 14 |
16  |
15[recensere]
(Anno 867.) CXLI. EPISTOLA AD THADONEM ARCHIEPISCOPUM MEDIOLANENSEM. De flagellatoribus et occisoribus episcoporum. [Ivo, X, 20.] NICOLAUS THADONI archiepiscopo Mediolano.
De presbyterorum flagellatoribus et occisoribus, praedonibus scilicet qui saeculari brachio minime coercentur, juxta praeceptum Domini, placuit fraterno amore conveniantur secundo ac tertio, quique si te non audierint, conveniente ecclesia eos eucharistia privare: atque si in sua obstinatione, parvipendentes sacerdotalia monita, forte permanserint, ab Ecclesiae compage sub anathematis interdictione resecare licentiam tribuimus. Quos etiam resipiscentes, tandem digna satisfactione praemissa, in gremio sanctae matris Ecclesiae revocari noveris posse.
(Anno 867.) CXLII. AD EUMDEM THADONEM. Ut juxta gradus cognationis modus culpae tractatur. [Ivo, IX, 14.] NICOLAUS THADONI archiepiscopo Mediolano.
Eos qui cum amitae suae filia vel patrui, vel avunculi (heu!) forte peccaverint, juxta gradus cognationis statuimus modum culpae tractari, sicuti pridem tibi per apostolicam epistolam de his qui cum spirituali matre hujusce flagitium commiserint, innotuimus.
(Anno 867.) CXLIII. AD EUMDEM. Ut presbyter homicidia sacerdotali officio careat. [Ivo, X, 29.] NICOLAUS THADONI archiepiscopo Mediolano.
Propterea de presbyteris qui non sponte homicidium perpetrarunt, et tamen homicidii noxam quae revera homicidae sunt incurrunt, sancimus ut subducti a sacerdotali ministerio, poenitentia juxta sacros ordines macerentur, et post, emensis temporibus poenitentiae indictae, dignam satisfactionem praebentes communionis gratiam consequantur; intemeratis duntaxat in omnibus sacro sanctis canonicis ac apostolicae sedis pontificum decretis, quibus conversis et poenitentibus misericordiam largiri posse et ecclesiae aditum non denegamus, imo hortamur salubriter atque jubemus.
(Anno 867.) CXLIV. AD JOANNEM ARCHIEPISCOPUM RAVENNATEM. Ut si episcopus occisus fuerit, alter non subrogetur, nisi reis delectis et punitis. [Ivo, X, 19.] NICOLAUS JOANNI archiepiscopo Ravennae.
De Oleoberti episcopi Gravellensis crudelissima nece multum apostolatus noster condoluit, et magno moerore affectus est: sed rursus non minus prudentiam tuam miramur, utrum verum sit quod illuc vestrum factura episcopum sine nostra licentia transmiserit, cum licitum non sit, sicut dicitis, missum. Certe etsi aliud non impediret, saltem vos tandem scelus paululum retardare debuerat, ne cito in tali et de tali populo episcopum constitueretis, ubi oves morbidae, Judaeorum, in Dominum Salvatorem imitantes flagitium, proprium ausi sunt truncare pastorem. Sustinete igitur paulisper, et causam quam nescitis secundum beatum Job diligentissime investigate, ne forte, nisi digna examinatio praevenerit, manus super caput sanguine plenum posuisse, quod absit, inveniamini. Cum autem detectis reis atque punitis qui dignus sit apparuerit, et cleri plebisque, et ducis nostri nostram habentis auctoritatem, qui utique unus e plebe eadem esse dignoscitur, concordia effecta fuerit, celebretur electio, sicque demum, sicut in synodo deliberatum est atque constitutum, nobis hoc innotescite: et cum de electo nostro apostolatui nuntiatum fuerit, adjuvante Domino sanctione praemissa, episcopus a vestra beatitudine consecretur.
(Anno 867.) CXLV. AD HINCMARUM RHEMENSEM ARCHIEPISCOPORUM. Non studio, sed ex necessitate vel ignorantia peccantes absolvendos esse. [Apud Mansi, Conc. tom. XV.] NICOLAUS Rhemorum archiepiscopo.
Excellentissimus rex Carolus apostolatum nostrum consuluit, quid agendum sit de his, qui communicant cum his, qui cum Ingeltrude saepe damnata communicant femina, quoniam eos cum excommunicatis et fautoribus simul prius vinculo anathemati retineri constat astrictos. Quapropter nunc beatitudini tuae injungimus, ut super hoc nostra auctoritate freta, curam de his sumere audeat. Et quia docta divinitus sanctitas tua valde novit aliud esse ex necessitate, aliud ex ignorantia, atque aliud quod ex studio delinquitur, istudque posterius duobus prioribus strictius esse puniendum, idcirco solerter invigilet, et cauta discretione singulorum mores dijudicet, quatenus hi, qui ex necessitate, vel ignorantia delinquunt, auctoritate nostra per te absolvantur, si tamen ipsa eorum ignorantia vel necessitas vera, et non simulata, vel non ex voluntate processerit, qualiter bene nosti. Plerique sunt qui possunt quidem, sed nolunt recta nosse; unde psalmista de hujusmodi: Noluerunt, inquit, intelligere, ut bene agerent (Psal. XXXV). Illos autem qui studio suo obligantur, et contemptu interdicta nostra postponunt, nonnisi digna satisfactione praeveniente, volumus a te prorsus absolvi.
(Anno 867.) CXLVI. AD THEUTBERGAM REGINAM. Arguit quod contra seipsam taedio victa scribat, negatque fieri posse quod suggerit, ut continentiae studio conjugium dissolvat, nisi Lotharius maritus caelibem quoque vitam promittat. [Apud Mansi, ibid. ] NICOLAUS episcopus, servus servorum Dei, dilectae filiae TEUTBERGAE gloriosissimae reginae.
Epistolam suggestionis tuae praesulatui nostro deferentibus legatis tuis missam suscepimus, et quod nihil ipsa litteris, quam quod illi verbis indicaverit, evidenter agnovimus. Verum in utroque obstupefacti pariter et mirati sumus, atque tam repente styli et petitionis mutata verba considerantes, nihil tale te nobis intimasse quoquo tempore recoluimus. Sed quid nobis talia scribis et suggeris, cum nos te nobis haec et scripturam et suggesturam longe ante praescierimus? Verum cum ad relationem omnium pene insignium personarum, quae in Gallicanis et Germanicis regionibus consistunt, mentis inflectimus oculos, multum inter se distare conspicimus, quod ipsa nunc duntaxat significas, et quod illi quotidie propemodum verbis et apicibus innuunt. Omnes enim te irremotam afflictionem, intelorabilem oppressionem, nimiamque violentiam pati testantur. Tu autem his contraria suggerens, nullo cogente, sponte ac libenter a regia dignitate exui te velle ac optare fateris, et caetera, quae illi quidem aliter tu vero aliter prosecuta esse dignosceris. Ita ut omnium assertionibus legitime a Lothario rege admissa, inique deinde accusata, post haec purgata, deinceps denuo repulsa, postremo decreto nostro jure recepta dicaris: tu autem his omnibus contraria nunc effecta, et tuae ipsius oblita professionis, nescio quae frivola fatearis, quae videlicet nolumus exaggerare, quia nolumus supervacue laborare. Intelleximus tamen eum qui nocuit sanctae Dei Ecclesiae, nocere adhuc, et qui in sordibus erat, sordescere adhuc. Intelleximus, inquam, jumenta in stercore suo proposuisse putrescere, et cui non sufficit solum adulterium perpetrasse, et falsitatis praestigia ac iniquitatis adinventiones in funiculo vanitatis contraxisse, apposuit ut etiam animas hominum perjurii laqueis irretitas in extremum praecipitaret exitium. Sed quid mirum, si paucorum animabus per perjurium acquisivit interitum, qui in sublimi positus per exemplum suae moechiae tot hominum millia in perditionis chaos demersit? Illud tamen quod Waldradae perhibes testimonium, dicens eam fuisse legitimam uxorem Lotharii, frustra conaris astruere, quondoquidem tuo nullo prorsus hinc testimonio quis indigeat: cum magis nos ita sentiamus quod justum est, et ita intelligamus quod aequum existit, ut te etiam reprobata, etiam mortua, Lotharius nullis legibus, nullis sine sui discrimine regulis, Waldradam moecham in uxorem unquam permitteretur assumere. Utrum ergo Waldrada legitima fuerit aliquando conjux, Ecclesia Dei satisfactione tua non eget. Unum tamen scito, quoniam nec nos, nec eadem sancta Ecclesia, Deo auctore, qui adulteros judicabit, Lotharium, si Waldradam quandoque resumpserit, etiam te ut praetulimus decendente, dimittet omnibus modis impunitum. Illud vero quod dicis, Romam te velle venire, nobisque passiones et quaedam secreta tui pectoris reserare; fieri non convenit, quoniam et securitas itineris quam praetendis, nulla est, et quandiu Waldrada ita Lothario juxta posita est, ab illo quoquam te discedere non permittimus. Dum enim tu discesseris, illa recipi procul dubio creditur, et in longinquitate tua ipsa confestim admittitur. Quod autem sterilis, ut asseris, permanere dignosceris, non hoc corporis infecunditas, sed viri facit iniquitas: quamvis Deo fecundante legamus, quoniam sterilis peperit plurimos, et quae multos habebat filios, infirmata est (I Reg. II). Perhibes etiam, quod matrimonium inter vos non divinitus fuerit ordinatum, et idcirco permanere non possit: quoniam omnis plantatio, quam non plantavit Pater meus coelestis, eradicabitur (Matth. XV). Sed recole quia vineam Deus plantavit, quam exspectavit juxta Isaiam ut faceret uvas, fecit autem labruscas (Isa. V), et quae secundum Jeremiam conversa est in amaritudinem vitis alienae (Jer. II). Deus ergo plantavit matrimonium vestrum: sed conjugis tui vitio conversum est in amaritudinem: et dum exspectatum est ut faceret uvas, fecit, heu! labruscas, vel etiam spinas. Sed haec quidem ex innumeris epistolae tuae sola commemorare libuit. Caeterum quis ignorat haec te multis pressuris subactam depromere, ac innumeris malis attritam proferre, cum etiam, ut prediximus, omnes religiosi et clari Galliarum et Germaniae viri haec ita se habere frequenti relatione testentur, adeo ut haec te nobis scripturam fore ante multum temporis agnoverimus? Sed his omissis, hortamur te, ac vehementer admonemus, ut ipsa tibimet manum non inferas, nec mortis fomitem generes. Melius quippe tibi est, ut veritatem loquentem alius te occidat, quam tu te ipsam mendacium dicens interimas. Sta igitur intrepida atque constans, et mortem, quam quoquomodo semel experiri debes, praecipue pro veritate sustinere ne paveas. Quoniam cum Christus sit veritas, quisquis pro veritate moritur, pro Christo procul dubio moritur, pro qua videlicet et Joannes occisus Baptista martyrium sumpsisse dignoscitur. Quod si ille proximi justitiam loquens interficitur: quanto potius tu Dei justitiam loquens, et de veritate tua testificans, nullius mortis formidare debes exitium? Beati enim qui persecutionem patiuntur propter justitiam (Matth. V), non solum alterius, sed et suam. Verum nos hanc confessionem tuam, quam non voluntas, sed vis extorsit, nequaquam pro confessione recipimus: nec permittimus tantum vitium radices extendere, quod nisi evulsum intime fuerit, ad multorum perniciem potest accrescere. Denique si hoc licet, omnes viri possunt, quas jure sortiti sunt feminas, si has odio habuerint, diversis afflictionibus macerare, et quod legitime non fuerint assumptae, fateri cogere: quin etiam, ut mortale crimen contra se dicant, illatis intolerabilibus poenis compellere. Quis enim magis nocere valet, quam civilis hostis? vel quis amplius laedere poterit, quam uxorem maritus? Sed nos tales fraudes praecavere debemus, et ne proficiant, in ipso novitatis earum principio detruncare. Nec tamen putamus Lotharium, virum videlicet tuum, in tantam sui perniciem devolvendum, ut vitae tuae insidiari quocunque modo consentiat, cum non sibi vel regno suo minus quam tibi, si ad hoc tam immane piaculum dilapsus esset, acquireret omnino dispendium. Siquidem tu, quantum humanus intellectus sufficit invenire, non solum innoxia saepe comprobata es, verum et Ecclesiae semper auxilium provocasse dignosceris. Insuper et sancti apostolorum principis praesidium refugiumque petisti. Unde sedes apostolica tuam causam coepit discutere, et speciali quidquid quaestionis emersisset judicio suo reservare proposuit. Quamobrem quisquis contra te agit, non solum Ecclesiam Dei graviter laedit, verum etiam sedem apostolicam de cujus judicio non licet retractari, vehementer adversus se commovere convincitur. Sane si tu Romam venire disponis, et licentiam proficiscendi a conjuge tuo adipisci vis; nos e contra multo magis exhortamur, ut suadere modis omnibus eidem viro tuo procures, quatenus prius securitatem tibi certissimam tribuat, qua fretra nusquam metuas te per hominem aliquid incidere laesionis. Quod omnino non provenire poterit, nisi Waldrada prius Romam mittatur, et de ea quod conveniens sit diffiniatur; et ita demum talis immunitatis certitudo subsequatur, ut tu nec veniens, nec commorans, nec hinc rediens aliquod patiaris incommodum. Quod si renuit ad repellendam a se sinistram opinionem agere, cessa, et ne talibus fraudis insidiis acquiescas omnino praecave. Callide quippe tam ille, quam satellites ejus, te decipere moliuntur, et versutae suae tergiversationis pedicis supplantare procul dubio machinantur. Porro si amore pudicitiae, ut asseris, solutionem matrimonii quaeris, hanc tibi nullo pacto noveris tribuendam, nisi vir tuus eamdem pudicitiam non ficte sectatus exstiterit. Denique ut cum beato Gregorio papa dicatur, si continentiam, quam vir appetit, uxor non sequitur, aut quam uxor appetit, vir recusat, dividi conjugium non licet: quia scriptum est: Mulier sui corporis potestatem non habet, sed vir; et vir sui corporis potestatem non habet, sed mulier (I Cor. VII). Optamus gloriam tuam in Christo nunc et semper bene valere, dilectissima filia. Data IX Kalendas Februarii indictione XV.
(Anno 867.) CXLVII. AD EPISCOPOS IN REGNO LOTHARII CONSTITUTOS. De Waldradae excommunicatione tertio jam scribit: notat illorum desidiam, et referri ad se jubet, an Lotharius cum Theutberga conversetur, et quomodo eam tractet. [Apud Mansi, ibid. ] NICOLAUS episcopus, servus servorum Dei, sanctissimis et reverentissimis confratribus nostris, archiepiscopis et episcopis in regno Lotharii regis Ecclesiam Dei gubernantibus.
Optaremus tandem aliquando securi de correctione Lotharii regis effecti, ad alia ecclesiasticarum dispositionum negotia stylum protendere. Sed nec peccata consummata ipsius, quae mortem generant, utcunque permittunt, nec studium vestrum, quo finem tantum scelus accipiat, ita vigilanter ac episcopaliter adversus id saltem nobiscum decertando fervorem justitiae demonstrat. Quapropter attonite satis cor vestrum non solum miramur, sed et deflemus. Quis enim non lugeat tantam linguae desidiam? tam remissas negligentiae manus? quando inter tot pastorum custodias, nec lupi gregi non parcentis insidiae praecaventur, nec leonis aditus quaerentis quem devoret excluduntur. Et certe cum unumquemque Christianum zelus Dei comedere debeat, multo magis vos eodem zelo uti oportuit, qui ejusdem sanctae domus, utinam non ad majus periculum vestrum, eminentiorem gradum estis et ordinem consecuti. Sed his praelibatis, ecce tertio nunc vobis omnibus esse Waldradam, filiae nostrae Theutbergae reginae inquissimam aemulam, consortio Christianorum et communione privatam nostris epistolis indicamus. Denique postquam imminentia missi nostri, sicut ipsi nostis, Lotharius Waldrada repulsa Theutbergae reginae conjugi suae obedienter sese restituit, et praestiti sacramenti satisfactione certissima finem sceleri dedisse merito credi poterat: statutum est, ut tanto fieret ab eodem rege Waldrada remotior, quanto antiqui hostis calliditas talibus non deesse convincitur. Statutum est etiam, ut ipsa mulier in Italia interim remorata, nostrae praestolaretur censurae tenorem: et si hanc Romam venire necessarium duceremus, incunctanter occurreret: quatenus coram nobis consistens, aut se si posset innoxiam exhiberet, aut commissum confessa misericordiam impetraret. At illa in Italiam quidem licet coacta venit: Romam vero mentis obstinatione victa proficisci despexit. Imo tanquam irreprehensibilis conscientiae retro conversa in provinciam properandi gressum protendit. Quo audito, intelleximus eam flagitium suum nulla velle correctione terminari, nec proprium vulnus ulla desiderare subsequente medela curari. Quapropter sententiam in eam excommunicationis, usque ad correctionem, et idoneam nostram et totius ecclesiae satisfactionem, protulimus. Nam quantum sit ipsa cunctis severius punienda, in hoc certum est demonstrari, quod rex quidem Lotharius adeo iniquitatem suam agnovit ut hanc etiam et corrigeret. Ipsa vero nec agnovit, nec confessa est, nec venenum suae mentis deseruit. Verumtamen ab itinere coepto reducta, nec percussa doluit, nec attrita voluit recipere disciplinam. Quippe quae nec reversa est ad percutientem se, nec etiam duriora vulnera sensit. Merito ergo ea inter mortuos reputata: quae nimirum neque [ edit. Rom. addit ut viva vocem praedicantium audit neque in suis, etc.] in suis penetralibus occultata, imo jam foetida jacens, per confessionem foras egreditur. Vobis ejusdem in jam fatam moecham sententiae prolatae notionem duximus nostris litteris exaratam denuo destinandam: admonentes videlicet, ut saltem vos et subjectos vestros ab operibus ejus mortuis observaretis, et ut praeceptum est, pollutum minime tangeretis (Isa. XII). Quamvis easdem litteras, ut relatione nonnullorum audivimus, imo ut lucri nullius effectu didicimus recipere fraternitas vestra renuerit, nec in hoc pro quo missae sunt, vel a nobis excitata vigilare, sive quamlibet operam dare curaverit. Quae res si veritate minime fulciretur, profecto quantum proficeret, aut non proficeret, pontificio nostro solertia vestra jamdudum congruo [ pro congrue, HARD.] retulisset. At vero cum nil ex hoc nobis retulerit, patenter datur intelligi, nihil hinc studii, ut admonita fuerat, eam penitus habuisse. In quo liquido patet, quid ageretis nullis hortatibus nostris pulsati, qui nullum in ecclesiasticis correctionibus laborem geritis etiam a nobis toties incitati. Sed saltem nunc quod hactenus omisistis incipite, ita ut unusquisque vestrum veraciter dicere cum psalmista valeat: Nunc coepi (Psal. LXXVI). Et novissime cum apostolo securus et laetabundus fateri: Bonum certamen certavi, cursum consummavi, fidem servavi, et de caetero reposita est mihi corona justitiae (II Tim. IV). Verum jam fortasse malitia sibi finem imponeret, nisi quidam vestrum magis sua, quam quae Jesu Christi sunt, quaererent. Quidam sibi peritura seu toxicata beneficia subtrahi metuunt, pro justitia quidam loqui renuunt, favere autem moechis tota virtute contendunt, ac per hoc aeternis beneficiis justo judice decernente privantur. Quanquam meminisse nihilominus debeant, nos penitus non latere, quantum ipsi favorem moechis praestiterint: nimirum qui surreptiones suas in profanis gestis nos dudum reperisse non nesciunt. Quibus etsi forte apostolica moderatione ignovimus, qualiter tamen his quibus pepercimus fuerit ignotum recolimus. Denique sic praeterita dimisimus, ut futuris congruam adhiberemus cautelam; et sic se nossent illi provisum judicium evasuros, si se scirent in idem flagitium favendo nunquam penitus incursuros. Nunc ergo, quoniam minus sese caute ab eo munierunt, in judicium quod dilatum est inciderunt, quamvis et illis, et his, qui mittere pro impetranda venia contempserunt, valde providendum est, ne a communione nostra, ac per hoc ab universalis Ecclesiae compage ruant, sicque demum de gradibus suis minus in finem, quam volunt, exsultent. Praeterea si quis, ut fama mentitur, aestimat nos Waldradae in Galliam remeandi licentiam dedisse, vel si qui sunt, ad quorum notitiam epistolae nostrae propter occultationem earum non pervenerunt, si scire non recusant quae super hujusmodi negotio nostra fuerit immota semper intentio, Chritianum et Waltarium comites interrogent, quos Romam, licet non uno eodemque, tamen continuato tempore venientes, non solum ut Lotharius, quatenus a pravitate tandem cessaret, jugiter admoneretur, hortati sumus: verum etiam eis, quia Waldrada erat excommunicata multipliciter intimavimus, pro eo scilicet, quia impoenitens permanere proponens, a nobis salutis suae remedium ad limina veniens apostolorum, ut statutum fuerat, minime postulaverit. In quo considerandum est, quia si idcirco potissimum per nos Waldrada mulctata est, quoniam coeptum salutiferum iter non perfecit, quomodo ut retro rediret nostram licentiam habere valuerit, ignoramus. Sed ad vos nunc nobis, fratres charissimi, sermo est, et ad vestrae beatitudinis reverentiam noster stylus dirigitur: quatenus si adeo [ edit. Rom., a Deo] zelus vester non accenditur, ut Phinees imitari videatur, videlicet ut quod ille materiali, vos exerceatis gladio spirituali, saltem Nathan, Eliam, caeterosque prophetas, qui delinquentes reges salubriter corripuerunt, aemulatione sacerdotali, seu pastorali sollicitudine revocare non renuat. Nam etsi quondam Elias, infirmitate victus humana, furorem principis fugit, sed et scelera ejus saepe redarguit, et impavidus exprobravit. Similiter et iste beatus pastor Ecclesiae Petrus, qui prius quidem ad unius mulierculae vocem, fragilitate superatus et ipse humana, quod est divina gestum dispensatione, dum mori timuit, auctorem vitae negavit: post acceptum sancti Spiritus donum, cujus partem et vobis inesse non immerito credimus, adeo etiam post minas, post caedes, vires principum pressit, ut merito in igneis linguis Spiritum sanctum accepisse probetur. Nimirum qui quos replevit ardentes, fecit pariter et loquentes, necnon et flamma divini zeli, atque suorum mirabilium verborum facibus corda principum mundi accedentes. Et revera quis infirmabatur, et illi non infirmabantur? quis scandalizabatur, et illi non urebantur? Sed ne diutius immoremur, verbis vos solum jam nunc ipsius apostolorum principis convenire curamus, et quod ille presbyteros alloquens prosecutus est, ad vos multo magis pertinere colligite; et quale malum sit adulterium, vel quid vos maneat, si studiosi vel si desides fueritis inventi, ex sermone illius, qui per B. Clementem recitatur, attendite, ait enim: Et quid in omnibus peccatis adulterio gravius? secundum namque in poenis obtinet locum: quoniam quidem primum habent illi qui aberrant a Deo, etiamsi sobrie vixerint. Propter quod vos, o presbyteri, Ecclesiam excolite, et adornate sponsam Christi ad pudicitiam. Sponsam autem dico omnem Ecclesiae Christi congregationem: quae si pudica inventa fuerit a sponso suo, ingentibus ab eo donis et muneribus honorabitur, et vos, velut ministri sponsae et amici sponsi, ingenti gaudio et laetitia perfruemini. Si vero sponsa haec reperta fuerit commaculata peccatis, ipsa quidem tanquam indigna extrudetur a regalibus toris: vos autem poenas dabitis, si forte per vestram negligentiam et desidiam obrepserit contagio saeva peccati. Ecce audistis praemium, studiosi; ecce audistis discrimen vestrum, inertes. His itaque decursis, sanctimoniam vestram hortamur, et per incomprehensibilem sanctam Trinitatem vos omnes pariter obsecramus, ut litteris vestris sine mora per legatos vestros idoneos directis nobis veraciter indicetis, si secundum juramentum praestitum coram misso nostro, Lotharius cum Theutberga conversetur, aut si ita illam tractat, quemadmodum rex legitime sibi conjunctam debet tractare reginam. Et qui sint illi qui nullo pacto a nobis dissidentes, adulteris nullum consentiunt praestare favorem. Necnon et hanc epistolam nostram ostendatis, et excommunicationis Waldradae tenorem manifestum facere studeatis. Jam vero qui haec vestrum agere, et intimare quae diximus postposuerit, ipse se obnoxium et fautorem adulterorum palam ostendet: et hoc nobis erit signum, eum tanto consensisse facinori, si obedire huic instituto nostro neglexerit, ac per hoc, tanquam conventum a nobis et admonitum, ac salubri monimini satisfacere nolentem, sed per omnia nobis in obedientem, nostra seu totius Ecclesiae hunc communione constituimus esse remotum: in promptu videlicet, secundum Apostolum, habentes omnem ulcisci inobedientiam (II Cor. X). Sane cui personam dirigendi nulla facultas suppeditat, saltem scripta eamdem indicantia mittere minime parvipendat. A qua indulgentia Viridunensem antistitem non inconvenienter excipimus: quem omnino praecipimus non solum litteras ad nos, verum et personam de proprio clero mittere, sine qualibet mora vel excusatione, prorsus idoneam. Optamus sanctitatem vestram nunc et semper in Christo bene valere. Data VIII Kalendas Februarias, indictione XV.
(Anno 867.) CXLVIII. AD CAROLUM CALVUM REGEM. Quod Theutbergae judicium Lotharius retractare, ac per monomachiam decernere velle dicatur. Petit ut illam in regnum suum recipiat: tum ut epistolas dirigat, quas Lothario eidem, ejusque episcopis scribit.
NICOLAUS episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio CAROLO glorioso regi.
Nunquam dolorem generat, sicut spes frustrata, nunquam aeque mentem vulnerat, ut molestum nuntium veniens insperatum. Sed quod dicimus aperiamus. Denique inter alios sanctae Dei Ecclesiae religiosos propugnatores, atque veritatis strenuos defensores, neminem magis super Theutbergae gloriosae reginae contritione sollicitum, neminem magis ipsius incommoditatibus condoluisse, quam vestrae pietatis affectum, recolimus. Adeo ut in vita fratris ejus causam ipsius sedi apostolicae retuleritis, et eam largitate munificentiae vestrae non pauco tempore sustentaveritis, nosque frequenter ad auxilium illius exhortari studueritis. Quocirca sedes apostolica tantam vestrae charitatis circa eam intuens abundantiam, quoniam celeri exsecutione, pertinacia perversitatis obstante, causam ejus perficere non praevaluit, vestrae hanc, tanquam Deo contemplante, atque beato secum Petro apostolorum principe contradente, tuitioni seu clementi munitioni commisit. Nunc autem, sicut audivimus, Lotharius rex adversus eamdem Theutbergam rursus armatus, ut assensum quoque vestrum huic nefariae intentioni suae copulare potuisset, foedera vobiscum iniisse dicitur, et quodam regni sui collato monasterio, pro perdenda praefata Theutberga nutum sibi vestrum univisse, diffusa longe lateque fama protenditur. Quod si, ut multi ferunt, verum est, vehementer exstitit dolendum et amarissime deplorandum; videlicet ut a priori consilio pietatis nunc retro, quod absit, conversi consilium detis impietatis, et qui hactenus favorem praestabatis aequitati, nunc assensum praebeatis iniquitati. O incomparabile detrimentum! O inenarrabile pii regis compassionis dispendium! Sed absit hoc a tanto principe, absit a fidelium cordibus de tanto Christi cultore tale quid facile credere, cum potius credendum est, eos qui Balaam imitantur merito reprehendere, qui contra eorum vitam, quibus se similem fieri etiam moriendo poposcerat, consilium praebuit, et cum occasionem de avaritia reperit, illico oblitus est quidquid sibi de innocentia optavit (Num. XXII). Sed quia de praebendo nequitiae consensu vestro nondum ex toto credere patimur, restat ut ad exhortandos vos, quo circa jam fatam reginam pium ac inchoatum opus consummetis, interim calamum temperemus. Ecce enim Veritas dicit: Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth. X). Ecce de offerente juge sacrificium beato Job legitur: Sic faciebat Job cunctis diebus (Job I). Quod B. papa Gregorius exponens ait: In sacrificio igitur sancta actio, in cunctis autem diebus sacrificii constantia actionis ostenditur. Sed his ita praemissis, excellentiam vestram nolumus ignorare, adeo Lotharium regem Theutbergam conjugem suam diversis afflictionibus subdidisse, et innumeris pressuris contra praestita juramenta subegisse, ut nobis coacta nunc scriberet, regia se velle exui dignitate seu copula, et sola privata vita fore contentam desiderare. Cui nos scripsimus non aliter hoc fieri posse, nisi eamdem vitam conjux ejus Lotharius elegerit. Verum, sicut multorum relatu didicimus, ipse Lotharius conventum celebrare disponit, et eamdem Theutbergam examini proprio in judicio [ al., et judicio, HARD.] subjicere meditatur, et si quidem eam praestigiis falsitatis suae, vel argumentosis ambagibus potuerit exhibere, quasi non fuerit legitima uxor, vult etiam a se penitus sequestrare: sin autem, vult eam tanquam propriam quidem uxorem admittere, sed deinde, tanquam moechata fuerit, insimulare, atque pro hoc hominem suum et hominem Theutbergae ad monomachiam impellere, et si homo ipsius reginae ceciderit, disponit hanc sine dilatione perimere. Quae quantum sint omni vel divinae vel sanctorum Patrum legi contraria, magnitudo quidem prudentiae vestrae dignius jam advertit. Sed et nos hinc aliquid strictim volumus demonstrare, prius asserentes, quia de retroacta controversa Theutberga non debet ulterius ad iteratam responsionem provocari: quoniam quod bene semel diffinitum est, et interpositis juramentis deliberatum, nulla debet iteratione, nisi fortassis ubi fuerit major auctoritas, retractari. Deinde quia Ecclesiae refugium quaerens, et ecclesiasticum judicium semper expetens, saeculari non debet submitti judicio. Post haec vero, cum nos ex utraque parte, id est, tam a Theutberga, quam a Lothario fuerimus provocati judices, nosque amborum controversiam exsecuti simus, ad nullos alios convenit super hoc negotio judices convolare: cum secundum sacros canones, a judicibus, quos communis consensus elegerit, non liceat provocare; et ubi concessa est provocatio, non nisi ubi est major auctoritas, liceat provocare. Itaque cum non sit apostolicae sedis auctoritate, quae amborum negotium exsecuta est, usquam major auctoritas, nescimus si alicui liceat de ejus judicare judicio, vel ejus retractare sententiam. Siquidem juxta quod ecclesiastica lex et mos antiquitus observatus indicat, ad illam quidem provocatum, et aliorum ipsam dissolvisse judicium novimus: ab ipsa vero provocatum, vel sententiam ejus quosquam violasse non novimus. Illud vero, quod Lotharius Theutbergam de adulterio criminatur, quis non videat dolo esse plenum et omni iniquitate? Denique si uxor ejus, ut ipse jactat, non est, quid pertinet ad eum de adulterio illi calumniam texere, cum nec moechari potuerit, si alicujus uxor non exstitit? Porro de adulterio si a Lothario accusatur, et, si convicta fuerit, ultio praeparatur, necesse est ut fateatur uxorem. Quid ergo incassum laborat, anxiatur, et quod sua non fuerit uxor, quibuscunque modis et qualibuscunque argumentis satagit invenire? Necesse, inquam, est, ut ante omnem controversiam uxorem confiteatur, si hanc ut moechatam impetendam existimat. Sed de hoc illa coram missi nostri praesentia purgare se voluit, sed ipse non annuit. Monomachiam vero in legem assumi, nusquam praeceptum fuisse reperimus: quam [ edit. Rom., quia] licet quosdam iniisse legerimus, sicut sanctum David et Goliam sacra prodit historia (I Reg. XVII), nusquam tamen ut pro lege teneatur, alicubi divina sancit auctoritas, cum hoc et hujusmodi sectantes Deum solummodo tentare videantur. His ita praelibatis, dilectionem vestram obnixe deposcimus, ut cura et sollicitudo, atque omne omnino studium, seu auxilium, quod circa eamdem feminam semper fervidum habuistis, nullo tempore frigescat, imo nullo pacto tepescat; sed potius, quantum vires coelitus collatae ministrant, nullatenus ei nocere quocunque gemina [ forte, genuina, HARD.] charitas vestra permittat ingenio, ne, si forte quidquam laesionis inciderit, ipsi pro illa in terribili divino judicio cogamini reddere rationem; cujus nos, tanquam Deo, sicuti praediximus, contemplante, illam vice principis apostolorum, cujus praesidium ascivit, salvandam tuitioni commisimus. Ad extremum vero, et quando jam nulla securitas, et immunitatis ejus, quod gementes dicimus, inveniri poterit remedium, atque imminens sibi certissimo praevidetur interitus, recipite illam ad vos, et quousque de ea quod Dominus revelaverit ordinetur, in regno vestro fovete, ac ei solita pietatis vestrae beneficia ministrate: et ita demum, si quid illi objicitur, auctoritate nostra praeveniente, ipsius aemuli prosequantur. Sed notate quoniam tunc haec fieri permittimus, cum a prudentia vestra, vel eorum qui nobiscum sapiunt, nulla spes salutis Theutbergae remanere praescitur. Praeterea sive de conjugii foedere, sive de adulterii crimine judicium sit agitandum, nulla ratio patitur Theutbergam cum Lothario posse legalem inire conflictum, vel legitimum controversiae subire certamen, nisi prius ad tempus fuerit suae potestati reddita, et consanguineis propriis libere sociata. Inter quos etiam locus providendus est, in quo nulla sit vis multitudinis formidanda, et non sit difficile testes producere, vel caeteras personas, quae tam a sanctis canonibus, quam a venerandis Romanis legibus, in hujusmodi controversiis requiruntur. Verum haec non ut fiant dicimus, quae sine decreto vel ordinatione nostra fieri non posse supra docuimus: sed ut ostendamus quem legum conflictum Lotharius congredi posse autumat, cum personam, quam in suis penetralibus quotidie fatigat, quotidie conterit, quando vult ad judicium educit, quando vult ad claustra reducit, et cum educta fuerit, nisi ea profiteatur quae ipse praeceperat, quis est qui dicere possit quantis malis introducta submittitur? Propriae igitur libertati committi, et ab omni oppressione ac potestate ipsius, cum quo initur conflictus, oportet liberari, atque in suis licenter uti, et suspectas personas convenit declinare, quae se ab objectis ostendere cupit immunem. Sed jam ut, fili charissime, epistolae finem ponamus, semper vos illud quod de bene operante beato Job supra commemoravimus, recolere, semper in causa saepedictae reginae habere prae oculis admonemus: quia frustra laudabile quid geritur, si cunctis diebus quibus vivit, hoc non exsequitur operator: atque incassum in stadio currit, qui antequam ad designatum perveniat locum succumbit. Scriptum quippe est: Vae qui perdiderunt sustinentiam (Eccli. II). Vos autem sic currite, ut comprehendatis (I Cor. IX). Quae praeterea de Waldrada moecha et excommunicata decreverimus, vos non latet. Quae vero, quoniam nobis non annuentibus in Galliam habitatura repedavit, super ea episcopis regni Lotharii scripserimus, in epistola quam eis misimus, potestis agnoscere: cujusque transcriptum exemplar venerandis antistitibus in regno vestro Ecclesiam Dei gubernantibus vestra tribui gloria faciat. Praeterea rogamus, ut vestra sublimitas sine omni dilatione praesentem, crebro dicti regis Lotharii nomine titulatam, per fidelem ac prudentem virum eidem destinare maturet epistolam, cujus exemplar ecce dilectioni vestrae transmisimus. Idipsum etiam vos de illa rogamus agere, quam praesulibus ejus regni transmisimus. Sed sciendum est quoniam quidam timoris aut favoris causa nostram suscipere parvipendunt epistolam: quidam vero suscipiunt quidem, sed palam demonstrare formidant; vel etiam Lothario placere volentes, hanc aliorum visione perniciosissime privant. Quapropter obnixe precamur ut per talem eamdem epistolam nostram virum jam designatis antistitibus vestra sapientia mittat, qui prudenter incedens, nullum prorsus eorum praetereat, cui hanc non tradidisse quocunque modo clarescat. Quo caute ac indifferenter acto, qui hanc susceperit, vel non susceperit, per charitatis vestrae legatum vel litteras protinus ac certissime, sed pleniter nobis poscimus intimari. Nam licet omnes arguendi sint ob nimiae soporem desidiae, multo tamen illi severius increpandi vel percutiendi consistunt, qui toties etiam a nobis moti excitari pestifero torporis somno depressi refugiunt. Sed priusquam veraciter hos agnoscamus, nihil de his definitivum deliberare prorsus absentia, seu potius ignorantia, justitia dictante, permittit. Optamus gloriam vestram in Christo nunc et semper bene valere, dilectissime fili. Data VIII Kalendas Februarias, indictione XV.
(Anno 867.) CXLIX. AD LOTHARIUM REGEM. Quod Theutberga taedio afflictionum contra se ipsam scribat; caeterum dissolvi ejus conjugium non posse, nisi Lotharius caelibem quoque vitam spondeat. LOTHARIO glorioso [ edit. Rom., gloriosissimo] regi.
Audito, revertente misso nostro, correctionis tuae ut ita dicamus initio, gratias Deo condignas egimus, et ut tibi quoque grates competibiles referremus, animum praeparavimus. Sed, heu! adversa nuntia venientia hujus intentionis nostrae proposito celeriter obviarunt. Quapropter compulsi sumus mutare vocem, et qui ad gratiarum actiones os aperire disposueramus, in luctus et increpationes adhuc officium linguae coacti dirigimus. Siquidem epistolam nunc suggestionis Theutbergae gloriosae reginae missam, deferentibus legatis ejus, suscepimus, quam nihil intimare reperimus litteris, nisi quod illi asserere videbantur verbis. Verum in utroque obstupefacti pariter et mirati sumus: atque tam repente styli et petitionis mutatae sensus perpendentes, nihil tale illam nobis intimasse quoque [ al., quoquo, HARD.] tempore recoluimus. Siquidem cum ad relationem omnium pene, qui ex Gallicanis et Germanicis regionibus Romam orationis gratia veniunt, vel multorum illic degentium, oculos mentis inflectimus, plurimum distare conspicimus, quod ipsa nunc duntaxat significat, et quod hi omnes quotidie propemodum verbis et apicibus innuunt: quippe quam inremotam cuncti afflictionem, ac intolerabilem pressuram, nimiamque violentiam pati testantur, quamvis illa contra, sponte ac libenter a regia dignitate exuisse velle ac optare fateatur et copula. Quae illi quidem aliter, haec vero aliter prosequi cernitur, ita ut omnium assertionibus legaliter a te admissa, inique deinde accusata, posthac judicio, quo tibi et omnibus subjectis tuis, necnon et episcopis placuit, evidenter purificata, deinde secundo repulsa, postremo monitis et decreto nostro, pariter et hortatu filii nostri excellentis Augusti, jure recepta dicatur. Ipsa autem his omnibus contraria nunc effecta, et suae ipsius oblita profectionis, nescimus quae frivola fateatur: quae videlicet nolumus exaggerare, quia nolumus supervacue laborare. Didicimus tamen multorum relatu ac multis indiciis, te ad imitationem eorum conversum de quibus apostolorum princeps dicit: Si enim refugientes coinquinationes mundi in cognitionem Domini nostri et Salvatoris Jesu Christi, his rursus impliciti superantur, facta sunt eis posteriora deteriora prioribus. Melius enim erat illis non cognoscere viam justitiae, quam post agnitionem retrorsum reverti ab eo, quod illis traditum est sancto mandato. Contingit enim illis illud veri proverbii, canis reversus ad suum vomitum, et sus lota in volutabro luti. Didicimus, inquam, te, qui prolixo tempore in scelere permanens, Ecclesiae Dei non modicum nocuisti, nocere adhuc, et qui in sordibus eras, sordescere adhuc. Et certe in reversione legati nostri te correptum audientes, ultra quam dici valeat exsultavimus, et omnipotenti Domino gratias immensas retulimus: putantes videlicet, de apprehensis a te honestis moribus, tandem aliquando fragrantiam in odorem suavitatis ad Dominum dirigi, non foetorem de iteratae nequitiae tuae colluvione per mundum ultra dispergi. Sed heu! e contrario, pro suavi odore foetor, non in quo currendum sit, sed qui tota velocitate fugiendus existat, ecce hac illacque diffunditur. Siquidem, ut opinamur, tibi non sufficit solum adulterium perpetrasse, nisi apponas ut etiam animas hominum perjurii laqueis irretitas in extremum demergas interitum. Sed quid mirum, si paucorum animabus per perjurium exitium acquisisti, quando in tanta sublimitate positus, per exemplum tuae moechiae tot hominum millia in perditionis chaos praecipitaveris? Nam majora facit crimina sublimitas dignitatum. Illud autem, quod praenominata regina quasi Waldradae testimonium perhibet, dicens eam fuisse tuam uxorem legitimam, aut invita, aut frustra conatur adstruere: quandoquidem illius nullo prorsus hinc testimonio quis indigeat. Cum magis nos ita sentiamus quod justum, et ita intelligamus quod aequum est, ut etiam Theutberga mortua, tu nullis legibus, nullis regulis unquam Waldradam in uxorem possis aut permittaris assumere. Utrum ergo Waldrada legitima tua fuerit aliquando conjux, Ecclesia Dei satisfactione Theutbergae non eget. Unum tamen scimus, quoniam nec nos, nec eadem sancta Ecclesia, auctore Deo, qui adulteros judicabit, te, si Waldradam quandocunque resumpseris, etiam Theutberga decedente, dimittet modis omnibus impunitum. Illud vero quod dicit Romam se velle venire, nobisque passiones et quaedam secreta sui pectoris reserare, fieri non convenit: quoniam et securitas itineris, quam praetendit, nulla est; et quandiu Waldrada ita tibi juxta posita est, diaboli versutia non abesse convincitur. Dum enim Theutberga discedit, Waldrada incunctanter accedit: nimirum quia dum lex repellitur, praevaricatio confestim inducitur. Caeterum quis ignorat Theutbergam haec contra se multis pressuris subactam deponere, ac innumeris malis attritam, imo mortis periculum formidantem, quod solo Deo custode frequenter evasit, asserere? Cum etiam, ut praediximus, pene omnes religiosi et clari viri Galliarum et Germaniae haec ita se habere relatione testentur; adeo ut haec eam, quae nunc scripsit, nobis scripturam fore ante multum temporis praescierimus. Verum nos talem confessionem ejus, quam non voluntas sed vis extorsit, nequaquam pro confessione recipimus. Quamobrem quisquis contra Theutbergam agit, non solum Ecclesiam Dei graviter laedit, verum etiam sedem apostolicam, cujus judicium non licet retractare, vehementer adversus se commovere convincitur, quoniam illa ex utraque parte provocata, id est tam a te quam a Theutberga, cujus vestri negotii exsecutrix [ Edit. Rom., interpretrix] et interemptrix effecta est. Jam vero si eadem Theutberga Romam venire disponit, et licentiam a te, conjuge videlicet suo, proficiscendi adepta fuerit, securitas est ei prorsus certissima tribuenda, qua freta nusquam metuat se per hominem aliquid incidere laesionis. Quod omnino non provenire poterit nisi Waldrada Romam prius mittatur, et de ea quod conveniens sit diffiniatur: et ita demum talis immunitatis certitudo subsequatur, ut saepedicta Theutberga nec veniens, nec commorans, nec rediens, aliquod patiatur incommodum. Quod si minime pro repellenda a te sinistra suspicione promiseris agere, cessandum est, ne talibus fraudis insidiis acquiescamus, omnimodis praecavendum. Tuque summo studio praefatam Theutbergam conjugem tuam tanquam propriam carnem fovere ac diligere procurato, et ne illam separari a te ullo pacto consentias, vigilanter attende. Unde si vult a te discedere, corripe, imo corrige eam, et a tali intentione per omnia satage revocare. Jam vero si amore pudicitiae separationem quaerit, et conjugalis connubii solutionem efflagitat, certum est, Apostolo praedicante, quoniam mulier sui corporis potestatem non habet, sed vir. Verum si et ipse pudicitiam sectatus religionis obtentu copulam dissolvere vis, tantum ne simultate fiat, concedimus. Nam licet scriptum sit, Quod Deus conjunxit, homo non separet, Deus tamen et non homo separat, quando divini amoris intuitu, ex consensu utriusque conjugis matrimonia dissolvuntur. Si ergo hoc modo vis, nos grato permittimus animo, celeremque praebemus assensum. Aliter autem fieri mutuam vestram separationem prohibemus: siquidem scriptum legimus: Erunt duo in carne una. Quod divus Gregorius exponit dicens: Si igitur vir et uxor una caro sunt, et religionis causa vir dimittit uxorem, vel mulier virum in hoc mundo remanentem, vel fortasse ad illicita migrantem, quae est ista conversio, in qua una eademque caro, et ex parte transit ad continentiam, et ex parte remanet in pollutione? Si vero utrisque conveniat continentem vitam ducere, hoc quis audeat accusare? quando certum est quod omnipotens Dominus, qui minora concessit, majora non prohibuit. Porro si sterilitas accusatur, cogita Saram nonagenariam, Annam quoque simul et Elisabeth: quam tamen sterilitatem fortasse non facit infecunditas, sed iniquitas. De aliis postremo vitiis, audi quid coelestis bibliothecae cultor dicat Hieronymus: Grave, inquit, pondus uxorum est, si, excepta causa fornicationis, eas dimittere non licet. Quid enim si temulenta fuerit, si iracunda, si malis moribus, si luxuriosa, si gulosa, si vaga, si jurgatrix et maledica, tenenda erit istiusmodi? volumus, nolumus, sustinenda est. Cum enim essemus liberi, voluntate nos subjecimus servituti, et revera, ut verbis utamur Apostoli, alligatus es uxori? noli quaerere solutionem. Ergo, gloriosissime rex, esto propria contentus uxore, et praeter illius, alterius unquam ne quaeras consortium. Et certe, quantum humanus invenire sufficit intellectus, eadem crebro memorata mulier non solum insons saepe comprobata est, verum et Ecclesiae auxilium, atque judicium provocasse dignoscitur. Insuper et sancti apostolorum principis Petri praesidium expetivit. Unde sedes apostolica causam vestram per ipsam coepit discutere, et quidquid quaestionis emersisset, speciali judicio suo reservare proposuit. Qua de re non putamus te in tantam tui perniciem devolvendum, ut contra nostras diffinitiones, vel adversus crebro dictam feminam, beati Petri confugio prorsus innixam, agere quocunque modo consentias: cum tibi potius, et regno tuo, quam Theutbergae, si ad hoc tam immane piaculum dilapsus fueris, acquiras omnino dispendium. Igitur consilium nostrum accipe, et monita nostra tanquam affectuosi patris amplectere, atque ab omni pravitate mentem, linguam, corpusque refraena, praecipue Waldradae pellicis tuae, et dudum a te repudiatae, communionem declinans, et ejus consortium perpetuae oblivioni contradens. Excommunicata est enim, et usque ad praesentiam nostram, ab omni Christianorum contubernio sequestrata, sicut totus jam novit Occidens, et jam jamque quoque per missos nostros minime cum plagis caeteris Oriens ignorabit. Quamobrem cavendum est, ne cum ea pari mucrone percellaris sententiae, ac pro unius mulieris passione, et ad sulfureos foetores, et brevissimi temporis desiderio, vinctus et obligatus ad perenne traharis exitium. Deterius quippe in populis praelati delinquunt: ac per hoc ipsi crudelius quam caeteri puniuntur. Sed ut manifestius vera nos dicere scias, beatum papam Gregorium audi, qui ait: Scire etenim praelati debent, quia si perversa unquam perpetrant, tot mortibus digni sunt, quot ad subditos suos perditionis exempla transmittunt. Unde necesse est ut tanto se cautius a culpa custodiant, quanto per prava quae faciunt non soli moriuntur. Haec autem nos tibi nunc scripsisse, et quasi inter nos et te verba nostra excessus tuos corripientia discurrisse sufficiat. Caeterum praecave nequando nobis, secundum Domini praeceptum, duos aut tres testes adhibeamus: imo vero, ne hoc Ecclesiae sanctae dicamus, et, quod non optamus, de caetero fias cunctis sicut ethnicus et publicanus.
Porro excellentiam vestram hortamur, ut hoc exemplar epistolae ad Lotharium missae, quousque illum nostris monitis obedire perfecte cognoveritis, apud vos, nemine alio sciente, retineatis. Si autem suae obstinationi non cesserit, et quae ei ad praesens dirigimus, perficere distulerit, vel si Theutbergam reginam debito honore non retinuerit, vestra ad omnium notitiam, quae de eo statuimus, faciat venire sublimitas, et juxta nostrae censurae modum ad gloriam vestram transmissum huc illucque dispergat.
(Anno 867.) CL. AD LUDOVICUM REGEM GERMANIAE. Ut Lotharium ad diligendam Theutbergam excitare pergat, et Ingeltrudem ad Bosonem maritum redire compellat. [Apud Mansi, ibid. ] NICOLAUS episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio LUDOVICO glorioso regi.
Precamur amabilem dilectionem vestram ut regem Lotharium monere nullo pacto desistatis ut debitam dilectionem Theutbergae reginae uxori suae semper impendat: nec sibi blandiatur, quasi studeat eam cogere ut aliquod sibi crimen impingat, et per hoc valeat illam a suo consortio sequestrare: quoniam hoc nec ipse legaliter agere praevalet, nec nos talibus praestigiis, et tam fraudulentae calliditati locum dare permittimus. Sed etiamsi abundante iniquitate, qualibet astutia, potius autem violentia, tale quid machinari potuisset, Waldradam ei moecham, cujus immundo desiderio ad ista intendit, anhelat, et pervenire dementer affectat, nullus conjugali foedere permitteret sociari, nisi forte quis omnium legum, nisi cunctarum regularum temerator et infractor inveniri voluisset. Agite igitur circa eum benigne, et quoniam filius germani vestri est, tanquam os vestrum et carnem monere, increpare, imo vero etiam severius, corripere, quin et quoquo modo corrigere studeatis, mentis scilicet ejus salutem magis quam corporis anhelantes. Postremo, fili charissime, non vos latere credimus, quot et quantos labores pro refuga illa Bosonis uxore saepe pertulimus, et quoties eam, ut ad justitiae tramitem remearet, salubriter admonuerimus: et qualiter etiam non resipiscentem, sed nequitia sua pertinaciter persistentem, gladio anathematis percusserimus. Quae nec percussa doluit, nec attrita voluit recipere disciplinam. Vir autem ejus, innocens videlicet, in ejus absentia hinc inde labore non modico fatigatur, quoniam nec ipsi reconciliari absenti praevalet, nec alterius illa vivente consortium ei conjugale conceditur. Qua de re quoniam improbitatem et insolentiam ejusdem viri continuam patimur, volentis scilicet ardenter ad secundum, imo ad illicitum convolare connubium, obnixe dilectionem vestram deposcimus, ut pro revocanda ea omne studium pro Dei amore sumatis, quinimo et eamdem perditam ac saepe damnatam feminam lucrari Domino valeatis, ita ut si monitis provocata viam suae salutis non arripit, saltem pressuris per vestram industriam angustata resipiscat: et quae ad Dominicam coenam sponte intrare noluit, dum tantum intret, vel compellatur invita. Nam forte de hujusmodi Dominus per prophetam dicit: Ecce ego sepiam viam tuam spinis, et sepiam eam maceria, et semitas suas non inveniet, et sequetur amatores suos, et non apprehendet eos: quaeret et non inveniet eos, et dicet: Vadam et revertar ad virum meum priorem, quia bene mihi erat tunc magis quam nunc (Ose. II). Quod venerandum oraculum si tropice disseratur, non parvam utilitatem generat. Verum nunc breviter dicendum est, quoniam si eadem femina, sicut nec debet, nullius communione frueretur, et non exquisitis voluptatibus potiretur, si denique vias suas spinis septas pateretur, si in terrenis desideriis de impossibilitate lassaretur, jam Deum profecto ad mentem reduceret, et ad amorem viri proprii vel invita rediret. Sic ergo pervicax illa et impoenitens anima, quae diu est adultera, conata persistere, sic fortasse, si tamen necessitas ei per vos rerum interim titulatarum imponeretur, fidelis jam decerneret esse conjux, quae merito ac veraciter deinde dicere posset: Revertar ad virum meum priorem, quia bene erat mihi tunc magis quam nunc. Optamus gloriam vestram bene valere, dilectissime fili. Data Nonis Martii, indictione XV.