Vita metrica (Candidus Fuldensis)
Vita metrica (Candidus Fuldensis), J. P. Migne PRAEFATIO. CANDIDUS fratri suo MODESTO.
(0401D)Hoc carmen cecinit Candidus ecce
Fratri quippe suo sponte Modesto,
Lecti commemorans inclyta facta
(0402D)Patris hic, abitum [transitum] hincque venustum.
Quapropter rogitat hic quoque glebo [arator]
Promptosque et resides quosque legentes,
Formicae ut tenuem farris acervum
Hujus non temere dente peroso
(0403A)Multum dilacerent. Sed magis orat
Submisso capite et pectore prono,
Ut frater socio hunc rite relegat,
Ursisque alitibusque abdicat atris.
Explicit praefatio Candidi ad Modestum, qui proprio nomine Bruun et Reccheo nuncupatur [Leg. nuncupantur ].
INCIPIT VITA. CANDIDUS AD MODESTUM.
Ex quo me Pater ille senex fastigia vitae
Eigil Baugolfi, quondam labentibus annis
Communisque Patris olim memorabile nomen,
Litterulis mandare jubet; post jussa beati
Vota viri, moresque graves animumque virilem
(0403B)Ex tunc non piguit, nec nunc meminisse piget me.
Hinc juvat, o frater, quo non praestantior alter,
Hujus namque senis famosi culmina vitae,
Quae juvenis jam, postque senex celeberrima vidi,
Rebus in eximiis quaeque interdum auribus hausi,
Relligiosorum ex dictis pia facta virorum,
In cumulum congesta tibi sacrare Modesto.
CAP. I. Ducitur puer Eigil ad monasterium Fuldam.
Hic juvenis Norica quondam regione serena
Nobilis exoritur: illic haud multa moratus
Tempora, progenis patriis evectus ab oris
Ducitur in silvam fagi de nomine dictam
Buchoniam: undisonus serpens ubi labitur amnis
Fulda, unde iste locus, ubi nunc ingentia cernis
Moenia, prima olim nomen ab origine sumpsit.
(0403C)Ventum est interea varia per compita longe
Ad sanctum lectumque locum templumque dicatum,
Martyr ubi pro laude Dei Bonifacius almus,
Qui pro lege Dei duro succumbere marti
Quondam non timuit, digno veneratur honore.
CAP. II. Praesentatur Styrme abbati, et defertur ad scholam.
Proditur hicce puer ventus, pro postibus astans
Eigil, forte viro qui tunc ditione regebat
Coenobium Fuldense humili sub moenibus hujus.
Quem mox blandiloquo Styrmi cum murmure visum
Suscepit, lassisque suis complectitur ulnis,
Ac juveni consanguineo dat basia pastor.
Talibus auspiciis primaevis miles ab annis
(0403D)Christi coepit: abhinc qui sit post exitus, atque
Qui sibi jam fuerit juvenili in pectore sensus,
Quaeque viro succrescenti constantia mentis;
Si mihi vita comes fuerit, si spiritus intus
Corpus alet, lingua et solitum si munus habebit,
Progressusque dabit summa ac veneranda secundos
Majestas, eadem paucis superare camenis
Incipiam. Abbatis post haec subductus ab aede
Hic puer inberbis scholae defertur ad arcem,
Lex aeterna Dei semper, qua munere Christi
Discitur a pueris, seniorumque ore docetur.
Nec mora continua coepit elementa parare.
Utque apis esuriens primo cum tempore veris
(0404A)Enitens paribus volitat per gramina pennis,
Campigenosque sibi certat decerpere flores;
Altius inde volans, glaucas stridentibus alis
Nunc salices, nunc namque pirum platanumque ni[tentem
Floribus ore legit, tiliam fervore recenti hinc
Mellifluam satagit caeco sub condere tecto.
Haud secus hic juvenis librorum carmine primum
Corticibus veluti rasis quis pascitur acris,
Donec vi quoque non propria, sed munere Christi
Proficiens aetate simul sensuque sagaci,
Pasci promeruit umbrati nectaris haustu.
CAP. III. Fit monachus et ordinatur presbyter.
Hinc etiam monachis jam tunc Fuldensidus haerens
Moribus atque habitu, vitae coelestis amore
(0404B)Succensus, cum consilio fratrumque Patrisque
Jungitur, ac nitidis Christi succingitur armis
Signifer intrepidus Christi tutamine fretus.
Fit comes interea Patris fidusque minister,
Prospere cuncta gerens: supplex oracula cujus
Saepius una cum senibus spatiatur ad alta.
Saepe etiam ante omnes multa exspectante caterva
Jussus jura dabat, iterumque infanda vetabat.
Ac magna ingenii quaeque discreverat arte,
Tempore non alio, meritis et dogmate clarus,
Felix patre satus quondam, felicibus annis,
Eigil hoc sortitus erat baptismate nomen.
Fungi promeruit ab Lullo praesule sacro
Presbyter, infestis mundi direptus ab undis.
CAP. IV. Catalogus abbatum monasterii supradicti.
(0404C)Contigit interea senio morboque peresum
Styrmen, qui fuerat primus fundator et abbas
Coenobii Fuldensis, ab hac quoque luce migrasse
Credimus, in lucem semper sine fine manentem.
Cujus post obitum concordi voce boantum
Baugolf eligitur larga, Germanica proles,
Rite Pater praecessoris porrectus ab ore.
Cap V. Metaphoram inducit poeta.
Hoc nam cessante successit Monoceros, qui
Forte gregem sibi commissum (res foeda refertur)
Nescio qua fronte, stimulis agitabat ineptis:
Donec vi nimia pastum fontesque fluentes,
Dulcia namque loca et stabula alta coactus
Deserit, atque fuga regnis decessit avitis.
(0404D)Quid majora sequar? tomi dum pondus in istis,
Si quis ab ore velit peragrans haec cuncta referre,
Congeritur quodam instinctu grex omnis ab uno
Lanigero, circumspecte collectus in unum, et
Spem sibi direptam saltim viresque recepit,
Atque iterum insolitum repedavit concite pastum.
CAP. VI. Regia cura circa fratres Fuldenses.
Hinc quoque sublato silvestri Monocerote,
Improvisa cito surrexit regia cura
Ludwici, qui semper erat melioris amator
Vitae, qui monachos casto dilexit amore.
Quem Deus omnipotens sospem de sede paterna
(0405A)Collocat et [collocet in] regnum lucis sedemque bea[tam.
Misit ab occiduo hic monachos qui maxime nostros,
Quin et finitimos fratres: hincque inde cubantes
Mores et studia et leges et dogmata patrum
Incoepta incipere, et lapsa renovare monerent.
CAP. VII. Legatio fratrum ad imperatorem directa.
Subdimur interea, duro custode remoto,
Scilicet extremis, usque dum frater Adalfrid,
Unus ab occiduis, nostris comitatus ad alta
Fratribus, eximii subiens oracula regis,
Frustrataque loco et diro spoliata magistro
Fuldae Patre pio, rursus vestirier orat.
Cui pia progenies contra sic ore locutus:
Vade age, consiliumque voca, fratresque saluta.
(0405B)Et quemcunque velint juste riteque repertum
Expetito patrem, ex nobis concede labori.
Dixerat, et laetum clara dimisit ab aula.
Ille ubi percepit regis responsa potentis,
Atque haec ipsa suo volvens sub pectore versat,
Hortatur socios creber, jubet esse paratos,
Cogit inire viam, et celerem per opaca locorum
Concite ferre gradum, per terras, gramina, limphas,
Per montes, vallesque simul, per densa ferarum
Lustra, lupus horrendum ululans ubi devius ore
Sanguineo, saepe insidias sub corde volutat.
Nec mora, cumque dies noctis superaverat um[bras,
Titanisque rubens orbi lux alta refulsit;
Statim cum sociis missus de rege remissus,
(0405C)Ardua certatim pariter ad moenia tendit
Fuldae, parta quidem secum bona dona reportans.
Interea latos volitat pennata per agros,
Coenobii Fuldensis ovans adlabitur aures
Fratrum fama, boni, cursum rumoribus aptis,
Forte virum ostentat, absque discrimine sospena
Confectum, laevique monet nil mente vereri.
Haec adhuc memorans lictor de rege venusto
Missus adit, nostrique simul cum principe fratres
Odilhoh, Reccheoet senior, jam functus; uterque
Presbyter et monachus, animo laetique minores
Jussi tecta petunt: neque enim post tempora multa
Fratribus accitis, regis ita nuntius orsus.
CAP. VIII. Responsio imperatoris fratribus aperitur.
(0405D)Ludwicus rex pacificus Caesarque serenus,
Vobis jam propria mandavit voce salutem,
Et quemcunque cupit vestra concordia concors
Rite patrem, justeque simul digneque repertum
Laesis luminibus vestro concessit amori.
Dixit, et introrsus oris spiramina saepsit.
Nulla mora in medio supplex in rebus egenis
Fratrum congeries responsa ante ora ferentis
Corpore collapso genibus procumbit humi, mox
Grates persolvens dignas haec munera danti.
CAP. IX. Increpatio poetae et exhortatio ejusdem.
(0406A)
Quis tibi tum fraterna cohors in pectore sensus?
Imo talia volventi quae mente voluntas?
Quasve tremens cieras concreto corpore voces?
Nonne vias simplex fratrum se flectit in ambas
Discolor, atque subintravit discordia pone,
Turbataque ruit simpla concordia retro?
Talia si subeas ultra, o sociabilis ordo,
Concilia, tenui liceat te voce monere.
Parce metu, solique Deo confidere disce.
Posce Deo placita, si scis; si poscere nescis,
Aut tibi si desit veri sapientia verbi,
Alma altaque fide regnantem cernuus ora,
Qui bona cuncta dabit, et nulli probra rependit.
CAP. X. Datur licentia aspirandi super abbatis electione, et consilium seniorum et abbatis electio.
(0406B)
Larga quidem super hoc concessa est copia fandi
Fratribus, inque vicem dehinc respirare potestas.
Fit subito fratrum passim, concursus in unum.
Longis porticibus claustri confessio longa
Cernitur. Hinc vario varia sermone levata.
Concite prorupit in medium res dissona, circum
Fusa rotat, acuens variis rumoribus iras
Infausta genitrice sata discordia proles.
An loquar, an sileam? vulgi sententia fatur,
Quod quis flammigero valide contactus ab igne,
Ignem flammigero pavitanti mente veretur.
Hicce Patrem petit hunc, illum namque ille reposcit,
Quem pars una cupit, refugit pars altera: longe
Compellare senem juvenis, audetque virum vir
(0406C)Vocibus infestis duroque lacessere verbo.
Nec jam quis proprium furtim testatur amorem.
Curritur ad solita saltim solatia votis.
Omnibus in commune Deo prex alta refertur.
Supplicat obnixe ostendi fraterna voluntas.
Dextera quid super hoc statuat manus Omnipotentis.
Perspice nunc precor, o confidentissime frater,
Ipse Deus rex perspicui possessor olympi,
Fidis quam facile miserans in rebus egenis
Consulit omnipotens, discors et futtulis amens
Ast heresis refugit, subito bipatentibus intrat
Laeta quidem comitata fide concordia portis.
At vero interea quatitur densissime signum ( cam[pana ),
(0406D)Quo moniti fortasse animis non viribus aequis,
Ordine permixto fratres glomerantur in unum.
Exin more quidem solito fit lectio versus,
Inde sequens tandem extemplo prece rite peracta,
Erupit in vocem graviter pars ardua fratrum,
Ac salubri dehinc consilio, sic ore ferebat.
Nos, o fida manus, vario turbante tumultu,
Saepe sub adverso partim sudasse labore
Contigit. In commune tamen discrimina morbi
Mixtim nos tolerasse mali contingeret adhuc:
(0407A)Celsi fulminea subito ni dextera Patris
Desuper adveniens nostri miseresceret ultro.
Sed quia nos voluit magni regnator Olympi
Haec iterum loca percipere, non linquere; nosque
Rursus in antiquam nostrae conducere formam
Vitae; nunc animae, totis nunc viribus esto
Quisque suae vitaeque memor, praesumite Patrem
Fratres qui valeat, supplex licet ore recuset:
Non hunc, qui cupit atque nequit, licet ore reposcat,
Moribus insignis pariter cum dogmate sacro ac
Mente pia, digne tantam praecedere turbam.
Haec memorans circumspecte pars ardua Patrum
Extulerat, ea dein repetens quoque caetera prona
Contulit, inque vicem spisso sermone reformat.
Haud mora continuo concordi mente vetustus
(0407B)Poscitur in Patrem Norica regione serena
Nobilis adveniens olim et parvissima proles
Eigil, tuncque gravis veterum scrutator avorum.
Quove reluctanti, sedato pectore pauca:
Fraternum ante quidem nobiscum foedus inisse
Te meminisse decet, socium miserere tuorum, et
Si quid habes virtutis, ait concordia fratrum,
Corporis atque animae precibus neu subtrahe nostris.
CAP. XI. Excusatio ejusdem, et objectio fratrum, et consensus senis.
Tunc quoque longaevus, commoto pectore contra,
Nonne vides quod hoc corpus effeta senectus
Deprimit, exagitatque caput, vestigia torquet?
Visus languescit, lacerat praecordia tussis,
Corporis ac totos quatit aeger anhelitus artus?
(0407C)Solus quapropter, fateor, subsistere tanta
Pondera non valeo. Senior sic ore repugnans
Dixerat, et luteos lacrymis perfudit ocellos.
Desine plura, Pater, inquit, et cede petenti huic
Coenobio: non, oro, senem te cura refringat.
Hujus namque operis fratrum concordia tecum
Viribus infessis pariter sufferre laborem
Sponte subit, nec te solum sub fasce dolere
Sustinet. Hincce senis durum mollescere coepit
Pectus; et hinc fratres dictis affatur amicis.
Non me velle fugam mihimet pro laude pacisci
Hujus profiteor operis; nec terruit hoc cor
Horridus iste labor: sed debilitata senectus
Terrebat, morbusque tumens, et pestifer hostis.
(0407D)Nunc jam cedo equidem jussis, ac jussa facesso.
Tu tamen interea pariter, concordia fratrum,
Viribus infessis mecum partire laborem.
CAP. XII. Itur ad regem super abbatis confirmatione.
Haec ubi dicta essent, verrat fraterna potestas
Fratres ac socios proprio de corpore lectos,
Qui cum Patre simul noviter seniore recepto
Regis ad eximii super hoc decreta recurrant.
His quoque compositis pergunt, comitatur Aaron
Primus ab his, misit solers quos regia cura
Ad nostrum commune bonum sub tempore, quo nos
Improbus atque minax demum furialibus ausis
Monoceros jam cessavit terrere fugaces.
Solibus hinc etiam nonnullis rite relectis,
(0408A)Venit ad occidua haec eadem legatio rura,
Caesaris antiqui supplex oracula poscens.
Tum namque occiduus monachus et presbyter alti
Regis ad adspectum prior invitatus Aaron
Progreditur, causasque vitae fratresque venisse
Fuldenses, humili coram sermone patenter
Rege aperit, atque ante fores adstare reclusis
Quos cum pro foribus Caesar praesensit, ut intrent
Dicitur. At senior fratrum stipante caterva
Intrans procidit ad genua, genibusque volutans
Una cum sociis, vultum regnantis honorat.
Nec mora continuo, dextra innuit ipse nitenti,
Atque astare jubet: prior et sic incipit ipse.
O nati, fratresque mei, lectique parentes,
Spes patriae, nostrique decus et gloria regni,
(0408B)Vos horrenda nimis ante discrimina pestis
Lethiferae urgebant: saltim nunc eruta corda
Erigite, moestumque metum secludite: vestra
Regula quod doceat, intento corde tenete.
Ipsa est porta atque arcta via, quae ducit ad alta
Regna poli; contendite nunc intrare per illam!
Ut per eam modo currentes, veniatis ad illum
Qui vos de tenebris miserans et carcere caeco,
Non meritis, produxit in admirabile lumen.
Currite nunc, fratres, vitae dum lumen habetis,
Neu tenebrae vos praeripiant. Ante omnia pacem,
Veram pacem, inquam, sine qua nec munus ad altar
Proficit allatum, (neque enim possessio quemquam
Pauperibus profusa juvat, nec martyr ab alto
Judice dona tulit unquam) servate, monebo.
(0408C)Haec dicens aliaque simul longo ordine multa,
Quem vobis optastis, ait, producite Patrem
Fratres, Canitie subito conspersus Eigil
Pergitur in medium, constanti mente vetustus.
Regis ad imperium propius processerat ultra.
Progrediens, quem ut conspexit, rex arduus infit:
Istene pastor adest, quem omnis concordia fratrum
Concors provehit, atque probat uno ore canoro? at
Regis suppliciter pauca legatio fratrum,
Iste est, o bone rex, nunc inclinata recumbit
In te summa eadem: tantum decerne tenendum, o
Spes nostra nostraeque decus et gloria vitae.
CAP. XIII. Confirmatio regis et instructio ejusdem.
Ecce senex iste hic praesens, quem poscitis astat.
(0408D)Hunc habetote Patrem, hunc fratres servate paren[tem.
Tuque tuos addisce, Pater, servare minores
Omni cum studio, inque vicem pia foedera solers
Jungere semper ama; retro de pace ruentes
Corripe, ne pereant, suavi reducique salubri
Ad pacem repedare doce. Discretus in omni
Re quoque causidicus sunto: quod condita norma
Communis doceat intento corde teneto.
Ecce ibi repperies fixum quid pastor ovilis
Praevius, atque tener quid dehinc post terga sequens [grex
Exsequitur operis, pariter qui pastus obesis
Lanigeris prosit teneris, qui congruat agnis.
Nec minus ordine composito scrutator avarus
(0409A)Quae aegris debilibus maneat, quae cura fovendis.
Hanc Benedictus ovans sacro spiramine plenus
Legem Constituit, monachorum rite magister,
Servandumque suis secum mandarat alumnis.
Hanc tibi nunc committo equidem, tu percipe nor[mam.
Atque in ea totum, o pastor, sub foedere firmo
Coenobium Fuldense, bona exhinc omnia circum
Quaeque loca ipsius jam decernoque tuenda.
Haec ait, et fratrum precibus rex inclytus almis
Expetitis, in pace simul dimisit abire.
CAP. XIV. Revertitur per Moguntiam Pater Eigil.
Post haec inde means, socium comitante caterva,
Iste Pater laetus gressum direxit ad urbem,
(0409B)Quondam opulentam opibus, opere constructa ve[tusto
Apparet quae namque super glacialis aquai
Ripam Rheni: in quem fluitans turgentibus undis
(Non [ Forte, Nam] parte ex alia castrum qua cer[nitur ingens,
Haud procul a pontesursum, quem sospite regno
Olim rex Carolus fecit) prolabitur amnis
Mogoin, ex quo, ut fama sonat, Moguntia dicta est.
Haistolfo interea venit gratissimus hospes
Eigil pontifici sacro Moguntiacensis
Ecclesiae, condigno etiam susceptus honore.
Primum ducitur ad templum, precibusque peractis
Praesulis occurrit subito conspectibus, inque
Oscula pacis iens pronus, dignanter adorat.
(0409C)Postquam consedere simul provectus uterque
Temporis aetate, pariterque in dogmate claro
Legis justitiae praesul, pastorque vetustus,
Adveniens prior urbis apex, sic incipit ore.
Nos, pater, in primis laudemus Cunctipotentem,
Atque olli grates dignas dicamus ovantes,
Qui sibi nos proprio devotos munere vernos
Una cum sociis sospes conduxit in unum.
Praeterea te nosse decet quae pondera quondam
Quamque importuna temet pressere, tuosque
Consocios, indiscreto regnante tyranno, et
Maxime nunc, quia te voluit regnator Olympi
Notis praeficere vigili tutamine mandris:
Ne quandoque, Pater, subjectos more prioris
Exagitans, ex his forte indignatus aberres.
(0409D)Non te decipiat falsa et fugitiva potestas
Saecli pompiferi, nec te pomposa virago
Possideat. Iram cohibe; fuge nomen avari;
Omnia fac cum consilio: sic Idida quondam
Basileos Solimae repetens, sic legifer ipse
Vester ait; et post factum te poena reorum
Non cruciet, nec verba dehinc tibi dira manebunt.
Consule quosque tuos, pastor, pietate paterna;
Consule quosque tuos fratres: quia saepe minori
Optima quaeque bona, rerum qui condita praesens
Inspicit Omnipotens, pandit, dignaque revelat.
(0410A)Saepe quidem stropha mentem confundit inanem,
Hostis perversi retro feriente sagitta:
Aut ita subripiet, sensumque interpolat error
Humanum, quia nullus adest in carne manens vir,
Ut homo, qui nunquam non falli possit in ista,
Quamvis magnifice ingenio quis polleat alto,
Utque ille interdum, sophia quis acrior exstat,
Ingenio majorque manet, quid mente retunsa
Falsum concipiat; contra et quid rectius atque
Verius ide minus sapiens meritique minoris
Cordis in hospitio interdum praesentiat: inde at
Nullus in hac vita positus, sit spes sibi, nec se
Consilii alterius tumide non dicat egere;
Cujus judicium, etsi non zabolica fallit
Gannatura, tamen laqueos hinc inde tumoris
(0410B)Non facile superat graviores. Haec ita Patri
Commemorans, aliaque simul longo ordine praesul,
Statim jussit adesse viros, qui rite ministrent
Undam, qui Cererem, Bacchum, mensasque repo[nant.
Ipse autem interea sacram spatiatur ad aram
Cum clericis alta acturus modulamina missae.
Laudibus expletis Christi, venerandus honore
Praesul perspicuo patulam suscepit in aulam
Abbatem comitesque suos; manibus data lympha
Funditur, et coram subito fit mensa reposta,
Vate atque hospitibus, epulis onerata venustis.
His ita confectis, successit lectio sacra,
Quam praesul solito tetigit summo tenus ore,
Interdum satians supera dulcedine cives.
(0410C)Hac namque explicita mussabant ora virorum
Dulcia colloquia: resonans pax undique circum.
Fusa volat, penitus fit laetus in aula
Urbis apex, pastorque senex, cunctique minores.
Amborum quoque tripudio versantur in alto.
Hinc Pater iste pius, fratrum gyrante corona,
Post epulas, post colloquia, post pocula laeta
Submisso capite saltim divortia laetus
Nota potens, a pontifice benedictus abibat.
Non multi fluxere dies, nec tempora multa
Praeteriere, dehinc fratrum genialis acervus
Cum Pater unde ierat, iterum remearat eodem.
Ventusnamque senex famosi nominis Eigil
Cum sociis digno primum collectus honore,
Fratribus a propriis altam defertur in aedem,
(0410D)Christi martyr ubi compta requiescit in arca,
Quondam cum sociis telo sopitus acuto.
Hinc, prece completa, monachorum conflua turba
In parte occidua templi seniore reviso
Statim prona ruit, Patrem de more salutat.
Qua resalutata, propius accedere contra
Namque jubet, pacemque iniens, atque oscula figens
Congrua; more Patrum pariter cum fratribus ipse
Davidicae subito cecinit modulamina Musae.
En quam dulce bonum, fratres, quamque ardua [semper
(0411A)Laetitia longe bilis rancore remoto,
Moribus in sanctis communem vivere vitam!
Hoc quoque carmine completo, divortia lassus
Abbas progrediens adiit optatus, euntem
Prosequitur turba mixtim, juvenesque senesque.
Inspiciunt gaudentque simul, ardentque tuendo.
Illum namque diem Pater idem laetus in omni
Laetitia cunctis secum disponit habendum;
Fratribus ostentans penitus praecordia laeta
Corporis effigie, lingua, vultuque micare.
CAP. XV. Infecta basilicae opera peraguntur.
Hic homo coepit adhinc magno pietatis amore
Ecclesiae mundare loca, pavimenta refundi
Constituit, quadrata locans altaria circum.
Fixerat in summo petris contecta politis
(0411B)Arcubus idem Racholfodictante magistro.
Et monacho, fratrumque simul sine felle ministro.
Cujus te meminisse rogo, cunctosque legentes,
Hoc opus ut Domini pietas requietis honorem
Ipsius animae tribuat, lacemque perennem
Conferat. Ut dixi, hoc ipso dictante magistro,
Et monacho, fratrumque simul sine felle ministro.
Arcubus atque interpositis hinc inde columnis
Binas magnifice erexit pulchro ordine cryptas.
Quarum prima quidem spectans intendit Eoum.
Ternis luminibus Oriens, ubi lucis ab axe
Signifero pluvia tempestateque sonora
Disjecta primum radios sol aureus orbi
Terrigeno spargit; unam quae continet aram
Interius comptam, sanctorum rite patronum
Relliquiis, quos inferius subnectere mens est.
(0411C)Nec minus hoc speleum capitis in vertice gestat
Altare, sanctus quod jam sub tempore prisco
Consecrat ipse suo Bonifacius Omnipotenti,
Quae super addita sunt, alii sacranda relinquens.
Ast aliud quoque nobiliter, ubi martyr adest nunc
In parte occidua constructum cernitur antrum
Multum dives ope, interius spoliisque piorum,
Ternis prospiciens fixis post terga fenestris.
Obscuratus hinc atque hinc clausisque duobus
Solis ad occasum, qua Phoebus more recepto
Mergitur in solitum vergens lux aurea callem,
Lustrandoque rotat iterum tollendus in ortum.
Hoc summo in capite, duris prae viribus aram
Fortiter insistens pedibus nam sustinet, in qua
Christi martyris eximii nunc membra locata
(0411D)Cum sociis quoque sacra manent sine fine beatis.
CAP. XVI. Invitatur pontifex ad dedicandam ecclesiam.
His ita constructis, mox invitatur ab omni
Fratrum consilio digne fratrumque parente
Haistolf sacrandam metropolitanus ad aedem.
Interea quoque fama volans, rumoribus altis
Excitat ad laudem Christi multorum Christicolarum
Concite corda pia, veniendumque: ecce repente
Non mora digreditur propria de sede sacerdos,
Primum progrediens metropolitanus, et exin
Turba sacerdotum, abbatum, comitumque potentum,
(0412A)Ordinis atque etiam gaudens hincque inde minoris
Ad tam magnificum et sanctum sub tempore festum,
Disposito, cum vi multa confluxit in unum
CANDIDUS AD MODESTUM.
Perspice nunc, frater, quo non praestantior alter,
Mentis luminibus, mecumque haec numina firma.
CAP. XVII. Dedicatur ecclesia, et translatur corpus martyris Christi Bonifacii.
Venerat alma dies radio illustrata corusco.
Solis perpetui praesul processit ad aulam
Sacrandam; tunc relliquiae tolluntur in altum
Condendae interius. Praecesserat ordine claro
Pontificalis apex, rubra vexilla triumphi
Regis magnifici pariter tolluntur in auram;
(0412B)Luminibus roseis apte stipata deinde
Turba sacerdotum, monachum, comitumque poten[tum,
Ordinis atque etiam clamans post terga minoris
Consequitur, Christumque vocans ter voce tonan[tem.
Invitatur enim Christus virtute potenti,
Ipsaque sancta Dei genitrix virgoque Maria.
Compellantur in auxilium coelestia votis
Agmina, sanctorumque dehinc exercitus omnis.
Cumque etiam his precibus ternos expleverat orbes
Praesul, et ipsa sequens pariter laeto agmine turba
Protinus ante oculos plebis, oraque virorum
Regi virtutum, regis praecone jubente,
Victorique Deo patuerunt limina templi.
(0412C)Ingreditur praesul divino numine ductus,
Presbyterique simul intrant araeque ministri,
More suo interius acturi jussa potentis.
Importantur enim laetis vallata choreis
Sanctorum spolia. Exterius nam caetera turba
Insistens precibus, altis exclusa respectat,
Donec cuncta bonus famulis altaria praesul
Consecrat altithroni regis praesentibus absque
Quinis, quae mihimet iterum memoranda relinquo.
Protinus interea rursus, lictore jubente,
Panditur alta atque alma Dei domus omnipotentis.
Irruit agmen ovans plebis, subito quoque semet
Inque vicem valvasque intro pressere ruendo.
Dextram namque tenet dextra, inducitque virum vir,
More laicorum porgentes basia buccis.
(0412D)Hinc sopito etiam et turbis clamore remoto,
Ecclesiasticus hinc atque inde collectus in unum
Martyris ad tumbam extemplo convertitur ordo,
Quae tunc noscitur in medio consistere templo.
Plebs quoque testis adest praesens, fit testis et ipse
Conditor omnipotens, qui majestate perenni
Semper ubique manet, ejusque exercitus omnis,
Quod eadem ipsa hora adventus tunc numinis alti,
Qua rapitur Christi martyr de sede priore,
Perspicue in sacra multis innotuit aula.
Praesulis interea insistit veneranda vetustas
Haistolfi precibus, Christi solamina poscens,
(0413A)Ut opus incoeptum divino munere sacrum
Cum sociis sacro possit concludere fine.
At post haec propius Christi tutamine fretus
Idem praesul iens, tolli venerabile corpus
Instruxit: levat ipse prior, hunc voce valenter
Hymnum magnifico laudis nidore refertum
Gignentis, Genitique simul, ac Spiritus almi.
Te ergo Deum laudamus, te Dominumque fate[mur,
Te genitorem perpetuum terra veneratur.
Cuncta tibi angelicus astans mirabilis ordo,
Namque poli cunctaeque potestates venerandae,
Cherubin quoque Seraphin pariterque verenter
Jure tibi soli incessanti voce reclamant:
Sanctus, sanctus, sanctus enim Dominus Deus unus
(0413B)Sabaoth: coeli magna tellusque replentur
Dona [ Leg., Doxa] perpetuae majestatis: quoque [temet
Coetus apostolicus pollens, atque inclytus ordo,
Teque prophetarum numerus laudabilis, aeque
Te nitidus testum laudat exercitus ardens.
Ecclesia te sacra canit diffusa per orbem,
Majestatis enim Patrem immensae venerandum,
Atque tuum proprio verum de pectore Natum,
Sanctum nam Paracletum aequali numine flatum.
Tu doxae rex ac lucis, lux ardua Christus.
Tu genitoris es aeternus sine tempore natus.
Tu hominem suscepisti mundum ad liberandum,
Virginis atque uterum non horruit alta potestas.
Devicto mortis stimulo tu victor ubique
(0413C)Fidis, nam miserans reserasti regna polorum.
Tu Patris in dextra regnas virtute perenni,
Desuper adveniens certus namque arbiter orbis.
Te petimus proni, proprios defende colonos,
Mundi quos proprio redemisti sanguine Soter.
Salvum fac populum hostis de fauce reductum.
Atque tuam dignare, Deus, benedicere sortem.
Auxilioque tuo rege sublimato per aevum, et
Omni quippe die temet benedicimus alte.
Laudamusque tuum cuncta per saecula nomen.
Hacce die nos, Christe potens, dignare tueri;
Neu nos commaculent spurcae contagia vitae.
O nostri miserere, Deus, nostri miserere,
Sitque tua circa nosmet miseratio larga,
Corde quidem fixo veluti confidimus in te.
(0413D)In te, summe Deus, spero, non turber in aevum.
Hunc hymnum subito trepidus suscepit ab ore
Pontificis forte simul ecclesiasticus ordo,
Altithrono cantans alto modulamine laudem.
Nam feretrum loculi, sacra quo martyris almi
Membra inclusa jacent, in prima fonte gerentes
Ambo graves, amboque senes, Haistolfus et Eigil:
Scilicet a tergo pariter monachusque sacerdos
Ercanberctus Baugolfi germanus, et abbas
Theolgarius: Bruunwarque, simul Rabanus et ipse
Presbyter et monachus, multorum jure magister.
(0414A)Ibant aequati numero, Christumque canebant.
Cumque quibus admista pars hinc atque inde piorum
Presbyterum, turbaque premens cum lumine circum,
Vi multa loculum gaudet contingere dextra.
Regia quippe via pannis candentibus apte,
Regis perpetui magnum quae ducit ad altar,
Strata fuit illuc idem, quos ipse sacerdos
Ercanberctus ovans Christi devotus amore
Martyris exhibuit, ostro peplumque rigentem
Insuper accumulans auxit per seque, suosque.
His ita perceptis gressum porrexit ad aram
Pontificalis apex, magno comitatus honore,
In parte occidua Romano more peractam.
Elevat interea populari voce repente
Advena plebs Kyrie eleison; fit clamor ad astra.
(0414B)Christicolis ardent penitus fervore recenti
Numinis infusi. Verum, mirabile dictu,
Tu scis non solito laudis vox omnibus aequa
Efficitur, lacrymas profundunt gaudia mentis:
Laetitiae lacrymae, et cantus miscentur in unum.
Hinc aliud cecinit simili moderamine carmen
Sors Domini, magna laudis dulcedine plenum
Gignentis Genitique simul ac Spiritus almi
In celsis Domino gloria magno
Voti sitque boni terrigenis pax:
Laudamus quoque te, et sanctificamus
Propter magnificum et decus altum.
Haec tam quippe diu celsae jubilatio vocis
Personuit, donec saxoso membra sepulcro
Includunt, clausaque dehinc pausanda relinquunt:
(0414C)Hoc namque occiduae martyr tumulatus honore,
Altithroni regis compta jacet altus in ara,
Absida quam super exstructa namque imminet ingens:
Quamque egomet, quondam hac Christi nutritus in [aula,
Presbyter et monachus Bruun vilisque magister,
Depinxi ingenio tenui, parvaque Minerva
Formans expressi varios ferrugine vultus.
CAP. XVIII. Supplicatio pictoris et poetae.
Cujus quemque rogo meminisse legentem
Hoc opus, orando Dominum pietatis amore
Ut scelerum veniam fidens mereatur ab illo,
Qui non vult quemquam peccati morte perire:
Sed magis ut rediens vivat virtutibus almis.
(0414D)His quoque patratis summae celebratio missae
Laudibus intonuit dignis: qua rite peracta
Lassi cum sociis, multa crepitante caterva,
Haistolf atque Eigil ducti sub tecta recurrunt
Moenibus en altis praesul convivia laetus
Pastor et ipse simul: utrorumque inde minores
Mox adeunt, Patris celeres tum forte ministri
Dona ferunt Cereris multo sudore canistris.
Quaesita ast alii vario nidore respersas
Instant ferre dapes; alii namque inclyta vitro
Ordine composito miscebant pocula Bacchi.
(0415A)Nec minus intererat epulis simul alma paternis
Lectio: namque cibus fortis solidusque virorum,
Intentos satians superi pinguedine verbi.
CAP. XIX. De crastina dedicatione et reliqua.
Crastina cumque dies fuscas dimoverat alas
Noctis, et umbrifera nebula concederat arvis,
Evolat hospitio solis jam luce retecta,
Cum sociis jussus Humberet chorepiscopus antra ad
Ecclesiae sacranda duo, quae luce reliquit
Hesterna praesul. Primum quod spectat Eoum,
Pontificis vice, rigido conspectus in ostro,
Aggreditur speleum saltim: quo nempe sacrato
Uno cum titulo, simili mox ordine sacrat
Solis ad occasum spectans, quod respicit antrum.
Excipiuntur enim infecta hinc altaria bina.
(0415B)Unum qua Martyr media testudine templi
Ante fuit, aliud qua Styrmi corpore quiescit
Ac digna Liobgid pausans Bonifacio [ Forte, Bonifacia] [neptis,
Sola jacet busto mulierum sorte sepulta.
Quae rediens uno Jacobi simul atque Philippi
Cum titulo praesul venturo dedicat anno.
Ut liceat dictis summam comprendere paucis,
Hanc aulam Haistolf praesul Moguntia censis
Ecclesiae Christi primaevis miles ab annis,
Cum magno studio ac magno pietatis amore,
Insuper et magno sanctorum sacrat honore,
Ordine praedicto complens promissa petenti.
CAP. XX. Commemoratio Rabani magistri et operis ejus.
(0415C)Hujus nempe diem numerumque ac tempus et [annum,
Officia pariter, sanctorum et nomina partim,
Quem supra tetigi, Rabanus jure magister
Versibus obtitulat, partim sermone retexit.
Panso equidem cujus nunc hic ordine dicta
Florigera huic operi dignum infigenda putavi:
Quatenus in libro hoc memori narranda relatu
Illaesa intactaque simul serventur in aevum.
Haec tibi, frater mi coram solemnia praesens
Ut vidi, ut sensi, ut super haec addiscere quivi,
Versibus exposui: jam nunc hic limite facto,
Quae superaddita sunt, alii scribenda relinquo.
CAP. XXI. De aedificatione basilicae rotundae, et designatione ejusdem structurae.
(0415D)Haec ubi facta at sunt, instat prudenter ubique
Sedulus addiscens communis gaudia vitae
Eigil, subjectis sacro connexus amore,
Fratrum consilio, parvam qua corpora fratrum
Hinc defuncta jacent devote namque rotundam
Condidit ecclesiam, latitans qua pervia crypta
Sub tellure latet, una quae rite columna
Incipit, ac supra octonis subrecta columnis,
Praepulchre in summo lapide concluditur uno.
Hoc opus hoc etenim divino munere docti
Pastor, et ipse simul infantum doctor honestus
Cum sociis jaciunt alto sinuamine mentis,
(0416A)Nescio quid magni fingentes arte fecunda,
Quod tamen ipse reor, salva menteque fideque,
Istius Ecclesiae et Christi praeferre figuram.
Templum quippe Dei sanctum est, quod Paulus [aperte
Christicolas esse Christi vas personat ipse.
Cujus tecturae princeps et conditor astat
Arbiter ipse Deus, fundamentumque, columna
Inconcussa manens semper virtute perenni.
Qua fidei merito nunc hic plebs advena Christo
Subrigitur, templumque Deo conglescitin almum
Quod vero in summo lapide concluditur uno,
Edocet ipse monens, intenta mente rogandum
Egregius doctor, ut qui virtute potenti in
Nobis coepit opus placitum, dignetur in altum
(0416B)Perficere Jesu, donec manifesta micando,
Ac famosa dies Christi procedat in orbem.
Octonae interius stantes hincque inde columnae,
Totque beatitudinibus aptantur, ut apte
Quique quater bina haec complentes dicta Tonantis,
In hac aede Dei fulcra mereantur haberi.
Circulus ecclesiae qui nullo fine rotundus
Clauditur, interius complectens commoda vitae,
Spem quoque vitae perpetuae regnumque perenne, ac
Praemia mansura post hanc signare videtur,
Vitam quis justi merito vittantur in aevum.
CAP. XXII. De ejusdem ecclesia dedicatione, quam caemeterium vocant, etc.
Hoc igitur templum Domino quod condidit almo
Impiger ille senex, metropolitanus ab urbe
(0416C)Digrediens Haistolff, Turingea rura petendo,
Tempore disposito cum ternis dedicat aris.
Cujus et ipse simul infantum doctor opimus,
Quem saepe posui, digne, docteque, pieque
Officii numerum, tempus, annumque diemque
Cum sanctum reliquis varia complectitur arte.
CAP. XXIII. De claustri structura, et infirmitate abbatis.
Ast opus ecce novum senio depressus acerbo
Exorsus, tandem subito fit mentio claustri.
Consilium subeunt quidam, dant more prioris
Constitui. Ast alii depromunt more Romano
Solis ad occasum satius, ubi martyr opimus
Pone jacet. Huic consilio cessere priores,
Atque huic suppliciter consensit caetera pubes.
(0416D)Quidnam plura loquar? Statim mensura laboris
Tenditur, effossoque solo fundamina ponunt.
Fervet opus, animosque simul viresque ministrat.
Cunctis par cura, atque operis concepta voluntas.
Quod tamen infectum post se compleverat alter.
Protinus interea magni discrimine morbi
Corripitur, cessitque cito violentia lassis
Artubus. Increpuit mussans concordia fratrum
Cum gemitu Patris inviso perterrita morbo.
Et tamen ille sibi collectis viribus ipse
Corporis hospitium tenui virtute dehiscens,
Primus namque aperit, propriis manibusque reclusit
CAP. XXIV. De obitu et sepultura, et epitaphio ipsius.
(0417A)
Hinc magis atque magis fervet, mortemque mi[natur
Effera vis morbi, tandemque urgente dolore
Ductus ad extrema est, sistitque in limine lethum.
Quem circum glomerati omnes, hinc cominus atque [hinc
Namque senes juvenesque astant: prex alma refertur
In commune Deo chari pro flamine Patris.
Tum fratrum precibus saltim commenditus, ac sic
In lectum moriens lassos protenderat artus,
Undantemque animam superas proflabat ad auras.
Hoc obitu concussi animo, altusque per omnes
It gemitus, queritantur hic genitoris amissa
(0417B)Gaudia. Sed hujus gerere quod [quid] namque [potes vir,
Cum sua cuique dies atque irreparabile tempus
Certum jure manet. Solita sic lege priorum
Hic obiit, aliisque loca haec tutanda reliquit.
Exin more Patrum fratres mox quippe cadaver
Exanimum templi orantes sub tecta ferebant.
Inde interque manus sibimet, quem fecerat ipse,
Poscentes requiem, tumuli sub domate condunt.
Cujus epitaphium celebri cum dogmate jam tunc
Versibus expressit noster Rabanus ovando
Et Pater et pastor, meritis et dogmate celsus.
Commemoratio chari Patris et pastoris.
Cernis quam nihil est, cernis, mi frater amate,
Saecli fluctivagi vana et peritura potestas.
En jacet obtectus tumulo, quem plurima quondam
(0417C)Turba senum juvenumque simul stipata tegebat.
Sed licet ad praesens careat affectibus istis,
In fratrum precibus semper laetatur honestis.
Haec nam conditio misera, diraque sub aura
Condita fama [ Forte, fata] manent cunctis mortalibus [aegris.
Hanc legem jure primi meruere parentes,
Unius ob culpam hanc reges proceresque potentes,
Dives, inops; dominus, servus; contractus, egenus;
(0418A)Insons, sonsque capit; nec habent discrimina finem.
Lethifera haec rapidus usque dum fortis et ardens
Ultimus ille dies nebulae clangoris et irae
In commune rapit totum sub tartara mundum.
At Pater hic genitale solum, patriamque parentes
Infans postposuit, Buchonica rura petivit.
Justitiae gradibus paulatim providus, hicce
In hac aede locum divino munere celsum
Promeruit; nulli veterum pietate secundus.
Hunc ita nutribat geminis discretio mammis
Mater virtutum, summo sit gratia Christo,
Ut nec sponte suos unquam terrore videntes
Praeciperet, nec ab his unquam conterritus iret.
Auribus admitti sprevit prudentia Patris
Frivola vaniloquum: nec huic insomnis et atra
(0418B)Suspicio, incautos torquet quae maxime quosque,
Praevaluit. Sed nec facile commotus in ira,
Dira et flammivoma mentis incendia prompsit.
Hic acies geminas flectens divertit et aufert,
Hostis pestiferi prorsus neu vana viderent.
Poenituit alte, si quem conspexit inertem
Vela dare, nimiumque fugam, tetrumque timorem
Ipse sui blando saepe compescuit ore.
Hinc etiam sopita fuit hincque inde maligna
Infausta genitrice sata discordia proles.
Nec poterat exhinc fratrum concordia rumpi.
Hujus strenuitas Fuldensis coenobii res
Non tulit in partes rapere, nec torva potentum
Lumina, nec procerum tumidos horrebat honores.
Noxia quaeque vetans, vetuit sed maxime fures,
(0418C)Insequitur pansaque mala, constanter agendo.
Cacopragmoneshic rite procul expulit a se.
Hic decus, hic nostrae fautor et gloria vitae
Exstitit, hic operis nostri nostrique laboris
In hac aede Dei salubri cum dogmate Noe.
Hujus te meminisse, rogo, cunctosque legentes,
Hoc opus, ut Domini magna et miseratio larga
Hunc in perpetua requie conservet in aevum.