Contra Secunda Iuliani Responsionem/I

by 0

Sine Nomine

Contra Secunda Iuliani Responsionem

Liber I

P	II

1             PRAEFATIO

Adversus haereticos Pelagianos, qui dicunt Adam, etiamsi non peccasset, fuisse corpore moriturum, nec in illo humanum genus esse vitiatum (unde sequitur eos, ut mortes, et mortiferos morbos, et omnia mala quae videmus et parvulos perpeti, etiam in paradiso futura fuisse contendant, etiamsi nemo peccasset), scripsi librum ad comitem Valerium, cuius libri titulus est: De nuptiis et concupiscentia; eo quod ad illum pervenisse cognoveram dicere Pelagianos damnatores nos esse nuptiarum. Denique in illo opere, nuptiarum bonum a concupiscentiae carnalis malo, quo bene utitur pudicitia coniugalis, quali potui disputatione, discrevi. Quo libro accepto, memoratus vir illustris misit mihi in cartula nonnullas sententias decerptas ex opere Iuliani haeretici Pelagiani (in quo opere libris quattuor respondisse sibi visus est illi uni meo, quem De nuptiis et concupiscentia me scripsisse memoravi), missas sibi a nescio quo, qui eas, ut voluit, ex primo Iuliani libro decerpendas curavit; quibus ut quantocius responderem, idem Valerius poposcit. Et factum est ut sub eodem titulo etiam secundum librum scriberem, contra quem Iulianus alios octo nimia loquacitate conscripsit. His nunc respondeo, eius verba proponens, eisdemque subiungens responsionem meam ad loca singula, sicut refutatio eorum visa est esse reddenda; cum iam priores quattuor eius libros, posteaquam in manus meas venerunt, sex libris satis aperteque refellerim.

2             LIBER PRIMUS

Solvo promissionem meam.

1. IULIANUS. Magnis licet impeditus angoribus, quos intuenti mihi hac tempestate Ecclesiarum statum, partim indignatio ingerit, partim miseratio; non abieceram tamen promissionis meae fidem, videlicet ut qui fueram factus debitor promittendo, solvendo quoque esse curarem. Nam in libris quos ad fratrem nostrum Turbantium episcopum, virum magno virtutum fulgore conspicuum, contra Augustini scripta dictavi, pollicitus sum, si nihil quod studiis obsisteret, eveniret incommodi, occursurum me protinus eorum argumentis omnibus, qui ex sententia Manichaeorum traducem peccati, id est malum naturale defenderent; a quo sum hactenus munere varia et indissimulabili necessitate suspensus.

AUGUSTINUS. Utinam imiteris Turbantium post illa tua scripta, et post has tuas laudes, quibus eum dicis virum magno virtutum fulgore conspicuum, a vestro errore liberatum! Responsum est autem illis tuis libris, et demonstratum tibi, quae catholica lumina in sanctarum Scripturarum tractatione clarissima hoc opprobrio, id est Manichaeorum appellatione, offuscare coneris.

Opus dedicatur Floro.

2. IUL. Verum, ut primum respirare licuit, consilium erat, quantum maxime tulisset ipsius rei natura, breviter promissa complere, nisi me actuosiorem denuo ingredi provinciam, beatissime pater Flore, voluisses; qui, quoniam tantum vales reverentia sanctitatis, ut praeceptis tuis segniter oboedire irreligiosum iudicem, obtinuisti facile ut in longiores vias compendium illius, quam elegeram, brevitatis extenderem. Favebis itaque operi tua auctoritate suscepto, cuius ob hoc potissimum nomen inserui, ut stilus securior et hilarior graderetur sub tantae patrocinio iussionis. Fuit igitur concepta animo non importuna ratio brevitatis; quia in illis quattuor libris cuncta fere, quae inventa a Manichaeis Augustini contra nos fuerant ore prolata, catholicae fidei veritas, pro qua et cum qua labentis mundi odia promeremur, tam disputationibus invictis, quam sacrae Legis testimoniis armata, protriverat, nec quidquam pene reliquum erat, si aequis iudicibus uteremur.

AUG. Contra tuos illos quattuor libros sex libri a me scripti sunt. Post commemorationem quippe doctorum catholicorum (quos Manichaeos facis, mihi sub hoc crimine obiciendo quod illi in catholica Ecclesia didicerunt atque docuerunt), quam duobus prioribus voluminibus explicavi, sequentes quattuor singulos tuis singulis reddidi; redarguens tenebras haeresis vestrae luce catholicae veritatis, quam deserendo caecatus insanis, et rei, de qua nulla umquam in Ecclesia Christi controversia fuit, sicut novus haereticus, aequos iudices quaeris; quasi tibi videri aequi iudices possint, nisi quos vestro errore deceperis. Quem vero iudicem poteris Ambrosio reperire meliorem? De quo magister tuus Pelagius ait, quod eius fidem et purissimum in Scripturis sensum ne inimicus quidem ausus est reprehendere? Numquid ergo iste sensu in Scripturis purissimo impurissimi Manichaei dogma retineret, dicens: Omnes sub peccato nascimur, quorum ipse ortus in vitio est 1? Tu ergo iam iudica quam non puro sensu hoc catholicum dogma reprehendas, teque corrigere Ambrosio iudicante ne differas.

Scripturae ratione firmantur.

3. IUL. Testimonia tamen Scripturarum, quibus contra nos agi aliquid posse existimant, nonnulla praeterieram, quae me explanatum ire pollicitus eram, ut docerem ambigua quaeque Legis verba, quae ab inimicis nostris assumi solent, nec veritati praeiudicare perspicuae, et secundum hoc esse intellegenda, quod absolutissimis Scripturae sanctae auctoritatibus et insuperabili ratione firmatur. Siquidem hoc ipso, quam sit divinae Legis imperitus interpres et profanus apparet, quisquis putat eius sanctione defendi, quod iustitia non potest vindicari.

AUG. Vos quod dicitis, potius non potest ulla iustitiae ratione defendi. Quia miseria generis humani, a qua nullum hominum ab exortu usque ad obitum videmus alienum, non pertinet ad Omnipotentis iustum iudicium, si non est originale peccatum.

Aequitas divina non potest impugnari testimoniis biblicis.

4. IUL. Nam si Lex Dei fons est ac magistra iustitiae, auxiliis quoque eius, Dei aequitas adiuvari potest, impugnari non potest. Nullum ergo adminiculum iniquitati de illius Scripturae viribus comparari natura rerum sinit, quae hanc unam promulgationis causam habuit, ut eius testimoniis, remediis, minis, ultionibus iniquitas deleretur.

AUG. Eius testimoniis declaratur, quod: Homo vanitati similis factus est, dies eius velut umbra praetereunt 2. Cum qua eum vanitate nasci, non solum veridica Scriptura qua plangitur, verum etiam laboriosa et aerumnosa cura qua eruditur, ostendit. In eius remediis legitur, etiam cum parvulus natus fuerit, offerendum esse sacrificium pro peccato 3. In eius minis legitur, interituram fuisse animam parvuli, si die non circumcideretur octavo 4. In eius ultionibus legitur, iussos interimi etiam parvulos, quorum parentes ad iracundiam provocaverunt Deum, ut internitione bellica delerentur 5.

Explicanda sunt testimonia biblica quae ambigua videntur.

5. IUL. Nihil ergo per Legem Dei agi potest contra Deum Legis auctorem. Quo uno compendio excluditur quidem quidquid ab errantibus consuevit obici; sed nos ad docendum quam sit veritas locuples cui credimus, illis quoque Scripturarum locis, quae intellectum sententiae elocutionum perplexitate velarunt, expositionis lucem solemus afferre; ut originis suae dignitatem reserata possideant, nec ab stemmate sacro velut notha aut degenerantia separentur.

AUG. Immo vero Scripturarum sanctarum lumina certa veritate fulgentia vos pravarum disputationum perplexitate obscurare conamini. Quid enim lucidius, quam id quod modo dixi: Homo vanitati similis factus est, dies eius velut umbra praetereunt 6? Quod utique non fieret, si ad Dei similitudinem in qua est conditus permaneret. Quid lucidius, quam id quod dictum est: Sicut in Adam omnes moriuntur, sic et in Christo omnes vivificabuntur 7? Quid lucidius, quam id quod dictum est: Quis enim est mundus a sorde? Nec infans, cuius est unius diei vita super terram 8; et alia plurima, quae vestris tenebris involvere, et in vestrum perversum sensum molimini vana loquacitate convertere?

Textus biblici sunt iusti, quia divini.

6. IUL. Hoc ergo ex nostro more adhuc solum exsequi cogitabam, id est ut a Traducianorum interpretationibus membra divinae Legis, quae subiacebant contumeliae, liberarem; quae erant scilicet divina, quod essent iusta monstrando.

AUG. Contumelioso ore Traducianos vocas, Cyprianum, Ambrosium, Gregorium, ceterosque socios eorum confitentes originale peccatum. Sed non est mirum quod novi haeretici Catholicis, a quibus exeunt, novum nomen imponunt; hoc et alii fecerunt, quando similiter exierunt.

Mihi longior facta est responsio.

7. IUL. Verum quia id impendio poposcisti, immo indixisti auctoritate patria, ut libro tractatoris Poeni, quem ad Valerium comitem vernula peccatorum eius Alypius nuper detulit, obviarem, hinc mihi est longior facta responsio.

AUG. Magna tibi poena est disputator hic Poenus; et longe antequam nasceremini, magna poena haeresis vestrae Poenus praeparatus est Cyprianus.

Contumeliae contra Aug.

8. IUL. Dedit enim ingenii sui denuo fideique monumenta, quae intellegantur aegerrime, exponantur difficillime, vix sine horrore audiantur; convincantur autem facillime, confodiantur acerrime, et propter honestatis reverentiam oblivioni exterminata mandentur.

AUG. Non quomodo vis iudicant qui legunt.

Novos nos haereticos esse criminantur.

9. IUL. Primus igitur eius liber, qui ante hunc solus est editus, novos nos esse haereticos criminatur 9; quia repugnemus opinioni, quae dealbati instar sepulcri, quod secundum Evangelii sententiam, mundo extrinsecus colore vestitum, spurcitia est et iniquitate confertum 10, sub laude Baptismatis eructat Manichaeorum sordes ac naturale peccatum, ut Ecclesiae catholicae pura hactenus Sacramenta contaminet.

AUG. Novos haereticos vos antiqua catholica fides, quam modo oppugnare coepistis, a praeclarissimis, qui fuerunt ante nos, doctoribus praedicata demonstrat. Non autem omnibus respondendum est conviciis potius quam accusationibus tuis, quae non in me, sed etiam in Ambrosium, Hilarium, Gregorium, Cyprianum, aliosque praedicatissimos Ecclesiae doctores, fronte impudentissima et lingua procacissima iacularis.

Suspiciones contra Valerium.

10. IUL. Laudat etiam potentem hominem, quod nostris petitionibus, qui nihil aliud quam dari tanto negotio iudices vociferabamur, ut ea quae subreptionibus acta constabat, emendarentur potius, quam punirentur examine, mole suae dignitatis obstiterit, nec disceptationi tempus aut locum permiserit impetrare. Quod utrum ille ad quem scribitur, tam nequiter fecerit, quam testatur ista laudatio, ipse viderit. Nos tamen in quantum de eo melius aestimaverimus, nominis illius commemoratio opusculo meo honorifice inserta patefecit. Verum liber ille de patrono suo falsa fortasse contineat. Porro fideliter quid scriptor eius cupiat ostendit; videlicet, ut contra rationem, contra fidem, contra omnem morum et dogmatum sanctitatem, vi fera et caeca impotentia dimicetur.

AUG. Absit a christianis potestatibus terrenae reipublicae, ut de antiqua catholica fide dubitent, et ob hoc oppugnatoribus eius locum et tempus examinis praebeant; ac non potius in ea certi atque fundati, talibus, quales vos estis, inimicis eius disciplinam coercitionis imponant. Quod enim propter Donatistas factum est, eorum violentissimae turbae fieri coegerunt, ignorantes quid ante sit gestum, quod eis fuerat ostendendum; quales vos turbas Deus avertat ut habeatis; Deo tamen propitio non habetis.

Foeda conscientia Aug.

11. IUL. Quibus gestis inter voluminis primas partes, progressus est ad distinctionem nuptiarum et concupiscentiae, sicut fuerat tituli inscriptione pollicitus; deditque toto deinceps opere documentum artis et virtutis suae. Inter negationem enim confessorum et negatorum confessionem ultima necessitate vexatus, quid aerumnarum pateretur foeda conscientia publicavit.

AUG. Conviciare quantum potes; quis enim conviciosus hoc non potest?

Poteram tacere.

12. IUL. Priori ergo operi quattuor libellis ea, quam suppeditavit veritas, facultate respondi; praefatus sane praeteriturum me, quae et pro dogmate illius nihil habere ponderis apparebat, et me possent arguere multiloquii, si fuissem imbecilla quaeque et inania persecutus. Quamquam, si hanc regulam, ut decuit, servare licuisset, id est ut nec oppugnationem ex professione inepta mererentur, pene omnia eius inventa publico fuerant spernenda silentio. Sed quoniam, rebus in peiorem partem properantibus (quod mundi fini suo incumbentis indicium est), in Ecclesia quoque Dei adepta est stultitia et turpitudo dominatum; pro Christo legatione fungimur 11, et pro virili portione quantum valemus opis, ad defensionem catholicae religionis afferimus; nec piget mandare litteris remedia, quae contra errorum venena conficimus. aug. Stultitia et turpitudo vos peperit; sed si in Ecclesia dominatum adepta esset, ibi vos utique tenuisset.

Provocatio ad lectores.

13. IUL. Testatus utique, ut dixi, fueram, nec contra omnes me species defendendae traducis in primo disserturum opere, nec cuncta, quae ille liber tenebat, replicaturum; sed cum his conflicturum, in quibus summam et vim sui dogmatis collocasset. Hoc autem me spopondisse fideliter, quicumque vel obliquus sit, tantum diligens utriusque operis lector, agnoscet. Ego autem conscientiae honestate securus inimicum nostrum et adhortor, et stimulo, ut si aliquod a se prolatum, a me praetermissum aestimat argumentum, quod cuiuspiam momenti vel ipse iudicet, in medium proferat, et me timoris dolique convincat.

AUG. Non credo quod ea quae praetermisisti, nullius momenti esse putaveris; quamvis et si hoc te putasse concedam; non tamen ita esse, catholicus et intellegens, si et unum illum meum et tuos quattuor habuerit, diligentiamque adhibuerit, lector inveniet.

Nihil a me impletum est aliter quam promissum.

14. IUL. Scripturarum sane testimonia quaedam latius exposui, quaedam brevius; quia me plene id secuturo opere facturum spopondi. Nihil itaque ibi de omnibus Augustini argumentis et propositionibus non explosum remansit, nihil a me impletum est aliter quam promissum; multa in inventis eius falsa, multa stolida, sacrilega multa convici.

AUG. Hoc quidem dicis, sed tu dicis; qui autem legit et intellegit, si non Pelagianus est, non hoc dicit.

Nulla arrogantia.

15. IUL. Qua professione non est nobis arrogantiae fama metuenda; quia non ingenio meo veritatem defensam, sed imbecillitatem nostri ingenii veritatis viribus confitemur adiutam.

AUG. Elisam dixisses, si verum dicere voluisses.

Fatetur Aug. et me falsum dixisse et se non legisse quid dixerim.

16. IUL. Cum haec itaque haud aliter quam dixi, constet impleta; mirari satis nequeo hominis impudentiam, qui in hoc recenti opere suo libros meos falsitatis accusat, quos tamen necdum in manus suas venisse testatur 12. Durum quidem, quod consuetudo peccandi amorem delicti facit; sed nihil durius, quam quod exstinguit pudorem; quod licet ex improbitatis usu esse constaret, tamen amplius praesentia pericula docuerunt, quam quisquam nostrum poterat autumare. Quando enim crederem eo usque Numidae induruisse frontem, ut in uno opere et uno versu utrumque fateretur, et me falsa dixisse, et se non legisse quid dixerim.

AUG. Si hoc non fecisti, ille fecit qui de libris tuis ea, quae comiti Valerio putavit mittenda esse, decerpsit. Quod eum non credens ego fecisse mendaciter, auctori tribui quod decerptori debui. Tuos quippe libros nondum legeram, sed quae ille ex eis decerpserat, legeram. Si te hominem cogitares, hoc fieri potuisse cum cerneres, nequaquam tam invidiosam quaereres homini hac occasione calumniam.

Aug. legit tantum excerpta.

17. IUL. Nam scribens ad eum, quem miratur studiosum esse librorum suorum, cum sit militiae sudoribus occupatus, indicat ab Alypio chartulas ad se fuisse delatas, quae ita superscriptae essent: Capitula de libro Augustini quem scripsit, contra quae de libris pauca decerpsi. Hic video eum, qui tuae Praestantiae ista scripta direxit, de nescio quibus libris ea, causa, quantum existimo, celerioris responsionis, ne tuam differret instantiam, voluisse decerpere. Qui autem sint isti libri cum cogitarem, eos esse arbitratus sum, quorum mentionem Iulianus facit in epistola quam Romam misit, cuius exemplum simul ad me usque pervenit. Ibi quippe ait: Dicunt etiam istas, quae modo aguntur, nuptias a Deo institutas non fuisse, quod in libro Augustini legitur, contra quem ego modo quattuor libellis respondi. Et post haec verba infert iterum suis sermonibus: Credo ex his libellis ista decerpta sunt; unde melius fortasse fuerat, ut universo ipsi operi eius, quod quattuor voluminibus explicavit, refellendo et redarguendo nostra elaboraret intentio; nisi et ego responsionem differre noluissem; sicut nec tu transmissionem scriptorum, quibus respondendum est, distulisti 13. Ostendit ergo hic apertissime excerpta illa suspicari se de opere meo tumultuarie fuisse collecta; integros autem ignorare libros, quibus tamen audet se dicere respondere potuisse.

AUG. Cur non auderem, qui te in eis vana dixisse dubitare utique non deberem? Non enim contra vera posses loqui nisi vana. Neque meus animus me fefellit; eos namque libros tuos tales inveni, cum legerem, quales praesumpseram esse, antequam legerem.

Epistola directa Romam.

18. IUL. Facit quoque epistolae mentionem, quam a me ait Romam fuisse directam; sed per verba quae posuit, nequivimus quo de scripto loqueretur, agnoscere 14. Nam ad Zosimum quondam illius civitatis episcopum super his quaestionibus duas epistolas destinavi; verum eo tempore, quo adhuc libros exorsus non eram.

AUG. Haec epistola non est ad Zosimum; sed ad eos seducendos qui Romae possent tali suasione seduci. Sed si eam non agnoscis, ecce, non sit tua. Utinam et illi libri non essent tui, sed alieni; ne per eos tu longe a veritate fieres alienus.

Quanta levitas et imbecillitas.

19. IUL. Porro utatur indicio epistolae, qua aut accepit, aut finxit me responsionem contra novos Manichaeos (quia vetus dedignatur videri) quattuor voluminibus explicasse; cur non curavit ea quae obiecissemus addiscere? Cur non studuit, qui cum esset congressurus, agnoscere; sed levitate turpissima concitatus in certamen maximum luminibus involutis, Andabatarum more, processit? Quod factum eiusmodi allegatione defendit, ut dicat se patroni sui festinationem, quam ille in transmittendis schedis habuit, imitari praecipiti responsione voluisse; quasi non honestissime potuerit intimare tempus sibi aliquod debere concedi, quo ad lectionem editi operis perveniret; flagitium esse inter eruditos in scribendi gravitate delinquere, et impatientia deliberandi impugnare, quod nescias. Huc accedit, quod nobis calliditatis moliturus invidiam, quae dictorum eius seriem curtaverit, his excerptis fidem accommodavit, quae verisimilius falsitate eius et malignitate, quam cuiusquam nostrum imperita simplicitate videntur esse composita. Verum id quovis animo, quovis auctore contigerit; nobis tamen duobus suffragatur modis; quia simul patuit et quanta sit levitas, et quanta imbecillitas in veritatis inimico, qui se approbavit, et cum loqui non debeat, tacere non posse, et paucis semiplenis discerptisque magis quam aggregatis sententiis, de primo tamen solum libro meo ita cessisse fractum, ut vulgi in nos femineis admodum vocibus pectora commoveret; quod disputationis nostrae processibus apparebit.

AUG. Quid mihi irasceris, quod ad me libri tui pervenire tardius potuerunt; vel quod eos quaerens non potui celeriter invenire? Tamen potui et omnino debui, ea quae mihi missa chartula continebat, cuiuscumque et qualiacumque essent, ne putarentur invicta, plane apertis, non involutis oculis inspicere, et sine dilatione refellere; quia etsi numquam libros tuos reperire possem, oportuit ut ea, quae alicuius momenti esse credidit, qui tanto viro arbitratus est esse mittenda, quantum valerem, ne quisquam legens eis deciperetur, arguerem. Non ergo mihi quod obiecisti obiceres, nisi tu potius ista, ut non dicam exstinctis, certe clausis oculis loquereris. Nullo modo autem diceres, vulgi a nobis in vos pectora commoveri, nisi scires multitudinem christianam in utroque sexu fidem catholicam non latere, quam conaris evertere.

Naturalis mali opinio.

20. IUL. Admoneo tamen hic quoque, sicut priore a nobis opere factum est, non me omnia examussim eius verba positurum; sed ea capita, quibus destructis, naturalis mali opinio conteratur.

AUG. Ea quae praetermittis, colligentur fortasse vel a nobis vel ab aliis, ut appareat cur praetermiseris.

Textuum truncatio.

21. IUL. Quod licet plene primo opere constet effectum; tamen quoniam nunc nonnulla de uno dumtaxat libro meo sibi refellenda proposuit, meque, ut praelocutus sum, arguit, quod capita dictorum eius quae inserui, magna ex parte truncaverim; ostendam primo, id quod reprehendit, nec a me esse factum, et ab illo impudentissime in hoc eodem opere frequentatum. Tunc probabo, illis ipsis concisis brevibusque sententiis, quas de scriptis meis, quibus fuerat impugnatus, interserit, ita nullis eum solidis responsionibus obstitisse, ut et illa invexata permaneant, et hic planius detestanda fateatur, quam nostra operatio laboraverat explicare.

AUG. Iam superius ad ista respondi.

Omissiones.

22. IUL. Attoniti ergo, quid contra me scripserit, audiamus. Verba - inquit - de libro meo tibi a me misso tibique notissimo ista posuit, quae refutare conatus est: "mnatores nos esse nuptiarum, operisque divini, quo ex maribus et feminis Deus homines creat, invidiosissime clamitant; quoniam dicimus, eos qui de tali commixtione nascuntur, trahere originale peccatum; eosque, de qualibuscumque parentibus nascantur, non negamus adhuc esse sub diabolo, nisi renascantur in Christo " 15. In his verbis meis testimonium Apostoli, quod interposui praetermisit, cuius se premi magna mole sentiebat. Ego enim cum dixissem, homines trahere originale peccatum, mox adiunxi: De quo Apostolus ait: "r unum hominem peccatum intravit in mundum, et per peccatum mors; et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt " 16; quo testimonio, ut diximus, praetermisso, cetera illa contexuit quae supra commemorata sunt. Novit enim quemadmodum soleant haec verba apostolica, quae praetermisit, accipere catholicorum corda fidelium; quae verba tam recta et tanta luce fulgentia, tenebrosis et tortuosis interpretationibus novi haeretici obscurare et depravare moliuntur. Deinde alia mea verba subtexuit, ubi dixi: "c advertunt, quod ita nuptiarum bonum malo originali quod inde trahitur non potest accusari, sicut adulteriorum et fornicationum malum bono naturali, quod inde nascitur, non potest excusari. Nam, sicut peccatum, sive hinc sive inde a parvulis trahatur, opus est diaboli, sic homo, sive hinc sive inde nascatur, opus est Dei ". Etiam hic ea praetermisit, in quibus aures catholicas timuit. Nam ut ad haec verba veniretur, supra dictum erat a nobis: "c ergo quia dicimus, quod antiquissima atque firmissima catholicae fidei regula continetur, isti novelli et perversi dogmatis assertores, qui nihil peccati esse in parvulis dicunt quod lavacro regenerationis abluatur, tamquam damnemus nuptias, et tamquam opus Dei, hoc est hominem qui ex illis nascitur, opus diaboli esse dicamus, infideliter vel imperite calumniantur " 17. His ergo nostris praetermissis sequuntur illa nostra quae posuit, sicut supra scriptum est 18. Quousque simplicitati, qui haec loqueris, religiosorum pectorum et imperitis auribus perstabis illudere? Quem ad finem sese impudentia effrenata iactabit? Nihil te, cum haec scriberes, censura doctorum virorum, nihil reverentia futuri iudicii, nihil ipsa litterarum monumenta moverunt? Patere iam fallaciam tuam, et deprehensam teneri non vides? Quid in primo, quid in secundo opere conscripseris, quem nostrum ignorare arbitraris? Libuit enim prorsus, et decuit, his te compellare modis, quibus in parricidam publicum eloquens consul infremuit 19.

AUG. Bene facis, indicare nobis, ne forte non agnosceremus, de invectivis Ciceronis te ista sumpsisse atque vertisse, sed non timemus Iulianum, cum videmus factum esse Tullianum; immo potius dolemus insanum, cum videmus sensum perdidisse christianum. Quid enim insanius, quam prohibere a parvulis medicum Christum, dicendo non esse in eis quod venit ille sanare? Cicero invectus in patriae parricidam, eam defendebat civitatem quam rex eius Romulus, congregatis undecumque peccatoribus condidit; tu autem tot parvulos, qui sine sacro Baptismate moriuntur, et clamas peccatum nullum habere, et ad civitatem Regis, ad cuius imaginem facti sunt, non permittis accedere.

Me pronuntia vera dicere.

23. IUL. Apostoli me testimonium praetermisisse confingis, quod nec tibi opitulari potest, et a me praetermissum non est; sed eo insertum ordine, quo a te fuerat collocatum; utque in primo fideliter commemoratum, ita enim in quarto operis mei libro, licet cursim et breviter, explanatum est 20. Commemorationem quoque catholicae Ecclesiae, quam tu ad hoc feceras, ut catholicam fidem desererent a te decepti, et catholica miserabiles appellatione gauderent, non praetermisi. Et quamvis nulla argumentorum vis in eiusmodi verbis esset, tamen a me haud aliter dictorum tuorum caput propositum est, quam a te fuerat ordinatum. Lege editos libros meos responsionisque fidem, quam tu arguis fraudis, aspiciens, me interim pronuntia vera dicere; tu vero, si consuetudo tua permiserit, erubesce. Sed iam ostensa inexcusabili falsitate, quae semper quidem turpis, fit tamen turpior cum locum censoris invadit, et deformitatem suam decori exprobrat alieno; responde, quid Manichaeis sensibus aut nomen Ecclesiae aut Apostoli verba conducant, ut ea cum tam magna invidia praetermissa causeris?

AUG. Iam superius respondi huic calumniae tuae, qua mihi verborum tuorum minus integre positorum obicis falsitatem. Sed quod fecit ille decerptor, tu mihi tam libenter non tribueres, si eorum qui haec legunt, nolles esse deceptor.

Omne peccatum conscribunt malae naturae.

24. IUL. Hoc semper fuit maximum inter Manichaeos Catholicosque discrimen, et limes quidam latissimus, quo a se mutuo piorum et impiorum dogmata separantur, immo magna moles sententias nostras quasi coeli a terra profunditate disiungens, quod nos omne peccatum voluntati malae, illi vero malae conscribunt naturae; qui cum diversos sequuntur errores, sed velut de capite fontis istius effluentes consequenter ad sacrilegia flagitiaque perveniunt; sicut Catholici e regione, a bono inchoantes exordio, bonis aucti processibus, ad religionis summam, quam ratio munit et pietas, pervehuntur. Tu igitur malum naturale conatus asserere profano quidem voto, sed inefficaci intentione usurpasti Apostoli testimonium, quem hac eadem perscriptione ostendo nihil tale sensisse, quale tu persuadere conaris, quod repugnantibus modis et illum catholicum confiteris, et dicta eius Manichaeo aestimas suffragari.

AUG. Quos doctores catholicos Manichaeo asseras suffragari, qui in verbis apostolicis intellexerunt trahere parvulos originale peccatum, nec vestro more insano velut sanam laudare naturam, sed ei sanandae adhibuerunt medicinam potius christianam, si christiano corde cogitares, erubesceres, contremisceres, obmutesceres.

Omnes haereses, inventa sua Scripturis communiunt.

25. IUL. Numquid non idem, Adimantus et Faustus (quem in libris Confessionis tuae preaceptorem tuum loqueris 21), haeresiarchae sui traditione fecerunt, obscuriores quasque vel de Evangelio, vel de Apostolorum Epistolis sententias rapientes et corro ntes, ut profanum dogma nominum auctoritate tuerentur? Quamquam quid dico de Manichaeis? Omnes prorsus haereses inventa sua, quibus a pietate et fide exorbitaverunt, Scripturarum elocutionibus sententiisque communiunt.

AUG. Illi obscuras sententias in suum dogma convertere; vos apertas ipso vestro dogmate obscurare conamini. Quid enim apertius quam quod ait Apostolus: Peccatum in hunc mundum per unum hominem intrasse, et per peccatum mortem, et ita in omnes homines pertransisse 22? Quod si probare idem cogeretur Apostolus, ipsam generis humani miseriam testem daret, quae incipit a vagitibus parvulorum, et usque ad decrepitorum gemitus pervenit. Nullo enim modo sub cura omnipotentis et iusti eadem tam magna miseria naturae irrogaretur humanae, nisi in duobus hominibus tota de paradisi felicitate in hanc infelicitatem peccati merito pelleretur.

Scripturae non probant errores.

26. IUL. Num igitur ideo aut Libri sacri auctores probabuntur errorum, aut crimina pereuntium, Scripturarum dignitas expiabit?

AUG. Hoc vobis dicite.

Deus iustus est.

27. IUL. Exstinguatur itaque indisciplinatarum expositionum libido; nihil agere contra manifestam Dei iustitiam verba credantur; quae si eius personae sunt, quam venerari necesse est, defendantur explanationibus divinae congruentibus aequitati; sin autem non metuendo sunt auctore prolata, etiam ineliquata pellantur. Igitur nunc Dei iudicio disputatur, de quo scribitur : Deus fidelis, in quo non est iniquitas; iustus et sanctus Dominus Deus 23. Et iterum: Iustus Dominus, et iustitiam dilexit, aequitatem vidit vultus eius 24. Et iterum: Omnia iudicia tua aequitas 25. Innumera sunt testimonia, quibus aequitas divina in sacris Voluminibus praedicatur; de qua nemo tamen vel Gentilium, vel haereticorum, praeter Manichaeos Traducianosque dubitavit.

AUG. Ex hac aequitate grave iugum est super filios Adam a die exitus de ventre matris eorum 26; quod omnino esse asserit iniquum, qui negat originale peccatum.

Deus esse nisi iustus non potest.

28. IUL. Ita enim omnibus generaliter, edocente natura, inculcatum est, Deum iustum esse, ut manifestum sit, Deum non esse quem constiterit iustum non esse. Potest igitur et homo iustus esse; Deus vero esse nisi iustus non potest.

AUG. Tibi dic.

Deus iustissime iudicat.

29. IUL. Qui cum est hic unus verus cui credimus, et quem in Trinitate veneramur, dubio procul in omnes iudicii est ratione iustissimus.

AUG. Tibi dic: et ostende iustum esse, ut cum tam manifesta miseria, vel ad tam manifestam miseriam nascatur, a quo peccatum originale non trahitur.

Sine aequitate Divinitas tota vilesceret.

30. IUL. De huius itaque legibus ita probari et vindicari non potest, quod esse constat iniustum, ut si hoc fieri posset, illius divinitas tota vilesceret. Ab eo igitur probabitur de Scripturis sanctis iniustitiae dogma firmari, a quo approbari quiverit Trinitatem, cui credimus, divinitatis gloria posse privari.

AUG. Verum dicis: sed vobis dicite, qui gloriam Christo, qua parvulos sanat, molimini auferre.

Non conciliantur Deus et peccatum naturale.

31. IUL. Quod quoniam nec ratio sustinet ulla, nec pietas; aut doce, vel posse esse, vel iustum esse, imputari cuiquam naturale peccatum; aut a Scripturarum sanctarum contaminatione discedito, quarum sententiis sanciri aestimas quod iniquum cogeris confiteri.

AUG. Erratis: vos potius iniquum cogimini confiteri grave super parvulos iugum; si quemadmodum nullum habent proprium, ita nullum trahunt originale peccatum.

Novus Manichaeus antiquo peior.

32. IUL. Quod si neutrum horum quae diximus, facies; et huic Deo te asseris credere, cuius institutis iniustitiam communiri aestimas; cognosce, multo te novum antiquo Manichaeo esse peiorem, qui talem Deum habeas, qualem Manichaeus Dei sui est commentus inimicum.

AUG. Vos peius quam Manichaei saevitis in parvulos. Illi quippe animam saltem, quam partem Dei putant, sanari per Christum in parvulo volunt; vos autem, quem nec in anima, nec in carne ullum malum habere dicitis, per Christum sanari nulla ex parte permittitis. Et praeclari praedicatores sic praedicatis Iesum, ut eum negetis parvulorum esse Iesum. Unde namque hoc nomen acceperit, in Evangelio legite 27, et nolite Salvatorem non salvis parvulis denegare.

Plebeculae detestantur errorem pelagianum.

33. IUL. Quas mihi ergo tu hic ambages, quae cervicalia, mendaciorum et ineptiarum, quae Hierusalem fornicanti Ezechiel propheta imputat 28; admovebis, in quibus muliebres animae cubent, nomina mysteriorum tenentes, cum in ipsam divinitatem retecta profanitate commiserint. Remotis omnibus praestigiis et advocatarum saepe a te plebicularum catervis, doce iustum esse quod per Scripturas sanctas affirmare conaris.

AUG. Plebicularum, quas irrides, catervae, noverunt catholicam fidem, quae a Salvatore salvari confitentur infantes; et ideo Pelagianorum, qui hoc negant, detestantur errorem.

Ne in infinita volumina extendatur oratio.

34. IUL. Ne ergo in infinita volumina exten tur oratio, hic, hic harum de quibus agimus, rerum genus, species, differentia, modus, qualitasque cernatur; immo sollicitius utrum sint, unde sint, ubi sint, quid etiam mereantur, et a quo. Hoc enim modo nec diu per disputationum anfractus errabitur, et certum quod teneri debeat, apparebit.

AUG. Ideo contra unum librum meum libros octo scripsisti, quia per tua compendia dialectica diu disputare noluisti.

Definitio iustitiae.

35. IUL. Creatoris his igitur et creaturae ratio vertitur, id est Dei et hominis; iudicat ille, iudicatur iste; itaque iustitiae et culpae quae sit natura, videatur. Iustitia est, et ut ab eruditis definiri solet, et ut nos intellegere possumus, virtus (si per Stoicos liceat alteri alteram praeferre) virtutum omnium maxima, fungens diligenter officio ad restituendum sua unicuique sine fraude, sine gratia.

AUG. Dic ergo qua iustitia retributum sit parvulis grave iugum tam magnae manifestaeque miseriae; dic qua iustitia ille parvulus adoptetur in Baptismo, ille sine hac adoptione moriatur; cur non sit ambobus honor iste communis, aut ab isto honore alienatio, cum sit ambobus seu bona seu mala causa communis. Non dicis, quia nec Dei gratiam, nec Dei iustitiam homo magis Pelagianus quam Christianus sapis.

Vera virtus est quae quadrua iugalitate perficitur.

36. IUL. Quod si eam maximam dici Zeno non siverit, qui tantam virtutum copulam unitatemque confirmat, ut ubi fuerit una, omnes dicat adesse virtutes et, ubi una non fuerit, omnes deesse; atque illam veram esse virtutem, quae hac quadrua iugalitate perficitur; tunc quoque nobis plurimum praebebit auxilii, cum docuerit, nec prudentiam, nec fortitudinem, nec temperantiam posse sine iustitia contineri; secundum quam veritatem et Ecclesiastes pronuntiat: Qui in uno peccaverit, multa bona perdet 29.

AUG. Audi eumdem Ecclesiasten dicentem: Vanitas vanitatum, et omnia vanitas; quae abundantia hominis in omni labore suo, quem ipse laborat sub sole 30 etc.? Et dic mihi, quare homo etiam vanitati similis factus est 31, qui factus fuerat similis veritati. An hinc excipis parvulos, quos videmus crescendo et, si bene erudiantur, proficiendo, tam magnam minuere, cum qua nati sunt, vanitatem; nec ea tota carere, nisi omnes dies vanitatis velut umbra transierint 32?

Deus est origo iustitiae.

37. IUL. Haec igitur augusta virtus, expunctrix uniuscuiusque meritorum, in operibus quidem imaginis Dei, id est humanae animae, pro creaturae ipsius modo et viribus intermicat; in ipso vero Deo, omnium quae sunt ex nihilo conditore, immenso et claro per aeternum orbe resplendet. Origo eius divinitas est, aetas eius aeternitas, et aeternitas ultro citro nescia vel desinere vel coepisse. Ut ergo genus eius (quo nomine nihil aliud quam originem intellegi volo) Deus est; ita species eius in legum promulgatione iudiciorumque apparet effectibus.

AUG. Si origo iustitiae Deus est, ut fateris, cur homini ab ipso dari iustitiam non fateris, et potius humanae voluntatis arbitrium, quam Dei donum, vis esse iustitiam; ut sis in eis de quibus dictum est: Ignorantes Dei iustitiam, et suam volentes constituere, iustitiae Dei non sunt subiecti 33? Erubescite tandem, obsecro, et ab illo iustitiam poscite, qui est, ut fateri compulsi estis, origo iustitiae.

Iustitiae differentia, modus, qualitas.

38. IUL. Differentiam vero eius non absurde intellegere possumus, variam pro opportunitate temporum dispensationem. Verbi gratia, hostiae de pecoribus in Vetere Testamento fuerant imperatae. Id tunc implere pertinebat ad reverentiam iussionis; nunc vero indicta eorum dissimulatio ita servit iustitiae praecipienti, ut tunc oblatio serviebat. Modus vero eius est vel status, quod nec cuiquam amplius quam vires patiuntur indicit, vel quod misericordiam non retundit. Qualitas autem eius intellegitur, per quam piis mentibus sapit dulciter. Est igitur procul dubio iustitia, sine qua deitas non est; quae si non esset, Deus non esset; est autem Deus, est itaque sine ambiguitate iustitia. Non est autem aliud quam virtus omnia continens, et restituens suum unicuique, sine fraude, sine gratia. Consistit autem maxime in divinitatis profundo.

AUG. Definisti esse iustitiam virtutem omnia continentem, et restituentem suum unicuique, sine fraude, sine gratia. Proinde videmus eam sine fraude restituisse denarium eis, qui per totum diem in opere vineae laboraverant; hoc enim placuerat, hoc convenerat, ad hanc mercedem se fuisse conductos negare non poterant 34. Sed dic mihi, quaeso te, quomodo eis sine gratia tantumdem dedit, qui una hora in illo opere fuerunt? An amiserat fortasse iustitiam? Cohibe itaque te potius. Neminem quippe fraudat divina iustitia, sed multa donat non merentibus gratia. Cur autem huic sic, illi autem sic, aspice quod secutus adiungis. Verissime quippe dicis, eam consistere maxime in divinitatis profundo. In hoc profundo est, quod neque volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei 35. In hoc profundo est, quod ille parvulus in honorem adoptatur per regenerationis lavacrum, ille in contumelia relinquitur, non admittendus ad Regnum; cum amborum in neutram partem sit meritum per voluntatis arbitrium.

Clementia pars magna est iustitiae.

39. IUL. Testimonium vero, ut ab auctore suo, ita etiam vel a probis, vel a improbis meretur, quod et illos iure provexerit, et istos iure damnaverit. Cum vero per se nec boni quidquam nec mali merentibus misericordiam liberalem esse permittit, nihil sentit iniuriae; quia et hoc ipsum, ut sit clemens operi suo Deus, cum in severitatem non cogitur, pars magna iustitiae est.

AUG. Saltem misericordiae nomen attende, et unde dicta sit, respice. Quid igitur opus est misericordia, ubi nulla est miseria? Miseriam porro in parvulis si nullam esse dicitis, eis misericordiam praebendam negatis; si ullam esse dicitis, malum meritum ostenditis. Neque enim sub Deo iusto miser esse quisquam, nisi mereatur, potest. Ecce duo parvuli iacent: unus eorum baptizatus, alter non baptizatus exspirat; cui eorum dicis Deum fuisse clementem? Si uni, ostende alterius malum meritum, qui negas esse originale peccatum; si ambobus, ostende baptizati ullum bonum meritum, qui negas gratiam, ubi nulla est acceptio personarum; et dic, si potes, cur ambos adoptare noluerit, qui certe ambos ad imaginem suam condidit. An ita iustus est, ut non sit omnipotens, si voluit et non potuit? Ubi certe illorum nullus noluit, ne impedimentum potestatis divinae referatis ad meritum voluntatis humanae; hic certe nulli eorum dicere potest Deus: Volui, et noluisti. Aut si propterea non vult infans, quia plorat cum baptizatur, ambo ergo relinquantur, ambo enim nolunt; et tamen unus assumitur et alter relinquitur, quia magna est gratia Dei, et verax iustitia Dei. Sed quare ille potius quam ille: Inscrutabilia sunt iudicia Dei 36.

Iustitia et gratia.

40. IUL. Quos enim fecit quia voluit, nec condemnat nisi spretus; si cum non spernitur, faciat consecratione meliores; nec detrimentum iustitiae patitur, et munificentia miserationis ornatur.

AUG. Qui non condemnat nisi spretus, dic, utrum spernat suam imaginem nisi spretus. Quod si non audes, dic unde spernat eos quos parvulos non adoptat, a quibus eum spretum non invenies, nisi eos invenias in Adam. Ubi simul invenies, ut spernantur, deberi omnibus per iustitiam, nec tamen sperni omnes propter ineffabilem et inscrutabilem gratiam.

Infirma eligit Deus.

41. IUL. His igitur iustitiae, quas praemisimus, divisionibus explicatis, discutiamus quae sit definitio peccati. Equidem affatim mihi tam philosophantium quam eorum qui catholici fuerunt, quod quaerimus, scripta suppeditant; sed vereor ne refrageris et, si philosophorum ego senatum advocavero, tu continuo sellularios opifices omneque in nos vulgus accendas.

AUG. Contumeliosus es in infirma mundi, quae Deus elegit ut confunderet fortia 37. Denique ipsi confundunt eos qui confidunt in virtute sua 38. Ubi quid dicam: Vos estis? Prorsus me tacente apparetis, cum vos non tacetis.

Aut mendax aut temerarius.

42. IUL. Vociferans cum feminis, cunctisque ca nibus et tribunis, quibus octoginta aut amplius equos tota Africa saginatos collega tuus nuper adduxit Alypius.

AUG. Aut calumniaris, aut nescis quid loquaris; et ideo, aut mendax, aut temerarius, ista loqueris. Quid te autem nequius, si haec ipse finxisti? Quid stolidius, si fingentibus credidisti? Iam vero quod etiam scribere ausus es, neque veritus ne ad ea loca libri pervenirent tui, quae terra marique transeuntem seu venientem collegam meum Alypium susceperunt, ubi legi apertissime tua falsiloquia sine tua irrisione vel potius detestatione non possunt; cui, non dico impudentiae, sed dementiae comparatur?

Docentes originale peccatum tu despicis.

43. IUL. Nequaquam te acquiescere eruditorum sententiis, ut addas, secundum quod intellectui tuo congruit dixisse Apostolum, quia stultam fecit Deus sapientiam mundi 39; disputatores vero nostros sine metu a te posse despici, quod nulla auctoritate talium premaris.

AUG. Tu eos despicis, qui eis docentibus originale peccatum ita resistis, ut tamquam Manichaeos insuper crimineris, me nominans, illos significans.

Definitio peccati quod tantummodum peccatum est.

44. IUL. Quid ergo? Acquiescam prorsus tibi, faciamque in hoc loco iacturam omnium, quorum adminiculo uti possem, contentusque ero definitione, quae ad indicium bonae naturae post Manichaeorum secretum de ore tuae honestatis effugit. In eo igitur libro cui titulus est, vel De duabus animabus, vel Contra duas animas, ita loqueris: Exspecta, sine prius peccatum definiamus. Peccatum est voluntas admittendi vel retinendi quod iustitia vetat, et unde liberum est abstinere. Quamquam si liberum non est, nec voluntas dici potest; sed malui grossius, quam scrupulosius definire 40.

AUG. Hic peccatum definitum est quod tantummodo peccatum est, non quod etiam poena peccati. De hoc quippe agendum fuit, quando mali origo quaerebatur, quale commissum est a primo homine ante omne hominis malum. Sed tu aut non potes intellegere, aut non vis.

Aurum est definitio Aug.

45. IUL. O lucens aurum in stercore! Quid verius, quid plenius dici a quoquam vel orthodoxo potuisset? Peccatum est, inquis, voluntas admittendi vel retinendi quod iustitia vetat, et unde liberum est abstinere 41. Ostendit hoc Ecclesiasticus: Deus, inquit, fecit hominem, et dimisit eum in manibus consilii sui; posuit ante eum vitam et mortem, aquam et ignem; quod placuerit ei, dabitur illi 42. Et per Isaiam Deus: Si volueritis, inquit, et audieritis me, quae bona sunt terrae edetis. Si nolueritis, nec audieritis, gladius vos comedet 43. Et Apo olus: Resipiscite iuste, et nolite peccare 44; atque iterum: Nolite errare; Deus non irridetur; quae enim seminaverit homo, illa et metet 45.

AUG. Haec testimonia propter illam voluntatem dicta sunt, in qua quisque id quod vult agit; ut si non habetur, ab eo poscatur qui in nobis operatur et velle 46; si autem habetur, fiant opera iustitiae, et ei, qui illam operatus est, agantur gratiae.

Dextera et sinistra.

46. IUL. Voluntas itaque motus est animi, in iure suo habentis utrum sinisterior ad prava decurrat, an dexterior ad celsa contendat.

AUG. Quid est ergo: Ne declines in dexteram, neque in sinistram 47?

Peccati origo, species, differentia, modus, qualitas.

47. IUL. Motus autem animi eius, qui iam per aetatem iudicio rationis uti potest; cui cum poena monstratur et gloria, aut contra commodum vel voluptas, adiutorium et velut occasio offertur, non necessitas imponitur partis alterutrae. Haec igitur voluntas, quae alternatur, originem possibilitatis in libero accepit arbitrio; ipsius vero operis existentiam a se suscipit, nec est prorsus voluntas antequam velit, nec potest velle antequam potuerit et nolle; nec utrumque habet in parte peccati, id est, velle et nolle, antequam usum rationis adipiscitur. Quibus collectis, apparet te verissime definisse: Peccatum est voluntas retinendi vel admittendi quod iustitia vetat, et unde liberum est abstinere 48. Hoc ergo peccatum, quod claruit nihil esse praeter voluntatem, constat genus, id est ipsam originem, ab appetitu proprio suscepisse. Huius species iam in unoquoque, qui dicuntur atomi, reperitur. Differentia vero et in varietate culparum, et in rationibus temporum. Modus est ipsa immoderatio; nam si modus est servire cui debeas, qui hoc praetermittit, veri modi transgressione delinquit. Hic tamen dici subtiliter potest, modum esse peccati, quia nemo plus quam potest delinquit; nam si supra vires, inefficaci voluntate peccatur; hoc ipsum fieri vel sola potuit voluntate. Qualitas autem ascribatur vitio, per quam ostenditur quid amaritudinis, vel dedecore convehat vel dolore. Est ergo peccatum, quia si non esset, nec tu sequereris errores; nihil est autem aliud, praeter voluntatem excedentem ab eo calle, cui debet insistere, et unde liberum est non deflectere. Fit autem de appetitu inconcessorum; et nusquam est nisi in eo homine, qui et habuit voluntatem malam, et potuit non habere.

AUG. Ipse est Adam, quem nostra illa definitio, quae tibi placuit, intuebatur, cum dicerem: Peccatum est voluntas retinendi vel consequendi quod iustitia vetat, et unde liberum est abstinere 49. Adam quippe omnino, quando peccavit, nihil in se habebat mali, quo nolens urgeretur ad operandum malum, et propter quod diceret: Non quod volo facio bonum, sed quod nolo malum, hoc ago 50. Ac per hoc id egit peccando, quod iustitia vetabat, et unde liberum illi fuerat abstinere. Nam ei qui dicit: Quod nolo malum, hoc ago, abstinere inde, liberum non est. Ac per hoc, si tria ista discernas, et scias aliud esse peccatum, aliud poenam peccati, aliud utrumque, id est ita peccatum, ut ipsum sit etiam poena peccati, intellegis quid horum trium pertineat ad illam definitionem, ubi voluntas est agendi quod iustitia vetat, et unde liberum est abstinere. Peccatum namque isto modo definitum est, non peccati poena, non utrumque. Habent autem tria ista genera etiam species suas, de quibus nunc longum est disputare. Horum sane trium generum si requirantur exempla, primi generis in Adam sine ullo nodo quaestionis occurrit. Multa quippe sunt quae agunt homines mala, a quibus eis liberum est abstinere; sed nulli tam liberum est, quam illi fuit, qui Deo suo, a quo erat conditus rectus, nullo prorsus vitio depravatus adstabat. Secundi autem generis, ubi tantummodo est poena peccati, exemplum in eo malo est, quod quisque ex nulla parte agit, sed tantummodo patitur; velut cum pro suo scelere, qui peccavit, occiditur, sive alia corporis poena quacumque cruciatur. Tertium vero genus, ubi peccatum ipsum est et poena peccati, potest intellegi in eo qui dicit: Quod nolo malum, hoc ago. Ad hoc pertinent etiam omnia quae per ignorantiam, cum aguntur mala, non putantur mala, vel etiam putantur bona. Caecitas enim cordis, si peccatum non esset, iniuste argueretur; arguitur autem iuste, ubi dicitur: Pharisaee caece! 51; et aliis plurimis divinorum eloquiorum locis. Eademque rursus caecitas, si peccati poena non esset, non diceretur: Excaecavit enim illos malitia illorum 52; quod si de Dei iudicio non veniret, non legeremus: Obscurentur oculi eorum ne videant, et dorsum eorum semper incurva 53. Quis porro volens caecus est corde, cum velit nemo caecus esse vel corpore? Proinde originale peccatum nec ad illud pertinet quod primo loco posuimus, ubi est voluntas malum operandi, unde liberum est abstinere; alioquin non esset in parvulis, qui nondum voluntatis utuntur arbitrio; nec ad illud quod secundo commemoravimus. De peccato enim nunc agimus, non de poena, quae non est peccatum, quamvis peccati merito subsequatur; quam quidem patiuntur et parvuli, quia inest eis corpus mortuum propter peccatum 54. Non tamen mors corporis ipsa peccatum est, vel corporales quicumque cruciatus; sed pertinet originale peccatum ad hoc genus tertium, ubi sic peccatum est, ut ipsum sit et poena peccati; quod inest quidem nascentibus, sed in eis crescentibus incipit apparere, quando est insipientibus necessaria sapientia, et mala concupi entibus continentia; origo tamen etiam huius peccati descendit a voluntate peccantis. Fuit enim Adam, et in illo fuimus omnes; periit Adam, et in illo omnes perierunt 55.

Profer per quid doceas naturale peccatum.

48. IUL. Meretur autem et ab honestis exsecrationem, et ab illa iustitia, cuius hic tota causa vertitur, legitimam condemnationem. Omnibus itaque aulaeis reductis profer aliquando luce palam, per quid doceas naturale esse peccatum. Certe nihil superius falso vel de divinae laude iustitiae, vel de culpae definitione collectum est. Ostende ergo, haec duo in parvulis posse constare: si nullum est sine voluntate peccatum, si nulla voluntas, ubi non est explicata libertas, si non est libertas, ubi non est facultas per rationem electionis; quo monstro peccatum in infantibus invenitur, qui rationis usum non habent? Igitur nec eligendi facultatem, ac per hoc nec voluntatem; atque his irrefutabiliter concessis, nec aliquod omnino peccatum. His igitur molibus pressus, videamus quo eruperis. Nullo, inquis, peccato parvuli premuntur suo, sed premuntur alieno 56. Necdum claruit quid mali sentias. Suspicamur enim te ad invidiam cuiuspiam hominis, cuius iniquitatem ut Poenus orator exprimeres, haec in medium protulisse. Apud quem igitur impollutam innocentiam scelus gravavit externum? Quis ille fuit, qui hos adiudicaret reos, tam excors, tam trux, tam oblitus Dei et aequitatis, barbarus perduellis? Laudamus prorsus ingenium tuum; apparet eruditio, non potuisti aliter, dignam generis humani odio, iudicis nescio cuius, immo tyranni allegare personam, quam iurando non solum eum non pepercisse his qui nihil peccavissent, verum etiam his qui nec peccare potuissent. Solet quippe apud suspiciosum animum bona conscientia laborare pro defensione sui, ne forte deliquerit, quia delinquere vel potuit; absolute autem vindicatur a crimine, qui ipsa rei impossibilitate defenditur. Pande igitur quis est iste innocentium addictor. Respondens: Deus; percussisti quidem animum, sed quoniam vix tantum sacrilegium fidem meretur, quid dixeris ambigamus. Scimus enim homonyme usurpari nomen hoc posse: Sunt quippe dii multi et domini multi; nobis tamen unus est Deus Pater ex quo omnia, et unus est Dominus Iesus Christus per quem omnia 57. Quem igitur Deum in crimen vocas? Hic tu, sacerdos religiosissime, rhetorque doctissime, exhalas tristius et horridius aliquid, quam vel Amsancti vallis, vel puteus Averni, immo scelestius quam ipsa in his locis idolorum cultura commiserat 58. Deus, ais, ipse qui commendat suam caritatem in nobis 59, qui dilexit nos, et Filio suo non pepercit, sed pro nobis illum tradidit 60, ipse sic iudicat, ipse est nascentium persecutor, ipse pro mala voluntate aeternis ignibus parvulos tradit, quos nec bonam, nec malam voluntatem scit habere potuisse. Post hanc ergo sententiam, tam immanem, tam sacrilegam, tam funestam, si sanis iudicibus uteremur, nihil praeter exsecrationem tui referre deberem. Iusta enim, et probabili gravitate, indignum te disputatione censerem, qui eo usque a religione, ab eruditione, a communibus postremo sensibus aufugisses ut, quod vix ulla barbaries, Dominum tuum criminosum putares.

AUG. Non est magnum, quod vides non habere parvulos propriam voluntatem ad eligendum bonum, vel malum. Illud vellem videres, quod vidit qui scribens ad Hebraeos dixit, filium Israel Levi in lumbis Abraham patris sui fuisse, quando est ille decimatus, et ideo etiam istum in illo fuisse decimatum 61. Ad hoc si haberes oculum christianum, fide cerneres, si intellegentia non valeres, in lumbis Adam fuisse omnes, qui ex illo fuerant per concupiscentiam carnis orituri; quam, post peccatum, quo illi sua nuditas nuntiata est, sensit, aspexit, erubuit, operuit. Unde Ambrosius doc r meus, tui quoque doctoris excellenter ore laudatus: Quod igitur gravius est, inquit, hac se Adam interpretatione succinxit, eo loci, ubi fructu magis castitatis se succingere debuisset. In lumbis enim quibus praecingimur, quaedam semina generationis esse dicuntur. Et ideo male ibi succinctus Adam foliis inutilibus, ubi futurae generationis non fructum futurum, sed quaedam peccata signaret 62. Merito etiam dicit, quod paulo ante memoravi: Fuit Adam, et in illo fuimus omnes; periit Adam, et in illo omnes perierunt 63. Hoc tu non videns, mihi caecus oblatras; sed in me, quidquid dicis, profecto et in ipsum dicis. Utinam ergo ita mihi cum illo commune sit praemium, sicut abs te audio cum illo commune convicium. Quid est quod clamas, et dicis: Si sanis iudicibus uteremur, nihil praeter exsecrationem tui referre deberem? Possumne tecum largius, beneficentius, liberalius agere, quam ut ipsum inter nos constituam iudicem, de quo tui doctoris Pelagii iudicium iam tenemus? En adest ille, qui inter latinae linguae scriptores, flos quidam speciosus enituit, cuius fidem, et purissimum in Scripturis sensum ne inimicus quidem ausus est reprehendere 64. Hoc Pelagius de Ambrosio iudicavit. Quid ergo de hoc quod inter nos agitur, iudicavit Ambrosius? Dixi superius eius de peccato originali sine ulla obscuritate vel ambiguitate sententias; sed si parum est, adhuc audi: Om s, inquit, sub peccato nascimur, quorum ipse ortus in vitio est 65. Quid ad ista respondes? Illa de Ambrosio dixit praeclara Pelagius; ista pro me contra te manifesta pronun avit Ambrosius; istum reprehende de quo dicit magister tuus, quod eum ne inimicus quidem ausus est reprehendere; et qui sanos iudices quaeris, istum nega sanum, ut te plane profitearis insanum. Sed indignaris homo piissimus, quod parvuli non renati, si moriantur ante propriae voluntatis arbitrium, propter aliena dicantur peccata damnari ab eo, qui commendat caritatem suam in nobis 66, qui dilexit nos, et Filio suo non pepercit, sed pro nobis illum tradidit 67; quasi non de illo gravius conquerantur stulti et indocti similes tui, qui dicunt: Utquid creat, quos impios futuros et damnandos esse praescivit? Utquid eos postremo, donec ad impietatem damnabilem perveniant, facit vivere, quos antequam tales fierent, ex hac vita posset auferre; si animas amat, si commendat caritatem suam in nobis, si Filio suo non pepercit; sed pro nobis omnibus tradidit eum? Quibus si dicatur: O homo, tu qui es qui respondeas Deo? 68 Inscrutabilia sunt iudicia eius 69; irascuntur potius, quam mitescunt. Sed novit Dominus qui sunt eius 70. Si ergo sanis iudicibus uti cupis, audi iudicem sanum singulariter a tuo doctore laudatum. Fuit, inquit, Adam, et in illo fuimus omnes; periit Adam, et in illo omnes perierunt 71. Sed peccatis, inquis, alienis non utique perire debuerunt. Aliena sunt, sed paterna sunt; ac per hoc iure seminationis atque germinationis et nostra sunt. Quis ab hac perditione liberat, nisi qui venit quaerere quod perierat 72? In eis ergo quos liberat, amplectamur misericordiam; in eis autem quos non liberat, agnoscamus iudicium occultissimum quidem, sed sine ulla dubitatione iustissimum.

Quis vestrum peior sit aliis aestimandum relinquo.

49. IUL. Pugnasse quidem cum principe tenebrarum deum lucis, Manichaeus finxit, et credidit, addiditque eius captivam teneri in hoc orbe substantiam; sed tantam infelicitatem colore pietatis nititur excusare, affirmans eum quasi bonum pro patria dimicasse civem, atque ideo obiecisse membra, ne perderet regna. Tu qui haec didiceras, quantum ea vel ad tempus deserendo profeceris intuere; dicis, Deum necessitatem non pertulisse belli, sed iniquitatem admisisse iudicii; nec tenebrosis hostibus, sed perspicuis subiacere criminibus; non impertisse postremo substantiam suam, sed aeternam violasse iustitiam. Quo quis vestrum peior sit, aliis aestimandum relinquo. Illud tamen liquet, ad unum vos opinionis nefas redire. Nam et Manichaeus subscribit iniquitatem Deo suo, cum eum allegat damnaturum, in ultimo die membra quae tradidit; et tu per hoc illum asseris infelicem, per quod corrumpit gloriam qua cluebat, et persequendo innocentiam quam creavit, perdidit iustitiam qua sacerrimus fuit. Tantum igitur huic, quem tu inducis Deo ille, quem magister tuus commentus fuerat, antecellit, quantum excusabilius est praelio superatum esse quam vitio.

AUG. Si tibi placet innocentia parvulorum, remove ab eis, si potes, grave iugum quod est super filios Adam a die exitus de ventre matris eorum 73. Sed puto quod Scriptura, quae hoc dixit, melius te noverat quid esset innocentia creaturae, et quid iustitia Creatoris. Quis autem non videat, si habent parvuli, qualem praedicas, innocentiam, in gravi iugo eorum Dei non esse iustitiam? Porro, quia in iugo gravi eorum divina iustitia est; non est in eis talis, qualem praedicas, innocentia. Nisi forte tibi in hac quaestione laboranti, Deus iustus quidem, sed infirmus quodam modo subvenire poterit, quia suis imaginibus, ne innocentes gravis iugi miseria premerentur, subvenire non potuit; ut eum dicas voluisse quidem, quia iustus est, sed non potuisse quia omnipotens non est; atque ita de his angustiis exeas, ut fidei caput perdas, qua fide primitus in Symbolo confitemur credere nos in Deum Patrem omnipotentem. Deus igitur tuus, in tot et tantis malis quae parvuli patiuntur, aut iustitiam, aut omnipotentiam, aut ipsam curam rerum humanarum est perditurus; quodlibet autem istorum dixeris, vide quid eris.

Reus, non Deus.

50. IUL. Amolire te itaque cum tali Deo tuo de Ecclesiarum medio; non est ipse, cui Patriarchae, cui Prophetae, cui Apostoli crediderunt, in quo speravit et sperat Ecclesia primitivorum, quae conscripta est in caelis 74; non est ipse quem credit iudicem rationabilis creatura; quem Spiritus Sanctus iuste iudicaturum esse denuntiat. Nemo prudentium, pro tali Domino suum umquam sanguinem fudisset; nec enim merebatur dilectionis affectum, ut suscipiendae pro se onus imponeret passionis. Postremo iste quem inducis, si esset uspiam, reus convinceretur esse, non deus; iudicandus a vero Deo meo, non iudicaturus pro Deo. Ut igitur prima fidei fundamenta cognoscas: noster Deus, Ecclesiae catholicae Deus, substantia nobis ignotus est, et ab aspectu similiter remotus; quem vidit nemo hominum, nec videre potest 75; ut aeternus sine principio, ita sanctus iustusque sine vitio; omnipotentissimus, aequissimus, misericordissimus, innotescens solo splendore virtutum; factor omnium quae non erant, dispensator eorum quae sunt, examinator cunctorum qui et sunt et futuri sunt et fuerunt, in ultimo die; terram, caelum, et cuncta simul elementa moturus; excitator cinerum, et corporum restitutor; sed propter solam iustitiam, haec quae diximus, cuncta facturus.

AUG. Si Deum Patriarcharum colis, quare non credis circumcisionem octavi diei, quae praecepta est Abrahae, prefigurationem fuisse regenerationis in Christo? Hoc enim, si crederes, videres non potuisse iuste animam parvuli exterminari de populo suo, si die non circumcideretur octavo 76, nisi alicui fuisset obligata peccato? Si Deum Prophetarum colis, cur non credis quod per eos totiens Deus dixerit: Reddam peccata patrum in filios 77? Si Deum Apostolorum colis, cur non credis, corpus mortuum propter peccatum 78? Si Deum colis in quo speravit et sperat Ecclesia primitivorum, quae conscripta est in caelis 79, cur non credis baptizandos parvulos erui de potestate tenebrarum 80, cum eos propter hoc exsufflet atque exorcizet Ecclesia, ut ab eis potestas tenebrarum mittatur foras? Ille vero quem sperat iudicem rationalis creatura, quae in sanctis eius est et fidelibus, lege nobis, praeter regnum bonis et supplicium malis, quem tertium locum praeparaverit et promiserit non regeneratis innocentibus tuis. Quomodo autem dicis, neminem prudentum pro Domino, quem colimus, sanguinem fundere; cum eum coluerit et pro eo sanguinem fuderit gloriosissimus Cyprianus, qui vos in ista quaestione suffocat, dicens parvulum ex Adam carnaliter natum, contagium mortis antiquae prima nativitate contrahere 81? Videsne te potius reum, qui blasphemas istum sanctorum martyrum Deum? Dicis te colere omnipotentissimum, aequissimum, misericordissimum Deum; sed ipse est omnipotentissimus, qui iugum grave, quo premuntur filii Adam ex die nativitatis suae 82, procul dubio ab eis posset auferre, immo ne ullo tali iugo prorsus gravarentur efficere; sed ipse est aequissimus, qui nullo modo illud imponeret, imponive permitteret, nisi peccata in eis, cum quibus nati sunt, inveniret, quorum reatum renatis idem ipse misericordissimus solveret. Si ergo te delectaret divina iustitia, videres profecto quod ex ipsa veniat, non utique iniuste a parvulis incipiens, nota omnibus humana miseria, qua peragitur haec vita, a primis fletibus nascentium, usque ad extremos halitus morientium; sanctis tantum et fidelibus, sed in alia vita, felicitate promissa.

Pro Deo meo!

51. IUL. Pro hoc igitur Deo meo, quem mihi qualem credo omnis creatura et sancta Scriptura denuntiat, rectius dixi facerem, si nec librorum te concertatione dignum putarem. Verum quoniam mihi potissimum hoc a sanctis viris, nostri temporis confessoribus, munus impositum est, ut dicta tua quid habeant ponderis rationisque discutiam, opportunum fuit ostendere prius, non a te credi ei Deo, qui in Catholicorum semper Ecclesia praedicatus est et us e ad finem ubi illa fuerit praedicabitur.

AUG. Ego potius non te ostendisse, quod te ostendisse dicis, ostendi; et ei me Deo credere, qui a Catholicorum semper Ecclesia praedicatus est, si nimium caecus non sis, edocui.

Hi omnes et alii mei sunt.

52. IUL. Nunc vero consequenter inspiciam, quibus hoc, quod expugnat fides piorum, testimoniis affirmare coneris. Sed quoniam institui libro tuo secundo, quem Alypius detulit, obviare, ne confunderetur rescripti series, paucis adhuc, usque dum ad testimonium Apostoli, quo plurimum tibi videris muniri, sermo perveniat, respondendum est. Illis ergo, quae supra posui, verbis tuis haec, quae sequuntur, adiungis: In his itaque quae praetermisit, hoc timuit, quia cuncta Ecclesiae catholicae pectora convenit, fidemque ipsam antiquitus traditam atque fundatam, clara quodam modo voce compellat, et adversus eos vehementissime permovet quod diximus, quia "nihil peccati esse in parvulis dicunt, quod lavacro regenerationis abluatur" 83. Omnes enim ad Ecclesiam non propter aliud cum parvulis currunt, nisi ut in eis originale peccatum generatione primae nativitatis attractum regeneratione secundae nativitatis expietur. Deinde ad nostra superiora verba revertitur, quae nescio cur repetat: "Eos autem qui de tali commixtione nascuntur, dicimus trahere originale peccatum; eosque, de parentibus qualibuscumque nascantur, non negamus adhuc esse sub diabolo, nisi renascantur in Christo" 84. Haec verba nostra et paulo ante dixerat. Deinde subiunxit quod de Christo diximus: "Qui de eadem sexus utriusque commixtione nasci noluit". Sed etiam hic praetermisit quod ego posui: "Ut per eius gratiam eruti de potestate tenebrarum in regnum illius, qui de eadem sexus utriusque commixtione nasci noluit, transferantur". Vide, obsecro te, quae nostra verba vitavit, tamquam inimicus omnino gratiae Dei, quae venit per Iesum Christum Dominum nostrum. Scit enim ab illa Apostoli sententia, qua dixit de Deo Patre: "i nos eruit de potestate tenebrarum, et transtulit in regnum Filii caritatis suae " 85; improbissime et impiissime parvulos separari; ideo procul dubio verba ista praetermittere quam ponere maluit 86. Egone sum inimicus gratiae Dei, homo omnium impudentissime, qui in primo libro meo, unde tu ista a contextu suo avulsa rapuisti, ut aliquid sine ratione garrires, professione pura et plena os tuum mysteriis Manichaeorum madens tuorumque damnavi?

AUG. Numquid ut habeas causam bonam conviciando facturus es? Dic quorum meorum os, sicut meum damnasse te iactas. Dicturus es: Manichaeorum; sed ut maledicus, non ut veridicus. Ego enim et Manichaeos detestor, et adiutores eorum, in quibus appetis principatum, et utrosque adiuvante ac subve ente Domino Deo nostro catholica veritate redarguo. Sed ostendam meos, quos in me tanto nequius quanto astutius criminaris. In hac enim causa, ubi originalis peccati vertitur quaestio, propter quod me nomine Manichaeorum atrocissimis dignum arbitraris opprobriis, meus est Cyprianus, qui cum peccasse nihil dixerit parvulum, non tamen tacuit, eum contraxisse peccati ex Adam prima nativitate contagium 87. Meus est Hilarius, qui cum exponeret quod in Psalmo legitur: Vivet anima mea et laudabit te 88. Vivere se, inquit, in hac vita non reputat; quippe qui dixerat: "ce in iniquitatibus conceptum sum, et in delictis peperit me mater mea " 89, scit sub peccati origine, et sub peccati lege se natum 90. Meus est a tuo doctore excellentissime laudatus Ambrosius, qui dixit: Omnes homines sub peccato nascimur, quorum ipse ortus in vitio est; sicut habes lectum, dicente David: "ce enim in iniquitatibus conceptus sum, et in delictis peperit me mater mea ". Ideo Pauli caro, corpus mortis erat 91. Meus est Gregorius, qui cum de Baptismo loqueretur: Venerare, inquit, nativitatem, per quam terrenae nativitatis vinculis liberatus es 92. Meus est Basilius, qui cum ageret de ieiunio: Quia non ieiunavimus, inquit, decidimus de paradiso; ieiunemus ut ad eum redeamus 93. Meus est Ioannes Constantinopolitanus, dicens: Adam peccavit illud grande peccatum, et omne hominum genus in commune damnavit 94. Hi omnes, et alii socii eorum eadem sentientes, quos commemorare longum est, mei sunt; si agnoscis, et tui sunt; sed mei doctores, improbatores tui. Quomodo igitur os meum meorumque damnasti; cum istorum, quos esse conspicis meos, concordissimo et veracissimo potius ore ipse damneris? Istisne tu luminibus civitatis Dei, mente tenebrosissima, fronte impudentissima, lingua procacissima audes crimen obicere Manichaei? Si autem non audes, cur mihi non ob aliud audes, nisi quia hoc dico, quod dicunt quibus non audes?

Baptismatis gratia locupletem credimus.

53. IUL. Ibi namque hic est a me collatus ordo verborum, cum dixissem auctorem Deum caeli et terrae, omniumque quae in eis sunt, ac per hoc et hominum propter quos cuncta facta sunt. Non autem me fugit - inquio - cum haec dicimus, illud de nobis disseminandum esse, quia gratiam Christi necessariam parvulis non putemus. Quod christianos populos laudabiliter et vehementer offendit; si tamen dicti per se nefarii non nos arbitrarentur auctores; eo enim modo nec de fratribus suis falsa credendo crimen incurrerent, et studiosos se circa amorem fidei comprobarent. Munienda igitur nobis ista pars est contra impetum vanitatis, et confessione brevi os obloquentium consuendum. Nos igitur in tantum gratiam Baptismatis omnibus utilem aetatibus confitemur, ut cunctos, qui illam non necessariam etiam parvulis putant, aeterno feriamus anathemate. Sed hanc gratiam locupletem spiritalibus donis credimus, quae multis opima muneribus ac reverenda virtutibus, pro infirmitatum generibus et humanorum statuum diversitatibus, una, tam remediorum collatrice quam munerum, virtute medicatur. Quae cum admovetur, non est mutanda pro causis; iam enim ipsa dona sua pro accedentium capacitate dispensat. Sicut enim artes omnes non pro diversitate materiarum, quas arripiunt excolendas, ipsae quoque aut detrimenta aut augmenta patiuntur, sed idem semper atque uno modo se habentes multiplici decorantur effectu; ita et secundum Apostolum: "a fides, unum Baptisma " 95. Et multiplicantur et dilatantur in donis, nec tamen in mysteriorum mutantur ordinibus. Sed haec gratia non adversatur iustitiae, quae maculas eluit iniquitatis; nec facit peccata, sed purgat; quae absolvit reos, non calumniatur innocuos. Christus enim, qui est sui operis redemptor, auget circa imaginem suam continua largitate beneficia; et quos fecerat condendo bonos, facit innovando adoptandoque meliores 96. Hanc igitur gratiam, per quam reis venia, illuminatio spiritalis, adoptio filiorum Dei, municipatus Hierusalem caelestis, sanctificatio atque in Christi membra translatio, et possessio Regni caelorum mortalibus datur, qui aliquibus negandam putat, omnium bonorum exsecrationem meretur.

AUG. In his omnibus quae commemorasti gratiae Dei muneribus illud, quod prius posuisti, dari per illam reis veniam, non vis ad parvulos pertinere, quos ullum reatum negas ex Adam trahere. Cur ergo cetera multis negat Deus parvulis, qui sine hac gratia in illa aetate moriuntur? Cur, inquam, non eis datur illuminatio spiritalis, adoptio filiorum Dei, municipatus Hierusalem caelestis, sanctificatio atque in Christi membra translatio, et possessio regni caelorum? Haeccine tot munera tam necessaria, tot imaginibus suis nullum secundum vos peccatum habentibus negaret Deus, penes quem summa potestas est, cum hoc beneficium non a se prohibeat voluntas contraria parvulorum? Tu certe ut hanc a vobis amolireris invidiam, qua dicimini parvulis Baptismi gratiam denegare, dixisti quod eam gratiam, qui aliquibus negandam putat, omnium bonorum exsecrationem meretur. Non igitur eam Dei omnipotentis aequitas negaret innumerabilibus parvulis, qui sine hac sub eius omnipotentia moriuntur, si mali nihil in eius occulto iudicio mererentur. A quo iudicio de stirpe Adam venientibus omnibus debito, quicumque secundum gratiam, non secundum debitum liberantur, non in suis meritis, sed in Domino glorientur. Vos ergo si carere vultis opprobrio, quo Ecclesiae catholicae detestabiles facti estis, sinite Christum parvulis esse Iesum. Quod omnino non erit, si non eis conferet propter quod hoc nomen accepit, id est, si non eos salvos faciet a peccatis eorum 97. Hoc igitur de ista gratia dicite, ut offensione Christianorum, de qua conquerimini careatis, quod dixit catholicus doctus doctorque Gregorius: Venerare nativitatem, per quam terrenae nativitatis vinculis liberatus es 98. Nullo itaque modo ad istam gratiam pertinere parvulos confitemini, quamdiu negatis eos nativitate caelesti a terrenae nativitatis vinculis liberari.

Mysteria non debent mutari pro causarum varietate.

54. IUL. Quae quoniam, ut locus interim hic patiebatur, munivi, revertamur illo unde digressi sumus; de hoc ipso, ubicumque opportunum fuerit, plenius locuturi. Ecce quanta confessionis luce, et eos qui Baptisma parvulis denegarent, et vos qui eius praeiudicio iustitiam Dei audetis maculare, reprobavi; protestans aliud me non tenere, quam instituta mysteria iisdem, quibus tradita sunt verbis, in omni prorsus aetate esse tractanda, nec pro causarum varietate debere mutari; verum fieri peccatorem ex malo perfecte bonum; innocentem autem, qui nullum habet malum propriae voluntatis, ex bono fieri meliorem, id est, optimum; ut ambo quidem in Christi membra transeant consecrati; sed unus deprehensus in mala vita, alter in bona natura. Ille enim innocentiam, quam exortus acceperat, prava actione corrupit; hic vero sine laude, sine crimine voluntatis, hoc solum habet, quod a Deo conditore suscepit, qui infucata primaevitate felicior, bonum simplicitatis suae vitiare non potuit, nullum habens de actibus meritum, sed hoc solum retinens, quod tanti opificis dignatione possedit.

AUG. Quare ergo grave iugum super eum a die exitus de ventre matris eius 99? Cur tanta corruptibilitas corporis, ut hac aggravetur anima eius 100? Cur tanta mentis obtunsio, ut etiam plagis erudiatur tarditas eius? Quousque, Iuliane, gravis es corde? Quousque diligis vanitatem, et quaeris mendacium 101, quo vestra haeresis fulciatur? Numquid si nemo peccasset, si natura humana in ea qua condita est bonitate mansisset, etiam in paradiso ad istas homo miserias, ut alia taceam, nasceretur?

Infantes quoque sunt veteres homines.

55. IUL. Aetas igitur illa sicut misericordiam Christi praedicat innovata, id est, innovantis mysterii virtute provecta; ita iniquitatem iudicis, infamiam iustitiae, aut accusata, aut aggravata convincit.

AUG. Ex qua vetustate aetas illa dicitur innovata, cum sit ortu nova? Labia dolosa sunt ista; si vis agnoscere vetustatem, ex qua parvuli christiana gratia renovantur, audi fideliter quod ait homo Dei Reticius ab Augustoduno episcopus, qui cum Melchiade Romano Episcopo quondam iudex sedit, Donatumque damnavit haereticum. Hic enim cum de christiano Baptismate loqueretur: Hanc igitur, inquit, principalem esse in Ecclesia indulgentiam, neminem praeterit, in qua antiqui criminis omne pondus exponimus, et ignorantiae nostrae facinora prisca delemus; ubi et veterem hominem cum ingenitis sceleribus exuimus 102. Audisne non postea perpetrata, sed etiam ingenita scelera veteris hominis? Numquid Manichaeus fuit iste Reticius? Quomodo ergo non dolose innovari parvulos dicitis in christiana regeneratione, qui mala, quae ingeneravit antiqui criminis pondus, in vetere homine non vultis agnoscere? Deinde, si aggravata aetas illa iniquitatem iudicis convincit, ut dicis, itane non est aggravata gravi iugo super filios Adam? Et tamen non est hinc iniquus Deus; ac per hoc merito est aggravata. Nullum est autem huius aetatis meritum malum, si non est originale peccatum.

Dic quare exsufflentur.

56. IUL. Non ergo unitate sacramenti rea monstratur infantia, sed veritate iudicii nihil aliud quam innocens approbatur.

AUG. Invenisse te putas quare baptizetur; dic quare exsuffletur. Certe Pelagii auctoris vestri magna et invicta est putata sententia, ubi ait: Si Adae peccatum etiam non peccantibus nocuit, ergo et Christi iustitia etiam non credentibus prodest 103. Quid ergo de parvulis dicitis quando baptizantur? Credunt, an non credunt? Si dixeritis: Non credunt, quomodo non eis Christi iustitia etiam non credentibus prodest, ut Regnum caelorum possideant? Aut si prodest, ut cogimini confiteri; sic igitur eis nocuit Adae peccatum nondum peccandi habentibus voluntatem, quomodo eis prodest iustitia Christi nondum credendi habentibus voluntatem? Si autem dixeritis: Per alios credunt, sic etiam per alium peccaverunt. Et quoniam verum est quod per alios credunt (propter hoc enim et fideles per totam Ecclesiam nuncupantur), profecto pertinent ad illud quod ait Dominus: Qui autem non crediderit, condemnabitur 104. Condemnabuntur ergo si per alios non credant, cum per se ipsos non valent credere; condemnari autem iuste nullo modo possent, si non sub peccato, ac per hoc et sub peccati principe nascerentur. Propter hoc ergo et exsufflantur. Removete ab eis deceptoriam vanitatem vestram; sinite parvulos venire ad Iesum 105, qui salvum facit populum suum (in quo utique et ipsi sunt) a peccatis eorum 106.

Potest Deus dimittere maioribus peccata propria et parvulis imputare aliena.

57. IUL. Quamquam mihi, ut de statu explicando immorer parvulorum, consequentia rationis indicit, quae res sua lege coniunctas dividi non sinit. Ceterum facilior esset iactura nascentium, si non eis compericlitaretur ipsa maiestas. Excusa igitur Deum, et accusa parvulum; iustum doceatur ille quod facit, qui sine iustitia Deus esse non potest; et quaevis suscipiat persona supplicium. Ceterum nunc extra sacrilegium res, quas putas esse consertas, mutuo sibi vehementer repugnant. Dicis enim, quoniam unis mysteriis, idololatrae ac parricidae, imbuuntur et parvuli, omnes scelestos posse convinci; et addis rem multo absurdiorem, a Sacramenti huius, de quo agimus, auctore aliena peccata innocentibus imputari. Hoc est quod pugnare dixi, quia non capit rerum natura ut uno tempore et adeo sit misericors Deus, ut propria unicuique confitenti peccata condonet; et adeo crudelis, ut innocenti impingat aliena. Horum prorsus cum alterum dederis, alterum sustulisti; si donat veniam reis, non calumniatur innoxiis; si calumniatur innocuis, numquam parcit obnoxiis.

AUG. Tu potius facis iniustum Deum, cum tibi videtur iniustum peccata patrum reddere in filios, quod se ille facere et verbis saepe testatur et rebus ostendit. Tu, inquam, facis iniustum Deum, sub cuius omnipotentis cura, cum videas gravi iugo miseriae parvulos premi, nullum eos peccatum habere contendis, simul accusans et Deum, et Ecclesiam; Deum quidem, si gravantur et affliguntur immeriti; Ecclesiam vero, si exsufflantur a iure diabolicae potestatis alieni. Ubi autem somniasti, idololatris et parricidis originalia parvulorum nos aequare peccata? Verum tamen mysteriis indita remissio peccatorum, in peccatis, et maioribus, et minoribus, et pluribus, et paucioribus, et singulis, vera est; in nullis vero peccatis, sicut esse parvulorum dicitis, falsa est. Sic autem aliena sunt originalia peccata propter nullum in eis nostrae voluntatis arbitrium, ut tamen propter originis contagium esse inveniantur et nostra. Quid est ergo quod clamas, et dicis non posse Deum et dimittere peccata maioribus propria, et imputare parvulis aliena; nec vis attendere, quod nonnisi in Christo renatis utraque; non renatis autem in Christo, neutra dimittat? Ipsa sunt enim christianae gratiae sacramenta abscondita sapientibus et prudentibus, et revelata parvulis 107. In quibus o si esses, nec quasi magnus in tua virtute confideres, profecto intellegeres, sic imputari generatis parvulis iniustitiam primi hominis ad subeundum supplicium, quemadmodum imputatur parvulis regeneratis iustitia secundi hominis ad obtinendum Regnum caelorum; quamvis voluntate atque opere proprio nec illum in malo, nec istum in bono reperiantur imitati.

Obscaenitas tua.

58. IUL. Nihil itaque in verbis tuis, coactus, ut dicis, timore praeterii. Quid enim in tam elegantis ingenii possem pavere monumentis, nisi forte hoc solum, quod horrorem de obscaenitatis tuae impugnatione perpetior?

AUG. Si emeres ista convicia, prodigum te dicerem; gratis tibi adiacent; cur non eis fruaris, quibus maledicum animum pascis?

Concilium malignantium qui credunt peccatum originale.

59. IUL. Audi igitur, contra ea quae dixisti, breviter: non sunt Ecclesiae catholicae pectora, quae sermo tuus convenit, si a pietate et ratione discordant. Quod utrumque committunt, cum nec de Dei aequitate bene aestimant, nec mysteriorum, quae criminantur, sapientiam et divitias intellegunt. Non est haec fides antiquitus tradita atque fundata, nisi in conciliis malignantium, inspirata a diabolo, prolata a Manichaeo, celebrata a Marcione, Fausto, Adimanto, omnibusque eorum satellitibus, et nunc a te in Italiam, quod graviter gemimus, eructata.

AUG. Quo ore, qua fronte concilium malignantium dicis, consensionem tot catholicorum, qui doctores Ecclesiarum fuerunt ante nos? Quasi vero, si in concilio episcoporum, quod non salubriter, sed iactanter, propter vestras quaestiones debere dicitis congregari, sederent episcopi, quos supra memoravi, ut alios omittam, Cyprianus, Hilarius, Ambrosius, Gregorius, Basilius, Ioannes Constantinopolitanus, aliquos eorum qui nunc manent facile inveniretis, quos eis in doctrina ecclesiastica antiquitus tradita aequare, nedum praeferre possetis. Cum ergo ipsi contra vos de peccato originali proferant apertas clarasque sententias, et quas paulo ante posui, et alias plurimas; horumne in catholica veritate consensum audetis malignantium appellare concilium? Et cogitatis, quid istis contradicatis, ac non potius quo fugiatis, si eis consentire non vultis? Sed quoniam me dixisti eructasse in Italiam quod gematis, eumdem illum episcopum Italiae a tuo doctore laudatum in tuam frontem replico Ambrosium. Omnes homines, inquit, sub peccato nascimur, quorum ipse ortus in vitio est; sicut habes lectum, dicente David: "ce in iniquitatibus conceptus sum, et in delictis peperit me mater mea " 108. Ideo Pauli caro corpus mortis erat, sicut ipse ait: "is me liberabit de corpore mortis huius? " 109. Christi autem caro damnavit peccatum, quod nascendo non sensit, quod moriendo crucifixit, ut in carne nostra esset iustificatio per gratiam, ubi erat ante colluvio per culpam 110. Hanc ergo fidem antiquitus traditam dico atque fundatam; tu renuis, et cui relucteris, non respicis. Numquid huic eam a diabolo dicere poteris inspiratam? Numquid iste Manichaeus est? Numquid Marcion, Faustus, Adimantus? Non utique, sed longe his dissimilis, longeque contrarius. Pelagius certe dicat quis iste sit. Ille, ille est, cuius fidem, et puris mum in Scripturis sensum ne inimicus quidem ausus est reprehendere. Quid est, Iuliane? Ubi te vides? Ille, cuius ne inimicus quidem reprehendere ausus est fidem, hanc habebat fidem, quam tu ita reprehendis, ut eam tribuas conciliis malignantium. Ecce non est eorum, sed est Ambrosii; quia vera est, quia sana est, quia ut dixi, antiquitus tradita atque fundata est, haec et mea est. Non ergo hanc in Italiam (quod vos gemere dicitis) eructavi; sed potius ab isto episcopo Italiae hanc praedicante et docente lavacrum regenerationis accepi. Quoniam fides ista catholica est, et tamen tua non est; tu ergo ubi es? Vide, obsecro, et redi. Videre tibi expedit, non invidere; redire cupimus, non perire.

Voluntas assensus, contagium.

60. IUL. Nihil est peccati in homine, si nihil est propriae voluntatis vel assensionis; hoc mihi hominum genus, quod vel leviter sapit, sine dubitatione consentit. Tu autem concedis nihil fuisse in parvulis propriae voluntatis; non ego, sed ratio concludit: nihil igitur in eis esse peccati. Nequaquam ergo propter hoc ad Ecclesiam deferuntur, ut infamentur, immo ut infament Deum: sed deferuntur, ut laudent Deum, quem et bonorum naturalium et donorum spiritalium protestantur auctorem.

AUG. Non infamantur, cum exsufflantur, sed eruuntur de potestate tenebrarum; nec infamant Deum, sed quo creatore nati sunt, hoc indigent salvatore; et ideo renascendo, ex Adam transferuntur ad Christum. Ubi autem dixisti: Nihil est peccati in homine, si nihil est propriae voluntatis, vel assensionis, plenius verum diceres, si adderes: Vel contagionis.

Quod innascitur perseverat.

61. IUL. Originale autem peccatum, si generatione primae nativitatis attrahitur, nuptias quidem a Deo institutas damnare potest, ceterum auferri a parvulis non potest; quoniam quod innascitur, usque ad finem eius, cui a principiorum causis inhaeserit, perseverat.

AUG. Nec nuptias damnat, quia non ipsae sunt causa eius; et aufertur ab Omnipotente illo, qui et homo nasci potuit sine illo.

Omnia sunt consequenter dicta.

62. IUL. Nullam itaque tibi calumniam commovemus, quasi damnes nuptias, et quasi hominem, qui ex illis nascitur, opus diaboli esse dicas; nec infideliter hoc obicimus, nec imperite colligimus; sed qui sit consequentium sententiarum effectus, sollicite et simpliciter intuemur. Numquam sunt enim sine commixtione nuptiae corporales. Tu dicis, quicumque ex illa commixtione nascuntur, ad diabolum pertinere; dubio procul pronuntias nuptias ad ius daemonis pertinere.

AUG. Numquid nos dicimus, sine commixtione corporis nuptias in paradiso esse potuisse, si nemo peccasset? Sed non ibi esset malum, quo nunc bene utitur pudicitia coniugalis. Illud autem malum est a vulnere, quod diabolica inflixit astutia. Hinc rea tenetur propago mortalium; hinc est qui nascitur sub principe peccatorum, donec renascatur in Christo, qui nullum habuit omnino peccatum; a quo solo vinculum solvitur mortis, quia solus fuit liber in mortuis.

Crudelis misericordia.

63. IUL. Dicis trahi naturae conditione peccatum, qui vis hoc malum a voluntate primi hominis accidisse. Differo hic responsionem, qua convincendus es quod sine verecundia mentiaris. Sed quod ad praesentem locum spectat, colligo, et sapientiae ratiocinanti credo, quod naturam videlicet diabolicam sine ambiguitate definias. Nam si in ea vel per eam est, propter quod homo a diabolo possidetur; irrefutabiliter diaboli est, per quod Dei imaginem sibi potuit vindicare. Immo nec imago Dei est, quae per exortum suum in regno diaboli est.

AUG. Credis, sed opinanti stultitiae, non ratiocinanti sapientiae. Sine parvulos erui de potestate tenebrarum, ut Christi transferantur in regnum. Nam dicendo eos veteris delicti non habere contagium, et sic removendo a misericordia Salvatoris, qui salvum facit populum suum a peccatis eorum 111, unde vocatus est Iesus; nihil agis, nisi ut ira Dei maneat super eos, de qua locutus est Iob, dicens: Homo natus ex muliere, brevis vitae, et plenus irae, et sicut flos feni decidit, fugit autem sicut umbra, et non stabit; nonne et huius curam fecisti, et hunc fecisti intrare in conspectu in iudicium? Quis enim erit mundus a sordibus? Ne unus quidem, etiamsi unius fuerit diei vita eius super terram 112. Sed videlicet, homo misericors, miseraris imaginem Dei, ne dicas eam sub peccato carnaliter nasci. O quam crudelis est ista vana misericordia tua, quae parvulis negat misericordiam Salvatoris sui; qui venit quaerere quod perierat 113! Per illas igitur sordes, sine quibus homo Dei dicit esse neminem, etsi unius diei sit vita eius super terram, sibi vindicat diabolus imaginem Dei, non per substantiam, quam creavit Deus. Vitiata est enim natura, non vitium est. Sed tu: Nec imago Dei est, inquis, quae per exortum suum in regno diaboli est. Quid, si tibi alius dicat: Non est imago Dei, quae nullo rea peccato, non tamen intrat in regnum Dei? Nonne, quid respondeas non habebis, si vana respondere nolueris? Et certe propterea est homo imago Dei, quia factus est ad similitudinem Dei 114. Cur ergo et vanitati similis factus est, propter quod dies eius velut umbra praetereunt 115? Non enim ab hac vanitate separaturus es parvulos, cum dies eorum velut umbra praetereant. Postremo numquid eos et a viventibus separabis? Audi ergo eum qui dicit in Psalmo: Ecce veteres posuisti dies meos, et substantia mea tamquam nihil ante te; verumtamen universa vanitas, omnis homo vivens 116. Cum ergo sit imago Dei omnis homo vivens, dic unde sit etiam vanitas omnis homo vivens. Sed quid dicturus es, qui non vis agnoscere, aliud horum esse ex conditione Dei, aliud accidisse ex conditione peccati? Permittite, quaesumus, ut homo vivens, qui ad Dei similitudinem factus est, eruatur a potestate tenebrarum, sub qua vanitati similis factus est; eruatur autem nunc interim a reatus obligatione; post hanc vero corruptibilem vitam, ab omni etiam vanitate.

Novus Calliphons.

64. IUL. Si igitur legas opus meum, desines mirari, cur ad verba tua, quae supra posueram, reverterim. Promiseram quippe me de scriptis tuis probaturum, quoniam tu inter impietatem quam biberas, et eius invidiam quam time s, pariter utrumque dixisses, et quod a Catholicis, et quod a Manichaeis asseri solet. Est itaque ibi talis ordo verborum admotus tuo capiti, quod nunc fronte sycophantae interpolatum fuisse mentitus es. Scio me magna pollicitum, id est, ut de adversarii sermonibus approbarem et eos, qui homines opus Dei negant, iure damnari, et istum ipsum, qui hoc confitetur, nihil aliud agere, quam ut peculium diaboli confirmet esse quidquid de nuptiarum fecunditate procedit. Hoc enim genere, patrocinii sui quoque legibus, Manichaeorum opinio destruetur. Verum id tota libri eius exordia publicarunt. Ait enim opus esse divinum homines, qui ex nuptiis, id est, ex maribus nascuntur et feminis; qua sententia omne quod erat acturus evertit, nobisque assentitur dicentibus esse impios, qui haec audeant denegare. Absoluta igitur iam una pars est: superest ut ostendam id eum, quod nuper impugnarat, astruere. Quibus dictis partem tui capitis retractavi, in qua dixeras: Eos, qui de tali commixtione nascuntur, dicimus trahere originale peccatum, eosque de parentibus qualibuscumque nascantur, non negamus adhuc esse sub diabolo, nisi renascantur in Christo, et per eius gratiam de potestate eruti tenebrarum, in regnum illius qui ex eadem sexus utriusque commixtione nasci noluit, transferantur 117. Cur ergo putes hinc te excusari posse ab errore Manichaeorum, quia ausus es sententiam, cum qua omnibus ingenii tui viribus luctabaris, inserere; cum hoc non patrocinium erroris tui, sed testimonium sit stultitiae singularis, qui putas Calliphontis more virtutem et vitia, iustitiam et iniquitatem oratione tua posse in foedera convenire? Quod autem ait Apostolus: Qui eruit nos de potestate tenebrarum, et transtulit in regnum Filii dilectionis suae 118; lege quartum operis mei librum, et tunc tibi quid Magister Gentium senserit, innotescet.

AUG. Sexto nostro responsum est quarto tuo, et nunc ego magis admoneo ut illa tua et mea legant, qui volunt scire quantum ibi fueris a veritate devius, et quanta sis veritate convictus. De hac autem chartula, in qua ex tuis libris quaedam decerpta conscripta sunt, liberum tibi est mihi imputare quod ille fecit, qui eam misit homini, a quo missa est mihi. Ille quippe quod voluit, in ea posuit ex opere tuo, et quod voluit praetermisit; unde tibi iam supra breviter satisque respondi. Quid te obscuris tuis adversus Apostoli manifesta conaris involvere? Ille Deum praedicans ait: Qui eruit nos de potestate tenebrarum, et transtulit in regnum Filii caritatis suae 119; et tu dicis hoc ab illo, exceptis parvulis, dictum. Si ergo non eruuntur parvuli de potestate tenebrarum, non sunt mortui; si non sunt mortui, non pro eis mortuus est Christus; tu autem etiam pro ipsis Christum mortuum confiteris; et idem Apostolus dicit: Unus pro omnibus mortuus est; ergo omnes mortui sunt 120. Conclusio haec Apostoli invicta est; ac per hoc quia et pro parvulis mortuus est, profecto etiam parvuli mortui sunt. Mortuus est porro Christus, ut evacuaret eum qui potestatem habebat mortis, id est, diabolum 121. Sine igitur parvulos, ut vivant, de potestate erui tenebrarum. Quid est autem, quod mihi Calliphontis morem obicis, vel errorem, in eo quod me putare dicis virtutem et vitia, iustitiam et iniquitatem oratione mea posse in foedera convenire? Ego quidem absit ut hoc vel corde teneam, vel sermone suadeam; sed tam bene te intellexisse istum philosophum gratulor 122. Etenim cum ille putaverit in virtute animi et in voluptate corporis esse hominis bonum; tu eum dicis virtutes et vitia voluisse coniungere; ac per hoc, sicut decuit, vitium iudicasti esse corporalis appetentiam voluptatis; vitium est igitur libido, quam laudas. Subrepsit itaque undecumque tuis sensibus veritas, ut susceptae tuae causam paululum deserens, quod dicimus diceres.

Non sunt nuptiae solum sexus utriusque commixtio.

65. IUL. Argui ergo, et iure argui, deiectam et debilem varietatem, qua fuerat effectum ut et nuptias te non damnare praemitteres, et diceres, ob viri et feminae commixtionem, quam de nuptiarum conditione et natura venire perspicuum est, immo in qua sola (quantum ad conflictum nostrum respicit) nuptiarum veritas est, homines in diaboli iura transcribi.

AUG. Si in sola viri et feminae commixtione est veritas nuptiarum; eadem ergo est veritas adulteriorum quae nuptiarum, quia in utrisque est ista sexus utriusque commixtio. Quod si absurdissimum est; non in sola, ut deliras, commixtione maris et feminae nuptiarum veritas est, quamvis sine illa nuptiae filios propagare non possint; sed alia sunt ad nuptias proprie pertinentia, quibus ab adulteriis nuptiae discernuntur, sicut est thori coniugalis fides, et cura ordinate filios procreandi et, quae maxima differentia est, bonus usus mali, hoc est, bonus usus concupiscentiae carnis, quo malo adulteri utuntur male.

Traducianae nationis primas.

66. IUL. Quam commixtionem ita exsecrabilem persuadere conatus es, ut velis intellegi Christum, non propter signi splendorem, sed propter damnandam sexuum coniunctionem nasci de virgine matre voluisse. Quid ergo umquam a quoquam dici improbius aut impudentius potuit, quam hoc, quod duos velut reges de humanitatis possessione certantes his signis, et duo eorum regna separasti, ut diceres, dia li esse quidquid nuptiae protulissent, Dei vero solum quod Virgo peperisset? Quid est aliud, Virginis fecundatorem et egentissimum ostendere inopia portionis suae, et eumdem negare eorum qui prodeunt de nuptiis hominum conditorem? Teneat igitur verbi tui lector diligens chirographum, sciatque te, discipulum fidelem Manichaeorum et Traducianae nationis primatem, nihil aliud quam commixtionem legitimi damnasse coniugii.

AUG. Non habes exercitatos sensus ad separandum bonum a malo. Et hominum et Angelorum natura atque substantia vel bonorum vel malorum Deo creatore subsistit; sed vitia naturarum atque substantiarum, quae Manichaei naturas dicunt esse atque substantias, veritas autem negat, Deus iustus atque omnipotens ordinatione iudiciaria esse permittit; et ipsa sunt mala, quae nisi ex bonis et in bonis naturis inesse non possunt. Sic sunt autem in diaboli potestate quaecumque illi, Deo iudicante, subduntur, ut a Dei potestate, sub qua et ipse diabolus constitutus est, aliena esse non possint. Cum igitur omnes Angeli et omnes homines sub Dei sint potestate, inanis est loquacitas tua, qua dicis Deum et diabolum divisisse inter se, quis eorum quos habeat sub propria potestate. In quem vero crudo pectore evomas istas, quibus pasceris, contumelias, paulisper attende. En adest ille Ambrosius; de hoc in quod inveheris, quid dicat vide: Quomodo solus, inquit, potuit iustus esse, cum generatio omnis erraret, nisi natus ex Virgine generationis obnoxiae privilegio minime teneretur? 123 Audi adhuc, audi, et protervam linguam frontis elisione compesce: Non enim virilis coitus, inquit, vulvae virginalis secreta reseravit; sed immaculatum semen inviolabili utero Spiritus Sanctus infudit; solus enim per omnia ex natis de femina sanctus Dominus Iesus, qui terrenae contagia corruptelae, immaculati partus novitate non senserit, et caelesti maiestate depulerit 124. Cernis nempe, quod dico, quis dixerit? Cernis, quidquid contra me dicis, contra quem dicas? Si enim ego hinc sum discipulus Manichaei, hoc est et ille. Non est autem hoc ille, qui haec ante nos dixit. Non est hoc igitur, quisquis haec dicit; sed haereticus manifestus est, quisquis huic antiquo catholico dogmati contradicit.

Ab Apostolo vita hominum, non natura damnatur.

67. IUL. Sed iam pergamus ad cetera. De me itaque scribens, post illa quae supra texui verba tua, haec quae sequuntur adiungis: Post haec illud nostrum posuit, ubi diximus: Haec enim quae ab impudentibus impudenter laudatur, pudenda concupiscentia, nulla esset, nisi homo ante peccasset; nuptiae vero essent, etiamsi nemo peccasset; fieret quippe sine isto morbo seminatio filiorum. Huc usque ille verba mea posuit. Timuit enim quod adiunxi: Potest in corpore vitae illius, sine quo nunc fieri non potest in corpore mortis huius. Et hic ut meam sententiam non finiret, sed eam quodam modo detruncaret, illud Apostoli testimonium formidavit, ubi ait: "ser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius? Gratia Dei per Iesum Christum Dominum nostrum " 125. Non enim erat corpus mortis huius in paradiso ante peccatum, propter quod diximus: In corpore vitae illius, quae ibi erat, sine isto morbo seminationem fieri potuisse filiorum, sine quo in corpore mortis huius fieri non potest 126. Tenes tu quidem consuetudinem tuam, equidem in hoc potissimum opere consequenter, ut qui contra veritatem agis, nihil verum loquaris; sed numerosis eruditionis tuae peccatis correptionum multitudo vix sufficit. Ideo hic iam breviter annotabo, te fallere; me autem, vel post hoc opus intelleges, insolentem esse mendacii. Tibi ergo huius vitii vindica totam possessionem, ut ab Evangelio, nec sane iniuria audire possis, quia ab initio mendax es, sicut et pater tuus 127, vel ille ad cuius te dicis dominium pertinuisse nascentem, vel alter secundarius, qui te elegantibus, quae tamen inter honestos nominari non queant, imbuit sacramentis. Totum ergo hoc protuli in opere meo priore, quod tu praetermissum esse confingis; quod quanta sit disputationis veritate ac luce convictum, si prope ultimas primi voluminis mei partes legas, etiam ipse poteris confiteri. Non ergo tua detruncata sententia, sed integra valenti est responsione destructa. Nunc autem audi breviter Apostolus hoc quod ait: Miser ergo homo, quis me liberabit de corpore mortis huius? Gratia Dei per Iesum Christum Dominum nostrum; non ad mortalitatem nostri corporis rettulit, quam caro animalium de naturae institutione suscepit, sed ad consuetudinem delinquendi; a quo reatu post incarnationem Christi, per Testamentum Novum, quisquis ad virtutis studia migraverit, liberatur. Ibi ergo sub persona Iudaeorum loquens, illecebrarum cupiditate etiam post interdictum sacrae legis errantium, ostendit unicum esse in illa tempestate subsidium, si crederent Christo; qui sic indicebat cautiones de futuris, ut veniam condonaret peractis; nec insistebat reis in tentatione supplicii, sed currentes liberalissimo gremio confovebat; non exanimans terrore depressos, sed reparans benignitate correctos. Quam benignitatem ipse iam senserat, qui dicebat: Humanus sermo, quoniam Christus Iesus venit in hunc mundum peccatores salvos facere, quorum primus sum ego; sed ideo misericordiam consecutus sum, ut in me ostenderet Christus Iesus omnem patientiam, ad exemplum eorum, qui credituri sunt illi in vitam aeternam 128. Quod ut intellegeres ad vitam malam, non ad naturam hominum pertinere; ne per adventus Christi causam, putares ab eo etiam parvulos peccatores pronuntiatos, ait: In me ostendit omnem patientiam. Patientia autem Dei illa est, de qua ad Romanos loquitur: An ignoras quoniam bonitas Dei ad paenitentiam te adducit? Se ndum autem duritiam tuam et cor impaenitens thesaurizas tibi iram in die irae 129. Exercetur ergo patientia Dei, cum non exiguo tempore exspectatur humana conversio. In parvulis autem non potest apparere patientia. Si enim essent peccata naturae, quae eis Salvator adscriberet; patiens quidem falso, saevus vero certissime diceretur. Non potest autem Deus nisi pius et iustus esse, quod est Deus meus Iesus Christus; cuius patientiam, vel Paulus diu persecutor, vel alii sub quorum persona loquitur, experti sunt; quia diu exspectati sunt, licet sero liberati. Ac per hoc ab Apostolo vita hominum, non natura damnatur. Commendans ergo hanc gratiam Iudaeis, quia lex punit scelestos, nec habet illam efficientiam misericordiae, quam Baptisma, in quo confessione brevi actuum delicta purgantur, ostendit debere illos currere ad Christum, implorare opem huius indulgentiae; et advertere quod lex morum vulneribus comminetur, gratia vero efficaciter celeriterque medeatur. Corpus itaque mortis, peccata dixit esse, non carnem; nam si de membrorum miseria pronuntiasset, quam peccato aestimas contigisse, rectius mortem corporis, quam corpus mortis vocasset. Verum ut scias, secundum consuetudinem Scripturarum peccata membra dici; lege ad Colossenses, ubi ipse Apostolus ait: Mortificate membra vestra, quae sunt super terram; fornicationem, immunditiam et avaritiam, quae est simulacrorum servitus; propter quae venit ira Dei in filios incredulitatis, in quibus et vos aliquando ambulastis, cum viveretis in illis 130. Ecce quomodo membra appellat, quae peccata pronuntiat. Corpus autem peccati hic ipsum ad Romanos: Vetus homo noster, inquit, simul confixus est cruci, ut destruatur corpus peccati, ut ultra non serviamus peccato 131. Hoc itaque more et hic exclamavit sub persona, ut diximus, Iudaeorum: Miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius? 132 id est: Quis me liberabit a reatu peccatorum meorum, quae commisi, cum vitare potuissem? Quae legis severitas non donat, sed ulciscitur? Quis me ab his membris, id est a vitiis, quae improborum imitatione collegi, ut peccati plenum corpus exstruerem, poterit vindicare? Quis, inquam? Et respondit, quasi rerum ipsarum voce commonitus: Gratia Dei per Iesum Christum Dominum nostrum 133. Gratia Dei, quae acceptam fert iustitiam fidelium sine operibus, secundum quod David dicit: Beati quorum remissae sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peccata; beatus vir cui non imputavit Dominus peccatum 134. Qui ergo facit hominem beatum, etiam ipse beatus est, iustitia sempiterna, per quam non donat peccatum, nisi quod iure potuit imputare. Non autem iure potuit imputare, si non illud cui imputatur, potuit et cavere. Nemo autem potest cavere naturalia. Igitur nullus prorsus habere potest de naturae necessitate peccatum. Haec breviter dixisse sufficiat.

AUG. Conatus es quidem quod ait Apostolus: Quis me liberabit de corpore mortis huius? in sensum vestrum disputando convertere; sed hoc te non posse, ille melius vidit, qui viro illustri chartulam misit; et ideo verba mea commemorans id praetermisit, ne tua rideretur exspectata et prolata responsio. Quis enim non rideat quod nescio utrum vobis persuadere potueritis, et tamen aliis persuadendum putastis, Iudaei Apostolum induxisse personam, nondum sub Christi gratia constituti, atque dicentis: Miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius? Gratia Dei per Iesum Christum Dominum nostrum 135. Itane vero Iudaeus, nondumque Christianus est, qui dicit: Dei gratia me liberabit per Iesum Christum Dominum nostrum? Verum hoc omitto; illud autem quis ferat, de praeteritis suis peccatis putare hominem dicere: Quis me liberabit de corpore mortis huius? ut ei per ignoscentis Christi gratiam remittantur; cum dilucide appareat, unde ad ista verba pervenerit? Ecce verba eius sunt in auribus nostris; videamus ergo, utrum ex eo quod egit volens, an ex eo quod agit nolens, miserum se esse fateatur. Clamat homo: Non quod volo, ago; sed quod odi, illud facio 136. Clamat: Iam non ego operor illud, sed id quod habitat in me peccatum. Scio enim quia non habitat in me, hoc est in carne mea, bonum; velle enim adiacet mihi; perficere autem bonum, non invenio. Non enim quod volo, facio bonum; se quod nolo malum, hoc ago 137. Non ait: Feci, sed: facio; non ait: Operatus sum, sed: operor; non ait: Egi, sed: ago; et hoc: Non quod volo, sed: quod nolo. Postremo, condelectatur legi Dei secundum interiorem hominem; videt autem aliam legem in membris suis, repugnantem legi mentis suae; qua lege utique compellitur, non quod vult, facere bonum, sed quod non vult malum, hoc agere. Propter hoc exclamat: Miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius? 138 Et tu contra clarissimam veritatem oculos claudis, gemitumque eius exponis, non ut omnibus patet, sed ut tibi placet, dicens: Quis me liberabit de corpore mortis huius? hoc est: Quis me liberabit a reatu peccatorum meorum quae commisi? Ille dicit: Quod nolo malum, hoc ago; et tu dicis: Quae commisi. Usque adeone desperas de hominibus qui haec legunt, ut non ipsum malint audire quam te, et ipsi potius quam tibi credere? Sine hominem gratiam Dei, non solum quia peccavit, ut absolvatur, verum etiam ne peccet, ut adiuvetur, exposcere: quod isto loco agitur. Qui enim dicit: Quod nolo malum, hoc ago, non est locus ut dicat: Dimitte nobis debita nostra, sed: Ne nos inferas in tentationem 139. Unusquisque autem tentatur, sicut ait apostolus Iacobus, a concupiscentia sua attractus et illectus 140. Hoc malum est de quo ait: Scio quia non habitat in me, hoc est in carne mea, bonum 141. Hoc malum est in corpo mortis huius. Hoc malum non fuit in paradiso ante peccatum; quia nondum erat haec caro corpus mortis huius; cui dicetur in fine: Ubi est, mors, contentio tua? 142 Sed tunc dicetur, cum corruptibile hoc induerit incorruptionem, et mortale hoc induerit immortalitatem 143; nunc autem corpus est mortis; quia idem ipse dixit Apostolus: Corpus mortuum est propter peccatum 144. Audi catholicos intellectores Apostoli; accipe eorum verba, non mea, cum quibus accipio convicia tua; audi non Pelagium, sed Ambrosium. Etiam Pauli caro, inquit, corpus mortis erat, sicut ipse ait: "Quis me liberabit de corpore mortis huius?" 145. Audi non Caelestium, sed Gregorium: Intra nosmetipsos, inquit, propriis vitiis ac passionibus impugnamur, et die noctuque ignitis stimulis corporis humilitatis huius et corporis mortis urgemur, nunc latenter, nunc etiam palam, provocantibus ubique et irritantibus rerum visibilium illecebris, luto hoc faecis, cui inhaesimus, caeni sui fetorem venis capacioribus exhalante; sed et lege peccati, quae est in membris nostris, legi spiritus repugnante 146. His tu luminibus caelestis civitatis oblatrans: Corpus mortis, inquis, peccata dixit esse, non carnem; negans Apostolum hoc ad mortalitatem nostri corporis retulisse: Quam caro, inquis, animalium de naturae institutione suscepit. Hoc enim sapis, quod Pelagius in iudicio Palaestino ficto corde damnavit, Adam scilicet mortalem factum, ita ut sive peccaret, sive non peccaret, moriturus esset. Ac sic resistens his viris, et aliis eorum sociis fidei sanae, tot tantisque doctoribus, cogeris implere paradisum, etiamsi nemo peccasset, dolore parturientium, labore nascentium, gemitibus languentium, funeribus morientium, maerore lugentium. Quid igitur mirum, si et de isto paradiso, quod est Ecclesia, foras istis; qui paradisum illum, de quo foras ierunt, qui nos in istas miserias peccando miserunt, talem facitis, qualem non dico Christianorum nullus, sed nec hominum quisquam suspicari audet, si non sit insanus?

Monica meribula vocata est.

68. IUL. In primo enim opere latius disputata sunt. Quamvis nec tu dilucide loquaris, quam mortem intellegi velis, cuius corpus dicis in paradiso non fuisse ante peccatum; quia in libris, quos ad Marcellini nomen edidisti, mortalem Adam factum fuisse professus es 147. Quod vero adiungis morbum esse negotium nuptiarum, leniter audiri potest, si hoc solum de tuis parentibus dicas. Conscius enim forte esse potes matris tuae morbi alicuius occulti, quam in libris Confessionis, ut ipso verbo utar, meribibulam vocatam esse signasti 148. Ceterum in sanctorum connubio, et in omnium honestorum, nullus omnino morbus est. Quia nec Apostolus morbum pro remedio concessit, cum per reverentiam nuptia m a morbo fornicationis, Ecclesiae homines muniebat; qui sensus quomodo et frontem tuam et dogma penitus eraserit, primi voluminis mei prope ultima parte monstratur; quod et in toto ipsius responsionis corpore, prout locorum opportunitas attulit, explicatum est.

AUG. Nusquam sic apparuit dolus tuus, et per scientiam damnata conscientia. Scis enim, scis omnino; tam quippe apertum est, ut qui libros illos legit, hoc nescire non possit; scis, inquam, in libris quos ad Marcellinum edidi, me vehementer egisse contra incipientem surgere iam tunc haeresim vestram, ne crederetur Adam, etiamsi non peccasset, fuisse moriturus. Sed quoniam mortalem hactenus dixi, quia poterat mori, poterat namque peccare; tu eis qui libros illos non legerunt, nec fortasse lecturi sunt, fuco insidioso, si haec tua legerent, subripere voluisti; quasi ego ita dixerim, Adam mortalem factum, ut sive peccaret, sive non peccaret, moriturus esset. Hoc enim vobiscum agitur, hinc tota de hac re inter nos et vos vertitur quaestio, quod nos dicimus, Adam si non peccasset, nec corporis mortem fuisse passurum; vos autem, sive peccasset, sive non peccasset, corpore fuisse moriturum. Quid est ergo quod ignorare te fingis, quam mortem intellegi velim, cuius corpus dico in paradiso non fuisse ante peccatum; cum scias, in libris illis quid egerim, quamque aperte dilucideque egerim, non fuisse Deum puniendo dicturum peccatori: Terra es, et in terram ibis 149 (quod de morte corporis dictum quis non intellegit?), si Adam etiam nulla iniquitate commissa iturus esset in terram, id est, vel corpore moriturus? Quod autem etiam matrem meam, quae te nihil laesit, nec contra te aliquid disputavit, convicio lacerandam putasti, victus es maledicendi libidine, non timens quod scriptum est: Neque maledici regnum Dei possidebunt 150. Sed quid mirum est quod te inimicum etiam eius ostendis, cum sis inimicus gratiae Dei, qua eam dixi ab illo puellari vitio liberatam? Ego vero parentes tuos tamquam catholicos christianos honorabiles habeo, eisque gratulor quod ante defuncti sunt, quam haereticum te viderent. Non autem dicimus, morbum esse negotium nuptiarum, quod est liberorum procreandorum causa concumbere, non satiandae libidinis; quam tu negas morbum, cum fatearis adversus eam provisum fuisse coniugale remedium. Nam utique ne fornicatio perpetretur, libidini, quam laudas, contradicitur, obsistitur, repugnatur. Ut si eum, qui procreandis filiis constitutus est, transgreditur limitem; saltem qui ei cedit, in coniuge venialiter peccet; coniugibus enim loquebatur Apostolus, ubi cum dixisset: Nolite fraudare invicem, nisi ex consensu ad tempus, ut vacetis orationi; et iterum ad id ipsum estote, ne vos tentet Sa nas propter intemperantiam vestram; continuo subiecit, atque ait: Hoc autem dico secundum veniam, non secundum imperium 151. Hoc itaque malo sola bene utitur intentione propagandae prolis pudicitia coniugalis; huic malo venialiter in coniuge ceditur, non causa prolis, sed carnalis tantummodo voluptatis; huic malo resistitur, ne appetitus damnabilis voluptatis expleatur. Hoc malum habitat in corpore mortis huius; propter cuius motum, etiam mente non consentiente importunum, dicitur: Scio quia non habitat in me, hoc est in carne mea, bonum 152. Hoc malum non erat in corpore vitae illius, ubi aut voluntati servientibus etiam genitalibus membris, libido nulla erat, aut omnino se umquam contra voluntatis arbitrium non movebat. Huius mali repente exorti puduit eos 153, qui priusquam peccarent nudi erant, et non pudebat eos 154. Huius mali laudes impudenter sparsisti etiam quattuor illis libris tuis, quibus coactus sum respondere sex meis.

Paulus vitia vocabat carnem.

69. IUL. Ut autem ad istam commemorationem humanae miseriae et divinae gratiae veniret Apostolus supra dixerat: Video aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae, et captivantem me in lege peccati 155; post haec verba exclamavit: Quis me liberabit de corpore mortis huius? Gratia Dei per Iesum Christum Dominum nostrum 156. Constat quidem praemissis illis quae posuisti, subdidisse Apostolum: Miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius? Gratia Dei per Iesum Christum Dominum nostrum. Sed non quaerimus impraesentiarum, utrum hoc Apostolus dixerit; verum qua fide, quo sensu, qua ratione dixerit quaerimus. Ille enim in membris legem per flagitiorum usum sanctis consiliis inter principia tamen emendationis rebellem, consuetudinem malam vocabat, quae ab eruditis etiam saeculi dici solet secunda natura. Ante pauca enim eos, ad quos loquitur, cum exprobratione conveniens dixerat: Humanum est quod dico, propter infirmitatem carnis vestrae; sicut enim exhibuistis membra vestra servire immunditiae et iniquitati ad iniquitatem; ita nunc exhibete membra vestra servire iustitiae in sanctificationem 157. Utque ostenderet quia carnem, non hoc corpus quod causas in seminibus habet, sed vitia abusive vocaret; post duo capita fortasse subiungit: Cum essemus in carne, passiones peccatorum quae per legem ostenduntur, operabantur in membris nostris, ut fructificarent morti 158. Sic dixit: Cum essemus in carne, quasi eo tempore cum disputaret, in carne non esset; sed qui Scripturas novit, genus hoc elocutionis agnoscit. Et ideo, ubi verborum communitas ingerit quaestionem, adhibeatur regula rationis, ad cuius aequalitatem, quae putabantur deflexisse, tendantur. Ceterum Faustus, Manichaeorum episcopus, praeceptor tuus, hoc vel maxime Apostoli testimonio contra nos nititur, dicens ab eo nihil aliud his sermonibus, legis videlicet quae repugnans consilio in membris habitet, quam naturam malam significatam fuisse. Unde nihil minus a te fieri debuit, quam hic locus sic intellegi, quomodo ab illis exponitur, ne, cum per easdem lineas, quas Faustus torsit, ingrederis, non disputasse, sed praeterita reddidisse videaris.

AUG. Respondeat tibi non Faustus Manichaeus, sed catholicus doctus doctorque Gregorius, qui non inter principia, ut dicis, emendationis, in membris legem per flagitiorum usum sanctis consiliis rebellem, consuetudinem malam vocabat, quae ab eruditis etiam dici solet secunda natura; sed legem peccati quae est in membris nostris repugnans legi mentis, mortali huic terrenoque corpori nostro plane aperteque tribuebat dicens: Legem peccati quae est in membris nostris, legi spiritus repugnare, dum imaginem regiam quae intra nos est, captivam ducere studet, ut spoliis eius cedat, quidquid illud est quod in nos beneficio divinae ac primae illius conditionis influxit. Unde vix aliquis, inquit, fortasse longa se et districta regens philosophia, et paulatim animae suae nobilitatem recolens, naturam lucis, quae in se est, humili huic et tenebroso luto coniuncta, revocet ac reflectat ad Deum. Vel si certe propitio Deo agat, utrumque pariter revocabit; si tamen longa et assidua meditatione insuescat sursum semper aspicere, et deorsum male trahentem ac degravantem materiam sibimet astrictam frenis arctioribus sublevare 159. Haec dicebat beatus Gregorius, non inter principia emendationis suae, sed iam episcopus, volens exponere, vel potius quae nota sunt, admonere, in quali quantoque certamine cum vitiis interioribus, propter corpus quod aggravat animam, constituti sint sancti. Quod certamen utique non fuisset in illo beatae pacis loco, id est, paradiso deliciarum sanctarum, si nemo peccasset. Non enim corpus mortis huius ibi esset, cuius corruptibilitate anima gravaretur; sed corpus vitae illius, ubi non caro concupisceret adversus spiritum, ut necesse esset spiritui concupiscere adversus carnem 160; sed felici utriusque concordia natura laetaretur humana. Si ergo Manichaeos introducentes aliam naturam mali atque substantiam expugnare velles, non adiuvare; profecto istas omnibus apertas a parvulis incipientes humanae vitae miserias cum tuis deceptoribus non negares; sed unde in eas collapsa sit nostra natura, quae beata est primitus instituta, cum catholicis fidelibus et praeclarissimis doctoribus diceres.

In excusationem criminum infamatur nativitas.

70. IUL. Ut igitur quod egimus colligatur, nec ego dictis tuis fraudem intuli, nec tu attulisti aliquid, quod vel dilutiore pietatis colore perfunderes, nedum Scripturis testibus approbares. Nec hoc quod tu putas, intellexit Apostolus; nec alia prorsus in paradiso fuit conditio commixtionis, quam qualis nunc in coniugiis agitur quae a se instituta Deus, tam ipsorum conditione sexuum et qualitate membrorum, quam frequentata benedictione perdocuit. Quibus absolutis claret, cunctos qui a te decipiuntur, ira esse quam misericordia digniores, quoniam in excusationem criminum suorum, quae mala voluntate committunt, te auctore infamant nativitatem, ne corrigant actionem.

AUG. Actio pia est in hac vita Deum colere, et eius gratia contra vitia interna pugnare, eisque ad illicita instigantibus cogentibusve non cedere; et ubi ceditur indulgentiam, atque ut non cedatur adiutorium Dei affectu religiosae pietatis exposcere. In paradiso autem, si nemo peccasset, non esset actio pietatis expugnare vitia; quoniam permansio felicitatis esset vitia non habere. Sed non est indicium hominum contra vitia veraciter dimicantium, ea quae impudenter frequentatur a vobis laudatio vitiorum. Itane vero, Iuliane, quando dicebat Ambrosius: Omnes homines sub peccato nascimur, quorum ipse ortus in vitio est 161; aut me dicebat auctore, aut infamabat nativitatem, ne corrigeret actionem? Itane vero Gregorius, quando dicebat: Venerare nativitatem, per quam terrenae nativitatis vinculis liberatus es 162; aut quando dicebat de Christo loquens, vel de Spiritu Sancto: Per hunc primae nativitatis maculae purgantur, per quas in iniquitatibus concipimur, et in delictis genuerunt nos matres nostrae 163; aut quando dicebat Hilarius de rege David: Scit sub peccati origine, et sub lege peccati esse se natum 164; infamabant isti viri nativitatem, ne corrigerent actionem? Audebisne persuadere cordi tuo, quod Pelagianorum actio actioni praeferatur istorum? Date veniam, numquam vos vitam melius illis agere crederemus, nec si non sic amaretis concupiscentiam carnis, ut eam, qualis nunc est contra spiritum concupiscens, etiam in paradiso ante peccatum collocare velletis. Nam si, ut dicis: Non alia fuit in paradiso conditio commixtionis, quam qualis nunc in coniugiis agitur; erat ibi et ante peccatum libido carnalis, sine qua non potest nunc sexus uterque misceri. Si ergo non vultis, in illa beatitudine membra genitalia nondum pudenda, ad opus suum peragendum, quo proles seminaretur, voluntati hominum sine libidine potuisse servire; adhuc quaero eamdem libidinem qualem tunc fuisse credatis. Voluntatem certe quando esset necessaria, sequebatur; an etiam quando non erat propter propagandos filios necessaria, stimulabat tamen animum, et propellebat in concubitus vel quosque damnabiles, vel cum coniuge veniales? Si enim talis erat, qualis nunc est; hoc sine dubitatione faciebat, sive illi resisteretur per temperantiam, sive per intemperantiam cederetur. Ac sic, homo libidini aut peccando servire cogeretur, aut bello intimo repugnare; quorum alterum honestati, alterum paci felicitatis illius, si humanum sensum habetis, non convenire sentitis. Remanet igitur, ut si libido ibi esset, ita esset subdita voluntati, ut rectam quietamque mentem, nec ad delictum traheret, nec ad proelium provocaret; et spiritum oboedientem Deo, ac fruentem Deo, nec peccare nec pugnare compelleret. Quae quoniam nunc talis non est, sed ipsa licita inhianter, non obtemperanter appetit; in illicitis autem aut spiritum deicit, aut contra spiritum concupiscit; agnoscite malum vitiata naturae integritate contractum; quo malo bene utitur propagandi officio castitas coniugum, et de quo malo ducitur generationis obnoxiae vinculum, regeneratione solvendum.

Ad delictum via per concupiscentiam fuit.

71. IUL. Se de hoc satis sit, nunc quae sequuntur arripiam. In corpore igitur mortis huius, quale in paradiso ante peccatum, profecto non erat, alia lex in membris nostris repugnat legi mentis; quia et quando nolumus, et quando non consentimus, nec ei membra nostra ut impleat quod appetit exhibemus; habitat tamen in eis, et mentem resistentem repugnantemque sollicitat; ut ipse conflictus etiamsi non sit damnabilis, quia non perficit iniquitatem; sit tamen misera lis, quia non habet pacem 165. Naturalem esse omnium sensuum voluptatem, testimonio universitatis docemus. Hanc autem voluptatem et concupiscentiam ante peccatum in paradiso fuisse, res illa declarat, quia ad delictum via per concupiscentiam fuit, quae cum pomi decore oculos incitasset, spem etiam iucundi irritavit saporis. Non ergo potuit haec concupiscentia, quae cum modum non tenet, peccat; cum vero intra limitem concessorum tenetur, affectio naturalis et innocens est; non, inquam, potuit fructus esse peccati, quae docetur, non suo quidem vitio, sed voluntatis, occasio fuisse peccati. Lege et de hoc secundum librum meum: invenies hoc quod dicimus etiam tuo posse animo persuaderi. Quod vero quasi acutule posuisti, legem quidem peccati esse in membris nostris; sed tunc habere peccatum, quando ei consentimus; tunc vero solum proelium suscitare, quando non consentimus, et indicere miseriam pace turbata; quis non prudens pugnare perspiciat? Nam si lex peccati, id est, peccatum, et necessitas peccati membris est inserta naturaliter; quid prodest non ei praebere consensum, cum propter hoc ipsum quod est, necesse sit subire supplicium? Aut si est lex quidem peccati, sed quando ei non consentio non peccat; inaestimabilis potentia voluntatis humanae, quae (si dici permittat absurditas) cogit ipsum non peccare peccatum. Sed revertitur eo, ut quod dicis asystaton sit; nam si non peccat, nec lex peccati est; si lex peccati est, peccat; si vero peccat, solum quia est, quomodo ei obsisti potest ut non peccetur, quae repelli non potest ut a peccati opere desinatur?

AUG. Secundo libro tuo iam respondi quarto meo, teque inania dixisse convici; sed videant qui legunt, utrum respondendum sit homini, qui in tantam progreditur insaniam, ut cum fateatur malum esse peccatum, bonam esse dicat concupiscentiam peccatorum. Et tamen respondere compellimur, nolentes deserere hominum ingenia tardiora, ad quos istae litterae potuerint pervenire. Quid est ergo quod loqueris, nesciens quid loquaris? Ergone et in paradiso ante malesuadi venena serpentis, ante corruptam sermone sacrilego voluntatem, illiciti cibi libido iam fuit? Et, quod intolerabilius dicitur, ad malum provocabat, et mala non fuit? Et videbant illi homines fructum ligni prohibiti, et concupiscebat, sed ut non manducarent, concupiscentia spiritus carnis concupiscentiae repugnabat; et vivebant in loco illo tantae beatitudinis non habentes in se ipsis pacem mentis et corporis? Non usque adeo dementes estis, ut ista credatis; non usque adeo impudentes, ut ista dicatis. Ergo intellegite, vel intellegentibus obstrepere vana loquacitate nolite. Praecessit mala voluntas, qua serpenti subdolo crederetur; et secuta est mala concupiscentia, qua cibo inhiaretur illicito. Non itaque ibi qualiscumque cupiditas qualicumque reluctata est voluntati; sed ei potius depravatae depravata servivit. Ac per hoc quamvis iam utraque mala esset, tamen voluntas cupiditatem, non voluntatem cupiditas duxit; non praecessit voluntatem, nec restitit voluntati. Denique si ante peccati consummationem ab opere illicito averteretur voluntas, sine labore ullo cupiditas illicita sedaretur. Hinc loquens beatus Ambrosius: Caro, inquit, in naturam regressa vigoris sui, agnoscit altricem; atque ausu deposito contumaciae, moderationis animae coniugatur arbitrio; qualis fuit, cum inhabitanda paradisi secreta suscepit, antequam veneno pestiferi serpentis infecta sacrilegam famem sciret, divinorumque memo am praeceptorum animae sensibus inhaerentem edacitatis studio praeteriret. Hinc peccatum manasse proditur, tamquam corpore animaque genitoribus; dum corporis natura tentatur, anima male sana compatitur; quae si appetentiam corporis refrenasset, in ipso ortu esset exstincta origo peccati 166. Videsne quemadmodum doctor catholicus, et christiana sapientia praeditus, ipsam cibi illiciti concupiscentiam, quam tu, si non permittatur implere quod appetit, asseris innocentem, iam famem sacrilegam nuncupavit? Et tamen si anima utique voluntate correcta, hanc appetentiam corporis refrenasset, in ipso, ut ait, exortu exstincta esset origo peccati; sed quoniam non represso appetitu illiciti cibi, ad peccati consummationem perventum est; non exstincta est origo peccati, sed etiam manavit in posteros; et tanta est carnis et spiritus dissensio subsecuta, ut in naturam, sicut idem doctor alio loco dicit, per praevaricationem primi hominis verteretur 167. Sed tu adversus haec: Naturalem esse omnium sensuum voluptatem testimonio universitatis docere te dicis; quasi non posset in corpore, non mortis huius, sed vitae illius, ita esse omnium sensuum voluptas naturae sufficiens, ut summa in iura virtutis animi carnisque concordia, nulla concupiscerentur illicita. O quam multum erras, qui ex ista, quae nunc est, corruptibilitate atque infirmitate naturae sanctas paradisi delicias atque illam beatitudinem conicis! Alia erat illa immortalitas, ubi homo poterat non mori; alia est ista mortalitas, ubi homo non potest nisi mori; alia erit summa immortalitas, ubi homo non poterit mori. Quid litigas de concupiscentia litigante, hoc est, de lege in membris repugnante legi mentis? Lex peccati dicitur, quia suadet peccata atque, ut ita dixerim, iubet; et si ei mente serviatur, sine excusatione peccatur. Peccatum dicitur, quia peccato facta est, appetitque peccare. Reatus eius regeneratione solutus est, conflictus eius ad agonem relictus est. Malum est, clarum est. Non viribus nostrae voluntatis, ut putas, huic obsistimus, nisi divinitus adiuvemur. Debellandum hoc malum est, non negandum; vincendum est, non defendendum. Postremo, si ei consentis, malum agnosce peccando; si ei resistis, malum agnosce pugnando.

Concupiscentia se accusat ipsa sua praesentia.

72. IUL. Vel quid prodest eius rei modestia, cuius accusat se ipsa praesentia? Vide ergo quo tua acumina provehantur. Primo, quia peccat natura sine voluntate; quod non potest. Secundo, quia est peccatum, et non peccat, id est, una res est, et non est. Deinde, quando turbat pacem, miserabilis est, nec pro tanto crimine plectitur dissipatae quietis; quando autem perficit iniquitatem, damnabilis est. Sed lex peccati sicut meretur ipsa tormentum, ita excusat hominis voluntatem. Quia lex et cogens, et naturalis, et numquam recedens, superari utique a voluntate non potest; et nemo propter hoc reus est, quod vitare non potuit. Sed nec ipsa lex peccat, quia aliud facere non potuit. Deus autem inevitabilia reatui adscribit; nec ut hoc tantum mali faciat, ab ullo cogitur; omnibus igitur absolutis, hic solus in crimine reperitur, qui mira fronte imputat aliis necessitatem, cum ipse sine necessitate delinquat. Macte virtute prudentiae, nobilissime disputator, qui gradibus Punicae dialexeos, ut commendares dona, evertisti iudicia; ut simulares gratiam, subruisti iustitiam; ut infamares naturam, criminatus es hominum Conditorem; et ita criminatus es, ut non solum aliquo peccatore, sed ipsa lege peccati Deus tuus nocentior appareret. Et post haec profanissime catholicis sacerdotibus convicium facis, ut dicas eos negare gratiam Christi, cuius aequitatem tuentur; cum nos laudemus quidem clementiam remediorum, sed legum manente iustitia.

AUG. Utinam catholicos agnosceres sacerdotes, qui longe priusquam esse coepistis, dixerunt concupiscentiam carnis, quae concupiscit adversus spiritum, quamvis adversus eam etiam spiritus concupiscat, quae lex intellegitur esse peccati, resistens legi mentis post peccatum quod in paradiso perpetratum est, humanam vitiasse naturam; unde sine illa modo nascitur nemo; eique spiritus adversatur in sanctis, ut iuste vivant, pugnando contra illam, donec perfecta hominis salute, et carne cum spiritu plenissime concordante iam non sit. Dicit Ambrosius, per praevaricationem primi hominis in naturam vertisse dissensionem carnis et spiritus 168; eamque dissensionem sic Cyprianus ostendit, in quo Poeno Punicam dialexim, ut puto, irridere non audes, quod facere in me ausus es: Est, inquit, inter carnem et spiritum colluctatio, et discordantibus adversum se invicem quotidiana congressio, ut non quae volumus ipsa faciamus, dum spiritus caelestia et divina quaerit, caro terrena et saecularia concupiscit; et ideo petimus inter duo ista, ope et auxilio Dei concordiam fieri, ut dum et in spiritu et in carne voluntas Dei geritur, quae per eum renata est anima servetur. Quod aperte atque manifeste Apostolus sua voce declarat: "ro, inquit, concupiscit adversus spiritum, et spiritus adversus carnem; haec enim invicem adversantur sibi; ut non ea quae vultis, ipsa faciatis " 169. Hanc tu concordiam carnis et spiritus, quam nos optare, et a Domino dicit orare Cyprianus, nec in paradiso ante peccatum fuisse concedis; aut si fuit, cur non fateris eam per praevaricationem primi hominis vitiata periisse natura, beataeque paci animae et corporis miseram successisse discordiam? Et indignaris nobis, quod velut catholicis sacerdotibus, id est vobis, faciamus nostro sermone convicium, quia dicimus vos negare gratiam Christi; cum vos istis vere catholicis sacerdotibus impudentissime ac profanissime conviciemini his verbis, quae in me, qui eorum fidem sequor et tueor, indigesto furore ructatis. Apostolus dicit: Spiritu ambulate, et concupiscentias carnis ne perfeceritis 170. Rogo cur eas appellat, si nullae sunt? Cur eas perfici vetat, si bonae sunt? Sed adhuc quales sint, ostendit et dicit: Caro enim concupiscit adversus spiritum, et spiritus adversus carnem; haec enim invicem adversantur; ut non ea quae vultis faciatis 171. Quibus dicebat: Ut non ea quae vultis faciatis? Numquid Iudaeis, secundum mirabilem vestram intellegentiam, nondum sub Christi gratia constitutis; et non eis quibus dixerat: Ex operibus legis Spiritum accepistis, an ex auditu fidei? 172 Fideles itaque christianos dicebat non ea quae vellent facere, concupiscente adversus spiritum carne. Quid ita, nisi quia volebant inferiorem partem suam consentire superiori, id est, carnem spiritui, nec valebant perficere quod volebant; eisque restabat non consentire illi vitio, sed adversum carnem spiritui concupiscere? Verum et si hoc in eis erat, quod vos putatis, ut propter consuetudinem malam etiam nolentes male viverent; quid est ergo quod dicis, naturam sine voluntate peccare non posse, cum istos non volentes peccare fatearis? Cur autem dicta sit concupiscentia carnis peccatum, lexve peccati, iam supra diximus 173; cui si bonum est non consentire ad illicita, profecto ipsa malum est, qua concupiscuntur illicita, etsi nulla consensione, nulloque opere perpetrantur. Iudicia Dei porro vos evertitis, qui generis humani miserias incipientes a parvulis, sine ullo peccati merito fieri dicitis; nec donum Dei poscitis, ne intretis in tentationem 174, hoc est, ne peccetis; in vestra enim virtute confiditis, et vos in Psalmo sancto notatos esse atque damnatos 175, vel non videtis caeci, vel stolidi non doletis.

Ne vocentur haeretici fiunt manichaei.

73. IUL. Verum iam pergamus et ad verba mea, quae de praefatione sublata, sibi impugnanda proposuit: Satis igitur admonuerim, sic istum verba mea quasi refellenda sibi proponere voluisse, ut alibi mediis detractis, sententias interrumperet; alibi extremis non additis decurtaret; et cur hoc fecerit, sufficienter ostenderim. Nunc ad ea quae sicut voluit, nostra proposuit, quae sua posuerit, videamus. Sequuntur enim iam verba eius, et sicut iste insinuavit, qui tibi chartulam misit, prius aliquid de praefatione conscripsit, procul dubio librorum eorum, de quibus pauca decerpsit. Id autem ita sese habet: Doctores, inquit, nostri temporis, frater beatissime, et nefariae, quae adhuc fervet, seditionis auctores, ad hominum, quorum sanctis studiis uruntur, contumelias, et exitium decreverunt per ruinam totius Ecclesiae pervenire; non intellegentes, quantum his contulerint honoris, quorum ostenderunt gloriam nisi cum catholica religione non potuisse convelli. Nam si quis aut liberum in hominibus arbitrium, aut Deum esse nascentium conditorem dixerit, Caelestianus et Pelagianus vocatur. Ne igitur vocentur haeretici, fiunt Manichaei; et dum falsam verentur infamiam, verum crimen incurrunt; instar ferarum, quae circumdantur pinnis, ut cogantur in retia; quibus quoniam deest ratio, in verum exitium vana formidine contruduntur 176. Cognosco dicta mea, sed non a te cum integritate prolata; et licet non in his certaminis summa consistat, quia de praefatione sunt; tamen, ut levitas tua liqueat, frater beatissime, in eo loco positum non est, sed in primo statim versu libri. Item cum dixissem: Ad hominum quorum sanctis studiis uruntur, contumelias et exitium; addidi: quoniam iter aliud non patebat, decreverunt per ruinam totius Ecclesiae pervenire. Post quod etiam dixi: Quia liberi confessor arbitrii et Dei conditoris, Caelestianus et Pelagianus vocatur, quo simplices iniquo sermone perterriti, ut ab invidia nominis exuantur, etiam sanam fidem deserunt; credituri procul dubio, nec liberum esse in hominibus arbitrium, nec Deum nascentium conditorem, quando illud, quod prius affirmaverant, utrumque deseruerint. Hoc autem totum a te praetermissum est. Post quod sunt illa quae posuisti, quam sane vera, et quam inexpugnabilia, haud difficilis erit opera comprobare. Nec ego igitur quidquam de tuis dictis minus, nec tu vel primum caput, ita ut a me ordinatum fuerat, rettulisti. Quod ideo inculco, ut gravitas Poeni scriptoris emineat.

AUG. Qui de libris tuis, quae voluit decerpta, cui voluit, legenda transmisit, ipse quod mihi imputas fecit; nec aliud etiam te ipsum existimo credere. Neque enim in eodem libro meo, contra quem latras, non sum praelocutus, cui sim chartulae respondere compulsus; sed quaeris conviciando quid dicas, sentiens te nihil validum dicere disputando. Quamquam et in his meis verbis, quae mox tibi quasi refellenda proponis, id quod dico advertere potuisti; non enim dicerem: Non est ita ut loqueris, quicumque ista dixisti 177; si certus essem te illa dixisse, non eum qui qualem voluit, et cui voluit scripturam misit, quam mihi missam refutare susceperam. Sed Deo gratias, quod universo ipsi operi tuo, unde quae voluit, sicut ei placuit, iste decerpsit, ita Domino adiuvante respondi, ut omnia tua, quae contra antiquissimam catholicam fidem novus haereticus erexeras, machinamenta subverterem.

Iam satis tuae vanitati vel malignitati respondi.

74. IUL. Contra haec ergo verba mea, quae rescripseris audiamus: Non est ita ut loqueris, quicumque ista dixisti, non est ita; multum falleris, vel fallere meditaris; non liberum negamus arbitrium; sed: " vos Filius liberaverit - ait Veritas - tunc vere liberi eritis " 178. Hunc vos invidetis liberatorem, quibus captivis vanam tribuitis libertatem. " A quo enim quis devictus est - sicut dicit Scriptura - huic et servus addictus est " 179; nec quisquam nisi per gratiam Liberatoris isto solvitur vinculo servitutis, a quo est hominum nullus immunis. "r unum quippe hominem peccatum intravit in mundum, et per peccatum mors; et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt " 180. Amplissimam esse nostri negotii dignitatem, ut ipsa rerum consideratio et appensio indicat, quas tuemur, ita etiam vester pavor; qui contra nostrorum sanguinem, pecuniarum effusione, haereditatum largitate, equorum transmissione, populorum seditione, potestatum corruptione pugnantes, et fidem vestram quae a nobis impugnatur, erubescitis profiteri, et ad nostrae sententiae, a qua deviastis, verba confugitis.

AUG. Aut sciens calumniaris, si tu ista mentiris; aut nescis quid loquaris, cum mentientibus credis; sed iam satis sit quod superius tuae vanitati, vel etiam malignitati ad ista respondi 181.

Magis nominum iniuria sustinenda quam fides catholica relinquenda.

75. IUL. Tam enim scelestum est, quod suscepit praevaricatio pudenda Babylonis, ut cum a nobis obicitur, a vobis negetur; et tam sanctum est, quod a nobis creditur, ut sub umbra eius delitescere, licet adversaria mente, cupiatis. Nam cum ego quidquid disputationis vestrae sparsim membris tenebatur exprimerem, et summam quaestionis in brevitatem cogerem, ut ecclesiasticae dissensionis causa, quanta et qualis esset, sine fumo et nebulis proderetur, dixi liberum a vobis arbitrium negari, et Deum nascentium conditorem; porro a nobis id utrumque defendi, et ob hoc vos imperitis auribus de nominibus catholicorum virorum, qui propter fidem apostolicam quam tuemur, nobiscum laborant, ciere inanem fragorem, ut qui timuissent Caelestiani a vobis dici, amitterent caelestis fidei dignitatem; et qui expavissent ne a vobis Pelagiani dicerentur, in Manichaeorum pelagus praecipitarentur; putarentque se imperiti quique non posse Christianos appellari, si eos Traduciani Pelagianos vocassent; cum e regione prudentes statuerent, quamvis nominum invidiam sibi et iniuriam sustinendam magis, quam fidem catholicam relinquendam. Sed ne vel hoc ipsum convicii genus vestro inventum ingenio glorieris; recordamini, ab omnibus quidem haereticis diversa nos vocabula solere suscipere; sed in Synodo Ariminensi vehementius claruisse, quid apud plumbeos animos vel ambiguitas verbi, vel comminatio novi vocabuli possit sceleris obtinere. Nam cum sub Ariano principe, vir magnae constantiae, fidei sanissimae, Athanasius Alexandrinus episcopus, dilapso a fide Apostolorum omni pene mundo, et impiatis temporibus obstitisset, atque ob hoc in exsilia coactus esset; de sescentis et quinquaginta, ut fertur, episcopis, vix septem inventi sunt, quibus cariora essent Dei praecepta quam regis; videlicet ut nec in Athanasii damnationem convenirent, nec Trinitatis confessionem negarent. Illa vero omnis deiectorum pectorum multitudo, extra iniuriarum metum, hac est potissimum vel nominis comminatione, ne Athanasiana vocaretur, vel interrogationis calliditate decepta.

AUG. Athanasianos vel Homousianos Ariani Catholicos vocant, non et alii haeretici. Vos autem non solum a Catholicis, sed etiam ab haereticis, vobis similibus et a vobis dissentientibus, Pelagiani vocamini; quemadmodum non tantum a Catholica, sed ab haeresibus etiam vocantur Ariani. Vos vero soli nos appellatis Traducianos, sicut illi Homousianos, sicut Donatistae Macarianos, sicut Manichaei Pharisaeos, et ceteri haeretici diversis nominibus.

Vos fabricatores doli!

76. IUL. Nam cum proponerent Ariani, qui rerum ea tempestate potiebantur, Homousion sequi vultis, aut Christum? Responderunt continuo, quasi in nomen religiosi, Christum se sequi; homousion repudiavere; atque ita exeunt gestientes, velut qui Christo crederent, quem iam negaverant, homousion, id est unius cum Patre substantiae, denegando. Ita ergo et nunc vos fabricatores doli, imperitas terretis aures, ut si nolunt laborantium pro fide virorum appellatione respergi, et liberum arbitrium negent, et Deum hominum conditorem. Hoc igitur a me in illo loco constat obiectum; et quam non falso, praesens disputatio palam faciet. Respondisti ergo hoc modo: Non negamus liberum arbitrium; et nihil aliud subiunxisti de tuo. Consequens enim fuerat, ut impleres sine tergiversatione sententiam; cumque praemisisses non te negare arbitrii libertatem, adderes: Sed confitemur datam a Deo libertatem arbitrii in hominum permanere natura.

AUG. Quomodo manet libertas in eis, qui ut liberentur a servitute, qua victori peccato addicti sunt, divina indigent gratia, nisi quia liberi sunt et ipsi, sed iustitiae? Unde dicit Apostolus: Cum essetis servi peccati, liberi fuistis iustitiae 182.

Inchoatio disputationis a definitione debet sumi.

77. IUL. Impleveras enim hoc sermone aliquid, contra quod si fuisses locutus ulterius, nimium impudens; sin autem omnia continenter, vel tarde posses apparere correctior. Nunc vero me dicis fallere, qui quod obieci, per te probo; et tu statim in eo, quod te putas consequenter instruxisse, mentiris. Ais quippe: Non liberum negamus arbitrium; et subiungis testimonium Evangelii, sed " vos Filius li raverit - ait Veritas - tunc vere liberi eritis " 183. Cum hoc in illo loco a Domino nostro Iesu constet in liberum arbitrium non fuisse prolatum, cuius expositionem sententiae paululum differentes, definitionibus et divisionibus, quid nostrum alteruter sentiat, explicemus. Debet quippe, secundum omnium doctorum disciplinam, inchoatio disputationis a definitione sumi.

AUG. Apostoli ergo, qui disputationum suarum inchoationes non a definitione sumpserunt, non erant docti? Et tamen erant doctores Gentium, et contemptores doctorum talium, de quibus te delectat inflari. Quod autem ait Dominus: Si vos Filius liberaverit, tunc vere liberi eritis, conaberis quidem in tuam detorquere sententiam; sed quam te non sequatur, cum conari coeperis, apparebit.

Libertas arbitrii est in possibilitate peccandi et non peccandi.

78. IUL. Omnis quippe, ut ait ille, quae ratione suscipitur de aliqua re disputatio, debet a definitione proficisci, ut intellegatur quid sit id de quo disputatur 184. Ita ergo et nos, sicut supra de iustitiae et peccati definitione disseruimus, nunc quoque videamus quae libertati arbitrii definitio competat ut planum sit, quis ei nostrum consentiat, quis repugnet. Libertas arbitrii, qua a Deo emancipatus homo est, in admittendi peccati et abstinendi a peccato possibilitate consistit.

AUG. Emancipatum hominem dicis a Deo: nec attendis hoc cum emancipato agi, ut in familia patris non sit.

Non aliud est arbitrium laudabiliter liberum nisi Dei gratia liberatum.

79. IUL. Factum est enim animal rationale, mortale, capax virtutis et vitii, quod posset ex concessa sibi possibilitate vel servare Dei mandata, vel transgredi, vel magisterio naturali conservare ius humanae societatis, liberumque haberet alterutram velle partem, in quo peccati et iustitiae summa est. Nam cum aliquid secundum virtutem indigentibus, aut de misericordiae fontibus, aut de iustitiae immulget uberibus; hoc operatur foris iam ipsa iustitia, quam intus voluntas sancta concepit et peperit.

AUG. Utrum de suo iustitiam conceperit, hoc vobiscum agitur, qui ignorantes Dei iustitiam, vestram vultis constituere 185; cum voluntas sancta utique iustitiam sancta cogitatione concipiat, de qua scriptum est: Cogitatio sancta servabit te 186; dicit autem Apostolus: Non quia idonei sumus cogitare aliquid quasi ex nobismetipsis, sed sufficientia nostra ex Deo est 187. Hoc si intellegatis, non aliud intellegetis esse arbitrium laudabiliter liberum, nisi quod fuerit Dei gratia liberatum.

Operatio mala proficiscitur a nequitia quam intus genuit mala voluntas.

80. IUL. Sic et cum e diverso statuens prave agere in aliorum iniuriam, vel iniquus quis fuerit, vel crudelis; operatio qua nocet aliis, a nequitia foras proficiscitur, quam intus mala voluntas seminavit et genuit; cum vero deest facultas, per quam in proximos vis secretae voluntatis erumpat, in ipsa tamen sola voluntate, quae aliquid vel boni, vel mali, non impetu brevi, sed cogitatione appetituque patraverit, vel benignitatis est ratio impleta, vel malignitatis.

AUG. Sicut intellegitis voluntatem etiam sola cogitatione rationem vel benignitatis vel malignitatis implere, si eo modo intellegas, quod de bona et sancta cogitatione loquens Apostolus ait, non esse nos idoneos cogitare aliquid quasi ex nobismetipsis, sed sufficientiam nostram ex Deo esse; poteris corrigi, et humilis suscipere gratiam, cui te superbia fecit inimicum, dum vis in eis esse, qui confidunt in virtute sua 188; non in eis qui dicunt: Diligam te, Domine, virtus mea 189.

Posse malum facere testimonium libertatis est.

81. IUL. Et boni igitur possibilitas, et mali, bona est; quoniam posse bonum facere, aula virtutis est; posse malum facere, testimonium libertatis est.

AUG. Non est ergo liber Deus, de quo dictum est: Negare se ipsum non potest 190; et de quo etiam ipse dixisti: Deus esse nisi iustus non potest; et alio loco: Non potest autem Deus, inquis, nisi iustus et pius esse 191.

Nunc homo servus est peccati.

82. IUL. Per hoc igitur suppetit homini habere proprium bonum, per quod ei subest posse facere malum. Tota ergo divini plenitudo iudicii tam iunctum habet negotium cum hac libertate hominum, ut harum qui unam agnoverit, ambas noverit. Unde fit ut harum unam qui violaverit, ambas violet. Sic igitur et libertas humani custodiatur arbitrii, quemadmodum divina aequitas custoditur. Hic intellectus liberi arbitrii est, qui et fatorum opinionem, et Chaldaeorum supputationem, et Manichaeorum phantasias, veritati ecclesia icae subiugavit. Hic intellectus est, qui cum illis, quos enumeravimus, vos etiam a Christo monstrat alienos. Libertas igitur arbitrii, possibilitas est vel admittendi, vel vitandi peccati, expers cogentis necessitatis, quae in suo utpote iure habet, utrum surgentium partem sequatur, id est, vel ardua asperaque virtutum, vel demersa et palustria voluptatum.

AUG. Homo quamdiu stetit in bona voluntate liberi arbitrii, non opus habebat ea gratia, qua levaretur, cum surgere ipse non posset; nunc vero in ruina sua, liber est iustitiae, servusque peccati, nec potest servus esse iustitiae, et liber a dominante peccato, nisi eum Filius liberaverit.

Fortitudo semper fuit testimonium libertatis.

83. IUL. Quod ut breviter absolvatur, possibilitas est ad hoc solum excubans, ne homo vel in peccatum a quoquam impellatur, vel a peccato abstrahatur, voluntate captiva; quam non posse capi, si dedi ipsa noluerit, testatur fortitudo, cuius lacerti in contemptu dolorum et per Gentiles et per Christianos assidue claruerunt.

AUG. Hoc est utique, quod agit haeresis vestra; ad hoc enim additis et Gentiles, ne piae fortitudinis opus Dei gratia Christiani facere potuisse, aut fecisse credantur; quae Christianis est propria, non Christianis Gentilibusque communis. Audite ergo, et intellegite: fortitudinem Gentilium mundana cupiditas, fortitudinem autem Christianorum Dei caritas facit; quae diffusa est in cordibus nostris, non per voluntatis arbitrium, quod est a nobis, sed per Spiritum Sanctum qui datus est nobis 192.

Utroque modo liberat Christus: iniquitatem ignoscendo et caritatem inspirando.

84. IUL. Si ergo est, ut ratio prodidit, arbitrii libertas propulsatrix necessitatum, ut nemo sit vel bonus vel malus, cui non sit liberum esse contrarium; quemadmodum tu aut confessus es liberum arbitrium usurus tali testimonio, quod captivis convenit, aut tale testimonium subdidisti, postquam liberum fueras confessus arbitrium? Ais enim: Non negamus arbitrium liberum; sed: " vos Filius liberaverit - ait Veritas - tunc vere liberi eritis " 193. Manifestum est Christum in illo loco ad captivam conscientiam verba fecisse; quam liberam non esse prodebat; sed obnoxiam ei ultioni, quae condemnat peccata, libera voluntate commissa. Quam sententiam tu male intellegens, id est, non intellegens, aut forte in te intellegens, et huc natura sua repugnante trahens, in eo posuisti loco, ubi a tuis sermonibus tota sui proprietate discordat. Ut enim ipsa verba iungamus: Quod liberatur, captivum est; quod captivum est, liberum non est; quod liberum est, captivum non est.

AUG. Alia est remissio peccatorum, in eis quae male facta sunt; alia caritas, quae facit liberum ad ea quae bona facienda sunt. Utroque modo liberat Christus; quia et iniquitatem ignoscendo aufert, et inspirando tribuit caritatem.

Aut aut.

85. IUL. Tu utrumvis hic simpliciter confitere, et cavillari desine; aut dic nobiscum liberum esse arbitrium; et remove testimonium, quod suo tempore congrue prolatum est; aut, sicut in his libris, quos nunc per Alypium ad Bonifacium misisti, dic captivum esse arbitrium, quod nos liberum dicimus, et desine te negare Manichaeum.

AUG. Manichaeus immutabilem substantiam mali naturae Dei sui miscet insanus, et eamdem naturam Dei potius corruptibilem facit, et sub aliena natura vult esse captivam; fides autem catholica, bonam, sed tamen mutabilem, creaturam in deterius voluntate mutatam; ac per hoc, depravata sua vitiataque natura, non sub aliena substantia, sed sub peccato suo ream dicit serviliter detineri. Ac per hoc, et de ipso liberatore multum ab eo nostra diversa sententia est. Manichaeus enim dicit opus esse liberatore, ut a nobis naturam separet alienam; nos autem, ut sanet et vivificet nostram. Tu ergo adiutorem Manichaei te non esse ostende, si potes, qui miserias hominum, cum quibus eos nasci, quoniam sine dubio sentit, sine dubio consentit genus humanum, nolens tribuere peccato vitiatae naturae nostrae facis, ut eas ille permixtae nobis naturae tribuat alienae.

In te agnosce stultitiam, impudentiam, impietatem.

86. IUL. Ceterum duo ista quae iungis, liberum et non liberum, id est liberum et captivum, illi quidem rei de qua agitur, convenire non possunt; tibi vero stultitiam singularem, impudentiam novam, impietatem veterem inesse testantur.

AUG. Liberos dicimus ad facienda opera pietatis eos, quibus dicit Apostolus: Nunc autem liberati a peccato, servi autem facti Deo, habetis fructum vestrum in sanctificationem, finem vero vitam aeternam 194. Hunc in sanctificationem fructum, qui fructus procul dubio caritas est, atque opera eius, nullo modo habere possumus a nobis; sed habemus per Spiritum Sanctum, qui datus est nobis 195. De ipso quippe fructu loquebatur magister Deus, quando palmitibus in se manentibus dicebat: Sine me nihil potestis facere 196. Sed stultitiam singularem nobis inesse conviciaris, quia Deus nobis virtus est, nec in nostra virtute confidimus; et impudentiam novam, quia concupiscentiam carnis, qua caro concupiscit adversus spiritum, non tua fronte laudamus; et impietatem veterem, quoniam dogmata antiqua catholica, quae docuerunt qui Ecclesiam Christi ante nos in eius gratia vera pietate rexerunt, contra perversitatem vestram novitiam quantulocumque labore defendimus. In te igitur agnosce stultitiam, in te impudentiam, in te impietatem, non veterem sane, sed novam.

Multis modis libertas appellari solet.

87. IUL. Sed iam tempus est, ut de Evangelii sententia disseratur. Dicebat, inquit evangelista Ioannes, Iesus ad Iudaeos eos qui crediderunt ei: Si vos manseritis in sermone meo, vere discipuli mei eritis; et cognoscetis veritatem, et veritas liberabit vos 197. Id est, Dominus noster Iesus loquebatur ad credentes sibi, ut de nulla saeculi nobilitate gaudentes, nec de Abrahae sibi semine gloriam vindicantes, niterentur et studerent virtutibus, et nullis post agnitio m Christi servire peccatis, ut veram libertatem conscientia gaudente retinerent, et spe certorum, id est aeternorum, vindicarentur a cupiditate aliorum omnium, quae propter fragilitatem sui, vana frequenter et falsa dicuntur. Tunc responderunt ei Iudaei, non intellegentes de qua Iesus libertate dixisset: Semen Abrahae sumus, et nemini servivimus umquam; quomodo tu dicis: Liberi eritis? 198 Multis enim modis libertas appellari solet, ut in hoc loco sanctitas, ut resurrectio in Apostolo, ubi dicit creaturam liberari a servitute corruptionis in libertatem gloriae filiorum Dei 199; ut libertas quae notior est, ad distinctionem dicitur servitutis. Eo autem nomine et libertas nuncupatur arbitrii. Dividantur ergo causae, ne res multum distantes confundantur nominis communione. Hic ergo non arbitrii libertatem Dominus dicit esse liberandam; sed illa integra permanente, convenit Iudaeos, ut accipientes indulgentiam liberentur a reatibus, et eam quae apud Deum maxima est, libertatem occupent, ut incipiant nihil debere criminibus. Denique sequitur Evangelista: Respondit eis Iesus: Amen, amen dico vobis, quoniam omnis qui facit peccatum, servus est peccati. Servus autem non manet in domo in aeternum; filius autem manet in aeternum. Si ergo Filius vos liberaverit, tunc vere liberi eritis 200.

AUG. Attende quod dictum est: Omnis qui facit peccatum. Non enim ait: Qui fecit; sed: qui facit. Et non vis eum ab hoc malo liberare homines; non vis eum hoc loco talem promittere libertatem, qua peccatum non faciamus; sed ideo tantummodo liberare, quia fecimus.

Quaerant accipere libertatem ut non faciant peccatum.

88. IUL. Aperuit, de qua hic servitute loqueretur. Omnis, inquit, qui facit peccatum, servus est peccati 201. Hoc autem ipsum quam vehemens est contra errorem vestrum, quia dicit, servum non esse peccati, nisi eum qui fecerit ipse peccatum; nec posse cuiquam adhaerere peccatum, quod non is de quo agitur, per se, aut actione, aut vel sola commiserit voluntate? Quam etiam ostendit universitatem humani generis non posse iam a diabolo possideri, cum distinctionem facit inter servum et filium, id est, iustum et iniustum? Hic enim, ut se Christus, ita etiam unumquemque sanctorum a servorum conditione separabat: sicut fuerunt et ante Vetus, et in Vetere Testamento, quos in domo Patris sui manere, et in mensa eius denuntiat iucundari 202. Totum hoc autem exhortationis genus inepte prolatum esset, si non liberi arbitrii homines conveniret.

AUG. Convenit plane ideo facientes peccatum, quia servi sunt peccati, ut accepta libertate quam promittit, desinant facere peccatum. Regnabat namque peccatum in eorum mortali corpore, ita ut oboedirent concupiscentiis eius, et exhiberent membra arma iniquitatis peccato 203. Contra hoc ergo malum, quo peccatum faciebant, libertate indigebant, quam promittebat: Omnis enim, inquit, non qui fecit, sed qui facit peccatum, servus est peccati. Quid verba lucida caliginosis disputationibus obscurare conaris? Erumpunt omnino, et te licet obsistente fulgore suo vincunt tenebras tuas. Omnis, ait, qui facit peccatum, servus est peccati. Audis: qui facit; et tu non exponere sed supponere vis: Qui fecit. Audiant ergo, quibus ipse aperit sensum, ut intellegant Scripturas; audiant: Omnis qui facit peccatum, servus est peccati. Et quaerant accipere libertatem, ut non faciant peccatum, clamantes ad eum, cui dicitur: Itinera mea dirige secundum verbum tuum, et ne dominetur mihi omnis iniquitas 204. Cur autem illudis sensibus tardis, et ita insinuas verba Domini, quasi dixerit servum non esse peccati, nisi eum qui fecerit ipse peccatum? Fraude agis, non hoc dixit; non enim ait: Nemo est servus peccati, nisi qui facit peccatum; sed ait: Omnis qui facit peccatum, servus est peccati. Sunt enim servi peccati originalis, qui peccatum ipsi nondum faciunt; et ab hoc vinculo servitutis regeneratione solvuntur. Non igitur omnis qui servus est peccati, facit peccatum; sed omnis qui facit peccatum, servus est peccati; sicut non omne animal equus est; sed tamen omnis equus animal est. Ubi est dialectica tua, qua te inflare consuesti? Tam doctum et acutum quare te ista fugiunt? Aut quare insidiaris indoctis et tardis, si te ista non fugiunt? Quis autem nostrum dicit, universitatem hominum a diabolo possideri; cum sanctorum tanta sint millia, quae non possidentur a diabolo? Sed dicimus, eos solos a diabolo non possideri, quos Christi liberat gratia; cuius gratiae vos estis inimici. Si enim hanc gratiam non oppugnaretis, sed intellegeretis; procul dubio etiam ante Vetus Testamentum, et tempore Veteris Testamenti, omnes sanctos, a servorum conditione separatos, eadem liberatos Christi gratia videretis.

Sermo meus non capit in vobis.

89. IUL. Denique ut intellegas, non eum naturae eorum exprobrare, sed vitae; sequitur: Scio quia filii Abrahae estis 205. Ecce de qua illi se liberos dixerant originis dignitate; nunc cui servituti obnoxii sint demonstrat, dicens: Quaeritis me interficere, quia sermo meus non capit in vobis. Ego quod audivi apud Patrem meum, loquor; et vos quae vidistis apud patrem vestrum, facitis 206.

AUG. Quid est: Sermo meus non capit in vobis, si natura etiam talis, qualis nunc indiget liberante, iam capax est sermonis eius, etiamsi sensum non aperiat gratia eius, sicut aperuit Apostolis, ut intellegerent Scripturas 207; sicut illi purpurariae Thyatirenorum, ut intenderet in ea, quae a Paulo di bantur 208?

Pater Abraham et pater diabolus.

90. IUL. Vide quam diversa sit naturae ratio et voluntatis. Non negavit Iesus, carnem eorum pertinere ad semen Abrahae, sed inculcat eis, quod ad diabolum patrem voluntatis iniquitate migraverint; qui ideo genitor eorum dicitur, quod criminum arguitur eruditor. Responderunt, inquit, et dixerunt ei Iudaei: Pater noster Abraham est. Dicit eis Iesus: Si filii Abrahae essetis, opera Abrahae faceretis; nunc autem quaeritis me interficere, hominem qui veritatem locutus sum vobis, quam audivi a Deo; hoc Abraham non fecit, vos autem facitis opera patris vestri 209. Aspicisne quas faciat verborum divisiones Sapientia? Negat eos Abrahae filios esse, quos supra dixerat esse filios Abrahae; sed quoniam diversus est de natura ac voluntate tractatus, ostendit alterum esse prosatorem carnis innocuae, alterum seductorem miserae voluntatis.

AUG. Verum dicis incautus. In paradiso enim diabolus seductor beatae voluntatis fuit, quam seducendo miseram fecit; nunc autem, sicut fateris, seductor est miserae volun tis. Ab hac ergo miseria (ne per illam nunc facilius, quam tunc ad illam seducta est, adhuc seducatur a diabolo) non eam liberat, nisi ille ad quem quotidie tota clamat Ecclesia: Ne nos inferas in tentationem, sed libera nos a malo 210.

Liberum arbitrium manet etiam post peccatum.

91. IUL. Hic ergo ubi dixit Dominus: Si vos Filius liberaverit, vere liberi eritis 211, promisit indulgentiam reis, qui peccantes non arbitrii libertatem, sed conscientiam iustitiae perdiderunt. Liberum autem arbitrium et post peccata tam plenum est, quam fuit ante peccata; siquidem ipsius opera fiat ut abdicent plerique occulta dedecoris 212, et flagitiorum abiectis sordibus, virtutum comantur insignibus.

AUG. Te audi saltem, ubi dicis 213 propter consuetudinem peccatorum scriptum esse: Non quod volo, ago; sed quod odi, hoc facio 214. Quomodo ergo post peccata liberum est, quorum etsi non propagine, quia non vultis, certe tamen consuetudine, quam solam huic necessitati victi contortique conceditis, sic perdidit libertatem, ut gemitus eius feriat aures vestras, frontemque collidat, cum auditis: Non quod volo ago; et: Non quod volo, facio bonum; sed quod nolo malum, hoc ago 215?

Sine libero arbitrio iniquum est iudicium divinum.

92. IUL. Desine itaque impiare te (si tamen ullum tibi fas aut nefas restat), Christi verba sic exponendo, ut ille arbitrium negasse liberum videatur, sine cuius integritate aequitas ei proprii non potest constare iudicii.

AUG. Immo, ideo grave iugum est super filios Adam, a die exitus de ventre matris eorum 216, quia ei constat aequitas iudicii; quod omnino iniquum esset, si non traherent originale peccatum, per quod homo vanitati similis factus est 217.

Agnosce gratiam.

93. IUL. Audi sane ubi vim humanae libertatis ostendit: Ego veni in nomine Patris mei, et non suscepistis me; si alius venerit in nomine suo, illum accipietis 218. Et item: Aut facite arborem bonam, et fructum eius bonum; aut facite arborem malam, et fructum eius malum 219. Et item: Si mihi non vultis credere, operibus credite 220. Atque omnibus vehementius, quod dicit intentionem suam humana voluntate impeditam fuisse: Hierusalem, inquit, Hierusalem, quoties volui congregare filios tuos, sicut gallina pullos suos sub alas suas, et noluisti! 221 Post quod non sequitur: Sed te nolente collegi; verum: Relinquetur vobis domus vestra deserta 222; ut illos ostendat pro malo quidem opere iure puniri, sed ab intentione propria non debuisse ulla necessitate revocari. Sic enim et per Prophetam locutus erat: Si volueritis, et audieritis me, quae bona sunt terrae comeditis; si nolueritis, et non audieritis, gladius vos comedet 223. Quomodo ergo tu liberum arbitrium non negas, quod non quidem sermone tuo, sed Evangelii testimonio, sensu autem tuo, non liberum pronuntiasti?

AUG. Ignoscendum est, quia in re multum abdita ut homo falleris. Absit ut impediatur ab homine omnipotentis et cuncta praescientis intentio. Parum de re tanta cogitant, vel ei excogitandae non sufficiunt, qui putant Deum omnipotentem aliquid velle, et homine infirmo impediente, non posse. Sicut certum est Hierusalem filios suos ab illo colligi noluisse, ita certum est eum etiam ipsa nolente quoscumque eorum voluit collegisse. Deus enim, sicut homo eius dixit Ambrosius, quos dignatur vocat, et quem vult religiosum facit 224. Convenit autem Scriptura plerumque hominis voluntatem, ut quod non habet, vel non potest, admonitus sentiat; et ab eo a quo sunt bona omnia, indigens poscat. Si enim exauditus fuerit in eo, quod dicere iussi sumus: Ne nos inferas in tentationem 225; procul dubio nulla decipietur inscitia, nulla cupiditate vincetur. Propterea ergo per Prophetam dictum est: Si nolueritis, et non audieritis me, gladius vos comedet 226; et cetera huiusmodi; ut cum invenissent in se ipsis victrices cupiditates, ad propellendum malum scirent a quo deberent poscere auxilium. Ideo autem dictum est: Ecce relinquetur vobis domus vestra deserta 227; quia plures ibi erant, quos obduratione et desertione iudicaverat dignos, occulto iudicio, iusto tamen. Nam si, ut dicis: Ab intentione propria, utique mala, non debet homo ulla necessitate revocari, cur apostolus Paulus adhuc Saulus, caedem spirans et sanguinem sitiens, violenta corporis caecitate, et terribili desuper voce, a sua pessima intentione revocatur; et ex persecutore prostrato, illius Evangelii, quod oppugnabat, laboriosior ceteris futurus praedicator erigitur 228? Agnosce gratiam; alium sic, alium autem sic Deus, quem dignatur, vocat; et: Spiritus ubi vult spirat 229.

Per peccatum periit libertas quae fuit in Paradiso.

94. IUL. Nam in illo opere, quod te supra dixi nuper Romam misisse, audacius quid sentires aperuisti. In primo enim libro, cum tibi similiter proposuisses quod nos obicimus, arbitrium vos liberum denegare, ita disseris constantissimus et subtilissimus disputator. Quis autem nostrum dicat, quod primi hominis peccato perierit liberum arbitrium de genere humano? Libertas quidem periit per peccatum, sed illa quae in paradiso fuit, habendi plenam cum immortalitate iustitiam; propter quod natura humana divina indiget gratia, dicente Domino in Evangelio suo: " vos Filius liberaverit, tunc vere liberi eritis " 230, utique liberi ad bene iusteque vivendum. Nam liberum arbitrium usque adeo in peccatore non periit, ut per ipsum peccent, maxime omnes qui cum delectatione peccant et amore peccati, et eis placet quod eos libet. Unde Apostolus: "m essetis - inquit <197> servi peccati, liberi fuistis iustitiae " 231. Ecce ostenduntur etiam peccato minime potuisse, nisi alia libertate, servire. Liberi ergo a iustitia non sunt, nisi arbitrio libertatis; liberi autem a peccato non fiunt, nisi gratia Salvatoris. Propter quod admirabilis Doctor etiam verba ipsa discrevit: "m enim servi essetis - inquit <197> peccati, liberi fuistis iustitiae. Quem ergo tunc fructum habuistis in his, in quibus nunc erubescitis? Nam finis illorum mors est; nunc autem liberati a peccato, servi autem facti Dei, habetis fructum vestrum in sanctificationem, finem vero vitam aeternam " 232. Liberos dixit iustitiae, non liberatos; a peccato autem non liberos, ne sibi hoc tribuerent, sed vigilantissime maluit dicere liberatos; referens hoc ad illam Domini sententiam: " vos Filius liberaverit, tunc vere liberi eritis ". Cum itaque non vivant bene filii hominum, nisi effecti filii Dei, quid est quod iste libero arbitrio vult bene vivendi tribuere potestatem; cum enim haec potestas non detur nisi "atia Dei, per Iesum Christum Dominum nostrum " 233, dicente Evangelio: "otquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri " 234. Et item post modicum: Datur ergo, inquis, potestas ut filii Dei fiant, qui credunt in eum. Quae potestas, nisi detur a Deo, nulla esse potest ex libero arbitrio; quia nec liberum in bono erit, quod liberator non liberaverit; sed in malum liberum habet arbitrium, cui delectationem malitiae vel occultus vel manifestus deceptor insevit, vel sibi ipse persuasit. Non itaque, sicut dicunt nos quidam dicere, et iste audet insuper scribere, omnes in peccatum, velut inviti, carnis suae necessitate coguntur; sed si iam in ea aetate sunt, ut propriae mentis utantur arbitrio, et in peccato sua voluntate retinentur, et a peccato in peccatum sua voluntate praecipitantur. Sed haec voluntas, quae libera est in malis, quia delectatur malis, ideo libera in bonis non est, quia liberata non est. Nec potest homo boni aliquid velle, nisi adiuvetur ab eo qui malum non potest velle 235. In his omnibus verbis tuis, quae posui, ita video gratiae nomen cum liberi arbitrii negatione consertum, ut non tam mala sensus tui appellationum bonis vindicari queant, quam dignitas nominum dogmatum tuorum adhaesione vilescat. Non ergo te his sermonibus honestasti, sed ornamenta ipsa turpasti. Nos tamen ea quae a te iuncta sunt, separamus, ut gratiae divinitas ab scaevis colligationibus enodata, nec responsione quatiatur; et gravitate Catholicorum, non Manichaeorum adulatione laudetur. Gratiam ergo Christi multiplicem confitemur. Primum munus eius est, quod facti ex nihilo sumus. Secundum, quod ut viventibus sensu, ita sentientibus ratione praestamus; quae impressa est animo, ut Conditoris imago doceretur: ad cuius aeque respicit dignitatem arbitrii concessa libertas. Ipsi etiam gratiae beneficiorum quae nobis praestare non desinit, augmenta reputamus. Ipsa gratia legem in adiutorium misit 236; ad eius spectabat officium, ut rationis lumen, quod pravitatis exempla hebetabant et consuetudo vitiorum, multimodis eruditionibus excitaret, atque invitatu suo foveret. Ad istius ergo gratiae, id est, divinae benevolentiae, quae rebus causam dedit, plenitudinem spectavit, ut Verbum caro fieret, et habitaret in nobis 237. Reposcens enim Deus ab imagine sua amoris vicem, palam fecit quam totum in nos inaestimabili egisset affectu, ut vel sero redamaremus eum, qui commendans caritatem suam nobis 238, Filio suo non pepercit, sed pro nobis illum tradidit 239; pollicens quia si voluissemus deinceps voluntati eius oboedire, Unigeniti sui praestaret nos esse cohaeredes 240.

AUG. Homo Pelagiane, caritas vult bonum, et caritas ex Deo est; non per legis litteram, sed per spiritum gratiae. In hoc est praedestinatis adiutorium littera, quia iubendo et non iuvando, admonet infirmos confugere ad spiritum gratiae. Sic lege legitime utuntur, quibus bona est 241, id est, utilis; alioquin per se ipsam littera occidit 242; quia iubendo bonum, et non largiendo caritatem, quae sola vult bonum, reos praevaricationis facit.

Gratia et scientia.

95. IUL. Haec ergo gratia, quae in Baptismate non solum peccata condonat, sed cum hoc indulgentiae beneficio, et provehit, et adoptat, et consecrat; haec, inquam, gratia, meritum mutat reorum, non liberum condit arbitrium; quod eo accipimus tempore, quo creamur; utimur autem, quo valentiam inter bonum et malum discretionis adipiscimur. Bonae itaque voluntati innumeras adiutorii divini adesse species non negamus; sed ita ut non per adiutorii genera aut fabricetur, quae fuerit arbitrii destructa libertas, aut aliquando ea exclusa, vel boni vel mali cuiquam necessitas credatur incumbere; verum arbitrio libero omne adiutorium cooperatur.

AUG. Si non praevenit, ut operetur eam, sed prius exsistenti voluntati gratia cooperatur, quomodo verum est: Deus in vobis operatur et velle 243? Quomodo: Praeparatur voluntas a Domino 244? Quomodo: Caritas ex Deo est 245, quae sola vult beatificum bonum? Aut si scientia legis et eloquiorum Dei caritatem operatur in nobis, ut non per donum Dei, sed per nostrae voluntatis arbitrium diligamus, quod esse diligendum Deo docente cognoscimus; quomodo res minor ex Deo nobis est, et maior ex nobis? Quia sine Deo donante scientiam, hoc est docente, nosse non possumus; illo autem caritatem quae supereminet scientiae 246, non donante, diligere possumus. Sic non sapiunt, nisi novi haeretici et gratiae Dei nimis inimici.

Peccato hominis non mutatur status naturae eius.

96. IUL. Hoc ergo arbitrium liberum, propter quod solum nos manifestari ante tribunal Christi, Magister Gentium scribit, ut reportet unusquisque propria corporis prout gessit, sive bonum, sive malum 247, sicut Catholici quidem confitentur; ita vos non solum cum Manichaeo, sed etiam cum Ioviniano, quem nobis audes impingere, diverso quidem genere, sed impietate simili denegatis. Quod ut planius fiat, divisionum adhibeatur examen. Nos dicimus peccato hominis, non naturae statum mutari, sed meriti qualitatem; id est, et in peccante hanc esse liberi arbitrii naturam, per quam potest a peccato desinere, quae fuit in eo ut posset a iustitia deviare.

AUG. Scimus vos ideo dicere, peccato hominis naturae statum non mutari, quia deseruistis fidem catholicam, quae dicit primum hominem sic factum, ut non haberet moriendi necessitatem; peccato autem ita hunc statum naturae fuisse mutatum, ut hominem necesse sit mori, usque adeo ut etiam spiritu iam regeneratis atque vivificatis Apostolus dicat: Si Christus in vobis est, corpus quidem mortuum est propter peccatum, spiritus autem vita est propter iustitiam; si ergo spiritus eius, qui suscitavit Iesum ex mortuis, habitat in vobis; qui suscitavit Iesum Christum a mortuis, vivificabit et mortalia corpora vestra per inhabitantem spiritum eius in vobis 248. Ideo utique dixit: Vivificabit et mortalia corpora vestra, quod in carnis resurrectione speramus, quia dixerat: Corpus mortuum est propter peccatum; et vos non vultis peccato statum mutatum esse naturae. Verumtamen Pelagio cum in Palaestino iudicio fuisset obiectum, quod diceret infantes nuper natos in eo statu esse, in quo Adam fuit ante peccatum, negavit se dicere, idque damnavit 249. Quod si fecisset corde veraci, iam fortasse vestra haeresis interisset; postremo ipse saltem fuisset ab illa peste sanatus. Deinde quaero utrum vitio careat natura peccatrix; quod si absurdissimum est, habet ergo vitium; si habet vitium, procul dubio vitiata est. Quomodo ergo mutata non est, quae cum fuisset sana, vitiata est? Ac per hoc, etiam excepto peccato illo, de quo Ioannes Constantinopolitanus ait: Adam peccavit illud grande peccatum, et omnes in commune damnavit 250; et illo ergo excepto, de quo damnationem humana natura originaliter trahit, quomodo sobrie dici potest, statum naturae in homine non fuisse mutatum, qui dicit: Lex spiritalis est, ego autem carnalis sum, venundatus sub peccato; quod enim operor, ignoro; non enim quod volo, ago 251, et cetera huiusmodi; etiam si hanc mutationem non in eo nascendi traxit conditio, sed, ut vultis, contraxit consuetudo peccandi? Cernitisne, vanum esse quod dicitis, peccato hominis non naturae statum mutari, sed meriti qualitatem? Nisi forte dicatis, non naturam peccato mutari, sed hominem. Et quid est hoc, nisi hominem negare esse naturam? Quando ista diceretis, si cogitaretis sana mente quod dicitis?

Miror unde te christianum dicas.

97. IUL. Manichaeus dicit, voluntatem malam ab ea inspirari natura, quae bonum velle non potest; voluntatem vero bonam ab ea infundi natura, quae malum velle non potest; ita utique naturis singularum rerum imponit necessi tem, ut propriae voluntates non possint velle contraria. Inter nos et illum certe grande chaos est; videamus nunc quantum ab eo tu recesseris. Dicis esse liberam voluntatem, sed ut malum tantummodo faciat, non autem esse in hoc liberam, ut malum desistat operari, nisi ei fuerit imposita necessitas volendi bonum, ab ea natura, quae, ut tuis utar sermonibus: malum non potest velle 252. Definis ergo genus hominum per liberum arbitrium nihil aliud quam peccare, nec aliud posse facere. Per quod absolute pronuntias, humanam naturam unum semper cupere quod malum est, et velle non posse contrarium; naturam autem Dei malum non posse velle; et ideo, nisi necessitatis suae participem fecerit malam hominum naturam, bonum in ea actionis esse non posse. Post haec itaque utrum non multum ames Manichaeum, in cordis tui secreto Deus viderit; quantum tamen ex dogmatum germanitate monstratur, nihil aliud prorsus egisti, quam ut ordine commutato idem quod ille affirmarat adstrueres.

AUG. Utinam Manichaeum fortiter destrueres, non turpiter adiuvares! Ille namque nimia perversus insania non dicit naturam mali cogi bene facere ab alia natura boni, quae malum non potest velle; sed naturam boni cogi male facere ab ea natura mali, quae bonum non potest velle; ac per hoc mirabiliter demens naturam mali vult esse immutabilem, mutabilem vero naturam boni. Proinde, voluntatem malam ab ea inspirari natura, quae bonum velle non potest, certum est dicere Manichaeum; voluntatem vero bonam ab ea infundi natura, quae malum velle non potest, non dicit Manichaeus, sicut tu de illo mitius suspicaris; quoniam boni naturam nullo modo immutabilem credit, quae malum velle non possit, cui credit inspirari voluntatem malam ab ea natura, quae bonum non potest velle; itaque fieri per mali naturam, ut malum velit boni natura, quam nihil vult esse aliud quam naturam Dei. Tu ergo hunc adiuvas, negando humanam peccato primi hominis vitiatam esse naturam, ut naturae mali, quam fingit, attribuat, quidquid malorum in manifestissima invenit miseria parvulorum. Deinde cum displicet tibi, hominem non posse bonum velle, nisi adiuvetur ab eo qui malum non potest velle, nonne respicis ei te contradicere, qui dixit: Sine me nihil potestis facere 253; et Scripturae, ubi legitur: Paratur voluntas a Domino 254; et ubi legitur: Deus est enim qui operatur in nobis et velle 255; et ubi legitur: A Domino gressus hominis dirigentur, et viam eius volet 256? Ubi nihil miror, nisi unde te Christianum dicas, cum his divinis tot et tam claris vocibus contradicas.

Desine conviciari nobis de Manichaeo et Ioviniano.

98. IUL. Ioviniano autem in una parte coniungeris; nam dicit in secundo operis sui libro, baptizatum hominem non posse peccare; ante Baptisma autem et peccare et non peccare posse. Tecum ergo putat, a tempore Baptismatis imponi hominibus necessitatem boni; quod aeque falsum est, quam quod tu putas, ante Baptisma inesse hominibus necessitatem faciendi mali. Nam cum dicis tu: Non potest homo boni aliquid velle, nisi adiuvetur ab eo, qui malum non potest velle 257; participatione utique gratiae et naturae bonae vis hominem possibilitatem consequi faciendi boni; quod dicis tamen a tempore Baptismatis posse contingere. Inter impietatem igitur medius et timorem, ad Ioviniani consortium confugisti, sed Manichaei lupanar necdum reliquisti. Verumtamen tanto te innocentior Iovinianus, quanto Ioviniano profanior Manichaeus. Ut enim adhuc brevius quod egimus colligatur, Manichaeus dicit: In omnibus hominibus inspiratrix malae voluntatis tenebrarum natura delinquit, et aliud facere non potest. Tu dicis: In cunctis hominibus primi peccati tenebris infecta, et per hoc malae voluntatis auctor natura delinquit, et bonum velle non potest. Iovinianus dicit: Voluntas quidem hominum, sed usque ad Baptisma delinquit; postea autem nisi bonum velle non potest. Catholici, id est nos, dicimus, quod ab initio usque ad finem sine aliquo naturalium coactu, voluntas et ante Baptisma in unoquoque delinquit, quae illo ipso tempore quo peccat, potestatem habet recedere a malo, et facere bonum, ut constet ratio libertatis. Vestrum itaque nulli quidem veritas dogmatum constat; tamen cum ab uno principio erroris fueritis egressi, vel minus inhonestum erat, si quae consequuntur admitteres, et quia cum Manichaeo dicis, natura mala, id est, manca libertate delinqui, diceres cum eodem, nullo illam pacto posse mundari; quod quidem alibi affirmas; sed quod necessario consequebatur, adiungeres ideo ei opus non esse baptismatis sacramentis. Aut si cum Ioviniano, a tempore susceptae fidei imprimi asseris bonas cupiditates; diceres cum eodem, bonam et ante Baptisma fuisse naturam, quae licet haberet possibilitatem mali, non tamen habuerit necessitatem, ac per hoc ad indissimulabile bonum consecrata pervenerit. Hoc enim modo, etsi rationi, nequaquam tamen eorum, quos sequeris, dogmatibus contravenires.

AUG. Oblitus es quid dicamus: recordare, quaeso. Nos sumus qui vobis reclamantibus dicimus, etiam iustis, quamdiu sunt in hac vita, non deesse, unde in oratione sua de se ipsis veraciter dicant: Dimitte nobis debita nostra 258. Quoniam si dixerint se non habere peccatum, se ipsos decipiunt, et veritas in eis non est 259. Quid est ergo quod inaniter loqueris, me Ioviniano in ea parte coniungi, qua dicit baptizatum hominem non posse peccare? Absit ut tam simus surdi et muti, ut non audiamus eorum qui baptizati sunt vocem, vel non cum eis dicamus: Dimitte nobis debita nostra. Ex quo autem homo incipit uti voluntatis arbitrio, et peccare et non peccare potest; sed alterum horum non facit, nisi adiutus ab eo qui dixit: Sine me nihil potestis facere 260; alterum vero propria voluntate, sive a se ipso, sive ab alio deceptore seductus, vel peccato sicut servus addictus. Adiutos autem homines novimus Dei spiritu, ut ea vellent quae Dei sunt, et ante Baptismum, sicut Cornelium 261; quosdam vero nec post Baptismum, sicut Simonem Magum 262. Iudicia enim Dei sicut multa abyssus 263; et gratia eius non ex operibus; alioquin gratia iam non est gratia 264. Desine igitur conviciari nobis de Manichaeo et Ioviniano; quibus enim convicieris in nobis, quos subsecuti negare non possumus originale peccatum, videres, si oculos haberes, et taceres, si frontem haberes. Sic autem calumniosus es, tu alibi affirmasse me dicas, a peccatis hominem non posse mundari; cum ita dicam posse, ut eo quoque perducatur, ubi beatissimus peccare non possit.

Dicis factam in natura carnis peccati necessitatem.

99. IUL. Nunc autem omnibus perfidus, dicis factam in natura carnis peccati necessitatem.

AUG. Tu nega dixisse Apostolum: Cum essetis servi peccati, liberi fuistis iustitiae 265. Aut si hoc ab eo dictum esse non negas, non eum recte dixisse redargue. Si autem non audes, nega, si potes, eos quibus hoc dixit, habuisse in malis liberam voluntatem, quando fuerunt liberi iustitiae; aut habuisse liberam in bonis, quando fuerunt servi peccati; et ab hac servitute eos aude dicere per se ipsos, non per Dei gratiam liberatos, quibus dicitur: Nunc autem liberati a peccato, servi facti estis iustitiae 266. Si autem dicis, a reatu praeteritorum malorum, non a dominatu peccati, quo quisque iustus esse non sinitur, eos fuisse Dei gratia liberatos; ut autem eis non dominaretur peccatum, ipsos facere potuisse si vellent, neque ad hoc indiguisse gratia Salvatoris; ubi ponis eum qui dicit: Non quod volo, facio bonum; sed quod nolo malum, hoc ago 267? Si enim sub lege, non sub gratia constitutus haec loquitur; istum nega sub gravi necessitatis pondere ingemere; hunc ad bene vivendum et ad recte agendum per voluntatis arbitrium assere liberum, clamantem tibi: Mentiris, aut falleris; non quod volo, ago. Si autem, sicut melius sensit Ambrosius, hoc etiam de se ipso dicit Apostolus; nec iustorum est in hac vita ad perficiendum bonum tanta libertas propriae voluntatis, quanta erit in illa vita, ubi non dicetur: Non quod volo, ago.

Liberum non est nisi quod duo potest velle: bonum et malum.

100. IUL. Ut possessione aeternitatis amissa (quam quidem numquam eam per exortum sui constat habuisse), volun s appetendae iugiter pravitatis incumberet. Et adiungis: Voluntas quae libera est in malis, libera in bonis non est; non minore plane stultitiae professione, quam profanitatis, liberum vocas, quod dicis nisi unum velle non posse.

AUG. Si liberum non est, nisi quod duo potest velle, id est, et bonum et malum; liber Deus non est, qui malum non potest velle, de quo etiam ipse dixisti, verumque dixisti: Deus esse nisi iustus non potest 268. Siccine Deum laudas, ut ei auferas libertatem? An potius intellegere debes esse quamdam beatam necessitatem, qua Deus iniustus non potest esse?

Scena mali naturalis collabitur.

101. IUL. Sed licet nulla ex parte constes, tamen quid attuleris prudens lector attendat. Consentiamus voluntatem liberam dici posse, quae bonum velle non potest; hanc autem voluntatem in Baptismate asseris liberari. Interrogo, ad quem modum liberatur? Ut bonum semper velle cogatur, et malum velle non possit? An ut utrumque possit appetere? Hic tu si responderis: Ut bonum semper velle cogatur; quam sis Iovinianista, etiam ipse cognoscis. Si autem dixeris: Quomodo potest esse voluntas libera, si bonum semper velle cogatur? Respondeo: Quomodo dicebatur ante voluntas libera, si malum velle tantummodo cogebatur? Si ergo responderis, sic fieri post Baptisma liberam voluntatem, ut et peccare et non peccare possit; hoc ipso pronuntiabis liberum arbitrium non fuisse, cum utrumque non poterat. Clauderis undique disputationis tuae laqueis; arbitrium ante Baptisma liberum fuit; facultatem habuit faciendi boni, sicut facultatem habuit faciendi mali; et omnis dogmatis tui, quo malum naturale persuades, scena collabitur.

AUG. De Manichaeo et Ioviniano iam me tibi supe us inveniet respondisse qui legerit; quomodo autem dicas eum, cuius voluntatem nos dicimus a Domino praeparari, ita fieri bonae voluntatis, ut bonum velle cogatur (quod absit ut dicatur a nobis), viderit praeclara intellegentia tua. Si enim cogitur, non vult; et quid absurdius, quam ut dicatur nolens velle quod bonum est? De natura etiam Dei vide quid sentias, homo qui dicis cogi hominem ut bonum velit, si malum velle non possit. Numquid enim Deus cogitur velle bonum, quia velle non potest malum, quoniam est omnino immutabilis? Natura vero humana quamvis mutabilis, quantum ad id pertinet quod condita est, bona est; quae non solum sine vitio facta est, verum etiam cum per vitium mala est, capax est boni, quo bona sit. Haec vera sententia fallacem Manichaeorum evertit insaniam. In Baptismo autem ita peccata omnia dimittuntur in Dei gratia, qua et ad ipsum Baptismum homo praeparata ab illo voluntate perducitur, ut deinceps quamvis concupiscat spiritus eius adversus carnem ne consentiat iniquitati, tamen et caro concupiscat adversus spiritum, ut non faciat et ille quod vult. Vult enim et istam carnis concupiscentiam non habere, sed non potest nunc; propter quod adhuc in se ipso ingemiscit, adoptionem exspectans redemptionem corporis sui 269, ubi sic habeat carnem, ut iam peccare non possit. Nunc ergo, non solum potest peccare post Baptismum, verum etiam quia et bene reluctans concupiscentiae carnis aliquando ab ea trahitur ad consensionem; et quamvis venialia, tamen aliqua peccata committit; habet cur semper hic dicat: Dimitte nobis debita nostra 270. Haec quoque catholica veritas Ioviniani redarguit vanitatem. Utrumque autem, id est, et quod contra Manichaeum, et quod contra Iovinianum dicimus, haeresim vestram calumniasque subvertit.

Postea nullus angelus fit novus diabolus per liberum arbitrium.

102. IUL. Sin autem liberum ante ad bonum non fuit, et factum est post Baptisma ita liberum, ut malum facere non possit; numquam quidem ei adfuit arbitrii libertas, et probatur sine reatu antea peccasse, et postea sine cura sanctitatis gloriam possidere.

AUG. Ergo nec in Deo est arbitrii libertas, quia malum facere non potest, sicut negare se ipsum non potest 271, qui et nobis summo illo praemio largiturus est, ut non quidem ipsi Deo, sed tamen Angelis eius aequales, nec nos peccare possimus. Hoc enim eis post lapsum diaboli pro merito bonae voluntatis, qua in veritate steterunt, donasse credendus est, ut postea nullus per liberum arbitrium novus diabolus fieret.

Angeli sancti non premuntur necessitate, sed fruuntur.

103. IUL. Quo collecto convinceris inficiari prorsus dogmati tuo; ut promittas te liberum arbitrium non negare, quod antea mali, postea boni necessitate subvertis.

AUG. Dicturus es, ut video, Deum necessitate premi, ut peccare non possit; qui utique nec potest velle, nec vult posse peccare. Immo vero, si necessitas dicenda est, qua necesse est aliquid vel esse, vel fieri; beatissima est ista omnino necessitas, qua necesse est feliciter vivere, et in eadem vita necesse est non mori, necesse est in deterius non mutari. Hac necessitate, si necessitas etiam ipsa dicenda est, non premuntur sancti Angeli, sed fruuntur; nobis autem est futura, non praesens.

Nullum peccatum in rebus invenitur.

104. IUL. Verumtamen, ad destructionem totam dogmatis tui proficit, ut etiam recordemur definitionum superiorum. Si peccatum non est nisi voluntas retinendi et admittendi, quod iustitia vetat et unde liberum est abstinere, nullum peccatum in rebus penitus invenitur.

AUG. Ista definitio peccati eius est, quod peccatum tantummodo est, non quod etiam poena peccati, qua periit libertas non peccandi; a quo malo non liberat, nisi ille cui non tantum dicimus: Dimitte nobis debita nostra, verum etiam: Ne nos inferas in tentationem, sed libera nos a malo 272.

Iustitia divina non imputat peccatum a quo non est liberum abstinere.

105. IUL. Nam si non imputat iustitia, nisi unde liberum est abstinere; et ante Baptisma necessitas mali est, quoniam voluntas, sicut dixisti, ad faciendum bonum non est libera, perque hoc aliud agere non potest nisi malum; ab infamia mali ipsa quam patitur necessitate defenditur; quoniam apud eam iustitiam gravari operibus suis non potest, quae non imputat malum, nisi a quo liberum est abstinere. Post Baptisma autem, si necessitas boni est, nullum utique potest esse peccatum. Vide igitur quam illud quod esse peccatum ratio demonstrat, inveniri nequeat in seminibus, quando secundum definitiones tuas iam nec in moribus invenitur.

AUG. Multum erras, qui vel necessitatem nullam putas esse peccandi, vel eam non intellegis illius peccati esse poenam, quod nulla necessitate commissum est. Si enim necessitas nulla peccandi est (ut omittam vim mali eius quod originaliter trahitur; hoc enim nullum esse vos vultis) quid patiebatur, quaeso, qui secundum vestrum sensum, tanta mole malae consuetudinis premebatur, ut diceret: Non quod volo, facio bonum; sed quod nolo malum, hoc ago 273? Deinde cogitare te existimo, quid appetendum, quid vitandum sit in agenda vita, quanto labore discatur. Qui autem hoc nesciunt, ipsa boni appetendi malique vitandi ignorantia patiuntur peccandi necessitatem. Necesse est enim ut peccet, qui nesciendo quid facere debeat, quod non debet facit. De quo genere malorum Deus rogatur, ubi dicitur: Delicta iuventutis et ignorantiae meae ne memineris 274. Quod genus delictorum si non imputaret Deus iustus, non ea sibi dimitti posceret homo fidelis. Unde dicit et Dei famulus Iob: Signasti peccata mea in sacculo, et annotasti si quid invitus commisi 275. Tu quoque ipse in libro novissimo tuo eorum, quos contra unum meum quattuor edidisti, ex affectionibus atque passionibus animi dicis: Evenire hominibus affectionalem qualitatem atque ita inhaerescere, ut aut magnis molitionibus, aut nullis separetur omnino 276. Quisquis ergo ea timiditate peccaverit, quae ab illo non potest separari, quid aliud quam necessitate peccabit? Sed vos ista peccata ex illis venire peccatis, quae nulla necessitate commissa sunt, in illo saltem conceditis, qui dicit: Quod nolo malum, hoc ago. Qui enim, ut istam patiatur necessitatem, non nisi peccandi consuetudine premitur; procul dubio priusquam peccaret, nondum necessitate consuetudinis premebatur. Ac per hoc, etiam secundum vos, peccandi necessitas unde abstinere liberum non est, illius peccati poena est, a quo abstinere liberum fuit, quando nullum pondus necessitatis urgebat. Cur ergo non creditis tantum saltem valuisse illud primi hominis ineffabiliter grande peccatum, ut eo vitiaretur humana natura universa, quantum valet nunc in homine uno secunda natura? Sic enim a doctis appellari consuetudinem nos commemorandos putasti 277. Cum igitur et illa fateamur in hominibus esse peccata, quae committuntur, non necessitate, sed voluntate, quae tantummodo peccata sunt, unde ab eis liberum est abstinere; et peccatis de ignorantiae vel affectionum necessitate venientibus, quae iam non solum peccata, verum etiam poenae sunt peccatorum, plenum sit genus humanum; quomodo dicis definitionibus nostris peccatum nec in moribus inveniri? Sed quod non vultis, audite. A peccatis omnibus sive originalibus, sive moralibus, vel quae facta sunt, vel ne fiant, non liberat nisi gratia Dei per Iesum Christum Dominum nostrum, in quo regenerati sumus, et a quo didicimus orando dicere, non solum: Dimitte nobis debita nostra, id est, quia peccavimus; verum etiam: Ne nos inferas in tentationem 278, id est, ne peccemus.

Baptisma tuum propter solam genitalium commotionem fuit provisum.

106. IUL. Verum consignata hac disputationis summa prudentis animo lectoris, excutiamus quid Baptisma tuum, quod propter solam genitalium commotionem dicis fuisse provisum, crediti sibi muneris exsequatur. Profitetur se a peccatis homines expiare, sed cum apud iustitiam causa agitur voluntatis, non pronuntiatur rea, quae aliud velle non potuit. Evanescente autem invidia reatus, etiam pompa indulgentis evanuit; quia non potest ignoscere, quod iure non potest imputare. Ac per hoc, promissionis suae frustratur effectibus; quoniam nec invenit crimina, quorum remissione laudetur; nec habet huius beneficii debitores, quo peccatorum vincula solvuntur; quia in necessitatis asylo collocatos non potest malae convincere voluntatis; per quae omnia supervacuum de ehenditur. Verum quia gratia quae a Christo provisa est, supervacua non est; rationabilis eius munificentia teneatur, per quod rea voluntas convincitur peccatoris, quae potuit utique tam bonum velle, quam malum voluit. Totum ergo figmentum necessitatis evanuit; ac per hoc, nullum est de naturae conditione peccatum; sed liberum arbitrium in natura hominum perseverat; quod ut tu cum Manichaeis negas, ita nos cum Apostolis et omnibus Catholicis confitemur.

AUG. Necesse est ut peccet, a quo ignoratur iustitia; numquid ideo cum iustitiam cognoverit, non sunt ei remittenda peccata, quae ignorantiae necessitate commisit? Aut quia iam cognovit quemadmodum vivere debeat, de se ipso ei praesumendum est ut iuste vivat, non de illo cui dicitur: Ne nos inferas in tentationem 279? Non est igitur impunitatis securitas in necessitate peccandi, sed ut non obsit ista necessitas, donat ille cui dicitur: De necessitatibus meis erue me 280. Donat autem duobus modis: et praeteritam dimittendo iniquitatem, et opitulando ne intremus in tentationem. Unusquisque vero tentatur a concupiscentia sua abstractus et illectus 281. Quae suscepta tua tam tibi grata est ut, cum ab illa in consensionem quisque non trahitur, ipsam putes esse laudandam; quasi malum non sit res quae impellit in malum, si non ei cedat, sed resistat ille qui impellitur. Quamvis tu, etiamsi si consentiatur, illum qui cecidit, non ipsam quae impulit; illum qui attractus est, non ipsam quae attraxit; illum qui illectus est, non ipsam quae illexit; magno vaniloquio contendas esse culpandum; quia scilicet, ut definis, male usus est bono; habes quippe tam malum spiritum, ut concupiscentia bona tibi videatur, qua caro concupiscit adversus spiritum. Sed eleganter te existimas irrisisse de Baptismo sententiam nostram, mendacissime affirmans quod propter solam genitalium commotionem Baptismum dicamus esse provisum. Non hoc dicimus, sed illud, quod vos nova et haeretica perversitate subvertere conamini, dicimus, ideo divinitus esse provisum secundae spiritalis nativitatis auxilium, quam fieri in se ipso Christus instituit, quoniam secundum Adam carnaliter nati contrahunt mortis antiquae prima nativitate contagium 282. Ecce verbis usus sum Poeni episcopi Cypriani, contra quem tu etiam martyrem latras, cum Ecclesiae fundatissimam fidem, pro qua Ecclesia fusus est eius sanguis, oppugnas. Sicut enim Paulus apostolus dixit: Per unum hominem peccatum intravit in mundum, et per peccatum mors; et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt 283; ita et Cyprianus episcopus, intellector huius Apostoli confessus est, secundum Adam carnaliter natos contagium mortis antiquae prima nativitate contrahere. Quid est ergo quod te Apostolis et omnibus Catholicis fallaciter iungis; quandoquidem Apostolo fraudulenter, catholico au m episcopo et martyri, in eo quod sensit cum orientali et occidentali catholica Ecclesia, apertissime contradicis?

Voluntati, non nativitati Paulus imputat peccatum.

107. IUL. Expositio sane, quam Pauli apostoli sermonibus admovisti, cum risu esset praetereunda, nisi Scripturarum terreret ignaros. Cum essetis, inquit Apostolus, servi peccati, liberi fuistis iustitiae 284. Dicere utique non poterat: Liberatos; quoniam hic sermo liberationis tunc decenter in rtur et proprie, cum homo a noxiis liberatur; liberi autem a virtutibus dici possunt, qui decernunt nihil debere virtutibus. Liber ergo et a bono et a malo dici potest, qui alteri serviens, alteri studet nihil debere; liberatus autem nisi a malo dici non potest; quia verbum hoc liberationis in se habet indicium illius qui propulsatur angoris. Quae igitur hic quaestio Apostolo de verbis suis fieri potuit, cum ille more generis humani, a bono liberos, a malo dixerit liberatos? Cum ergo, inquit, servi essetis peccati, liberi fuistis iustitiae; quem fructum habuistis tunc in his, in quibus nunc erubescitis? 285 Sed ne tu aestimares servos nos peccato fieri per naturam, audi ipsum Apostolum in iisdem locis loquentem: An nescitis, quoniam cui exhibetis vosmetipsos servos ad oboediendum, servi estis eius cui oboeditis, sive peccati, sive obauditionis iustitiae? 286 Vosmetipsos, inquit, exhibuistis peccato servos; ut intellegeres eum voluntati, non nativitati imputare peccatum. Ob hoc ergo solum eos dixit liberos fuisse iustitiae, quia detrectassent eius praecepta servare.

AUG. Si ob hoc solum dicti sunt homines liberi fuisse iustitiae, quod detrectassent eius praecepta servare; ergo antequam acciperent praecepta iustitiae, quae detractarent servare, non erant liberi iustitiae, servique peccati? Quis hoc dixerit? Ab hac ergo necessitate servitutis ille liberat, qui non solum dat praecepta per legem; verum etiam donat per spiritum caritatem, cuius delectatione vincatur delectatio peccati; alioquin perseverat invicta, et servum suum tenet. A quo enim quis devictus est, huic et servus addictus est 287.

Libertate solum peccatum operamur, non bonum.

108. IUL. Denique statim addit, ita eos servos esse iustitiae, sicut fuerant servi ante peccati. Per quod potes eos iam tu, si placet, liberos dicere peccato, cum serviunt iustitiae; sicut ab illo dicti sunt a iustitia liberi, cum servirent delicto. Ineptissime itaque simplicitati apostolicae voluisti calumniam commovere. Neque enim ille, ut putas, vigilantissime hoc quod aestimas intimavit; sed tu somniculosissime quod ille protulit intueris. Argumentaris quippe, ideo illum liberatos dicere maluisse, quam liberos, ut intellegeremus arbitrii libertate male quidem posse, bene autem fieri non posse. Verum ipse tibi verborum eius ordo renititur. Nam si hoc, quod tu, putasset, quia libertate solum peccaretur, debuit dicere: Liberi fuistis peccato; non: Liberi fuistis iustitiae 288, ut ille diceretur esse liber, cui operabatur ipsa libertas. Si enim placet etiam casuum pensare momenta, huic illos iustitiae dixit esse liberos, non ab hac iustitia liberos. Consequentius ergo hac elocutione nos adiuvaremur, si etiam tam leves res premere vellemus. Sed absit hoc: sensum intellegimus Apostoli, et elocutionum simpliciter prolatarum officio contenti sumus. Nihil aliud dixit Magister Gentium, nisi: Liberi fuistis, non servistis, iustitiae; liberati estis, peccatorum veniam suscepistis, manente arbitrii libertate; per quam potuerunt et ante peccato, et postea oboedire iustitiae.

AUG. Ex isto haeretico sensu, quo dicitis non fieri per gratiam liberationem a peccato, nisi cum de praeterito accipitur venia; non autem etiam ne dominetur peccatum, cum quisque a concupiscentia sua trahitur in eius assensum; etiam sanctorum orationibus contradicitis. Utquid enim Deo dicitur: Ne nos inferas in tentationem 289; si, ut hoc non fiat, in liberi arbitrii nostri est potestate, quod nobis naturaliter insitum est? Utquid dicit Apostolus: Oramus autem ad Deum, ne quid faciatis mali 290; si Deus non liberat a peccatis, nisi veniam dando praeteritis?

Genus humanum est arbor a qua diabolus fructus iure decerpit.

109. IUL. Denique quid exhortatio ipsius teneret, ostendit, praemittens: Humanum est quod dico, propter infirmitatem carnis vestrae; sicut enim exhibuistis membra vestra servire immunditiae et iniquitati ad iniquitatem; ita nunc exhibete membra vestra servire iustitiae in sanctificationem; cum enim servi essetis peccati, liberi fuistis iustitiae 291. Ordinatissime prorsus ipsos dicit liberos fuisse iustitiae, quos convenerat, ut membra sua in omni sanctificatione retinerent. Verum, quia non parum hic immorati sumus, ut ostenderemus certissimum esse quod dixeram 292, quia negarent liberum arbitrium homines qui vestro fuissent sermone deterriti, et in verum exitium vana formidine truderentur; atque te esse praecipuum arbitrii liberi negatorem; revertamur ad illum librum, qui est ad Valerium destinatus, ut probemus primo te negasse conditorem Deum; nunc autem, alibi quidem negare, alibi scelestius multo quam negaveras confiteri. Et quidem, quam in illo libro tuo priore absolute Deum negaveris conditorem hominum, satis cum discuteretur apparuit; dixisti quippe, quod genus humanum diabolus quasi plantati a se fruticis fructum iure decerperet 293; multaque alia quae loco a te argumentorum posita huic cooperantur errori. In hoc vero secundo libro, etsi universitate dogmatis tui idem agas, tamen perniciosius niteris emendare sententiam, quam ante protulisti.

AUG. Si tibi parum est Apostolus, qui dicit: Per unum hominem peccatum intravit in mundum, et per peccatum mors; et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt 294; Ambrosius utique, non ut Manichaeus, quo nomine tales, qualis ille fuerat fidei, criminaris; sed ut Catholicus intellexit Apostolum, eumque intellegens ait: Omnes homines sub peccato nascimur, quorum ipse ortus in vitio est 295. Ecce de quo tamquam de suo frutice diabolus fructum iure decerpsit; non de natura quam Deus condidit, sed de vitio quod ipse plantavit. Neque enim qui nascuntur sub peccato, possunt nisi sub auctore esse peccati, si non renascantur in Christo.

Ne vobis credentes emendationis desperatione frangantur.

110. IUL. Verum suppleamus breviter responsionem, quae capiti tuo, quod supra posuimus 296, debetur. Constanter itaque fideliterque respondeo, quia non invideamus liberatorem hominibus Dominum Iesum Christum; quos convenimus, ne vobis credentes, emendationis desperatione frangantur, et recedant ab eruditione Christi, quasi ea praecipientis, quae capere mortalium natura non possit, quippe malo aggravata congenito.

AUG. Sed et mors congenita est; et tamen ab ea liberat, qui quos vult vivificat 297; ad quem debent confugere, qui volunt a malo congenito liberari; quod ut faciant, quis attrahat, in Evangelio lege 298.

Parvulos non esse homines nullo modo potestis ostendere.

111. IUL. Sed currant ad eum qui clamat: Iugum meum suave est, et onus meum leve est 299; qui et malae voluntati veniam pro inaestimabili liberalitate largitur, et innocentiam, quam creat bonam, facit innovando adoptandoque meliorem.

AUG. Ipsi sunt homines, quibus invides liberatorem, quos habere malum, a quo liberentur, negas. Quomodo ergo constanter fideliterque respondes, quod non invideatis liberatorem hominibus Dominum Iesum Christum; cum potius pertinaciter et infideliter agas, ne ab illo salvi fieri credantur parvuli, sicut salvum facit populum suum a peccatis eorum 300; propter quod eum, Evangelio loquente, didicimus appellatum esse Iesum 301? Non igitur docere poteritis liberatorem Christum vos hominibus non invidere, quia parvulos non esse homines nullo modo potestis ostendere.

In Adam omnes peccaverunt.

112. IUL. Demiror itaque ausum te fuisse ponere testimonium, quo dicitur: A quo enim quis devictus est, huic et servus addictus est 302. Quod manifestissime pro nobis facit, asserentibus non posse quemquam obnoxium esse diabolo, nisi qui fuerit post certamen voluntatis degeneri deditione superatus. A te autem usurpari non debuit, cui vehementer repugnat, persuadenti in regno diaboli esse nascentes, qui sine voluntate propria nec vinci utique, nec peccare potuerunt.

AUG. Quos dicis nascentes nec vinci, nec certare potuisse, ab illo originem ducunt, in quo omnes peccaverunt; qui homo, quod est peius, sine certamine victus est. Fuit enim Adam, et in illo fuimus omnes; periit Adam, et in illo omnes perierunt 303. Sinite ergo parvulos inveniri ab eo, qui venit quaerere quod perierat 304; alioquin liberatorem Iesum, quoniam et ipsi homines sunt, prorsus hominibus invidetis, quan cumque loquacitate crudelitatem vestri huius erroris obtegendam esse credatis.

Misericordia et iustitia.

113. IUL. Quod quidem videns contra te valere plurimum, quasi ipso testimonio interrogatus: Per quid ergo parvuli in regno sunt adversariae potestatis, si Scripturae creditur unumquemque, cum vincitur, tunc servum esse victoris, et constat infantiam sine usu rationis et voluntatis nec confligere potuisse, nec cedere?, addis: "r unum quippe hominem peccatum intravit in mundum, et per peccatum mors; et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt " 305. Sic est autem Deus nascentium conditor, ut omnes ex uno eant in condemnationem, quorum non fuerit renascentium liberator. Ipse quippe dictus est "gulus ex eadem massa faciens vas, aliud in honorem secundum misericordiam, aliud in contumeliam secundum iudicium " 306, cui cantat Ecclesia: "sericordiam et iudicium " 307. Hoc quod dicis, per unum hominem intrasse peccatum, quo testimonio Apostoli plurimorum ineruditorum tamen pectora commovistis, licet in quarto libro breviter quomodo intellegendum esset ostenderim 308, tamen adiuvante Christo, in hoc opere plenius exponemus, ita ut in secundo libro, praetermissis aliis, locus ipse apostolicus contextu suo plenissime disseratur.

AUG. Ad id quod in quarto libro tuo breviter ostendisse te dicis, in sexto nostro tibi responsum est 309; quod autem in hoc opere polliceris, cum reddere coeperis, ibi quam sis vaniloquus apparebit.

Deus est factor hominum malorum.

114. IUL. Hic autem breviter admonuerim, quoniam suffragari tibi non potest ad eius sententiae confirmationem, quam omnis eruditio, omnis ratio, et lex Dei convincit iniquissimam. Diligens ergo lector intendat quod pronuntiasti, Deum esse factorem malorum; et tales eum condere, qui sine aliquo propriae merito voluntatis eant in condemnationem prorsus omnes.

AUG. Hoc dixi: quia facit hominum naturam, qui vitio mali sunt, quod ipse non fecit; et de quo ipse bene facit, etiam cum mali sunt homines quos facit; quia in quantum homines sunt, non in quantum mali sunt, eos facit. Neque enim vasa in contumeliam fierent, nisi mali essent; qui tamen per naturam quam facit Deus, utique boni sunt; mali autem secundum vitium, quod contra naturam quidem, sed tamen naturae insevit inimicus; ut ex hoc esset natura mala, hoc est, malus homo. Non enim potest esse ullum malum nisi in aliquo bono; quia non potest esse nisi in aliqua natura; omnis autem natura, in quantum natura est, bonum est 310. Diligenter attendite, quomodo dicantur, quae velut contraria inter se dici videntur, et non sunt; si tamen non penitus fumo superbae contentionis oculos perdidistis.

Non baptizati damnationi et diabolo obnoxii sunt.

115. IUL. Ac ne nesciremus de quo tempore lo ereris; ab Adam, quem ais unum omnes fuisse, usque ad finem, qui baptizati non sunt, damnationi et diabolo obnoxios pronuntias inveniri. In qua sententia multo te perniciosius curare niteris, quam antea vulnerasti. Nam ut removeres invidiam, quae in te ruebat, quod diceres diabolum conditorem homi m; correctus confiteris Deum conditorem, sed talium, quales ascribit Manichaeus principi tenebrarum.

AUG. Omnes homines sub peccato nascimur, quorum ipse ortus in vitio est 311. Hoc non dixit haereticus immundus Manichaeus, sed catholicus sanctus Ambrosius. Porro autem Manichaeus nec omnem naturam, in quantum natura est, dicit bonam; nec eam, quam dicit naturam malam, ullo modo dicit sanari posse ac fieri bonam; quod catholica fides dicit de natura humana pusillorum atque magnorum, et contra Manichaeos et contra Pelagianos, utrosque diversis morbis, sed pariter insanos.

Etiam monstra a Deo creantur.

116. IUL. Enimvero credens malos esse homines conditione nascendi, illum eis deputavit auctorem, per quem mali operis crimen a Deo bono separaretur; et quoniam erraverat in definitione peccati, ut putaret naturale esse, quod nisi voluntarium esse non potest; consequenter deinceps malae originis malum est commentus artificem; hic religiosior in Deum, contumacior in naturam. Tu vero dicis, malos quidem nasci, sed Deum esse auctorem malorum; contumacior tu in Deum, honorificentior in naturam; haec quippe auctoris maiestate defenditur, auctor autem foeditate operis accusatur.

AUG. Accusa ergo Deum, si placet, operis foeditate; quandoquidem aliqua corpora tam foeda nascuntur, ut nonnulla in eis nimia deformitate etiam monstra dicantur. Non enim alius deus, sicut Manichaeus fingit, aut dii minores, sicut Plato errat, sunt corporum conditores; sed utique Deus bonus et iustus operatur etiam corpora talia; quae si referas ad grave iugum super filios Adam 312, invenies eum nec malum, qualem Manichaeus fabricandis corporibus adhibet; nec victum malisque implicatum atque commixtum, quod Manichaeus de Deo bono credere non timet; sed plane iustum propter originale peccatum, qualem fides catholica novit, a qua vester error exorbitavit. Neque enim, si nemo peccasset, foeda atque monstrosa etiam in paradiso corpora nascerentur.

Putabatur ante te non posse Manichaeus impietate superari.

117. IUL. Non timuisti, scelestissime, hoc applicare Deo, quod ne ei admoveret Manichaeus, commentus est alium conditorem; ambo quidem estis veritatis inimici, sed putabatur ante te non posse ille impietate superari.

AUG. Ante me erat Ambrosius, qui non erat Manichaeus; ante ipsum Hilarius, Gregorius; ante hos Cyprianus, et ceteri, quos commemorare longum est, qui non erant Manichaei. Et tamen Ecclesiam docuerunt, quod in Ecclesia didicerunt, trahere parvulos originale peccatum, et exsufflandos in exorcismis, ut eruantur de potestate tenebrarum, et in regnum sui Salvatoris et Domini transferantur 313. Quoniam Christus si etiam pro ipsis mortuus est, quod et tu coactus es confiteri, ergo omnes mortui sunt; et pro omnibus mortuus est 314, quod ait Apostolus; qui profecto si secundum verba tua etiam ipse Manichaeus erit, iam tu quid eris?

Ab eo vituperor qui criminatur Deum.

118. IUL. Tu vero iustificasti, ut Propheta ait, sororem tuam Sodomam 315; absolvi putabitur Manichaeus, si tuis blasphemiis comparetur. Gloriatus in primo operis mei libro fueram, quod eo ore lacerarer, quo et Apostoli iniuriam pertulissent; nunc vero expavesco magnitudinem felicitatis meae; ab eo vituperor, qui criminatur Deum.

AUG. Ab eo vituperaris, qui cum Ambrosio et ceteris sociis eius, etiam parvulorum liberatorem praedicat Christum; quem tu non solum criminaris tamquam mentientem, ubi dicit se venisse salvare et quaerere quod perierat 316; verum etiam contradicis ei, ne salvandos parvulos quaerat.

Verba vitrea.

119. IUL. Unde mihi accidit tantae contumeliae dignitas? Nihil in me tale conferre laudando potuisses. Sensa mea dicis esse reprobanda, sed Dei opera damnanda; me male disputare; sed Deum nequiter creare pronuntias, me errare clamas; illum saevire, me asseris nescire legem; Deum vero nescire iustitiam; me vociferaris catholicum non esse, quod dicam Christum provocare quos salvet; Deum vero iuras creare quos damnet, nec ob aliud condere, nisi ut eant omnes in condemnationem.

AUG. Hoc et de praescientia Dei dici potest, quae tamen a fidelibus negari non potest, et puto quod nec a vobis. Aut negate Deum praescium multos se damnaturum esse quos creat, ne videatur creare quos damnet; et quod est mirabilius et inscrutabilius, multos, ne malitia mutet eorum intellectum, de hac vita non rapere 317, quos malos futuros non potest ignorare. Date honorem Deo: altitudini iudiciorum eius cedat vestrorum crepula ruina verborum, quasi nitida et acuta, sed vitrea.

Spem salutis funditus sustulisti.

120. IUL. Inter te igitur et Manichaeum prosatorem sensuum tuorum, video per profectum eruditionis tuae magnam factam esse distantiam. Ille enim licet duos induxisset auctores, tamen spem salutis ex ea reliquit parte, qua dixit bonum Deum esse alienissimum ab iniquitate, et a crudelitate; tu vero unum bonum quidem Deum, sed eumdem malorum conditorem loquens, ut reverentiam divinitatis, ita spem salutis funditus sustulisti.

AUG. Manichaei fingunt Deum crudeliter infirmum, qui partem suam, substantiam suam, membra naturae suae dilanianda et contaminanda hostibus tradidit, a quibus vastitatem sibi imminere cernebat; vos autem, qui Deum omnipotentissimum non negatis, in gravi iugo parvulorum credi vultis iniustum, negando ori nale peccatum.

Multo plures damnaturus Deus quam liberaturus.

121. IUL. Non est enim qui subveniat reis, quando ipse, qui est unus, desiderio creandarum miseriarum etiam eos punit, in quibus nihil aliud quam hoc, quod ipse fecit, agnoscit.

AUG. Agnoscit ibi etiam quod ipse non fecit; peccatum quippe ipse non fecit. Alius autem similiter ut vos vanus posset dicere Deum desiderio creandarum miseriarum etiam eos creare, quos damnaturum se esse ignorare non potuit, incomparabiliter plures, quam eos quos liberaturum se esse praescivit.

Nemo naturaliter malus est.

122. IUL. Perspecta igitur abysso impietatis tuae, licet numquam quidquam possit profanius inveniri; tamen quam hoc nihil habeat virium, et quid de illis quae annexueras colligatur, brevi disputatione monstrabitur. Deus qui hoc appellari nomine voluit, ut omnipotentissimus, ita etiam iustissimus creditur; quorum si unum defuerit, neutrum aderit; ut conditor benignissimus hominum, ita meritorum expunctor aequissimus; omne quod facit, bonum valde est 318. Ac per hoc, nemo naturaliter malus est, sed quicumque reus est, moribus, non exordiis accusatur.

AUG. Cur ergo grave iugum super exordia parvulorum sub Deo potentissimo atque iustissimo?

Conclusiones.

123. IUL. Nec malum itaque naturale est, nec Deus creare reos potest, nec in regno diaboli collocare. Quibus collectis et tu Manichaeus, immo Manichaeo peior ostenderis; et sine peccato in hunc mundum humanitatis ingressus, et sub iure Dei, non diaboli, fructus fecunditatis, et naturalis innocentia claruerunt.

AUG. Ergo et Ambrosius, qui dixit: In primordia naturae suae, qui baptizati fuerint parvuli, a malitia reformantur 319, Manichaeus, aut Manichaeo peior ostenditur, sicut conviciaris, aut furis.

Diversa pro tempore sacramenta.

124. IUL. Hoc igitur consignato, quid processum tuum consequatur attende. Prophetas et Patriarchas, omnesque sanctos Veteris Testamenti constat Baptismatis expertes fuisse, sed a Deo conditos propriis deinceps fulsisse virtutibus; sub diaboli ergo regno, contra testimonium legis, esse credentur aeternis suppliciis mancipandi; quia ex Adam omnes pronuntiantur a te in condemnationem creati.

AUG. Et ipsos antiquos iustos eadem gratia liberavit, cui vos bellum indixistis; quamvis diversis usi fuerint pro tempore sacramentis. Quoniam quod de Christo credimus, hoc credebant. Unus enim Deus, unus et Mediator Dei et hominum homo Chri us Iesus 320, cuius illis praenuntiatus est, nobis autem annuntiatus est humilitatis adventus; claritatis vero, qui in fine futurus est, et illis est praenuntiatus et nobis. Et illorum ergo et nostra in isto uno Mediatore una fides est, et idem spiritus fidei et in illis et in nobis; unde dicit Apostolus: Habentes autem eumdem spiritum fidei, secundum quod scriptum est: Credidi, propter quod locutus sum; et nos credimus, propter quod et loquimur 321. Unde autem sit haec fides, ne ita gloriemur tamquam ex nobis sit, eumdem audiamus Apostolum: Gratia, inquit, salvi facti estis per fidem, et hoc non ex vobis, sed Dei donum est 322. Et alio loco: Pax, inquit, fratribus et caritas cum fide a Deo Patre et Domino Iesu Christo 323.

Omnes generati, si non fuerint regenerati, eunt in condemnationem.

125. IUL. Quod si dixeris, quam sis aperte Manichaeus, etiam patroni tui poterunt confiteri. Si vero intellexeris tantum veri Regis exercitum contra tuam dimicare sententiam, nec illis te afferre posse praeiudicium; acquiesce destructum esse quod extruxeras, et per hoc non ire omnes ex uno in condemnationem 324; sed eos tantum, qui rebelles voluntati Dei, sine paenitentia, sine correctione, ultimo fuerint fine deprehensi.

AUG. Adde et generatos, si non fuerint regenerati; quia in uno omnes peccaverunt 325.

Figulus et vasa.

126. IUL. Quod autem Deus dictus est: Figulus ex eadem massa faciens aliud vas in honorem, aliud in contumeliam 326, a te commemorari omnino non debuit; quia ut a nobis consequenter exponitur, ita tibi totum repugnat; nam cum alii in honorem, alii in contumeliam fieri dicuntur, iuvatur sensus Catholicorum, quo secundum diversitatem voluntatis humanae, diversus etiam vasorum exitus praedicatur.

AUG. Ambrosium audi, qui dicit: Omnes homines sub peccato nascimur, quorum ipse ortus in vitio est 327. Sic quippe intellexit cum ceteris condiscipulis et condoctoribus suis, sine ulla dubitatione catholicis, quod scriptum est de peccato et morte, quod per unum intraverit, et in omnes homines pertransierit 328. Et intellege hanc esse massam de qua fiunt vasa, sive illa, sive ista. Nam si inscrutabilis quaestionis huius ista esset solutio, quam tu sapis, secundum merita voluntatum; tam manifesta esset, ut nulla eius difficultate compelleretur Apostolus dicere: O homo, tu quis es qui respondeas Deo? 329 De nondum natis enim agebatur, quorum non ex operibus, sed secundum propositum suum Deus unum dilexit, alterum odio habuit; unde ad haec verba perventum est, ut de eadem massa et diversis vasis, et de potestate figuli diceretur.

Originis meritum et gratia sine merito.

127. IUL. Tu autem qui supra dixeras, omnes ire in condemnationem, qua testimonium fronte posuisti, quo pronuntiatur ire alius in honorem, alius in contumeliam?

AUG. Sed gratia liberat a totius massae damnatione quos liberat; quam vos negando, estis haeretici. Quantum enim pertinet ad originis meritum, ex uno omnes in condemnationem 330; quantum autem ad gratiam, quae non secundum merita datur, quicumque ab ista condemnatione liberantur, dicuntur vasa misericordiae; qui vero non liberantur ira Dei manet super eos 331, veniens de iusto iudicio Dei; quod non ideo vituperabile, quia inscrutabile est; et propterea vasa irae nuncupantur, quia et his bene utitur Deus, ut notas faciat divitias gloriae suae, in vasa misericordiae 332. Quod enim Deo iudicante a ceteris exigitur, hoc istis eo miserante donatur; quas investigabiles vias Domini si aestimas improbandas, audi: O homo, tu quis es qui respondeas Deo? 333

Aug. figulus et Apostoli figulus.

128. IUL. Nihil enim ita pugnat, quam dicere, omnes, et non omnes. Tu dicis, a figulo Deo omnes fieri in condemnationem; Apostolus dicit, non omnes in condemnationem, nec omnes in honorem; quod in loco suo, quid habeat dignitatis absolvam. In ipsa tamen pronuntiatione sententiae, constat inter vos magnam esse discordiam, nec eumdem esse figulum in condemnationem cuncta fingentem, quem Paulus dicat in honorem alios fabricantem; nec te illi credere, qui a magistro admirabili praedicatur; quoniam tuus figulus omnes in condemnationem fingit, Apostoli figulus plurimos fingit in gloriam.

AUG. Cum dicuntur omnes ex uno in condemnationem, ipsa massa significatur, ex qua fiunt a figulo alia vasa in honorem, id est, quae assumuntur in gratiam, alia in contumeliam, id est, quae ad luendum debitum relinquuntur; ut filii gratiae id sibi donari sciant, quod si exigeretur, non esset iniustum; ac sic non in se ipsis, sed in Domino glorientur 334.

Deus meus neminem in contumeliam format.

129. IUL. Et haec quidem dixerim, ut statim appareret, te esse aut imperitiae aut impudentiae singularis, qui tuorum vice, contrariis utereris; ceterum pietas explanabit et ratio, Deum meum neminem in contumeliam formare.

AUG. Si Deus tuus in contumeliam neminem format, non est ipse Pauli apostoli Deus; ille quippe de Deo vero dicebat: O homo, tu quis es qui respondeas Deo? Numquid dicit figmentum ei qui se finxit: Quid me fecisti sic? An non habet potestatem figulus luti, ex eadem massa facere aliud vas in honorem, aliud in contumeliam? 335 Sed tu videlicet artifex magnus profers ex officina Pelagiana meliorem deum, qui nullum vas facit in contumeliam.

Praescientia Dei.

130. IUL. Sed imaginem suam, id est, omnes homines bonos condere, qui etiam demolitos studiorum pravitate, reformare remediorum desiderat largitate. Ipsi quidem cantat Ecclesia misericordiam et iudicium 336; quia et illis est benignus qui nihil deliquerunt, et iusto punit iudicio eos qui boni a Deo conditi suapte voluntate peccarunt, ac misericordiae subsidia respuerunt. Hanc igitur misericordiam, et hoc iudicium cantat Ecclesia Catholicorum; ceterum in vestra nihil potest tale resonare, quae dicit sine iustitia, sine iudicio, sine misericordia, Deum conditorem malorum, formare quos puniat; atque ob hoc punire, quod eos ex Adam ipse formaverit.

AUG. Iam quidem tibi superius ad omnia ista responsum est; tamen et hic breviter audi. Non abstinet Deus bonum formationis suae etiam ab stirpe damnata; sed si tibi displicet, Deum creare quos damnet; contradic ei, si potes, ne creet eos, quos malos futuros, et in malignitate usque in finem perseveraturos, et ob hoc sine dubitatione damnandos esse praescivit; aut ei suggere, si videtur, ut tot millia parvulorum non baptizatorum, quos novit perdite esse victuros, et in aeternum ignem, damnante ipso, cum diabolo ituros, rapiat ex hac vita, dum sunt innocentes et boni; ut si non in regno eius, certe in loco aliquo secundae felicitatis, quem talibus aedificavit haeresis vestra, vitam teneant sempiternam. Habes adhuc quod suggeras consiliarius Dei, pro filiis eius quos regeneravit, quos adoptavit, et tamen malos atque damnandos futuros esse praevidit; ut antequam veniant in ream vitam, vitae ipsius productione priventur, et ad regnum eius, non ad supplicia aeterna pertineant. Cum enim te invidiose dicere putaveris, Deum creare quos damnet; cogita quanto invidiosius possit dicere alius similiter vanus, Deum regenerare quos damnet; cum sit in eius omnipotentiae potestate, antequam damnabiles fiant, eos de tentationibus mortalis vitae huius auferre. Si autem non potes ista dicere, nec Deo contradicere, nec illi sapientiae tuum praebere consilium; quis enim cognovit sensum Domini, aut quis consiliarius eius fuit? 337, desine nobis introducere alterum figulum, qui non facit vasa in contumeliam; et ab isto qui ea facit reprehendendo cohibe te, et agnosce te; quia ut non te implices hoc sacrilegio, ideo tibi dicit Apostolus: O homo, tu quis es qui respondeas Deo? 338

Non in seminibus, sed in moribus est distantia.

131. IUL. Sed iam apostolicae sententiae dignitas asseratur, ne putetur vel de aliquibus hoc sensisse, quod tu de omnibus aestimasti. Apostolus itaque Paulus disputans cum quaestionibus Iudaeorum, qui generis sui dignitate turgentes, dedignabantur coaequari sibi ex Gentibus fideles, et iustitiam Dei commendat et gratiam, disputans ad earum munificentiam pertinere, quod et primo Iudaeos nobilitaverat legis agnitio, et quod deinceps etiam Gentes adsciverat Christi praedicatio. Unus enim utriusque populi conditor iudicaturus et illos per legem, et istos sine lege, et istos in lege 339; quia non erat Iudaeorum Deus tantum, sed etiam Gentium, reddens suum unicuique sine fraude, sine gratia 340, id est sine cuiusquam acceptione personae (quod exprimit nomen gratiae in definitione iustitiae), ita de semine venientes Abraham, cum nequiter vivunt, iure condemnat, ac de sua haereditate proturbat, sicut etiam Gentiles in simili operatione deprehensos; et e regione, utriusque populi bonas voluntates et veram fidem probitatemque actionum donat gaudiis sempiternis. Comprimit igitur Gentium Magister Iudaeorum tumorem, et ostendit non in seminibus humani generis, sed in moribus esse distantiam; ut se illi agnoscerent, nisi fideles esse curassent, nulla praerogativa circumcisi generis vindicandos; siquidem Iacob et Esau una seminis exceptione concepti, et una vi parientis effusi, diversos nimium exitus pro meritorum diversitate pertulerint.

AUG. Si secundum Apostolum saperes, non commemorares hoc loco merita Iacob, ubi eum dicit ille non ex operibus fuisse dilectum; ut gratiam commendet, quae non secundum merita nostra datur; alioquin merces non imputatur, sicut ipse dicit, secundum gratiam, sed secundum debitum 341. Quibus verbis quid ostendit, nisi gratiam non esse debitam, sed gratuitam? Hanc itaque commendabat, ubi dicebat: Cum enim nondum nati essent, neque egissent aliquid boni aut mali, ut secundum electionem propositum Dei maneret, non ex operibus, sed ex vocante dictum est: Quia maior serviet minori 342. Clara sunt, quae obscurare conaris; fumos tolle, Scripturarum lumen attende. Gratia quippe hominem praevenit, ut diligat Deum, qua dilectione operetur bona. Quod et Ioannes apostolus apertissime ostendit, ubi ait: Nos diligamus, quoniam prior dilexit nos 343. Non ergo diligimur, quia dileximus; sed quia dilecti sumus, diligamus.

Intellegerent Iudaei gentium fidem a se despici non deberi.

132. IUL. Esau enim profanus et fornicator, propter unam escam vendens primitiva sua, quaesivit benedictionem quam spreverat, nec adeptus est, quamquam eam cum lacrymis poposcisset. Iacob autem quietus et mitis, oboediens parentum praeceptis, et sanctificationum appetentissimus, ad hoc usque provectus est, ut sicut Abrahae et Isaac, ita etiam et Iacob Deus in sancto populo diceretur 344. Cum igitur omnibus constaret exemplis, Deum iusto iudicio bonis mentibus in quacumque gente suam misericordiam non negare, malas vero mentes nulla sinere stirpis nobilitate defendi; intellegerent Iudaei Gentium fidem a se despici non debere; quia sicut non patrocinatur Israelitarum stemma criminibus, ita etiam nullo impedimento est Gentium origo virtutibus. Hoc ergo totum agens conflictu illo Apostolus; in quibusdam tamen locis, ad incurvandam circumcisorum arrogantiam, sub nomine gratiae de sola Dei praeiudicat potestate.

AUG. Ergo ad incurvandam circumcisorum arrogantiam, sub nomine gratiae mentitur Apostolus, nam Deus ex operibus eligit, non ex gratia. Quis ita sapiat, nisi haereticus inimicus gratiae, amicus superbiae? Clamat Vas electionis, et gratiae, qua talis factus est, praedicator, non ex operibus dilectum esse Iacob, et tu commemoras opera Iacob, ex quibus eum dilectum esse contendis; et hoc faciens, mihi te existimas contradicere, cum sis novus Antichristus, eique apertissime contradicas in quo locutus est Christus 345.

Deus totum pro sua facit voluntate.

133. IUL. Ut illis in cerimoniarum et hostiarum observatione gloriantibus, perque hoc aestimantibus alias nationes nullis legis ritibus consecratas ad consortium sui nec posse admitti subito, nec debere, diceret, quia etsi in illis observationibus fuisset summa iustitiae, haberet tamen in potestate sua Deus, quamdam facere populorum commutationem, ut reiceret quos vellet, et quos vellet assumeret. Cui sensui respondet sub persona Iudaeorum, nihil debere iam exigi ab hominis voluntate; quandoquidem Deus, cuius vult miseretur, et quem vult obdurat 346. Ad quod refert Apostolus: O homo, tu quis es qui respondeas Deo? 347 Et infert testimonium prophe e Isaiae: Numquid dicit, inquit, figmentum ei qui se finxit: Utquid me fecisti sic? 348 Additque de suo: Aut non habet potestatem figulus luti ex eadem massa facere aliud vas in honorem, aliud in contumeliam? 349 Et est sensus eiusmodi: Quia ego commendavi voluntatem Dei, auctoritatemque gratiae eius exposui, dicens quod misericordiam praestaret, cuiuscumque misertus fuisset; tu mihi, o Iudaee, calumniam concitasti, quasi commendatio prolata a me voluntatis et potestatis divinae ad excidium iustitiae illius pertineret; et quia dixi: Facit quod vult; argumentatus es nihil iam reposci ab hominis voluntate debere, si Deus totum pro sua faceret voluntate; cum personae dignitas locum excluserit quaestionis. Nam si dixissem: Facit Deus quod debet secundum iustitiae suae leges quae de meritis iudicat singulorum; nihil quale nunc obicis, utique rettulisses; nunc vero quia dixi: Facit Deus quod vult, putasti me aliquid furatum esse de iustitiae dignitate. Utrumque igitur idem est. Nam cum de Deo dico: Facit quod vult, nihil aliud dico, quam: Facit quod debet; quia scio eum nihil aliud velle quam debet. Ubi ergo inseparabiliter voluntas cohaeret aequitati quamcumque de illis nominavero, utramque signavi.

AUG. Quomodolibet dicas Deum facere quod debet; gratiam nemini debet, multisque non reddit suppli um, quod malis eorum operibus debet, et largitur gratiam, quam nullis eorum bonis operibus debet. Quid enim debebat eidem ipsi Paulo, cum adhuc Saulus persequeretur Ecclesiam? Nonne supplicium? Quod ergo eum emissa voce de caelo prostravit, quod excaecavit, quod ad fidem percipiendam quam vastabat, tam violenter attraxit 350, procul dubio secundum gratiam, non secundum debitum fecit, ut in eis esset reliquiis populi Israel, de quibus dicit: Sic ergo et in hoc tempore reliquiae per electionem gratiae factae sunt; si autem gratia, iam non ex operibus; alioquin gratia iam non est gratia 351. Quid debebat etiam illis nisi supplicium quibus dicit: Non propter vos ego facio, domus Israel, sed propter nomen meum sanctum, quod profanastis in Gentibus 352? Facere ergo se dicit bona eorum in ipsis, sed propter nomen suum quod profanaverunt, non propter ipsos qui profanaverunt; nam propter ipsos si facere vellet, supplicium illis debitum redderet, non gratiam donaret indebitam. Quod enim se facturum dicit, ad hoc pertinet, ut bona faciant, non quia boni erant, qui profanaverunt nomen sanctum eius. Denique apertissime dicit eos bona esse facturos; sed se faciente ut ea faciant; ait quippe inter cetera: Et faciam ut in iustificationibus meis ambuletis, et iudicia mea observetis et faciatis 353. His certe operibus merces imputatur secundum debitum; debetur enim merces, si fiant; sed gratia quae non debetur, praecedit ut fiant. Debetur, inquam, bona merces operibus hominum bonis; sed non debetur gratia, quae ipsos homines bonos operatur ex malis. Postremo, qui facere Deum dixisti quod debet, et alta cervice humana merita ventilasti, dic quaeso, quibus meritis parvulorum debeat regnum caelorum. Dicturus es forte, debere hoc eum gratiae suae, qua opitulante renati sunt. Propter hanc enim acceptam iam venire in eius regnum merentur; sed ipsam gratiam, quam regenerandis exhibet, nullis eorum omnino meritis debet. Propterea Pelagius vester in episcopali iudicio Palaestino, eos qui dicunt gratiam Dei secundum merita nostra dari, ne ipse damnaretur, damnare compulsus est; ubi et te ipsum, et se ipsum, qui hoc dicere non desistitis, sine dubitatione damnavit 354. Istam gratiam, vere gratiam, id est, gratuitam, nullisque meritis praecedentibus debitam, commendabat Apostolus, quando dicebat: Cum enim nondum nati essent, nec aliquid egissent boni aut mali, ut secundum electionem propositum Dei maneret 355. Haec est electio, de qua et illud dicitur: Reliquiae per electionem gratiae factae sunt, si autem gratia, iam non ex operibus; alioquin gratia iam non est gratia 356. Unde et hic, cum dixisset: Ut per electionem propositum Dei maneret; continuo subdidit: Non ex operibus, sed ex vocante dictum est: Quia maior serviet minori 357. Contra istam veritatis tubam reclamas, et dicis: Ad incurvandam circumcisorum arrogantiam, sub nomine gratiae Paulus apostolus de sola Dei praeiudicat potestate. Ubi quid dicis aliud, nisi: Ad incurvandam circumcisorum arrogantiam mentitur Apostolus, dicens non ex operibus dilectum esse Iacob; cum ex operibus sit dilectus, quia erat quietus, et mitis, oboediens parentum praeceptis, et sanctificationum appetentissimus 358? Nec intellegis, non ideo quia talis erat, vel talis futurus erat, fuisse dilectum; sed talem, quia dilectus est, factum. Erubesce: non mentitur Apostolus; non ex operibus Iacob dilectus est; si enim gratia, iam non ex operibus 359, sed gratia dilectus, eadem gratia faciente bonis oportuit ut polleret operibus. Parce animae tuae, noli esse inimicus huic gratiae.

Utrumque verum est: Deus praeparat vasa in gloriam et ipsa vasa se praeparant.

134. IUL. Ergo superbia illa, quae volebat otiari, et desidiam suam ob id colore necessitatis obnubere, ut in susceptione Gentium reclamaret Evangelio; audit quoniam etsi sic esset quomodo tu commentaris, tamen supplicare Deo, non seditionem excitare deberes; quibus verbis nequitiam retundit hominis, qui diversitatem meritorum ex voluntatis qualitate venientem, aucupans elocutionis ambiguum, ideo necessitati divinae conabatur adscribere, ut assereret necesse esse alterum de duobus, id est, aut Gentes ad promissionis non venire consortium aut, si hoc liceret Deo, exstingui officia liberae voluntatis. Verum quia id non sufficiebat negotio; neque enim a tali magistro, sicut commendabatur auctoritas Dei, ita erat indefensa relinquenda iustitia; subdit consequentissime vasa, quae in contumelia et quae in honore fiunt, habere hoc de propriae stipendio voluntatis. Si enim Deus volens ostendere iram, et notam facere potentiam suam in multa patientia, in vasis irae, consummatis in perditionem; et ut notas faceret, inquit, divitias gloriae suae in vasis miseri rdiae, quae praeparavit in gloriam, quos et vocavit nos, non solum ex Iudaeis, sed etiam ex Gentibus 360. Certe hic absolvit, quod superior conflictus operuerat, non inferri a Deo iram nisi his vasis, quae ad perditionem consummata fuerint; gloriam autem dari his, quae ad hoc fuerint praeparata. A quo autem vasa huiusmodi in susceptionem horum quae diximus praeparentur, ipsius Apostoli sermo patefecit. In magna, inquit, domo, non sunt tantummodo vasa aurea et argentea, sed et lignea et fictilia; alia quidem in honorem, alia in contumeliam. Si ergo mundaverit quis semetipsum ab his, erit vas in honorem sanctificatum, utile Domino, ad omne opus bonum paratum 361.

AUG. Ergo ipsa vasa ita se praeparant, ut frustra de Deo dictum sit: Quae praeparavit in gloriam? Hoc enim apertissime dicis; nec intellegis ita dictum esse: Si quis mundaverit semetipsum, ut ostenderetur et opus hominis per voluntatem; sed, ingrate homo, praeparatur voluntas a Domino 362; ideo utrumque verum est, et quia Deus praeparat vasa in gloriam, et quia ipsa se praeparant. Ut enim faciat homo, Deus facit; quia ut diligat homo, Deus prior diligit. Lege Ezechielem prophetam, unde quod satis visum est supra commemoravi 363; ista etiam verba reperies, id est, Deum facere ut praecepta eius homines faciant, quorum miseretur, non propter merita eorum, quae mala ibi esse commemorat, sed propter nomen suum; ut Deo sine meritis eorum faciente ut faciant praecepta eius, incipiant merita bonorum habere factorum. Haec est gratia quam negatis, non ex operibus quae fiunt, sed ut fiant.

Officium liberae voluntatis.

135. IUL. Ecce officium liberae voluntatis: Si, inquit, mundaverit quis semetipsum a societate vasorum vilium (quo nomine vitia denotantur), erit vas in honorem sanctificatum, utile Domino, ad omne opus bonum paratum 364. Haec igitur vasa, studiis propriis, aut ad iram, aut ad gloriam praeparantur; Deus autem notam facit potentiam suam in utroque, vel severitatem in impios exserendo, vel benedictionem fidelibus largiendo. Apparuit itaque hanc sententiam egregii praeceptoris, nec Manichaeis opem sensibus attulisse, et e diverso nos consequenter armasse.

AUG. Quid calumniaris, quid falso crimineris, nec quos et quales Ecclesiae doctores crimineris attendis? Non cuiusquam Manichaei, sed sancti Ambrosii verbis tibi respondeo: Deus quos dignatur vocat, et quem vult religiosum facit 365. Hoc in veritate facit, hoc in veritate Scripturarum divinarum intellexit Ambrosius; sed iudicium, cum alios facit, et alios non facit, occultum est. Propter quod dicitur homini per hominem, sed non ab homine: O homo, tu quis es, qui respondeas Deo? Numquid dicit figmentum ei qui se finxit: Quid me fecisti sic? An non habet potestatem figulus luti, ex eadem massa facere aliud vas in honorem, aliud in contumeliam? 366 Aufer tuas nebulas ab istorum serenitate verborum, quibus Dei quidem iudicium significatur occultum; sed ipsa tam clara sunt, ut se tua caligine obumbrari obscurarique non sinant.

Deus omnes homines creat, sed non omnes salvat.

136. IUL. Ac per hoc et tibi vehementer obnixa est, dicens, non omnes fingi in condemnationem, in quam tu omnes ire pronuntias. Absurdissime autem argumentari soles, ut dicas: Sed hi non finguntur in condemnationem, qui postea liberantur; cum nec sic possit sermonis apostolici tibi vel superficies convenire. Nam cum dicis tu: Omnes in condemnationem creantur lege nascendi, sed aliqui inde, licet perexigui, mysteriis liberantur; non hoc asseris quod ille, qui non solum de condemnatis liberari praedicat, verum non omnes in condemnationem fingi, sed alios in contumeliam, alios in honorem.

AUG. Ubi dixit Apostolus: Ex uno omnes in condemnationem 367; ipsam massam demonstravit, quae tota vitiata ex Adam fluxit; ubi autem dicit, ex illa fieri vasa in honorem, gratiam commendat, qua homines quos creat, etiam liberat; ubi vero, ex illa fieri vasa in contumeliam, iudicium ostendit, quo homines, quamvis creet, non tamen liberat. Quod etiam vos de parvulis cogimini confiteri, quorum certe omnium unam esse massam non potestis negare, qualemlibet eam putetis; ex qua tamen alios in Dei regnum adoptari fatemini, quos procul dubio vasa in honorem facta conceditis; alios vero non adoptari, quos facta vasa in contumeliam, nisi intellegenter consentiatis, impudenter negatis. Neque enim, si non est ista poena damnationis, sicut vultis, non erit saltem contumelia imaginis Dei, separari a regno Dei. Sed vos si illam perseveranter negabitis gratiam, ad hoc iudicium vos pertinere monstrabitis; quod utique in parvulis iniustum esset, si peccatum originale non esset.

Non est fulminea ratio vestra, sed fumea.

137. IUL. Quod ut claruit Apostolum dixisse de moribus, ita apparet quanta testimoniorum Legis inopia labores, qui ab his sententiis contra fulmina rationis opem petis, quae tibi dedignantur, immo natura sui subvenire non possunt.

AUG. Contra Apostolum dicentem, ex eadem massa aliud vas in honorem, aliud in contumeliam Deum facere; nec dicentem, aliud nec in honorem, nec in contumeliam, quod utique diceret, si hoc quod vos de parvulis crederet; contra hunc ergo divinitus intonantem non est fulminea ratio vestra, sed fumea.

Qua gratia Filius factus homo eadem gratia homines facti eius membra.

138. IUL. Et haec quidem quantum spectat ad testimonium Apostoli disputata sunt. Ceterum in Isaia, unde ipsam sententiam Paulus assumpsit, in tantum non deterret Deus rationabilem creaturam a sui consideratione iudicii, ut sicut per eumdem Prophetam dixerat: Quiescite agere perverse, discite bene facere, subvenite oppresso; et venite, arguite me, dicit Dominus 368; ita etiam hic, ne quid potestate sola, non iustitia videretur fecisse, dispensationum suarum dignatur aperire rationem. Afflicto enim in captivitate populo Iudaeorum redemptionis appropiare tempus, quo ad terram suam reverterentur, annuntiat; et causam vel praecedentium angorum reserat, vel instantium gaudiorum. Epuletur, inquit, caelum desuper, et nubes spargant iustitiam; oriatur ex terra misericordia, et iustitia oriatur simul. Ego sum Dominus Deus qui creavi te, faciens meliorem, praeparavi te sicut lutum figuli. Numquid qui arat, arabit terram per omnem diem? Numquid dicit lutum figulo: Quid facis, quia non operaris, quia non habes manus? Numquid dicit figmentum ei qui se finxit: Sapienter me finxisti? Vel qui dicit patri: Quid generabis? Et matri: Quid parturies? Quia sic dicit Dominus Deus Israel sanctus, qui fecit futura: Interrogate me pro filiis meis et filiabus, et pro operibus manuum mearum mandate mihi. Ego feci terram et hominem super eam; ego manu mea firmavi caelum; ego omnibus sideribus mandavi; ego levavi cum iustitia regem, et omnes viae eius rectae; hic aedificabit civitatem meam, et captivitatem populi mei reducet, non cum praemio, nec cum muneribus, dixit Dominus Sabaoth 369.

AUG. Si intellegeres verba Prophetae, intellegeres ibi regem, de quo dictum est: Ego levavi cum iustitia regem, et omnes viae eius rectae 370, hunc esse Mediatorem Dei et hominum hominem Christum Iesum; sed intellegeres ut intellegendus est. Neque enim audebis eum dire praecedentibus operum meritis Filium Dei factum ab initio, id est, a Virginis utero. Qua ergo gratia homo ille ab initio factus est bonus, eadem gratia homines qui sunt membra eius ex malis fiunt boni. Quid enim dicatis de Christo secundum hominem, non invenitis, id est, secundum id quod Verbum caro factum est; quod ille qui Deus erat, et Deus mansit et homo factus est; quod ipse homo numquam ita fuit homo, ut non esset unigenitus Dei Filius, propter unigenitum Verbum. Neque enim ut hoc esset, morum suorum de propria voluntate venientium meritis comparavit; sed, sicut verum dixit Ambrosius, quasi de Spiritu natus abstinuit a delicto 371. Alioquin secundum vos, multi essent tales, si esse voluissent; atque ut ille talis nonnisi unus esset, in potestate hominum fuit, qui tales esse noluerunt; quae si attenditis quanta impietate dicantur, vel tacita cogitatione credantur; sicut agnoscitis Unigeniti naturam, quod in principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum 372; agnoscite et gratiam, quod Verbum caro factum est, et habitavit in nobis 373. Ille igitur quos dignatur vocat, et quem vult religiosum facit 374, qui hominem quem voluit, unum sine ullis humanae voluntatis praecedentibus meritis Mediatorem Dei et hominum fecit.

Ego dispensationum vices vario.

139. IUL. In hoc igitur loco hic sensus, quantum spectat ad historiam continetur, ut Deus loquatur ad populum: Quia nec odio vos in captivitatem tradidi, nec nunc oblivione iudicii de vinculis Babylonicae captivitatis exemi; sed ego, quantum in me est, paratus iugi vos benevolentia confovere, iustitiae meae tamen debui, ut et delinquentes hostibus traderem, et recrearem liberaremque vexatos. Sicut enim rusticandi gnarus non semper uno imminet operi, ut solis findat arva dentalibus; sed diverso genere votivae fertilitati rura componit; ita etiam ego dispensationum vices vario, ut tum pressuris, tum consolationibus voluntatem vestram frugibus pos m aptare iustitiae. Denique, ut intellegatis quanta aequitate agam vobiscum, possem mussitationes vestras pro potestate despicere, ut sicut figulo figmentum suum dicere non potest: Quid fecisti? Ita etiam vobis silentii pondus imponerem; tamen contra haec exempla provoco vos, ut pro filiis meis et filiabus, id est, pro vobis et operibus manuum mearum me interrogetis, et discatis, totum me iuste, nec quidquam umquam fecisse crudeliter.

AUG. Quod vis dicis, non quod dixit Isaias; ille gratiam loquitur, contra quam tu loqueris.

Non tam viles apud Deum homines iudicentur quam argilla figulorum.

140. IUL. Et a Propheta ergo, et ab Apostolo, in exemplum adductus est figulus, nihil aliud praebiturus, quam comparationis officium; non tamen ut tam viles apud Deum esse homines indicentur, quam argilla est in fornace et orbe figulorum. Absoluta hac expositione quam praemisimus, admonemus secundum interpretationem recentem in eodem loco aliud relucere. Rorate, inquit, caeli, desuper, et nubes pluant iustum; aperiatur terra, et germinet Salvatorem, et iustitia oriatur simul; ego Dominus creavi eum. Vae qui contradicit fictori suo, testa de samiis terrae; numquid dicit lutum figulo suo: Quid facis? Et opus tuum absque manibus est? 375 Quibus verbis etsi secundum historiam Cyrus rex, secundum prophetiam tamen incarnatio Salvatoris exprimitur; qui quoniam erat de Virgine nasciturus, Iudaeorum et omnium infidelium obstinatio convenitur, ne sint signis fidelibus perduelles. Cum enim praemisisset: Aperiatur terra, et germinet Salvatorem, et iustitia oriatur simul. Ego Dominus, inquit, creavi eum.

AUG. Dic mihi quibus operibus hoc meruit homo Christus Iesus; et qua iustitia Dei solus hoc meruerit, aude garrire; aut si non audes, tandem gratiam sine meritis confitere, non solum remittentem peccata homini, verum etiam in natura humana iustitiam Sancto Spiritu facientem. Non enim et homini Christo gratia peccata dimisit, aut non eum gratia talem fecit, ut ab initio semper esset bonus, sicut ab initio semper Dei Filius? Prorsus, sicut admoniti sunt, qui in eremo serpentum morsibus lethaliter vexabantur, ut illum qui in signo exaltatus fuerat, attenderent, ne perirent 376; ita sunt admonendi, qui vestris disputationibus venenantur, ut Christum attendant, et in illius hominis mediatoris iustitia gratiam sine meritis videant, unde a se vestri oris virus excludant. Denique in verbis Prophetae, etiam secundum recentem interpretationem quam commemorasti ubi evidentius prophetatus est Christus, non inde assumpsisti unde disputares, nisi quod ex Virgine natus est, quia dictum est: Aperiatur terra, et germinet Salvatorem; de iustitia vero eius, quae hic pariter praenuntiata est, nihil dicere voluisti; cum tu verba ipsa prophetica proposueris, ubi ait: Rorate, caeli, desuper, et nubes pluant iustum; aperiatur terra, et germinet Salvatorem, et iustitia oriatur simul. Dic mihi quem iustum nubes pluerunt, nisi quia Prophetae et Apostoli Christum praedicaverunt, qui ex ipso Virginis utero cum iustitia natus est? Unde cum dictum esset: Aperiatur terra, et germinet Salvatorem; mox additum est: et iustitia oriatur simul. Ac per hoc, ea gratia fiunt iusti homines, qui renascuntur in Christo, qua gratia iustus homo natus est Christus. Sicut ergo exemplum est vitae, ut eum imitando iuste agamus; ita est etiam exemplum gratiae, ut in eum credendo inde nos fieri speremus iustos per ipsum, unde factus est ipse, qui factus est nobis sapientia a Deo, et iustitia et sanctificatio et redemptio; ut quemadmodum scriptum est: Qui gloriatur, in Domino glorietur 377. Quoscumque itaque dente mortifero momordistis, hunc iustum intueantur, et sanabuntur; hoc est, inde se credant accipere iustitiam, unde Christo est innata iustitia; et ideo non in suo arbitrio, nec in suo merito, sed in Domino glorientur.

Virgo Maria munere matris praevenit et exclusit officium uxoris.

141. IUL. Ante terra aperitur in germen, quam opera colentis semen accipiat; quod in puerperio virginis approbatur, quae munere matris officium praevenit et exclusit uxoris. Quod ergo in usu non erat, id facturum se Deus omnipotens pollicetur; et addit, praevidens infidelium multitudinem: Vae qui contradicit fictori suo, testa de samiis terrae 378. Id est: Vae his qui, Deo promittente, fetam fieri virginem non potuisse contendunt; cumque ipsi totidem licet de seminibus a Deo institutis, tamen interveniente Dei potentia, in visceribus fingantur maternis, obstipo studio affirmant, nequivisse carnem sine ministerio viri ex carne virginis fabricari. Tale est igitur quod vos, o pervicaces, non putatis me id facere potuisse, ac mihi de rei difficultate praescribitis, cum vos ipsos manibus meis constet effectos; quale, si lutum figulo suo, cum ab eo tractatur, diceret: Non habes manus; quibus tunc in vas aliquod formabatur. Ita ergo et vos, qui inquiritis quis filium virgini dederit sine viri semine, cognoscite eumdem esse qui vos fecit ex semine. Sed iam quoniam Scripturis sanctis expositio varia licet, utraque tamen pia et religiosa concinuit, primus terminetur liber; suo tamen fine commonens, ut opifex nascentium Deus credatur, innocentium tutor, Catholicorum remunerator, Manichaeorumque damnator.

AUG. Ut sciant, qui intellegenter legunt, quemadmodum conatus fueris verba apostolica obnubilare clara, et recta pervertere, huic disputationi tuae ex eadem oportet Apostoli disputatione respondeam. Volens igitur beatus Paulus ostendere, quod ea quae promisit Deus, potens est et facere; ubi maxime gratia commendatur, cuius estis inimici; neque enim in potestate hominum est, ut Deus impleat quae promisit, et non in ipsius qui promisit; volens ergo id ostendere: Non potest, inquit, excidere verbum Dei; non enim omnes qui ex Israel, hi sunt Israel; neque quia sunt semen Abraham, omnes filii; sed in Isaac vocabitur tibi semen; hoc est, non hi qui filii carnis, hi filii Dei; sed filii promissionis deputantur in semen. Promissionis enim verbum hoc est: Ad hoc tempus veniam, et erit Sarrae filius 379. Tene in mente filios promissionis, quoniam qui promisit potens est et facere 380. Non solum autem, inquit, sed et Rebecca ex uno concubitu habens Isaac, patris nostri. Cum enim nondum nati fuissent, aut aliquid egissent boni vel mali, ut secundum electionem propositum Dei maneret, non ex operibus, sed ex vocante dictum est: Quia maior serviet minori 381. Et hic tene in mente electionem non ex operibus, quam quodam modo exposuit Propheta posterior; quod subiungens Apostolus ait: Sicut scriptum est: Iacob dilexi, Esau autem odio habui 382. Hic occurrit quaestio, quae perturbare posset non intellegentes altitudinem gratiae; eamque sibi ipse proponens, ait: Quid ergo dicemus? Numquid iniquitas est apud Deum? Absit! 383 Et ut doceret quod dixit: Absit! Moyses, enim, inquit, dicit: Miserebor cui misertus ero, et misericordiam praestabo cui misericors fuero. Igitur non volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei 384. Hoc si attenderes, non extolleres contra gratiam merita voluntatis; ubi audis: Non volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei. Non ergo ideo misertus est Deus, quia voluit et cucurrit Iacob; sed ideo voluit et cucurrit Iacob, quia misertus est Deus. Paratur enim voluntas a Domino 385; et a Domino gressus hominis diriguntur, et viam eius volet 386. Deinde, quia propter Iacob dicta est ista sententia generalis: Non volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei; datur etiam exemplum de Pharaone, propter id quod dictum est: Esau autem odio habui; et subicitur: Dicit enim Scriptura Pharaoni: Quia ad hoc te excitavi, ut ostendam in te virtutem meam, et ut annuntietur nomen meum in universa terra 387. Post haec ad utrumque concluditur: Ergo cuius vult miseretur, et quem vult obdurat 388; sed miseretur utique secundum gratiam, quae gratis datur, non meritis redditur; obdurat autem secundum iudicium, quod meritis redditur. De massa quippe damnata facere vas in honorem, manifesta est gratia; facere autem inde vas in contumeliam, iustum iudicium est. Hinc iam subiciens verba eorum, quibus hoc displicet, ait: Dicis itaque mihi: Quid adhuc conqueritur? Nam voluntati eius quis resistit? Eosque cohibens: O homo, inquit, tu quis es qui respondeas Deo? Numquid dicit figmen ei qui se finxit: Quid me fecisti sic? An non habet potestatem figulus luti, ex eadem massa facere aliud quidem vas in honorem, aliud in contumeliam? 389 Vide si non consonat superioribus suis, et dissentit a tuis; qui putas hoc dictum secundum merita voluntatum, contra id quod ipse ait: Cum enim nondum nati essent, nec aliquid egissent boni vel mali, ut secundum electionem propositum Dei maneret, non ex operibus, sed ex vocante dictum est: Quia maior serviet minori; et contra id quod ipse ait: Igitur non volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei. Nec solum contra haec quae praecesserunt, verum etiam contra illa quae subsequuntur. Vasa quippe irae dicit, quae sunt perfecta in perditionem; quod iniustum esset, nisi omnibus ex uno in condemnationem venientibus iam damnata massa esset; et vasa dicit misericordiae, quae praeparavit in gloriam; ad misericordiam quippe gratuitam, non debitam, pertinet de massa damnata vasa in gloriam praeparare: Non solum ex Iudaeis, sicut dicit, sed etiam ex Gentibus, propter quod ponit testimonium de Osee propheta: Vocavi non plebem meam, plebem meam 390; et de Isaia: Propter Isrtlael reliquiae salvae fient 391. Ut autem essent istae reliquiae, gratia Dei factum esse testimonio sequente docet, per eumdem Prophetam dicentem: Nisi Dominus Sabaoth reliquisset nobis semen 392. Deinde ostendit Gentes ex fide apprehendisse iustitiam; Israel autem ideo non apprehendisse, quia non ex fide, sed tamquam ex operibus. Fides enim habet, quod aliquando post dicit: Quoniam omnis qui invocaverit nomen Domini, salvus erit 393. Ad quam salutem pertinet, ut opera bona sint et iustitia nobis ex Deo sit, non ex nobis. Propter quod de illis, qui non ex fide, sed tamquam ex operibus offenderunt in lapidem offensionis, sequitur, et dicit: Fratres, bona voluntas quidem cordis mei, et deprecatio ad Deum pro illis in salutem; testimonium enim perhibeo illis quia zelum Dei habent, sed non secundum scientiam. Ignorantes enim Dei iustitiam et suam iustitiam quaerentes constituere, iustitiae Dei non sunt subiecti 394. Quod omnino et vos facitis; iustitiam quippe vestram vultis constituere, cui Deus secundum merita retribuat gratiam; nec vultis gratiam Dei praecedere, quae vos faciat habere iustitiam. Deinde connexa sibimet serie disputationis, ad illud pervenit, ubi ait: Dico ergo: Numquid repulit Deus plebem suam? Absit! Nam et ego Israelita sum, ex semine Abraham, ex tribu Beniamin; non repulit Deus plebem suam, quam praescivit. An nescitis in Elia quid dicit Scriptura, quemadmodum interpellat Deum adversus Israel? Domine, prophetas tuos occiderunt, et altaria tua suffoderunt, et ego relictus sum solus, et quaerunt animam meam. Sed quid dicit illi responsum divinum? Reliqui mihi septem millia virorum, qui non curvaverunt genu ante Baal. Sic ergo et in hoc tempore reliquiae per electionem gratiae factae sunt. Si autem gratia, iam non ex operibus; alioquin gratia iam non est gratia 395. Deinde vide quid adiungat. Quid ergo? inquit, quod quaerebat Israel, hoc non est consecutus; electio autem consecuta est 396. Sed superius respice qualis electio, ubi ait: Reliquiae per electionem gratiae factae sunt; si autem gratia, iam non ex operibus. Et hoc refert ad illud, unde disputatio ista profecta est: Cum enim nondum nati essent, neque aliquid egissent boni aut mali, ut secundum electionem propositum Dei maneret; non ex operibus 397. Haec est electio gratiae, non ex operibus, qua fiunt vasa in honorem, ut bona opera faciant; quia bona opera subsequuntur gratiam, non praecedunt; quoniam gratia Dei facit ut ea faciamus; nec constituamus iustitiam nostram, sed Dei iustitia sit in nobis, id est, quam donat Deus nobis. Ceteri vero excaecati sunt 398; hoc est iudicium, quo fiunt vasa in contumeliam; ex quo iudicio dictum est: Esau autem odio habui. Ex quo iudicio dictum est etiam Pharaoni: Ad hoc te excitavi. Unde apparet vos sic intellegentes, vel potius non intellegentes Apostolum, ex operibus contra gratiam velle gloriari, et vestram iustitiam volentes constituere, iustitiae Dei non esse subiectos. Nos vero Deum quidem parvulorum opificem praedicamus; sed ex eadem massa medium locum vasis, ubi nec in honorem fiant, nec in contumeliam, quem non dedit Apostolus, non damus; quod vos faciendo evaderetis iudicium Dei, si eum tantummodo Manichaeorum, et non omnium haereticorum damnatorem demonstrare possetis.