 Caput VII |
Caput IX  |
caput viii.
Complura de ratione belli Turcici utilia censet: quibus posthabitis multum mali Germano militi ab hoste datur: Bellogradum ab eodem recipitur: a jactura parum abest Essechum; Transylvania discrimini objicitur.
Caraphaeus censet, ne, Nissâ captâ, hyberna in Bulgaria Valachiaque disponantur.Sed Caraphaeus, ut tantam hanc Caesari servet felicitatem, ei dum Augustae Vindelicorum manebat, suadere ne, Nissâ captâ, hyberna in Bulgaria Valachiaque disponerentur; et pericula, quibus miles objectabatur, praedicere: parvum sane numerum prae vasta immunitaque ditione inter innumeros hostes obtinenda: militem ab omni auxilio longe semotum, et infidae gentis pudori commissum; in cujus salute et Hungariae Transylvaniaeque salus et armorum dignitas stabat. Loci in bellis utilitas.Perculsos quidem animis Turcas, sed notum illud, plus locum saepe quam virtutem proficere: neque ita profligatum hostem putandum, qui nullam Germanis cladem dare possit, nec audeat. Jam eum nosse, Christianos in communis nominis perniciem contra seipsos convertisse arma; et scire his Christianorum intestinis motibus suum Imperium consistere: neque per tot acceptas clades ullum adhuc ei integrum ereptum regnum; neque unquam in posteriores belli annos magnis exercitibus reparandis effoetum. Nimis sibi indulgere qui putant, parva manu, parvaque in aggerem effossa terra eum deterreri, quin novam experiatur fortunam: quae si adspiret, quos animos resumpturum in prosperis putandum, qui nullos tot adversis desponderat? Ingentem quidem tributi utilitatem propositam, quod ex iis regnis aerario Caesaris penderetur. Sed multo chariori earum legionum salutem stare; nam si quid iis adversi acciderit, ne omnis Hungaria in casum detur, ab Rheni ripa usque exercitum reducendum. Armorum dignitas quid valeat.Hinc cum damno decus armorum perire; quae famâ magis quam vi Respublicas conservant, et plerumque ipsa auctoritate bella profligant.
Caraphaei sententia posthabita.Id tamen consilium aspernati, praeter Nissam Epirum versus in munimento Pristina appellato, quod Turcae ultro deseruerant, quinque legiones ad transingendam ibi hyemem sub Strasserii Ducis imperio conlocaruntStrasseriana clades.. Is autem ut militem cum hostium damno exerceret, cum eo saepe hostilem agrum praedabundus excurrere. Sed tandem ab ingenti Tartarorum numero circumventus, quamquam desperatis rebus eximiam pugnandi advocasset virtutem, tamen ad mille virorum caesa; in quibus praeclari militiae ordinibus viri, et Carolus Hannowerianus Princeps occubuere. Reliquum copiarum Veteranius, Pristinâ derelictâ, in tutiora recepit. Canissa recepta.Solata est tamen hanc cladem Canissa, inter paludes in Stiriae Croatiaeque finibus sita, quae duos perpetuos annos stativis circumsessa, mdcxc.tandem primo hujus anni ineunte vere dedita est.
Caraphaeus repraesentata stipe Strasserianam cladem solatur.
Censet Nissam incendi oportere.Sed Caraphaeus nihilo inde meliora sibi fingens, stipendium Veteranio et Heislerio large repraesentavit, quo miles aspera perlata leniret; censuitque ut eae legiones in Croatia reciperentur, Nissaque incenderetur[1]. Eam enim urbem neque valido exercitu obtinere facultas erat; et ut esset, non oportebat ingenti sumptu; et ut oporteret, per temporis angustias non licebat communire urbem, quam Turcas, cum in acies copias educerent, verisimile erat ut ex omnibus Regiae proximam, et a Germanis auxiliis longissime dissitam, ita primam omnium adgressuros. Pro Nissa autem vili oppido obtinendo, Transylvaniam florentissimum regnum praesidiis exuere inutile omnino videri. Armorum dignitas utilitate vel damno aestimatur.Neque eâ derelictâ armorum minui auctoritatem; quin ob id ipsum servari, quod sedulo curetur ne ulla unquam iis temeritatis nota inuratur. Non enim eam esse munimentum aliquod ab hostibus longe sepositum, ubi Turca in eo reciperando diu deterat vires: eam quasi in Constantinopolis conspectu esse, et vel munitam paucos dies adtinere hostem posse: eoque consilio remedia potius malorum quaeri, quam mala ipsa diferri: et imprudentis esse in diem vivere, non in longitudinem providere. Hostem longe arcendum quidem a tuis: sed vires juxta sitas, non vastitatibus interjectis, longe circumspice. Censet Bellogradum valide firmandum.Id vero se censere, Bellogradum communiendum, quod facile factu et parvo sumptu, in egregiam praestantemque munimenti formam redigeretur; idque commodante praeterea loci natura, ut quosvis hostium frangeret impetus, et omnia victoriis hactenus parta servaret.
Sententia Caraphaei in sequiorem partem accepta.
Caraphaeus ad eversae sententiae exoquendae commodat.
Sententia Caraphaei utilis eventu spectata.Sententia vero Caraphaei in eam partem ab aemulis accepta, tanquam Veteranii gloriae invideret. Sed eam de se opinionem statim disjecit, quod ad Nissam communiendam, et commeatus copiis a Danubio longe progressis convehendos, ingentem erogavit pecuniam: et mox res ipsae eum ex vero, et Caesaris utilitate dignitateque ea quae diceret dixisse confirmarunt. Improbat Heislerianam hybernorum dispoiitionem in Transylvania.Improbarat quoque, Heislerium paucas copias per quamplurima Transylvaniae loca dissipasse, ut omnes ejus provinciae aditus custodiret; ei metuens manipulorum dispositioni, ne, dum singuli pugnarent, universi vincerentur: Sub adpositu et gravi exemplo.idque adposito et gravi Ragoctii Principis exemplo firmabat, qui ob id ipsum erratum ad ferream Portam Transylvaniae aditum, qui paullo supra Karansebem patet, fusus est.
Caraphaeus formidinis insimulatus.Visum aemulis consilium ex formidine magis quam prudentia provenire. Sed non diu abiit, quod Primus Vezirius, victoriâ de Strasseriano exercitu ad Nissam relatâ ferox,Strasserianae cladis damna. nedum una belli mole rem gerere, sed divisis copiis duas provincias adgredi constituit; sibi Hungariam delegit, Techelio Transylvaniam demandavit Michaëlis Apaffi mors.
Techelius Transylvanorum Princeps a Turcis adpellatus.
Regnum armis inire conatur.
Nam tandem Michaël Apaffius, senio, morbis curisque animi confectus, vitam obivit. Turcarum Dominus id Techelio regnum beneficio concessit; et quindecim virorum millia partim Turcas, partim Tartaros ei ductandos adtribuit, quibus caperet ejus regni possessionem. Ubi hostis adfuit, Transylvana militia Telechii odione, au Techelii studio, an reipublicae ut alienae neglectu, arma deposuere. Heislerii virtus infortunata.Nihilo tamen minus Heislerius forti animo cum perduelle congressus est; sed non meritâ fortunâ usus: nam Germani ingenti barbarorum numero impares; Heislerii et Auriae captivitas.ipse, Auriaque praeter minores militiae ordines capti; ad mille militum caesi; reliqui fuga et errore suae cujusque saluti consuluere. Techelii vanitas.Techelius eo secundo proelio regnum animo invaserat: indicit Comitia, in quibus in sua Transylvani Principis verba jurarentTransylvanorum in Caesarem spectata fides.. Sed vix eo viginti postremi omnium ac perditissimi novatores convenere; boni autem omnes Caesari obsequium conservarunt. Badensis his obnunciatis improsperis, Nissâ Bellogradoque quo licebat praesidio firmatis, trajectoque confestim Danubio, praesentissimum dubiis rebus Transylvanicis auxilium adtulit: et exercitu quindecim millium veteranorum militum Techelium proelio lacessivitBadensis Transylvaniae periclitanti adcurrit;
Techelium fugat;: sed detrectantem ad Portam usque ferream persequutus e regni finibus exterminavit: Veteranium Provinciae tutandae cum septem legionibus imposuit, Transylvaniamque servavitTransylvaniae servator..
Turcarum Bellogradensis expeditio.At Servia non pericula malorum, sed mala ipsa satis foeda et deploranda mox subiit. Nam Vezirius actuariis navibus ab Euxino in Danubium copias, quae Viddinum reciperarent, et commeatum quo in aestivis sustentarentur, subvexit. Primus Vezirius Pirotum capit.Ipse kal. augusti ab Sophia castra movens cum sexaginta millium Turcarum numero arcem Pirotum in agmine statim in deditionem accepit. Nissam adgreditur.
Egregia Starembergii virtus auxilio destituta.
Nissa dedita.Protinus Nissam adgreditur; quam Guidus Starembergius cum tribus peditum millibus et quadringentis equitibus defensabat: sed ostentatâ aliquantisper egregiâ virtute, exspes auxilii eam dedidit: Viddinum ex pacto, Semendria vi recepta.eâque captâ, statim Viddinum ex pacto, Semendria vi recepta.
Turcae Bellogradum oppugnant:His Barbarus elatus, Bellogradum versus movet; et kal. octobris eadem qua Bavarus ratione oppugnare instituit. Eam sex mille fortes fidique Germani viri praesidio sub Duce Croyio tuebantur: et spes erat, autumno imbrium perenni provecto, praesidii virtute, cibariorum copiâ, hostem segniter rem gerentem eludere: Praeter spem recipiunt.cum teterrimum incendium in turri, ubi tormentarius pulvis condebatur, sat Turcis exoptandum, exortum est, quod ingenti clade milites paganosque fere omnes corripuit; urbemque hostibus prodidit; Jacturae gravitas.jacturaque facta Christiano nomini omni tempore tristis, nec ullo unquam solatio lenienda: vix septingenti navibus forte fortuna oblatis in ulteriorem ripam sospites evasere.
Primus Vezirius Essechum tentat.Extemplo Vezirius cum quindecim Turcarum millibus Bozinâ Essechum movit; suâne fretus virtute, an fortunâ inlectus, ut ibi quoque aliam, uti Bellogradi, opportunitatem feliciter nancisceretur. Ducis Croyi providentia,
Virtus,Croyius equitatum commeatumque omnem extemplo cis pontem recepit; et eximia virtute hostem bis munimina convellere conatum bis repulit. Vigilantia.Itaque cum ex Croyi vigilantiâ Turcis destinata non succederent, noctu tanquam fusi silentio convasarunt, ita festinanter ut magnam tormentorum copiam relinquerent.
Turcae Lippam aequis conditionibus recipiunt.Dignitatem armorum ad Essechum minutam Vezirius Lippae integravit, quam, Turcarum cuneis et Tartarorum catervis intra Marusium Danubiumque locatis, obsedit. Substinuit aliquandiu praesidium oppugnationem: tandem aequis conditionibus acceptis urbs dedita.
Gravosissima Caraphaei auctoritas.Ob haec omnia quae, quia Caraphaei sententiae repudiatae fuerant, invenuste infeliciterque accidere, mirum quantum is crevit auctoritate: et rebus ipsis confirmatum judicium, Lotharingii judicium de militari scientia Caraphaei praeclarissimum.quod de eo Lotharingius belli imperator suae tempestatis omnium praeclarissimus morti proximus honorificentissime protulit: Si sibi vita suppeteret, in omni postea gerendo bello Caraphaei consilio usurum[2].
| Caput VII |
Caput IX |