 Caput VI |
Caput VIII  |
caput vii.
A Mehmede Aga iterum de pace tentatur, quem sapienti ac magnanimo sermone depulsat.
Vixdum a Caesare Caraphaeus bis plenissimis dignitatis officiis exornatus denuo a Mehmede aditur; qui Varadino Eperiem venit, captivorum permutationem itineri obtendens, re vero Caraphaeum de pace tentaturus. Nam reliquo sermone confecto, quem ub observantiae cultusque significationem pertinere arbitrabatur, se re ipsa venisse dixit[1], ut ab eo Christianorum Imperatoris desideria perconctaretur. Caraphaei conjectura de pacis conditionibus forte per Foederatos dandis.Se ea ignorare Caraphaeus respondit; sed hostibus per se id scire licere, modo foedus ab iis impie fractum, innumeras immeritorum caedes, captivitates, direptiones, vastitates, incendia inde orta, infinitam auri vim in belli necessitates erogatam, suas adflictas fortunas, singularem Caesaris felicitatem, Summum Numen ipsis aversum, Christianis propitium, Caesaremque e Foederatis magis potentem magisque laesum cogitent; et intelligere posse, quid eos restituere oporteat, ut referant pacem. Sibi vero, his caussis omnibus perpensis, verisimile videri, eum totum Hungariae Regnum, Bellogradum, Transylvaniam, Valachiam Moldaviamque, quae cuncta in Hungarorum Regum ditione ante Soleymanem fuerant, repetiturum. Haec audiens Mehmedes mirantis speciem induit, mox inquit: Paces ita iniri oportere, ut utrique parti belligeranti aliquid relinquatur.
Praeclara de Leopoldo Caesare fama apud Turcas pervagata.Germanorum Imperatorem satis vasta animo desideria concepisse; ita namque nihil Imperatori suo superesset: at paces iniri aequum, ut utrique belligeranti reipublicae aliquid relinquatur. Leopoldum multo plura, quam Alexander Magnus[2], bello parasse: a Mehmede vero unum Neosolium captum. Itaque eum inique agere, cum in nullis bellorum monumentis, quae inter duo Imperia gesta sunt, quanquam in omnibus, praeterquam praesenti, Musulmanus victor extiterit, eum tam immanes unquam conditiones proposuisse. Igitur se ea enormi repetitione suspicari, Germanorum Imperatorem non serio pacem velle: uti nuper, quum Kara Mustapha Magnus Vezirius ab Alberto Caprara tanta et tam multa petebat, intellexerunt Germani, nolle eum inducias prorogare. Huic Mehmedis orationi Caraphaeus subdit: Eum neque jure mirari, neque ex vero loqui: etenim memorabat, quum alias Christiani pacem ab iis petierunt, ipsos non contentos eo quod sibi adtribui jus erat, alia atque alia postulare, immensam auri vim petere, et multis amplisque provinciis gravissima tributa per summam injuriam imponere: at quanto aequiori jure Caesarem suum ab iis per vim abreptum vindicare? Bello autem superiore eos victos non victores fuisse; cum bis acie caesi, castrisque exuti, ad Sanctum-Gotthardum semel, iterum in Leventiis campis. Quare belli fortuna eorum animos, ut in prosperis rebus solent, efferri passa non est, ut ei foederi iniquissimas leges de more darent. Se vero putare modestissimum in summa fortuna Caesarem, si forte Hungariae Regno, Provinciae Hungariae sub Turcis adflictae.
Regni Hungarici majestas inclyta.iisque provinciis contentus sit, uti nunc sunt adflictae sordidataeque, quae nitebant florebantque, quum Soleymanes Bellogrado potitus est. Praeterea Hungaros Reges in suo Majestatis jure, quanquam earum possessione excidissent, Macedoniam, Bulgariam, Serviam, Dalmatiam aliasque provincias numerare, quae nunc ipsis jure optimo cederent: itaque pax fieret, qua non modo multum, sed quamplurimum eorum dominatui adjiceretur. Ei fortasse ea Caesarem petiturum, quod pacem cum iis aeternam cupiat; tanium abesse quod nullam velit. Qua ratione paces aeternum duraturae concipiantur.
Perpetuae inter haec duo Imperia bellorum caussae.Firmam enim et in omne aevum victuram pacem haberi sane non posse, nisi natura certi et in longissimam posteritatem fines constituri dirigantur. Etenim si ii suos annales relegerint, facile animadvertant, bella omnia, quae inter duo Imperia hactenus gesta sunt, aut a limitum turbis, aut ab Hungariae Transylvaniaeque perduellionibus initia sumpsisse. Qui Hungarici Turcicique Regni limes aeternus.Quapropter nisi omni terrarum plaga, quae cis Danubium, cis ultraque Dravum ad Savum fluvium usque Bellogradum continet, ultra vero Danubium omni eo tractu qui cis ultraque Danubium ac Tibiscum usque ad Themim amnem interjacet, omnino cesserint, semper infirmas paces, nec diu duraturas fore. Et eos etiam atque eliam cogitare monetHungaria Turcis inutilis., omnem eum terrarum Orbem ab ipsis tandiu dominatum nihil aut parum eorum summae rei contulisse, immo obfuisse semper, ingentique fuisse detrimento; usque adeo donec nunc temporis contra eos Summi Numinis iram conciverit, eorumque Imperium in ea, in quibus nunc est, gravissima mala conjecerit. Vel praeterito bello, quanquam ii Neosolium et Varadinum cepissent, ac intoleranda Transylvano imposuissent tributa; tamen bis caesi profligatique nondum belli damna sumptusque reparasse. Mehmedis magna tacendi loquendique solertia.Totum hunc Caraphaei sermonem Mehmedes silentio tramisit; forte an ne quid de Regni Hungarici finibus, aut de bellorum caussis cum Caraphaeo disceptare adigeretur: in qua disceptatione aliquid imprudenti excideret, quod Turcici Imperi laederet majestatem. Id modo excepit, se Varadinum a Transylvano cepisse, non Caesare; et tamen ipsis oppida Zattmar, Kalavia et Essechum excidere. Quem Caraphaeus correxit: cum enim Transylvania Hungarico Regno adcedat, eo munimento Caesarem, non Transylvanum exutum esse. Heic ne de eorum, quae bello parta erant, jure Mehmedes disputaret, eo avertit Ut apud Turcas superstitio regno subservit?
Iniquissima civilis ratio Turcarum.
Callida a Mehmede proposita quaestio.Leges, et multo magis religionem sibi vetare nedum universis provinciis, sed vel uno oppido cedere ultro: tum quia patrio jure cautum ut omnia parta a Musulmanorum Domino parente ad filium lege redeant; nec quaerendum qua ratione sint parta; tum ne templa a Christianis profanentur, qui suis victis sacris inludant. Et doceri a Caraphaeo se cupere simulavit, quo jure eae provinciae, quas numeraverat, Hungariae Regno adcedant, eoque nomine restitui oporteat? quibus ex caussis et quo tempore Hungarici Reges earum potiti sint? et qui minus Musulmanorum quam Germanorum Imperatoris jure contineantur? Atque adeo ab ipso Ænea Caprara sumant exemplum, cui cum ejus temporis Primus Vezirius dixisset, si Jaurino cederent, se pacem facturum, illud respondit: Magnanimum Æneae Caprarae dictum.
Turcica ferocia.arces et munimenta ad vim obtinendam extructa, vi quoque dedi oportere. Itaque se potius bellum, quanquam ab eo ipsis immineat exitium, protracturos et perlaturos extrema, quam in pacta, suis legibus turpia, suis caeremoniis impia convenire. Turca Christianos moderationem monet.
De jure belli altior dissertatio a Caraphaeo instituta.Ad extremum monet Christianos, ut cum omnium rerum, maxime bellicarum vicissitudinem esse meminerint. Heic Caraphaeus altius aliquanto bellorum repetens jura, inquit: Nunc non inter unius reipublicae cives agitur, quos patriae leges, patrii mores tenent, sed inter duo summa Orbis terrarum Imperia, Fas belli.quae unum fas cunctis gentibus aeque positum adgnoscunt. Eo jure non solum bellorum ordines, sed initia quoque et caussae aestimantur. Ingens ejus vis.Eaque humana ratio tam alte est animis hominum insita, ut liberi populi Regesque, quanquam in summa fortuna id aequius quod validius putent; tamen caussas quaerere, et sedulo edictis suis pronunciare, ut justa inferre arma apud multitudinem et vulgus videantur. Quapropter non est, ut quas leges civilis aequitas[3] ipsis unis inrogavit, tanquam eas humano generi necessitas utilitasque suasisset, omnes obligent nationes. Apud Ethnicos omnia bella de religione erant.
Apud humanum genus, originis vicio corrumptum, antiquissima lex violentiae.
Societas humana fondata jus belli introductum.
Justae bellorum caussae.
Bella a Turcis omnia per iniuria inlata.Et olim falsi Deorum cultores, profana cum sacris conglutinantes, in omnibus bellis pro aris focisque pugnabant, ne cum republica Dii quoque triumpharentur; sed nunquam rapinis suis ii divini juris tribuebant auctoritatem. Nam antiquissima omnium illa violentiae lex, ut qui vim facere posset, faceret; qui non posset, potentiorem aequo animo pateretur; in exlex adhuc humanum genus, nullisque civilibus imbutum moribus exercita est: sed ubi urbes conditae, et civitates legibus constitutae, omnes nationes, ratione ipsa humana dictante, justas bellorum caussas enumerarunt, cives injuria publice adfectos, vexatos fines, violentas invasiones, et justos earum metus. Ob nullam quidem earum caussarum ab iis arma unquam mota memorantur: qui per injustam vim, ex regni proferendi cupidine natam, fere semper bella intulerunt. Caraphaei de ulteriori majorique Caesaris et Foederatorum felicitate conjecturae.Sed neque ii, quae forsan Caesar repetat, redderent ultro: nam Caesar ea per pacem repetit, quae brevi et facile bello est reciperaturus; inoffenso ingentium victoriarum cursu, et ingenti veteranorum militum exercitu formidandus: Venetus majorem quam unquam antea classem parat: Moschus ad Turcarum nomen omnino delendum jam Polono sociatus, mox Germano Venetoque jungendus. Ii vero usquequaque per acies caesi, per obsidia victi, militiae robore effoeti, flore ducum extincto, Summum Numen in ipsos tot cladibus acceptis nondum desaevisse sentiunt. Cur victoriarum progrssibus conditiones pacis dantur victis duriores?
Unde aequae expectandae paces?Tempori videant, ne victoriarum progressibus conditiones victis in pervicaciae poenam inrogentur duriores; et legum suarum stulta observantia ipsas leges cum republica omnino perdant. Nam ab aequis belli viribus aequae expectandae paces: at ubi alter belligerantium longe infirmior sit; et tamen, ut obsistere audet, ei ferocia in exitium erumpit. Caraphaeus sedulo Regni Hungarici dignitatem tuetur.Hunc Caraphaeus finem orationi fecit; nulla responsione Mehmedem dignatus de eo, quod ille sciscitabatur super Hungarici Regni in provincias, quas memoraverat, jure; indignum ratus, si cum injusta et turpi Turcarum vi sancta Hungariae jura in contentionem committeret. Ar ad omnem eam orationem Mehmedes tantum dixit: Turcae Christianorum foederata bella aspernantur.
Turca dandarum conditionum continentissimus.istas Christianorum exaggeratas vires se minime formidare; unius Summi Numinis iram vereri ac metuere. Igitur, subdit Caraphaeus, ut eam placent, quid is privatim censeret? Aga respondit, ut permutatio aliqua fieret, quae ipsorum legibus non vetatur; uti Canissa, aut Alba-regalis, cum Siglo, Quinquecclesiis, aliisque minoris notae oppidis; aut Agria cum Solnocho et Segedino permutaretur: et jure sibi permissum pecunia corrigere damna. Diserte edixit, de nihilo Foederatis satisfacturum. Ibi Caraphaeus, se dementem omnes habituros, dixit, et ejus belli omne justum aequumque plane ignorare, si eas pacis conditiones Turcae Legati adferrent, easque ipse Viennam ad Caesarem Foederatosque sineret commeare. Saepe loci situs majori in precio, quam inaedificatum.Praeterquam quod saepe alicujus loci situs majori precio habendus, quam inaedificatum; nam Princeps in vili loco, sed ad longe lateque dominandum opportuno, excitare potest firmissimum munimentum, quo magnam terrarum plagam obtineat; itaque Solnochun et Segedinum, oppida haberi Agria longe utiliora: nam iis receptis, omnis provincia Danubium inter et Tibiscum dominatur. Magnanimum Caraphaei edictum.Sed enim nisi Canissam, Albam-regalem Agriamque cum suo cujusque agro; praeterea Solnochum, Segedinum Varadinumque, Lippam, Giulam, Jenum cum omni ea ditione ad Maroschum usque, et praeterea Transylvaniam, Valachiam Moldaviamque Caesari, Foederatis autem quantum belli ratio et caussa postulat, tantum restituant; nunquam Turcas a Christianis pacem relaturos. Fortis Mehmedis oratio.Aga, se uti fortes decet, inter urbium excidia et caesorum strages occumbere malle, quam in eas turpissimas pacis leges convenire minatur. Tunc Caraphaeus sermonem segregaturus inquit: Jam video cernoque vos dolo pacem petiisse, ut sociale bellum astute distraheretis; certo sciatis tamen, nisi Caesari ac Foederatis omnino sit satisfactum, eos nunquam esse arma deposituros.
| Caput VI |
Caput VIII |