VenFor.ViSHi7 88 Venantius Fortunatus530-609 Parisiis J. P. Migne 1850 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin LIBER PRIMUS. PRAEFATIO. Domno sancto, et meritis beatissimo patri Pascentio papae, Fortunatus. 1. Religiosi pectoris studio sollicitante commonitus, papa beatissime, divinis in actibus cum sacri conversatione propositi jugiter exercitaris intentus, et intendis exercitandus, ut facile sit perspicuum ad culturam ecclesiasticae disciplinae et fuisse te genitum, et esse provectum, cum irrefragabiliter veteris dispositionis catholici dogmatis fundamenta custos observas, et ad aedificationem plebis amantissimae, veluti bonus instructor, adjiciendo aliquid, culmen fabricae continuare festinas, non sine timore divino, cujus operis amore praeventus me dignatus es perurgere quo de actibus sacratissimi viri Hilarii confessoris, qui te ab ipsis cunabulis ante sua vestigia, quasi peculiarem vernulam, familiariter enutrivit, ut impensi muneris vel verba rependerem, et si non plene, vel quadam ex parte complexa perstringerem, quatenus dum gregis auribus vox quodam modo et vita pastoris antiquissimi resonaret, et ille probaret ministerium, et ipse tuum non celares affectum.
2. Sed cum mei ingenii brevitatem mensuro, adeo beati Hilarii immensitatem fortem cognosco, ut pene mihi videatur aequale tam istud posse dicere, quam digito coelum tangere, praesertim quod etiam beati, ut audio, Hieronymi torrens illud eloquium recusaverit attentare, qui huic materiae se imparem eatenus judicaverit, ut taceret Ego vero, cui nullius scientiae irrigua fluenta succurrunt, quem vix stillicidii pauperis attenuata gutta perfundit, nihil proprio de fonte respirans, qua temeritate inter ingentia flumina, Euphratem beati Hilarii, et Nilum Hieronymi, siccos velim cursus extendere, cum de illo etiam doctissimi viri quidquid dicere potuerunt minus est quam meretur? Et cum virum sanctissimum consultius mihi sit mirari quam loqui, aequabilius fuerat haec beato Ambrosio de fratre scribenda mandare, cui verba virtutibus conjuncta florebant. Tamen etsi cum mea verecundia vobis quidem obedientiam, et illi impendo, de quo non digne loquor, fortasse injuriam; sed concedi per veniam credimus, quod devotione peccatur. Et ne protracta pagina fastidium potius generet quam provocet auditorem, nunc de ejus Vita proponamus. INCIPIT LIBER. 3. Igitur beatus Hilarius, Pictavorum urbis episcopus, regionis Aquitaniae oriundus fuit, quae ab Oceano Britannico fere millibus nonaginta sejungitur; apud Gallicanas vero familias nobilitatis lampade non obscurus, imo magis prae caeteris gratia generositatis ornatus, nitore pectoris addito, quasi refulgens Lucifer inter astra, processit. Cujus a cunabulis tanta sapientia primitiva lactabatur infantia, ut jam tunc potuisset intelligi Christum in suis causis, pro obtinenda victoria, necessarium sibi jussisse militem propagari. Denique conjugem habens, et filiam, ita plenitudine Domini venerabiles animos ecclesiasticae regulae tradidit informandos, ut adhuc in laicali proposito constitutus, divino nutu, pontificis gratiam possideret; ita se ipsum propria disciplina coercebat intonsus, quasi futuram speciem indicans, ut irreprehensibilis in templo Christi praepararetur sacerdos. Nam quod inter mortales adhuc valde videtur difficile tam cautum esse quemquam, qui se a Judaeis vel haereticis cibo suspendat, adeo vir sanctissimus hostes catholicae religionis abhorruit, ut non dicam convivium, sed neque salutatio ei fuerit cum his praetereunti communis. Vitabat haec, Davidico suffultus exemplo, ne cum haereticis mensam participando, fieret illi in scandalum. O quam perfectissimum laicum, cujus imitatores ipsi etiam esse desiderant sacerdotes; cui non fuit aliud vivere, nisi Christum cum dilectione timere, et cum timore diligere, cujus sequaces currunt ad gloriam, divertentes ad poenam; credenti succedunt praemia, recusanti tormenta! Qui omnes de pio religionis opere commonens, nunc alios de confessione inaestimabilis sanctae Trinitatis informans, nunc reliquos promissione regni coelestis invitans, non cessabat in plebem verba veritatis, fructum fidei redundantia, seminare. 4. Quo cognito de sancto Hilario, quoniam tantum lumen, etsi voluisset, latere non potuit, quippe necessarius [ Al., necessarium] ut alienas tenebras in lucem transferret, concordante favore populi, aut potius Dei Spiritu proclamante, vir olim mysteriis deputatus, aliquando sacris altaribus sacerdos electus est. Crescebat in eo quotidie opinio, famulatrix virtutum; nec erat fama ejus contenta circumjectas tantum Gallias illustrare, sed exteras nationes, et regiones implebat, meritorum gratia percurrente; sicque actum est ut in toto orbe velociter beati pontificis gloria militaret. 5. Igitur Constantii imperatoris tempore, cum Ariana haeresis, venenata de radice flore toxico pullularet, tunc vir sanctissimus, timore nudus, fidei fervore vestitus, quasi signifer belligerator per medias acies inter hostiles fremitus, inter haereticos gladios, se ingerebat intrepidus. Christi charitate securus, nihil de sua morte formidans, illud solum metuens, quod absit, praejudicio religionis illato, ne viveret. Hinc a Valente et Ursacio episcopis, qui prava credulitate Ecclesiam Dei turbare pertinaciter insistebant, imperatori persuasum est ut virum eruditissimum, de quo loquimur, et Dionysium Mediolanensem, et Eusebium Vercellensem, exsilio condemnaret. Nihil enim poterat ante insuperabilem sancti Hilarii facundiam haereticus obtinere. Sperabat enim hostis fidei aliquas se nebulas splendori catholico posse praetendere, si retrusus exsilio vir talis a certamine defuisset, quoniam si quis perversus voluit cum illo confligere, ac si mutus et claudus, nec verba poterat proferre, nec responsionibus currere; sed quasi natans in pelago, ante fluctum ejus eloquentiae mergebatur. Itaque in Phrygiam Asiae regionem missus exsilio, ad augmentum virtutis, gratias egit Deo, quia quantum pro nomine Christi longius discedebat de solo proprio, tantum merebatur fieri vicinior coelo. 6. Qui dum ad locum pervenisset optabilem, nobis tacendum non est, quod illi divinitus concessum est. Nam eo tempore, sancto sibi Spiritu revelante, cognovit quod beatissimam Abram filiam suam, quam cum matre Pictavis reliquerat, quidam juvenis nobilissimus, praedives pulcherrimus, conjugii vinculo sibi quaereret annectendam. Sed ipse interventu orationis assiduae coelestem illi sponsum sine contaminatione providerat. Mox opportunitate reperta, manu propria subscriptam, filiae direxit epistolam, sufficienti sale conditam, et velut aromaticis unguentis infusam, quae tenetur Pictavis pro munere conservata, indicans ei quod talem sponsum anxius pater illi providisset, cujus nobilitas coelos ascenderet, pulchritudo rosarum et lilii comparationem praecederet, oculi gemmarum lumen obnubilarent, vestis candorem nivis opprimeret, ornamenta inaestimabili fulgore vernarent, divitiae intra se regna concluderent, ejus sapientia incomprehensibilis emanaret, dulcedo favi mella postponeret, pudicitia incontaminata persisteret, odor suavitate fragraret, thesauri sine defectione constarent. Addit ergo monitis ut filia nulli se prius a matre divisa conjungeret, quam ut patris exspectaret pollicitum, et sponsum pariter cum promissione venturum. Quod Abra dulciter excipiens, et quasi sponsum futurum in epistola patris amplectens, admonitionem secuta est, nulli in conjugio se resolvens. Sed qualiter ad illum sponsum pervenerit, locus in sequenti servatur. 7. Interea cum toto orbe Arianae haeresis perversitas pullularet, dato generaliter imperatoris edicto, ut omnes Orientales episcopi apud Seleuciam, Isauriae oppidum, convenirent, disceptaturi quid sentirent de fidei veritate, tunc inter reliquos, quarto jam exsilii anno de Phrygia sanctus Hilarius in praedicto loco, data sibi pergendi evectione, ad synodum venire compellitur. Qui quoddam castellum dum adisset, die Dominico ingressus est templum; moxque Florentia puella gentilis, irrumpens multitudinem populi, voce magna servum Dei illuc advenisse testata est, et ad pedes ejus accurrens non cessavit petere, nisi signum crucis ab ipso sibi fieri fideliter impetrasset. Quam Florentius pater secutus est, et cuncta familia in nomine Domini meruerunt pariter baptizari. Quae Florentia, relictis parentibus, vestigiis ejus inhaerens, usque Pictavos perducta est; patrem vero se habere, non a quo generata est, sed per quem regenerata est, praedicabat. 8. Cum vero Seleuciam pervenisset, magno favore a cunctis exceptus est, eo quod divina misericordia talem virum prudentissimum, et singulari eruditione compertum, in spectaculum mundi produxerit, ubi erat de fide censendum. Hinc post examinationem agnitis hostibus et oppressis, decretis in scripto conditis, prospera gerens synodi ad imperatorem dirigitur legatio: cum qua perrexit sanctus Hilarius, quamvis ei non fuisset injunctum, metuens ne adhuc contra religionis dogmata respiraret damnata perfidia. Sed disserere longum est qualiter in Ariminensi synodo, composita mentione aliud ex alio referens, fraus haeretica serpentino lapsu subrepserit, et quomodo postea legatis Seleucensibus per imperatoris iniquitatem ipsa est illata calumnia. Quod tamen athleta Christi beatus Hilarius agnoscens, graviter dolet apud Ariminum diaboli praevaluisse mendacium, in tantum ut et Orientales partes similiter composito pravitatis fuco inficeret. Imperatori autem tribus libellis oblatis, preces effudit ut, in ejus conspectu collectis adversariis, esset ei contra haereticos disceptandi de religione licentia, ne veritatem falsitas obumbraret, ne aequitati iniquitas praevaleret, ne imperator Deo resisteret, ne fidei perfidia rebellaret. Unde Valens et Ursacius, conscientiae reatu perterriti, quoniam, si daretur facultas certandi, mox se recognoscebant Hilarii contentione prosterni, sollicitant imperatoris animum, tam maligna parte captivum, ut ipsum Dei virum ad Gallias redire perurgeret, dicentes, illo praesente, haeretica non posse machinamenta proficere. Quo obtentu, ad Gallias compulsus revertitur, putans amplius se pati exsilium, quod illic perturbationem Ecclesiae relinquebat, termino disceptationis non consecuto. O beatum pontificem, qui in summo discrimine, inimico etiam sibi judice, adiit tribunal imperii, sine timore tormenti! Vere totis visceribus diligebat Christi regnum, qui non formidabat in principatu Constantium. Nam quod se pro Domino sic ingerebat aperto periculo, optabat martyrium, si non defuisset percussor; et tamen animus sumpsit gloriam, etsi tempus non intulit poenam. Sed hunc ipsum divino nutu servatum testificor pro correctione cunctorum. Nam pene totum mundum gravi errore confusum, factis saepius in Gallia synodis, per Hilarium fuisse ad viam veritatis adductum, confitetur lingua multorum. Quid autem interest, vel sibi pro aeterna vita factum fuisse martyrem, vel amplius vixisse, reliqui ne perirent? Igitur sanctissimam animam etsi gladius persecutoris non abstulit, palmam tamen martyrii non amisit. 9. Itaque dum regrederetur ad propria, tunc beatus Martinus, aeque meritorum lumine non absconsus, qui ab eodem sancto Hilario exorcista est postea constitutus, cognito adventu ejus, Romam festinanter occurrit. Quem cum jam praeteriisse cognosceret, usque ad Gallias consecutus est. Neque enim Martinus, qui adhuc catechumenus Christum chlamyde sua tectum videre meruit, illi devotus occurreret, nisi per omnia mysteriis plenum in eo spiritum praevidisset. Nec mirum si ille qui Deum prius vidit in paupere postea illum habitare cognosceret in doctore. 10. Illud etiam nobis non convenit tam nobile praeterire miraculum. Nam cum circa Gallinariam insulam propinquaret, relatione agnovit vicinorum, ibidem ingentia serpentium volumina sine numero pervagari, et ob hoc quamvis illis haec insula videretur vicina, propter inaccessibilem tamen locum longius illis videbatur esse quam Africa. Quo audito, vir Dei sentiens sibi de bestiali pugna venire victoriam, in nomine Domini, praecedente crucis auxilio, descendit in insulam; eoque viso, serpentes in fugam conversi sunt, non tolerantes ejus aspectum. Tunc baculum figens in terram, quasi metam, quo usque deberent excurrere, virtutis potentia designavit; nec amplius libertas est illis occupare quod vetuit, tanquam si reliqua pars insulae non sit terra, sed pelagus; quia dum semper illam partem verentur attingere, facilius erat illis mare transire quam vocem. O immutabilem terminum, de sermone plantatum! Apparet quantum est melior Adam secundus antiquo. Ille serpenti paruit; iste servos habet, qui possunt serpentibus imperare. Ille per bestiam de sede paradisi projectus est, iste de suis cubilibus serpentes exclusit. Deposuit anguis antiqui mendacium, qui didicit implere mandatum. O Hilarii dulcedo, medicamentum, et meracum, ante quem sine mora venena fugata sunt! Addidit terram hominibus, quia in loco belluae incola transmigravit. Sed revertamur ad ordinem. 11. Cum, de exsilio regressus, introivit Pictavis, summo favore plaudebant omnes pariter, eo quod ecclesia recepisset pontificem, grex pastorem; et ac si omnes cum ipso tunc redissent ad patriam, ita sine illo se exsules fuisse deflebant. 12. Itaque beatum Martinum in vico, Locogejaco nomine, dum praecepisset consistere, virtute divina meruit ibi beatus Martinus mortuum suscitare. Deinde post aliquot dies infans quidam sine baptismi regeneratione defunctus est: duplici morte damnatus, praesentem amiserat lucem, et poena futuri saeculi non carebat. Tunc mater exstincti, quae jam mater non erat, dum filium non habebat, provoluta ad pedes sancti Hilarii, praecedentibus lacrymis, nati sui corpus effudit, exclamans: Martinus adhuc incipiens catechumenum mortuum revocavit; tu, pontifex, redde, rogo, filium, aut mihi, aut baptismo; qui populi pater agnosceris, ut ego mater vocer, quaeso, obtineas. Sic illa plus lacrymis petente quam verbis, commotus est pietate vir Dei, et, spectante populo, ad consueta arma recurrens, in terram prosternitur. Mox paulatim defuncti pallor in ruborem convertitur, frigida membra, revocato spiritu, intepescunt, oculi apertis palpebrarum januis peregrinum lumen agnoscunt, vox adducto aere de pectoris domicilio conflata profertur, gressus suis vestigiis redivivus extenditur, in anterioris fundamenti statum tota fabrica renovatur. Quid plura? Tandiu jacuit sacerdos in pulvere, donec pariter surgerent, senex de oratione, infans de morte. Ecce vita laudabilis, quae de alterius corpore necem precibus effugavit, spoliavit Tartarum, spem habens in Christo. Mors ibi jura non tenuit, ubi Hilarius vim orationis ingessit. Sed tanta res non potest nostris verbis plus ornari, quam ipsius meritis. Nunc vero memorandum est, quod supra praetermisimus, qualiter miracula reliqua hoc subjecto miraculo cumulavit. 13. Denique cum beatissimam Abram filiam suam, ad quam de exsilio destinavit epistolam, incolumem invenisset, alloquitur eam, quomodo poterat dulcedo patris et facundia oratoris. Quid dicam? Alloquitur illam Hilarius, cujus eloquentiae post ipsum comparare aliquem vix audemus, nisi qui fuerit spiritu divino, ut ille, repletus: tentat ejus animum, si vellet attingere sponsum quem patris gratia providerat. Tunc libenter desideranterque, ut celeriter ei jungeretur, optabat. Quam voluntatem pius pater agnoscens, intentus orationibus non cessavit, donec sine dolore, sine contagio, se praesente filia de mundi ludibrio migraret ad Christum, quam propriis manibus, ut decuit, venerandae tradidit sepulturae. O funeris gloria, quae melior habetur quam vita, quia quod terrae subripuit, in coelum transmisit? Vere, ut ego considero, plus fuit, quam resuscitari, sic mori. Certa enim salus est, non contaminari peccatis. Quanti cuperent, rebus cum vita traditis, talem transitum comparare, si mercatorem forsitan invenirent? Quid distat inter vivificati infantis, et filiae mortificatae mysterium? Illum resuscitavit ad baptismum, hanc praedestinavit ad regnum: nisi quod in illo adhuc spes peccandi restabat, haec immaculata finierat. Quod cum vidisset mater beatae Abrae, a pontifice postulat, ut et ipsa, si mereretur, erepta de mundi crimine, cum filia praesentaretur ad regnum. Cujus vota considerans, assidua oratione et ipsam ante se transmisit ad gloriam. Quis aestimaturus est talem virum ita dilexisse Dominum, conjugis et filiae affectu contempto? Tamen in hoc magis illas amasse cognoscitur, cum per ipsum lumini perpetuo transferuntur. 14. Quis vero abundantiam rigantis ingenii contendat evolvere, aut ejus verba verbis valeat exaequare? Qualiter ille indivisae Trinitatis libros stylo tumente contexuit, aut scripta Davidici carminis sermone cothurnato per singula reseravit? Quam fuit in dissertione providus, in tractatu profundus, per litteraturam eloquens, per virtutem mirabilis, in complexionibus multiplex, in resolutione subtilis, astutus juxta prophetam, imo prudens juxta Domini vocem, ut serpens columbae simplicis gratiam non amittens. Ipse conditi sal ingenii, fons loquendi, thesaurus scientiae, lux doctrinae, defensor Ecclesiae, hostium oppugnator. Cujus dicta qui legerit, non credet dicere, sed tonare. Hoc fuit ultra hominem sapere, tam caute de religione censere. 15. Sed qui vult ipsum cognoscere, ejus exsilia memoret, merita respiciat, volumina relegat, dicta perpendat, signa quotidiana percenseat. Qui dum superstes fuit in hoc saeculo, aut scripsit ecclesiasticae fidei documenta, aut pugnando calcavit haeretica crimina, aut petenti tribuit miraculorum suffragia quae, volente Domino, usque in hodiernum diem ejus orationibus perseverant. Sed mea lingua non sufficit singulatim de sancto Spiritu, qui per eum et operatus est et locutus, sicut illi dignum est, cuncta proferre. 16. Det mihi pius veniam, quia multa praeterii, qui vix pauca conscripsi. Ita beatus Hilarius de praesentis saeculi vita, Valente et Valentiniano regnantibus, cum gloria migravit ad Christum, terra plorante, coelo gaudente, eodem Jesu Christo praestante, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus in saecula saeculorum. Amen. LIBER SECUNDUS. PRAEFATIO. Domino sancto et meritis beatissimo Patri, Pascentio papae, et in Christo florigera perenniter charitate vernantibus, Ecclesiae Pictaviensis habitatoribus, Fortunatus.
1. Cum veteres, infidelium conditores voluminum, eloquentiae suae pompam cunctis ostendere causa provocaverit opinionis inflatae, dum inter regum vota, seu funera, id est, prospera, vel adversa, confuso vocis ordine, quodam modo visi [ Al. nisi] sunt cantare pariter et plorare, ut hi qui dixerunt, vel de quibus locuti sunt, saltem in libris viverent, etsi vacuis quibus actibus inaniter defecissent; cur ergo, [ F., ego], melioris spei sollicitatus instinctu, patiar reticeri de summi confessoris viventibus meritis et victoriis, non sine, quod absit, vindictae coelestis incursu, cum vix debita solverem, si de beati Hilarii indeficientis lampadis splendore, infatigabili voce, die continuata cum nocte pariter, decantarem? Qua vero vel irretitus inscitia, vel impulsus offensa, in ea voluntate sub gravi torpore persisterem, ut cum illi decepti plurimo tractatu de resoluta umbrarum imagine nonnulla conficerent, et in pulverem redacta cadavera falsis quasi laudibus animarent, ego de sanctis permanentibus, et, quod est felicius, in regno Christi quotidie florentibus, nihil referrem, praesertim ubi diversa diversarum partium videtur esse causa mercedum, quod gentiles fructum laboris sui in inani tantum favore voluerunt consistere, nos autem oporteat illum in beatorum virorum intercessione plantare, quibus hic verba si solvimus, illic gaudia comparamus?
2. Idcirco reddat illi mobilis lingua praeconium, a quo prius pectora hunc conceperunt affectum. Nam bonis ejus aperte credetur invideri, si quae de illo cognovimus, silentio videantur abscondi. Merito itaque cum caeteris et me de se loqui compellit, qui etiam mutos, ut loquantur, absolvit. Sed quam plura superstes in corpore fecerit, vel quanta operatus sit, postquam aeternam in requiem, plaudentibus de se angelis, ad Christum victor de mundi certamine transmigravit, etsi non potui, annorum vetustate subripiente, contingere, attamen vel quae praesenti tempore miracula misericors praebuit, cupio indigenti memoriae non fraudare, ut quisquis haec fideli, sicut decet, auditu perceperit, et praeterita se cognoscere gaudeat, et similia fieri virtute confessoris in futurum confidat. INCIPIT LIBER. 3. Igitur Probianus cum dubio jam vitae penderet in fine, et spem convalescendae infantiae mors invida parentibus subripere festinaret, nec parvuli funus acerbum considerans, nec desideria ingemiscentis senectutis spectans, avida quidquid invenit extra sortem cuncta concludens, sola tamen intercessione beati Hilarii restiterat moribundo salutis occasio. Quem Franco suus genitor, et Periculosa mater, quae magis converso nomine, filii periclitabatur in nece, jam quasi defuncti praemeditantes exsequias, cum ingenti luctu et fletu in confessoris tabernaculum detulerunt. Tunc sanctus Hilarius ab auctore suo secretae artis exhibens medicinam, consuetus de dispendio funeris reddere compendia sanitatis, subito membrorum fluentem fabricam verbo operante erexit, et in statum pristinum, tanquam si nihil in ea fuisset solutum reformavit; moxque parentum lacrymas, laetitiae mole superveniente, siccavit, gemitus voto succedente praeclusit, ubi jam per dolorem non erat, sed prae gaudio quod plorarent. Quas poenas, quae tormenta mors ipsa tunc pertulit, quando illud quod credebat invadere sic amisti! Profecto quando alterum victrix ferire non potuit, sese ipsam victa percussit. Qui tamen Probianus postea apicem promeruit obtinere pontificis, et usque in hodiernum diem ad luminaria sui medici singulis annis vitae debitor tributa persolvit. 4. Illud quoque nobis est tam singulare miraculum, pro gloria collatoris, ad memoriam populi revocandum. Nam cum a Cadurcis venissent duo homines leprae maculis immutati, spem suae salutis in sancti Hilarii intercessione fundantes persistebant, et de pulvere qui ab ejus sepulcro abstergebatur sua cum aqua lavantes capita, et membra reliqua perungentes, tam diu sibi talem curam fideliter impenderunt, donec infirmitatis ipsius ulcerosa varietas de corpore quod captivaverat captiva migraret, ut decepta suis solatiis colorem quem invaserat inviolatum relinqueret, et quam secum attulerat, turpitudinis speciem non teneret. Post innumerabilia itaque vulnera, membris omnibus, instaurata est cutis una; vultus ille diuturna deletus sorde [ Ms., sordine], sua coepit in ambobus repingi imagine, nec agnosci qualis fuerat per infirmitatem. Per fidelissimum namque lavacrum pulveris, Pictavis purificus illis inventus est Jordanis, et non ipsi ad fluvium, sed ipsis fluvius hic occurrit. Ex quo tam praedicabilis patuit miseratio confessoris, quod et laborem eis longinqui itineris abstulit, et salutis vota porrexit. O quam inaestimabilium claruerunt documenta virtutum, ubi sepulcri immunditiae mundaverunt maculas leprae! Cujus hoc facere cura potuisset artificis, qui de tali pulvere ferret beneficia medicinae? Ex quibus Castorius diaconus et Crispus subdiaconus institutus, ad ejus obsequium usque in finem suum, per quem sanati sunt, adhaeserunt; et merito illius elegerunt sustinere juga Domini, a quo a poena liberi sunt effecti. 5. Quaedam puella in hanc vitam veniens, dexteram mortuam traxerat natura formante, et debilem manum in speciem glomi collegerant nervorum fila contracta: fluxa suo stamine digitorum tela marcebat. Tunc occurrens ad beatissimi Hilarii sepulturam, intercessione ejus vivacibus est officiis ordinata: paulatim mobiles vigor articulos stupentes et ungues irrepsit. Post longa tempora manus illi tunc nata est, cum sensit munera confessoris. Exstincta manus venit ab utero, viva rediit de sancti sepulcro. Ecce quam larga remuneratoris est pietas, ut quae natura non genuit, hic membra suppleret. 6. Nec illud quidem praeterire convenit, quod caeco felici post vota successit. Nam cum ad beati Martini limina pro recipiendo lumine intentus properaret, in sancti Hilarii praeteriens templum ingressus est. Quo dum vigilias officio solito celebrarent clerici, mane facto, apertis oculis, ipse diem coepit aliis nuntiare, qui hoc semper egebat audire. Apud quem una semper nox erat, tenebras illi sanctus Hilarius ea nocte purgavit. Qui nunquam viderat ornamenta diei, coepit illi novus sol mirae claritatis nasci. Tunc illi fabricata sunt omnia, quando eorum videre meruit facturam; et, ut ita dicam, quodam modo post se illi mundus est natus, cum factus est agnitus. Caecus ad beati Martini ecclesiam festinabat accedere, iste eum in suo templo dignatus est illuminare. Quanta micat gratia donatoris, qui praevenit desideria supplicantis! 7. Quid etiam dignum referam de tam regali mysterio, quod ab ipso est in regem collatum? Denique Clodoveus rex, dum contra haereticam gentem pugnaturus, armatas acies commovisset, media nocte meruit de basilica beati Hilarii lumen super se veniens aspicere, admonitus insuper, ut festinanter, sed non sine venerabilis loci oratione, adversus hostes, conflictaturus descenderet. Quod ille diligenter observans, et orationi occurrens, tanta prosperitate, altero pro se pugnaturo, processit ad bellum, ut intra horam diei tertiam ultra humana vota sortiretur a Domino victoriam. Ubi multitudo occisorum cadaverum colles ex se visa est erexisse. Ecce terribiliter formidanda prodigia, et delectabiliter amplectenda miracula. Parum illi fuit pro solatio regis, signum luminis ostendere, nisi aperte monita addidisset et vocis. Similis quaedam contigit, Israelitici populi tempore, hujus causa virtutis. Nam ibi columna ignis populum praecesserat, hic figura lampadis admonebat. 8. Vellem nosse quod fuerit tanti ardoris secretum mysterium, tam manifeste prolatum. Sed quantum ipso inspirante videor agnoscere, non tacebo. Nam contra haereticas acies, sicut olim in corpore, non cessavit spiritu dimicare. Quanta fuit illi semper pro cultu catholicae religionis aviditas, cum in requie posito adhuc sollicitudinis non desit ubertas! Nam qui tunc in synodo ad confundendum hostem verba fidelia protulit, hic in campo arma tractavit victoriae. 9. Mulier in vico Tonaciaco, dum aquam ad opus suum deportaret die Dominico (non est meum nosse quo praeventa peccato), manus ejus attracta est, venarum arefacto discursu. Tunc revelatione commonita est ut ad sancti limina, si vellet salva fieri, properaret. Quo illa fidens nuntio, tanquam cum ipso sanitatis suae praeviatore, laeta percurrit. Et dum in ecclesia psalleretur, similiter in absolutione, die Dominico, quo praecesserat poena, secuta sunt gaudia. Ecce consuetudinem patroni singularis amabilem, qui ut inveniat quod praestet, et causas exquirit. O beatum Hilarium omnium corde, ore, voce cantandum! cujus tam larga benignitas est, ut non solum se alicui non abscondat, sed ultro ingerat! Veniamus ad alios venerandi fructus miraculi. 10. Quaedam paralytica, annis adulta puella, non merito, sine vitae vivebat officiis. Cui intra funus exstincti corporis tantum superstes anima palpitabat, et in toto cadavere lumina quasi sola vigebant, ac velut mortua in se membra vigilantes oculi custodiebant. Non lingua torpens intra palati cameram volubilis excurrebat, nec imo ducta de pectore vox collata poterat verba disponere; non manus, cum soluta languesceret natura, debita servitia dissolvebat, neque pes instabilis membrorum structuram sustentabat, adhuc insuper totius corporis infabricata massa torpebat. Quae in festivitate beati Hilarii intra basilicam posita, cum ingenti favore spectantibus omnibus est erecta. In unius ergo debilis corpore miracula plura sanctus complevit. Attenuata genuum vestigia roboravit, linguam rigentem flexibilitati et facilitati vocis aptavit, ad usum lanificii debiles quondam palmas armavit, lineamenta viscerum gratia pii muneris animavit. Aliquando vetus infans in verba prorupit; et, quod est conspicuum, voce prima, lactis alimenta quaesivit. Ergo ut tales cibos ante omnia posceret, quid aliud datur intelligi, nisi quando sanata est, tunc prius credidisse se nasci? 11. Nec illud tam fidele mysterium oblivione noxia subtrahatur. Itaque cum duo negotiatores ad beati basilicam occurrissent, habentes formam cerae quasi socialiter in commune; quidam ex his alloquitur alterum, ut eam, etsi tam parvam rem, tamen tanto confessori vel libenter offerent, sed incassum sua verba in animo socii nolentis expendit. Ipse tamen cum eodem collega suo in oratione prosternitur, ceramque illam occulte ante tremendi sepulcri cancellos exponit. Moxque ad omnem aequalitatem cerae ipsius species se divisit, et pars illius fidelis oblatoris accepta, pars altera, videntibus plurimis, volvendo usque ad alios cancellos, nutu divino, cum omni contumelia est repulsa, quasi nollet sanctus invadere quod alter illi devotus non obtulit; et quoniam semper abhorruit quod ex fide non venit, tam certus in judicio quam misericors est in voto. O quam incorruptibilis arbiter claret! Castior [ Al., cautior] est iste in examinatione judicii, quam in electione florum illa quae ceram casta producit. Tunc itaque ille qui offerre noluit admissi criminis se teste confusus, et immensi pudoris reatu perculsus est; vidensque sibi a radice suae conscientiae tantae turpitudinis opprobria pullulasse, et in faciem suam occultae cognitionis facinora revelata aspexit, consideravit, ingemuit, et flevit, ut saltem lacrymarum fonte rigante dilueret quod corde delinquente foedavit. Qui postea majora obtulit exactus, cerae judicio castigante. 12. Item cum juxta consuetudinem quadam nocte cereus ibi illuminatus fuisset, casu super sepulcrum ejus, qui intercessione sua mortuos vivificat, ardens corruit, ita ut super mafortem quo cecidit, sine laesione aliqua perarderet. Nam in quantum fuit cerei longitudo, cera jacens inventa est, papyro consumpto, tanquam si confinium cera ipsa fecisset inter ignem et pallium, ut ab ipsa inveniretur defendi, per quam potuisset exuri. Attendite beneficium. Ut obediretur confessoris praecepto, quam semper scit subdere, hic ceram ignis expavit, et quam in ardendi auxilium sumpserat, ipsa ei visa est repugnare. Sed inter haec illud admonet potius ut dicatur, in virtute confessoris, quas deducit cera flammas exstinxisse, et converso ordine illud a quo vorari potuit praefocasse. Diversae species suam visae sunt naturam mutasse, et ne quid incendia laederent, pallium pro marmore, cera fuit pro flumine. Sed quantum est apud illum cerei lumen exstinguere, qui caecorum lumen accendit? Aut cum ad alterius cadaveris sepulturam oculorum ignem redintegrat, quam facile credimus de sepulcro proprio ut flammas expellat? 13. Vellem adhuc insatiatus sacratissimi viri miracula quasi peculiariter decantare; sed vereor ne unde meam cupio devotionem ostendere, auditoris animum fastidio nascente videar obturare. Da mihi, pie, veniam de textus hujus parvitate, de casui culpam, ne dum hominis cupio vitare fastidia, videar incurrere confessoris offensam, de quo exigua dicerem, si libros implerem. Sed praesumo plurima de te minus dicere, ut de te legere populum brevitas plus invitet, auxiliante Domino Deo nostro nunc et semper. Amen.