Epistolae et decreta (Nicolaus I)/8

LXXI-LXXX

saeculo IX

7	9

8

( Anno 864.) LXXI. SERMO NICOLAI PAPAE I, Quem de Rothadi causa ex ambone in missa fecit in basilica sanctae Mariae ad praesepe, die vigiliarum nativitatis Domini. [Apud Mansi. Conc. tom. XV.] Propter eos, fratres, qui non semper adfuerunt nobiscum, necesse est sanctitati vestrae causam Rothadi fratris et coepiscopi nostri, quantum Dominus donaverit posse per ordinem reserare; quatenus una nobiscum negotium illius ad liquidum noscens fraternitas et unanimitas vestra, nobiscum etiam, et de privilegiis apostolicae sedis, seu sanctae Romanae Ecclesiae, a quibusdam nequiter imminutis et evacuatis doleat, et zelo ferventiori accensa, de his recuperandis sollicita sit et intenta, ac de tanto viro, Rothado videlicet, consacerdote nostro, retractare ac praemeditari studeat; quatenus is qui semper a finibus terrae, ut ita dicam, ad nos et prius absens clamavit et beati Petri apostolorum principis memoriam inter saevientium linguas oblivioni non tradidit; sed de monasteriali districta custodia, velut Jonas de ventre ceti, et Daniel de lacu leonum, ad Dominum et ad dilectores vel dilectos apostolos ejus vociferatus est, et deinde abstractus, licet destitutus vel exspoliatus, atque omni ex parte attenuatus, tandem Deo duce praesidium suum, id est sedem Petri, in qua spei ac fiduciae suae pedes ac si supra firmam petram statuerat, requisivit, et plurimis difficultatibus et incommodis, atque impedimentorum retinaculis Dei destructis virtute, quod inhianter et anxie desideravit adeptus est; cum consolatione, et auxilio, ac omnis pristini sui status recuperatione, ad exemplum et fiduciam multorum recedat: et privilegia sanctae Romanae Ecclesiae, seu sedis apostolicae, semper intemerata, minime ulterius haec violare praesuirentes, consistant atque permaneant. Denique, fratres, cum praesens Rothadus a multis fuisset retro temporibus, a metropolitano suo, et quibusdam sectoribus suis, etiam a sublimiori saeculi persona incessanter observatus, ut aliquo modo eorum insidiis caperetur, et Dei gratia protectus nunquam omnino capi potuisset; tandem pro quodam presbytero qui in turpi fuerat flagitio deprehensus, et membris genitalibus detruncatus, materiam inimici ejus adversus eum laesionis sumpserunt, eo quod sceleratum illum presbyterum ab officio removisset, et post tres annos, quod canones non admittunt, minime nullam vocem proclamationis habentem restituere voluisset. Cujus rei gratia facto concilio generali, quod sine apostolicae sedis praecepto nulli fas est vocandi, vocaverunt hunc episcopi, quos, Hincmari Rhemorum archiepiscopi suggestione, regia fecerat jussio convenire, quatenus rationem de illo presbytero coram synodo redderet. Qui libenter quidem primum perrexit: sed postea, cum vidisset eorum alios quidem timore regis Caroli qui aderat obsessos, alios autem favore Hincmari, hosti sui, pellectos, judicium ipsorum rationabiliter devitans, ut pote quorum hos quidem jam patiebatur infestos, alios autem jam ex praecedentibus judiciis habebat suspectos, sedis apostolicae judicium postulavit, et in urbe Roma, canonum fultus auctoritate, agendum sibi negotium proclamavit. Quo audito Hincmarus ad modicum quidem licentiam illi Romam veniendi concessit, sed post paululum penitus impedivit. Siquidem, rursus convocatis quibusdam episcopis, jussit hunc ad synodum examinandum accedere. Qui haec audiens respondit se apostolicam sedem appellasse, ac ejus petiisse judicium, et idcirco non posse ad illud convenire judicium, quia non esset licitum a majori ad minorem provocare prorsus auctoritatem. Quamobrem nimis absurdum est quod Hincmarus fingit dixisse Rothadum, postquam ad judicium sedis apostolicae provocavit, iterum mutata voce aliorum judicia postulasse. Quod etiamsi ita fuisset, sicut vestra novit fraternitas, ab illo fuerat emendandum, et ne a majoris auctoritatis examine ad minoris valetudinis provocasset judicium, corrigendum. Licet nullis pateat indiciis a nostro illum ad alterius cucurrisse judicium, quem constat in ipso articulo contra se preferendae sententiae sedem apostolicam appellasse. At qui ab illa se judicari poposcerat, et coram omnibus exclamaverat, justum non foret, si ad eorum se judicia convertisset; quamtis et ipse sedem apostolicam si nullatenus appellasset; contra tot tamen et tanta decretalia se efferre statuta, et episcopum inconsulte deponere, sicut vos bene nostis, non debuerunt. Quomodo vero alios judices elegit Rothadus, cum in illo scripto, per quod fingunt eum a nostro ad suum judicium provocasse, nec nostrum sprevisse, nec illorum petiisse judicium judicetur? praecipue cum si judices praeter nos elegisset, et certum numerum eligendorum judicum expressisset, et non utique fraternum solatium sicut per illud scriptum postulavit, solummodo postulasset. Utrum tamen ipsum scriptum a Rothado missum sit, necne, certissime nescitur: quoniam alterius, et non Rothadi, homo fuisse convincitur, qui scriptum portasse noscitur. Quanquam etsi nunquam provocasset nunquam omnino praeter scientiam nostram deponi debuerit: quia sacra statuta et veneranda decreta episcoporum causas, ut pote majora negotia, nostrae diffiniendas censurae mandarunt.

(Anno 865.) LXXII. EPISTOLA NICOLAI AD CLERUM ET PLEBEM ECCLESIAE ROMANAE. Absolutio et restitutio Rothadi episcopi. NICOLAUS, episcopus, servus servorum Dei, sanctae Romanae catholicae ecclesiae episcopis, presbyteris, et diaconibus, et cunctae in Christo generalitati Romanae plebis.

Notum sit dilectioni vestrae, fratres mei et filii charissimi, quod quidam Gallorum episcopi, zeli et invidiae diaboli facibus accensi, quia mors, sicut scriptum est, per invidiam introivit in orbem terrarum (Sap. II), huic fratri nostro Rothado, venerabili vero, insidiantes, et per octo circiter annos quemadmodum illum proprio privarent episcopatu, judicio meditati sunt. Sed cum diutissime laborantes, nihil discriminis potuissent super eum inducere, novissime mundanis potestatibus usi, depositionis sententiam in eumdem, sedem apostolicam appellantem, immanissime protulerunt, et in minutionem et abominationem privilegiorum sanctae Romanae Ecclesiae, imo beati Petri apostolorum principis, gradu proprio pulsum, carcerali custodiae manciparunt. Unde istum clamantem ut adducerent, et ad nostrum illum judicium ad quod ante depositionem, et postea impraetermisse provocaverat, cum suis vicariis, qui illum si valerent accusatione digna appeterent, destinarent, plurimis epistolis eisdem episcopis jussimus et hortati sumus. Sed ecce, dilectissimi, sicut ipsi scitis, sex mensibus jam praesente Rothado Romae apud nos manente, et nobis accusatores vel vicarios eorum praestolantibus, nullus qui hunc accusaret adesse videtur. In quo, fratres, quid aliud datur intelligi, nisi quod sanctus papa dicit Bonifacius, quia sicut qui est innocens ut absolvatur quaerit, ita judicium nocens subterfugit? Verum nos, Deo auctore, beatorumque principis apostolorum Petri apostoli fulti suffragio, decessorum quoque nostrorum secuti vestigia, privilegia sedis apostolicae; quae illi male fregisse probantur, recuperare studentes, jam fatum virum, praesentem videlicet Rothadum, pristino gradui, pristinis officiis ac pristino episcopatui restituimus, et per omnia talem eum reddimus, qualem illum fuisse constat ante excommunicationis et depositionis sententiam in eum prolatam, vel quando sedem apostolicam appellabat et canonice provocabat.

(Anno 865.) LXXIII. AD CAROLUM CALVUM REGEM. Hortatur ut Rothado restituto faveat, et res ejus Ecclesiae ablatas reddi jubeat. [Apud Mansi, ibid. ] NICOLAUS episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio CAROLO glorioso regi.

Quanquam Rothadum venerabilem episcopum, sedem apostolicam appellantem, Domini sacerdotes, qui in regno vestro Ecclesias sibi commissas gubernant, in contemptum beati apostolorum principis Petri, per quem apostolatus et episcopatus in Christo cepit exordium, cujusque, licet immerito, agimus episcopatum, privare nunquam debuerant: tamen quia hoc praesumpserunt, imo conati sunt agere, aequanimiter satis pro vestra deprecatione pertulimus, et ut tantam temeritatem corrigerent, eis hortamenta et praecepta potius quam flagella saepius adhibuimus. Sed horum, imo hujus contumaciae, nullus auctor, nisi Hincmarus Rhemorum episcopus exstat, qui et praedictum Rothadum, etiamsi nunquam ad nostra provocasset judicia, nequaquam deponere debuit; sed contemptis nobis, quantum ex se fuit, deposuit, et multitudinem jussionum nostrarum ut peripsema duxit. Denique cum nostris auribus fuisset ipsius Rothadi depositio intimata, mox epistolam apostolatus nostri misimus, qua jussimus jam fatum Rothadum aut honori, Ecclesiae propriae restitui, aut Romam cum aliquibus de episcopis vel vicariis eorum qui illum damnasse videbantur, in praesentiam nostram dirigi; aut certe, si neutrum fieret, tandiu post triginta dierum spatium depositores ejus a missarum solemniis vacarent, quousque nobis super his obedire curassent. De qua etiam epistola vestrae tunc intimavimus excellentiae; sed hanc frater Hincmarus, quid dicam audire, cum videre illam, more Dioscori velatus, neglexerit? Ne quem vero moveat quamobrem Rothadum episcopum Romam venire, vel apud nos audiri ac judicari jussimus, noverit canonicam super hoc paternam traditionem, ac specialem praerogativam apostolicae sedis, nos exstitisse zelatos atque secutos. Denique ut pauca de multis commemorem, si adversus provinciae metropolitanum episcopum vel clericus habeat querelam, juxta Chalcedonenses regulas jubetur ut petat primatem dioeceseos aut sedem regiae urbis Constantinopolitanae, et apud ipsum judicetur. Quod tamen nulli dubium est multo magis apud Romuleam urbem, quam apud Constantinopolitanam, esse penitus observandum. Nam et ipse Rothadus, secundum Sardicense concillum (can. 4), agendum sibi negotium in urbe Roma clamavit; et beatus Innocentius papa sine praejudicto Romanae Ecclesiae praecipit (epist. ad Victricium), cum causae vel contentiones inter clericos, tam superioris ordinis quam etiam inferioris, fuerint exortae, nulli licere, relictis his sacerdotibus, qui in eadem provincia Dei Ecclesiam nutu divino gubernant, ad alias convolare provincias. Sed et papa Julius, Orientalibus scribens (epist. 1), utramque partem, Athanasii scilicet et adversariorum ejus, accelerare praesentiam, quatenus utraque parte praesente audiretur reus, et ab omnibus condemnatus de caetero cohiberetur a sacerdotio. Oportebat, inquam, primum hoc fieri, et tunc vacante loco alterum constitui. In quibus tamen omnibus multipliciter adhuc contempti, per Odonem post haec venerabilem episcopum, ad eadem rursus inter multa monita misimus, videlicet ut Rothadus, eductus de monasteriali custodia, vel prioris Ecclesiae proprio redderetur honori, vel Romam cum vicariis episcoporum, qui depositioni illius consenserant, in conspectu nostro examinandum destinarent, aut post triginta dies nec ipse Hincmarus, nec caeteri episcopi qui eum damnaverunt, licentiam faciendi missas haberent. Sed denuo frater noster Hincmarus, in contumelia nostra versatus, non solum non obedire nobis delegit, verum etiam epistolam nostram; quam ad eum et ad episcopos qui in depositione Rothadi sibi consenserant, miseramus, apud se per quatuor menses retinens, quae de Rothado decrevimus, etiam inter haec diversis aliis pro hac eadem causa nostris epistolis per nonnullos directis crebro contemptis, agere recusavit. Praeterea Rothadum, de monasteriali custodia eductum, in civili commutari praecepit. Tandem aliquando nobis scribens, misisse una cum caeteris episcopis vicarios suos, qui cum Rothado in nostram praesentiam pervenirent; sed dictum illis esse nullum sibi aditum Italiam penetrandi prae custodibus fore, qua de re unde venerant rediisse. Quo facto quid inanius vel stultius aestimari potest, quam ad solum vacuum sermonem, nulla persona sibi resistente nulloque sibi adversario certo contradicente, deserere tantum opus et sine ulla utilitate retroverti? Praesertim cum si certissime eos impeditos quo minus commissa sibi responsa vel ecclesiastica negotia consummarent, comprehendissemus, zelo competenti succensi, tanto contra hujusmodi temeratores ferventius inveheremur, quanto hanc impietatem ab ipsis fuisse patratam certius nosse utique videremur. Verum haec lusorie nobis illi vel dicunt vel operantur, cum ecce biennium transierit ex quo diversis modis pro jam fato viro laborantes, modo hoc, modo illud eis proponentibus, nihil omnino profecimus: sed adhuc dissimulamus, adhuc operimur; et ut cum beato Simplicio papa dicamus, nolumus exaggerare quod gestum est, ne cogamur judicare quod dignum est (epist. ad Joannem Ravennatem). Nam docente sancto aeque papa Zosimo (epist. ad Hesychium), contumeliae studio fit quidquid interdictum toties usurpatur. Sane his interim omissis considerare libet quia prius Odo venerabilis episcopus praesentialiter positus, et inde caeteri nostri legati nihil accusationis adversus Rothadum episcopum se detulisse testati sunt; et illi episcoporum vicarii, qui ab ipsis suis praesulibus, ut rationem dejectionis Rothadi exponerent, mitti dicebantur, nobis professi sunt, scribentes ab itinere quod non ad accusandum Rothadum fuerint a suis antistitibus destinati. Praesertim cum saepedictus Rothadus in apostolica quam petiit sede, ecce octo circiter mensibus sit commoratus, et qui hunc accusaret nullum nos penitus videre potuerimus. Ergo cum ita sit, restat ut qui nullum patitur accusatorem, nullo merito sustineat omnino suae integritatis dispendium. Denique tunc constat accusatorem examen subterfugere, quando se justas posse querimonias habere desperat. Sic nimirum Judaei lapidibus adulteram mulierem obrui debere putabant; ubi ad verum judicium hanc detulerunt, et quod existimabant videre non viderunt, et quod non putabant audire audierunt, confusi et reveriti discesserunt. Sic ergo, sic depositores Rothadi, cum ad examen judicii, in quo iidem inimici fuerunt, ipsi accusatores et judices, venerunt, in faciem ipsius, quem supprantare voluerunt, immobiles perstiterunt. At ubi ad nostrum provocatum est judicium, in quo Deo revelante veritas si exaggeraretur, in lucem claresceret omnia falsitatis argumenta destructa sunt, et fabricatores mendacii terga subito converterunt. At vero Rothadus episcopus, conscientia purus, conversatione innocens, columbarum simplicitate ac prudentia serpentis insignis, cum ad examen Romanae Ecclesiae ventum esse perspexit, ubi nullum suspectum habet, nullum inimicum passus est: ubi, inquam, ut sanctus ait papa Coelestinus (epist. 4), semper catholicis subvenitur, judicium non timuit, examen suum renovari petivit, et quidquid a nobis deliberari cerneret, libenti suscipiendum mente disposuit; quia, ut beatus ait Bonifacius papa (epist. ad Patroclum et alios), nullus dubitat quod ita judicium nocens subterfugit, quemadmodum ut absolvatur qui est innocens quaerit. Ergo videant accusatores, vel damnatores Rothadi, qua intentione cum eo judicium subire refugerint: quia Rothadus, qui est auctore Deo innocens, concilium sanctorum non solum non subterfugit, sed et magnopere postulavit. Itaque sciat sublimitas vestra, Deo opifice a nobis saepefatum episcopum pristinae dignitati et Ecclesiae restitutum. In quo utrum veritate fulciatur quod de vestra dilectione a nonnullis refertur, modo patebit. Si enim millia gemmarum et pretiosarum specierum beato Petro daretis, nec illi tam accepta nec nobis, quam si nobis super hoc obediatis profutura existerent: nimirum cum illius sit hominum salutem exquirere, non cumulos thesaurorum coacervare. Favete tandem quaesumus, nobis pro crebro dicto viro toties adeuntibus, et Ecclesiam sibi commissam recipiendi per vos non impedimentum, sed praesidium prorsus inveniat. Ne, quaesumus, dicatur de nobis procedente tempore, quod nunc de Theodorico scripto profertur (syn. Rom. IV). Qui ante patrimonii vel ecclesiarum, quas amiserat, receptionem, papam Symmachum, ut pote Arianus et sceleratissimus rex, cum impugnatoribus suis in disceptationem confligere jussit, cum potestate ejus omnia quae per suggestiones inimicorum suorum amiserat, reddenda ab honorabilium Italorum episcoporum concilio jussa fuissent, et legaliter prius statui pristino redditus, tunc veniret ad causam, et si ita recte videretur, accusantium propositionibus responderet. Cujus rei documento et aliis nonnullis decretis et exemplis imbuti idipsum de Rothado episcopo nos quoque decrevimus. Quapropter obtestamur et obsecramus ut piis nostris monitis, non pravorum hominum suasionibus, pareatis; scientes quia si pessimo regi, quod absit, vos aequiparantes, super hoc nobis negotio concordantes obaudire renuitis, vos procul dubio de charitate et memoria nostra deletos. Quoniam ita Dei et apostolorum auctoritate decrevimus et statuimus ut quicunque saepe memorato Rothado episcopo ad recipiendam Ecclesiam sibi olim commissam, vel ad episcopale ministerium peragendum, aliquatenus impedimento fuerit, donec acquiescat et ad illi resistendum conatus deponat, a sacrosanctis mysteriis et ab ecclesiae fieret ingressu remotus, atque ab omni communione fidelium sequestratus. Praeterea vestram volumus nosse experientiam, nostris auribus fuisse multis referentibus intimatum, quod diversae res et nonnulla praesidia sanctae Suessionicae Ecclesiae juri competentia, ab invasore ibidem consecrato exstitissent pro libitu disposita, et in beneficium data: vel etiam, eo justo Dei judicio decedente, ab excellentia vestra quibusdam hominibus aeque in beneficio collata. Quamobrem etiam et in hoc dilectionem vestram hortamur atque precamur, ut eadem praesidia et ipsas res, quaecunque et ubicunque sint, jam fatae Ecclesiae restitui pia vestra praecipiat eminentia, et ut cuncta juri ejus reddantur vestra satagat excellentia: ita ut secundum sacrorum canonum sanctionem, in potestate episcopi res omnes Ecclesiae consistant, et ille secundum timorem Dei, quibus voluerit, et quomodo voluerit, illa dispenset; quod tamen vestrae pietatis pro amore Dei et apostolorum principum ac nostro fieri satagat industria. Scientes profecto quia qui his rebus frui voluerit, et eas praefatae Ecclesiae reddere forte distulerit, nos hunc ab Ecclesiae finibus anathematis nexibus irretitum, et sacrosanctis mysteriis sequestratum, veluti profanum eliminamus et quasi rapacem et impium et a contubernio fidelium procul dubio abjicimus.

(Anno 865.) LXXIV. AD HINCMARUM ARCHIEPISCOPUM RHEMENSEM. Rothaaum legitime restitutum ostendit; suam illi ecclesiam et res ablatas reddi jubet; tum ubi respirarit, cum eo Romae confligi, si libeat. [Apud Mansi, ibid. ] NICOLAUS episcopus, servus servorum Dei, reverentissimo et sanctissimo confratri nostro HINCMARO Rhemensi archiepiscopo.

Si coram tuae prudentiae oculis ullus esset paternorum canonum vel apostolicae sedis respectus, nunquam Rothadum Suessonicae urbis episcopum sine nostrae tentasses scientiae notione deponere. Praecipue cum negotium quod merito inter majora connumeratur (de persona scilicet judicare, cujus in ecclesia caeteris ordo major est), ventilanti et multipliciter rimanti tibi adeo de se difficiles exitus daret, ut octo circiter annos ut deponeretur elaboraveris, et in tanta perplexitate causarum, et in tanta intercapedine temporum, nullam beati Petri memoriam prorsus habueris. Cujus contra is qui deponebatur mentionem faciens, tua decernente religiositate, proprio gradu caruisse dignoscitur. Et cum in suis opportunitatibus ad sedem apostolicam beatitudo tua scripserit, et ab illa sibi manum porrigi contra falsos fratres poposcerit, et quaedam privilegia concedi sibi petierit, in causa Rothadi solum, quasi ejus solatii non indigua, sedis apostolicae non memor fuit, nec utique visitatrix. Quinimo contra appellantem hanc eumdem venerabilem virum, tanta molimina tantaque praeparare machinamenta minime formidasti, ut postquam data sibi Romam veniendi licentia fuerat, priusquam tibi et regi valefaceret, postea hunc a nostro examine ad tua, ut ita dicam, tribunalia deduxeris (quia synodus dici non potest, ubi noster nullus praebetur assensus), et ingredi praetorium nolentem depositioni tyrannico more subjiceres, occasionem sumens de quadam epistola, tanquam Rothadus, postquam ad nostrum appellaverat judicium, rursus ad vestrum mutata voce provocasset examen, quod omnino falsum est. Illa nempe epistola, per quam hoc conaris frui, sicut veritate claret, et apud nos subtili valde investigatione repertum est, fratribus a Rothado mittebatur, quos tecum contra se conspirasse non noverat, ac eos per hoc nec suspectos habebat. In qua videlicet epistola non nostrum judicium aspernatur, non sedem apostolicam spernit, nec aliena judicia postulat, nec electorum judicum numerum exprimit, quinimo nec nomina memorat; sed solum fratres et coepiscopos de sua certificat innocentia, et hos reddit intentos, quatenus si forte apostolatui nostro, secundum sacrorum indulgentiam canonum, scribere his examinis renovandi gratia in finitima positis placeret; ut ipse illo in tempore nobis suggestum ire meditabatur, et nos quoque acturos putabat, suae consuleret innocentiae, ac justo libramine causam suam, secundum dispositionem nostram, sine acceptione personarum exsequeretur (2, q. 6, Arguta sapientia). Sed arguta sapientia tua, utinam in bono accepta, fomitem judicii et materiam dispositionis adversus Rothadum assumpsit, et ab itinere sedis apostolicae revocavit, et continuatim sedem apostolicam appellantem damnavit, et carcerali custodiae mancipavit: cum etiamsi nullus a vestro judicio provocasset, privilegia tamen apostolicae sedis vos oblivioni tradere nullatenus debuissetis, quibus venerandi canones judicia totius Ecclesiae ad hanc deferri jubent, et ab illa, sicut Gelasius meminit, nusquam appellari sanxerunt; ac per hoc ipsa de omnibus judicare, ab illa vero nulli est appellare permissum; sed etiamsi ad vestrum provocasset a nostro judicio, a vobis exstabat tanquam erroneus corrigendus; quinimo nec ante specialiter fuerat corrigendus, quia vobis peculiarius erat penitus amplectendus. At ubi obdurato mentis intuitu haec omnia postposuisse contra spem dolenter audivimus, missis litteris nostris praecepimus ut eum de carceris angustia educeres, et aut mox pristino gradui redderes, aut illum cum vicariis tuis et episcoporum qui depositioni ejus consenserunt, in nostram praesentiam destinares. Quod si neutrum ageres, post triginta dies postquam illa nostra lecta fuisset epistola, nec tu, nec ullus eorum qui in hoc tibi consensum praebuerant, missarum solemnia celebraret, donec quae sibi pro Rothado a nobis fuerant imperata perficeret. Quam contemplatus, etiam solo tactu tuo indignam judicans, Dioscorum in hoc imitatus, saltem hanc legere nullo modo consensisti. Unde Rothado adhuc in custodia demorante, per Odonem venerabilem episcopum eadem tuae sanctitati, et caeteris complicibus tuis, per epistolas vobis rescribentes injunximus: addentes pariter quod si nobis de caetero inobedientes essetis, nos jam virum Rothadum pristinae dignitati et Ecclesiae redintegraturos, et vobis condignam vicissitudinem reddituros. Quas fraternitas tua IX Kalendas Julii, ut fertur, suscipiens, per quatuor circiter menses neminem has passus es intueri. Post haec autem Rothado, tandem de custodia educto licentiam Romam veniendi vix quidem dedisti; sed vicarii quos cum illo mittere debuisti, usquequo voluerunt profecti, suis nobis de itinere significavere, dictum illis fuisse quod nullus prae hostibus penetrandae Italiae sibi pateret accessus, et praecipue quod eorum quorum auxilio fulciri debuerant, frustrarentur obventu. Subdentes insuper quia si pervenire Romam utcunque valuissent, nullam adversus Rothadum omnino deferrent calumniam. Et his ita gestis, quia primum quidem praesumptiones praevaricationesque vestras sumus experti, deinde vero inobedientia et tergi versatione tua comperta, atque deinde Rothado penes nos sine ullo accusatore octo circiter mensibus jam retento et diutius ac subtilius examinato, vobis et vicariis vestris clamantibus nil vos adversus eum accusationis habere, quid nisi ut, secundum promissionem superius memoratam, tandem pristino episcopatui redderetur, omnino restabat? Quod per nostram mediocritatem jam nunc factum tua nosse poterit prorsus industria. Cui rei monemus omnimodam patientiam exhibere tua non negligat utcunque solertia, ne talionem reddere tibi, sicut dudum promisimus, nostra cogatur auctoritas (2, q. 6, Arguta, § Haec quippe nos). Haec quippe nos in Rothado idcirco noveris operatos, ut privilegia sedis apostolicae, quae male a vobis violata esse videbantur, et a nobis tot impensis laboribus, vestra resistente contumacia, recuperari non poterant, auctoritate apostolica et canonica Patrum deliberatione, pristino tandem et proprio decorarentur honore. Caeterum si forte quis adversus Rothadum voces habet, vel si ipse a sanctitate tua justas contra se hactenus sustineat querimonias, volumus et decernimus ut, utraque parte conveniente, quidquid illud est, coram nostra speciali praesentia dirigatur. Quod si nullus calumniis coram apostolatu nostro saepefatum virum impetere voluerit, quae de illo decernimus illibata et imminuta consistant. Tandem aliquando unum e duobus, quod vult fraternitas tua, sibi a nobis optione proposita eligat; quia utrumque canonicum est, utrumque ad sedis apostolicae pertinet privilegium. Videlicet aut quae de saepefato fratre et coepiscopo nostro Rothado disposuimus adimplens, in nullo refragatrix, sed exsecutrix inveniatur: aut certe Romam coram nobis, seu sancta Romana Ecclesia, cum ipso conflictum sumptura, et pro hoc altercatura, properare sine dilatione maturet. Ita duntaxat ut prius ipse Rothadus cunctis ablatis, sicut statuimus, recuperatis honoribus, et vires longo tempore fessas priori valetudini redditus resumens, diutius possideat et suis omnibus perfruatur. Quod si neutrum sine procurata mora fortassis agere volueris, et resultare his quae de illo statuimus solito more ulterius curaveris, ab omni sis sacerdotali dignitate, Dei per nos judicio, et auctoritate sedis apostolicae, de caetero sequestratus, ita ut nunquam locum satisfactionis aut ordinis restitutionem operiaris.

(Anno 865.) LXXV. AD UNIVERSOS EPISCOPOS GALLIAE. Ut Rothadum a se restitutum benigne suscipiant: ubi multa de sedis apostolicae privilegiis, et de pontificum Romanorum decretalibus copiose disserit. [Apud Mansi, ibid. ] NICOLAUS episcopus, servus servorum Dei, reverentissimis et sanctissimis confratribus nostris archiepiscopis et episcopis apud Gallias constitutis.

Quamvis singularum Ecclesiarum, quae propter diversitatem terrarum multae esse dicuntur, cum una sit et unica Sponso suo, sicut ipse in Canticis canticorum dicit: una est columba mea (Cant. VI); et per Psalmistam: Erue de manu canis unicam meam (Psal. XXI); pastor, et episcopus, ac pontifex Dominus noster Jesus Christus, qui hanc creavit et redemit, existat: ita ut ille veraciter ac principaliter ista sit omnia, juxta quod fidelibus per primum apostolum dicitur: Conversi estis nunc ad pastorem et episcopum animarum vestrarum (II Petr. II); et juxta quod egregius praedicatur de eo loquens: Talis, inquit, decebat ut nobis esset pontifex (Hebr. VII); subiturus tamen ad coelos hanc apostolis commendavit, ac per eos, tanquam haereditario jure successoribus eorum, nobis scilicet, quos pastores, episcopos ac pontifices super ipsam constituit, ejus providentiae curam indulsit, quatenus pro patribus nati filii, et pro eis constituti principes in omnem terram, imitatores eorum essemus, sicut et ipsius Christi. Verum et inter beatissimos apostolos, sicut et ille magnus Leo scribit (ep. 88, ad Anastasium), in similitudine honoris fuit quaedam discretio potestatis, et cum omnium par esset electio, uni tamen datum est ut caeteris praeemineret. De qua forma episcoporum quoque est orta distinctio; et magna dispositione provisum est ne omnes sibi omnia vindicarent, sed essent in singulis provinciis singuli, quorum inter fratres haberetur prima sententia: et rursus quidam in majoribus urbibus constituti, sollicitudinem ejus susciperent ampliorem, per quos ad unam Petri sedem universalis Ecclesiae cura conflueret, et nihil unquam a suo capite dissideret. Quod nisi quidam ex vobis nullo interiori comprehendissent obtutu, nunquam Rothadum episcopum Suessonicae urbis sine consensu nostro deposuissent, depraedarentur, et in exsilium pulsum monasteriali custodiae manciparent. Nam quomodo non omnes vobis omnia vindicatis, qui judicia episcoporum, quae merito inter majora numerantur negotia, vestrae deliberationi tribuistis? An modicum vobis esse videtur fratres et coepiscopos vestros praeter apostolicae sedis consensum depositioni subjicere? Quod si damnationes episcoporum non inter majora negotia dinumeratis, quorum jam causas inter majora computatis negotia? Quid, rogo, de presbyteris vel de inferioris gradus clericis agitur, quorum apud nos quoque causa Chalcedonensis concilii regulis (can. 9), cum ratio exigit, audiri jubetur? Si episcopos tanta facilitate deponitis, quomodo, rogo, per vos, quorum vel in singulis provinciis habetur prima sententia, vel qui in majoribus urbibus constituti sollicitudinem suscipitis ampliorem, ad unam Petri sedem universalis Ecclesiae cura confluit, qui de majoribus deponendis episcopis nihil ad ejus notitiam deferre curatis? An episcopi de universali Ecclesia non sunt, ut de illis damnandis per vos aliquid ad unam Petri sedem deferri non curetur? Vel quomodo nil usquam a suo capite dissidet, cum de adjudicandis praecipuis membris Ecclesiae, id est episcopis, a capite, id est sede apostolica, dissentitis? An sedes apostolica caput non est? Frustra ergo, ut multa praeteream, concilium Sardicense ad Julium episcopum inter caetera dixit (in epist. ad Julium): Optimum et valde congruentissimum esse videtur si ad caput, id est ad Petri apostoli sedem, de singulis quibusque provinciis Domini referant sacerdotes. Ecce sedem Petri caput appellatam, cui de singulis provinciis Domini referre sacerdotes debent. E contra vos adeo hanc despicitis, ut ad eam nihil de majoribus Ecclesiae negotiis referre curetis, ac episcopum inconsulta et contempta illa deponere praesumatis, et praecipue sedem apostolicam appellantem. Nimis namque absurdum est quod dicitis, Rothadum, qui ad judicium sedis apostolicae provocavit, iterum mutata voce vestra judicia postulasse. Quod etiamsi ita fuisset, a vestra fuerat fraternitate corrigendus et quia a majori ad minoris auctoritatis provocasset judicium, emendandus. Licet certis non patere possit sit ullis indiciis a nostro illum ad vestra cucurrisse judicia, quem constat in ipso articulo contra se proferendae sententiae sedem apostolicam appellasse, et quod se ab illa judicari posceret coram omnibus exclamasse. Aequum non foret, si ad vestra se judicia convertisset, quamvis etsi sedem apostolicam nullatenus appellasset, contra tot tamen et tanta vos decretalia efferri statuta, et episcopum inconsultis nobis deponere nullo modo debuistis. Quod tamen vos, ut servata vobiscum medullitus charitate dicam, postposuisse dolemus, et diversorum sedis apostolicae praesulum decreta in hoc vos contempsisse negotio, non immerito reprehendimus. Absit enim ut cujuscunque, usque ad ultimum vitae suae diem qui in fide catholica perseveraverit, vel decretalia constituta, vel de ecclesiastica disciplina quaelibet exposita, debito cultu et cum summa discretione non amplectamur opuscula, quae duntaxat et antiquitus sancta Romana Ecclesia conservans, nobis quoque custodienda mandavit, et penes se in suis archivis et vetustis rite monumentis recondita veneratur. Absit ut scripta eorum quo quomodo parvipendenda dicamus, quorum videmus Deo auctore sanctam Ecclesiam, aut roseo cruore floridam, aut rorifluis sudoribus et salubribus eloquiis adornatam. (Dist. Si Romanorum.) Si enim ipsorum decreto caeterorum opuscula tractatorum approbantur vel reprobantur, ita ut quod sedes apostolica probat, hodie teneatur acceptum, et quod illa repulit, hactenus inefficax habeatur: et quanto potius quae ipsa pro catholica fide, pro profanis dogmatibus repellendis, pro variis et multifariis Ecclesiae necessitatibus et fidelium moribus [al., motibus] diverso tempore scripsit, omni debent honore praeferri, et ab omnibus prorsus in quibuslibet opportunitatibus discretione vel dispensatione magistra reverenter assumi? Quanquam quidam vestrum scripserint haud illa decretalia priscorum pontificum in toto codicis canonum corpore contineri descripta, cum ipsi, ubi suae intentioni haec suffragari conspiciunt, illis indifferenter utantur, et solum nunc ad imminutionem potestatis sedis apostolicae et ad suorum argumentum [augmentum] privilegiorum minus accepta esse perhibeant. Nam nonnulla eorum scripta penes nos habentur, quae non solum quorumeunque Romanorum pontificum, verum etiam priorum decreta in suis causis praeferre noscuntur. At nunc, ubi suis animis resultare, et privilegia tanto nos, ut in sui status incolumitate persistant, elaborare non cessamus, quanto universae Ecclesiae profuisse, prodesse ac profutura semper esse probantur. Dignum ergo est ut ubi universa fabricae moles innititur, ibi firmum validumque habeatur in omnibus fundamentum. (Dist. 19, Si Romanorum, § Si ideo.) Porro si ideo non esse decretales epistolas priscorum pontificum Romanorum admittendas dicunt, quia in codice canonum non habentur ascriptae, ergo nec Gregorii sancti, nec ullius alterius qui ante vel post ipsum fuit, est aliquod institutum vel scriptum recipiendum, eo quod in codice canonum non habeatur ascriptum. Ergo doctrinam eorum et sanctiones de codicibus suis eradant; ut quid vel membranas occupant, postquam non habentur acceptae? Sed quare multum immoremur, cum nec ipsas divinas Scripturas Novi et Veteris Testamenti jam recipimus, si istos duxerimus audiendos? Etenim neutrum horum in codice ecclesiasticorum canonum habetur insertum. Sed responsuri sunt isti, qui non ad obediendum potius quam ad resistendum semper parati sunt, dicentes quod inter canones inveniatur capitulum sancti papae Innocentii (Decr. c. 27), cujus auctoritate doceatur a nobis utrumque Testamentum esse recipiendum, quanquam in ipsis paternis canonibus nullum eorum contineatur ex toto insertum. Quibus ad haec asserendum est quoniam si Vetus Novumque Testamentum recipienda sunt, non quod codici canonum ex toto habeantur annexa, sed quod de his recipiendis sancti papae Innocentii prolata videtur esse sententia; restat nimirum quod decretales epistolae Romanorum pontificum sunt recipiendae, etiamsi non sunt canonum codici compaginatae, quoniam inter ipsos canones unum B. Leonis capitulum constat esse permistum, quo ita omnia decretalia constituta sedis apostolicae custodiri mandantur, ut si quis in illa commiserit, noverit sibi veniam negari, Ait enim capitulo 5 suorum Decretalium (epist. ad episcopos per Campaniam): Ne quid vero sit quod praetermissum a nobis forte credatur, omnia decretalia constituta tam beatae recordationis Innocentii quam omnium decessorum nostrorum, quae de ecclesiasticis ordinibus, et canonum promulgata sunt disciplinis, ita vestrae dilectioni custodiri mandamus, ut si quis in illa commiserit, veniam sibi deinceps noverit denegari. Dicendo vero omnia decretalia constituta, nullum de decretalibus constitutis praetermisit quod non mandaverit esse custodiendum. Et rursus asserendo omnium decessorum nostrorum, nullum pontificum Romanorum qui ante se fuerit, excepit, cujus ita non praeceperit decretalia constituta ab omnibus custodiri, ut si quis in illa commiserit, veniam sibi deinceps noverit denegari. Itaque nihil interest utrum sint omnia decretalia sedis apostolicae constituta inter canones conciliorum immista, cum omnia in uno corpore compaginari non possint, et illa eis intersint quae firmitatem his quae desunt et vigorem suum assignent. Praesertim cum synodalia gesta, inter quae ipsi canones statuti sunt, in codice canonum non habeantur, sed a nobis omni cultu debito venerentur. Consonat autem huic beatissimo papae Leoni sanctus et facundissimus in Decretis suis papa Gelasius, ita inquiens (in synodo Romana, de scriptis canon.): Decretales epistolas, quas beatissimi papae diversis temporibus de urbe Roma pro diversorum Patrum consultatione dederunt, venerabiliter suscipiendas decernimus. In quo notandum quia non dixit decretales epistolas quae inter canones habentur, nec tantum, quas moderni pontifices ediderunt, sed quas beatissimi papae diversis temporibus ab urbe Roma dederunt. Dictis autem diversis temporibus, etiam illa tempora vir sanctus comprehendit quae, crebrescentibus paganorum persecutionibus, ad sedem apostolicam deferri causas episcoporum difficillime permittebant.

His ita divina favente gratia praelibatis, ostendimus nullam differentiam esse inter ea decreta quae in codice canonum habentur sedis apostolicae praesulum, et ea quae prae multitudine vix per singula voluminum corpora reperiuntur, cum omnia et omnium decessorum suorum decretalia constituta, atque decretales epistolas, quas beatissimi papae diversis temporibus ab urbe Roma dederunt, venerabiliter esse suscipiendas et custodiendas eximios praesules, Leonem scilicet et Gelasium, mandasse probavimus. Quamvis et hoc quod saepe commemoraturs B. Leo, apostolicae sedis antistes, ad Anastasium Thessalonicensem archiepiscopum scribit (epist. 82), quorumdam vestrorum praesumptionem potentissime ferit, et quod talia negotia nobis inconsultis diffinire minime debeatis, manifeste denuntiat. Ait enim: Nam cum majora negotia et difficiliores causarum exitus liberum tibi esset sub nostrae sententiae exspectatione suspendere, nec ratio tibi, nec necessitas fuit, in id quod mensuram tuam excederet deviandi. Et item deinceps: Praesertim, inquit, cum etiamsi quid tale aliquid mereretur, exspectandum tibi fuerit quid ad tua consulta rescriberem. Et paulo post: Sed etiamsi quid grave intolerandumque committeret, nostra erat exspectanda censura, ut nihil esse prius decerneres quam quid nobis placeret agnosceres. Quod nos quoque de Rothado vobis non irrationabilius dicere possumus, quia dum octo fere annos ventilaveritis, nec ratio vobis nec necessitas fuit in id quod mensuram vestram excederet deviandi. Sed etiamsi quid grave intolerandumque committeret, nostra erat exspectanda censura, ut nihil prius decerneretis quam quid nobis placeret agnosceretis. Sed dicitis judicia episcoporum non esse majora negotia, nec difficiliores causarum exitus. At nos horum merito judicia majora negotia dicimus, et difficiliores causarum exitus judicamus, qui quanto gradus sunt praecipui, et in Ecclesia Christi sublimiores tanto, cum de horum statu vel casu agitur, majora negotia et difficiliores causarum exitus agitari vel haberi creduntur. Ipsi quippe primi in Ecclesia, ipsi arundinem tenentes, metiuntur sanctam Jerusalem, ipsi fabricae Dei praesunt, ipsi speculatores civitatis Dei sunt, ipsi arietes, ipsi pastores gregis Dominici, ipsi columnae domus summi regis existunt. An majora negotia causas inferiorum clericorum esse conjicitis, ut horum causas nobis, et episcoporum vobis negotia tribuatis? Quamvis et inferioris gradus clericorum causas apud nos, cum tempus vel res exegerit, esse finiendas, e diverso procul dubio colligamus, sicut beatus papa dicit Innocentius (epist. ad Victricium): Si quae autem causae vel contentiones inter clericos tam superioris ordinis quam inferioris etiam fuerint exortae, ut secundum synodum Nicaenam congregatis ejusdem provinciae episcopis jurgium terminetur; nec alicui liceat, sine praejudicio tamen Romanae Ecclesiae, relictis his sacerdotibus qui in eadem provincia Dei Ecclesiam nutu divino gubernant, ad alias convolare provincias. An majora negotia metropolitanorum tantum esse fatemini? Sed audite rursus quid de episcopis sanctus asseveret Leo. Quibus, inquiens, etsi dignitas communis est, ordo tamen generalis est, et revera unus de septem Ecclesiae gradibus est, metropolitanorum scilicet et reliquorum episcoporum ordo. Et quod dicit Apostolus, oportet episcopum irreprehensibilem esse, non video minus metropolitanis quam caeteris episcopis convenire. Nisi forte episcopatu se privet quisquis metropolitanorum ad se hoc Apostoli dictum non aestimet pertinere. Unde nos non minoris numeri nec alterius famae accusatores, testes vel judices quaerimus in negotiis episcoporum, quam exigimus in causis metropolitanorum. Unde tam illorum quam istorum negotiorum nobis exitus reservari merito volumus et jure decrevimus. Totius enim Ecclesiae, Deo auctore, generaliter sollicitudinem gerimus, et omnium utique qui Ecclesiam faciunt cura constringimur, atque omnium quorum nos maxima cura exspectat, nostrum praecipue debent promereri judicium, sicut Innocentius ad Alexandrum scribens Antiochenum (epist. 20), non scilicet solum metropolitanorum, sed et omnium omnino sacerdotum, quinimo universorum qui se de ovibus principaliter divinitus Petro commendatis esse non nesciunt: id est non solum cunctorum qui de illorum numero sunt de quibus Dominus principi apostolorum dixit: Tu aliquando conversus confirma fratres tuos (Luc. XXII), sed etiam qui de his piscibus sunt, qui intra rete, quod ab ipso ad littus trahi specialiter jussum, esse se recognoscunt. Adhuc tamen percontari propter contentiosos libet quaenam judicia, vel quorum esse majora negotia praedicatis, si episcoporum causas non inter praecipua computatis negotia? An laicorum et vulgarium populorum judicia inter majora negotia ponitis, quos pene quotidie cum vestris et sine vestris et sine vestris epistolis ad discutiendos et judicandos suscipimus, et discussos, vel judicatos, vel absolutos dimittimus? Denique aut saecularium judicia inter majora, et episcoporum inter minora negotia collocabitis, et vobis episcoporum, nobis laicorum judicia reservabitis: aut certe, si episcoporum judicia sunt majora negotia, juxta Leonem liberum vobis esse debuit haec sub nostrae sententiae exspectatione suspendere; aut si persona judicandi tale aliquid mereretur, exspectandum vobis fuerat quid ad vestra consulta rescriberem. Absurdum est enim ut laicos quosque et minimos qui sunt in ecclesiis vestris, nostro mittatis judicandos, et addatis quotidiano labori; et episcoporum, qui praecipua Ecclesiae membra sunt, vestrae subdatis deliberationis arbitrio.

His vero tandem omissis, Deo duce, scitote nos, quod temeritate magistra perperam a vobis commissum est, et quod inconsultis nobis in Rothado fratre et coepiscopo nostro praepropere perpetrastis (etiamsi nunquam sedem apostolicam appellasset), Dei auctoritate, et beatissimorum Petri ac Pauli principum apostolorum, seu omnium decessorum meorum, necnon et sanctorum trecentorum decem et octo Patrum qui apud Nicaeam sub Constantino pio principe convenerunt, penitus evacuantes et in irritum ducentes, praefatum Rothadum pristino gradui, pristinae dignitati, pristino reddidisse prorsus honori; ita ut divina mysteria conficiendi priorem facultatem adeptus, omnique sacerdotali restitutus officio, sine cujuslibet contradictione, propriae receptae libere praesit Ecclesiae, a qua inconsultis nobis expulsus est. Denique cum ante biennium scriptis et verbis instanter egissemus ut idem Rothadus aut propriae redderetur Ecclesiae, aut certe Romam cum vicariis vestris et ipsius accusatoribus ad examinandum et judicandum nobis destinaretis, et nihil apud vos impetrare potuissemus, dum modo hoc, modo illud ad excusandas excusationes in peccatis objiceretis; tandem aliquando, Deo inspirante, et Nicaenae nobis synodi decreto suffragante, quo inter caetera praecipitur ut suis privilegia serventur Ecclesiis, ratum duximus jam fatum Rothadum, memores scilicet privilegiorum apostolicae sedis, a vinculis quibus illum, ne uteretur officio nec suae praeesset Ecclesiae, colligastis, quia nos non censuimus, absolvendum. Neque enim tam stolidus tamve poterit traditionis tramite devius inveniri, qui caeteris Ecclesiis privilegia servari et soli Romanae Ecclesiae adimi debere perhibeat, quae omnium Ecclesiarum magistra, mater et caput est. Si quis autem tacita forte, quia non audet aperta mussitatione fateri, Romanae hujuscemodi Ecclesiae privilegia non fuisse, quibus sedes apostolica aliorum ligata praesulum facultatem habuerit dissolvendi, praeter quod prisca rerum probatione, et nonnullarum recitatione scripturarum convincitur, testis est beatus Gelasius, quem idcirco ad testimonium super his perhibendum produximus, quia hunc non solum vita et doctrina plurimum commendat, verum etiam rem de qua agitur in paucis astruit et ostendit, nobis videlicet brevi sermone propinans quod de multorum voluminum fontibus hausit. Scribens enim episcopis per Dardaniam constitutis, inter caetera (epist. 11): Nec plane, ait, tacemus, quod cuncta per mundum novit Ecclesia, quoniam quorumlibet sententiis ligata pontificum sedes beati Petri apostoli ejus habeat resolvendi, utpote quae de omni Ecclesia fas habeat judicandi. Item ad episcopos Orientales, post quingentos, inquit, annos constituta Christi eos velle subvertere, cum triginta annorum lex hominum non possit abrumpi, sanctum Athanasium ideo non damnatum a synodo Orientis, quia sedes ista non consenserit, vel sanctum Joannem Constantinopolitanum, vel sanctum Flavianum. Si ergo hac non consentiente sola, ii damnati a synodo Orientis, non potuerunt esse damnati, consequens est etiam, qui eadem sola damnante, sine synodo damnatus fuerit, damnatus sit. In quo inter caetera notandum est quia si hos qui post quingentos annos statuta Christi tentabant subvertere, tanta vir sanctus increpatione redarguit, cum triginta annorum lex hominum non possit abrumpi, quanto magis exprobrandi sunt qui ea etiam post octingentos et eo amplius annos nituntur evellere? Quae vero statuta Christi dixerit, inferius declaravit, cum sola sede apostolica non consentiente neminem posse damnari, et sola ea consentiente, qui damnatus fuerat, damnatum haberi exposuit. Statuta itaque Christi dixit post quingentos annos subvertere; quia jam quinquies centum circiter anni praeterierant, quando venerabilis papa dixit sedem apostolicam haec statuta Christi promeruisse. Privilegia enim sua a Christo Ecclesia Romana per Petrum consecuta est, et ipsa sunt statuta Christi: quae quidam tunc post quingentos, nunc post octingentos annos exinanire conantur. Ecclesiae, inquam, Romanae adeo sunt antiqua et vetera privilegia, ut Nicaena synodus, sicut * Bonifacius praesul apostolicus episcopis per Thessaliam constitutis scribens ait, non aliquid super eam ausa sit constituere, cum videretur nihil supra meritum suum posse confiteri. Omnia denique noverat huic Domini sermone concessa. Si omnia, ergo et episcoporum judicia. Perhibente autem beato Bonifacio quod Nicaena synodus super eam, haud dubium quin Romanam Ecclesiam non ausa sit aliqua constituere, cum videret nihil supra meritum suum posse confiteri, omnia denique huic noverat Domini sermone concessa: et objurgante sancto Gelasio eos qui constituta Christi volebant subvertere, cum privilegia Romanae sedis moliebantur infringere, manifeste datur intelligi eadem esse constituta Christi quae sunt omnia illa quae huic Ecclesiae synodus Nicaena noverat Domini sermone concessa. A tempore quippe quo synodus Nicaena fuerat consummata, nondum quingenti usque ad Gelasium anni transierant, ut de Nicaenae synodi statutis tantus vir dixisse videatur eos post quingentos annos statuta Christi velle subvertere. Restat ergo ut illius temporis mentionem fecerit, a quo quingentorum circiter annorum curricula usque ad se devoluta poterant comprehendi. Christus enim privilegia constituta in Petro disposita vel firmata Romanae contulit Ecclesiae, super quam nihil synodus quaelibet ausa est merito constituere, cum sciat omnia illi Domini sermone concessa. Dispensationem quippe redemptionis humani generis ante tempora saecularia Dominus omnipotens penes se ordinatam custodiens, et tempore carnis ostendens, ascensurus ad coelos, in apostoli Petri, per quam et apostolatus et episcopatus sumpsit exordium, confessione curaque praecipue collocavit; qui tunc per se et deinceps per suae sollicitudinis haeredes, circa humanum genus, quae sibi Dominus commendavit, non destitit exhibere. Haec enim ille, haec successores ejus ex tunc agere non omittunt, modo verbis, modo decretorum suorum epistolis ab urbe Romana diversis temporibus datis, commissarum sibi ovium providentiam principaliter exercentes. Itaque Rothadum episcopum, de quo hactenus nostris contempsistis obedire mandatis, tandem a nobis, imo a Deo, pristino gradui restitutum benigne suscipite, quia ille evangelicus filius rediens non solum suscipi meruit, sed et dignus paternis complexibus invenitur, et annulum fidei recipit, et stola circumdatur, per quam quid aliud quam sacerdotii declarantur insignia? Nec probabilis exstitit apud patrem senior filius, quod invidit recepto: nec tantum meriti habuit penes patrem perseverando, quantum noxae contraxit non recipiendo germanum. Ergo suscipite illum ut fratrem, suscipite, inquam, illum ut mea viscera. Sollicitos autem vos pro salute libenter audio: contra caput etiam si faciendum est, non libenter admitto. Cui manus porrigenda est, vobiscum porrigo, cui porrigo, mecum porrigite. Si cui autem aliquid donastis, et ego. Nam et ego, etsi quid donavi propter vos, in persona Christi, ut non possideamur a Satana. Non enim ignoramus versutias ejus, qui super discessione laetatur. Apostoli vero declaratae benignitatis herba sunt, sicut ea viri beatissimi apostolicae sedis praesules, Innocentius et Bonifacius, sapientissime replicarunt. Porro quisquis contra hoc nostri apostolatus decretum, post notitiam ejus se efferens, saepe fato Rothado episcopo, ad recipiendam et regendam Suessonicae urbis Ecclesiam, aliquod palam vel occulte praeparaverit offendiculum, vel si personae ipsius quo quomodo insidiatus exstiterit; quinimo si quis vestrum ad Ecclesiam recipiendam illi, tanquam frater fratri, adjutorium non praestiterit, utpote qui videt fratrem suum necessitatem habere, et claudit viscera sua ab eo, et veluti is in quo charitas Dei non manet, ab ipsa charitate, quae Deus est, et a corpore et sanguine Christi, et a nobis qui membra illius sumus, habeatur omnimodis alienus. Porro ne justitiam regere nostrae tantum videamur voluntatis arbitrio, ac per hoc aestimemur canonicis legibus contraire, sancimus atque decernimus quatenus saepedictus Rothadus, venerabilis episcopus, paratus sit omni regulariter poscenti de se, quia Deo propitio nulli parti favere volumus contra justitiam, coram sedis apostolicae praesule reddere rationem. Ita duntaxat ut, secundum majorum diffinitiones, ante omnia quae prius possederat integro jure recipiat; adeo ut talis sit in omnibus qualis ante sententiam contra se prolatam fuisse dignoscitur. Sicque demum, Ecclesia recepta, et episcopatu libera securitate possesso, proximis et amicis, rebus, et ipsis resumptis viribus, vestitus quoque, et spiritualibus annis tectus, accusatoribus respondeat suis, et unde impetitur, plenissima studeat hos qui foris atque intus sunt satisfactione certificare.

(Anno 865.) LXXVI. AD CLERUM ET PLEBEM SUESSIONICAM. Ut restitutum sibi Rothadum episcopum omni affectu excipiant. [Apud Mansi, ibid. ] Clero et plebi consistenti Suessioni.

Sicut priorum parentum est de orbitate natorum acri valde lamentatione lugere, ita devotorum filiorum proprium est de patris amissione vehementi moerore affici et ardore valido cruciari; ac per hoc contra naturam quodammodo agitur, si una pars sine alterius partis societate anxietur et doleat. Sed in hoc vos, charissimi filii, sicut de vobis frequens narrat opinio, nequaquam, Deo gratias, frigidi, nequaquam exstitistis ingrati. Denique nullus dubitat quas devotio vestra, proprio destituta praesidio, ipsa quantum ad hominem pertinet orphana remanens, varias et multiplices calamitates pertulerit. Sed ille qui fidelibus discipulis dixit, Non relinquam vos orphanos (Joan. XIV), non solum praesenti sua majestate protexit, sed etiam propitia, quo desolati et destituti eratis, pro sua redonavit pietate rectorem nobis scilicet, qui in eo vivimus, movemur et sumus, ad eum vobis reddendum nutu suae miserationis interius imperans et competenter erudiens. Ecce enim venerabilem virum Rothadum, fratrem nostrum et coepiscopum nostrum, vestrum autem patrem, pastorem atque magistrum, cujus longa jam eruditione instructi, cujus olim sacri verbi pane refecti, cujus diuturnis laboribus et vigiliis circumsepti, cujus magisterio et doctrina Deo estis auctore refecti, prioris infulis sacerdotii et pristinis redintegratum honoribus ac omnibus episcopatus officiis restauratum, vestrae alacri devotioni et piae dilectioni remisimus. Habetis praeterea in hoc beatae recordationis Athanasii prudentissimi sacerdotis exemplum: cujus tolerantia cui non consolationi sit? cui non spem faciat ejus inexspectata reversio? Ejicitur Ario praesequente, sed revocandus Domino prosequente. Passus est carcerem, passus est angustias, nec mirum, si vir apostolicus ea passus est, quibus se Apostolus gloriatur exercitatum (II Cor. XI). In his tamen omnibus secutus est illum, qui sibi in tribulationibus se placere testatur, fugatus illinc, et in nostris partibus roboratus est. Denique hic ei redintegratus status est, in hac sede requiem communionis invenit, a qua semper catholicis subvenitur. Sancti autem papae Coelestini verba sunt haec (epist. 4, ad Const.), quae nos Rothado possimus non inconvenienter aptare, praeter quod ille reverendi Athanasii, et blasphemi Arii mentionem fecit: in praesentiarum vero Hincmarus prosequens, et Rothadus innocens in causa sunt. Gaudete itaque, fratres, in Domino, et iterum dico gaudete: modestia vestra nota sit omnibus hominibus. Exsultate, filii charissimi, et de reddito vobis patre, Deo immensas gratias persolvite. Laetamini, oves Dominicae, ac pro restituto pastore, summo Pastori laudum officia canite. Congregamini, filii excelsi, exite obviam ei, tripudiantes cum hymnis et psalmis, et canticis spiritualibus, altisona Domino praeconia concinentes, illum suscipite cum honore, adite eum cum hilaritate, obedite ei sicut patri reverendissimo, sicut magistro, et in omnibus circa eum ut devotissimos vos quietissimosque filios exhibete: scientes divinum praesidium procul dubio non ei defuturum, et quandiu spiraculum omnipotentis erit, et halitus vitae spirabit in naribus meis, solatium nostrum in suis opportunitatibus adfuturum. Qua de re rursus apostolatus nostri praeceptione vestrae unanimitati jubemus, quatenus taliter agere vestra satagat industria, ut in nullo sine affectione circa jam fatum virum et episcopum vestrum reperiamini: sed ita nostris pro eo monitis pareatis, ut animadversio quae de contemptu nostri oriri poterat, in retributionem justae mercedis concedente Domino convertatur.

(Anno 865.) LXXVII. AD ROTHADUM EPISCOPUM SUESSIONENSEM. Quod illum ita restituat, ut paratum deinceps esse velit adversariis respondere, si quid conentur objicere. [Apud Mansi, ibid. ] NICOLAUS episcopus, servus servorum Dei, reverentissimo et sanctissimo ROTHADO episcopo sanctae Ecclesiae Suessionicae.

Decessorum exempla meorum imitans, mirabiliumque virtutum eorum flagrantiam sequens, oportet omnibus larga me hujus Ecclesiae, quae mater est omnium Dei ecclesiarum, pietatis ubera praeparare, atque universis undique ad eam confluentibus, tanquam fidelem et prudentem summi patrisfamilias servum, apertum ejus exhibere misericordiae gremium. Et ideo, quia constat sanctitatem tuam metropolitano tuo, et quibusdam ejus sequacibus te impetentibus, nobis inconsultis gradus tui jacturam sustinuisse, et ecclesia propria caruisse; ac deinde nobis etiam decernentibus hanc minime hactenus accepisse, et juxta quod jusseramus, nullam tuae dilectionis restitutionem habere: Nos hanc depositionem, utpote quae sine ulla nostra ratione irregulariter est effecta, depositionem nec fuisse, nec esse deliberamus, cum etiam nec fuerit dies qua et absentem, et praesentem, non inter episcopos habuerimus, scripserimus et colaerimus. Et ideo auctoritate Dei omnipotentis, et beatorum apostolorum Petri et Pauli, et omnium decessorum meorum sedis apostolicae praesulum, pristino gradui, ac pristinae reformamus ecclesiae: ita ut quincunque tibi ad recipiendam ecclesiam olim tibi commissam, vel ad episcopale ministerium peragendum, aliquatenus impedierit, donec acquiescat, et tibi obsistendi conatum deponat, a sacrosanctis mysteriis, et ab ecclesiae sit ingressu remotus, atque ab omni communione fidelium sequestratus. Quia quem praesentialiter nemo accusat, nos inter damnatos habere, nec possumus, nec debemus. Praecipue cum damnatores tuos, vel vicarios eorum, frequentibus apostolatus nostri vocaverimus apicibus, et nullum ipsorum te accusantium videre penitus quiverimus: sed tantum quidam praesens positus, et alii scriptis suis nobis significaverunt, quod nulla te accusatione impetere voluissent, sed nec etiamsi secundum jussionem nostram venire potuissent, adversus sanctitatem tuam accusationes aliquas attulissent. Et proinde, quia per tot curricula temporum, sufficientibus datis induciis, nullus ad tui accusationem accessit, praecipue cum tu ad reddendam rationem paratus semper exstiteris, nos te nec damnare possumus, nec inter damnatos relinquimus. Resumat ergo venerabilitas tua officium olim commissum, fruatur beneficio divinitus sibi collato, utatur episcopali ministerio, pristina dignitate resumpta recipiat ecclesiam quam tibi Dominus commendavit, et quam tu quoque bonis initiis percepisti, et veraci ac multiplici fama testimonium tibi dante, dignis successionibus adornasti: ita ut sine quacunque et cujuscunque contradictione, vel impedimento, talis habearis in omnibus, qualis ante prolatam in te excommunicationis et depositionis sententiam exstitisse agnosceris. Sane ne justitiam regere nostrae tantum videamur voluntatis arbitrio, ac per hoc aestimemur ecclesiasticis legibus obviare, sancimus ut sanctitas tua, prius receptis omnibus, quae ante possedisse dignoscitur, et ecclesiae potestate fruens, et per aliquod tempus inoffense gubernans, resumptis viribus, et sibi ablatis omnibus redintegratis, sic demum, si qui sunt qui tibi aliquid conentur objicere, fortis jam et valida cum ipsis disceptationis luctamina aggrediatur; et juxta quod ratio dictat, et sacrae praecipiunt sanctiones, vestitus cum vestito, et armatus cum armato, ecclesiastico more, tempore a nobis praeordinando, coram sedis apostolicae praesule, contra tuos adversarios conflictum ineas, quidquid regulariter diffinitum fuerit procul dubio suscepturus. Quia vero de sanctae Ecclesiae Suessonicae, vel de sibi competentium diversorum locorum rebus, multi multa detraxisse, ac diverso modo hactenus illis frui dicuntur, sancimus atque decernimus, ut post secundam et tertiam conventionem et admonitionem sanctitatis tuae, quisquis res praefatae ecclesiae, quibus tu aliquando ad usum vel sustentationem illic servientium, vel tibi obsequentium, fruitus fuisse dignosceris, retinere, et sibi ulterius absque voto tuo vendicare tentaverit, et illas qualescunque, et ubicunque, et quantaecunque fuerint possidendas praedictae Ecclesiae Suessonicae minime dimiserit, tanquam sacrilegus anathematis reus vinctus, ab Ecclesiae gremio, atque sacro corpore, et pretioso Domini nostri Jesu Christi sanguine, donec praesenti decreto nostro acquieverit, habeatur omnibus modis alienus, et tanquam violentus invasor atque tyrannus, sit Christianorum communione privatus: ita ut qui hujusmodi in communione susceperit, simili poena teneatur astrictus. Scripta per manum Petri notarii regionarii, et scriniarii sanctae Romanae Ecclesiae, in mense Januarii, indictione XIII. Bene vale in nomine Domini.

(Anno 865.) LXXVIII. AD CAROLUM CALVUM REGEM. Hortatur ad pacem cum Ludovico imperatore nepote suo retinendam, et ut Arsenio quem legatum in Galliam mittit, fidem habeat. [Apud Mansi, ibid. ] NICOLAUS, servus servorum Dei, dilecto filio CAROLO glorioso regi.

Initium locutionis meae, quam ad vos nunc habeo, charissime, ecce cum apostolo Paulo sumit exordium, et vox mea vox illius est, dicens: Filioli mei, quos iterum parturio, donec formetur Christus in vobis (Gal. IV). Quo autem modo Christus formari melius in cordibus vestris poterit, quam si evulsis ex praecordiis vestris odiorum et simultatum vepribus, pacem in visceribus vestris concipiatis quae Christus est, sicut per eumdem Apostolum de eo dicitur: Ipse est pax vestra, qui fecit uterque unum (Ephes. I), et charitatem in invicem observetis quae Deus est, veluti a Joanne describitur: Deus charitas est (I Joan. IV). Nulli ergo dubium est, quod qui charitatem et pacem in se non habet, Christum Dominum Deum nostrum, qui per haec vocabula designatur, e corde suo projecerit, et quasi conformatum ex intimis uteri sui pepulerit. Quamobrem necesse est ut, sicut sancta mater Ecclesia, cui mea humilitas per abundantiam divinae miserationis praeest, ut habitaret Christus per fidem in cordibus vestris, olim vos per Evangelium genuit: ita quoque, ut per ministerium apostolatus mei in praecordiis vestris per pacem et dilectionem idem formetur Christus, nunc vos iterum parturiens gignat, et ut in virum perfectum occurratis informet. Quomodo autem Christus in vobis formari potest, qui in scissis mentibus non habitat? qui totus est pax, totus justitia, totus est veritas? vel in vobis quomodo formatur, qui licet in pectore vestro per fidem suam [edit. Rom., sanam] solidus et integer habitet, per discordiam tamen minus in vobis perfectus, et velut informis habetur? Concipite itaque filii pacem, parturite justitiam, et alternam amplectimini charitatem. Audite quid dicat Apostolus: Pacem sequimini cum omnibus (Hebr. XII). Et rursus: Quod, inquit, ex vobis est, cum omnibus hominibus pacem habentes (Rom. XII). Unde intimo mentis intuitu, et summa est diligentia perpendendum, quoniam si tantus Apostolus cum omnibus hominibus pacem sequi, et cum omnibus pacem habere commonuit, quanto potius, quantoque salubrius cum his sequenda, et cum illis habenda est pax, quibus consanguinitate propinquiores, et materia carnis proximiores, ac juramendo servandae vicariae pacis connexi arctius esse ferimini? Qua de re nunc mihi sermo est, et ad regium culmen vestrum meum tendit eloquium: ad ea videlicet vos dirigens, per quae non solum terrena regna debito jure possidendo, dies vestros in quiete maxima transeatis: verum etiam beatitudinis haereditatem capessentes, filiorum quoque Dei vocabula sortiamini. Scriptum quippe est: Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur (Matth. V). Igitur memores estote, filii dilecti, memores estote nominis Domini Dei nostri, cujus mentionem coram nonnullis testibus facientes, terribili estis alternam pacem invicem pacto polliciti, et pertimescentes tantum nomen in vanum accipere, reddite Domino juramenta vestra. Foedus, quod ad alterutrum pepigistis, inviolabili maneat apud vos veritate repostum, et immaculate vigeat vestra sublimitas, insignia fidei cunctis circumquaque nationibus repraesentans. Parcite gladio, et humanum fundere sanguinem formidolosius exhorrescite. Cesset ira, sedentur odia, sopiantur jurgia, et omnis ex vobis simultas radicitus extirpetur. Unusquisque vestrum sua sit sorte contentus, et funiculo haereditatis divinitus sibi collato pacifice perfruatur, aliena jura non invadens, non subtrahens, non conturbans. Liceat dilectissimo filio nostro, vestro autem nepoti, a Deo conservandum imperium suum, cum regno proprii germani, quieta possidere tranquillitate, et statui ejus summa securitate consulere, et gubernacula ditione debita moderari: ad salutem videlicet ac defensionem populi Christiani; et ad sanctae matris suae, Romanae scilicet insignis Ecclesiae, libertatem et sublimitatem. Non autem in vobis gloriae typhus, non supercilii fastus, non alterius usurpandi terminos ambitio, sed justitia, charitas, et concordia regnet, ac summum pax inter vos teneat omnino fastigium. Sane cum pro concordia scribimus, cum pacem praedicamus, de ea nos concordia, vel pace, non opinemini agere, quam solet mundus diligere, ac reprobi adinvicem observare. Denique illi, ut liberius et audacius possint mala perpetrare quae cupiunt, et plures ac validiores ad quae gestiunt reperire, unanimitatem student, et pacem inter se irrefragabiliter, et impraetermisse tenere. Quam Dominus sciens, et hanc a sua pace secernens, dilectoribus suis aiebat: Pacem, inquiens, relinquo vobis, pacem meam do vobis (Joan. XIV): meam, inquit, non dilectorum mundi. Unde apte subdidit: Non quomodo mundus dat, ego do vobis. Quod qualiter accipiendum sit, sanctus Augustinus salubriter et luculenter exponit. Caetera vero quae, ne modum excederemus epistolarem, huic paginae inserenda non duximus, Arsenio reverentissimo et sanctissimo episcopo, apocrisiario et misso apostolicae sedis, et consiliario nostro, defaecatissime prosequenda non indecenter, ut credimus, scriptis et dictis injunximus. Cui bene faciet gloria vestra in cunctis attendens, et in his quae sibi, ex nostri apostolatus auctoritate, de pace sanctae Ecclesiae perhibuerit, non immerito credula vel inambigua, fidem certam accommodans. Incolumem excellentiam vestram gratia superna custodiat, dilectissime fili.

(Anno 865.) LXXIX. AD EPISCOPOS IN REGNO CAROLI CONSTITUTOS. Quod pacis studio Arsenium legatum mittat: proinde regem ad eam cum Ludovico Augusto nepote suo conservandam hortentur. NICOLAUS episcopus, servus servorum Dei, omnibus reverentissimis et sanctissimis confratribus nostris, archiepiscopis et episcopis in regno Caroli gloriosi regis constitutis.

Studium nostrum semper fuit, et est, fratres dilectissimi, ut pro aedificando mutuae charitatis et pacis bono, non solum his qui prope, sed et his qui longe sunt, officii nostri vellemus jugem, et impigrum extendere famulatum, ad id quoque inter caetera, quae suggestionibus vestris inter vos a nobis disponenda crebrius exegistis, hortatu vestro plurimum invitati. Sed innumeris undique Christi Domini nostri Ecclesiae, cujus principaliter curam gerimus, laboribus impediti, haec ut optabamus hactenus agere profecto nequivimus. At nunc postquam toties, ut ita dicamus, ille vir Macedo, qui olim apparuit Paulo, Transi et adjuva nos (Act. XVI), per pias [edit. Rom., proprias] nobis sanctitatis vestrae voces exclamavit, et nostro apostolatui ostium, per gratas Deo vestras, ut credimus, orationes, sicut ipsi egregio tunc apostolo, tandem apertum est; nihil desidiae, nihil tanto volumus operi tarditatis afferre: sed potius coeptis aliis negotiis ecclesiasticis et pernecessariis parumper omissis, rogabimus quae ad pacem sunt Jerusalem, illius scilicet, quae partim in coelo jam cum sponso regnat, partim adhuc in terris incolatur et premitur, quatenus concordiae ac dilectionis fundamentis in aedificatione ipsius positis, fiat etiam consequenter pax in virtute illius, et abundantia in turribus ejus. Hujus rei gratia praesentia fraternitati vestrae scripta direximus: quibus admoniti, sicut boni commilitones, et quasi Dominicae vineae cultores, vitia nobiscum expugnate [fors., expurgate], virtutum charismata praedicate, discordiam destruite, unanimitatem aedificate, odia exstirpate, charitatem plantate, rixas dissipate, pacem evangelizate. Haud talem, quod absit, unanimitatem vel pacem, quali Judaeorum usa est in Domini Salvatoris nece conspirans factiosa caterva, vel Herodes et Pilatus ex inimicis eodem tempore adinvicem pepigerunt. Sed talem, qualem audierunt pastores coelestem militiam in nativitate nostri Salvatoris canere, cum diceret: Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus, bonae voluntatis (Luc. II). Intonans enim, pax hominibus, subintulit, bonae voluntatis, ut malevolae voluntatis homines a pace hujuscemodi sequestraret. Nam perversi quique, quo pacatiores sunt invicem, eo procul dubio ad agendum perperam validiores existunt. Unde et Apostolus, non solum evangelizantium bona (Rom. X) speciosos pedes admiratur, sed et evangelizantium pacem (Hebr. XII) addens, nulla bona sine pace, nec rursus pacem sine caeteris bonis innuit fore sequendam. Et alias pacem cum omnibus et sanctimoniam sectandam praecipit, sine qua nemo videbit Deum Quas ita connectens, unam sine altera minus ostendit esse proficuam. Habentes ergo, charissimi, dilectionem in vobis, pacem sequimini cum omnibus et sanctimoniam: non pacem, qua etiam corvi potiuntur in invicem, sed quam simplex, et a laniatu prorsus extorris columbarum possidet miranda concordia. Non solum autem vos pax Dei, quae exsuperat omnem sensum, custodiat, sed et per vos, omnes qui sub vestro moderantur regimine, coadunet et vinciat. Praecipue regem vestrum quantocius informare satagite ad ea quae illi scripsimus, et juxta quod eum instruximus: exhortantes videlicet, ut memor sit memoriae districti judicii, cujus nomen multis audientibus nominans, jurejurando conservandam fratribus eorumque liberis inviolabilem pacem spopondit, et pertimescens tam tremendum nomen in vanum assumere, reddat Domino juramenta sua, cui solum vota ultro Domino promissa non reddere impium est. Commonete itaque eum, ut illud foedus, quod cum fratribus pepigit, perpetua unitate conservet, et id immaculate custodiens cunctis de se imitabile praestet exemplum. Parcat bello, et Christi sanguine sanguinem emptum fundere magnopere perhorrescat: scriptum quippe est: Virum sanguinum et dolosum abominabitur Dominus (Psal. V). Unde sua sit sorte contentus, et funiculo haereditatis coelitus sibi datae pacifice perfuratur, aliena jura usurpare non tentans, non ambiens. Cesset temeraria praesumptio, et avidi anhelitus medullitus comprimantur: maxime a finibus dilecti filii nostri excellentissimi Augusti, vel a metis regni uteriui ejus longe distantis. Permittatur ergo praelato pio imperatori [edit. Rom., praeclaro imperatori] quietam ducere vitam atque tranquillam, et patruis suis nullam praesumptionem monstrantibus, machaerae usum quem primum a Petri principis apostolorum vicario contra infideles accepit, non cogatur in Christi fideles convertere. Liceat, inquam, ei regna sibi per hae reditatum jus derivata, et apostolicae sedis auctoritate firmata, et summi pontificis manu capiti superposito diademate augustissime decorata, cum suis fidelibus pie ac justissime gubernare. Sinatur omnino a Deo protectum imperium suum, quod cum benedictione, et sacratissimi olei unctione, sedis apostolicae praesule ministrante percepit, ad exaltationem et quietem matris suae hujus sanctae catholicae et apostolicae Ecclesiae, licenter ac rectissime moderari. Alioquin quisquis contra hujus nostrae salutiferae commonitionis paginam agere forte praesumpserit, et adversus jam falum filium nostrum Augustum referre tantaverit, noverit sibi et Deum omnipotentem, cujus imperium terminum nescit, refragaturum, et apostolatum nostrum juxta competens sibi ministerium procul dubio reluctaturum. Porro scitote nos tam ad gloriosum regem vestrum, quam ad vos, Arsenium venerabilem virum, Hortensem episcopum [edit. Rom., archiepiscopum], apocrisiarium et missum apostolicae sedis et dilectum consiliarium nostrum, cujus apud nos approbata est fides, et comperta devotio, et vobis quoque persona vel est forte non omnibus ignota prudentia, destinasse. Quem tanto debetis et vos, et admonitione vestra filius noster rex, benigne suscipere, quanto scitis, quia pro cunctis laborat, dum pro communibus Ecclesiae negotiis, quae omnium mater est, tantum fastidium non recusavit, assumere: imo quanto portando pacem, Christum, qui est pax vera, in se longe lateque gestare dignoscitur. Ad quem vestra etiam sanctitas jungi, et cum sibi quoquomodo adventus illius innotuerit, accelerare non renuat, quatenus alterna visione ac colloquio fruiti quae circa veram pacem sunt, liquidius agnoscatis, ita ut et vos legationis ejus tenorem, et ille, quae per tot curricula temporum anhelastis, evidentius comprehendat. Tumque demum, si quae sunt quae per se corrigere possit, auctoritate nostra corrigat: reliqua vero, quae forte difficiliora sunt, apostolatui nostro deffinienda reservet. Optamus fraternitatem et sanctitatem vestram in Christo bene valere.

(Anno 865.) LXXX. AD ARCHIEPISCOPOS IN REGNO LOTHARII CONSTITUTOS. Ut Lotharium libere arguant, et adulteram quam habet projicere compellant. [Apud Mansi, ibid. ] NICOLAUS episcopus, servus servorum Dei, reverentissimis et sanctissimis confratribus nostris archiepiscopis in regno Lotharii regis Ecclesiam Dei gubernantibus.

Saepe, fratres charissimi, apostolatus nostri pro causa (si tamen causa dicenda erit) regis Lotharii, sed utinam regis, sollicitudinem cognovistis. Quippe et frequentia super hoc negotio scripta nostra vidistis, et in fautoribus ipsius tantum flagitium nos jam vindicasse manifestissime nostis. Sed, proh dolor! nobis irremotis laboribus desudantibus, vos licet scripto nobiscum sentire tenereque profiteamini, utrum tamen laboretis, necne jam apud virum fatum, et si labor vester aliquid penes illum proficiat, vel cujus culpa si non proficit impediatur, nihil nobis omnino significastis. Quamobrem datur intelligi hujusmodi taciturnitate ideo vos usos, quoniam quidpiam utilitatis, quod intimare valeatis, penitus non habetis. Quapropter obsecro vos per adventum Domini nostri Jesu Christi, ante cujus conspectum, vel pro legitimis certaminibus coronam, vel pro desidia, quod absit, poenam percipietis, ut tandem aliquando recogitetis ministerium quod accepistis, projiciatis desidiam, pellatis a vobis servilem timorem, resumatis episcopalem libertatem, corripiatis speculatorum et pastorum officium, et precando, obsecrando, suadendo, modo caduca hujus mundi prospera exponendo, modo in aeternum mansura gaudia praedicando, jam nominatum regem, frequentius adeatis, et tam ex auctoritate Dei, quam etiam ex nostri apostolatus injuncta vobis praeceptione, quousque, si non obedierit hanc quam nunc habet is adulteram mulierem projiciens, finitivam permansoriamque demus super eam sententiam, et exhortari eum, et admonere, omni torpore ac metu repulso, curetis, et segnitia vel taedio deposito, quibus hactenus eratis depressi, hunc constanter arguere, et decenter corripere studeatis, praenuntiantes pariter et quae illi ventura sunt, imo jam imminent, videlicet quia post nostram, ac sanctae Ecclesiae in ipsum prolatam manifestam sententiam, nulla cum eo eritis communione potituri. Nam ut e diverso colligitur, nostrae communionis cum moecha sibi sociata, et fautoribus suis, ipse jam dudum factus est exors: quod in epistola et commonitorio Rhadoaldo tunc episcopo, et Joanni dederamus episcopo, legatione fungentibus in eumdem ipsum Lotharium, liquido poterit inveniri. Ergo, fratres, estote ut fortissimi milites, ut pervigiles pastores, et venientem lupum a longe inspicite, ac perituro imminentem gladium enuntiate. Eruite hunc virum, qui ducitur ad mortem, qui trahitur ad interitum liberare ne cessetis. Clamate, quasi tuba exaltate voces vestras, et annuntiate illi scelera sua, quibus peccat, et peccare facit Israel. Quod si ille non audierit, ipse in iniquitate sua morietur, sanguis ejus super caput ejus erit, vos autem animas vestras liberabitis. Tantum ut memores semper illius sententiae sitis, quam vobis ex Apostolo memoriae commendandam nunc apostolatus noster diffloratam annotat: Si quis, inquit, non obedierit verbo nostro per epistolam, hunc notate, et non commisceamini cum eo (II Thess. III). Porro haec et caetera, quae huic paginae inseruimus, Arsenio sanctissimo episcopo, apocrisiario, et misso apostolicae sedis, consiliario nostro, vobiscum secundum voluntatem Dei exsequenda commisimus: cui et benignitatem vestram monstrare, et dignam reverentiam pro amore beati Petri apostoli, a cujus sede profectus est, exhibere satagite. Optamus fraternitatem seu sanctitatem vestram in Christo bene valere.

(Anno 865.) LXXXI. AD ADONEM VIENNENSEM ARCHIEPISCOPUM. Cur synodus non fuerit celebrata. De Arsenio legato in Gallias et Germaniam misso. Guntharium et Theutgaudum non fuisse pristino gradui restitutos. Presbyterum Gerardi comitis alteriusve cujuslibet laici non recte appellari. [Apud Mansi, ibid. ] NICOLAUS episcopus, servus servorum Dei, reverentissimo et sanctissimo confratri ADONI archiepiscopo Viennensi.

Miraris, frater, cur synodum dispositam non celebraverimus, cum in ea inter caetera quae nunc incongruunt [f., ingruunt], et longum est narrare de negotiis quae apud vos geruntur Deo auctore praecipue ventilare, ac una vobiscum, tecum scilicet et caeteris fratribus nostris decernere proposuerimus, et vos per quos res illarum regionum, quae vobis magis pro vicinitate quam nobis notae consistunt, liquidius et sufficientius agnoscere sperabamus, et rursus quidquid Deo revelante statuendum erat, illis arbitrabamur partibus innotescendum, defueritis; praesertim cum vobis et omnibus pene ultra Alpes existentibus Ecclesiarum Dei praesulibus ad synodum Romae celebrandam, et ad hanc se convocandos fuerimus frequentius provocati, et pro his quae illicite perperam aguntur potissimum existamus salubriter agitati. Alias autem misimus Arsenium venerabilem episcopum apocrisiarium et missum apostolicae sedis et consiliarum nostrum, Galliarum et Germaniae partibus de negotiis instantis temporis quaedam vobiscum rimaturum ac inventurum. Et ideo non putavimus vos debere deesse illis regionibus, quandiu ipsum illic me demorari constaret. Unde bene faciet beatitudo tua si illi adhaeserit, et in his quae ex nostra delegatione agenda sunt, ejus laboribus fraterne communicaverit. Asserit autem sanctitas tua quod fama ubique spargatur Theutgaudum et Guntharium dudum episcopos per nos pristino gradui restitutos; quod qualiter agi poterat dum scelus, tam quod rex Lotharius in repulsione Theutbergae reginae et admissione scorti commisit, quam quod Ingeltrudis apostatrix et adultera perpetravit, adhuc vigeat, cujus fautores fuere nescimus si ipse aliquatenus animadvertis: praecipue in Gunthario, qui contra sacros canones decreta nostra postponens, ministerium sibi vetitum juxta praecedentem consuetudinem contingere ausus est. Quamvis ergo hinc nihil usque adhuc in corde nostro teneatur, tamen si de restituendo quoquam eorum aliquid egissemus, consequenter sicut de casu, ita quoque omnibus vobis de restitutione scribere curaremus. Illud autem, frater charissime, ridiculose sonuit, quod apicum tuorum gerulum nobis commendans, hunc presbyterum Gerardi illustris comitis esse perhibueris. Vere quod [pro quid, HARD.] hoc scribens prudentia tua dicere voluerit, vel quid super hujuscemodi verbo intellexeris, nos fateor ignoramus. Nunquid Gerardus comes illum presbyterum consecravit? nunquid de ipsius est dioecesi? Ubi hoc legisti? ubi hoc didicisti? Nisi quia presbyteri non specialiter ecclesiae civitatis, aut ecclesiae possessionis, aut martyrii, aut monasterii secundum sacras regulas ordinantur, sed in domibus laicorum constituuntur, et cum saecularibus adeo conversantur, ut non jam Dei et ecclesiae cujuslibet, sed illius comitis atque illius ducis esse dicantur? ita ut impletum sit quod per prophetam dicitur: Et erit sicut populus, sic sacerdos (Ose. IV). Quod fortasse unum est eorum quae, cum in nomine Domini convenerimus unanimiter in idipsum, oportebit decentius emendari, et tanquam venenatum elieborum amputari. Optamus fraternitatem vestram in Christo bene valere.

(Anno 865.) LXXXII. AD ARDUICUM ARCHIEPISCOPUM VESONTIONENSEM. Respondet ad consulta ejusdem. [Apud Mansi, ibid. ] NICOLAUS episcopus, servus servorum Dei, reverentissimo et sanctissimo confratri nostro ARDUICO Bisontionensi Archiepiscopo.

Inter caetera virtutum tuarum insignia, quae plurimis sunt gratiarum actionibus cumulanda, summam obedientiam tenere te conspicimus cum humilitatis fastigio. Et cum tantam in te circa nos animi admirati cernamus alacritatem, mentem tuam apostolorum spiritu tactam non dubitamus. Cui dum a primate suo, cujus nos licet meritis impares vices gerimus, tantum verbo diceretur, Vado piscari, illico responderunt aientes, Venimus et nos tecum (Joan. XXI, 3): ita quoque nunc unanimitatis tuae fraternitas cum nos pro lucrandis et abstrahendis e falsis et amaris hujus mundi gurgitibus fidelium animabus studii gressum ponere solo sermone velle sentiret, protinus quia nos sequi, quia per nostra cupiat vestigia gratanter incedere, nullam dilationem passa suggessit, et usque ad mortem se nobiscum contra hostes dimicaturam, crebra legatione missa spopondit. Sed oramus omnipotentem Deum ut cui factus es in hujusmodi promissione consimilis, protegente ipso efficiaris in negatione dissimilis. Quanquam, etsi tale quid accidisset, idem ipse fuerat in recuperatione forma penitus imitabilis, beatus scilicet Petrus apostolorum princeps, qui Malchi corporali abscissa gladio aure inobedientiam, et in Anania et Saphira spiritali verbi mucrone mendacium et avaritiam perculit. Cujus dum sedem veneraris et praecepta sectaris, credimus quod patrocinia quoque adipiscaris, et apud Deum intercessionum suarum tegmina consequare. Jam vero ad consulta fraternitatis tuae, de quibus per litterarum tuarum portitorem tibi voluisti responderi, prout Dominus dederit, a quo est omne datum optimum et omne donum perfectum (Jac. I, 17), mentis oculum dirigentes, charitati tuae non subtrahemus, sed potius tanquam coelitus gratis acceptum donabimus.

CAPUT PRIMUM. Has igitur quae duobus fratribus nupserint, vel qui duas sorores uxores acceperint, concilium Neocaesariense usque ad mortem abjici, et in exitu suo poenitentiae remedium, dissolutis duntaxat hujus conjunctionis vinculis, consequi jubet. Hos autem vel has qui vel quae post poenitentiam nova conjugia et inhibitos appetivere concubitus, beatus papa Siricius a Dominicae mensae convivio separat, et solo viatico cum ad Dominum coeperint proficisci, per communionis gratiam voluit talibus subveniri. Quo ergo pacto aliquo possunt uti conjugio, quibus nec inhibitos denuo repetere concubitus, nec rursus nova conjugia licet contrahere, cum etiam dissolutis hujusmodi conjunctionis vinculis, nonnisi in exitu poenitentiae remedium tales consequi possint? Non enim, ut sancto innuente praesule Siricio supra meminimus, aut nova conjugia, aut inhibitos denuo appetere concubitus hos qui poenitentiam reservare student, oportet. Praeter haec autem quomodo posset duabus sororibus vir quilibet, aut duobus fratribus quaevis mulier copulari, et rursus viventibus illis ad alias nuptias convolare, cum licet non jure, in duabus tamen personis, connubium contractum jam fuerit, et secundum Evangelium vivente uno ex matrimonio, alter si conjugem duxerit, moechatur? Quod si mortuae jam sunt illae duae sorores vel fratres, quibus vir vel mulier juncta fuit, et ideo existimatur tertias quemlibet vel quamlibet nuptias contrahere, sciendum est quia nos non hoc a Salvatore nostro, non ab apostolis, non ab apostolicis viris accepimus, sed nec accipiendum mandabimus.

CAPUT II. Hos vero qui de propria consanguinitate ac de propria cognatione uxores accipiunt, vel nubunt, quis non reprehendat et arguat? cum etiam sancti praedecessores nostri apostolicae sedis antistites, Gregorius scilicet et Zacharias, hos anathematis mucrone percutiant, et dissolvi hujusmodi copulam, utpote bestiarum more contractam, omnino voluerint. Jam vero postquam dissoluta copula fuerit, ab invicem separati, si possint, quod sciscitaris, ad melius commeare conjugium, nulla ratio patet. Quoniam cum hi poenitentiae submittendi sint, nec hos inhibitos sibi concubitus, nec alia nova appetere debent conjugia. Denique si Thamar a fratre, et concubinae David a filio ejus violenter oppressae, propter incestum coitum nullas nuptias contraxisse refertur, et Adonias a Salomone morte punitur eo quod puellam quae cum patre pudice tantum dormierat, uxorem sibi dari poposcerit: quanto magis hi qui sponte junguntur et irrationabiliter miscentur postquam separati fuerint, dignae poenitentiae submissi, debent nullas nuptias, sed castitatem potius appetere de caetero mentis et corporis? Sane si quilibet de hac infausta commistione post dissolutionem copulae obierit, alter qui superstes fuerit, et in adolescentiae annis adhuc detinetur, si ingruente aliquo forte discrimine egit poenitudinem, et se non posse continere conqueritur, conjugii valet remedio subveniri. Cujus indulgentiae formam volumus etiam circa feminas observari. In quo tamen non regulam constituimus, sed cum eximia columna Ecclesiae beato Leone papa quid sit tolerabilius aestimamus.

CAPUT III. (Conc. Ancyr., c. 17.) Eos autem qui cum pecudibus miscentur, sancta synodus non nuptialia foedera contrahere, sed inter eos orare praecipit qui ab spiritu vexantur immundo. Verumtamen si qui sunt juvenculi, qui tanto piaculo constricti, imminente mortis exitio vel captivitatis exsulatu, poenitentiam gesserunt, ac paventes post haec incontinentiae casum, ad conjugalis consortii remedia confugerint, ne in crimen fornicationis fortassis inciderent, consilium dignoscuntur veniale sumpsisse, ita duntaxat, si non modo irrationabilis animantis (proh nefas!) de caetero contubernium, verumtamen omnis omnino mulieris, excepto conjugis propriae, consortium declinarint. Justum videlicet Lot imitati, qui ut vasta Sodomorum evadere potuisset incendia, Segor parvam civitatulam, ut vel in ea salvaretur, elegit. Sane non in hoc regulam, sicut superius diximus, promulgamus; sed ne deterius peccetur, quod levius arbitramur, indulgendum utcunque praevidimus. Denique juxta plenam satisfactionem nil eis convenientius est, qui tam pernicioso et omni poena plectendo scelere poenitudinem gerunt, quam perseverans castitas non solum corporis sed et mentis.

CAPUT IV. De episcopo semel electo. Post mortem vero episcopi qui semel in loco ejus electus fuerit, si in nullo a sacris canonibus deviat, et electio ejus non a saecularibus quibusque, sed a clero Ecclesiae cum consensu primorum civitatis ipsius fuerit composita, et sanctorum Patrum in eo consentiant promulgationes, et tam fidei dogmatibus quam bonis concordat moribus, nulla debet ulterius ratione removeri. Alioquin ut praevaricatores et tergiversatores qui hoc tentaverint, a sacris regulis arguentur. Et praecipue qui contra suam professionem vel subscriptionem ierint, canonicis legibus arctabuntur.

CAPUT V. De chorepiscopis, de quibus consulis utrum presbyteros et diaconos valeant consecrare, sacri te canones satis poterunt edocere. Quomodo autem chorepiscopos posse dicimus ecclesias consecrare, quas nulli episcoporum licet sine nostro praecepto secundum sanctas regulas dedicare? Non ergo chorepiscopis dabimus. Unde vos episcopos, tanquam terminos a patribus positos transferentes merito reprehendimus. Praeterea quis infantes debeat consignare sanctus Innocentius ostendit, dicens: « De consignandis vero infantibus manifestum est non ab alio quam ab episcopo fieri licere. » Et rursus: « Hoc autem, inquit, solis pontificibus deberi ut vel consignent, vel Paraclitum Spiritum tradant, non solum consuetudo ecclesiastica demonstrat, verum illa lectio Actuum apostolorum quae asserit Petrum et Joannem esse directos, qui jam baptizatis tradant Spiritum sanctum. »

CAPUT VI. (S. Greg., lib. XII, indict. 1, ep. 25.) Porro de presbytero, quod non possit restaurationem post lapsum recipere, ut multa praetereamus, beatus papa declarat, Gregorius ad Sabinianum inter caetera scribens Jadertinum episcopum: « Presbyterum vero, inquiens, de quo nos fraternitas tua latoris praesentium relatione consulit, nulla ratione in sacro ordine post lapsum aut permanere, aut revocari posse cognoscas. »

Haec quidem, frater charissime, in multis occupati vix ad tua consulta rescripsimus. Caetera vero quae communi consulant utilitati, cum Arsenio venerabili episcopo, apocrisiario et misso apostolicae sedis, quem illas in partes direximus, cum Deo duce pervenerit, satis valetis abundeque tractare, cui et nostra credere, et tua nobis exponenda, cum redierit, poteris sine ulla contrectatione committere. Optamus fraternitatem tuam in Christo nunc et semper bene valere.

CAPUT VII. Si quis ex propria cognatione sanguinem occisionis fuderit, sacri canones usque ad mortem abjici, et inter rebelles deputari sanxerunt.

(Anno 865.) LXXXIII. AD LUDOVICUM GERMANIAE ET CAROLUM CALVUM REGES. Reprehendit quod episcopos in Urbem ad synodum non miserint. Ut Lotharium de divortio commonere pergant. De episcopis in Coloniensi et Cameracensi ecclesia consecrandis, et de Rothado Suessionensi. [Apud Mansi, ibid. ] NICOLAUS episcopus, servus servorum Dei, dilectissimis filiis LUDOVICO et CAROLO glorosissimis regibus.

Credimus ex Dei dono, filii charissimi, processisse, quod unanimes effecti vos de corde puro et conscientia bona, et fide non ficta junxistis. Unde fit, ut uno animo, et uno ore per vos glorificetur Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi, et ad sanctae catholicae et apostolicae Ecclesiae, regnique vestri decus conjunctio vestra proficiat ad salutem. De epistolis autem nostris, quas suscipientes archiepiscopis et episcopis, regnorum vestrorum, imo et Lotharii regni pariter archiepiscopis et episcopis, secundum tenorem illarum dedistis, grates excellentiae vestrae retulimus. Sed quia eos ad synodum nostram, et pro angustia temporis, et pro injuria transitus, occurrere non valere dixistis, merito dure tulimus, cum tanta temporis angustia non immineret, ut saltem de vobiscum conversantibus binos mittere nequivissetis, praecipue tu, fili mi Carole rex, qui regnum tuum per maximum spatium longius quam fratris tui Ludovici dilecti filii nostri gloriosi regis ab hac sancta sede in occidentalibus partibus secus mare Oceanum disparari fateris. Non enim credibile potest existere, ut adeo longius disparetur regnum tuum, ut, sicut supra meminimus [edit. Rom. inserit: saltem de vobiscum conversantibus, vel, etc.], vel binos unius, aut duarum metropoleon legatos omnium vices agentes dirigere non valuisses. Reprehensibile denique valde esse constat, quod subintulisti, dicendo majorem partem episcoporum omnium die noctuque, cum aliis fidelibus tuis, contra piratas maritimos invigilare, ob idque episcopi impediantur venire: cum militum Christi sit Christo servire, militum vero saeculi, saeculo; sicut scriptum est: Nemo militans Deo implicat se negotiis saecularibus (II Tim. II). Quod si saeculi milites saeculari militiae student, quid ad episcopos et milites Christi, nisi ut vacent orationi? Sperabamus te, fili charissime, in talia non prorumpere, qui, Deo gratias, clarus in cunctis haberis. Aditus autem veniendi ad tantum negotium antistitibus illis denegari non debuit. Et si forte denegare vellent, quoquomodo, si monitis nostris parere delegissent, aditus illis et transitus patefieret. Si venissent collectis operariis, hoc utique ne fieret melius corrigeremus. Quia illis inde, et nobis hinc Deus in conventu nostro medius tribuerat, ut et nostris et vestris deinceps aditus denegari non posset. Nam nec de nostris melius dicere possumus, nec pejus de vestris, quia quid nobis impediat longum est enarrare. Quod si intercapedine temporis ad Clusas pro Deo aliquid tolerassent, lucrum pro tentationibus et laboribus a Domino magnum reciperent. Sed quia occasione transitus suffugiunt nos licet coacti adhuc haec gravamina sustinebimus: vos tamen videbitis. Sed intelligi datur eos monitis nostris non velle parere, propter illud quod in litteris vestris subditur. Dicunt enim post aliquanta, ut episcopos de regnis vestris ad synodum Romam mittendi necessitas non postulet. Unde si vos fortasse aliter dicitis, nos illud dicimus, quod divinitus revelatur, quia cum novitatum mala multiplicari videamus, si ex diversis provinciis fratres in invicem convenissent juxta priscum morem, et nos consensu illorum, revelante Domino, quae decernenda sunt decernemus, et ipsi necessitates suas referentes, et nos nostras exponentes, quae decreta fuissent melius in omnium notitiam facerent pervenire, qui semper synodalem conventum a nobis aggregari petierant: sicque fieret, ut secundum qualitatem morbi medicina conficeretur, et ad sananda vulnera longe lateque effunderetur. Salomon quidem verbis nostris consentit, cum dicat: Salus ubi multa consilia (Prov. XI). An nescitis nonnullos ex nonnullis provinciis praesules ita fecisse? Quod facilius scire potestis, si vultis; licet vos, si vultis, minime lateat. Denique tam prudentes, tamque praecipuos, et praeclaros, ac quos Deus in charitate vera cunjunxit, viros reprehendere nolumus: quin potius ut dilectissimos filios paterno amore excolimus, et ut in unitate fidei permaneatis, cunctipotentis clementiam exoramus. Quod si cui ex confratribus nostris episcopis talia nobis misissent, habueramus qualiter illos reprehendere et redarguere deberemus, excepto si regalem magnitudinem vestram sibi impedire dixissent, in vobis hoc pendere et corrigi debere videretur. Ecce episcopis regnorum vestrorum impedimentum praeparatur ne veniant: Lotharii autem episcopi, qui frater istius est quid obsistit, nisi quia de vestris sumant occasionem, et sicut vestri, ita et illius negligentes appareant? Nam inter caetera plurimum nunc in causa ejusdem Lotharii, de quo subinferemus, profuerat si venissent: quia auditis decretis et institutis lucidius cuncta referrent, ita ut nubilum aliquid minime remaneret. Fortasse etenim haec illorum dilatio, et absentia magis obfuit in ejus emendatione, quam obstinatio, quia si absentia et dilatio non esset, obstinatio utique jam saltem coacta cessaret. Sed his omissis, ad vestra consulta stylum nostrum reflectamus. Dicitis enim vos praefatum commonuisse Lotharium. Sicut in commonitorio nobis a vobis directo legere praevaluissemus; et eumdem saepe vobis mandasse asseveratis, quod Romam pergere velit, et per nostram dispositionem de causa sui conjugii facere. Sed heu! dictis [al., his dictis, HARD.] opus non accommodastis, quia saepius de directione commonitorii mentione facta idem commonitorium abfuit, et nobis frustratis nequaquam comparuit. Quod si habuissemus, certamen vestrum super his cognosceremus: sed cum illud defuerit, nescimus si labor vester fructuosus fuit. Ipse quidem Lotharius nobis, ut vobis, vicibus per imperiales legatos mandavit, quod Romam vellet venire. Cui interdiximus, et omnino interdicimus, ut iter talis qualis nunc est non arripiat, eo quod sancta Romana Ecclesia talem respuat et contemnat, et in hoc perseveret, quod late in toto diffusum est orbe. Nam verso diu lumine per apices vestros, anhelando praestolabamur locum attingere, qui nos vel verbo aliquo modo [al. abest vox, modo, HARD.] opis annueret, quo possemus aliquam laetitiam praesumere. Sed perscrutatis omnibus, ac ad calcem usque relectis, post lectionem ipsa quae inerat laetitia abscessit, et nos dolor continuus illico possedit, quia in cunctis sumus frustrati, et quod non optabamus, derelicti. Verumtamen quoniam circa missam [hoc est circa festum, HARD.] sancti Joannis, de quo diximus, Lotharium, dispositum habetis denuo commonere, non moleste tulimus. Forsitan omnipotens Deus cor ejus ad sibi placita inclinare dignabitur, et de praevaricatore tandem faciet convertendo dilectum. Si autem subdole Theutbergam, ut eam perdat, velle repetere dicitur, si ipsa tales elegerit, per quos sibi securitas certissima fiat, ecce bene. Sin autem, idem Lotharius praebeat sacramentum, quo polliceatur eam digno matrimonio recipere, et ut uxorem legitimam decenter venerari et colere, ac deinceps incolumen conservare. De poenitentia autem ejus nostro judicio reservantes statuimus, ut si praedictae Theutbergae captiose aliqua alia crimina, postquam eam a se repulit, objicere voluerit, hoc expurgetur sacramento, si ita necessitas compulerit. Quod si innupta manere decreverit et viro suo reconciliari noluerit, sancimus ut cogatur in amplexus uxorios redire; quia utriusque se separandi non fuit voluntas. Nam si utrique in divortio consenserint, et Lotharius jam omnino copulam concubitus non repetierit, hoc fieri non prohibemus: quia Dominus de dimittenda uxore causam tantum fornicationis excepit. Igitur si Lotharius, quem hactenus converti praestolati sumus, et vindictam in eum, ne sanguis effunderetur, et ne bella excitarentur, propalare distulimus, cornu extulerit, et nostris vestrisque monitis obedire neglexerit; de caetero talis habendus est, qualem illum per epistolam nostram Rhadoaldo dudum episcopo, et Joanni episcopo missam nos habere jam cognovistis. Sed, filii dilectissimi, et singulariter a nobis diligendi, ecce Arsenium venerabilem episcopum ad hoc vobiscum pertractandum, et monitionibus corrigendum, cum apostolicis epistolis illuc destinavimus. Quarum exemplaria, ne authenticae istarum, aut interceptae, aut a quibus fortasse dehonestatae, aut perditae, aut etiam propter quod vobis dubietas credendi generaretur, pro libitu aliter habitae fuissent, magnitudini vestrae per hunc gerulum transmisimus. Tunc si authenticas ita se habere repereritis, assensus vester eidem Arsenio praebeatur. Sin autem, excepto de Rhotado et Albuino, illi vos credere non oportet. Et quidquid illis in partibus actum fuerit, sub gestorum insinuatione nobis, antequam illud per alios cognoscamus, optime munitum, ut melius laborare possimus, dirigere petimus, nequaquam omittite. Sunt et alia quamplurima, quae vobis nos mandare valde oportuerat: sed quia tam clarissimis et prudentissimis pauca sufficiunt, et hic gerulus nobis erat incognitus, atque hoc eum latebat, praeter haec scribere desiimus. Porro de Ecclesia Coloniensi, de qua nos consuluistis, decernimus ut ibi consecretur antistes. De Cameracensi vero, quod statutum habemus, volumus observari: videlicet ut si tibi electio canonica fuerit, consecrari debeat in ea episcopus. Ad extremum, quod silere non possumus, quin imo super dictis vestris obstupescimus, de Suessionica scilicet Ecclesia, de qua, fili mi Carole, quod loquimini, per os alterius loquimini, quam etiam per triginta circiter annos ab infructuosa ficulnea Rothado [al., Rothaldo, et sic ubique inferius, HARD.] inutiliter occupatam, excepto solo nomine, pastorali dicitis vacasse sollicitudine: miramur cur tantus rex suasoriis verbis cedit, et non magis nos qualiter de Rhotado obediat laetificare procurat. Desine ergo, fili, et deprecatoria verba pelle a corde, incipeque nostris monitis parere, ut excellentissima gloria vestra cum exsultatione fructificet, et cum gaudio manipulos colligat. Tamen qualiter de illo sublimitatem vestram oporteat facere, aliis litteris nostris liquidius cognoscere valebitis. Quibus cognitis, credimus, ut quod petimus obtineamus: et quod decrevimus, ratum coram oculis Dei, et coram vobis esse videatur. Apud nos namque idem Rothadus fructuosa ficulnea manet: tamen post renovatum judicium ejus, si fructuosa est, an infructuosa, patenter declarabitur, habitis omnibus secundum quod de illo statuimus. Hanc autem epistolam ideo more solito scribi non fecimus, quia et legatus vester sustinere non poterat, et ob festa paschalia scriniarios nostros, eo quod debitis vacabant occupationibus, habere ut debuimus non valuimus. Rogamus praeterea et expresse vos adjuramus, ut quae superius exarata sunt, non simplicitate sermonis, sed ex quanta moestitia ut compunctione processerint, interiori oculo, non exteriori tantum, attendatis: et omnes necessitates nostras in his consideretis, dolore patris miserabiliter moti ut filii charissimi. Divina majestas ad exaltationem sanctae suae Ecclesiae vos conservet incolumes.

(Anno 865.) LXXXIV. AD LUDOVICUM II IMPERATOREM. Fragmentum.-- Non aliorum, sed primatis sui judicio quisque se subjiciat. [Apud Mansi, ibid. ] Denique Suffredus, si tale in se crimen noverat, quo recte posset episcopatu privari, vel infirmitate se sentiebat forsitan praegravari, quae impeditus nullis posset proximis sua praelatione prodesse, primatis sui debuerat, et non aliorum dioeceseos antistitum, praestolari judicium. Quod si quaelibet ambiguitas, vel aliqua fortasse super ejus examinatione, vel episcopatus abrenuntiatione oborta fuisset contentio, ex more ad sedem apostolicam referri convenerat, et nostra in his omnibus debuerunt cuncti decreta penitus exspectare. Quod quia omissum hactenus dolemus, dilectissimam mihi gloriam vestram vehementer efflagito, ut jam dictus Suffredus episcopus proprio restituatur episcopio, et si aliquid reprehensione dignum gessit, postea vel correctione, vel digna animadversione diffiniatur.

(Anno 865.) LXXXV. AD SALOMONEM BRITANNORUM REGEM ET EJUS CONJUGEM. Recusat mittere pallium Festiniano Dolensi episcopo, donec authenticis scriptis de illius jure convincatur. [Apud Mansi, ibid. ] SALOMONI Britannorum regi, ejusque conjugi GYEMBRET.

Proposuerat quidem apostolatus noster per singula gloriae vestrae suggestionibus respondere; sed utrum fuerint suggestiones, quas quidam presbyter et alii Britannicae gentis homines in scripto nobis detulerunt, apertio ipsius scripti et impressio sigilli, quae paginae deerat, nos ambiguos reddit. Unde vestra prudentia curet necesse est jam post haec sua scripta proprio signo nobis impressa atque . . . munita mittere, ut nihil addi, nihil minui, nihil immutari, praeter quod a vobis in his inseri jussum fuerit, subdole queat. Unde quia quae postulasse credimini, pia sunt, dilectioni vestrae super his brevi stylo, quod divinitus fuerit inspiratum, reserare curabimus. Igitur deprecamini nos ut pallium fratri et coepiscopo nostro Festiniano, qui ecclesiae S. Sanxonis praeesse dignoscitur, dirigamus, quod interim ideo non facimus, quia, sicut olim nos scripsisse meminimus, ut pro tantae dignitatis gratia nulla solemnis videtur fuisse emissa petitio, nec observata postulatio ordine legitimo consequenti. Ergo et multa praetereamus, acto jam tempore studeatis, qui tanti apud nos meriti esse peroptat, et tale opitulante Domino munus adipisci desiderat, scripta illa quae ab apostolica sede praedecessores ejus in acceptione pallii perceperunt, transmittere, quatenus eisdem scriptis quae a praedecessoribus meis data sunt, diligenter inspectis, per eorum quoque et nos vestigia innoffensis gressibus incedamus. Mittat etiam et alia scripta pariter, et idoneum ex proprio clero legatum: scripta siquidem fidei catholicae documenta, et observandarum B. Petri apostolorum principis cathedrae decretalium sanctionum promissa circumferentia; legatum vero, qui jurejurando, positis super sacrum Evangeliorum codicem manibus, affirmet, antistitem suum ita credere atque ita deinceps observaturum esse sicut illa scripta nobis ab eo missa testari vel continere noscuntur. Quoniam ita est apostolicae sedis auctoritas et sanctae Romanae, cui Deo disponente praesumus, Ecclesiae irrefragabilis observatio. Is autem, qui fuerit, ita properet omni ex parte munitus, ut si necesse est, saltem triginta hic valeat demorari diebus, quatenus quod utilitas et mos ecclesiasticus dictat, affectus recedendi non adimat. Ad ultimum sane monemus ut quotiescunque nobis epistolam vestram mittitis, talem hominem hanc deferentem dirigatis, qui nulla inquietudine stimuletur, sed tandiu apud nos moretur, quousque de quibus consulitis provida consideratione ac sufficienti spatio rescribere valeamus. Datum VII Kalendas Junii, indict. XIII.

(Anno 865.) LXXXVI. AD MICHAELEM IMPERATOREM. Reprehendit imperatorem, qui superbia et arrogantia inflatus multa insolentia scripserat. Deinde ostendit depositionem Ignatii nullius esse momenti, quoniam a suspectis, excommunicatis et inferioribus episcopis fuerat damnatus. Praeterea commemorat multa de privilegiis Romanae Ecclesiae, jubet ad se venire Ignatium et Photium, aut eorum legatos, si ipsi non possunt. Monet imperatorem, ut suis praeceptis obtemperet: eum objurgat quod Ignatium in concilio deponi curaverit, primusque illius depositioni subscripserit. [Apud Mansi, ibid. ] NICOLAUS episcopus, servus servorum Dei, piissimo et dilectissimo filio imperatori [edit. Rom., superatori] gentium, atque tranquillissimo imperatori MICHAELI a Deo protecto semper Augusto.

Proposueramus quidem, antequam Michael gloriosus protospatharius legatus vester Romam veniens epistolam nobis claritatis vestrae detulisset, talia vobis scripta per missos nostros, quae jam et parata erant, transmittere, qualia gravissimus [gratissimus] filius a diligente patre ac Dei cultore, imperatores a sedis apostolicae praesulibus soliti erant suscipere. At vero praefato viro perveniente, epistolamque nobis vestrae gloriae, quae tota blasphemiis, tota erat injuriis plena, porrigente, mutata est in luctum cithara nostra (Thren. V), et organum nostrum in vocem flentium (Isa. V). Quoniam exspectavimus tanquam de bona vite uvas, suscepimus autem labruscas: ideoque mutavimus stylum, et ostenso vulneri congrua praevidimus adhibere medicamenta. Igitur ad potentiam vestram inspirante Domino scripturi, nostraeque menti affectus industriae vestrae reseraturi, necnon et pro sancta Ecclesia catholica et apostolica (cujus nos praecipue cura, et quotidiana secundum Apostolum sollicitudo constringit) apud vos interventuri, et epistolae vestrae assertionibus (prout Dominus posse et nosse dederit) responsuri, nihil opportunius, nihil aptius, nihil profecto salubrius arbitramur (licet vos a conviciis inchoassetis) quam prae omnibus flagitare suppliciter eum, per quem reges regnant, et legum conditores justa decernunt, et in cujus manu corda sunt regum, et ex quo regnat omnis qui pie regnat; et imperat omnis, qui eidem Regi regum et Domino dominantium non repugnat, Dominum videlicet nostrum Jesum Christum, cui omnis rationabilis creatura ministrat: nimirum cui et insensibiles venti, et mare imperanti obediunt, quatenus et labia nostra ad annuntiandum laudem suam aperiens, dilatatum quoque os nostrum pastu doctrinae salutaris adimpleat, et quae per nostri apostolatus officium auribus vestris exterius dicimus, per se quoque nutu suae aspirationis interius mentibus vestris aspiret. Quia incassum terra cordis vomere nostrae linguae proscinditur, nisi coelestis roris aspersione intrinsecus infundatur. Deus est enim, qui incrementum dat (I Cor. III), et qui docet hominem scientiam (Psal. XCXIII).

Putas, imperator, non bene facimus? quod vos ab injuriis scribentes inchoaveritis, nos ab orationibus: vos a conviciis in nos, imo contra primam et magistram Ecclesiarum omnium loquentes exordium feceritis; nos in laudibus, et in nomine Domini ad potentiam vestram sermonem habituri os aperuerimus? Videmus enim gigantem allophylum contra puerum sanctum, et citharoedum nostrum David furore plenum, et blasphemias eructantem primo impetu populo Dei terrorem non modicum intulisse (I Reg. XVII). Sed exspecta paululum, et ecce videbis illum in nomine Domini percussum, et jam a dicto hymnidico et laudes et psalmos, ac orationes Domini majestati humiliter effundente, gladio suo prostratum. Et quidem nos injurias nobis specialiter irrogatas, et maxime pro justitia laborantibus, et a justitiae impugnatoribus ingestas, libenter ferimus. Discipuli enim sumus illius, de quo apostolorum princeps ait: Qui cum malediceretur, non maledicebat: et cum pateretur, non comminabatur (I Petr. II). De talibus enim Veritas loquitur: Si patremfamilias Beelzebuth vocaverunt: quanto magis domesticos ejus? (Matth. X.) Et rursus eos, qui propter nomen illius persecutionem, et maledicta toleraturi erant, beatos esse pronuntiat, dicens: Beati estis cum maledixerint vobis, et persecuti vos fuerint, et dixerint omne malum adversus vos mentientes propter me (Matth. V). Ubi ergo, teste conscientia, Deus in causa est, ibi omnino beatitudo speranda: et ubi mendacium saevit, ibi convicia nulla timenda. Sicut ergo nos propter Deum etiam a non vera dicentibus injurias nobis illatas aequanimiter ferimus; ita quoque oportet pietatem vestram sacerdotibus, qualescunque sint, propter eum cui deserviunt, reverentiam potius, quam injurias exhibere. Sed de his jam cum sancto papa vobis loquamur Gregorio (Epist. lib. IV, ep. 31): Nam in divinis eloquiis sacerdotes aliquando dii, aliquando angeli vocantur. Nam et per Moysen de eo, qui ad juramentum deducendus est, dicitur: Applica illum ad deos (Exod. XXII), videlicet ad sacerdotes. Et rursum, scriptum est: Diis non detrahes (ibid.), scilicet sacerdotibus. Et propheta ait: Labia sacerdotis custodient scientiam, et legem requirent ex ore ejus, quia angelus Domini exercituum est (Malach. II).

Quid ergo mirum, si illos imperialis pietas honoret, quibus in suo eloquio honorem tribuens, eos aut angelos, aut deos ipse etiam appellat Deus? Ecclesiastica quoque testatur historia (Rufin., Hist. eccl., lib. I, cap. 2), quia cum piae memoriae Constantino principi scripto oblatae accusationes contra episcopos fuissent, libellos quidem accepit, et eosdem qui accusati fuerant, episcopos convocans, in eorum conspectu libellos, quos acceperat, incendit dicens: Vos dii estis, a vero Deo constituti; ite, et inter vos causas vestras deponite, quia dignum non est, ut nos judicemus deos. In qua sententia sibi magis ex humilitate, quam illis aliquid praestitit ex reverentia impensa. Ante eum quippe pagani in republica principes fuerant, qui verum Deum nescientes, deos ligneos et lapideos colebant, et tamen eorum sacerdotibus honorem maximum tribuebant. Quid igitur mirum, si Christianus imperator veri Dei sacerdotes honoret, dum pagani, ut praediximus, principes honorem impendere sacerdotibus noverunt, qui diis ligneis et lapideis serviebant? Haec ergo non tantum specialiter, quantum generaliter pro omnibus asserimus sacerdotibus: quoniam adhuc nescimus, quis in terribili Dei judicio qualis futurus sit. Etenim Paulus egregius praedicator dicit: Nolite judicare ante tempus, donec veniat Dominus, qui et illuminabit abscondita tenebrarum, et manifestabit consilia cordium ((I Cor. II). Hoc tamen breviter dicimus, quia, licet peccatores et indigni, plus tamen de venturi Domini misericordia, quam de vestra pietate praesumimus. Nam sunt multa, quae de judicio illius homines ignorant: quia fortasse quae vos laudatis, ille reprehendet, et quae vos reprehenditis, ille laudabit. Non ergo quales sint sacerdotes Domini, sed quid de Domino loquantur, est vobis magnopere praevidendum. Nec in vicariis beati Petri apostoli vobis est attendendum, qui sint, sed quid pro correctione ecclesiarum, quid pro salute vestra satagant. Neque enim illos inferiores dicetis Scribis et Pharisaeis sedentibus super cathedram Moysi: de quibus Dominus praecepit dicens: Quaecunque dixerint vobis facite et observate: secundum opera vero eorum nolite facere (Matth. XXIII). Ergo, imperator, considera, si illos dixit audiendos, qui super cathedram Moysi sedebant, quanto potius his, qui super cathedram Petri resident, esse existimetis obaudiendum? Et si illorum non opera, sed dicta facere et observare jubet, quanto potius horum, quicunque sint ipsi, dicta et monita custodienda sunt, et amplectenda? Quid autem nos mali volumus [forte, volumus? Quid frustra, etc. HARD.], quia frustra indignamini? et contra Evangelium, quod dicit: Qui dixerit fratri suo, Fatue, reus erit gehennae ignis (Matth. V), nos levitatis nomine lacessendos opinamini: vobis nihil, nisi quod est salubre: nihil nisi quod sit Deo acceptum, offerre studentes? Scimus tamen nos a phreneticis [ut in comment. Galas. ad Faust.: Sic phrenetici solent, etc., HARD.], quos portamus, et sputa perpeti, et colaphis caedi, et eis quod ad salutem pertinet nihilominus exhibere. Nam et in eorum loco per abundantiam gratiae Dei sedemus, qui propter veritatem laborantes, a Constantinopolitanis saepe talia pertulerunt, qualia nunc nos ferre dignoscimur, quae sufficienter (ubi opportunitas exegerit) ostendemus in subditis: neque enim fas esse judicamus, ut ad imitationem inferiorum [edit. Rom. addit., ac infirmorum] tales nos sinamus credi, quales a vobis cernimus praedicari. Exemplum sequentes Salvatoris, qui cum a Judaeis, Daemonium habes, audiret, hoc humiliter dicens: Ego daemonium non habeo (Joan. VIII), refutavit. Ita quoque nos, cum de nobis, quae vera non sunt, audimus, veraci ac rationabili responsione a nobis illa removere satagimus.

Verumtamen quae ad Ecclesiae Romanae injuriam, quae ad ipsius privilegiorum imminutionem, quae ad sedis apostolicae praesulum derogationem scripsistis, quanta possumus constantia retundemus, et nullis terroribus, nec ullis detractionibus vestris repressi, quanta possumus virtute destruere, utpote veritatis inimica, studebimus. Dixistis enim, quod nullus antecessorum nostrorum a sexta synodo meruerit a vobis, quod nos meruisse dignoscimur: quid tamen meruerimus evidenter nullatenus indicastis, nisi forte litteras praedicatorias hoc dicto velitis intelligi nos a vobis nunc tantum meruisse suscipere, a sexta synodo propter aliquod dogma, vel disciplinam quamlibet ecclesiasticam. Et hoc dicitis quasi nostrum fuerit opprobrium, eo quod sedem apostolicam in nullo quaerere antecessores vestri dignati fuerint, cum magis eorum fuerit dedecus: quia per tot annorum curricula diversarum haereseon morbis languentes medicinale remedium non quaesierint: quin potius medicinam sponte a nobis sibi porrectam quasi desperati, vel quasi cor impoenitens gerentes, ab ipsis faucibus projecerint; dum tantae salutis oblatae ministros duplici modo interemerint: quoniam aut participes illos sui erroris effectos spiritaliter occiderunt, sicut tempore reverendae memoriae Cononis papae contigit, qui post sextam synodum exstitit: aut certe corporaliter illos non consentientes sibi necaverunt, sicuti sub venerabili papa Gregorio factum est, qui post sextam synodum fuit, quando pro zelo fidei, et sanctarum imaginum reverentia religiosi viri, ac Dei famuli directi in exsilium missi sunt, et bona confessione hujus mundi finierunt vitam.

Denique a sexta synodo imperatores, aut haeretici, aut, licet perpauci catholici: fuerunt et haeretici quidem, si mittere ad nos dedignati sunt, non est mirum: noverant enim per gratiam Dei se nos nunquam penitus sibi sociaturos. Fuit autem quando nos sibi saepe sociari tentantes cum magno sunt dedecore et opprobrio repulsi, et digna constantia a nobis, et non a Constantinopolitana Ecclesia crebro retusi. Quando vero catholici fuerunt, et pium dogma, vel ecclesiasticam correctionem defendere voluerunt, nostrum praesidium quaesierunt, sicut synodus sub Constantino et Irene facta indicat (VII synod., act. 2): in cujus initio, id est in epistola beatae memoriae praesulis Adriani, quantum idem pontifex illam praesumptionem, qua ex laicis quidam subite tonsurantur, et in episcoporum numerum exacervate prosiliunt, damnaverit, si diligenter inquisieritis, profecto invenietis, si tamen non falsata Graecorum more, sed sicut a sede missa est apostolica penes Ecclesiam Constantinopolitanam hactenus perseverat, et epistolae diversae sanctissimis pontificibus Leoni scilicet et Benedicto decessoribus nostris missae testantur. Ergo cum ita sint haec, quae de multis partim commemoravimus, non jam verum est illud, quod dicitur, a sexta synodo non [forte, nos, HARD.] meruisse suscipere quod nunc a vobis ipsi meruimus.

Praeterea scripsistis jussisse vos quosdam, qui sub nobis existunt mitti ad vos, quod longe est a piorum imperatorum affectu, quorum sicut locum tenetis, utinam ita et pietatem sectemini, quod longe, inquam, est a principibus sedis apostolicae reverentiam observantibus. Non quippe hoc dixit Honorius, qui reverendo praesuli Bonifacio scribit, dicens (Honorius in epist. ad Bonifacium I): Petimus uti quotidianis orationibus apostolatus tuus, studium, ac votum suum circa salutem, atque imperium nostrum dignetur impendere. Non, inquam, hoc dixit Valentiniani et Marciani pia dualitas ad beatum papam Leonem scribens: Et tuam, inquiens, sanctitatem principatum in episcopatu divinae fidei possidentem sacris litteris in principio justum credidimus alloquendam, invitantes atque rogantes ut pro firmitate et statu nostri imperii aeternam divinitatem tua sanctitas deprecetur. Non hoc dixit Justinianus, qui dicit sancto papae Joanni, etiam promulgatis legibus id interserens (leg. Nos reddentes, cod. de sum. Trin.). Petimus vestrum paternum affectum, ut vestris ad nos destinatis litteris, manifestum nobis faciatis, quod omnes qui praedicta recte confitentur, suscipit vestra sanctitas, et eos qui Judaice ausi sunt rectam denegare fidem, condemnat. Et rursus: Petimus, inquit, vestram beatitudinem orare pro nobis, et Dei nobis acquirere providentiam. Non hoc dicit Constantinus, qui Dono papae scribens etiam jurando benignitatem, et honorem circa sedem exhibet apostolicam in his verbis: Per Deum, inquiens, omnipotentem, non est apud nos partis cujuslibet favor, sed aequalitatem utrisque partibus conservabimus, nullatenus necessitatem facientes in quocunque capitulo eis, qui a vobis diriguntur quoquomodo, sed et omni honore cum competenti munificentia, et susceptione dignos eos habebimus: et si quidem utrinque convenerint, ecce bene: sin autem minime convenerint, iterum cum omni humanitate eos ad vos dirigemus. Et post pauca: Invitare enim et rogare possumus ad omnem emendationem, et unitatem omnium Christianorum, necessitatem vero inferre nullatenus volumus. Non hoc alius Constantinus, et Irene Augusti dicunt, qui ad Adrianum papam scribentes, aiunt: Rogamus vestram paternam beatitudinem, magis quidem Dominus Deus rogat, qui vult omnes salvos fieri, et in agnitionem veritatis venire (I Tim. II), ut det seipsam, et nullam tarditatem faciat, et ascendat huc. Et paulo post: Si non potuerit, inquiunt, ascendere huc, eligat viros pretiosissimos, et dirigat una cum syllabis, etc. O imperator, saltem nunc non agnoscitis quam a priorum imperatorum pietate in hac re differatis, et quam vos vestra ab eorum discrepet divinitus inspirata modestia? Illi quippe: Petimus, invitamus, ac rogamus, ecce sparsim ad sedis apostolicae praesules, sed pari pietate clamant. Vos autem quasi non mansuetudinis et reverentiae, sed solius imperii eorum haeredes effecti, et in causa pietatis illos imitari nolentes praecepisse, jussisse, ac imperasse vos, ut quosdam subjectorum nostrorum ad vos mitteremus, asseritis: et hoc ipsum vos quidem egisse nescimus, cujus instigationibus fascinati, et oblivioni traditi dicitis: porro factum a vobis nulla recordatione recolimus; nusquam enim nobis tale quid jussisse vos (ni fallimur) hactenus reminiscimur, nusquam vos ad tantam circa sedem beati Petri apostolorum principis irreverentiam devenisse cognovimus. Revolventes enim epistolam, quam tunc per venerabiles episcopos et Arsam virum gloriosum spatharium miseratis, nil jussisse vos nobis, sed potius obsecrasse, atque rogasse nos omnino reperimus. In quo datur intelligi, cum nunc aliter perhibeatis, aut vos oblitos eorum fuisse, quae antea miseratis, aut certe poenituisse pro his, quae humiliter petiveratis. In tantam vero furoris abundantiam prorupistis, ut linguae Latinae injuriam irrogaretis, hanc in epistola vestra barbaram et Scythicam appellantes ad injuriam ejus qui fecit eam; omnis enim operis derogatio ad opificis redundat injuriam. O furorem! qui nec linguae novit parcere, quam Deus fecit, et quae inter caeteras in nomine Domini hortante Apostolo; Confitetur, quia Dominus noster Jesus Christus in gloria est Dei Patris (Philipp. II). Et quae cum Hebraea, atque Graeca in titulo Domini a reliquis discreta, insignem principatum tenens omnibus nationibus praedicat Jesum Nazarenum regem Judaeorum quem titulum multi Judaeorum corrumpere voluerunt (Joan. XIX), sicut vos nunc hujus celeberrimae linguae tentatis insigne destruere, sed minime potuerunt; scriptum quippe divinitus in libro psalmorum fuerat (Psal. LVI, LVII et LVIII): Ne corrumpas tituli inscriptionem, vel quia Christiani sunt, quorum linguam barbaram, vel Scythicam appellatis, gloriam vestram, quare non pudeat, obstupescimus. Cum enim barbari omnes et Scythae, ut insensata animalia vivant, Deum verum nesciant, ligna autem et lapides adorent, in eo ipso quo verum Deum colit lingua Latina, quantum barbaram, vel Scythicam linguam antecedat, agnoscitur. Jam vero si ideo linguam barbaram dicitis, quoniam illam non intelligitis, vos considerate quia ridiculum est vos appellari Romanorum imperatores, et tamen linguam non nosse Romanam.

Ad extremum autem, si jam saepe nominatam linguam ideo barbaram nuncupatis, quoniam a translatoribus in Graecam dictionem mutata, barbarismos generat, non linguae Latinae, sed culpa est, ut opinamur, interpretum, qui quando necesse est non sensum e sensu, sed violenter verbum edere conantur e verbo. Ecce enim in principio epistolae vestrae imperatorem vos nuncupastis Romanorum, et tamen Romanam linguam barbaram appelare non veremini. Ecce quotidie, imo vero in praecipuis festivitatibus inter Graecam linguam veluti quiddam pretiosum hanc quam barbaram et Scythicam linguam appellatis, miscentes, quasi minus decori vestro facitis, si hac etiam non bene, ac ex toto intellectu in vestris obsequiis, ac officiis non utamini. Quiescite igitur vos nuncupare Romanos imperatores; quoniam secundum vestram sententiam barbari sunt, quorum vos imperatores esse asseritis.

Romani quippe hac lingua, quam barbaram vos et Scythicam vocatis, utuntur. Quiescite jam utpote tantae detestationis dictionem in vestro palatio memorare, et adhuc si pleniter illam exsecramini, etiam ab ecclesiis vestris removere satagite.

Istius enim dictione linguae Constantinopolitana Ecclesia lectionem apostolicam et evangelicam in stationibus fertur primitus recitare: sicque demum Graeco sermone propter Graecos utique ipsas lectiones pronuntiare: sed quia tantum haec impietas Ecclesiae Constantinopolitanae hactenus defuisse putatur, ut tota ibidem nequitia suppleatur: hoc restat a vobis solummodo perficiendum. Verum de hoc nos respondisse sufficiat, non tam injuriam linguae defendere procurantes, quam mutatae mentis vestrae inconstantiam exaggerantes.

Caeterum dicitis non ideo ad nos misisse vos, ut secundum judicium Ignatius sustineret, ad quod veraciter respondemus: ideo vos misisse procul dubio, quia posterior hoc probat eventus. Nisi enim voluissetis, nec id fieri sineretis. Imo nos, ut verius dicatur, non ideo misimus, ut interim quodlibet Ignatius frater et coepiscopus noster subiret judicium, sed ut causa illius diligenter investigata, et ad liquidum reperta, juxta illud beati Job dicentis: Causam quam nesciebam, diligentissime investigabam (Job XXIX), plena nobis ac incunctanti relatione patesceret; sicque demum juxta sacros canones missorum nostrorum relationibus certificati, si decerneremus mittendos esse qui praesentes cum episcopis judicarent habentes nostram auctoritatem, a quo destinarentur, esset in nostro arbitrio; si vero crediderimus episcopos sufficere, ut negotio terminum imponerent, faceremus quod sapientissimo judicio judicaremus? Si autem Ignatius, ut fertis, jam judicatus erat, quamobrem illum secundo judicio [deesse vid. judicari, HARD.] voluistis contra illud quod scriptum est: Non judicabit bis in id ipsum? (Nahum I.) Sed in hoc manifeste datur intelligi, non vos bonam conscientiam gessisse, quando iterato illum ad tribunalia concilii [concilia] pertraxistis: sed quasi non perfecte, neque legitime depositum praesentia [forte, in praesentia, et mox, damnationi, HARD.] missorum nostrorum, tanquam majoris auctoritatis existentium damnatione subjicere contendistis: dicentes vero quod synodice fuerit condemnatus, fortasse quia non addidistis canonice divinitus actum est. Congregatio enim malignantium, non canon juste judicantium illum damnationi subegerat, imo vero afflictioni et tribulationi subdiderat.

Etenim illi, qui tunc convenerunt contra jam dictum venerabilem virum, aut suspecti, et ab heri et nudiustertius inimici ejus erant, aut excommunicati, aut depositi, aut subjecti ipsius, aut certe inferioris dignitatis exstiterunt. Quorum omnium nullus personam legitimorum judicum habere sine dubio poterat, vel accusatorum in omnibus duntaxat negotiis: quae sigillatim Deo docente, ac summatim omnia ita se habere monstrare conabimur.

Igitur quia suspecti, et inimici judices esse non debeant, et ipsa ratio dictat, et plurimis probatur exemplis. Nam quid gratius et amabilius dare quis inimico potest, quam si ei ad impetendum commiserit, quem laedere forte voluerit? Quod provide Constantinopolitana synodus canonum suorum sexto dignoscitur prohibere capitulo, quod tamen non apud nos inventum, sed apud vos haberi perhibetur. Verum novimus nos apostolicis imbuti documentis, etiam sententiis uti paganorum, quanto magis Christianorum, atque catholicorum? et contra ipsos quorum nec vitam sequimur, nec mentem erroneam imitamur? Denique apostolus Paulus de libris paganorum aliqua in suis scriptis posuit, ut est illud ad Titum: Cretenses semper mendaces, malae bestiae, ventres pigri, cupidi (Tit. I). Et iterum in Actibus apostolorum de Deo ait: In quo vivimus, movimur, et sumus (Act. XVII): nunquid ideo etiam cuncta recipienda sunt, quae cum his pariter sunt prolata? Ait autem praedictus canon: Quoniam multi ecclesiasticum ordinem confundere ac subvertere volentes amore inimicitiae, et calumniose causas quasdam contra dispensatores ecclesiarum orthodoxos episcopos confingunt, nihil aliud quam foedare sacerdotum existimationes, et turbationes peccatorum populorum conficere conantes: propter quod placuit sanctae synodo episcoporum, qui Constantinopolim concurrerunt, ne sine discussione admittantur accusatores, nec omnibus praecipiatur accusationes facere contra dispensatores ecclesiarum.

Veniamus ergo et ad sanctam Chalcedonensem synodum, et quid nobis de Athanasio Parrhenorum episcopo referat (Act. XIV), audiamus. Is enim antistes tertio evocatus ad synodum, quia non occurrit, a patriarcha suo canonice condemnatus exstiterat: sed solum quia cum vocaretur ad synodum, quod suus inimicus esset ipse, qui judicabat, clamavit: a sancta Chalcedonensi synodo ad causas illatas sibi examinandas reservatur, et nisi denuo convincatur, recipere ecclesiam propriam judicatur. Quod si Athanasius a patriarcha suo depositus, quia de inimicitia ipsius conquestus est, iterato ad judicium renovandum dirigitur, et nisi manifesta sibi officiant crimina, suae reddi ecclesiae praecipitur: quanto magis Ignatius, qui non a patriarcha, sed ipse potius existens patriarcha minime debuit ecclesia propria inimicis et suspectis judicibus decernentibus exspoliari? Quod quamvis factum sit, multo magis quam Athanasius inimicorum soluto judicio, sua oportuerat ab ecclesia recipi.

Veniat et facundissimus noster papa Gelasius (in Commonitorio ad Faustum), haereticorum expugnator fortissimus, et quod de Constantinopolitanis more solito tunc aegrotantibus dixit, etiam nobis edisserat: Quaero, inquit, tamen ab his judicium, quod praetendunt, ubinam possit agitari, an apud ipsos, ut iidem sint inimici testes et judices? Sed et tali judicio nec humana debent committi negotia: quod si judicio ubi iidem sunt inimici qui judices, nec humana debent committi judicia; quanto minus divina, id est ecclesiastica? Qui sapiens est intelligat. Et revera hinc Justinianus imperator pius legibus suis promulgasse dignoscitur (l. Apertissime, cod. de Jud.) dicens: Licet ei, qui suspectum judicem putat, antequam lis inchoetur, eum recusare, ut ad alium recurratur. Nam quodammodo naturale est suspectorum judicum insidias declinare, et inimicorum judicium semper velle refugere. Hinc sanctus Athanasius inimicorum saepe declinavit insidias: hinc sanctus Joannes os aureum concilii contra se congregati renuit intrare collegium. Quinimo hinc psalmista David, et Elias eximius prophetarum Saulis vel Achab refugiunt prorsus insaniam (I Reg. XXII; III Reg. XIX).

Quod autem hi qui a jam fato fratre et comministro nostro Ignatio depositi, excommunicati, vel anathematizati fuerant, nullam adversus eum intorquere damnationem potuerint, ex prolato secundae universalis synodi capitulo declaratur, cum dicitur (cap. 6): Si vero ecclesiasticum fuerit crimen, quod episcopo illatum exstiterit, tunc probari oportet accusantium personas, ut primo quidem haereticis non liceat accusationes contra orthodoxos episcopos pro ecclesiasticis negotiis facere. Sed ne hos haereticos esse denegetis, audite sequentia. Haereticos autem, inquiunt, dicimus tam eos, qui olim ab Ecclesia projecti sunt quam qui post haec a nobis anathematizati sunt. Porro si adhuc nec sic creditis, audite quod subditur: Praeter hos autem, aiunt, et eos qui fidem quidem sanam simulant confiteri. Schismaticos etiam, et eos qui seorsum a communicantibus nobis episcopis collectas faciunt. Deinde vero, et si quidam ab Ecclesia super causis quibusdam reprehensi fuerunt, et projecti aut excommunicati sive ex clero, sive ex laicali ordine, nec his licere accusare episcopum, antequam proprio crimine primitus exuantur.

Similiter autem et eos qui sub accusatione priori consistunt, non ante esse acceptabiles in accusationem episcopi, aut aliorum clericorum, quam innoxios semetipsos illatorum sibi ostenderint criminum.

Quid autem periculi regulae hujus immineat contemptoribus, non ignoratis. Praeterea quis de considentibus ibidem non de praedictis exstitit haereticis atque schismaticis? Nonne Gregorius Syracusanus millies condemnatus? Nonne Eulampius, Petrus, item Petrus, qui pro nefandis actibus suis et ore confessis depositionem, deinde anathema inciderunt? et alii quos enarrare longissimum est. Ecce quales inter caeteros erant, qui contra praefatam regulam centum quinquaginta Patrum, os contra venerandum patrem suum aperire non sunt reveriti. Et cum essent ligati ligare; et cum essent mortui, et in suis penetralibus jam fetidi, virum per totum mundum redolentem mortificare conati sunt, et malae opinionis nidoribus aspergere tentaverunt.

Sed iterum videte Romanae sedis pontificem a vobis quidem derogatum, sed a totius Christianitatis unanimitate veneratum, et magnae synodi Ephesinae praesulem Coelestinum, quid censeat de his, qui depositi et excommunicati a Nestorio fuerant, postquam depositus coram oculis summi arbitri jam esse credebatur. Et multo magis hoc de fratre et consacerdote nostro Ignatio esse censendum arbitramini, qui non a praelato quolibet sicut isti, sed a se dejectis talia pertulit. Ait enim episcopis orientalibus scribens (in ep. 6): Si quis vero aut ab episcopo Nestorio, aut ab aliis, qui eum sequuntur, ex quo talia praedicare coeperunt, vel excommunicatus, vel exutus est, seu antistitis, seu clerici dignitate; hunc in nostra communione et durasse et durare manifestum est. Nec judicamus eum remotum: quia non poterat quemquam ejus removere sententia, qui se jam praebuerat ipse removendum. Item idem ad clerum Constantinopolitanum aperte inquit (ep. 4): Sedis nostrae sanxit auctoritas, nullum sive episcopum, sive clericum, seu professione aliqua Christianum, qui a Nestorio, vel ejus similibus, ex quo talia praedicare coeperunt, vel loco suo, vel communione dejecti sunt, vel dejectum, vel excommunicatum videri: sed hi omnes in nostra communione et fuerunt et hucusque perdurant: quia neminem vel dejicere, vel removere poterat, qui praedicans talia titubabat.

Intellexistisne, imperator, ex superius memoratis non potuisse, ut non dicamus praelatum suum, saltem quemlibet removere, qui fuerant olim ipsi remoti, nec dejicere quemquam jam ante prostrati? Ad infirmandam quoque sententiam damnatorum, etiam illud valere credimus, quod sancta synodus ad praefatum papam (conc. Ephes. in ep. ad Coelestinum), quae apud se gesta sunt, referens, pro Joannis Antiocheni amputanda antistitis exaggerata praesumptione, quosdam eorum, qui contra sanctum Cyrillum et Memnonem latrabant, sine civitatibus vacantes autem, et ecclesias non habentes: alios vero ante multos annos pro acerbis causis depositos a suis metropolitis, inter alios plurimos fuisse suggessit. Quibus per omnia vestrates, ut ita dicamus, depositores Ignatii comparari plurima ex parte non immerito possunt: ibi namque et sine sedibus, et vagi, atque pro suis acerbis facinoribus a propriis metropolitis inventi sunt episcopatu privati. Ibi etiam communione extorres, et anathematis damnationis consortes fuisse probantur. Unde miramur quomodo excommunicati ad judicandum recepti sint, cum secundum apostolicos canones sine commendatitiis litteris in communione sola recipi prohibeantur (conc. Carth. III, c. 21). Absurdum etenim est ut cui non licet etiam cum minimis juxta sacras regulas communicare, liceat penes vos etiam de majoribus judicare.

Sed jam de hoc plenissime, Deo auxiliante, dicamus; et quod a subjectis suis praelatus non debeat sui dispendium perpeti, aut calumniis impeti demonstremus. Quod quia Ignatius, frater et coepiscopus noster, inique pertulit, omni lamentatione plorandum est: et certe patres a filiis honorari non solum divinis (Exod. XX), verum etiam humanis legibus praecipiuntur. Et si hoc carnales, quanto potius spiritales digna penitus a filiis debent veneratione potiri? Quanto enim spiritus carnem praecellit, tanto magis ea quae sunt spiritualia carnalibus oportet omnibus anteponi.

Verum si hoc Ignatii subditi dedignati sunt attendere, saltem scelus Judaeorum in Christum patratum perhorruissent committere: nec acuerent linguas suas adversus patrem ac magistrum suum ipsi, sicut serpentes, nec esset gladius in labiis eorum, nec fierent dentes eorum arma et sagitta, et lingua eorum machaera acuta, formidantes scilicet ne de se Salomon sapientissimus dixisse videretur: Generatio quae patri suo maledicit (Prov. XXX). Et rursus: Generatio quae pro dentibus gladios habet, et commandit molaribus suis (ibid); et iterum: Oculum, qui subsannat patrem, effodiant eum corvi de torrentibus, et comedant illum filii aquilae (Gen. IX). Denique si Cham, videns patris verenda, risit potius quam (ut caeteri) cooperuit, maledictionem in filio percepisse legitur: quanto potius hi qui verecundiam patris non solum, si quaelibet fuit, minime cooperuerunt, sed et riserunt, et falso ad subsannationem sui moris homines provocaverunt; atque, quod est deterius, patenter contra ipsum de pharetra iniquitatis suae sagittam judicii produxerunt? Non sic econtra filii sobrii, non sic, sed aversi operuerunt. Quod moraliter egregius doctor papa Gregorius interpretatus, ait (lib. XV Moral. c. 22): Aversari dicimus quod reprobamus. Quid est ergo, quod filii verenda patris superjecto dorsis pallio aversi venientes operiunt, nisi quod bonis subditis sic praepositorum suorum mala displicent, ut tamen haec ab aliis occultent? Operi mentum aversi deferunt, quia dijudicantes factum, et venerantes magisterium, nolunt videri quod tegunt.

Sed haec dicentes, nolite nos aestimare cujuscunque proximorum nostrorum, quae sunt digna reprehensione velle defendere; sed quod ita velim filios circa spiritalem patrem, et discipulos erga magistrum devotos ac sobrios esse ut nulla penitus temeritate ad eorum vitam, ut non dicamus, dijudicandam, sed nec saltem tenuiter reprehendendam prosiliant. Quoniam, docente praefato papa in libro Regulae pastoralis (lib. III Pastor. cap. 5): Admonendi sunt subditi, ne praepositorum suorum vitam temere judicent, si quid eos fortasse agere reprehensibiliter videant, ne unde recte mala redarguunt, inde per elationis impulsum in profundiora mergantur. Admonendi sunt, ne cum culpas praepositorum considerant, contra eos audaciores fiant; sed sic quae valde sunt eorum prava, apud semetipsos dijudicent, ut tamen divino timore constricti ferre sub eis jugum reverentiae non recusent.

Quod melius ostendimus, si David factum ad medium deducamus. Saul quippe persecutor cum ad purgandum ventrem speluncam fuisset ingressus, illic cum viris suis David inerat, qui jam tam longo tempore persecutionis ejus mala tolerabat; cumque eum viri sui ad feriendum Saul incenderent, fregit eos reprehensionibus, quia manum mittere in christum Domini non deberet. Qui tamen occulte surrexit, et oram chlamydis ejus abscidit (I Reg. XXI). Quid enim per Saul nisi mali rectores? Quid per David nisi boni subditi designantur? Saul igitur ventrem purgare, est pravos praepositos conceptam in corde malitiam usque ad opera miseri odoris extendere, et cogitata apud se noxia factis exterioribus exsequendo monstrare. Quem tamen David ferire metuit: quia piae subditorum mentes ab omni se peste obtrectationis abstinentes praepositorum vitam nullo linguae gladio percutiunt, etiam cum de imperfectione reprehendunt. Qui et si quando pro infirmitate sese abstinere vix possunt, ut extrema quaedam atque exteriora mala praepositorum, sed tamen humiliter loquantur, quasi oram chlamydis silenter incidunt: quia videlicet dum praelatae dignitati saltem innoxie et latenter derogant, quasi regis superpositi vestem foedant; sed tamen ad semetipsos redeunt, seque vehementissime vel de tenuissima verbi laceratione reprehendunt. Unde bene et illic scriptum est: Post haec David percussit cor suum, eo quod abscidisset oram chlamydis Saul (I Reg. XXIV). Facta quippe praepositorum oris gladio ferienda non sunt, etiam cum recte reprehendenda judicantur. Si quando vero contra eos, vel in minimis lingua labitur, necesse est ut per afflictionem poenitentiae cor prematur, quatenus ad semetipsum redeat, et cum praepositae potestati deliquerit, ejus contra se judicium a quo sibi praelata est, perhorrescat.

Nam cum praepositis delinquimus, ejus ordinationi, qui eos nobis praetulit, obviamus. Unde Moyses quoque cum contra se et Aaron conqueri populum cognovisset, ait: Nos enim quid sumus? nec contra nos est murmur vestrum, sed contra Dominum (Exod. XVI). Hinc etiam praedicator veritatis Paulus apostolus subditis suis, et quibus Christi Evangelium praedicabat dicit: Mihi autem pro minimo est, ut a vobis judicer (I Cor. IV). Hinc Sixtus apostolicae sedis antistes Euphemium episcopum damnasse describitur (De expurgat. Sixti papae III, c. 8), nihil aliud in depositione illius objiciens, nisi quod Polychronium Hierosolymitanum episcopum pontificem suum accusaverit. Et quidem Polychronius a legatis sedis apostolicae, eo quod sedem Hierosolymitanam primam esse mendaciter affirmabat, et per simoniacam haeresim ordinationes fecisse probatus est, ecclesiae privatus est gubernaculis, et urbe rejectus. Sed et Euphemius nihilominus quia hunc praesumptuose (licet veraciter) accusaverat, damnationi a synodo subjectus est.

Et quoniam linguam suam contra sibi praelatum erexerat, anathema suscepit; adeo ut Leo Ecclesiae Romanae diaconus ei diceret: Ex te enim damnaberis, quoniam pontificem, qui te consecravit coepiscopum condemnabas et accusabas. Qui cadens in terram ante omne concilium episcoporum ibi confitebatur se peccasse, Abundio episcopo misso ab urbe Roma, dicente: Non licet quemquam accusare pontificem suum, quoniam judex non judicabitur. Quo audito, Valentinianus Augustus (sicut apud nos scriptum habetur), cujus vos in hoc imitatores esse debetis, gavisus est in damnatione episcopi Euphemii, qui exstitit accusator Polychronii pontificis sui.

Consonat autem huic necessariae sententiae sanctus Silvester, et magni Constantini baptizator Augusti, dicens: Neque ab Augusto, neque ab omni clero, neque a regibus, neque a populo, judex judicabitur: haud dubium, quin ecclesiasticus Pelagius quoque praesul apostolicus cuidam regi Francorum scribens, sic dicit: Cum celsitudini vestrae multa dona misericordia divina contulerit, pro amore tamen quem Ecclesiae ejus sinceriter exhibetis, fecit vos multis regnantibus clariores: quoniam inter alias regni vestri curas tranquillitate sanctae Ecclesiae praecipuam sollicitudinem vos certum est exhibere.

Quae cum ita sint, miramur quia quantum nobis praesentium portitorum suggestio patefecit, passi estis subripi vobis et Sabaudum fratrem et coepiscopum nostrum Arelatensis civitatis antistitem, cujus Ecclesia in regionibus Gallicanis primatus privilegio et sedis apostolicae vicibus decoratur, ad petitionem episcopi ab ipso ordinati in judicium sequentis civitatis episcopi, quod nulla ecclesiastica lege vel ratione conceditur, judicandum juberetis occurrere, ut ipso de conculcato loci sui praejudicio conquerente, ille qui usurpavit, necesse sit de illicita praesumptione culpari. Pro quibus Christianitatis vestrae confidentia freti, paterno studio postulamus ut si quid tale factum est, congrua satisfactione celeriter amputetur, nec ullum sui exemplum in perturbatione Ecclesiarum, quas vobis Deus credidit, relinquere concedatur; et hujusmodi causis sollicitam vos in reliquo decet exhibere cautelam, ne quid contra ecclesiasticas regulas petentibus concedatis: quia quod bene cognitum est religiosae menti vestrae, non aliter Deo nostro recte potest regalis devotio famulari, nisi providentia ejus ecclesiasticorum ordinum servetur integritas.

Praeterea suavissimus Pater et papa noster Gregorius, de quo supra diximus, clero Mediolanensis Ecclesiae pro eligendo sibi episcopo litteris praecipiens, ait (lib. II, indict. XI, ep. 29): Pensantes ergo, quae cunctis expediunt, et quem vobis gratia divina praetulerit, integerrimam semper in omnibus obedientiam praebete; judicari namque a vobis ultra non debet semel praelatus; sed tanto nunc subtiliter judicandus est, quanto postmodum judicandus non est. Consecrato autem vobis Deo auctore pastori tota vos mente committite, atque in illo omnipotenti Deo, qui vobis hunc praetulit, deservite. Quibus omnibus rite collectis, satis evidenter, ut opinamur, ostensum est non posse legitime subjectos de praelati sui vita judicare; nec praeter haeresim cujuscunque sit meriti temere reprehendere.

Sed si adhuc placet aliquid de hoc nosse quod delectet, antiqui Patris et venerabilis doctoris Areopagitae Dionysii ad Demophilum verba vobis recitari praecipite: qui etiam in causa pietatis delinquentem sacerdotem nefas sancit a minoribus, vel ab inferioribus judicari, ne fiat in Ecclesia Dei aliquid inordinatum, et status ejus in aliquo confundatur. Verum hucusque quod a suis suffraganeis atque subditis frater et comminister noster Ignatius non debuerit judicari, sed nec facile reprehendi, breviter comprobavimus. Nunc autem divina inspiratione non nos pigebit, nec nobis impossibile erit ostendere vobis (si tamen audire velitis), non posse quemquam rite ab his qui inferioris dignitatis vel ordinis sunt, judicialibus submitti diffinitionibus. Siquidem tempore Diocletiani et Maximiani Augustorum, Marcellinus episcopus urbis Romae, qui postea insignis martyr effectus est, adeo compulsus est a paganis, ut in templum eorum ingressus, grana thuris super prunas poneret. Cujus rei gratia collecto numerosorum concilio episcoporum, et inquisitione facta, hoc se idem pontifex egisse confessus est. Nullus tamen eorum proferre in eum sententiam ausus est, cum ei saepissime omnes perhiberent: Tuo ore judica causam tuam, non nostro judicio; et iterum: Noli, aiunt, audiri in nostro judicio, sed collige in sinu tuo causam tuam; et rursus: Quoniam ex te, inquiunt, justificaberis, aut ex ore tuo condemnaberis; et iterum dicunt: Prima sedes non judicabitur a quoquam.

Hinc etiam superius memoratus confessor Christi Silvester fecit gradus in gremio synodi (synod. Rom., c. 3), ut non presbyter adversus episcopum, non diaconus adversus presbyterum, non subdiaconus adversus diaconem, non acolythus adversus subdiaconem, non exorcista adversus acolythum, non lector adversus exorcistam, non ostiarius adversus lectorem det accusationem aliquam, neque praesul summus a quoquam judicabitur, quoniam scriptum est: Non est discipulus supra magistrum (Matth. X). Sed et cum quidam tempore quodam contra Sixtum papam tentassent quaedam non boni rumoris objicere, et in concilio, cui et Valentinianus Augustus intererat, dictum fuisset (De expurgat. Sixti papae III, cap. 5) non licere adversum pontificem dare sententiam: surrexit idem protinus imperator, et in arbitrio praefati pontificis tribuit judicare judicium suum. Etenim nullus pontificum minorum vel inferiorum urbium subactus judiciis invenitur.

Unde Joannes Antiochenus tertiae videlicet sedis episcopus, inter caetera legitur in Ephesina synodo usque ad correctionem damnatus (in ep. ad Coelest. I), quia Cyrillum Alexandrinum secundae scilicet sedis episcopum, irregulariter damnationi praesumpsit addicere, eadem venerabili synodo ad Coelestinum summae sedis praesulem taliter in scriptis postulante, ac dicente: Indignetur ergo tua religiositas competenter pro his, quae facta sunt; si enim data fuerit volentibus licentia et majores injuriis sedes afficere, et contra eas in quibus non habent potestatem, contra leges sic et contra canones proferre sententias, ibunt ad ultimam confusionem Ecclesiae res.

Deinde vero in sancta Chalcedonensi synodo cum a judicibus Basilio episcopo Seleuciae objiceretur, quare in damnatione Flaviani subscripserit, et ipse responderit: Quoniam in judicio centum viginti, aut triginta episcoporum traditus, necessitatem habui parere his, quae ab illis ordinabantur, et Dioscorus ad haec diceret ei: Erubescens homines praevaricatus es quod bonum est, et fidem sprevisti; non audisti quod scriptum est: Non erubescas in ruinam tuam; praefatus Basilius episcopus respondit: Si apud judices habuissem martyrium, sustinuissem. Etenim Constantinopoli ostendi fiduciam meam, a patre autem, qui judicatur justus, non utitur [HARD. legit, qui judicatur, justis non utitur]; filius enim patri etiam justa dicens, moriatur.

Denique in Epistola legimus ad Hebraeos quod minor a majore benedicatur; restat profecto ut exigente ratione etiam maledicatur. Siquidem haec utique praenoscentes periculosa tempora illi qui ante nos fuerunt, providam in Ecclesiis consuetudinem tradiderunt; hodieque in Ecclesia Romana, quae magistra est omnium Ecclesiarum, impraetermisse servatur, ita ut nullus sacerdos, majore suo non innuente consacerdote, cuilibet rei benedicere nitatur; sed et anterior stans ad pronuntiandam aliquam lectionem, benedictionem quidem postulat, sed ei quislibet inferior non audet penitus benedicere: cur hoc? Nunquid benedicere peccatum est? absit. De maledicis enim, non benedicis, dicit Apostolus: Quia regnum Dei non possidebunt (I Cor. VI); sed per hoc innuitur quantae censurae freno inferiores quique ad suos judicandos praepositos coercendi sunt, si hi nec etiam benedicendi jus ullum penitus obtineant. Et revera, ut superius ex Evangelio, beato Silvestro commemorante, jam diximus: Non est discipulus supra magistrum (Matth. X), si ad benedicendum non, quanto minus ad maledicendum? In tantum autem hanc praesumptionem sancti Patres apud Chalcedonem detestati sunt, ut Dioscorum Alexandrinum antistitem inter caetera idcirco potissimum sine ulla restitutione damnaverint, quia in contumacia permanens, erga primae sedis Romanae privilegium, resipiscere a suis superstitionibus, ut servaretur a prima sede apostolica, noluit, et ponens in coelum os suum, et lingua ejus transeunte super terram (Psal. LXXII), excommunicationem in sanctum Leonem papam dictavit; ita ut in sententia contra ipsum prolata, hoc videantur memorare praecipue dicentes, quoniam secundis excessibus priorem iniquitatem valde transcendit. Praesumpsit enim et excommunicationem dictare adversus sanctissimum et beatissimum archiepiscopum magnae Romae Leonem. Nunquid ibi (Actione 1 conc. Chalced.) legitur inquisitionem fuisse factam, utrum juste, an injuste ipsam jam fatum Dioscorum excommunicationem dictasse? [pro, jam fatus Dioscorus . . . . dictasset. HARD.] Non plane, sed absque omni controversia hoc in eo ulti sunt, quia cum esset inferior, potiorem quibuslibet conatus est lacessere contumeliis; teste Anatolio Constantinopolitano praesule, qui dicit: Propter fidem non est damnatus Dioscorus, sed quia excommunicationem fecit domino archiepiscopo Leoni. Voluerunt enim in domo Dei nihil fieri praeproperum, nihil confusum, nihil inordinatum. Unde apte quoque in Africano concilio diffinitum est capitulo 53 ita: Unusquisque nostrum ordinem sibi decretum a Deo cognoscat, et posteriores anterioribus deferant, nec eis inconsultis aliquid agere praesumant. Et supra memoratus Gelasius papa, multarum destructor haereseon, in decretali epistola ad universos dicit episcopos per Dardaniam constitutos (epist. 11): Si certe de dignitate agitur civitatum secundae sedis et tertiae, major est dignitas sacerdotum quam ejus civitatis, quae non solum inter sedes minime numeratur, sed nec inter metropolitanorum jura censetur. Et item idem in tomo ad Orientales episcopos: Praecipue, inquiens, cum de secundae sedis ageretur antistite, nec ab inferiore qualibet, sed a prima sede jure possit absolvi: inferior quippe potiorem absolvere non potest; sola ergo potior inferiorem convenienter absolvit. Hinc liquido pervidetur quia quem non potest absolvere, non potest judicio inferior potiorem ligare.

Porro cum Theodoricus haereseos Arianae faece pollutus, papam Symmachum usque ad damnationem, multis hunc accusantibus, impetere voluisset (Synodus Romana sub Symmacho), et quotquot potuit ex Liguria, Aemilia, Valeria, et ex diversis regionibus, atque de Sicilia insula hujus rei gratia episcopos Romam colligi praecepisset; et his ad se venientibus dixisset: Plura ad se de papae Symmachi actibus horrenda fuisse perlata, et in synodi oportere, si vera esset inimicorum ejus objectio, indicatione constare; memorati pontifices, quibus allegandi imminebat occasio, suggesserunt: Ipsum, qui dicebatur impetitus, debuisse synodum convocare; scientes quia ejus sedi primum Petri apostoli meritum, vel principatus, deinde secuta jussionem Domini conciliorum venerandorum auctoritas, ei singularem in Ecclesiis tradidit potestatem, nec ante dictae sedis antistitem minorum subjacuisse judicio. Et rursus: Causas, inquiunt, Dei ipsius esse judicio committendas, qui valet corpus occidere, et animam mittere in gehennam (Luc. XII); qui dicit: Mihi vindictam et ego retribuam (Deut. XXXII); apud quem conscientia nuda est, cui non absconduntur occulta. Et iterum, idem ipsi dicunt: Quod dicebatur majori judici, servabamus instruentes eos, quia per nos illis Christus innotuit, non esse ovium lupi insidias praevidere, sed pastoris.

Ad postremum vero isti ipsi venerabiles praesules cum vidissent, quod non sine sui discrimine potuissent contra caput obices manus suas erigere, quidquid de praefati Symmachi sanctissimi papae actibus delatum fuerat, totum Dei judicio reservarunt; ita, ut singuli quique in subscriptione sua hoc patenter indicent, cum dicunt: Laurentius episcopus Ecclesiae Mediolanensis huic statuto nostro, in quo totam causam Dei judicio commisimus, subscripsi. Similiter Petro episcopo Ecclesiae Ravennatis, et caeteris episcopis subscribentibus: nimirum quoniam sicut magnus Christi confessor Ennodius Ticinensis episcopus, qui ab Hormisda apostolicae memoriae Constantinopolim missus innumeras miserias a Graecorum vesania, pro Christi fide et statu Ecclesiae non semel pertulit (in indiculo Hormisdae, ante epist. ejus 11), ex propheta de his meminit: Nunquid gloriabitur securis contra eum qui secat in ea; aut exaltabitur serra contra eum qui trahit eam? (Isa. X.) His ita ex divina Scriptura, et probabihum Patrum doctrina commemoratis, sole clarius exhibuimus, non posse quemquam, qui minoris auctoritatis est, eum qui majoris potestatis est judiciis suis addicere, aut propriis diffinitionibus subjugare. Verum de hoc generaliter nos hucusque dixisse sufficiat.

Caeterum, ut calamum ad Constantinopolitanos praesules specialiter extendamus, aut nunquam omnino, aut certe vix horum aliquis sine consensu Romani pontificis reperitur ejectus, qui tamen hactenus inter depositos annumeretur, et non ab haereticis, vel tyrannis pulsus aut interemptus commemoretur. Denique, ut ex his paucos commemoremus, nonne Maximus, postquam multum a Damaso papa (sicut ejus ad diversos epistolae missae indicant) laboratum est, Constantinopoli pulsus est? Nonne Nestorius, nonne Acacius, nonne Anthimus, Sergius, Pyrrhus, Paulus, Petrus, sedis apostolicae discurrentibus consultationibus, ac decretis ejecti sunt? Cur ergo, cum ita sit, in solo Ignatio Petri memoriam despicere ac oblivioni tradere studuistis, nisi quia pro voto cuncta facere voluistis, constituentes synodum Ephesinae secundae crudelitate consimilem? quamvis ibi Alexandrinus erat, qui cum caeteris sibi sociatis compatriarchis adversus sanctum Flavianum agebat.

Hic autem, ut de patriarchis omittamus, nec unius episcopus civitatulae, aut quilibet ignotae personae adversus tantum pontificem exstitit sententiae promulgator, qui non de suffraganeis et subjectis ejus fuerit. Sed dicitis fortasse non fuisse in causa Ignatii sedem apostolicam convocare necesse, quia non hunc ullus haereseos error involverat. O pietatis intuitum ita recte Deum colentis, et magis suam injuriam quam sui Dei et Domini vindicantis! Nonne magis oportuit circa eum magnanimitatem ostendere, et regularem vos observare censuram? quoniam a Deo nec per haeresim, nec per illum omnino schisma discessit, quam si cunctis pollens virtutibus omnipotenti minime Domino per orthodoxam fidem penitus adhaesisset? Congregastis concilium adversus eum, et ad imperii vestri nutum cuncti sunt famulati minores, et ad votum saecularium, ut cum pace vestra dicamus, de solio imperiali descendentes, cathedram praesularem, ut ita fateamur, ascendistis, et pro desiderio hostium ejus augustalium obliti sceptrorum, quemdam regem Israel imitantes, adversus illum sacerdotalis ministerii arripuistis officium; praesertim cum imperium vestrum suis publicae rei quotidianis administrationibus debeat esse contentum, nec usurpare quae sacerdotibus Domini solum conveniunt (II Par. XXVI).

Dicite, quaesumus, ubinam legistis imperatores antecessores vestros in synodalibus conventibus interfuisse? nisi forsitan in quibus de fide tractatum est, quae universalis est, quae omnium communis est; quae non solum ad clericos, verum etiam ad laicos et ad omnes omnino pertinet Christianos? Vos autem non solum synodo in causa sacerdotis collectae interfuistis, verum etiam numerosa saecularium millia ad videndum ejus opprobrium aggregastis, cum magis debueratis in hoc imitari Constantinum pium Augustum, de quo scriptum est quod dixerit: Quia si vidissem aliquem eorum, qui religioso circumamicti sunt habitu, turpitudinem aliquam operantem, chlamydem meam explicassem, et cooperuissem eum, ne videretur a quoquam. Sed in viro hoc omnia haec oblivioni traduntur: fit plausus de Domini sacerdote scurris et histrionibus. Heu quomodo obscuratum est aurum, libet cum Jeremia clamare; mutatus est color optimus, dispersi sunt lapides sanctuarii in capite omnium platearum (Thren. IV).

Deinde vero contra ritum ecclesiasticum, contraque venerandas leges producitur accusator de imperialibus aedibus, et cui imperari potest, ad falsum dicendum testimonium adhibetur. Fiunt suspecti judices et mercenarii, et lupi custodes qui videbantur esse pastores, non ascendentes ex adverso potestatibus mundi, juxta Ezechielem: Nec opponentes murum pro domo Domini (Ezech. XIII), sed descendentes in infernum viventes (Psal. LIV), hoc est scientes. Submittitur minorum, inferiorum et subjectorum deliberationibus, cum sacris canonibus praecipientibus, et exemplis sanctorum Patrum, semper ubi est major auctoritas sit eundum, et in omnibus controversiis ad potioris sedis judicia dirigatur. Quod non solum a catholicis, verum etiam ab ipsis constat observatum haereticis. Alioquin acephalum liquet esse concilium, ubi de tanta persona agitur, et majorum non exspectatur sententia, cum nec in causa clericorum inferioris gradus, solius episcopi sui judicium tantummodo praesto sit.

Sed ne sine auctoritate canonica quidquam prosequi videamur, nunc Chalcedonensis concilii sanctiones ad memoriam reducamus, quae ita decernunt: Si clericus habet causam adversus episcopum proprium, vel adversus alterum, apud synodum provinciae judicetur; quod si adversus ejusdem provinciae metropolitanum episcopus, vel clericus habet querelam, petat primatem dioeceseos, aut sedem regiae urbis Constantinopolitanae. In quo hic tenor observandus est, ut si videlicet clericus, aut episcopus adversus metropolitanum habet querelam, et tanta urgetur necessitate, vel si hoc grave non ferat, ubicunque sit positus, primatem dioeceseos petat; quod si juxta Constantinopolitanam urbem quisquam eorum constitutus, et solius praesulis ejus judicio velit esse contentus, petat eamdem regiam urbem. Cum enim dixisset: Petat primatem dioeceseos, praeceptum posuit eadem sancta synodus regulamque constituit. Cum vero disjunctiva conjunctione addidisset: Aut sedem regiae urbis Constantinopolitanae, liquet profecto quia hoc secundum permissionem indulsit. Ergo saltem nunc non videtis ad majora semper esse properandum? et quanto magis ad potioris auctoritatis judicium tenditur querimonia, tanto adhuc amplius majus culmen petendum est, quousque gradatim perveniatur ad eam sedem, cujus causa, aut a se negotiorum meritis exigentibus, in melius commutatur, aut solius Dei sine quaestione reservatur arbitrio.

Quem autem primatem dioeceseos sancta synodus dixerit, praeter apostoli primi vicarium, nullus penitus intelligitur. Ipse est enim primas, qui et primus habetur, et summus: quae viritim, si locus exegerit, in subditis demonstrabimus. Ne vero moveat quia singulari numero dioeceseos dictum est, sciendum est quia tantumdem valet dixisse primatem dioeceseos quantum si perhibuisset dioeceseon: plenae sunt enim sanctae Scripturae tali forma locutionis. Denique scriptum est: Fons ascendebat e terra, irrigans universam superficiem terrae (Gen. II). Qui enim non ait, Unus fons ascendebat e terra, sed ait, Fons autem ascendebat e terra, pro numero plurali posuit singularem, ut sic intelligamus fontes multos per universam terram loca vel regiones proprias irrigantes: sicut dicitur miles, et multi intelliguntur; sicut dicta est locusta et rana in plagis quibus Aegyptii percussi sunt (Exod. X), cum esset innumerabilis locustarum numerus et ranarum, ita et hic dioecesim singulariter dixit; sed hanc propter unitatem pacis et fidei pluraliter intelligi voluit.

Illud autem ridere libuit, quod quasi ad majorem firmitatem, concilium adversus Ignatium fratrem et comministrum nostrum congregatum, aequalis numeri cum sancta olim synodo in Nicaea a sanctis fratribus celebrata fuisse perhibetis: quod si ideo est admittendum, quia aequalis numeri cum sancta Nicaena synodo habetur, necesse est ut aut septimam aut octavam hanc synodum vocitetis; necesse est etiam ut tot instabilitate illius synodos colligatis, quot pro Nicaenae synodi sequendis decretis constat fuisse concilia congregata. Quid autem proficit solo numero convenientium personarum sanctam synodum vos fuisse secutos, et moribus hanc esse crudeliter persecutos? Utinam non essent tot numero, sed tamen existerent tales meritis quales erant quibus Christus aiebat: Nolite timere, pusillus grex, quia complacuit Patri meo dare vobis regnum (Luc. XII). Non ergo totidem praesules, sed merita non minora synodum synodo Nicaenae possunt facere parilem, magisque illud advertendum est quia ibi contra unius nuncupati presbyteri vesaniam, non solum multarum regionum pontifices, verum etiam et patriarchae praesedisse referuntur. Hic autem in patriarchae negotio non solum ullus patriarcharum, sed nec ullus alterius dioeceseos inventus est quisquam episcopus, sicut jam significavimus.

Numerus igitur pusillus nec obest, ubi abundat pietas; nec multiplex prodest, ubi regnat impietas. Quinimo quanto numerosior est congregatio malignorum, tanto validior est ad sectandum suorum prava votorum; nec gloriandum est in multitudine, ubi non contra mundi rectores tenebrarum harum contra spiritalia nequitiae certamen assumitur; sed adversus carnem et sanguinem, id est adversus homines, totius belli pondus inducitur; nisi enim Psalmista nosset quamdam non bonorum multitudinem, nequaquam Deo supplicando diceret: Disperge illos in virtute tua (Psal. LVIII). Dispersio enim minorationem facit, minoratio vero abolitionem generat. Nolite ergo gloriari in multitudine, quia non multitudo sed causa damnationem, vel justificationem adducit. Neque enim Ignatium justiorem dixerimus jam memorato David rege, et propheta Domini, qui dicebat: Multiplicati sunt super capillos capitis mei, qui oderunt me gratis (Psal. XXXIX). Sed quid de homine dicimus, cum de Deo nimirum, ex cujus persona haec Psalmista dicebat, in passione ipsius, sicut Evangelium attestatur, tale quid nihilo minus agnoscamus?

Quod autem scripsistis vos idcirco quosdam nostrorum adesse voluisse, quoniam dicebamur cum expugnatoribus sacrarum imaginum concertare, nova profecto adinventio est. Nam apud vos praesentia est missorum nostrorum pro imaginibus sacris, nec digne decertatum est, nec impugnatores earum hactenus errare desierunt; sed sicuti usque ad illud tempus apud vos super hac causa strepitus et blasphemiae non cessarunt, ita et nunc ibidem profana praedicantur et hucusque sacrilega pronuntiantur. Unde apparet legatos nostros non causa pietatis a vobis, sed crudelitatis argumento fuisse quaesitos. Verum ad quid fuerint petiti, res ipsa declarat, videlicet, sicut jam dictum est, ut quod de Ignatio judicandum erat, et acceptum apud omnes, et fixum semper maneret, ut pote quod tantae auctoritatis vicarii judicassent. Nos enim nec saltem tenuis rumor aspersit aliquando cum prava sapientibus sapere, quanto minus concertare? Siquidem nusquam frigidus, nusquam tepidus labor sanctorum apostolicae sedis praesulum circa debitam sacrarum imaginum reverentiam et competentem venerationem apparuit. Nec defuerunt harum impugnatoribus decessorum nostrorum certamina, qui hoc egerunt scriptis, hoc diversis laboribus, hoc etiam suis increpationibus apud mundi hujus principes, ut talis error eminus pelleretur; quamvis dixeritis, non nostri eguisse vos ad expugnandos haereticos pro eo quod jam fuerit hujusmodi haeresis in Nicaea secundo convocata synodo, et a magno Methodio deinde subversa, quasi non et ipsi secundo in Nicaea collectae synodo apostolica nostra sedes praesederit, et prima contra mala sentientes spiritalem sagittam emiserit. Et rursum, quasi non et venerandae memoriae Methodius in Graecia persecutione fervente, hic apud beatum Petrum, et apud nos, ubi olim Athanasius, ubi Paulus, ubi plurimi cum illis, et praeter illos, ubi denique semper catholicis subvenitur, consecuti sint requiem, donec apprehenderet campum certaminis jam satiatus lacte matris hujus omnium sanctae videlicet Romanae Ecclesiae catholicum dogma defendere fuerit eruditus. Et quasi non hinc auctoritatem praedicandi sumpserit, nec hic infulis sacerdotalibus ditatus exstiterit, ad extremum quasi non hinc constantiam Petri, et omnia Pauli ad debellandos Iconomachos arma portaverit, id est loricam justitiae, calceatos pedes in praeparatione Evangelii pacis, scutum fidei, galeam salutis, et gladium spiritus, quod est verbum Dei. Non ergo dicatis non eguisse vos in causa pietatis Romanae Ecclesiae, quae collecta concilia sua auctoritate firmat, sua moderatione custodit. Unde quaedam eorum, quia consensum Romani pontificis non habuerunt, valetudinem perdiderunt.

Quomodo non egeat quaelibet synodus Romanae sedis, quando in Ephesino latrocinio cunctis praesulibus, et ipsis quoque patriarchis prolabentibus, nisi magnus Leo, imitator scilicet illius leonis, de quo scriptum est: Vicit leo de tribu Juda (Apoc. V), divinitus excitatus, os aperiens, totum orbem et ipsos quoque Augustos concuteret, et ad pietatem commoveret, religio catholica penitus corruisset? Nam et in causa sacrarum imaginum ante sanctissimum Methodium, quinimo et ante synodum in Nicaea sub Irene congregatam, cum adhuc hoc schisma noviter esset exortum, et Constantinopolitanos pene cunctos more pestilentiae invasisset, Romani praesules, Gregorius inter caeteros et Stephanus, convocatis episcopis Occidentalium regionum, inveniuntur fortiter dimicasse, et hoc funditus condemnasse. Haec quidem primordiis epistolae imperii vestri respondimus, non quantum poteramus adhuc, sed quantum sufficere credidimus ad convincendam stoliditatem eorum qui talia sapiunt qualia in epistola vestro signo signata et nobis missa resonare videbantur. Non enim nos ex pio corde, vel ore vestro tam profana tamque perversa processisse putavimus.

Ad reliqua vero, quae ex eadem epistola vestra plurima ex parte remanebant, rescribere his pro causis omisimus, videlicet quoniam tanta nos Pater coelestis secundum beneplacitum suum aegrotatione quasi filios suos corripuit, ut non solum quae ad respondendum propositionibus vestris idonea esse perspeximus, valeremus exponere, verum etiam eadem ipsa qualiter dictarentur, nulli, aegritudine nimia pressi, quiverimus edicere. Et quia legatus vester tanta est impatientia usus, ut antequam nos ex validissima infirmitate respirare aliquantulum cognovisset, nullam moram passus, mox et jam nobis inconsultis, Urbe, quam vos quidem inveteratam, sed Honorius pius imperator aeternam vocat, discesserit; ob nihil aliud, nisi quia jam tempus hiemis imminebat, et periculum sui, vel militum vestrorum, qui secum erant, vehementissime formidabat; apud quem vix obtinere potuimus ut saltem dum haec scriberentur (quoniam ad Urbem reverti nullo modo voluit) in Ostia positus exspectaret.

Tertio, quia cum eadem quae superfuerunt in ipsa epistola, ad quae nihil respondimus, sed potius philosophando contempsimus, plena essent omni pravitate atque blasphemia, et contra ipsam dispositionem Dei, in qua Ecclesiae sedisque Romanae privilegia cunctarum Ecclesiarum privilegiis sua ineffabili providentia praetulit, venena diffunderent, non vestra esse verba, sicut praediximus, quae tam perperam sonabant, credidimus; ac per hoc his quae in ambiguum venerant, non potuimus tanquam indubitatis responsa, vel apologetica scripta remittere. Verumtamen si vestra fuerunt verba quae in despectum beati Petri apostolorum principis, imo Dei, cujus ordinationi resistitis, scripta, et quasi detrahentia privilegiis hujus sacratissimae Ecclesiae missa sunt; fateor non vos studiose sacras regulas, non venerandarum synodorum actiones, non piorum imperatorum leges, non veraces probabilium virorum historias lectitasse, quas tam [ forte verius, tamen] conati estis in derogationem Ecclesiae tantae inutiliter ac incompetenter atque incongrue memorare. Sed rogamus omnipotentem Deum ut qui suae cognitionis vobis reseravit mysterium, tribuat quoque nosse ad plenum suas dispositiones, quibus sancta Ecclesia [sanctae Ecclesiae], moderatur arcanum, et quae sint, vel quanta, et qualia privilegia Ecclesiae Romanae, et ex quo ceperint exordium, et quis ejus summae auctoritatis auctor existat vobis clementer aperiat.

Quod si a nobis quaeritis scire, ut pote a ministris Christi, et dispensatoribus mysteriorum ejus, vobis evidentius ostendemus; si vero nosse parvipenditis, et solum contra privilegia Ecclesiae Romanae nisus vestros erigitis, cavete ne super vos convertantur. Durum quippe est vobis ( contra impetum fluminis reluctari durumque est) contra stimulum calcitrare. Porro si nos non audieritis, restat ut sitis apud nos necessario, quales Dominus noster Jesus Christus hos haberi praecepit, qui Ecclesiam Dei audire contempserit, praesertim cum Ecclesiae Romanae privilegia, Christi ore in beato Petro firmata, in Ecclesia ipsa disposita antiquitus observata, et a sanctis universalibus synodis celebrata, atque a cuncta Ecclesia jugiter venerata, nullatenus possint minui, nullatenus infringi, nullatenus commutari, quoniam fundamentum quod Deus posuit, humanus non valet amovere conatus; et quod Deus statuit, firmum, validumque consistit. Illeque potissimum peccat, qui Dei ordinationi resistere tentat. Privilegia, inquam, istius sedis vel Ecclesiae perpetua sunt; divinitus radicata atque plantata sunt; impingi possunt, transferri non possunt; trahi possunt, evelli non possunt. Quae ante imperium vestrum fuerunt, et permanent, Deo gratias, hactenus illibata, manebuntque post vos, et quousque Christianum nomen praedicatum fuerit, illa subsistere non cessabunt immutilata.

Ista igitur privilegia huic sanctae Ecclesiae a Christo donata, a synodis non donata, sed jam solummodo celebrata et venerata; per quae non tam honor quam onus nobis incumbit, licet ipsum honorem non meritis nostris, sed ordinatione gratiae Dei per beatum Petrum et in beato Petro simus adepti, nos cogunt nosque compellunt omnium habere sollicitudinem Ecclesiarum Dei; cui sancto scilicet Petro addita est societas beatissimi Pauli, vasis electionis, magistri veritatis, cui jugiter imminebat omnium Ecclesiarum sollicitudo (II Cor. XV).

Hi ergo, tanquam duo luminaria magna coeli in Ecclesia Romana divinitus constituti, totum orbem splendore fulgoris sui mirabiliter illustrarunt, et Occidens eorum praesentia, veluti rutilante sole, tam per se nitorem dante quam per discipulos suos, quasi quosdam radios lucis, micante, factus est Oriens; quique non postquam mortui sunt, Romam a principibus sunt delati, ut Romanae Ecclesiae majorem conferrent privilegiorum honorem, sicut apud vos non rationabiliter, sed potentialiter actum est, videlicet ut Ecclesiae caeterae patronis suis privarentur, et sola Constantinopolis spoliis et opibus, quas violenter abstulit, ditaretur; sed Romam in carne venientes, vitae verbum evangelizantes, ab ea erroris caliginem amoventes, veritatis lumine mentes hominum illustrantes, et in ea uno eodemque die martyrium consummantes, sanctam Romanam Ecclesiam roseo cruore suo consecraverunt; et hanc non habentem maculam, aut rugam, aut aliquid hujusmodi exhibentes, Deo Domino dedicaverunt. Sicque demum Alexandrinam Ecclesiam suam fecerunt, per beatum scilicet Marcum, unius horum filium ac discipulum. Haereditas quippe filii in potestate parentis existit, et gloria discipuli ad magistrum sine cunctatione refertur.

Fecerat autem beatissimus Petrus praesentia corporali et Ecclesiam Antiochenam jam suam, quae, sicut beatus papa dicit Innocentius (in epist. 21), urbis Romae sedi non cederet, nisi quod illa in transitu meruit, ista susceptum quippe beatum Petrum apud se consummatumque gauderet. Per has igitur tres praecipuas Ecclesias, omnium Ecclesiarum sollicitudo beatorum apostolorum principum Petri ac Pauli procul dubio moderamen exspectat. Pro quibus patribus nos divinitus, incremento gratiae ministrato, nati sumus filii et constituti, licet [licet indigni, licet, etc.] eis longe meritis impares, principes super omnem terram, id est super universam Ecclesiam. Terra enim Ecclesia dicitur, sicut scriptum est: Non sic impii, non sic: sed tanquam pulvis, quem projicit ventus a facie terrae (Psal. I). Quae, sicut sanctus Augustinus exponit, Ecclesia intelligitur. Haeredes quippe horum effecti, facultatem potestatis, quam a Domino perceperunt, et onus sollicitudinis nihilo minus capessere nos oportet.

Proinde animadvertendum est quia non Nicaena, non denique ulla synodus, quodquam Romanae contulit Ecclesiae privilegium, quae in Petro noverat, eam totius jura potestatis pleniter meruisse, et cunctarum Christi ovium regimen accepisse; sicut beatus praesul Bonifacius attestatur, universis episcopis per Thessaliam constitutis scribens: Institutio universalis nascentis Ecclesiae de beati Petri sumpsit honore principium, in quo regimen ejus et summa consistit. Ex ejus enim ecclesiastica disciplina per omnes Ecclesias, religionis jam crescente cultura, fons emanavit. Nicaenae synodi non aliud praecepta testantur; adeo ut non aliquid super eam ausa sit constituere, cum videret nihil supra meritum suum posse conferri. Omnia denique huic noverat Domini sermone concessa. Si omnia, ergo defuit nihil quod non illi concesserit.

Denique si instituta Nicaenae synodi diligenter inspiciantur, invenietur profecto quia Romanae Ecclesiae nullum eadem synodus contulit incrementum: sed potius ex ejus forma, quod Alexandrinae Ecclesiae tribueret particulariter, sumpsit exemplum. Haec igitur, et his similia, nos pro cunctis Ecclesiis sollicitos reddunt; haec etiam de Constantinopolitana Ecclesia impigram curam arripere vehementer hortantur; haec, inquam, Ignatium patriarcham nulla regula nulloque ordine ecclesiastico dictante dejectum, tanquam fratrem adjuvare compellunt. Nam et inter caetera is per quem nobis praecipue ista sunt privilegia collata: Tu aliquando conversus, audivit a Domino, confirma fratres tuos (Luc. XXII).

Si quidem et ideo in culpam cecidit ut sciret qualiter aliorum infirmitatis misereri debuisset. Haec privilegia Photium, vivente Ignatio, in caulas Dominicas non per ostium, sed aliunde ascendentem, et pastorem impellentem, et oves dispergentem nobis et ab honore, quem irregulariter usurpavit, et a communione Christianorum amovere divinitus inspirata jusserunt. Quod autem perhibet excellentia vestra noluisse vos ut a missis nostris Ignatius judicaretur, eo quod fuerit jam judicatus et condemnatus; fatemur veraciter quia nec illud ulla ex parte videtur fuisse canonicum, nec hoc ipsorum judicium fieri praecepimus, nec factum admisimus. Verumtamen cui magis placuit evidenter intelligitur, cum patratum vos scribendo roborassetis, quod nusquam aliquando factum ab imperatore recolitur, et omnes in eo scribere imperassetis. Nos autem non solum factum minime recepimus, verum etiam doluimus, et a nostro consensu procul amovimus; quinimo auctoritate et exemplo antecessorum nostrorum in irritum duximus. Quod si tempus indulgeret, quod dicimus facile probare ex monumentis poteramus ecclesiasticis. Patratores autem praesumpti judicii, judicio in quo judicaverunt judicati sunt, secundum Evangelium; et mensura in qua mensi fuerunt dimensum est eis (Luc. VI). Nos quippe illos, non ut Ignatii ad patriarchalem sedem promotionem vel ingressum inquirerent aut judicarent destinavimus, sed ut circumstantiam dejectionis ejus ediscerent, nobisque veritatem repertam repedantes intimarent, direximus.

Quod nostrae, Deo gratias, liquido testantur epistolae, quas ternas per Zachariam et Petrum atque Leonem, Deo amabiles scriniarios sanctae Romanae Ecclesiae, uno textu scribi praecepimus et coram sancta Ecclesia, quae apud nos est, dispertiti sumus; et unam quidem apud nos retinuimus pro futura scilicet cautela, et propter quaestionem quae oriri poterat in posterum. Quod ecce impraesentiarum, proh dolor! cernimus; aliam vero dilectae sublimitati vestrae direximus. Porro tertiam eisdem legatis nostris tribuimus, ut illam velut specular prae oculis habentes, in ea meditarentur quid agere debuissent, atque recordarentur quid sibi a nobis constiterat esse praeceptum.

Et si fortasse vestra magnitudo dedignaretur sibi missam epistolam in episcoporum ostendere coetu, jussimus eis ut illam, quam sibi specialiter dederamus, quamque unius formae cum reliquis duabus esse noverant, in eo conventu, in quo causam dejectionis Ignatii praeceperamus inquirere ac diligenter investigare, impraetermisse legerent, et in auribus omnium recitarent, licet ipsi contrarii facti sint eorum omnium quae sibi fuerant imperata. Quamobrem et nunc, quia quaedam scripta dicuntur apud vos esse, tanquam ex nomine nostro missa, quae nos omnino non misimus, idcirco et hanc, quam mansuetudini vestrae dirigimus, in altero tomo scribi praecepimus; et hanc quidem Petrus, qui unius praedictarum trium sciptor exstitit; quam vero penes nos retinemus, praefatus Leo, Deo amabiles scriniarii sanctae Romanae Ecclesiae, quorum fides nobis probata est, scripsisse noscuntur.

Porro scripsit nobis imperium vestrum ut Theognostum, qui a fratre et coepiscopo nostro Ignatio super quasdam provincias exarchatus pondus accepisse dignoscitur, necnon et alios monachos sibi tanquam vestrae augustialis injuriatores excellentiae destinemus. In quo cum tamen ipsi injuriatores vestri non fuerint, quid aliud nisi ut quanta poena [quantae poenae, HARD.] et quibus tormentis subjiciantur hi qui ex parte Ignatii sunt, et apud vos in ditione vestra consistunt, liquidius agnoscamus. Quando hi non utique ad epulas, non ad infulas alicujus honoris percipiendas profecto quaeruntur, sed potius ad puniendum, quos forte nec vidistis, nec cujus moris sint penitus agnovistis. Denique quidam eorum ab ineunte aetate Romae divinis obsequiis famulati sunt, et non justum credimus hujusmodi tormentis fore subdendos. Theognostum autem non de vobis sinistra, sed potius grata praedicare testamur. Quamobrem ergo eum quaeratis ignoramus, nisi forte quia illinc fugatus, hic apud nos requiem, quemadmodum innumeri Christiani, aliquantulam reperit.

Siquidem tanta millia hominum protectioni ac intercessioni beati apostolorum principis Petri, ex omnibus finibus terrae properantium, sese quotidie conferunt, et usque in finem vitae suae apud ejus limina semet mansura proponunt, ut praeter illud quo vas e coelo submissum, in quo cunctorum ostensa sunt eidem beato Petro horum omnium rectori animantium genera, catholicam signat Ecclesiam: etiam ipsa sola Romanorum urbs, apud quam ejusdem apostoli corporalis praesentia sedule veneratur ipsius vasis cunctae [f., cunctas., HARD.] dignoscatur in se continere universorum animalium (quae homines intelliguntur spiritualiter) nationes. Suscepit ergo ac continet in se Romana Ecclesia, quod Deus universalem Ecclesiam suscipere ac continere praecepit. Decentissimum quippe est atque convenientissimum ut apud se Petrus quod sibi specialiter ostensum atque praeceptum est, exhibeat; sicque demum quod in generali Ecclesia facilius credendum sit, innuat. Sane intuendum est quia et hoc vas, in quo omnia genera erant animantium, Petro specialiter ostensum est; et ut ea mactaret et manducaret, illi soli jussum est. Et post resurrectionem ut rete plenum diversis piscibus ad littus traheret, a Domino ipsi proprie soli praeceptum est, (Joan. XXI). Ipsum enim, cujus nos, licet immeriti, vicem suscepimus, principaliter ac specialiter universalis Ecclesiae curam divinitus accepisse, etiam nobis tacentibus, credimus quod vestra sapientia jam animadvertat. Putasne ergo, imperator, justum esse ut tradamus aliquem eorum, quos nunc commemoravimus, principibus; quorum aulas, dignitates, honores et beneficia contempserunt, vel quorum forte indignationes aut persecutiones sustinuerunt? Absit. Nolumus enim, Deo auctore, nec Judae proditori similes inveniri, nec paganorum excedere profecto nequitiam. Ipsi enim nihil tale agere penitus patiuntur, quale nos perpetrare cohortamini vos.

Denique cum quidam antecessorum vestrorum quemdam venerabilem virum ab Agarenorum principe, multis oblatis muneribus, sibi mitti poposcerit, non solum minime impetravit, verum etiam, ut fertur, ab eo quem quaerebat, pudorem conferentia scripta recepit. Quamvis, Deo gratias, et per principalem beatorum apostolorum Petri ac Pauli, de qua supra partim exposuimus, potestatem et jus habeamus, non solum monachos, verum etiam quoslibet clericos de quacunque dioecesi, cum necesse fuerit ad nos convocare, atque ecclesiasticis exigentibus opportunitatibus invitare. Hoc quidem nostrum; vestrum autem et piorum imperatorum non est ullum penitus quaerendi monachos ministerium, nisi ad miserendum, et orationes eorum submisse poscendum. Quod si forsitan opinamini Theognostum apud nos Photio detrahere, Ignatiumque jugiter commendare, scitote veraciter quia nihil ipse de utroque loquitur nisi quod in propatulo est quod mundus dicit, quod omnis Ecclesia clamat, quod ipsi per innumeros homines Romam ab Alexandria, ab Hierosolymis, a Constantinopoli, a confinibus ejus, ab Olympo monte, atque a caeteris mundi partibus adventantes agnovimus: ad extremum quoque quod nos per missos vestros et diversa scripta patenter intelleximus. Quid ergo quis peccat, si ea dicit quae vos dixisse constat? Ecce enim scripta vestra missa ad antecessorem nostrum, quae penes nos recondita servantur, quosdam partis Gregorii Syracusani, congregatis episcopis, etiam absente fratre nostro Ignatio, vos anathematizasse testantur. Quid ergo quispiam delinquit? vel nos in quo, rogamus, offendimus (licet vos versa vice quos tunc laudastis, nunc vituperetis, et quos tunc reos et damnatos pronuntiastis, nunc miris praeconis efferatis) si quod scripsistis credidimus, et quod dixistis nos quoque nunc dicimus? Postremo, nisi correxerimus consilium nostrum, videlicet ut illud juxta consilium vestrum dirigamus, vel si non effecti similes vobis, sicut ipsi caput, ita quoque nos membra tradamus, interminationibus crebris deterrere nos, et minitari videmini, tanquam sitis patriae et urbi nostrae ultimum exterminium illaturi. Quae nos Christo propitio atque custode (de quo scriptum est: Nisi Dominus custodierit civitatem, in vanum vigilant qui custodiunt eam [Psal. CXXVI]), sicut hactenus non timuimus, nec modo timemus, credentes super muros ejus angelorum custodiam; imo vero scientes quod Salvator positus sit in ea murus et antemurale (Isa. XXVI), id est apostolorum munimentum intercessionum. Neque enim non legimus, aut obliti sumus minarum Sennacherib regis Assyriorum, et servorum ejus contra urbem Jerusalem et populum ejus, quae non minores nec pauciores minis vestris fuerunt. Et rursus miserationum Domini recordamur, et qualiter centum octoginta quinque millia hominum de castris Assyriorum interierint (IV Reg. XIX), et urbs cum habitatoribus suis evaserit, in mente recolimus, et gratias agimus, et spem sumimus, ac fiducialiter de domo Domini, si virtutem ipse donaverit, cultum Baal amovere curavimus: quoniam ipse est nunc qui tunc ipse et in saecula; nec minor misericordia, nec infirmior omnipotentia. Ergo, ne velit minari pulvis et vermis scriptum est: Quid superbit terra et cinis? (Eccli. X.) Ne velit ampulla in aquis inflari, quia post pauxillum et ecce non est. Quid gloriatur in malitia, qui potens est in iniquitate? (Psal. XXI.) Quid facturus est: occisurus est (ut verbi gratia dicamus) hominem? quoniam amplius non habet quid faciat (Luc. XII): hoc et unus fungus facit malus. O imperator in hoccine redacta est malitia hominis in iniquitate potentis, ut fungo malo comparetur? Heu quam inutilem potentem, heu supervacue gloriantem!

Porro vestra potens virtus in Domino potius glorietur, in bonitate laudetur, in justitia exaltetur: non minas nobis, non terrores velit incutere. Nescitis enim secundum Salomonem quid superventura pariat dies (Prov. XXVII): et juxta psalmographum: Dominus dissipat consilia gentium, reprobat autem cogitationes populorum, et reprobat consilia principum (Psal. XXXII); praesertim cum inter nos et vos non modica sit intercapedo, quae quotidie populos non pauxillas vobis injurias, imo discrimina inferentes producit, et de his vos conveniat potius quam de nobis ulcisci. Nos enim apici gloriae vestrae non damna, non convicia, non prorsus ullas, quod absit, injurias irrogavimus. Verumtamen quandiu subsistemus, ministerium nostrum honorificabimus, dispensationem nobis creditam exercebimus, antecessorum vestigia nostrorum sectabimur, ecclesiarum cunctarum sollicitudinem bajulabimus in eo, qui nos confortabit Domino nostro Jesu Christo. Quid saeviunt homines? quid mali fecimus nos? Certe non Cretam invasimus, non Siciliam exterminavimus, non innumeras Graecis subjectas provincias obtinuimus: postremo non ecclesias sanctorum, interfectis numerosis hominibus, ac suburbana Constantinopoleos, quae et muris ejus pene contigua sunt, incendimus. Et vere de istis nulla fit ultio qui pagani sunt, qui alterius fidei sunt, qui inimici Christi sunt, qui veritatis ministris jugiter adversantur; et nobis, qui gratia Dei Christiani sumus, qui ex parentibus Christianis existimus, atque catholicis, qui unius ejusdemque fidei dogmata credimus, qui servi Christi vocamur, qui veritatis cultores, quantum possumus esse desideramus; minae praetenduntur, terrores promittuntur, etiam nonnullae molestiae irrogantur. Non est iste ordo laudabilis, non est ista commutatio imitabilis, ut qui innumera mala ingerunt, impuniti evadant; et qui nihil mali gesserunt, pro his talia recipiant; et qui Christum blasphemant, dimittantur; et qui Christum celebrant, hujusmodi minis subjiciantur. Sed habemus ad quem respiciamus nos, habemus in quo consolemur. Fecerunt enim hoc et Judaei, latronem dimittentes, et Salvatorem tenentes; occisorem justificantes, et vivificatorem condemnantes; Barabbam liberantes, et Christum morti subdentes (Matth. XVII).

Sed his tandem omissis ad ea, quae cum universa sancta Ecclesia, quae apud nos est, dispensatorie consideravimus, stylum jam dirigemus, et cum beato Gelasio nostrae sedis antistite consulte dicemus: Necessaria rerum dispositione constringimur, et apostolicae sedis moderamine convenimur sic canonum paternorum decreta librare, et retro praesulum, decessorumque nostrorum praecepta metiri, ut quae praesentium necessitas temporum restaurandis ecclesiis relaxanda deposcit, adhibita consideratione diligenti, quantum potest fieri, temperemus (epist. 6, ad episc. per Lucaniam et Brutios). Et quoniam de persona Ignatii, atque Photii nihil discretius, atque mitius, necnon et salubrius arbitramur, quam ut uterque Romam ad renovandum examen veniat, hoc magnopere volumus, et ut vos annuatis salubriter admonemus. Sed hoc secundum indulgentiam concedimus, non licentiam id efficiendi pro libito cujuslibet tribuimus.

Quoniam cum secundum canones, ubi est major auctoritas, judicium inferiorum sit deferendum, ad dissolvendum scilicet, vel ad roborandum: patet profecto sedis apostolicae, cujus auctoritate major non est, judicium a nemine fore retraetandum, neque cuiquam de ejus liceat judicare judicio. Siquidem ad illam de qualibet mundi parte canones appellari voluerunt, ab illa autem nemo sit appellare permissus. Juxta quod et Bonifacius, atque Gelasius sanctissimi praesules, non suis adinventionibus, sed Ecclesiae Romanae consuetudinem non ignorantes dicunt: Bonifacius quidem Rufo, et caeteris episcopi per Thessaliam, et alias provincias constitutis scribens: Nemo, ait, unquam apostolico culmini, de cujus judicio non licet retractare, manus obvias audacter intulit. Nemo in hoc rebellis exstitit, nisi qui de se voluit judicari. Gelasius autem in commonitorio Fausto magistro fungenti legatione Constantinopolim dato: Nobis, inquit, opponunt canones dum nesciunt quid loquantur; contra quos hoc ipso venire se produnt, quod primae sedi sana, rectaque suadenti parere fugiunt. Ipsi sunt canones, qui appellationes totius Ecclesiae ad hujus sedis examen voluere deferri. Ab ipsa vero nusquam prorsus appellari debere sanxerunt, ac per hoc illam de tota Ecclesia judicare, ipsam ad nullius commeare judicium. Nec de ejus unquam praeceperunt judicio judicare, sententiamque illius constituerunt non oportere dissolvi cujus potius sequenda decreta mandarunt. Ergo de judicio Romani praesulis non retractando, quia nec mos exigit, quod diximus comprobato: non negamus ejusdem sedis sententiam posse in melius commutari; cum aut sibi subreptum aliquid fuerit, aut ipsa pro consideratione aetatum vel temporum seu gravium necessitatum dispensatorie quiddam ordinare decreverit. Quoniam et egregium apostolum Paulum quaedam fecisse dispensatorie legimus, quae postea reprobasse dignoscitur. Quando tamen illa Romana videlicet Ecclesia discretissima consideratione fieri delegerit, non quando ipsa quae pene [bene] sunt diffinita retractare voluerit.

Porro ne dicatis praeter Ecclesiae legem Ignatium, vel Photium Romam venire sanxisse; scitote nos antiqui patris et praedecessoris nostri Julii in hoc esse secutos exemplum, qui juxta quod in epistola sua reperitur (epist. 1), his, qui convenerant Antiochiae, hoc praecepisse dignoscitur: et Theodoritus historiographus in his hoc ipsum verbis ostendit (lib. II, c. 4): Verum, inquiens, Eusebius ejusque consortes calumnias in Athanasium factas Julio Romano pontifici destinaverunt, qui ecclesiasticam sequens legem, etiam ipsos Romam venire praecepit, et venerabilem Athanasium ad judicium regulariter evocavit; ille continuo evocatione suscepta venit.

Quod si ac hoc dicitis, Ille quidem vocavit, sed ipsi venire contempserunt, Audite sequentia, et videbitis utrum in laudem, an in vituperium ista sit illis reputata contemptio. Subjunxit enim idem historiographus dicens: Calumniarum vero sarcinatores Romam quidem profecti non sunt, scientes facile suum posse capi mendacium. Ne ergo dicatis nos praeter Ecclesiae legem praefatos Romam venire sanxisse: quoniam (sicut ex historiographo ecce audistis) beatus Julius et accusatum et accusatores Romam venire praecepit, et venerabilem Athanasium ad judicium regulariter evocavit. Sed ille, qui bonam conscientiam gerebat, nihil reluctans venit: illi vero, qui malam, contempserunt; scientes profecto, sicut ibi legitur, facile suum posse capi mendacium. Quod nos quoque in Ignatio, ac Photio modo probabimus, quia conscientia se remordente, qui pavet, nobis obedire contemnet. Si tamen Ignatius, qui omni est humano destitutus praesidio, vestrum non impedimentum passus, sed potius fuerit misericorditer vestro qualiter venire possit, adjutus auxilio.

Porro, si venire illi per se nequeunt, primo quidem ipsi, cujus rei causa venire non valent, nobis per satisfactorias suas litteras indicent; deinde veniant de his, qui cum Syracusano Gregorio sunt quotquot voluerint, vices caeterorum tenentes, qui ipsius sunt partis. Mittantur etiam de parte Ignatii archiepiscopi quidam Antonius Cyzici, Basilius Thessalonicae, Constantinus Larissae, Theodorus Syracusanorum, Metrophanes Smyrnae, et Paulus episcopus Ponti Heracliae, Hegumeni autem Niceta Chrysopoleos, Nicolaus Studii, Dositheus Osiidii atque Lazarus presbyter, et monachus qui dicitur Cazaris; qui nisi fuerint missi, suspectos vos reddetis: quia hos in quibus certificari possimus, a nostris obtutibus subtrahere studiose curatis. Et ideo neminem caeterarum partium admittemus, nisi forte quos ex latere vestro destinatos esse veraciter valeamus agnoscere. Quibus ex utraque parte convenientibus, et coram nostra praesentia, ac fratrum et coepiscoporum nostrorum auditis, quid quaestionis inter utramque partem emerserit, facilius agnoscamus, et canonice finiamus. Mittat nihilominus et Photius ex sua parte quos decreverit, qui modum promotionis suae irreprehensibilem et canonicum, si possunt, edoceant. Necnon et imperialis apex vester, si libet, suos e latere mittat aulicos, qui in praesentia positi, quem justitia et rectitudo utrisque partibus finem dederit, patenter agnoscant, vestraeque pietati renuntient. Hi vero, qui ex latere vestro mittendi sunt, tales sint, qui et Deum timeant, et non sint ecclesiasticarum inexpertes traditionum, atque veritati obedienter et facile acquiescant.

Verum quia sunt quidam ex his, quos Romam venire praecipimus, qui nulla sua habentes solatia, nisi aliorum freti subsidiis, omnino tantum iter arripere nequeant, idcirco quasi praesentialiter clementiam vestram exoramus, ut quibus egent ad tam difficile atque prolixum iter, pro dilectione Dei misericorditer praestare dignemini. Credimus enim acceptum esse vobis istud consilium, nec moleste feret honor regius vester, qui justitiam diligit, pro his quae taliter efficienda decrevimus: Quoniam justitia saepius ventilata clarius splendescit in lucem. Proinde materiam, per quam veritas possit fieri manifesta, confidimus, quod pietas vestra benigne cupiat adjuvare. Cum autem legati vestri venerint, mittite quaesumus et epistolas authenticas, quas per Rhadoaldum, et Zachariam dudum episcopos misimus vestrae scilicet eminentiae atque synodo, quae tunc pro sacris imaginibus esse colligenda putabatur, quatenus si tales permaneant apud vos, quales a nobis constat fuisse transmissas, apud nos investigentur: sicque de caetero falso dicentium, alia nos scripsisse praeter quae misimus, labia conticescant. Si vero quaedam in eis habentur inserta, quae nos scribi non jussimus, nec mitti voluimus, diligenter scrutemur, et cujus culpa sit actum, reperiamus. Est enim apud nos socia illarum duarum, quam apud nos (sicut jam supra diximus) retinuimus pro futuro scilicet testimonio, uno tenore cum ipsis duabus exposita, et eisdem syllabis contexta per omnia.

Precamur etiam dilectionem vestram, ut nobis actionum authentica, in quibus continetur, qualiter Ignatius primitus sit existimatus depositus, destinare dignemini: et monumenta gestorum, quae per Leonem a secretis misistis, quaesumus ipsa nobis authentica transmittite, tam illa videlicet, ubi de tyrannica exspoliatione Ignatii refertur, quam illa in quibus de imaginibus est agitatum, licet pene nihil, et a paucioribus praesulibus, quam in Ignatii putata depositione fuissent inventi. In quo datur intelligi, quod majus studium fuerit arreptum in laesione hominis, quam in laude Dei.

Jam vero si monitis nostris obedieritis, et quae intimavimus adimplere studueritis, favente Domino, auctoritateque sanctorum principum apostolorum potiti, licentiam Christianissimae, ac mansuetissimae sublimitati vestrae concedemus, cum sancta catholica et apostolica Ecclesia, specialiter autem nobiscum, et cum consacerdote nostro Ignatio, et cum parte ipsius, communionis gratiae participandi, excepta communione Gregorii Syracusani, et partis ejus, atque consentaneorum ipsius communione. Porro, si fortassis excellentiae vestrae non placet, quod superius scripsimus pro mittendis ex utrisque partibus legatis, scitote nos nil convenientius, aut commodius, quam hoc fieri posse penitus invenisse.

Quamvis et ad hoc ipsum pro vestro imperiali amore, ne vobis existimemur in nullo satisfacere velle, condescendamus: Atque ne minus pacem Ecclesiae nos velle sectari, quam semper voluimus, opinemini. Siquidem (ut praetulimus) nulla regula, nullaque consuetudo demonstrat, sedis apostolicae semel prolatam sententiam, ipsa non annuente, ultra posse mutari. Nihil praeterea est, quod vos avertere debeat, si placet, credite, quominus praefatos viros in nostram praesentiam dirigatis ad inquirendam scilicet justitiam et veritatem. Testis enim est nobis omnipotens Deus: quia non est in mente nostra quaelibet intentio vel desiderium, nisi diligenter investigandi et inveniendi quid aequitas unicuique parti tribuat, et quid Ecclesiae praesenti statui et futuro conveniat. Non ergo putetis nos aut Ignatio velle favere contra justitiam, aut Photium impugnare canonibus sibi non resistentibus. Certe perfectorum Christianorum est, non solum nulli velle nocere, verum etiam laedenti se malum pro malo non reddere (Matth. V; Rom. XII). In quo ergo coram Deo loco, vel inter quos computaremur, si nil nobis contrarietatis irroganti inimicitias inferre appeteremus? Igitur dignetur credere pietas vestra, quoniam nec isti volumus in sua justitia contraire, nec Ignatio, non suffragantibus canonibus, et ecclesiasticis traditionibus, auxiliari.

Credimus autem in Domino, qui dixit de tenebris lucem splendescere, et qui dat homini scientiam: quoniam si partes, quas diximus, ad illius limina pervenerint, qui mentientes Ananiam et Sapphiram gladio sancti Spiritus interemit (Act. V), si qua sunt incerta et abdita, revelabuntur, et manifesta fient: quia nos semper hoc in voto habemus, et inhianter desideramus, ut aequalitatem utrisque partibus servantes, nihil nisi quod sacri canones, nisi quod aequitas dictaverit, adjuvante Domino, statuamus, nullius detrimentum volentes, quanto minus periculum anhelantes? Quamobrem ergo jam quia sic se veritas habet, contra partem Gregorii Syracusani simus commoti, et in flagello profecti, si vultis agnoscere, dignanter audite: Videlicet quoniam non surdi fuimus auditores sancti evangelistae, qui nobis refert, quod Redemptor noster flagellum fecerit de resticulis, et templum ingressus omnes in eo diverso modo male operantes ex ipso projecerit (Joan. XXI). Quod cernentes apostoli, potuerunt utique minus adhuc perfecti mirari, veluti forsitan nunc vos, quomodo tanta facilitate sacerdotes et cunctos malos operarios foras e templo pepulerit. Sed postea recordati sunt quia scriptum erat: Zelus domus tuae comedit me (Psal. LXVIII). Neque itaque inimicitiae, non humanum odium, non ullum (Deo gratias) malignum desiderium nos contra praefatae partis homines impulit, sed zelus domus Dei, zelus paternarum traditionum, ordo ecclesiasticus, antiqua consuetudo, atque sollicitudo, quam circumferimus, cunctarum ecclesiarum Dei: necnon et privilegia propriae sedis, quae in beato Petro suscepta divinitus, et in Ecclesiam Romanam derivata, universalis celebrat et veneratur Ecclesia, sicut praediximus, nos accendunt, et silere, ac desides esse nequaquam permittunt.

Ergo cum ita sit, quoniam, ut veritatem dicamus, per omnia ita est, et si tempus indulgeret, mille quae dicimus valeremus testimoniis demonstrare, et vobis ex probabilium scriptis virorum judiciis ostendere multiplicibus: nolite indignari, nolite adversus nos frustra causari, nolite perversorum hominum verba libenter audire, sed potius nos audite. Nolite nobis minas praetendere, quoniam nec illas, Domino protegente, metuimus, nec per has praecepta vestra, nisi divinis fuerint jussis ornata, faciemus. Parati autem sumus propter veritatem, sanguinem nostrum effundere, et siquidem plebem divinitus nobis commissam, nec vobis, nec ulli vestrum, propitio Christo, trademus.

Vestrum autem est considerare, utrum quod meditamini valeatis necne perficere. Cogitate itaque dies antiquos, et annos aeternos in mente habetote (Psal. LXXVI): et quid imperatores, qui persecuti sunt Ecclesiam Dei, et maxime Ecclesiam Romanam: id est Nero, Diocletianus, Constantinus, Anastasius, et caeteri moris eorum pertulerunt, et ubi modo sint attendite diligenter, et quantum sit in Ecclesia Dei exsecrabilis fama eorum, et nomen detestabile sapienter advertite. Quanta autem Dei cultorum Augustorum, qui Ecclesiam Dei exaltaverunt et praecipue Romanam, Constantini videlicet et Constantis, Theodosii quoque majoris et Valentiniani, et caeterorum laus in universali Ecclesia polleat, et eorum praeconia ubique personent, et nomen eorum inter sacra mysteria impraetermisse commemoretur, attentius et sedule recordamini: sicque nos audire illos imitantes satagite: Patres enim vestri per gratiam Christi sumus, et vos tanquam charissimos diligimus filios: nec possumus vobis nisi viam veritatis ostendere: terrenam gloriam vestram augeri divinitus exoptamus. Sed quid peccamus, si coelestem, ac aeternam vos capessere nihilominus exoramus?

Quapropter attendat clementia vestra, quantus fuerat erga sedis apostolicae reverentiam antecessorum vestrorum piorum duntaxat imperatorum, et praecipue quos longe superius memoravimus, amor et studium: qualiter eam diversis privilegiis extulerint, donis ditaverint, beneficiis ampliaverint: qualiter illam litteris suis honoraverint (ejus votis annuerint, instituta perficienda mandaverint), orationes petiverint, fidem sectandam decreverint: qualiter etiam legibus suis pro adunandis ei ecclesiis promulgaverint, pro colligendis conciliis, ac proferendis sententiis non imperaverint: sed precati et hortati solum exstiterint, et quae illi decreverunt, ipsi consenserint, et quae illi damnaverunt, ipsi respuerint. Sic ergo, fili charissime, sic et tua sublimitas non ex parte ingratorum et inobedientium filiorum existens, quod absit, sed hos inter caeteros Dei cultores Augustos imitata, quae decrevimus de Constantinopolitana Ecclesia, obedienter attendat. Ista quaesumus suadentibus saepius nobis pietas vestra nos minime spernat, prae oculis habitis Domini verbis, dicentis: Qui audit vos, me audit, et qui vos spernit, me spernit, et qui me spernit (Luc. X), etc. Denique et concordans Apostolus Domino nostro: Quapropter, inquit, qui haec spernit, non hominem spernit, sed Deum, qui dedit Spiritum suum sanctum in nobis (I Thess. IV). Verum si vos nos spernendos esse ducitis, nos tamen non possumus ea, quae Dei sunt, spernere et negligere, quo minus et saluti vestrae consulamus, et de acceptione talenti crediti nostrum periculum declinemus, dispensatione nobis coelestis seminis injuncta: Vae si non sparserimus! vae si tacuerimus! (I Cor. IX.)

Quod cum electionis vas formidet et clamet, quanto magis cuilibet exiguo metuendum est? Proinde, sicut non leve discrimen incumbit pontificibus siluisse pro divinitatis cultu et Ecclesiae correctione quod congruit, ita his, quod absit, non mediocre periculum est, qui cum debeant parere, despiciunt. Et si cunctis generaliter sacerdotibus divina tractantibus fidelium convenit corda submitti; quanto potius sedis illius pontifici consensus est adhibendus, quem cunctae Ecclesiae generalis jugiter pietas celebravit? Ubi clementia vestra evidenter advertit, nunquam quovis penitus humano consilio elevare se quemquam posse contra illius privilegium, vel confessionem, quem Christi vox praetulit universis, quem Ecclesia veneranda confessa semper est, et habet devota primatem: impelli non valent humanis praesumptionibus quae divino sunt judicio constituta. Desinant ergo rogamus, temporibus vestris quidam per occasionem perturbationem ecclesiasticam praecipitanter appetere, et quae non liceat ambire: alioquin et quod male appetiverint, non perfruentur, et ipsam quoque Christianitatem, nisi resipuerint, prorsus amittent. Vos autem, quaesumus, nolite praejudicium Dei Ecclesiae irrogare: illa quippe nullum imperio vestro praejudicium infert, cum magis pro stabilitate ipsius aeternam divinitatem exoret, et pro incolumitate vestra et perpetua salute jugi devotione precetur. Nolite quae sua sunt usurpare: nolite quae ipsi soli commissa sunt velle surripere: scientes, quia tanto nimirum a sacris debet omnis mundanarum rerum administrator esse remotus, quanto quemlibet ex catalogo clericorum, et militantium Deo nullis convenit negotiis saecularibus implicari. Denique hi, quibus tantum humanis rebus et non divinis praeesse permissum est, quomodo de his, per quos divina ministrantur, judicare praesumant, penitus ignoramus.

Fuerunt haec ante adventum Christi, ut quidam typice reges simul et sacerdotes existerent: quod sanctum Melchisedech fuisse sacra prodit historia: quodque in membris suis diabolus imitatus, ut pote qui semper quae divino cultui conveniunt, sibimet tyrannico spiritu vindicare contendit, ut pagani imperatores iidem et maximi pontifices dicerentur. Sed cum ad verum [nempe, Christum, HARD.] ventum est, eumdem regem atque pontificem, ultra sibi nec imperator jura pontificatus arripuit, nec pontifex nomen imperatorium usurpavit. Quoniam idem mediator Dei et hominum homo Christus Jesus sic actibus propriis, et dignitatibus distinctis, officia potestatis utriusque discrevit, propria volens medicinali humilitate sursum efferri, non humana superbia rursus in inferna demergi, ut et Christiani imperatores pro aeterna vita pontificibus indigerent, et pontifices pro cursu temporalium tantummodo rerum imperialibus legibus uterentur: quatenus spiritalis actio carnalibus distaret incursibus.

Et ideo militans Deo minime se negotiis saecularibus implicaret (II Tim. II), ac vicissim non ille rebus divinis praesidere videretur, qui esset negotiis saecularibus implicatus, ut et modestia utriusque ordinis curaretur, ne extolleretur utroque suffultus, et competens qualitatibus actionum specialiter professio aptaretur. Quibus omnibus rite collectis, satis evidenter ostenditur a saeculari potestate nec ligari prorsus, nec solvi posse pontificem, quem constat a pio principe Constantino, quod longe superius memoravimus, Deum appellatum, nec posse Deum ab hominibus judicari, manifestum est. Sed et Theodosius minor sanctae synodo scribens Ephesinae primae, dicit: Deputatus est igitur Candidianus magnificentissimus comes strenuorum domesticorum transire usque ad sanctissimam synodum vestram, et in nullo quidem quae faciendae sunt de piis dogmatibus quaestiones, seu potius expositiones communicare. Illicitum namque est eum, qui non sit ex ordine sanctissimorum episcoporum, ecclesiasticis intermisceri tractatibus.

Quid praeterea hinc Romani praesules sentiant, quid Latini, Graecique doctores hinc exponant, quid denique Maximus venerabilis monachus, et in illo tempore apud vos pene solus catholicus in disceptatione sua perhibeat, quoniam longum est scribere, interrogate seniores, qui tamen moribus seniores sunt, et dicent vobis. His itaque manifeste repertis, apparet comministrum nostrum Ignatium per imperialem tantummodo sententiam nullo modo potuisse prorsus expelli. In cujus damnatione, quia praesulum quoque assensus est subsecutus, apparet id causa fuisse patratum adulationis, non legitimae sanctionis. Siquidem in tantum vestra sententia praesulum praecessit sententiam, ut non solum vestro sit jussu a credita sibi ante omnem interrogationem idem antistes pulsus ecclesia, verum etiam postea in damnatione ipsius (sicut gesta illius latrocinalis synodi, quae nobis per Leonem illustrem a secretis misistis, indicant) quod nunquam, ni fallimur, aliquando fuit actum, primi et ante omnes scripseritis episcopum. His ita praelibatis sub conspectu Dei, pure, sincereque pietatem vestram deprecamur, obtestamur, exhortamur, ut petitionem nostram non indignanter accipiatis.

Rogamus denique, ut nos in hac vita potius audiatis deprecantes, quam, quod absit, in divino judicio sentiatis accusantes. Et ideo nolite, precamur, irasci si vos tantum diligimus, ut regnum, quod temporaliter assecuti estis, velimus vos habere perenne: et qui imperatis saeculo, possitis regnare cum Christo. Nam qua fiducia, rogamus, illic Dei praemia petituri estis, cujus hic Ecclesiae detrimenta non prohibetis? Non sint gravia, quaesumus vos, quae pro vestrae salutis aeternitate dicuntur. Scriptum legitis: Meliora sunt vulnera amici, quam fraudulenta oscula inimici (Prov. XXVII). Deus omnipotens cor imperii vestri ad intelligenda quae dicimus, clementer aperiat, et nobis obedire in his de quibus scribimus, impetrare nutu intimae inspirationis suae dignetur, Christianissime et dilectissime fili.

Quisquis autem hanc epistolam nostram Constantinopoli legerit, et augustissimo filio nostro imperatori Michaeli quidquam ex his, quae in ea scripta sunt occultaverit, si locum apud illum potest invenire sufficientem, anathema sit (epist. 10). Quisquis etiam interpretatus eam fuerit et ex ea quidquam mutaverit, vel subtraxerit, aut superaddiderit, praeter illud quod idioma Graecae dictionis exigit, vel interpretantis scientia [lege ut in epist. 10: interpretanti scientiam, etc. HARD.] intelligendi non tribuit, anathema sit.

Haec quidem, quae hucusque per periochas novem sunt scripta, prius acta, et a nobis per quosdam fraternae generalitati vestrae intimanda sunt missa, praeter epistolam illam apostolatus nostri, quam Michaeli excellentissimo imperatori per quemdam ipsius legatum, qui se protospatharium appellabat, nomine Michaelem, transmisimus. Postea vero cum cognovissemus, quia penes hos, qui nolunt sanis acquiescere monitis, nihil solum scribendo proficiebamus, ratum duximus, per legatos nostros, et iteratas litteras ea rursus quae videbantur Ecclesiae profutura mandare, hujus rei gratia direximus Constantinopolim Donatum sanctissimum episcopum, et Leonem venerabilem presbyterum, atque filium nostrum Marinum diaconum: quatenus hi, qui litteris admoniti parere refugiunt, veritati, saltem verbis salutaribus conventi, discant tandem divinis institutionibus minime resultare. Quibus in scriptis dedimus, quae habentur in subditis, quaeque per tres periochas distinguenda fore decrevimus. Prima utique harum est, quae et decima hujus est periocha voluminis, continens epistolam ad jam memoratum Augustum transmissam, et alteram ad episcopos, ac caeteros ordines Constantinopoli subjectos. Secunda vero periocha est, quae hujus corporis undecimum complet locum, habens in se duas epistolas: unam Photio, et alteram Bardae fautori ejus descriptam. Porro tertia est, quae et duodecima istius est codicis periocha, circumferens in se fratri et coepiscopo nostro Ignatio, et matri imperatoris, atque uxori ejus singulas missas epistolas: necnon et epistolam uniformem, quam quibusdam claris urbis Constantinopolitanae senatoribus singillatim scribendam, atque mittendam fore praevidimus.

(Anno 865.) LXXXVII. AD REMBERTUM ARCHIEPISCOPUM HAMMABURGENSEM. Pallii usum concedit. [Apud Lappenberg, Hamburgisches Urkundenbuch, Hamburgi 1842, p. 29 seqq. ] NICOLAUS episcopus, servus servorum Dei, reverentissimo et sanctissimo confratri nostro RIMBERTO, archiepiscopo Hammaburgensi.

Si pastores ovium solem geluque pro gregis sui custodia die ac nocte ferre contenti sunt, et ut ne qua ex eis aut errando pereat, aut ferinis laniata morsibus rapiatur, oculis semper vigilantibus circumspectant: quanto sudore, quantaque cura debemus esse pervigiles, nos, qui pastores animarum dicimur, attendamus et susceptum officium exhibere erga custodiam Dominicarum ovium non cessemus, ne in die divini examinis pro nostra desidia ante summum pastorem negligentiae reatus excruciet. Unde modo honoris reverentia sublimioris inter caeteros judicamur. Pallium autem fraternitati tuae ad missarum solemnia celebranda concedimus, quod tibi non aliter, Ecclesiae tuae privilegiis in suo statu manentibus, uti largimur, nisi solummodo in die sanctae ac venerandae resurrectionis Domini nostri Jesu Christi, seu in natalitiis sanctorum apostolorum, atque beati Baptistae Joannis, necnon in assumptione beatae Dei genitricis Mariae, simulque in Dominicae Domini Dei nostri nativitatis die, pariterque in solemnitatis Ecclesiae tuae die, verum etiam et in ordinationis tuae natalitio concedimus die, sicuti a beatissimo praedecessore nostro domino Gregorio, hujus almae sedis praesuli, sancitum est. In secretario vero induere tua fraternitas pallium debeat, et ita ad missarum solemnia proficisci, et nihil sibi amplius ausu temerariae praesumptionis arrogare, ne dum in exteriori habitu inordinate aliquid arripiatur, ordinate etiam, quae licere poterant, amittantur. Cujus quoniam indumenti honor modesta actuum vivacitate servandus est, hortamur ut et cuncta ornamenta conveniant, quatenus auctore Deo recte utrobique possis esse conspicuus. Itaque vita tua filiis tuis sit regula; in ipsa, si qua fortitudo illis injecta est, dirigatur, in ea, quod imitentur, aspiciant; in ipsa se semper considerando proficiant, ut tuum, post Dominum, videatur esse, bene quod [ f., esse bonum quo] vixerint. Cor ergo neque prospera quae temporaliter blandiuntur, extollant, neque adversa deficiant, sed quidquid illud fuerit, virtute patientiae devincatur. Nullum apud te locum odia, nullum favor indiscretus inveniant; districtum mali cognoscant; insontem apud te culpabilem suggestio mala non faciat, nocentem gratia non excuset; remissum te delinquentibus non ostendas, ne quod ultus non fueris, perpetrari permittas. Sit in te et boni pastoris dulcedo, sit et judicis severa districtio, unum scilicet quod innocenter viventes foveat, aliud quod inquietos feriendos a pravitate compescat. Sed quoniam nonnunquam praepositorum zelus, dum districtus malorum vult vindex existere, transiit in crudelitatem correptio, iram judicio refrena et censura disciplinae sic utere, ut et culpas ferias, et a dilectione personarum, quas corrigis, non recedas. Misericordem te, prout virtus patitur, pauperibus exhibe, oppressis defensio tua subveniat, opprimentibus modesta correctio contradicat, nullius faciem contra justitiam aspicias, nullum querentem justa despicias. Custodia in te aequitatis excellat, ut nec divitem potentia sua aliquid apud vos extra viam suadeat rationis audere, nec pauperem de re sua faciat humilitas desperare. Quatenus Deo miserante talis possis existere, qualem sacra lectio praecipit dicens: Oportet episcopum irreprehensibilem esse. Sed his omnibus uti salubriter poteris, si magistram charitatem habueris, quam qui secutus fuerit a recto aliquando tramite non recedit. Ecce, frater charissime, inter multa alia ista sunt sacerdotii, ista sunt pallii, quae si studiose servaveris, quod foris accepisse ostenderis, intus habebis. Fidem autem tuam, quam intus epistolis breviter ascripsisti licet latius explanare debueras, Redemptori tamen nostro gratias agimus, quod eam in ipsa jam brevitate rectam esse cognovimus. Sancta Trinitas fraternitatem vestram gratiae suae protectione circumdet, atque ita in timoris sui via nos dirigat, ut post vitae hujus amaritudines ad aeternam simul pervenire dulcedinem mereamur.

Scriptum per manum Zachariae, scrinarii sanctae Romanae Ecclesiae, in mense Decembre, indictione XIV.

(Anno 865.) LXXXVIII. AD BERNARDUM ILLUSTREM VIRUM FILIUM BERNARDI QUONDAM BARCINONENSIS COMITIS. Fragmentum.-- Illum ob depraedationes multas corripit. [Apud Mansi, ibid. ] Curae quam pro cunctis Dei Ecclessiis circumducimus officium nos cogit pro universorum Christianorum salute fore sollicitos. Quamobrem et de te quoque providentiam agentes, audimus, quod non optabamus, ita te contra Deum efferri ut Christianum populum depraedans in regno filii nostri gloriosi regis Caroli numerosa mala exerceas, adeo . . .

(Anno 866.) LXXXIX. AD HINCMARUM ARCHIEPISCOPUM RHEMENSEM. Synodum pro causa Wlfadi, et sociorum ejus, apud Suessionem convocari jubet. NICOLAUS episcopus, servus servorum Dei, reverentissimo et sanctissimo confratri nostro HINCMARO archiepiscopo Rhemensi.

Multorum a partibus Galliarum ad limina vel sedem confluentium apostolicam relatione didicimus, sanctitatem tuam quosdam clericos, qui de consecratione fuerant Ebbonis quondam Rhemensis antistis, propriis gradibus pepulisse. Quorum dejectionem audientes, quia etiamsi nullo speciali privilegio ad hanc curandam principaliter incitaremur, oppressis tamen subvenire, et ad exemplum Dominicum elisos erigere et compeditos solvere nos oportet (Psal. CXLV), operae pretium duximus in archivis sanctae Romanae, cui Deo auctore deservimus, Ecclesiae studiosius quaerere, et si scripto forte memoria quaelibet apud nos, sive de illis, sive de ordinatore ipsorum esset recondita, diligenter investigare, quod et fecimus. Siquidem ex his quibusdam Deo revelante repertis, nihilominus etiam concilii quod nobis ipse misisti, videlicet in quo praesignati clerici degradati sunt, acta relegimus. Sed his omnibus, id est tam illis monumentis, quae penes nos habentur, quam his quae sanctitas tua nobis destinavit, rite collectis, enucleanterque recensitis, nondum liquido patet eosdem clericos regulariter gradu proprio caruisse. Verum nos nec hos interim justificamus, nec pro hoc quemlibet condemnamus, nec facile vocem istorum spernimus, nec reverentiam tuam improvide reprehendimus. Illud quidem, ne obturare aures ad clamores pauperum, id est humilium, dignoscamur: hoc vero, ne de incognitis immature judicare quippiam videamur. Proinde necessario praesentis epistolae salubribus fraternitatem tuam hortamur affatibus, uti commemoratos viros, Wlfadum scilicet, collegasque ipsius, clementi animo et tranquilla studeat ad se magnanimitate vocare, depositaque omni funditus animositate, de restitutione ipsorum secum fraterne tractare, atque misericorditer consummare contendat. Laudabilius quippe judicavimus, ac coram Deo acceptius esse credidimus, si respectu divinitatis interrogata conscientia solus illorum restaurationem sine quavis ipse refragatione admiseris, quam si prius renitens, detecta tamen justitia cum multis hanc postea fueris amplexatus. Jam vero si flecti ad hoc te munda conscientia non permittit, praecipimus fratres nostros, Remigium Lugdunensem, Adonem Viennensem, Wenilonem Rothomagensem, una cum caeteris archiepiscopis et et episcopis Galliarum et Neustriae, quibus tamen possibilitas est, in idipsum cum beatitudine tua, et suffraganeorum tuorum, apud Suessionem urbem dioeceseos tuae pariter convenire. Ad quorum venerandum conventum Wlfadum quoque, cum jam praesignatis paribus ejus, vos accersire procul dubio volumus. Siquidem omnibus, videlicet tam archiepiscopis et episcopis, quam ipsi Wlfado et sociis ejus, nostras hoc jubentes litteras destinavimus. Ubi canonice per ordinem cuncta, quae in eis gesta sunt, examinantes et subtilius investigantes, si de illorum reformatione justum quid vel pium senseritis, sine contradictione perficite, et eos in suis ordinibus restituite. Praeterea si disceptantibus, vel fortassis alia atque alia decernentibus vobis, praefati dejecti sedem appellaverint apostolicam, et ejus speciali se judicio damnari vel absolvi petierint, praecipimus ut si sanctitas tua, vel si Wlfadus, aut socii ejus, ad nos venire per se non possunt, vicarios vestros ad hoc negotium ventilandum et finiendum, mox post consummatum concilium XV Kalendas Septembres praesentis XIV indictionis auctoritate nostra collectum, vestras praesentaturos personas, nullam penitus excusationem praetendentes, utrique ad sedem B. Petri emittatis. In quo ne forte sinistra cogitatio subrepat, dicens eosdem remotos clericos nullam jam vocem proclamationis habere, pro eo quod anni metas tempus dejectionis eorum excesserit: sciendum est, nihil tale in canonibus, ubi de appellationibus ad Romanum praesulem legitur, penitus reperiri: alias autem et istos forsitan intra annum provocasse clarebit. Denique, sicut epistola penes nos inventa sanctae memoriae quarti papae Leonis innuit, sedem apostolicam eos appellasse jam non incunctanter agnovimus. Quamvis longe inter se diversa sit omnimoda depositio, de qua nunc agitur, et suspensa excommunicatio, cujus vocem proterve utique clamantem, non humiliter petentem, post annum non audiendam quaedam regula statuit. Quia vero nonnulli, Pharaonem ministrosque ipsius imitantes, saepe cum senserint oppressos quosque atque dejectos, de suis necessitatibus, sicut olim Israel filios, vociferari, iniquis eos operibus opprimunt, et oneribus exquisitis affligunt: idcirco coram Deo sanctitatem tuam admonemus, ut cum fortassis nostris apicibus animati, crebro dicti viri dejectionis suae causam venire ad examen obtinuerint, nullam ex his quilibet indignationem tuam sustineat, nullum ad coepta peragenda per suggestionem reverentiae tuae patiatur incommodum. Sed dicturus es, sedis apostolicae te privilegia confirmantia quae de ipsis statuta sunt viris habere. Bene, argute. Sed si penes te, sicut exemplaria quae apud nos rejacent, fideliter reservantur, et ea diligenter relegeris, profecto reperies quia summa firmitasque ipsorum in apostolicae sedis reservata sit arbitrio potestatis. Nimirum quae sic aliena jura custodit, ut sua non minuat: sic honorem debitum dat, ut suum non tribuat alienis: sicque dilectionem tuam rexit ab hoste, ut ipsa se flagitantium exhiberi nequeat hostis. Unde sicut nos contra cunctos adversantes tibi, Deo juvante, clypeum protectionis nostrae parati sumus opponere: ita fraternitas tua studeat his qui apostolorum suffragia postulant, benigno semper favore succurrere, et arma quae contulimus sic pro te sint valida, ut totius pro nobis, ubi necesse est, non contra nos, roboris firmitatem obtineant. Agat igitur in his fraternitas tua, ut praeter debitam obedientiae reverentiam, quantus sit in mente tua circa nos amor, qui auro et lapidibus pretiosis potior est, luce clarius innotescat, et per horum exhibitionem det speciale suae charitatis indicium: et quae intus nonnunquam solummodo flagrat, in his propriae nunc radios suae claritatis foras emittat. Porro scito nos fratri et coepiscopo nostro Remigio Lugdunensi antistiti praecepisse, ut te prius adiens nostras dilectioni tuae litteras porrigat: et sic demum, si restitutioni praefatorum consentire solius tuae auctoritatis ausu vereris, ad convocandum statutum sententia nostra jam designatum concilium epistolas nostras sibi delatas quibus a nobis destinatae sunt mittere satagat. Quidquid vero in concilio fuerit a vobis examinatum atque repertum, sub gestorum serie discretioni nostrae, sicut veneranda decreta statuunt, mittere, et nostrae auctoritati quae salubria videbuntur roboranda, plena fidelique relatione dirigere. Ad extremum vero provide, ne ullo pacto quod de praefatis remotis clericis sanximus aestimes negligendum cum a nobis incunctanter nosse poteris, si contemptum fuerit, omnimodis ulciscendum, quippe quos nec charitas fraternitatis, nec dispensatio loci, cui Deo auctore praesidemus, quousque regularem finem opitulante ipso capiat, a nobis patitur omittendum. Optamus sanctitatem seu fraternitatem tuam in Christo bene valere. Data III Nonas Aprilis, indictione XIV.

(Anno 866.) XC. AD HERARDUM ARCHIEPISCOPUM TURONENSEM. Praecipit ut nisi Hincmarus Wlfadum et socios suis gradibus ultro restituat, concilium Suessione ad XV Kalend. Septembres convocetur, in eoque restituatur. [Apud Mansi, ibid. ] NICOLAUS episcopus, servus servorum Dei, reverentissimo et sanctissimo confratri nostro HERARDO Turonensi archiepiscopo, seu omnibus venerabilibus episcopis dioeceseos tuae.

Multorum a partibus Galliarum ad limina vel sedem confluentium apostolicam relatione didicimus, fratrem nostrum Hincmarum Rhemensem archiepiscopum quosdam clericos, qui de consecratione fuerant Ebbonis praecessoris sui, propriis gradibus pepulisse. Quorum dejectionem audientes, quia etiamsi nullo speciali privilegio ad hanc curandam principaliter incitaremur, oppressis tamen subvenire, et ad exemplum Dominicum elisos erigere, et compeditos solvere nos oportet (Psal. CXLV); operae pretium duximus in archivis sanctae Romanae, cui Deo auctore deservimus, Ecclesiae studiosius quaerere, et si scripto forte memoria quaelibet apud nos, sive de illis, sive de ordinatore [ordinatione] ipsorum, esset recondita, diligenter investigare, quod et fecimus. Siquidem ex his quibusdam Deo revelante repertis, nihilominus etiam concilii, quod nobis ipse misit frater et coepiscopus noster Hincmarus, videlicet in quo praesignati clerici degradati sunt, acta relegimus. Sed his omnibus, id est tam illis monumentis quae penes nos habentur, quam iis quae idem antistes nobis destinavit, rite collectis, enucleanterque [enucleate] recensitis, nondum liquido patet eosdem clericos regulariter gradu proprio caruisse. Verum nos nec hos interim justificamus, nec pro hoc quemlibet condemnamus: nec facile vocem istorum spernimus, nec reverentiam jam dicti fratris improvide reprehendimus. Illud quidem, ne obturare aures ad clamores pauperum, id est humilium, dignoscamur: hoc vero, ne de incognitis immature judicare quidpiam videamur. Proinde necessario epistolae nostrae salubribus eumdem communem fratrem nostrum hortati sumus affatibus, uti commemoratos viros, Vulfadum scilicet collegasque ipsius, clementi animo et tranquilla studeret ad se magnanimitate vocare, depositaque omni funditus animositate, et de restitutione ipsorum secum fraterne tractare, atque misericorditer consummare contenderet. Laudabilius quippe judicavimus, ac coram Deo acceptius esse credidimus, si respectu divinitatis interrogata conscientia, solus illorum restaurationem sine quavis ipse refragatione benignus admitteret, quam si prius renitens, detecta tamen justitia, cum multis hanc postea sequeretur. Jam vero, si hunc flecti ad hoc munda conscientia non permittit, praecepimus vos, una cum caeteris archiepiscopis et episcopis Galliarum et Neustriae, quibus tamen possibilitas est, in idipsum, cum praedicto fratre et coepiscopo nostro Hincmaro et suffraganeis ejus, apud Suessonicam urbem pariter convenire. Ad quorum venerandum conventum Wlfadum quoque cum jam praesignatis paribus ejus vos accessere procul dubio volumus. Siquidem omnibus, videlicet tam ipsi crebro nominato antistiti, ac reliquis archiepiscopis et episcopis, quam Wlfado et sociis ejus, nostras hoc jubentes litteras destinavimus. Ubi canonice per ordinem cuncta quae in eis gesta sunt examinantes, et subtilius investigantes, si de illorum reformatione justum quid vel pium senseritis, sine contradictione perficite, et eos in suis ordinibus restituite. Praeterea si disceptantibus, vel fortassis alia atque alia decernentibus vobis, praefati dejecti sedem appellaverint apostolicam, et ejus speciali sejudicio damnari vel absolvi petierint, praecepimus, si saepedictus frater et coepiscopus noster Hincmarus, vel Wlfadus aut socii ejus, ad nos venire per se non possunt, vicarios suos ad hoc negotium ventilandum et finiendum, mox post consummatum concilium XV Kalendas Septembris praesentis XIV indictionis auctoritate nostra collectum, eorum praesentaturos nobis personas, nullam penitus excusationem praetendentes, utrique ad sedem beati Petri transmittant. In quo ne forte sinistra cogitatio subrepat, dicens eosdem remotos clericos nullam jam vocem proclamationis habere, pro eo quod anni metas tempus dejectionis eorum excesserit, sciendum est nil tale in canonibus, ubi de appellationibus ad Romanum praesulem legitur, penitus inveniri. Alias autem et istos forsitan ante annum provocasse clarebit. Denique, sicut epistola penes nos inventa sanctae memoriae quarti papae Leonis innuit, sedem apostolicam eos appellasse jam nos incunctanter agnovimus. Quamvis longe inter se diversa sint omnimoda depositio, de qua nunc agitur, et suspensa excommunicatio, cujus vocem, proterve utique clamantem, non humiliter petentem, post annum non audiendam quaedam regula statuit. Sed ad haec crebro dictus antistes dicturus est, sedis apostolicae se privilegia, confirmantia quae de ipsis statuta sunt viris, habere. Bene et argute. Sed si penes illum sunt exemplaria, sicut jactat, quae apud nos fideliter reservantur, et ea diligenter relegerit, profecto reperiet, quia summa firmitasque ipsorum in apostolicae sedis reservata sit arbitrio potestatis. Nimirum quae sic aliena jura custodit, ut sua non minuat: sic honorem debitum dat, ut suum non tribuat alienis: sicque dilectionem ejus texit ab hoste, ut ipse hanc flagitantium exhiberi nequeat hostis. Nam et arma illi a nobis collata ita volumus pro eo sint valida, ut potius pro nobis, ubi necesso est, non contra nos firmitatem obtineant. Siquidem etiam ab eo privilegiorum apostolicae sedis decreto non habito, quae sanctitas ejus statuit, nos violanda non ducimus, nisi forsan sacris legibus inveniantur adversa. Porro scitote nos fratri et coepiscopo nostro Remigio Lugdunensi antistiti praecepisse, ut si restitutioni praefatorum frater coepiscopus noster Hincmarus vonsentire solius suae auctoritatis ausu veretur, ad convocandum statutum sententia nostra jam designatum concilium, epistolas nostras sibi delatas vobis, quibus a nobis destinatae sunt, mittere satagat. Quidquid vero in concilio fuerit a vobis examinatum atque repertum, sub gestorum serie discretioni nostrae, sicut veneranda decreta statuunt, mittite, et nostrae auctoritati quae salubria videbuntur roboranda plena fidelique relatione dirigite. Optamus fraternitatem vestram in Christo nunc et semper bene valere. Data III Nonas Apriles, indictione XIV. Et hoc tenore constantes missae sunt aliis episcopis diversarum provinciarum.