 Colloquium XXI |
Colloquium XXIII  |
Personae:
Varro, Castrinovanus.
V.
Quid est quod hodie tam cito a patruo redieris, praesertim cum fuerit convivium?
C.
Quid illic fecissem diutiu?
V.
Coenam expectasses, ut ederes de prandii reliquiis.
C.
Satis ederam in prandio. Praeterea, iussit patruus ut domum reducerem praeceptorem, quem ego ad convivium deduxeram.
V.
Quid frater tuus patruelis? cur in ludum vobiscum non rediit?
C.
A matre retentus est in unum aut alterum diem.
V.
Quamobrem?
C.
Ut illi resarciantur vestimenta.
V.
Illa est mulierum cura. Sed age, quoniam nunc otiosi sumus, narra mihi (quaeso) aliquid de convivio.
C.
Quid de illo scire cupis?
V.
Primum, qui convivae fuerint; deinde, quam lautum, et opiparum convivium.
C.
Convivae fuerunt hi praecipui, quatuor Syndici, subpraefectus urbis, et alii duo primae notae e Senatorum numero.
V.
Nostine?
C.
De facie quidem: sed eorum non teneo nomina.
V.
Nulline praeterea?
C.
Duo ex patrui mei familiaribus.
V.
Quotus accumbebat praeceptor.
C.
Quotus esset non observavi: sed erat in media fere mensa, e contraria parti mei patrui.
V.
Tu vero?
C.
Hui inepte, qui istud roges? Egone homunculus cum tantis viris epularer? Satis hoc mihi honorificum fuit, quod ministrarem.
V.
Nullaene erant mulieres?
C.
Nullae praeter uxorem patrui, quae quidem sedebat in mensa extrema.
V.
Quid illa tam remota?
C.
Sic voluit ipsa, ut identidem commodius surgeret propter ordinem ministerii.
V.
Quid filius?
C.
Iuxta matrem assidebat.
V.
Habeo de convivis; nunc expecto de convivio.
C.
Onus mihi valde magnum imponis ac difficile, maxime propter memoriam: sed quando (ut dixisti) plusculum otii nacti sumus hoc pomeridiano tempore, dabo equidem operam ut aliqua ex parte expleam desiderium tuum.
V.
Pergratum mihi feceris.
C.
Ea tamen lege, ut par pari referas, fi quando dabitur occasio.
V.
De hoc nihil est quod dubites. Incipe.
C.
At ego interea sedere volo, quia longa est narratio.
V.
Eamus sub pergulam, ut in umbra commodius fabulemur.
C.
Audi nunc iam.
V.
Quia (ut ais) longa est narratio, dic mihi Primum, quota hora accubitum est?
C.
Fere decima.
V.
Quota resurrectum?
C.
Paulo ante meridiem.
V.
Sedebantne omnes commode?
C.
Commodissime.
V.
Nunc ad rem aggredere:
C.
Accipe igitur mensae praeludia.
V.
Appone, cum voles.
C.
Imprimis apposita sunt tenella crustula, mellita opera pistoris cum aromate.
V.
Optimum sane exordium, et ad conciliandos animos aptissimum.
C.
Omitte, quaeso, istas interpellationes, ne mihi perturbetur memoria.
V.
Posthac non interpellabo, nisi si quid opus erit requirere.
C.
Sequutae sunt pernae salitae, hilla infumata, lucanicae, linguae bubulae sale quoque et sumo induratae. Atque haec ad excitandam appetentiam, et sitam acuendam
V.
Quasi vero non satis acueretur Solis aestu et fervore.
C.
Sic docti solent facere convivatores.
V.
Isthaec audio libenter, praesertim cum exprimas omnia propriis et significantibus verbis. Perge porro.
C.
Eodem ordine interposita sunt acertaria e lactucis capitis, avium intestina frixa, minutalia ex vitulina, cum ovorum vitellis integris. Et haec hactenus de praeludiis, qui missus primus fuit.
V.
Nihil interim bibitum est?
C.
Indigna homine quaestio. Quis enim vino hic parceret? Vix teres, et quidem strenuissimi, sundendis potibus sufficiebamus. Sed de potibus agam posterius; sine me cibos expedire.
V.
Age. Sino.
C.
in secundo missu haec fere fuerunt, artocreae, pulli gallinacei elixi cum lactucis, bubula, vevercina, vitulina, suilla recens et salsa, ius carnium, ovorum vitellis croco et omphacio suavissime conditum, aliquot item iuscula ex oleribus.
V.
Hic plus opinor fabulatum, quam esum fuisse, quia scilicet assa expectabantur.
C.
Vix mensam attigerant, cum illa tollere iussi sumus. Venio igitur ad tertium missum, in quo assa haec fuerunt exposita, pulli gallinacei, pulli columbini, anserculi fratriles, et suculi, item cuniculi, anni vervecini; postremo, ferina duorum generum, opere pistorio incrustata.
V.
Quid praeterea?
C.
Quid? Hem! (pene praetermisi) duae perdices interiectae, cum lepusculo, fabae virides frixae, et pisa cocta cum siliquis.
V.
Nihilne piscium?
C.
In tempore admones. Erat trocta ingens, quae divisa fuerat in partes quatuor praeter caudam; praegrandis item lucitis ad eundem modum quadripartitus. Taceo minutos pisces et mediocres, partim elixos, partim assos, aut frixos, item cancros fluviatiles; magno omnia numero; sed haec magis ad ostentationem quam ad necessitatem; de iis enim fere nihil gustatum est.
V.
Unum mihi videris praetermisisse.
C.
Quid illud est?
V.
Nulline erant intinctus?
C.
Imo singulis propemodum ferculis addita erant scitissimi saporis embammata, quae coquus ipse miro artificio concinnaverat. Nec vero defuerunt capparides ex oleo et aceto, mala citrea, olivae conditivae cum sua muria, acetum rosaceum, succus oxalidis.
V.
O quot et quanta gulae irritamenta!
C.
Adde etiam, corporis et animi impedimenta.
V.
Sed quis, quaeso, fuit ultimus actus fabulae?
C.
Tandem, cum iam nec carnes nec pisces ullus ederet, iubet patruus apponi bellaria; in quibus haec fuerunt praecipua, caseus recens pinguissimus, temque vetus multiplex, scriblitae, placentulae, oryza in lacte cocta, et bene saccharata, persica praecocia, ficus, cerasa, uvae passae, caryotae, tragemata serotina, salgama multorum generum, et alia quae nunc mihi non occurrunt. Tanta denique fuit omnium esculentorum affluentia, ut mensa ipsa vix sustineret. Quid quaeris? quater aut quinquies mutati sunt orbes et quadrulae. Cibos crassos et duriores magna ex parte integros in culinam referebamus; adeo pauci attingebant, propter delicatiorum copiam.
V.
Quid confert tanta cibariorum abundantia et diversitas?
C.
Ad gravandum stomachum, et morbos complures generandos. Sed quid agas? Sic fere hoc tempore vivitur.
V.
Qui talibus viris convivia faciunt, certare videntur de copia, de apparatu, de splendore et lautitia.
C.
Et tamen extant inter huius civitatis leges quaedam (ut audivi) sumptuariae.
V.
‘Silent leges inter convivia’, ut obiter e Cicerone detorqueamus aliquid.
C.
An putas omnes convivas illa sumptuum immanitate delectari?
V.
Non puto, nisi forte sint lurcones, aut asoti, aut Apiciani (ut ita dicam) ventricolae. Caeterum quid est causa?
C.
Rogas? Convivatorum non modo Stultitia, sed etiam insania.
V.
‘Maxima pars hominum morbo iactatur eodem’; ut ait Horatius.
C.
Sed nos hanc censuram omittamus iuxta proverbium. ‘Ne fator, etc’.
V.
Redeamus igitur ad propositum. Quale vinum appositum est?
C.
Si de colore quaeris; album, nigrum, fulvum, sanguineum, deque singulis coloribus vina multiplicia. Si de bonitate; omnia fere generosissima: sed imprimis commendabant illud vini genus ex Burgundia, quod vulgo vocatur Ambrosium.
V.
Unde hoc petebatur?
C.
E patrui cella vinaria.
V.
Habetne multum eiusmodi?
C.
Duos cados vini Helvetii, duos item albi limpidissimi.
V.
Quis suit prandii exitus?
C.
Ubi videt patruus convivas omnes pene defessos edendo, bibendo, colloquendo: tunc vinum fundi iubet singulis, omnes ad extremum potum invitat. Hinc ordine tolluntur omnia, insternuntur mensis latiora mantilia ex lino tenuissimo, datur aqua odorifera manibus leviter abluendis; ego et patruelis, de more, Deo gratias agimus: ipse vero patruus clara voce agit universo coetui. Tandem primus Syndicus, convivarum nomine, satis accurato sermone, publicas agit gratias convivateri, simul obiurgat eum quod tam munifico et sumptuoso apparatu convivatus fuerit. ‘Imo (inquit patruus) mihi quaeso ignoscite, quod vos pro dignitate non satis ampliter tractaverim’. His dictis, surgunt e mensa universi, magna pars vale dicto statim discedit, caeteri manent, stantes et colloquentes in aula.
V.
Quid vos interea, qui ministraveratis ad mensam?
C.
In culinam ad prandium nos recepimus, corpus illic otiose et ex animi sententia curavimus.
V.
Ubi erat interim praeceptor?
C.
Patruus illum seorsum vocaverat ad alloquium.
V.
Credo, ut te et filium suum de meliore nota commendaret.
C.
Istud est verisimile.
V.
Nescis quae fuerit causa tanti convivii?
C.
Quid mea scire refert?
V.
Tanto minus igitur mea.
C.
Recte colligis, et sic expectabam.
V.
Atqui non sum Dialecticus.
C.
Tibi est naturalis Dialectica.
V.
Eandem habent rustici.
C.
Sed age, dic mihi serio, non ego te tractavi magnifice?
V.
Tali convivio nunquam interfueram.
C.
Gaudeo stomacho tuo satis esse factum.
V.
Est Deo gratia, qui dedit nobis otium tam iucundum.
C.
Surgamus tandem; nam audio pueros a lusu discedere.