunc Jarrow dictum, in cujus vicinia natus est sanctus Beda anno Christi 677; natusque aetatis annos septem, in eodem monasterio coepit habitare. Hic ille, factus Angliae splendor singularis, pietate et eruditione cognomen Venerabilis est adeptus; eo potissimum quod ipsius homiliae in Ecclesia recitarentur, cum aut adhuc viveret, aut certe necdum esset Catalogo Sanctorum inscriptus. Si tamen antiquus iste titulus est, de quo propter vetustiorum scriptorum silentium merito dubitat Baronius, majori etiam merito rejiciens aniles fabellas, quae tali appellationi occasionem dedisse finguntur, nec digna sunt hoc loco referri. Appellationem tamen in Ecclesia (0055B)usitatissimam, et in Romano Martyrologio probatam, libenter usurpamus etiam hic. Decessit is, ad laborum suorum aeternam requiem evocatus, in festo Ascensionis Christi, VII Kalendas Junii, sive die 26 Maii, uti scripsit Cuthbertus ejus discipulus, qui moribundo astitit. Annus ergo erat Christi septingentesimus trigesimus quintus, quando Cyclo Lunae 14, Solis 16, littera dominicali b, Pascha incidit, in diem 17 Aprilis, festum Ascensionis in dictum 26 Maii. In Chronologia Saxonica, post Historiam ecclesiasticam Venerabilis Bedae Cantabrigiae anno 1643 excusam, obitus ejus ad annum praecedentem 734 refertur, quod modeste rejicit Florentius Wigorniensis in Chronico suo, ad dictum annum 734, ubi ista habet: Sacerdos venerabilis, monachus per omnia laudabilis, computator mirabilis, (0055C)Beda sanctissimus, secundum Anglicas Chronicas, anno praesenti, secundum vero suum discipulum Cuthbertum, qui ejus obitum descripsit, suaeque decessioni cum aliis quamplurimis interfuit, anno sequenti, ante Ascensionem dominicam quarta feria, id est VIII Kalendas Junii, circa horam decimam, in magna mentis devotione et tranquillitate ultimum e corpore spiritum efflavit, sicque gaudens ad regna coelestia migravit. Haec ibi. Verum quia festum Ascensionis a primis suis Vesperis censebatur coeptum, Cuthbertus illam horam decimam nocturnam, adnumeravit ipsi festo, affigens obitum ad diem VII Kalendas Junii, quo etiam die ex hac vita migravit Anglorum apostolus Augustinus episcopus Cantuariensis, uti supra ex ejus actis liquet.
2. Ad istum autem VII Kalendas, sive 26 Maii (0055D)utrumque referunt antiquiora Martyrologia mss. e quibus aliquod habemus in Anglia ante annos minimum sexcentos in pergamento exaratum, ubi primo loco memoratur elogium dicti sancti Augustini, et immediate ista subjunguntur: Item in eadem Britanniae insula depositio beati Bedae presbyteri, doctoris Anglorum sagacissimi: cujus quanta existunt merita, et doctrinae fluenta, mellita bonorum operum testantur exempla. Dein leguntur quae apud Usuardum praeponebantur. Eodem modo primo loco sanctus Augustinus et Beda celebrantur in Ms. Trevirensi sancti Martini. Ast ultimo loco apud Usuardum collocatur sanctus Augustinus; cui in Ms. Ultrajectino ecclesiae collegiatae sanctae Mariae, circa annum 1140 conscripto, ista adjunguntur: Item in eaedem Britanniae insula (0056A)beati Bedae presbyteri. Eodem modo in ms. Martyrologio monasterii sancti Cyriaci, quo plurimum usus est Baronius, et in ms. Patriciano, quod Neapoli in Codice membranaceo Antonii Caraccioli clerici regularis reperimus, ista conjunguntur: In Britannia sancti Augustini, primi Anglorum episcopi; et Bedae presbyteri, viri in divinis scripturis eruditissimi. Similia leguntur in ms. Centulensi sancti Richarii, et in appendice Adorus apud Mosandrum et Rosweydum; item in Martyrol. Bellini, secundum morem curiae Romanae aucto, et Parisiis sub annum 1521 excuso; item Auctario Usuardi per Grevenum et Molanum adornato aliisque. Solius autem Bedae memoria, ad eumdem 26 Maii, celebratur in Kalendario perantiqui Breviarii ms. cujus usus fuit ad partes Rheni.(0056B) 3.Verum quod solemnitas sancti Augustini impediret venerationem sancti Bedae, haec translata est in diem hunc 27 Maii, uti patet ex Kalendario Enchiridii Ecclesiae Sarisburiensis, quod habemus in pergamento conscriptum; et consentiunt aliquot mss. Martyrologia Usuardi, ad usum Ecclesiarum Belgii circa annum 1400 aut etiam serius aucta, et cum iis Florarium ms. Item Martyrologia excusa Lubecae an. 1475, et Coloniae atque Lubecae an. 1490, cum Missali et Breviariis Ambrosianis excusis an. 1522, 1539 et 1560. Idem sequuntur Martyrologia monastica Wionis, Dorganii, Menardi, Bucelini, et Anglicanum Wilsoni. Illam porro diei mutationem suo calculo comprobavit Romana Ecclesia, in recognitione Martyrologii de mandato Gregorii XIII curata; quapropter (0056C)nos quoque distulimus de eo agere, ne, si quando Sanctorum cultus restituatur in Anglia (quod utinam fiat cito!), a populari usu in hoc opere discrepemus. Porro depositio venerabilis Bedae presbyteri, ad diem 10 Maii (quod miramur) assignatur in Mss. Leodiensibus ecclesiae sancti Lamberti et monasterii sancti Laurentii; et hoc secutus est Molanus in Auctario Usuardi, atque hunc Canisius in Martyrologio Germanico. Wilsonus in Martyrologio Anglicano, loco depositionis, reposuit translationem corporis Dunelmum: sed nusquam legimus ad hunc diem esse eam referendam. 4. Vitam damus ex Ms. Longipontano Domini Belfortii, collatam cum ea quae exstat ante Historiam ecclesiasticam ejus, Latine et Saxonice Cantabrigiae (0056D)editam anno 1643 ex Codice ms. collegii Benedictini: Non est autem ea aliud quam perbrevis relatio, a nobis in tria capita distincta. Primum desumptum fuit ex historia Ecclesiae Dunelmensis, auctore Turgoto (qui prior Dunelmensis floruit circa annum 1100), sub nomine Simeonis Dunelmensis perperam inter decem Historiae Anglicanae scriptores excusa, ubi hic narrata leguntur lib. I, cap. 8, et reliqua omnia referuntur cap. 14 et 15. Caput secundum refertur verbis ipsius Bedae. Tertium, quo obitus ejus narratur, habetur ex epistola supra memorati Cuthberti discipuli, qui moribundo astitit, et propositum habuit de Vita ejus prolixius scribere; sed, quod valde dolendum est, bene cogitata ad effectum nunquam perduxit. Addimus nos quartum ex capite 7 libri III, ejusdem Turgoti, (0057A)ubi translatio corporis Dunelmuni indicatur. Aliqua hujus Vitae compendia continentur in epistola Simeonis Dunelmensis, ad Hugonem Decanum Eboracensem, et latius apud Joannem Stubbs in Chronico sive Actis pontificum Eboracensium: ubi dicitur: Beda natus anno 677, mortuus anno 735, sepultus in suo monasterio Ingyrvo: sed postea dicuntur ossa illius ad corpus sancti Cuthberti translata. 5. Alia quaedam Acta sancti Bedae habemus ex bibliotheca Bodecensis coenobii canonicorum regularium in dioecesi Paderbornensi descripta, sed quae fabulis referta noluimus in lucem proferre. Alia a Joanne Cagravio in legenda Angliae excusa sunt, sed etiam in his varia displicent, quae ibidem legi possunt. Istorum autem loco malumus colligere aliquot (0057B)virorum illustrium testimonia de ejus vita et doctrina. Primus sit sanctus Bonifacius, martyr et archiepiscopus Moguntinus, qui eodem tempore claruit. Hic epistola 9 ad Huetbertum abbatem, sub cujus regimine sanctus Beda e vivis decesserat, inter alia scribit: Rogamus ut aliqua de opusculis sagacissimi investigatoris Scripturarum Bedae monachi, quem nuper in domo Dei apud vos, vice candelae ecclesiasticae scientiae Scripturarum fulsisse audivimus, conscripta nobis transmittere dignemini. Idem sanctus Bonifacius ad Egbertum archiepiscopum Eboracensem, qui etiam vivo adhuc sancto Beda eam dignitatem obtinuit, epistola 8 rogat istis verbis: Ut mihi de opusculis Bedae lectoris aliquos tractatus conscribere et dirigere digneris: quem nuper, ut audivimus, (0057C)divinae gratiae spirituali intellectu ditavit, et in vestra provincia fulgere concessit, ut candela quam vobis Dominus largitus est nos quoque fruamur. Iterum idem sanctus Bonifacius, cum aliquos tractatus accepisset, ita eidem archiepiscopo epistola 85 scripsit: Dona ac libellos dulcissimae beatitudinis vestrae, a vobis directa, gratanti animo gaudentes suscepimus: suspensisque ad aethera palmis supernum Regem obsecravimus, ut vobis in aeterna angelorum curia florentia mercedis praemia restituat . . . . . Modo inhianter desiderantes flagitamus ut nobis ad gaudium nostri moeroris, eo modo quo antea jam fecistis, aliquam particulam vel scintillam de candela Ecclesiae, quam illuxit Spiritus sanctus in regionibus vestris, destinare curetis; id est, de tractatibus, quos spiritalis presbyter et (0057D)investigator sanctarum Scripturarum Beda reserando composuit, partem qualemcunque transmittere dignemini: maxime autem, si fieri possit, quod nobis praedicantibus habile et manuale et utilissimum esse videtur, super Lectionarium anniversarium et Proverbia Salomonis, quia commentarium super illa condidisse audivimus. 6. Haec sanctus Bonifacius: cujus pius erga sanctum Bedam affectus transiit etiam ad successorem ejus sanctum Lullum, qui similiter ut ille ex Anglia in Germaniam profectus, eidem Sedi Moguntinae factus archiepiscopus, inter epistolas sancti Bonifacii numero CXI, ista Cuthberto abbati, et olim sancto Bedae discipulo, scripsit: Misimus tuae dilectioni parva munuscula, unam pallam holosericam. Petimus etiam ut ad consolationem, non solum peregrinationis, (0058A)sed etiam infirmitatis nostrae, libros a beatae memoriae Beda expositos mittere digneris de aedificatione templi, vel in Cantica canticorum, sive epigrammatum heroico metro sive elegiaco compositorum si fieri potest omnes; sin autem de aedificatione templi libros tres. Fortassis difficilis petitio, sed nihil arbitror esse difficile verae charitati. Haec sanctus Lullus, cui respondit Cuthbertus abbas, epistola numero 89 relata, istis verbis: Gratanter quidem munuscula tuae charitatis suscepi, et eo gratantius, quo te haec intimo devotionis affectu mittere cognovi, id est, pallam holosericam ad reliquias beatae memoriae Bedae magistri nostri, ob recordationem et illius venerationem, destinasti. Et rectum quidem mihi videtur, ut tota gens Anglorum in omnibus provinciis, ubicunque reperti sunt, gratias Deo referant: qui tam (0058B)mirabilem virum, praeditum diversis donis, tamque ad exercenda dona studiosum, similiterque in bonis moribus viventem, Deus illis in sua natione donavit, quia per experimentum, ad pedes ejus nutritus, hoc quod narro didici. . . . . . . . Nunc vero quia rogasti aliquid de opusculis beati Patris, cum meis pueris juxta vires, quod potui, tuae dilectioni praeparavi: libellos de viro Dei Cuthberto metro et prosa compositos tuae voluntati direxi, et si plus potuissem, libenter voluissem: quia praesentia praeteritae hiemis multum horribiliter insulam nostrae gentis in frigore et gelu, et ventorum et imbrium procellis, diu lateque depressit, ideoque scriptoris manus, ne in plurimorum librorum numerum perveniret, retardata est. . . . . . . . De opusculis beatae recordationis Bedae, quae adhuc descripta (0058C)non habes, promitto me, si vixerimus, tuae voluntati adfuturum. Haec Cuthbertus sancti Bedae discipulus, ad sanctum Lullum. 7. Tertius succedat Alchuvinus, magister Caroli Magni imperatoris, et ipse natione Anglus, sub supra laudato Egberto archiepiscopo Eboracensi, ab obitu sancti Bedae educatus, qui epistola 49 ad fratres Virensis et Girvensis ecclesiae, inter alia scribit ista: Recordamini quam nobiles habuistis Patres, et non sitis tantis progenitoribus degeneres filii. . . . . . . . Recogitate nobilissimum nostri temporis magistrum, Bedam presbyterum, quale habet in juventute discendi studium, qualem nunc habet inter homines laudem, et multo majorem apud Deum remunerationis gloriam. Illius igitur exemplo dormientes excitate animos, (0058D)magistris assidete, aperite libros, perspicite litteras, intelligite sensus illarum, ut et vosmetipsos pascere et aliis spiritalis vitae praebere valeatis decus. Idem epistola ad Davidem regem, agens de cursu lunae per singula signa, ista subjungit: Quid de concordia solaris lunarisque cursus per signa zodiaci lucidius dici poterit, quam quod talium inquisitor quaestionum Beda magister in scriptis suis nobis reliquit? Eumdem paulo inferius eodem modo laudat: et in poemate 178 ejus versus de Vita sancti Cuthberti his distichis exornat: Magnus et ipse Pater, praesul, pastorque, sacerdos Cuthbertus, vestrae jam decus Ecclesiae, Quanta piis precibus, Domino donante, peregit. Non opus est nostros dicere versiculis: Dum prius heroicis praeclarus Beda magister, Versibus explicuit inclyta gesta Patris.(0059A) 8.Nolumus hic, ex vita sancti Bedae ante opera ejus excusa, discipulos quos reliquit eruditissimos enumerare. Inter eos ibidem dicuntur, maxime praestitisse Rabanus, Albinus Alchuvinus, Claudius et Joannes Scotus, qui primi Lutetiae docuerunt, et Galliam bonis artibus referserunt. Vitam beati Rabani dedimus 4 Februarii, eumque § 6 in commentario praevio ostendimus natum fuisse anno 785, id est, annis omnino quinquaginta post obitum sancti Bedae, atque istam fabulam, etiam a Vincentio Bellovacensi lib. XXIII Speculi Historialis, cap. 173, ex Chronicis relatam, rejicimus, § 2, num. 7. Tempore dicti Rabani cum esset adhuc abbas Fuldensis, habitum est anno 836 Concilium Aquisgranense, libris tribus distinctum. Ibi cum in tertio libro esset ostendendum, (0059B)ut in praefatione legitur, quod templum Domini, a Salomone aedificatum et dedicatum, figura fuerit catholicae Ecclesiae, per universum orbem diffusae; et conditor illius Salomon rex personam gesserit Christi. . . . Salva quippe super hac re caeterorum eximiorum Patrum expositione, quid venerabilis et modernis temporibus admirabilis Beda presbyter, de memorato templo in expositione Evangelii Joannis sentiat, videamus. Reliqua ibidem late deducta legi possunt. Porro qui hic venerabilis et mirabilis scriptor dicitur, (0060A)a beato Lanfranco archiepiscopo Cantuariensi Anglorum doctor appellatur, epistola 3 ad Alexandrum II papam, anno 1061 creatum. Secuti deinde sunt Turgotus prior Dunelmensis, et Florentius monachus V. Vigorniensis: ex priore damus Vitam sancti Bedae, posterioris elogium supra relatum est. Successerunt istis Guilielmus Malmesburiensis, Henricus Huntindoniensis, Rogerus Hovedenus, Matthaeus Westmonasteriensis, et alii scriptores Angli, qui eumdem eximiis laudibus celebrant: inter hos vero Malmesburiensis et Westmonasteriensis referunt epistolam Sergii papae ad Ceolfridum abbatem: quem ille hortatur ut, quia, exortis quibusdam ecclesiasticarum causarum capitulis, non sine examinatione longius innotescendis, opus sunt ad conferendum arte litteraturae imbuti; absque (0060B)aliqua remoratione religiosum Dei famulum Bedam, venerabilis sui monasterii presbyterum, ad limina apostolorum. . . . et suae mediocritatis conspectum, non moretur dirigere. Verum, quia Sergius papa vita functus est 9 Septembris anni 701, id est, quinque annis antequam Beda consecraretur sacerdos, et aliquod opus ex suis elucubrationibus vulgaret; tota illa epistola, antiquioribus scriptoribus ignota, nobis fictitia apparet. Omittimus Trithemium et alios recentiores enumerare. VEN. BEDAE VITA AUCTORE, ET COLLECTORE TURGOTO, PRIORE DUNELMENSI.(Ex Bolland. Act. Maii t. VI.) CAPUT PRIMUM. Ortus, educatio in monasterio, scripta, obitus. 1. Venerabilis Domini famulus Beda, presbyter et (0059C)monachus, natus est in provincia Northanhymbrorum, in territorio monasterii apostolorum Petri et Pauli, quod est ad Weremuthe et Ingyrium, anno dominicae Incarnationis sexcentesimo septuagesimo septimo, qui est annus secundus solitariae vitae beatissimi Patris Cuthberti. In quod monasterium, cura propinquorum, cum esset annorum septem, datus est educandus reverendissimo abbati Benedicto, ac deinde Ceolfrido anno scilicet decimo postquam idem monasterium sancti Petri apostoli fundatum est, ex quo autem sancti Pauli monasterium fuerat incoeptum anno tertio. Quae utraque (0059D)monasteria tanta pace et concordia, familiaritate et fraterna societate fuerant conjuncta, ut (sicut ipse Beda postea describit) pro uno duobus in locis posito (0060C)monasterio haberentur. Unde ipse in historia Anglorum, unius mentionem faciens, dicit monasterium Petri et Pauli, quod est ad ostium Wiri annis, et juxta amnem Tyna, in loco qui vocatur Ingyrum. 2. Hic itaque infantulus bonae spei divina et saeculari litteratura diligenter imbuitur: quandoque sancti Spiritus organum futurus, quo ejus praecordia irradiante, in sanctae universalis Ecclesiae munimentum, plurimos in Novi et Veteris Testamenti expositionem libros erat compositurus. Et cum in Latina erudiretur lingua, Graecae quoque peritiam non mediocriter percepit. Per id namque temporis in praefato monasterio studebat, quo Theodorus archiepiscopus et Adrianus abbas, qui in sacris simul ac saecularibus (0060D)litteris abundanter ambo erant instructi, pergrata tota Britannia, congregantes discipulorum catervam, scientiae salutaris quotidie flumina irrigandis (0061A)eorum cordibus emanabant, ita ut inter sacrorum apicum doctrinam, etiam metricae artis, arithmeticae ecclesiasticae et astronomicae disciplinas suis auditoribus contraderent, sicut de his ipse quoque Beda loquitur; deinde vere et istud subjungit: Usque hodie, inquit, supersunt de eorum discipulis, qui Latinam Graecamque linguam, aeque ut propriam in qua nati sunt, norunt. Transeunte autem ad coelestia Patre Cuthberto, ille Vitae ipsius egregius quandoque scriptor futurus Beda, aetatis jam tunc undecim, studii vero in monasterio quatuor annos habebat. 3. Anno autem dominicae Incarnationis septingentesimo trigesimo quarto, imperii autem Ceolvulfi septimo, episcopatus vero Ethelwoldi anno undecimo, illa Ecclesiae catholicae lucerna, ad eam quae se illuminaverat (0061B)lucem; illa vena aquae salientis in vitam aeternam, ad fontem vivum Deum pervenit: sacrorum scilicet librorum compositor, Venerabilis presbyter et monachus Beda, defunctus anno aetatis suae quinquagesimo nono, ex quo autem rex Oswaldus et antistes Aidanus pontificalem cathedram et monachorum habitationem in Lindisfarnensi insula instituerant anno centesimo primo, a constructione vero monasterii Petri apostoli in Wiramuthe sexagesimo secundo, porro a Patris Cuthberti transitu quadragesimo nono. Qui videlicet Beda, in extremo quidem mundi angulo vivens latuit; sed post mortem per universas mundi partes, in libris suis vivens, omnibus innotuit: in quibus profecto terrarum regionumque diversarum situs, naturas, qualitates subtiliter, (0061C)quasi ipse cunctas peragrasset, plerumque describit, cum tamen ab infantia in monasterio nutritus, totam ibi, usque ad evocationis suae diem, vitam transegerit. Ne vero quisquam aliud quam res est de illo nos dicere suspicetur, ipsius de se ipso dicta subjungere congruum videtur. CAPUT II. Ratio vivendi et scripta sancti Bedae verbis relata. 4. Ego, inquit, Beda famulus Christi et presbyter monasterii beatorum apostolorum Petri et Pauli, quod est ad Wiremuth et Ingyrvum, natus in territorio ejusdem monasterii, cum essem annorum septem, cura propinquorum datus sum educandus reverendissimo abbati Benedicto, ac deinde Ceolfrido; (0061D)cunctumque ex eo tempus vitae in ejusdem monasterii habitatione peragens, omnem meditandis Scripturis (0062A)operam dedi, atque inter observantiam disciplinae regularis et quotidianam cantandi in ecclesia curam, semper aut discere, aut docere, aut scribere dulce habui. Nono decimo autem vitae meae anno diaconatum, tricesimo gradum presbyteratus, utrumque per ministerium reverendissimi episcopi Joannis, jubente Ceolfrido abbate, suscepi. Ex quo tempore accepti presbyteratus, usque ad annum aetatis meae quinquagesimum nonum, haec in Scripturam sanctam, meae meorumque necessitati, ex opusculis venerabilium Patrum breviter annotare, sive etiam ad formam sensus et interpretationis eorum superadjicere, curavi. 5. In principium Genesis usque ad nativitatem Isaac et ejectionem Ismaelis, libros tres. De tabernaculo (0062B)et vasis ejus ac vestibus sacerdotum, libros tres. In primam partem Samuelis, id est, usque ad mortem Saulis, libros quatuor. De aedificatione templi allegoricae expositionis, sicut et caetera, libros duos. Item in libros Regum, librum triginta Quaestionum in Proverbia Salomonis, libros tres. In Cantica canticorum, libros sex. In Esdram et Neemiam, tres. In canticum Habacuc, unum. In librum beati Patris Tobiae, explanationis allegoricae de Christo et Ecclesia, librum unum. Item capitula lectionum in Pentateuchum Moysi, Josue, Judicum. In libros Regum et Verba dierum. In librum beati Patris Job. In Parabolas, Ecclesiasten, et Cantica canticorum. In Isaiam prophetam, Esdram quoque et Neemiam. In Evangelium Marci libros quatuor. In Evangelium (0062C)Lucae, libros sex. Homiliarum Evangelii, libros duos. In Apostolum quaecunque in opusculis sancti Augustini exposita inveni, cuncta per ordinem transcribere curavi. In Actus apostolorum, libros duos. In Epistolas septem canonicas, libros singulos. In Apocalypsim sancti Joannis, libros tres. Item capitula lectionum in totum Novum Testamentum, excepto Evangelio. Item librum Epistolarum ad diversos, quarum de sex aetatibus saeculi una est; de mansionibus filiorum Israel, una; una de eo quod ait Isaias, Et claudentur ibi in carcerem, et post dies multos visitabuntur. De ratione bissexti, una; de aequinoctio juxta Anatolium, una. Item de historiis sanctorum librum Vitae et passionis sancti Felicis confessoris de metrico (0062D)Paulini opere, in prosam transtuli. Librum Vitae et passionis sancti Anastasii, male de Graeco translatum (0063A)et pejus a quodam imperito emendatum, prout potui ad sensum correxi. Vitam sancti Patris, monachi simul et antistitis Cuthberti; et prius heroico metro et postmodum plano sermone descripsi. Historiam abbatum monasterii hujus (in quo supernae pietati deservire gaudeo) Benedicti, Ceolfridi et Huetberti, in libellis duobus. Historiam ecclesiasticam nostrae insulae ac gentis, in libris quinque. Martyrologium de natalitiis sanctorum Martyrum diebus, in quo omnes quos invenire potui, non solum qua die, verum etiam quo genere certaminis, vel sub quo judice mundum vicerunt, diligenter annotare studui. Librum Hymnorum diverso metro sive rythmo. Librum epigrammatum theorico metro sive elegiaco. De natura rherum et de temporibus, (0063B)librum unum majorem. Librum de Orthographia, alphabeti ordine distinctum. Item librum de metrica Arte; et huic adjectum alium de Schematibus sive Tropis libellum; hoc est, de figuris modisque locutionum, quibus Scriptura sancta contexta est. 6. Cum ergo libros hos pervigili studio edidisset, obiit septimo Kalendas Junii Ingyrvae, ibique sepultus est. Sed post multa annorum curricula, ossa illius inde translata, et cum incorrupto sanctissimi Patris Cuthberti corpore sunt collocata. In cujus videlicet Bedae honorem porticus ab Aquilonalem plagam ecclesiae sancti Pauli Ingyrvae consecrata, venerandam fidelibus nominis ejus ibidem praestat memoriam. Ostenditur etiam locus hodie, ubi de lapide mansiunculam habens, ab omni inquietudine liber, sedere, (0063C)meditari, legere, dictare consueverat et scribere. Transiit autem ipsa die solemni Ascensionis Dominicae; cujus nos transitum melius verbis ipsius scribendum putamus qui ejus discipulus, vocabulo Cuthbertus, praesens adfuit, ad condiscipulum taliter scribens. CAPUT III. Morbus et obitus a Cuthberto discipulo relatus. 1. Dilectissimo, inquit, in Christo collectori Cuthwino, Cuthbertus condiscipulus in Domino, aeternam salutem. Munusculum quod misisti multum libenter accepi, multumque gratanter litteras tuae devotae eruditionis legi. In quibus maxime quod desiderabam, missas videlicet et orationes sacrosanctas, pro Deo dilecto Patre ac nostro magistro Beda, a (0063D)vobis diligenter celebrari reperi. Unde delectat magis pro ejus charitate, quantum fruor ingenio, paucis sermonibus dicere, quo ordine migravit a saeculo: cum etiam hoc te desiderasse et poposcisse intellexerim. 2. Gravatus quidem est infirmitate maxima creberrimi anhelitus, et tamen pene sine dolore aliquo ante diem Resurrectionis dominicae, id est, fere duabus hebdomadibus. Et sic postea laetus et gaudens, gratiasque agens omnipotenti Deo, omni die et nocte, imo horis omnibus usque ad diem Ascensionis (0064A)dominicae, id est, septimo Kalendas Junii; vitam ducebat; et nobis suis discipulis quotidie lectiones dabat, et quidquid reliquum fuit diei, in psalmorum cantu prout potuit se occupabat: totam vero noctem in laetitia et gratiarum actione pervigil ducere studebat, nisi quantum modicus somnus impediret. Evigilans autem statim consueta Scripturarum modulamina repetivit, expansisque manibus Deo gratias agere non desivit. Vere fateor quia neminem unquam oculis meis vidi, nec auribus audivi, tam diligenter gratias Deo vivo referre. O vere beatus vir! canebat autem et sententiam beati Pauli apostoli, Horrendum est incidere in manus Dei viventis, et multa alia de sancta Scriptura, in quibus nos a somno animae exsurgere, praecogitando ultimam horam, admonebat; (0064B)et in nostra quoque lingua, hoc est Anglicana, ut erat doctus in nostris carminibus, nonnulla dixit. Nam et tunc hoc dictum Anglico sermone componens, multum compunctus aiebat: Ante necessarium exitum prudentior quam opus fuerit nemo exstitit ad cogitandum; videlicet hinc antequam proficiscatur anima, quid boni vel mali egerit, qualiter post exitum judicanda fuerit. Cantabat etiam antiphonas, secundum nostram consuetudinem et suam: quorum una est: O rex gloriae, Domine virtutum, qui triumphator hodie super omnes coelos ascendisti, ne derelinquas nos orphanos, sed mitte promissum Patris in nos Spiritum veritatis, alleluia. Et cum venisset ad illud, ne derelinquas nos orphanos, prorupit in lacrymas, multumque flevit; et post horam coepit repetere quae inchoaverat, (0064C)et sic tota die faciebat; et nos quidem audientes haec, luximus cum illo. Altera vice legimus, altera ploravimus: imo semper cum fletu legimus. 3. In tali laetitia quinquagesimales dies usque ad diem praefatum deduximus: et ille multum gaudebat, Deoque gratias agebat, quia sic meruisset infirmari. Referebat, et saepe dicebat: Flagellat Deus omnem filium quem recipit, et multa alia de sacra Scriptura; sententiam quoque sancti Ambrosii: Non sic vixi ut me pudeat inter vos vivere, sed nec mori timeo, quia bonum Dominum habemus. In istis autem diebus duo opuscula, multum memoria digna (exceptis lectionibus, quas accepimus ab eo, et cantu psalmorum), facere studuit, id est, a capite Evangelii sancti Joannis, usque ad eum locum in quo dicitur, sed haec quid (0064D)sunt inter tantos? in nostram linguam ad utilitatem Ecclesiae convertit; et de libris notarum Isidori episcopi exceptiones quasdam, dicens: Nolo ut discipuli mei mendacium legant, et in hoc post obitum meum sine fructu laborent. 4. Cum venisset autem tertia feria ante Ascensionem Domini, coepit vehementius aegrotare in anhelitu, et modicus tumor in pedibus apparuit. Totum autem illum diem docebat, et hilariter dictabat; et nonnunquam inter alia dixit: Discite cum festinatione, nescio quandiu subsistam, et si post modicum tollat me factor (0065A)meus. Nobis autem videbatur quod suum exitum bene sciret; et sic noctem in gratiarum actione pervigil duxit. Mane illucescente, di est, feria quarta, praecepit diligenter scribi quae coeperamus; et hoc fecimus usque ad tertiam horam. A tertia autem hora ambulavimus eum reliquiis sanctorum, ut consuetudo diei illius poscebat: unus vero erat ex nobis cum illo, qui dixit illi: Adhuc, magister dilectissime, capitulum unam de libro quem dictasti, deest: videturne tibi difficile plus te interrogari? At ille: Facile est, inquit, accipe tuum calamum, et tempera, et festinanter scribe. Quod ille fecit. 5. Nona autem hora dixit mihi: Quaedam pretiosa in mea capsella habeo, id est, piper, oraria et incensa; curre velociter, et presbyteros nostri monasterii (0065B)adduc ad me ut et ego munuscula, qualia Deus donavit, illis distribuam. Divites in hoc saeculo, aurum et argentum, et alia quaeque pretiosa student dare: ego autem, cum charitate multa et gaudio, fratribus meis dabo quod Deus dederat. Et praesentibus illis locutus est ad eos unumquemque monens et obsecrans pro ipso missas celebrare, et orationes diligenter facere, quod illi libenter spoponderunt. Lugebant autem et fiebant omnes, maxime quod dixerat quia aestimaret quod faciem ejus amplius non multum in hoc saeculo essent visuri. Gaudebant autem de eo quod dixit: Tempus est (si sic factori meo videtur) ut revertar ad eum qui me fecit, qui me creavit, qui me, quando non eram, ex nihilo formavit. Multum tempus vixi, bene mihi pius judex vitam meam praevidit: tempus (0065C)resolutionis meae instat, quia cupio dissolvi et esse cum Christo; etenim anima mea desiderat regem meum Christum in decore suo videre. Sed et alia multa ad aedificationem nostram locutus, in laetitia diem usque ad vesperam duxit. 6. Et praefatus puer Wiberth adhuc dixit: Magister dilecte, adhuc una sententia non est rescripta. At ille: Scribe, inquit, cito. Post modicum dixit puer: Modo sententia descripta est. Ille autem: Bene, ait, veritatem dixisti; consummatum est. Accipe caput meum in manus tuas, quia multum me delectat sedere ex adverso loci sancti mei, in quo orare solebam, ut et ego sedens Patrem meum invocare possim. Et sic in pavimento suae casulae decantans, Gloria Patri et Filio et Spiritui sancto, cum Spiritum sanctum nominasset, (0065D)spiritum e corpore exhalavit ultimum; atque (ut sine dubio credendum est) pro eo quod hic semper devotissimus in Dei laudibus laboraverat, ad gaudia desideriorum coelestium migravit. Omnes autem qui audire vel videre obitum Bedae patris nostri valebant, nunquam se vidisse ullum alium in tam magna devotione atque tranquillitate vitam finiisse dicebant. Quia, sicut audisti, quo usque anima ejus in corpore fuit, Gloria Patri, et alia quaedam spiritualia, (0066A)expansis manibus Deo vivo et vero offerre, gratias agens, non cessabat. Scio autem, frater charissime, quod multa possem narrare de eo; sed nunc brevitatem sermonis ineruditio linguae facit. Attamen cogito (Deo adjuvante) plenius de eo scribere, quae oculis vidi et auribus audivi. CAPUT IV. Corpus sancti Bedae Dunelmum translatum et dissipatum, ex historia Turgoti et Wodi. An Romae reliquiae. 1. Sub Eadmundo antistite in Ecclesia Dunelmensi claruit quidem Presbyter, vocabulo Elfredus, filius Westou, qui usque tempus Egelvini episcopi permansit. Erat in omnibus sancto Cuthberto devotus, vir multum sobrius, eleemosynis deditus, in orationum (0066B)studio assiduus, lascivis et impudicis terribilis, honestis vero et Deum timentibus venerabilis, custos Ecclesiae fidelissimus . . . Cum ergo presbyter praefatus honestam ac religiosam ageret vitam, jussus per visionem perantiqua monasteriorum et ecclesiarum loca in provincia Northanymbrorum discurrere, ossa sanctorum, quae in illis sepulta noverat, de terra levavit, ac declaranda populis ac veneranda supra humum locata reliquit . . . . Ad monasterium quoque, quod est Ingyrvum, ubi Bedam doctorem conversatum, defunctum et sepultum noverat, singulis annis adveniente anniversaria dormitionis, ejus die venire, ibique precibus et vigiliis solebat insistere. Quodam tempore juxta morem illo pergens, cum aliquot ibidem dies solus in ecclesia orando et vigilando transegisset, (0066C)nescientibus sociis, summo diluculo solus, quod ante nunquam consueverat, Dunelmum rediit, sui scilicet secreti nullum volens testem habere. Nam cum multis postea vixisset annis, ad praefatum monasterium, tanquam jam adeptus id quod concupierat, amplius venire non curavit. Unde saepius a suis familiariter requisitus, ubinam Venerabilis Bedae ossa requiescerent, certus de re inquisita, sic erat solitus respondere: Hoc, inquit, nemo me certius novit. Firmum, o dilectissimi, et procul omni dubio certum habeatis, quod eadem theca quae sacratissimum corpus Patris Cuthberti servat, etiam ossa venerandi doctoris et monachi Bedae contineat. Extra hujus loculi hospitium nemo quaerat portionem ejus reliquiarum. Haec dicens familiares suos silentio praecepit legere, ne (0066D)scilicet extranei, qui tunc in ecclesia ipsa conversabantur, injurias aliquas machinarentur; quorum summum studium erat reliquias sanctorum, et maxime Bedae, si quas possent, auferre. Unde cum ipse sanctorum ossa cum sancti Cuthberti corpore, ut supra dictum est, locaret; id omnino occulte facere studebat. Cujus de Beda sententiae concordat etiam illud Anglico sermone compositum carmen: ubi cum de statu hujus loci et de sanctorum reliquiis, (0067A)quae in eo continentur, agitur, etiam reliquiarum Bedae una cum caeteris ibidem mentio habetur. Cujus nimirum ea ossa fuisse noscuntur quae multis post annis cum incorrupto Patris Cuthberti corpore a caeteris reliquiis segregata, in lineo saccello inveniebantur locata. 2. Antonius a Wod, lib. II historiae, et Antiquitatum Universitatis Oxoniensis, pag. 61: Sanctus Beda, ait, in Gervicensi monasterio requievit. Reliquiae dein ejus Dunelmum transductae sunt, scrinioque honorifice inclusae, atque sub initia regni reginae Elisabethae zelo fanatico correptus Whittinghamus, decanus indignus Dunelmensis, easdem templo detraxit et prorsus dissipavit. 3. In basilicae veteris Vaticanae descriptione, a (0067B)Romano ejusdem Ecclesiae canonico, tempore Eugenii papae III, composita, et a Paulo de Angelis illustrata, pag. 117, ipse Romanus ita loquitur: Requiescit etiam ante portam argenteam, sub rota scilicet porphyretica, ut a nostris majoribus accepimus, Venerabilis Beda (0068A)presbyter, qui fecit homilias; et ejus ob reverentiam antiqui nostri penitus non transibant per eam, nec nos transire permittebant. Ubi Paulus annotavit ista: Romanus presbyter auctor noster in hac sua hujus basilicae sancti Petri descriptione, merito adnotavit sepulturam Venerabilis Bedae in hac basilica positam. Verum haec acceptio a majoribus adeo tenuis visa est posteris, ut in enumerandis reliquiis hujus ecclesiae mentionem Venerabilis Bedae non voluerint facere Onuphrius, de VII Urbis Ecclesiis, pag. 54 et 55, Pompeius Ugonius, in Historia stationum, pag. 103 et sequent., et passim alii. Nulla etiam fit ejus mentio in ordine divini officii, in quo praescribitur veneratio aliorum sanctorum, quorum ibi sacra corpora aut notabiles reliquiae asservantur. Nempe ut urbs Genua (0068B)suum multo juniorem Bedam eumdemque sanctum habuit, de quo egimus die X Aprilis, et cum Anglorum doctore perperam confudit; sic etiam videtur factum Romae, occasione alicujus Bedae, ibidem post plura forsan saecula sepulti.