 I |
III  |
LIBER SECUNDUS
DE CULPABILI HUMANE CONDITIONIS PROGRESSU
Incipiunt capitula secundi libri:
I. De culpabili humane conditionis progressu.
II. De cupiditate.
III. De iniquis muneribus.
IIII. De acceptione personarum.
V. De venditione iustitie.
VI. De insatiabili desiderio cupidorum.
VII. Quare cupidus satiari non potest.
VIII. De falso nomine divitiarum.
VIIII. Exempla contra cupiditatem.
X. De iniqua possessione divitiarum.
XI. De licitis opibus.
XII. De incertitudine divitiarum.
XIII. De contempnenda possessione divitiarum.
XIIII. De avaro et cupido.
XV. Cur avaritia dicatur servitus ydolorum.
XVI. De proprietatibus avari.
XVII. De gula.
XVIII. Exempla contra gulam.
XVIIII. De ebrietate.
XX. Exempla contra ebrietatem.
XXI. De luxuria.
XXII. De generalitate luxurie.
XXIII. De diversis speciebus luxurie.
XXIIII. De coitu contra naturam.
XXV. De pena huius sceleris.
XXVI. De ambitioso.
XXVII. De nimia concupiscentia ambitionis.
XXVII. Exemplum de ambitioso.
XXVIIII. Quod brevis est et miseria vita magnatum.
XXX. De diversis proprietatibus superborum.
XXXI. De superbia et casu Luciferi.
XXXII. De arrogantia hominum.
XXXIII. De abhominatione superbie.
XXXIIII. Contra arrogantiam superborum.
XXXV. Contra fraudem ambitiosorum.
XXXVI. De proprietatibus arrogantium.
XXXVII. De superfluo cultu.
XXXVIII. Contra superfluum ornatum.
XXXVIIII. Quod plus defertur vestibus quam virtutibus.
XL. De ornatu persone, mense et domus.
I
De cupabili humane conditionis progressu.
(1) Tria maxime solent homines affectare: opes, voluptates,
honores. De opibus prava, de voluptatibus turpia, de honoribus
vana procedunt. Hinc enim Iohannes apostolus ait:
«Nolite diligere mundum, neque ea que in mundo sunt;
quia quidquid est in mundo concupiscentia carnis est et
concupiscentia oculorum et superbia vite». Concupiscentia
carnis ad voluptates, concupiscentia oculorum ad opes, superbia
vite pertinet ad honores. Opes generant cupiditates
et avaritiam, voluptates pariunt gulam et luxuriam, honores
nutriunt superbiam et iactantiam.
II
De cupiditate.
(1) «Nichil est igitur avaro scelestius et nichil iniquius quam
amare pecuniam». Verbum est sapientis, quod confirmat
apostolus dicens: «Qui volunt divites fieri, incidunt in temptationem
et laqueum diaboli et desideria multa et inutilia
et nociva, que mergunt hominem in interitum et perditionem.
Radix enim omnium malorum est cupiditas».
(2) Hec sacrilegia committit et furta, rapinas exercet et predas,
bella gerit et homicidia, symoniace vendit et emit, inique
petit et recipit, iniuste negotiatur et feneratur, instat dolis
et imminet fraudibus, dissolvit pactum et violat iuramentum,
corrumpit testimonium et pervertit iudicium.
III
De iniquis muneribus.
(1) Consule prophetam evangelicum Ysaiam: «Omnes, inquit,
diligunt munera, sequuntur retributiones, pupillo non
iudicant, causa vidue non ingreditur ad eos». Non ipsi precedunt
retributiones, quia non iudicant amore iustitie, sed
retributiones precedunt ipsos, quia iudicant amore pecunie.
Semper enim sequuntur largitionem vel promissionem vel
spem, et ideo pupillo non iudicant, a quo nichil largitur aut
promittitur aut speratur.
(2) O principes infideles, socii furum
quicumque diligitis munera, sequimini retributiones!
Nunquam excutietis manum a munere nisi prius excludatis
cupiditatem a pectore. De vobis dicit propheta: «Principes
eius quasi lupi rapientes predam, et avare sectantes lucra».
«Principes eius in muneribus iudicabant et sacerdotes eius
in mercede docebant et prophete eius in pecunia divinabant».
(3) E contra Dominus precepit in lege: «Iudices et
magistros constitues in omnibus portis tuis, ut iudicent
populum iusto iudicio, nec in alteram partem declinent.
Non accipies personam nec munera, quia munera excecant
oculos sapientum et mutant verba iustorum. Sed iuste quod
iustum est persequeris ut vivas». Ideo dicit iuste quod
iustum est: quidam enim iuste quod iustum est, alii quod
iniustum est iniuste; rursus quidam iniuste quod iustum
est, alii iuste quod iniustum est persequuntur.
IIII
De acceptione personarum.
(1) Ve vobis qui corrupti estis prece vel pretio, qui tracti
amore vel odio «dicitis bonum malum et malum bonum,
ponentes tenebras lucem et lucem tenebras», mortificantes
animas, que non moriuntur, et vivificantes animas, que non
vivunt. Vos enim non attenditis merita causarum, sed merita
personarum, non iura, sed munera, non iustitiam, sed
pecuniam, non quid ratio dictet, sed quid voluntas affectet,
non quid lex sanciat, sed quid mens cupiat. Non iustitiam
inclinatis ad animum, sed animum inclinatis ad iustitiam, non ut
quod licet hoc libeat, sed ut liceat hoc quod libet. Nunquam
in vobis ita simplex est oculus, ut totum corpus sit lucidum,
sed aliquid semper admiscetis fermenti, quo totam massam
corrumpitis.
(2) Pauperum causam cum mora negligitis, divitum causam
cum instantia promovetis: in illis rigorem ostenditis,
cum istis ex mansuetudine dispensatis; illos cum difficultate
respicitis, istos cum favore tractatis; illos negligenter auditis,
istos subtiliter abscultatis. Clamat pauper et nullus exaudit,
loquitur dives et omnis applaudit. «Dives locutus est, et
omnes tacuerunt, et verbum illius usque ad nubes perducent;
pauper locutus est, et dicunt: ‘quis est hic?’ et si offenderit
subvertent illum». Clamat vim patiens et nullus exaudit,
vociferatur et non est qui iudicet.
(3) Si forte pauperum
causam suscipitis, illos remisse fovetis; cum autem divitum
causam assumitis, illos pertinaciter adiuvatis. Pauperes despicitis,
divites honoratis; istis reverenter assurgitis, illos despicabiliter
conculcatis. «Si introierit in conventum vestrum
vir anulum habens aureum in veste candida, introierit et pauper
in sordido habitu, et intendatis in eum qui indutus est
veste preclara et dixeritis ei: ‘Tu sede hic bene’; pauperi vero
dicatis: ‘Tu sta illic, aut sede sub scabello pedum meorum’;
nonne iudicatis apud vosmetipsos et facti estis iudices cogitationum
iniquarum?». De vobis enim et contra vos dicit
propheta: «Magnificati sunt et dilatati, incrassati et impinguati,
causam pupilli non dixerunt, et iudicium pauperum
non iudicaverunt». Sed in lege precipitur: «Nulla erit
distantia personarum, ita parvum audietis aut magnum. Nec
accipietis cuiusquam personam, quia Dei iudicium est».
«Non est enim personarum acceptio apud Deum».
V
De venditione iustitie.
(1) Vos autem nec gratiam gratis datis, nec iustitiam iuste
redditis, quia nisi venit, non provenit, nec datur nisi vendatur.
Sepe iustitiam tantum differtis, quod litigantibus plus
quam totum aufertis, quia maior est sumptus expense quam
fructus sententie. Quid autem illi poteritis in districto iudicio
respondere, qui precipit: «Gratis accepistis, gratis
date?». Lucrum in archa, dampnum in conscientia: pecuniam
captatis, sed animam captivatis. Verum «quid proficit
homini si mundum universum lucretur, anime vero
sue detrimentum patiatur? Aut quam dabit homo commutationem
pro anima sua?». «Frater non redimit, redimet
homo? non dabit Deo placationem suam, nec pretium redemptionis
anime sue, laborabit in eternum et vivet adhuc
in finem».
(2) Audite, divites, quid contra vos Iacobus
apostolus ait: «Agite nunc divites, plorate ululantes in miseriis
vestris, que advenient vobis. Divitie vestre putrefacte
sunt et vestimenta vestra a tineis comesta sunt, aurum et
argentum vestrum eruginavit et erugo eorum erit vobis
in testimonium et manducabit carnes vestras sicut ignis.
Thesaurizate vobis iram in novissimis diebus. Ecce merces
operariorum qui messuerunt regiones vestras, que fraudata
est a vobis, clamat et clamor ipsorum in aures Domini
Sabaoth introivit». Propterea veritas precipit: «Nolite thesaurizare
vobis thesauros in terra, ubi erugo et tinea demolitur
et ubi fures effodiunt et furantur».
VI
De insatiabili desiderio cupidorum.
(1) Ignis inextinguibilis cupiditas insatiabilis! Quis unquam
cupidus primo fuit voto contentus? Cum adipiscitur quod
optaverat, desiderat semper ampliora in habendis et nunquam
in habitis finem constituit. «Insatiabilis est oculus cupidi,
in partem iniquitatis non satiabitur». «Avarus non implebitur
pecunia, et qui amat divitias fructum non capiet ex
eis». Infernus et perditio nunquam implentur, similiter et
oculi hominum insatiabiles. «Sanguisuge vero due sunt filie
dicentes: Affer, affer». Nam
Crescit amor nummi, quantum ipsa pecunia crescit.
VII
Quare cupidus satiari non potest.
(1) Vis, o cupide, scire quare semper es vacuus et nunquam
impleris? Adverte: Non est plena mensura, que quantumcumque
contineat, adhuc capax est amplioris. Sed humanus
animus capax est Dei, quoniam qui adheret Domino unus
spiritus est cum eo. Quantumlibet ergo contineat, nunquam
est plenus nisi Deum habeat, cuius semper est capax.
(2) Si vis ergo, cupide, satiari, desinas esse cupidus, quia
dum fueris cupidus satiari non poteris. Non est enim conventio
lucis ad tenebras, neque Christi ad Belial, quia nemo
potest servire Deo et mammone.
VIII
De falso nomine divitiarum.
(1) O falsa divitiarum felicitas, que divitem veraciter efficit
infelicem! Quid enim falsius quam opes mundi, que divitie
nuncupantur? Oppositi sunt dives et egenus. At opes mundi
non auferunt, sed afferunt egestatem. Magis enim sufficit
modicum pauperi quam plurimum diviti, quoniam «ubi
multe divitie, multi qui comedunt illas».
(2) Quot et quantis magnates indigeant, ipsemet frequenter
experior. Opes itaque non faciunt divitem, sed egenum.
Unde quidam versificator ait:
Cui satis est quod habet, satis illum constat habere.
Cui non est quod habet satis, illum constat egere.
Ergo facit virtus, non copiam sufficientem,
et non paupertas, sed mentis hiatus egentem.
VIIII
Exempla contra cupiditatem.
(1) Quam multos seduxit cupiditas! quam plures perdidit
avaritia! Balaam asella redarguit, et pedem sedentis attrivit,
quia captus cupidine promissorum disposuerat maledicere
Israeli. Achan populus lapidavit, quia tulit aurum et argentum
de anathemate Iericho. Naboth interemptus est,
ut Achab vineam possideret. Giezi lepra perfudit, quia
petiit et recepit argentum et vestes sub nomine Elisei. Iudas
laqueo se suspendit, quia vendidit et tradidit Christum.
Ananiam et Saphiram subitanea mors exstinxit, quia de pretio
agri fraudaverunt apostolum.
(2) «Edificavit Tyrus munitionem
suam et coacervavit argentum quasi humum et aurum
ut lutum platearum. Sed ecce Dominus possidebit eam et
percutiet in mari fortitudinem eius et hec igni devorabitur».
X
De iniqua possessione divitiarum.
(1) Verum est quod sapiens protestatur: «Multos perdidit
aurum et argentum». «Qui aurum diligit non iustificabitur».
Ve illis qui sectantur illud: «Ecce ipsi peccatores
abundantes in seculo obtinuerunt divitias». Hinc veritas
ipsa precipiebat apostolis: «Nolite possidere aurum, neque
argentum, neque pecuniam in zonis vestris». Quia sicut
camelus non potest introire per foramen acus, ita difficile
est divitem intrare in regnum celorum. Arcta est enim via et
angusta porta, per quam itur et intratur ad vitam. Apostolus
ergo secutus regulam veritatis aiebat: «Argentum et aurum
non est michi».
(2) «Ve ergo qui coniungitis domum ad domum et agrum
agro copulatis usque ad terminum loci». «Repleta est terra
argento et auro et non est finis thesaurorum eius». «Propter
iniquitatem avaritie eius iratus sum et percussi eum».
XI
De licitis opibus.
(1) Ceterum Abraham dives fuit, Iob locuplex, David opulentus.
Et tamen de Abraham inquit Scriptura quia «credidit
Deo et reputatum est illi ad iustitiam», et de Iob quia
«non erat ei similis in terra, vir simplex et rectus ac timens
Deum et recedens a malo»; de David autem quia Dominus
invenerit virum secundum cor suum. At isti fuerunt «quasi
nichil habentes, et omnia possidentes», secundum illud
prophete: «Divitie si affluant, nolite cor apponere». Nos
autem sumus omnia possidentes quasi nichil habentes, secundum
illud psalmiste: «Divites eguerunt et esurierunt».
(2) Facilius enim invenies qui diligat divitias et non habeat
quam qui habeat et non diligat, quia sicut difficile est esse
in igne et non ardere, ita difficilius est possidere divitias
et non amare. Audi prophetam: «A minore usque ad maiorem
omnes avaritie student, et a propheta usque ad sacerdotem
cuncti faciunt dolum».
XII
De incertitudine divitiarum.
(1) Omnis cupidus contra naturam nititur et molitur. Natura
namque pauperem adducit in mundum, natura pauperem
reducit a mundo. Nudum enim eum terra suscepit et
nudum suscipiet. Cupidus autem cupit et curat fieri dives
in mundo. «Destruam, inquit, horrea mea, et maiora horum
faciam et illuc congregabo omnia que nata sunt michi et
omnia bona mea». Sed: «O stulte, hac nocte repetent animam
tuam a te, que autem parasti cuius erunt?». «Thesaurizas,
et ignoras cui congregabis ea». «Dormierunt sompnum
suum et nichil invenerunt omnes viri divitiarum in
manibus suis». «Dives cum dormierit, nichil secum affert;
aperiet oculos suos, et nichil inveniet».
(2) «Ne timueris ergo cum dives factus fuerit homo et cum
multiplicata fuerit gloria domus eius; non enim cum morietur
accipiet hec omnia, neque simul descendet cum
eo gloria eius». Sed «relinquent alienis divitias suas, et sepulcra
eorum domus eorum in eternum». Hinc etiam sapiens
attestatur: «Qui acervat ex animo iniuste, aliis congregat,
et in bonis suis alius luxuriabitur». Proh dolor, quem
habet hostem dimittit heredem.
XIII
De contempnenda possessione divitiarum.
(1) Cur ad congregandum quis instet, cum stare non possit
ille qui congregat? Nam «quasi flos egreditur et conteritur
et fugit velut umbra, et nunquam in eodem statu permanet».
Cur multa desideret cum pauca sufficiant? «Habentes, inquit,
victum et vestitum, his contenti sitis». Cur necessaria
cum multa sollicitudine querat, cum ipsa sine magna difficultate
se offerant?
(2) Audi quid super hoc veritas dicat:
«Nolite solliciti esse dicentes: ‘Quid manducabimus
aut quid bibemus aut quo operiemur’. Scit enim Pater
vester quia his omnibus indigetis. Querite ergo primum
regnum Dei et iustitiam eius, et hec omnia adicientur vobis».
«Non enim vidi iustum derelictum, nec semen eius
querens panem».
XIIII
De avaro et cupido.
(1) Tantalus sitit in undis, et avarus eget in opibus.
Cui tantum est quod habet, quantum est quod non habet,
quia nunquam utitur acquisitis, sed semper inhiat aquirendis.
Salomon: «Est quasi dives cum nichil habeat, et est
quasi pauper cum in multis divitiis sit». Avarus et infernus
uterque comedit et non digerit, recipit et non reddit.
(2) Avarus nec patientibus compatitur nec miseris miseretur,
sed offendit Deum, offendit proximum, offendit seipsum.
Nam Deo detinet debita, proximo denegat necessaria,
sibi subtrahit opportuna. Deo ingratus, proximo impius, sibi
crudelis. «Viro cupido et tenaci sine ratione est substantia,
et homini livido ad quid aurum?». «Qui sibi nequam est,
quomodo alii bonus erit? Et non iucundabitur in bonis
suis». «Qui habet substantiam huius mundi, et viderit fratrem
suum necessitatem habere et clauserit viscera sua ab
eo, quomodo caritas Dei manet in eo?». Non enim diligit
proximum suum sicut seipsum, quem inedia perimit, egestas
consumit, neque Deum diligit super omnia, cui prefert
aurum et preponit argentum.
XV
Cur avaritia dicatur servitus ydolorum.
(1) Recte deffinit apostolus: «Avaritia est ydolorum servitus».
Sicut enim ydololatra servit simulacro, sic avarus thesauro.
Nam ille cultum ydololatrie diligenter amplificat, et
iste cumulum pecunie libenter augmentat. Ille cum omni
diligentia colit simulacrum, et iste cum omni cura custodit
thesaurum. Ille spem ponit in ydololatria, et iste spem ponit
in pecunia. Ille timet mutilare simulacrum, et iste timet
minuere thesaurum.
XVI
De proprietatibus avari.
(1) Avarus ad petendum promptus, ad dandum tardus, ad
negandum frontuosus. Si quid expendit, totum amittit.
Tristis, querulus et morosus, sollicitus suspirat et anxiatur,
dubius heret et invitus impendit. Magnificat datum, sed
vilificat dandum, dat ut lucretur, sed non lucratur ut det.
Largus in alieno, sed parcus in proprio. Gulam evacuat, ut
archam impleat, corpus extenuat, ut lucrum extendat.
(2) «Manum habet ad dandum collectam, sed ad recipiendum
porrectam», ad dandum clausam, sed ad recipiendum apertam.
Porro «substantie iniustorum sicut fluvius siccabuntur»,
quia qui male congregat cito dispergit. Iustum iudicium,
ut que de malo proveniunt ad malum perveniant,
nec accedat ad bonum quod non procedit ex bono. Avarus
ergo dampnationem habet vite que nunc est et future.
XVII
De gula.
(1) «Initium vite hominis aqua et panis et vestimentum
et domus protegens turpitudinem». Nunc autem gulosis non
sufficiunt fructus arborum, non genera leguminum, non
radices herbarum, non pisces maris, non bestie terre, non
aves celi, sed queruntur pigmenta, comparantur aromata,
nutriuntur altilia, capiuntur obesa, que studiose coquuntur
arte cocorum, que laute parantur officio ministrorum.
(2) Alius contundit et colat, alius confundit et conficit,
substantiam vertit in accidens, naturam mutat in artem, ut
saturitas transeat in esuriem, ut fastidium revocet appetitum,
ad irritandam gulam, non ad sustentandam naturam;
non ad necessitatem supplendam, sed ad aviditatem explendam.
Ceterum tam brevis est gule voluptas, ut spatio loci
vix sit totidem momentorum.
(3) Contempnitur mediocritas
et superfluitas affectatur. In diversitate ciborum et varietate
saporum ariditas nescit modum et voracitas excedit mensuram.
Sed inde gravatur stomachus, turbatur sensus, opprimitur
intellectus; et inde non sanitas, sed morbus et
mors. Audi super hoc sententiam sapientis: «Noli avidus
esse in omni epulatione, et non te effundas super omnem
escam, in multis enim escis erit infirmitas et propter crapulam
multi obierunt». «Esca ventri et venter escis, Deus
autem et hunc et has destruet».
XVIII
Exempla contra gulam.
(1) Gula carum tributum exigit, sed vilissimum reddit, quia
quanto sunt delicatiora cibaria, tanto fetidiora sunt stercora.
Turpius egerit quod turpiter ingerit, superius et inferius
horribilem flatum exprimens, et abhominabilem sonum
emittens. Gula paradisum clausit, primogenita vendidit, suspendit
pistorem, decollavit Baptistam. Nabuzardam princeps
cocorum templum incendit et Ierusalem totam evertit.
Balthasar in convivio manum contra se scribentem aspexit:
«Mane, Thecel, Phares», et eadem nocte interfectus est a
Caldeis. «Sedit populus manducare et bibere, et surrexerunt
ludere»; sed «adhuc erant esce eorum in ore ipsorum
et ira Dei ascendit super eos». «Qui vescebantur voluptuose,
interierunt in viis». Dives ille, qui epulabatur quotidie
splendide, sepultus est in inferno.
XVIIII
De ebrietate.
(1) Quid turpius ebrioso? Cui fetor est in ore, tremor in corpore;
qui promit stulta, prodit occulta; cui mens alienatur,
facies transformatur. «Nullum enim secretum, ubi regnat
ebrietas»:
Fecundi calices quem non fecere disertum?
(2) Porro non sufficit vinum, non sicera, non cervisia, sed
studiose conficitur mulsum, siropus, claretum, labore multo,
sollicitudine magna, sumptu non modico. Sed inde contemptiones
et rixe, lites et iurgia. «Vinum enim multum
potatum, ut ait sapiens, irritationem et iram et ruinas multas
facit». Et Osee: «Fornicatio et vinum et ebrietas auferunt
cor». Propterea dicit apostolus: «Nolite inebriari vino
in quo est luxuria». Et Salomon: «Ebriosa res vinum et tumultuosa
ebrietas». Filii Rechab et filius Zacharie vinum
et siceram et omne quod inebriare poterat non biberunt.
XX
Exempla contra ebrietatem.
(1) Ebrietas enim verenda Noe nudavit, incestum commisit,
filium regis occidit, principem exercitus iugulavit. Verum
est ergo quod Salomon ait: «Vacantes potibus et dantes
symbola consumentur». Et Isayas: «Ve qui consurgitis mane
ad ebrietatem sectandam et potandum usque ad vesperam,
ut vino estuetis. Cythara et lyra et tympanum et tibia et
vinum in conviviis vestris». «Ve qui potentes estis ad bibendum
vinum, et viri fortes ad miscendam ebrietatem».
«Ecce gaudium et letitia occidere vitulos et iugulare arietes,
comedere carnes et bibere vinum. Comedamus et bibamus,
cras enim moriemur. Et revelata est in auribus vestris vox
Domini exercituum: si dimittetur hec iniquitas vobis donec
moriamini». Ve corone superbie Ephraim. Sacerdos et propheta
nescierunt, pre ebrietate absorpti sunt a vino, nescierunt
videntem, ignoraverunt iudicium.
(2) Proh pudor, cum
ad pronundiandam evangelicam lectionem a quodam patre
benedictio peteretur, hesternam crapulam et nocturnam
ebrietatem eructans fertur alta voce dixisse: «Potum servorum
suorum, benedicat rex angelorum».
XXI
De luxuria.
(1) Porro turpis mater filiam generat turpiorem. Iustum
est enim ut «qui in sordibus est, sordescat adhuc». «Omnes
enim adulterantes quasi clibanus succensus a coquente. Ceperunt
principes furere a vino»:
Venter enim opipare satus
libenter Venerem amplexatur.
O extrema libidinis turpitudo, que non solum mentem effeminat,
sed corpus enervat, non solum maculat animam,
sed fedat personam. «Omne namque peccatum quodcunque
fecerit homo, extra suum corpus est, qui autem fornicatur
in corpus suum peccat».
(2) Semper illam precedunt ardor et petulantia, semper
comitantur fetor et immunditia, semper secuntur dolor et
penitentia. «Favus enim distillans labia meretricis et nitidius
oleo guttur eius; novissima autem illius amara sicut absinthium
et lingua eius acuta quasi gladius biceps».
XXII
De generalitate luxurie.
(1) Familiaris inimicus est, habitans non procul, sed prope,
non exterius, sed interius; nam «virtus eius in lumbis eius,
et fortitudo eius in umbilico ventris eius». Nunquam fugatur,
nisi cum fugitur, nunquam mactatur, nisi cum maceratur.
Ad causam exigit libertatem et habundantiam, sed
reperit ad effectum facultatem et adiacentiam. (2) Hec
omnem etatem corrumpit, omnem sexum confundit, omnem
ordinem solvit, omnem gradum pervertit. Invadit enim
senes et iuvenes, mares et feminas, prudentes et simplices,
superiores et inferiores, ad extremum etiam sacerdotes, qui
nocte Venerem amplexantur, mane vero Virginem venerantur.
Turpe dictu, sed turpissimum actu, dici liceat ut
agi non libeat: nocte filium Veneris agitant in cubili, mane
filium Virginis offerunt in altari.
XXIII
De diversis speciebus luxurie.
(1) Quis eius multiplices species sufficienter valeat explicare?
Hec enim Pentapolim cum adiacenti regione subvertit,
Sichem cum populo interemit, Her et Onam filios
Iuda percussit, Iudeum et Madianitidem pugione transfodit,
tribus Beniamin pro uxore levite delevit, filios Eli
sacerdotis in bello prostravit; hec Uriam occidit, Ammon
interfecit, presbiteros lapidavit, Ruben maledixit, Samsonem
seduxit, Salomonem pervertit.
(2) Verum est ergo quod
legitur: «Propter speciem mulieris multi perierunt». Nam
«vinum et mulieres apostatare faciunt sapientes et arguunt
sensatos». Hec «multos vulneratos deiecit et fortissimi quique
interfecti sunt ab ea, vie inferi domus eius, penetrantes
in interiora mortis». Hec vires enervat, sensus diminuit,
dies consumit, opes effundit.
XXIIII
De coitu contra naturam.
(1) Hec ignominiosam morphosim operatur, quam tamen
apostolus non confunditur nominare: «Propterea, inquit,
tradidit eos Deus in passiones ignominie. Nam femine eorum
commutaverunt naturalem usum in eum qui contra
naturam est. Similiter et masculi, relicto naturali uso femine,
exarserunt in desideriis suis invicem, masculi in
masculos turpitudinem operantes». Quid hac turpitudine
turpius? Quid hoc crimine criminosius?
(2) In lege quasi
paria coniunguntur concubitus maris cum masculo et coitus
hominis cum iumento. Sic enim legitur in Levitico: «Cum
masculo non commisceberis coitu femineo, quia abhominatio
est. Cum omni pecore non coibis, nec maculaberis
cum eo». Utrique par pena subscribitur: «Qui dormierit, inquit,
cum masculo coitu femineo, utrique operati sunt nefas,
morte moriantur; pecus quoque occidite». Qui habet aures
audiendi audiat, immo qui desipit resipiscat.
XXV
De pena huius sceleris.
(1) Pena docuit quid hec culpa promeruit: «Pluit enim
Dominus super Sodomam et Gomorram sulphur et ignem
de celo». Noluit Deus cuiquam angelorum vel hominum
executionem huius pene committere, sed sibi ipsi vindictam
huius sceleris reservavit secundum illud: «Mea est ultio,
et ego retribuam eis».
(2) Et ideo pluit Dominus a Domino,
videlicet a seipso, non imbrem vel rorem, sed sulphur et
ignem, sulphur super fetorem luxurie, ignem super ardorem
libidinis, quatinus pena similis esset culpe. Nec misisse
dicitur, sed pluisse, quatinus ipso verbo magnitudinem et
habundantiam pene notaret. Nemini pepercit oculus eius,
sed omnes simul exstinxit. Uxorem quoque Lot, que
retro respexit, in statuam salis mutavit; nec solum urbes,
sed et omnem regionem circumiacentem in mare mortuum
et vallem salinarum convertit. «Horrendum est enim incidere
in manus Dei viventis», qui quanto maiorem sue
longanimitatis exhibet patientiam, tanto duriorem sue severitatis
infert vindictam.
XXVI
De ambitioso.
(1) Opes itaque cupidus congregat et avarus conservat, voluptates
gulosus degustat et luxuriosus exercet, honores
ambitiosus affectat et superbus extollit. Ambitiosus autem
semper est pavidus, semper est attentus, ne quid dicat vel
faciat quod in oculis hominum valeat displicere. Humilitatem
simulat, honestatem mentitur, affabilitatem exhibet,
benignitatem ostendit, subsequitur et obsequitur, cunctos
honorat, universis inclinat, frequentat curias, visitat optimates,
assurgit et amplexatur, applaudit et adulatur. Bene
novit illud poeticum:
Et si nullus erit pulvis, tamen excutit illum.
(2) Promptus et fervidus ubi placere cognoverit, remissus
et tepidus ubi putaverit displicere. Improbat mala, detestatur
iniqua, sed alia cum aliis probat et improbat, ut iudicetur
ydoneus, ut reputetur acceptus, ut laudetur ab hominibus,
ut a singulis approbetur. Et ecce gravem intus se sustinet
pugnam, difficilemque conflictum, dum iniquitas pulsat
aninum et ambitio continet manum, et quod illa suggerit
faciendum, hec fieri non permittit. Colludunt autem ad
invicem mater et filia, iniquitas et ambitio: nam mater in
aperto subsistit, et in occulto filia non resistit. Hec enim
vindicat sibi publicum, illa secretum. (3) Ambitiosus libenter
agit de principatu quem ambit, et dicit: «O quando principabitur
ille qui severus sit in iustitia, pius in misericordia,
qui non deviet amore vel odio, qui non corrumpatur prece
vel pretio, qui credat fidelibus et acquiescat supplicibus,
qui sit humilis et benignus, largus et mansuetus, constans
et patiens, sapiens et astutus?».
XXVII
De nimia concupiscentia ambitionis.
(1) Si forte hac arte non proficit, recurrit ad aliam: advocat
Simonem et accedit ad Giezi, per hunc ab illo nititur emere,
quod per se non valet obtinere, supplicat et promittit, offert
et tribuit. Proh pudor! Gratiam quam gratis adipisci
non potuit, per fas et nefas nititur adipisci. Nec desistit
adhuc, sed insistit et invadit violenter honorem, et impudenter
arripit dignitatem, amicorum suffragio, presidio
propinquorum, tantoque damnationis inflammatur ardore,
tanta libidine presidendi, ut scisma non horreat, scandalum
non formidet. (2) Sed Giezi lepra percussit, et Simon periit
cum pecunia, Chore cum complicibus ignis assumpsit, et
Dathan et Abiron terra vivos absorbuit. Nullus itaque sibi
honorem assumat, nisi qui vocatur a Deo tanquam Aaron.
XXVIII
Exemplum de ambitioso.
(1) Liquidum ambitionis exemplum reperitur in Absalone,
qui, cum aspiraret ad regnum, «fecit sibi currus et equites
et quinquaginta viros qui precederent eum. Et mane consurgens,
Absalon stabat iuxta introitum porte, et omnem
virum, qui habebat negotium ut veniret ad regis iudicium,
vocabat ad se et dicebat: ‘De qua civitate es tu?’ Qui respondens
aiebat: ‘Ex una tribu Israel ego sum servus tuus’.
Respondebatque ei Absalon: ‘Videntur michi sermones tui
boni et iustii; sed non est qui te audiat constitutus a rege’.
Dicebatque ei Absalon: ‘Quis me constituat iudicem super
terram, ut ad me veniant omnes qui habent negotium et
iuste iudicem’. Sed cum accederet ad eum homo et salutaret
eum, extendebat manum suam et apprehendens eum
osculabatur. Faciebatque hec omni Israeli qui veniebat ad
iudicium ut audiretur a rege, et sollicitabat corda virorum
Israel». Cumque abiisset Absalon in Ebron, «misit exploratores
in universas tribus Israel dicentes: ‘Statim ut audieritis
clangorem buccine dicite: ‘Regnavit Absalon in Ebron’».
Et «facta est coniuratio valida, populusque concurrens
augebatur cum Absalone».
XXVIIII
Quod brevis est et misera vita magnatum.
(1) Sed esto: sublimetur in altum, provehatur ad summum.
Statim cure succrescunt, sollicitudines cumulantur, exstenduntur
ieiunia, vigilie producuntur. Ex quibus natura corrumpitur,
spiritus infirmatur, corrumpitur sompnus, amittitur
appetitus, debilitatur virtus, attenuatur corpus. Et sic in
seipso deficiens, non dimidiat dies suos, sed miserabilem vitam
miserabiliori fine concludit.
(2) Verum est illud poeticum:
<poem>
In se magna ruunt,
summisque negatum est
stare diu
tolluntur in altum
ut lapsu graviore ruant».
Verius est autem illud propheticum: «Vidi impium superexaltatum et elevatum sicut cedros Libani; transivi et ecce non erat; quesivi eum, et non est inventus locus eius». Antequam repleantur dies eius peribit, ledetur quasi vinea in primo flore botrus eius, et sicut oliva florem proiciens. Audi super hoc sententiam sapientis: «Omnis potentatus brevis vita».
XXX
- De diversis proprietatibus superborum.
(1) Statim autem ut ambitiosus promotus est ad honorem, in superbiam extollitur et in iactantiam effrenatur, nec curat prodesse, sed gloriatur preesse; presumit se meliorem, quia cernit se superiorem. At bonum non facit gradus, sed virtus, non dignitas, sed honestas. Priores dedignatur amicos, notos ignorat hesternos, comites contempnit antiquos. Vultum avertit, visum extollit, cervicem erigit, fastum ostendit, grandia loquitur, sublimia meditatur, subesse non patitur, preesse molitur, prelatis infestus, subditis onerosus. Molesta non suffert, concepta non differt, preceps et audax, gloriosus et arrogans, gravis et importunus.
XXXI
- De superbia et casu Luciferi.
(1) Superbia cunctis importabilis, omnibus odiosa, inter omnia vitia tu semper es prima, tu semper es ultima. Nam omne peccatum te accedente committitur, te recedente dimittitur. Scriptum est enim: «Initium omnis peccati est superbia», «primogenita mors». Hec enim inter ipsa rerum primordia creaturam contra creatorem erexit, angelum contra Deum. Sed eum absque mora deiecit, quoniam in veritate non stetit, ab innocentia in peccatum, a deliciis in miserias, a celo empireo in aerem caliginosum.
(2) Audi prophetam: «Quomodo cecidisti de celo, Lucifer, qui mane oriebaris? Qui dicebas in corde tuo: ‘In celum ascendam, super astra Dei exaltabo solium meum, sedebo in monte testamenti in lateribus aquilonis; ascendam super altitudinem nubium, et ero similis Altissimo’». «Tu signaculum similitudinis plenus sapientia et perfectus decore, in deliciis paradisi Dei fuisti. Omnis lapis pretiosus operimentum tuum, sardius, topazius et iaspis, chrisolitus, onix et berillus, carbunculus, sapphirus, smaragdus; aurum opus decoris tui et foramina tua in die qua conditus es preparata sunt. Tu cherub extensus et protegens, et posui te in monte sancto Dei, in medio lapidum ignitorum ambulasti, perfectus in viis tuis a die conditionis tue, donec inventa est iniquitas in te. Peccasti, et eieci te de monte Dei. Elevatum est cor tuum in decore tuo, et in terram proieci te».
(3) «Cedri non fuerunt altiores illo in paradiso Dei. Abietes non adequaverunt ad summitatem eius, platani non fuerunt equales frondibus illius. Omne lignum pretiosum paradisi non est assimilatum illi et pulchritudini eius. Quoniam speciosum feci eum in multis condensis frondibus». «Ipse est rex super omnes filios superbie». Ipse est «draco magnus, rufus, habens capita septem et cornua decem, et in capitibus suis septem diademata, cuius cauda trahebat tertiam partem stellarum celi, et misit illas in terram».
(4) «Et proiectus est draco ille magnus, serpens antiquus, qui vocatur diabolus et sathanas, qui seducit universum orbem, et proiectus est in terram, et angeli eius cum eo missi sunt». De quo et veritas ait: «Videbam Sathanam quasi fulgur de celo cadentem». Nam «omnis qui se exaltat humiliabitur et qui se humiliat exaltabitur».
XXXII
- De arrogantia hominum.
(1) Superba presumptio, presumptuosa superbia, que non solum angelos Deo voluit adequare, sed homines presumpsit deificare. Porro, quos erexit depressit, et quos exaltavit humiliavit. Hinc ait Dominus ad prophetam: «Fili hominis, dic principi Tiri: ‘Haec dicit Dominus Deus: eo quod elevatum est cor tuum quasi cor Dei, et dixisti Deus ego sum, cum sis homo et non Deus, idcirco ego adducam super te robustissimos gentium, et interficient te, et morieris in interitu occisorum’».
(2) Nabuchodonosor, quia potentiam suam superbe iactavit et ait: «Nonne hec est Babilon, quam edificavi michi in domum regni, in robore fortitudinis mee et in gloria decoris mei? Cum adhuc sermo esset in ore regis, vox de celo ruit: ‘Tibi dicitur, Nabuchodonosor rex: regnum tuum transiet a te, et ab hominibus te eicient et cum bestiis et feris erit habitatio tua, fenum quasi bos comedes et septem tempora mutabuntur super te, donec scias quod excelsus dominetur in regno hominum et cuicumque voluerit det illud’. Eadem hora sermo completus est super Nabuchodonosor». Verum est ergo quod legitur: «Homo cum in honore esset non intellexit, comparatus est iumentis insipientibus, et similis factus est illis».
(3) Superbia turrem evertit et linguam confudit, prostravit Goliam et suspendit Aman, interfecit Nicanorem et peremit Antiochum, Pharaonem submersit et Sennacherib interemit. Sedes ducum superborum Deus destruit et radices gentium superbarum arefacit.
XXXIII
- De abhominatione superbie.
(1) Quam detestabilis sit superbia, Dominus ipse per prophetam testatur: «Iuravit Dominus Deus in anima sua, dicit Dominus Deus exercituum. Detestor ego superbiam Iacob». Et «iuravit Dominus in superbiam Iacob: si oblitus fuero usque ad finem omnia opera eorum». Unde inter illa sex, que Dominus odit, et septimum detestatur anima eius, Salomon primum ponit oculos sublimes, id est superbiam.
(2) Et Isaias: «Dies Domini exercituum super omnem superbum et excelsum et super omnem arrogantem, et humiliabitur; et super omnes cedros Libani sublimes et erectas et super omnes quercus Basan et super omnes montes excelsos et super omnes colles elevatos et super omnem turrem excelsam et super omnem murum munitum, et incurvabitur sublimitas hominum et humiliabitur altitudo virorum». «Propterea dilatavit infernus animam suam et aperuit os suum absque ullo termino, et descendunt sublimes gloriosique eius ad eum». «Dominus exercituum cogitavit hoc, ut destraheret superbiam omnis glorie». Iob quoque dicit: «Si ascenderit usque ad celum superbia et caput eius nubes tetigerit, quasi sterquilinium in fine perdetur».
XXXIIII
- Contra arrogantiam superborum.
(1) Omnis fere vitiosus diligit sibi similem, superbus autem odit elatum. Unde Salomon: «Inter superbos semper sunt iurgia», et: «ubi fuerit superbia, ibi et contumelia». Superbus insolita gestit, consueta fastidit. Magnum reputat si loqui dignetur, maximum si surgit et amplexatur. Existimat plus dignitatem ab ipso, quam ipsum assecutum ex dignitate. Nunquam vult uti paternitatis imperio. Superbia eius et arrogantia eius et indignatio eius plus quam fortitudo eius. (2) Revolvat in animo quod legitur in evangelio: «Facta est contentio inter discipulos Iesu quis eorum videretur esse maior, et ait illis Iesus: ‘Principes gentium dominantur eorum et qui potestatem habent super eos benefici vocantur. Vos autem non sic, sed qui maior est inter vos, erit sicut minor et qui precessor est sicut ministrator’». Et Petrus, apostolorum magister: «Non quasi dominantes in clero, sed forma facti gregis ex animo».
(3) «Domini est terra, et plenitudo eius, orbis terrarum et universi qui habitant in eo». Unus est ergo Deus et unus est Dominus; ceteri non sunt domini, sed ministri, quibus interdicitur dominium et indicitur ministerium. Audi super hoc sapientem: «Rectorem te posuerunt, noli extolli, esto in illis quasi unus ex illis».
XXXV
- Contra fraudem ambitiosorum.
(1) Filii Zebedei, qui per interventum matris honorem postulaverunt a Christo: «Dic, inquit, ut sedeant hi duo filii mei, unus ad dexteram et alius ad sinistram tuam in regno tuo», meruerunt audire: «Nescitis quid petatis». Non enim honore, sed onere pervenitur ad regnum. Unde Dominus subdit: «Non est meum dare vobis». Meum est quidem dare, sed non vobis, id est ambitiosis, quales vos estis. Licet autem omnis potestas a Deo sit, superbus tamen non regnat ex Deo, secundum illud propheticum: «Ipsi regnaverunt et non ex me, principes exstiterunt et non cognovi eos».
XXXVI
- De proprietatibus arrogantium.
(1) Superbus «amat primas cathedras in sinagogis, primos recubitus in cenis, salutationes in foro et vocari ab hominibus rabbi». Non nomine persone, sed nomine fortune vult appellari, non ut homo, sed ut Deus vult honorari. Sedet sublimis, incedit excelsus, vult sibi omnes assurgere, singulos inclinare.
(2) Porro philosophus quidam volens arrogantiam cuiusdam regis illudere, cum vidisset eum in throno regali sedere sublimem, prostratus in terram suppliciter adoravit et confestim non invitatus ascendens iuxta regem consedit. Quod rex vehementer admirans, eo quod nosset illum esse philosophum, quid hoc egerit exquisivit. Philosophus ergo respondit: «Aut Deus es, aut homo: si Deus, debui te adorare, si homo, potui iuxta te sedere». Rex autem responsionem convertens contra philosophum intulit: «Imo si homo sum, non debuisti me adorare, si Deus, non debuisti iuxta me sedere». Sapienter iste respondit, sed ille prudenter elusit.
XXXVII
- De superfluo cultu.
(1) Primis parentibus fecit Deus perizomata post peccatum, et a Christo dicitur Christianis: «Non duas tunicas habeatis». Sed iuxta Iohannis consilium: «Qui habet duas tunicas det non habenti unam». Superbus autem, ut magnificus videatur, satagit vestiri duplicibus, indui mollibus, pretiosis ornari. Sed quid est homo pretiosis ornatus nisi sepulcrum foris dealbatum, intus autem plenum spurcitia? Iacintus et purpura, coccus et bissus in limo putrescunt, aurum et argentum, lapides et gemmae in luto sordescunt. Dignitas et potestas male iacent in pulvere, honor et gloria male sedent in cinere.
(2) Quid ergo superbe philacteria dilatas et magnificas fimbrias? Dives ille, qui induebatur purpura et bisso, sepultus est in inferno. Dina, filia patriarche Iacob, antequam egrederetur, ut ait Iosephus, ut emeret ornatum mulierum provincialium, virgo permansit; cum autem exivit, Sichem filius regis Amor eam violenter oppressit. Holofernes, qui sedebat in canopeo quod erat ex purpura et auro et smaragdo et lapidibus pretiosis intextum, iugulatus est a Iudith, que, cum prius uteretur cilicio, tunc ornatum iucunditatis assumpsit. (3) Audi super hoc sententiam sapientis: «In vestitu ne glorieris unquam». Et apostolus: «Non in veste pretiosa», «nec sit extrinsecus capillatura aut circumdatio auri aut vestimentorum cultus».
XXXVIII
- Contra superfluum ornatum.
(1) Attende quid contra superfluum ornatum comminetur Dominus per prophetam: «Pro eo quod elevate sunt filie Sion et ambulaverunt extento collo et nutibus oculorum ibant, decalvabit Dominus verticem filiarum Sion et crinem earum nudabit. In die illa auferet Dominus ornatum calciamentorum et lunulas et torques et monilia et armillas et mitras et discriminalia et periscelidas et murenulas et olfactoriola et inaures et anulos et gemmas in fronte pendentes et mutatoria et palliola et linteamina et acus et specula et sindones et vittas et theristra. Et erit pro suavi odore fetor, et pro zona funiculus, et pro crispanti crine calvitium, et pro fascia pectorali cilicium».
(2) Ecce iusta redditur pena pro culpa, ut in eo puniantur
in quo peccaverunt. Adhuc audi super his alium prophetam:
«O Tire, bissus varia de Egipto texta est tibi in velum, iacintus
et purpura de insulis Elisa facta sunt operimentum tuum.
Dentes eburneos et hebeninos commutaverunt in pretio
tuo. Gemmam et purpuram et scutulata et bissum et sericum
et codum proposuerunt in mercato tuo. Dedan institores
tui in tapetibus ad sedendum, et repleta es et glorificata
nimis. Sed nunc contrita es in mari et in profundis aquarum,
opes tue ad nichilum redacte sunt, et non eris usque in
perpetuum».
XXXVIIII
- Quod plus defertur vestibus quam virtutibus.
(1) Cum quidam philosophus in habitu contemptibili principis aulam adisset et diu pulsans non fuisset admissus, sed quotiens temptasset ingredi totiens contigisset repelli, mutavit habitum et assumpsit ornatum: tunc ad primam vocem aditus patuit venienti. Qui procedens ad principis pedes pallium quod gestabat cepit venerabiliter osculari. Super quo princeps admirans, cur hoc ageret exquisivit. Philosophus vero respondit: «Honorantem honoro, quia quod virtus non potuit, vestis obtinuit». «O vanitas vanitatum», plus honoris defertur vestibus quam virtutibus, plus venustati quam honestati.
XL
- De ornatu persone et mense et domus.
(1) Artificialis species superducitur et facies obducitur naturalis, tanquam hominis artificium artem superet creatoris. Non sic, non sic. «Considerate, inquit, lilia agri, quomodo crescunt; non laborant, neque nent. Dico autem vobis quoniam nec Salomon in omni gloria sua coopertus est sicut unum ex istis».
(2) Absit autem ut adulterinus color comparabilis sit nativo: quinimmo, cum facies adulterino colore fuscatur, os abhominabili fetore corrumpitur. «Universa vanitas omnis homo vivens». Quid enim vanius quam pectere crines, ungere faciem, planare cesariem, tingere genas, producere supercilia, quando quidem «fallax sit gratia et vana sit pulchritudo»? «Omnis caro fenum, et omnis gloria eius quasi flos agri», quoniam «tanquam fenum velociter arescunt et sicut holera herbarum cito decident».
(3) Ut autem ornatum persone preteream, ne malignius quam verius videar aliquos succensere, quid vanius quam ornare mensam mantilibus picturatis, cultellis ebore manicatis, vasis aureis, vasculis argenteis, cuppis et nappis, varalibus et gradalibus, scutellis et coclearibus, fuscinulis et salariis, bacilibus et urceolis, capsulis et flabellis?
(4) Quid prodest pingere cameras, ditare perticas, paliare vestibulum, substernere pavimentum, componere lectum inflatum plumis, opertum sericis, obductum cortinis aut conopeo? Scriptum est enim: «Non cum morietur accipiet hec omnia, neque simul descendet cum eo gloria eius». Explicit liber secundus.