 Colloquium: “Passer Mortuus” |
Vestis sanguine tīncta  |
| Appius Claudius | . . . |
decemvir. |
| Mārcus Claudius | . . . |
cliēns Appī |
| Virgīnius | . . . |
plēbēius |
| Lucius Icilius | . . . |
iuvenis plēbēius cuī Virgīnia spōnsa est. |
| Virgīnia | . . . |
filia Virgīnī |
| Anna | . . . |
Nūtrīx Virginiae. |
(Cīvēs in forō, prō tabernīs, meridiē stant.)
Cīvis I. Decemvirī tam crudēlēs et tam superbī sunt, ut vix eōs diūtius ferre possimus.
Cīv. II. Ita vērō: plēbēi cīvēs servī iam factī sunt illīs.
Cīv. III. Patriciī sōlī summōs honōrēs tenent, nec plēbēī eōs adipīscī possunt.
Cīv. IV. Patriciī agrōs pūblicōs colunt, nec plēbēī ūllam partem eōrum habent.
Cīv. V. Patriciī, qui dīvitēs sunt, ūsūrās perscrībunt grandēs, cum pecūniam mūtuam dant; quās sī dēbitōrēs rependere nōn possunt, servī fīunt.
Cīv. VI. Etiam līberī nostrī saepe servī sunt! (Rīdet.)
Cīvēs omnēs. Væ miserōs Rōmānōs! Utinam tribūnōs habērēmus.
Cīv. I. Ecce! Appius Claudius appropinquat.
Cīv. II. Is pessimus omnium patriciōrum est.
Cīv. III. Mārcus, cliēns Appī, ut semper, eum sequitur.
Līctōrēs. (cīvēs fascibus repellunt). Cēdite vōs! Nōlīte Appium Claudium impedīre. (Civēs īrāti eum spectant.)
Appius C. Quam īrāti mē spectant plēbeī illī!
Mārcus. Nōn amant patriciōs plēbēī.
App. Bestiae sunt. Ego porcōs eōs esse putō.
Mārcus. Sānē, porcī sunt. Sed ego officium meum tibi semper praestābō.
Cīvēs omnēs (pūgnōs agitant). Ō hominem scelerātum! Nōs-ne porcōs bestiās-que appellās?
Civ. IV. Quam puellam illīc cōnspiciō? Nisi fallor, Virgīnia est.
Cīv. V. Rēctē dīcis, et nūtrix eam sequitur.
Cīv. VI. Audīvī Virgīniam uxōrem fore Icilī.
Cīvēs omnēs. Salvē Virgīnia!
Cīv. I. Quō is tū? Unde vēnisti?
Virgīnia. Salvēte, dominī. Ē lūdo vēnī, ut domum redeam. Nam merīdiēs est.
Anna. Ecce Virgīnia! Appium Claudium appropinquantem vīdeō.
Virgīnia. Tam crūdēlis et superbus est ille, ut mē terreat. Fēstīnā, Anna, ut domum quam prīmum redeāmus, ego et tū.
Virgīnia. Valēte, dominī.
Cīvēs omnēs. Valē. Virgīnia. Dī tibi faveant.
Appius. Quis est, Mārce?
Mārcus. Virgīni plēbei fīlia est. Hercle! Formōsa puella est.
Appius. Tam pulchram puellam nunquam vīdī. Uxor mea fīet.
Mārcus. At, domine, plēbēia illa est, tū autem patriciō genere ortus es. Lēgēs plēbēiam patriciō uxōrem fierī vetant.
Appius. Serva mea erit, sī uxor fierī nōn potest.
Mārcus. Sed quōmodo hoc fīet?
Appius. Ego cōnsilium inveniam. … Crās, Mārce, dum illa ad lūdum per forum ambulat, tū eam captābis. Si quis tē prohibēre cōnābitur, dīc tuam servam Virgīniam esse. Mentīrī enim necesse erit, ut eam captēs.
Mārcus. Servam meam Virgīniam esse adfirmābō, nec cīvēs mē meam servam auferre prohibēbunt.
Appius. Nunc abeāmus. Prōcēdite, līctōrēs, ut domum redeāmus.
Cīv. I. (amīcum adloquēns). Salvē, mī amīce. Quid est? Trīstior solitō vidēris.
Cīv. II. Hei mihi! Quandō nōs līberī erimus?
Cīv. III. Cum patriciī repressī erunt, tum nōs plēbēī līberī erimus.
Omnēs. Utinam patriciōs reprimere possēmus!
Cīv. IV. (intrat). Salvēte amīcī. Mārcum, Appī clīentem, nuper cōnspexi. Haud procul ā forō, in angulō, manēbat.
Cīv. V. Quid homō vult? Cavēte eum.
Cīv. VI. Nihil bonī cōgitat. Hoc prō certō habeō. Cavēte hominem.
Virgīnia. Salvēte, vōs omnēs.
Cīvēs omnēs. Salvē, Virgīnia.
Civ. VI. Quam læta esse vidēris hodiē!
Virgīnia. Num dolēre dēbeō? Tot avēs hodiē canunt, tam dulcēs flōrēs sunt, tam clārē sōl lūcet, ut trīstis esse omnīnō nōn possim. (Mārcus bracchium ēius subitō rapit.) Hei! (Cīvēs eam dēfendere cōnantur.)
Anna. Hei! Aliquis dominam meam laedit.
Cīvēs. Abī tū! Quid facis? Nōlī puellam tangere.
Anna. Ō dī immortālēs, adiuvāte nōs!
Virgīnia. Ō Diāna, quae puellīs semper favēs, dēfende mē.
Mārcus. Mea serva est.
Cīvēs. Tua serva? mentīris, improbe.
Mārcus. Iterum āiō, hanc puellam meam esse servam.
Cīvēs. Prō scelus!
Anna. Utinam pater tuus adesset!
Cīv. I. Ego eum arcessam.
Icilius. Quid est, amīcī? Virgīnia, quid accidit?
Virgīnia. Hic homō mē servam suam esse adfīrmat. Dēfende mē, Icilī cārissime!
Icilius. Tū, homō, quidnam āis? Virgīnia hæc est, Virgīni fīlia, quæ mihi spōnsa est.
Cīvēs. Ita, Iciliō spōnsa est.
Mārcus. Tacēte cīvēs, ut ego loquar. Puella, enim, quam ante oculōs vidētis, meae domī, meae ancillae fīlia, nāta est. Serva mea ōlim erat, sed ante hōs trēs annōs, dīrepta est mihi. Virgīnius deinde eam ēmit, quī nunc suam fīliam eam esse simulat.
Icilius. Mentītur homō! Falsa dīcit. Nōlīte eī crēdere.
Cīvēs. Falsa dīcis. Tibi nōn crēdimus.
Virgīnia. Hei mihi! Quid faciam? Dēfendite mē, cīvēs.
Icilius. Hercle! Haec nōn ferenda sunt! Audīte mē, cīvēs. Nimis diū superbiam patriciōrum nōs plēbēī tulimus. Iam resistendum est, iam agendum est. Sīn minus, nōs ipsī, et uxōrēs, et parvulī nostrī, semper servī erimus. Fortēs este, et Claudium hanc puellam capere prohibēte. Ille enim, ut crēdō, Mārcum hoc facere iussit.
Cīvēs. Ita vērō, virī erimus; decemvirīs resistēmus.
Virgīnia. Patrem meum haud procul videō.
O Pater cārissime, quantum gaudeō quod tandem ades!
Virgīnius (mæstā vōce loquitur). Nuntius mē certiōrem fēcit quid factum sit. Nōn necesse est hīs dē rēbus plūra loquī. (Subitō cultrum dē mēnsā tabernae rapit, quem in sinū tegit.) Virgīnia cārissima, multa pericula tibi imminent, ē quibus tē ēripere cupiō. Plēbēia quidem es, sed nunquam eris serva. Lībera nāta es, moriēris lībera. Nunc valē. Sīc tē līberam servābō. (Cultrō eam cōnfodit. Virgīnia ad terram cadit; omnēs circum eam concurrunt.)
Icilius. Quid fēcisti, Virgīni? Prō Iuppiter! Virgīnia mea mortua est!
Civ. II. Fortasse adhūc vīvit.
Civ. III. Fricāte manūs ëius, fundite aquam super eam.
Civ. IV. Frūstrā facitis: iam mortua est.
Civ. V. Incrēdibile est illam iam esse mortuam.
Civ. VI. Num mortua illa est, quæ paulō ante tam laeta tam-que hilaris fuit?
Omnēs. Vae factum male! Vae misella puella!
Cīv. II. Suam fīliam pater interfēcit.
Virgīnius (ante cīvēs omnēs prōgreditur). Ita est: meam fīliam ego pater interfēci, nē serva esset Claudiō. (Manūs ad caelum tollit.)
Obtēstor vōs, ō dī immortālēs, ut nōs plēbēiōs tandem adiuvētis, patriciōs-que pūniātis. Claudius causa fuit mortis filiae meae. Claudius vōbīs poenās det, sīcut meritus est. Hæc precor.
Appius. Ohē līctōrēs! Prohibēte eum ēvādere, revocāte eum. Fēstīnāte, redūcite hominem ad mē.
Līctōrēs. Cūr eum revocēmus? Nōlumus tibi pārēre.
Appius. Quid est, virī? Cūr mihi nōn pārētis?
Līctōrēs. Satis diū tibi servimus.
Cīvēs (clārissimā vōce). Servī nōniam erimus. Tribūnos poscimus, qui nostra iūra servent. Tribūnōs poscimus, tribūnōs poscimus!
Appius. Hei mihi, quid faciam? Mārce, dēfende mē!
Mārcus. Mē ipsum dēfendere cupiō.
Appius. Ō Līctōrēs, virī optimī et fīdissimī, dēfendite mē, dēfendite dominum vestrum. Ē forō mē dūcite. (Cīvēs manūs eī īnferunt.)
Civ. III. Ēn superbum patricium! Tandem nōs timet, nunc tandem plēbem dēspicere dēsinit.
Appius. Servāte mē, līctōrēs: metuō nē mē occīdant.
Duō līctōrēs (tandem Claudiō subveniunt). Nōs tē servābimus, domine, nōs tē domum dūcēmus.
Cīvēs. Superbiam decemvirōrum nōniam ferēmus (Appium māgnīs clāmōribus sequuntur.) Tribūnōs poscimus! Tribūnōs poscimus!
| Colloquium: “Passer Mortuus” |
Vestis sanguine tīncta |