 CLASSIS II |
CLASSIS IV  |
3
[recensere]CLASSIS TERTIA HOMILIAE DE SANCTIS.
HOMILIA LXIV.
In natali sancti Stephani levitae et protomartyris.
ADMONITIO.
Magno splendidoque codicum mss. apparatu haec homilia praevenitur, qui admirabili consensu in S. Maximum ejus auctorem declarandum coiverunt. Ex bibl. Vaticana quatuor codices prae oculis habuimus, nempe 4951, pag. 23, 480, pag. 167, Vatic. Palat. 435. p. 146, Vatic. Reginae 25, pag. 84. Tres etiam codices Casinenses 206, pag. 162, 110, et 462, inspeximus; Vallicellanos item duos B 5, pag. 64, et A 16, pag. 48, et codicem XII S. Crucis in Jerusalem. His addimus cod. Lambacensem pag. 120, duos Augienses XII et XXXIX, Modoetiensem E III, duos etiam Belgicos, Martinensem et Camberonensem; Novariensem 42, pag. 24, et Vercellensem 81. Codex Taurinensis ea caret, cum nonnisi homilias et sermones de tempore complectatur. Ejus loco sufficimus Alcuinum, qui S. Maximo homiliam inscribit, ut constat ex ejus Homiliario pag. 31 edit. Venet. 1571. Benedictini monachi congreg. S. Mauri sermonem quemdam in natali S. Stephani, olim S. Augustino attributum, et cui inserta est haec homilia, in appendicem sermonum ejus num. 210 traducentes, dixerunt ex Caesarii sententiis esse confectum. At ex quo tot tantorumque codicum consensum, eamdemque lectionem apud omnes habeamus, nonne aequius censeri poterit usurpatam esse Maximi homiliam, eique assutum a recentiori manu quidquid extraneum reperitur? Codicum fidem secuti sunt editores, Gymnicus pag. 179, Galesinius homilia 1 de Sanctis, pag. 142, Combefisius tom. I, pag. 398, Cumdius tom. I, pag. 348, Raynaudus pag. 234, Margarinus in Bibl. Max. tom. VI, pag. 30. Coronidis loco sit testimonium Breviarii Strigoniensis, quod in die octava natalis S. Stephani hanc homiliam pro secundi nocturni lectionibus habet S. Maximo episcopo nuncupatam.
ARGUMENTUM.
-- Reddit rationem Maximus quare S. levita moriturus dixit de Christo: se videre in coelo Filium hominis, et non Filium Dei. Stephanus primum omnium veritati testimonium suo sanguine praebuit, primusque divinam in hostibus diligendis caritatem imitatus est.
Lectio Actuum apostolorum quae nobis hodie lecta est, dilectissimi fratres, cum plurimum habeat in ipsa specie admirationis, non minus tamen continet in mysterio dignitatis: Ecce, inquit beatus Stephanus, video coelos apertos, et Filium hominis stantem a dextris virtutis Dei (Act. VII). Considerate attentius, fratres dilectissimi, cum beatus martyr Dominum nostrum Jesum Christum ad dexteram Dei Patris sedere vidisset, cur se Filium hominis videre testatus est, et non potius Filium Dei; cum utique plus honoris Domino delaturus videretur, si se Dei potius quam hominis Filium videre dixisset? Sed certa ratio postulabat ut hoc ita ostenderetur in coelo, et praedicaretur in mundo; omne enim Judaeorum scandalum in hoc erat, cur Dominus noster Jesus Christus, qui secundum carnem est Filius hominis, esse etiam Dei Filius diceretur. Ideo ergo pulchre Scriptura divina Filium hominis ad dexteram Dei Patris stare memoravit, ut ad confundendam Judaeorum incredulitatem, illi martyri ostenderetur in coelo, qui a perfidis negabatur in mundo; et illi testimonium coelestis veritas daret, cui fidem terrena impietas derogarat. Unde licet juxta psalmum, qui lectus est: Pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum sit (Psal. CXV), si quid tamen distare inter 203 martyres potest, praecipuus videtur esse qui primus est. Nam cum S. Stephanus ab apostolis diaconus ordinatus sit, apostolos ipsos beata ac triumphali morte praecessit: ac sic, qui erat inferior ordine, prior factus est passione; et qui erat discipulus gradu, magister coepit esse martyrio; complens illud quod beatus propheta in psalmo dixit: Quid retribuam Domino pro omnibus quae retribuit mihi (Psal. CXV)? Retribuere enim primus voluit Stephanus martyr Domino, quod cum omni humano genere accepit a Domino; mortem enim, quam Salvator dignatus est pro omnibus pati, hanc ille primus reddidit Salvatori. Post haec subjecit Scriptura sacra, et ait: Positis genibus clamavit dicens: ne statuas illis hoc peccatum. Videte, dilectissimi fratres, affectum beati viri; videte magnam et admirabilem caritatem. In persecutione positus erat, et pro persecutoribus supplicabat, atque in illa lapidum ruina, quando alius oblivisci poterat etiam carissimos suos, ille Domino commendabat inimicos. Quid enim dicebat, cum lapidaretur? Domine, ne statuas illis hoc peccatum. Plus itaque tunc illorum dolebat peccata quam sua vulnera, plus illorum impietatem quam suam mortem; et recte plus. In illorum quippe iniquitate erant multa quae plangi, in illius autem morte non erat quod debuisset doleri; illorum impietatem mors sequebatur aeterna, hujus autem mortem vita perpetua. Imitemur ergo in aliquo, dilectissimi fratres, tanti magistri fidem, tam praeclari martyris caritatem; diligamus nos hoc animo in Ecclesia fratres nostros, quo ille tunc dilexit inimicos suos. Sed quod pejus est aliquoties non solum inimicos non diligimus, nec amicis quidem fidem integram custodimus. Sed dicit aliquis: non possum diligere inimicum meum, quem quotidie velut hostem patior crudelissimum. O quicunque ille es, attendis quid tibi fecerit homo, et non consideras quid tu feceris Deo; cum enim tu multo graviora in Deum peccata commiseris, quare 204 non dimittis homini parum, ut tibi Deus dignetur dimittere multum? Recole quod tibi in Evangelio Veritas ipsa promiserit, et quam tibi quodammodo cautionem fecerit, vel quale pactum inierit. Si enim, inquit, dimiseritis hominibus peccata eorum, dimittet et vobis Pater vester coelestis peccata vestra. Si autem non dimiseritis, nec Pater vester dimittet debita vestra (Matth. VI). Videtis, fratres, quia cum Dei gratia in potestate nostra positum est, qualiter a Domino judicemur. Si, inquit, dimiseritis, dimittetur vobis. Jam saepe dixi, fratres, et frequenter dicere debeo, nemo se circumveniat, nemo se seducat; qui vel unum hominem in hoc mundo odio habet, quidquid Deo in operibus bonis obtulerit, totum perdit, quia non mentitur Paulus apostolus dicens: Si dedero omnes facultates meas in cibos pauperum, et si tradidero corpus meam, ut ardeam, caritatem autem non habuero, nihil mihi prodest (I Cor. XIII). Quam rem etiam beatus Joannes confirmat, dicens: Omnis qui non diligit fratrem suum, manet in morte. Et iterum: Qui fratrem suum odit homicida est (I Joan III). Hoc loco fratrem omnem hominem oportet intelligi; omnes in Christo fratres sumus. Nemo itaque sine caritate de virginitate praesumat, nemo de eleemosynis, nemo de orationibus confidat; qui quandiu inimicitiam in corde tenuerit, neque istis, neque aliis quibuslibet bonis operibus placare sibi Dominum poterit. Sed si vult habere sibi propitium Deum, non dedignetur audire consilium bonum; audiat non me, sed ipsum Dominum suum. Si, inquit, offers munus tuum ad altare, et ibi recordatus fueris quia frater tuus habet aliquid adversum te, relinque ibi munus tuum ante altare, et vade prius reconciliari fratri tuo, et tunc veniens offeres munus tuum (Matth. V). At nos pugnas habemus intrinsecus, et dolos in corde versantes, quasi bonam conscientiam habeamus, praesumimus accedere ad altare, non timentes, quod scriptum est: Qui manducat et bibit indigne, judicium sibi manducat et bibit (I Cor. XI). Sed dicit 205 aliquis: grandis labor est inimicos diligere, pro persecutoribus supplicare. Nec nos negamus, fratres, non parvus quidem labor est in hoc saeculo, sed grande erit praemium in futuro; per amorem enim unius hominis inimici efficieris amicus Dei, imo non solum amicus, sed etiam filius, sicut ipse Dominus dicit: Diligite inimicos vestros, benefacite iis qui oderunt vos, ut sitis filii Patris vestri qui in coelis est (Luc. VI). Si te aliquis homo dives in hoc saeculo vellet filium adoptivum facere; quomodo servires, quas indignitates etiam servorum ejus, quae servitia durissima, et aliquoties etiam turpissima sustineres ut ad caducam et fragilem haereditatem illius pervenires? Quod ergo alius sustineret propter substantiam terrenam, tu sustine propter vitam aeternam. Convincimur enim certissima ratione quia propter Deum possumus quidem, sed nolumus injurias sustinere. Denique si nobis aliqua potens persona injuriam faciat, si nobis etiam in facie maledicat; nec respondere aliquid asperum, non dicam vicem reddere audemus; quare? ne ab illa persona potente adhuc majora quam pertulimus patiamur. Quod 206 a nobis extorquet hominis timor, debuerat exigere Christi amor. Si ergo potens persona saevit contra nos, tacemus et nihil dicere ausi sumus; si vero aut aequalis, aut forte inferior vel levem nobis contumeliam fecerit, quasi fera bestia sine ulla patientia ac sine aliqua Dei contemplatione consurgimus, et aut in praesenti nostram injuriam vindicamus, aut certe ad majorem vicem reddendam nostrum animum praeparamus. Quid est hoc, quando potens persona nobis injuriam intulit, patienter accepimus; quando inferior, nimio furore succendimur? Quod ibi timuimus hominem, hic Deum timere nolumus. Unde ergo nos, fratres, quantum possumus, cum Dei adjutorio cor nostrum ad patientiam praeparemus, et in omnibus malis hominibus medicorum vicem agere studeamus, et non ipsos homines, sed illorum malitiam odio habeamus; pro bonis oremus, ut semper ad meliora conscendant; pro malis, ut cito ad emendationem vitae per poenitentiae lamenta confugiant; quam rem orantibus nobis ipse praestare dignetur qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus in saecula saeculorum. Amen.
HOMILIA LXV.
In die nativitatis sancti Joannis Baptistae I. ADMONITIO. Nulla hic nos urget nec inter codices mss., nec inter editores discrepantia, cum simili omnino inscriptione S. Maximum hujus homiliae auctorem exhibeant. Longa erit ipsorum enumeratio, ex qua tanto certior fides ipsis habebitur. Bibliotheca Vaticana quatuor codices nobis praebuit, scilicet 6451, pag. 136, 1146, pag, 209, 1269, pag. 39, a tergo, 1277, pag. 42, a tergo. Tres alios codices cum nostro ms. contulimus in archivo Casinensi 12, pag. 321, 104, pag. 166, a tergo, CXI, pag. 70. Vidimus etiam in Vallicellana duos codd., 7 A, et XV, pag. 153, a tergo, et in Cisterciensi S. Crucis in Jerusalem cod. XII lectionarium pag. 63. His succedunt confirmationes duorum codicum Augiensium XV et XVI., Novariensis 42, pag. 76, Ratisponensis S. Emmerami, Martinensis, Ambrosiani sign. C 98, Veronensis 431, ac tandem Breviarii Ecclesiae Strigoniensis. Editoribus praemittimus Alcuinum pag. 317. Multo enim ipso posteriores sunt Gymnicus pag. 193, Galesinius pag. 247, Cumdius tom. IV, pag. 393, Combefisius tom. VI, pag. 122, Raynaudus pag. 317, Margarinus in Bibl. Max. tom. VI, pag. 32, quorum omnium inscriptio est: In die nativitatis S. Joannis Baptistae quam nos etiam assumpsimus.
ARGUMENTUM.-- Sancti martyres cruciatus cruentamque mortem pro Christo fortiter tolerantes honorem Domino praestant: Joanni Baptistae datum est glorificare Dominum praevenientis gratiae plenitudine, parandique viam Redemptori.
Solemnitatem nobis diversorum martyrum, fratres carissimi, vitae praesentis occasus, et suscepta ab eis pro Christi nomine passio consecravit. Multimoda namque veterum relatione didicimus nonnullos martyrum prostratos gladio, igni alios concrematos, complures bestiarum dilaceratos dentibus, innumeros et jam variis tormentorum cruciatibus affectos, spreta sui corporis morte Christianae fidei testimonium reddidisse. Beatus vero Baptista Joannes, cujus 207 nunc festivitate laetamur, coelestia mundo gaudia sterili ab utero hodie natus invexit. Et illi quidem indubitata jam gloria regnantem confessi sunt Dei Filium; hic autem et nasciturum Dominum prophetalis spiritus illustratione praevidit, et natum privilegio gratiae singularis ostendit. In tantum autem specialis in eo praefulsit electio, ut ante mereretur annuntiare Dominum quam nascendi initium vel linguam, quam enuntiare posset, acciperet. Denique Elisabeth illa vetus mulier, et nova mater, quae ante partum suum de futuri filii laetabatur officio, venienti ad se beatae Mariae in ipso salutationis occursu, ait: Ecce, ex quo facta vox salutationis tuae in auribus meis, exultavit in gaudio infans in utero meo (Luc. I). Quid hoc est miraculi, fratres; quae tantorum novitas gaudiorum, ut habere se in utero Elisabeth testaretur infantem, qui nec dum semetipsum sentiens, dominicum jam sentiret adventum? Vere hic omnium beatissimus parvulorum, qui intra viscera adhuc materna conclusus, adesse Salvatorem mundi, quia nec tum sermone poterat, prophetico gaudio revelavit. Nullus ignorat, carissimi, omnem parvulum, materno ab utero prodeuntem, intra ipsa lucis exordia moestis concrepare vagitibus; solus Baptista Domini ultra legem nascentium nativitatem suam laetitiae exsultatione praevenit. Et quam decuit, fratres, ut de matre sterili nasceretur, qui fecunditatem virginis revelabat; quatenus mirabilem partum mirabiliter natus ostenderet. Illud etiam quam stupendum, quamque magnificum, quod Zacharias sacerdos, pater futurus prophetae; quia hoc ipsum, quod gerebatur, angelo loquenti non credidit, usum loquentis amisit, donec, promissione completa, natus novi hominis praeco paternae linguae vincula relaxaret. Os enim quod angelus clauserat, promissus ab angelo filius reseravit. Nam cum de nuncupatione parvuli cognatorum, vicinorumque haesitaret arbitrium, proprietatem veri nominis ejus, quam angelo dictante didicerat, recepta pristini subito 208 facultate sermonis, pater mutus aperuit; ut ejus nativitatem praeceptione coelesti tacitus exspectabat, nati vocabulum loqueretur, et agnosceret anxius senex, per eum se sibi redditum, quem de se non crediderat nasciturum. Nec dubitaret ultra coelitus illum vel promissum fuisse, vel natum, cujus causa, et amisisse probabat, et recepisse sermonem. Quid hac, fratres, religione gloriosius? Quid hac insignius fide? in qua sterilis concipit, mutus loquitur, et in secreto maternorum viscerum parvuli totius mundi gaudia futura praeludunt; nec enim poterat veteri sub lege ordinem suum mortalis servare naturam, quando per novam Divinitatis gratiam, novum saluti omnium mysterium parabatur. Hic ergo est Joannes, de quo prophetavit Isaias dicens: Vox clamantis in deserto: Parate viam Domini, rectas facite semitas Dei nostri (Isai. XL). Vox, inquit, clamantis; quam bene vox dicitur, qui venientem de coelestibus in carne hominis Unigenitum Dei pleno laetus ore clamabat. Recte vox dicitur, cujus intonante praeconio sacramentum redemptionis humanae, surda dudum coepit audire mortalitas. Ut enim venerandus Baptista muto patri aperuit linguam, ita aures hominum salutaris gratiae innovavit auditum. Clamat autem in deserto, ubi praedicationem ejus nec insolens turba perstreperet, infidelis rideret auditor, sed hi tantum audire possunt, qui praedicantem verbum salutis, cura tantum divini cultus expeterent, et adverterent eum vera enuntiare de Christo, qui per assertionem justitiae, ut illicitas Herodis nuptias increparet, nec regem timuisset offendere, nec squalorem carceris declinasset, nec tyrannico gladio refugisset occidi. Audiamus adhuc paululum, fratres, quid ad profectum omnium nostrum Salvatoris nuntius praedicabat: Parate, inquit, viam Domino, rectas facite semitas Dei nostri. Vere dignus beatus Joannes, cujus prophetica esset nativitas, qui et illis de parentibus, quorum esset desperata posteritas, Dei munere nasceretur. Nam tanta auctoritate, tantoque docendi pondere in vocem sanctae praedicationis 209 erupit, et instantem Domini nuntiaret adventum, et in semitas rectas male viventium dirigeret pravitatem. Quid est enim, parate viam Domino, nisi adventanti de coelo judici, purgato a vitiis pectore, simplicis cordis habitaculum praeparare? Quid est, rectas facite semitas Dei, nisi ut tales actuum tuorum tibi munias vias; quas perambulare propitius veniens ad te Dominus delectetur? Ille viam Domino suo parat, qui luxuriantis carnis respuens voluptates, toto mentis suae spiritu suspensus ad Deum, vigore se castitatis accingit. Optimam parat Domino viam, qui cogitationes suas avaritiae fluctibus aestuantes, serenae conscientiae tranquillitate compescit. Viam Domino parat, qui idolorum vana, atque omnium superstitionum figmonta conculcans, unum Dei vivi cultum, et fidem veritatis inquirit. Quicunque vero voluptuosis saeculi hujus languet illecebris, cupiditatibus avaritiae ferventis insanit, in fraterna odia feralis invidiae faucibus inardescit atque ad contumeliam Dei omnipotentis, super anfractas daemonum semitas erraticus viator 210 incedit: non parat Domino viam, sed inimico miser suo exitiabilem in semetipsum patefacit ingressum. Hi mores, et vita hujusmodi ampla itinera, et largissimas vias barbaris nationibus in exsilium communis salutis aperiunt. Hi mores plebem Dei inimicis gentibus jugo miserae captivitatis addicunt. Hi mores armatos dissipant populos, et munitas diruunt civitates. Ecquid plura, carissimi? Quidquid potentiae, quidquid virium videmus in hostibus, corruptione vitae nostrae, nostraque infidelitate nutritur; et inde est, quod nihil fusa ad Deum supplicatione poscimus; quia incessabiliter impiis, pravisque desideriis inhaerentes, viam Domino nostro secundum prophetica monita non praeparamus. Propter quod revertentes ad beatissimi praecepta Joannis, paremus Domino viam, rectas faciamus semitas Dei nostri; quatenus videns in nobis interea Dominus itinera bonae voluntatis, oviculas suas, multis jam periculis fessas, benignissimus pastor inquirat: ut, sicut de Baptistae dominici hodie nativitate gaudemus, ita de Dei nostri reconciliatione laetemur: cui honor et gloria.
HOMILIA LXVI.
In nativitate sancti Joannis Baptistae II. ADMONITIO. Perspicuum sane veritatis testimonium habendum est, scriptores multos vario tempore variisque ex locis in unam coaluisse sententiam. Hoc singulari praesidio gaudet haec homilia quam producturi sumus. Vaticanos codices quatuor imprimis recensebimus, 6451 pag. 136, 1196 pag. 209, 1269 pag. 1269 a tergo, 1277 pag. 42 a tergo; tres deinde Casinenses, 12 pag. 521, 104 pag. 166 a tergo, et CXI pag. 70. His congruentes sunt duo codices Vallicellani 15 pag. 153 a tergo, et 7 A, duoque Augienses XV et XVI, codex XII S. Crucis in Jerusalem pag. 63, Vercellensis 81, Veronensis 431, Sublacensis, Novariensis 42 pag. 79, Ratisponensis S. Emmerami, Martinensis in Belgio; Ambrosianus C 98, et Breviarium Ecclesiae Strigoniensis. Praecessit editoribus Alcuinus, qui hanc eamdem homiliam sub Maximi nomine habet pag. 517 edit. Venet. an 1571 cum titulo: In nativitate S. Joannis Baptistae; qui postea assumptus fuit a Gymnico pag. 193, Galesinio pag. 147, Cumdio tom. IV pag. 393, Combefisio tom. VI pag. 122, Raynaudo pag. 226, Margarino tandem in Bibl. Max. tom. VI pag. 32. In codicibus Laurentianis haec homilia et superior desunt.
211 ARGUMENTUM.-- Concreditus Dei Spiritus sanctis prophetis magnae ipsis semper fuit laudi. Verum Joannes omnes gloria antevertit, cum illi futurum praedixerint Redemptorem, hic praesentem annuntiavit.
Cunctorum quidem prophetarum, fratres carissimi, veneranda recordatio est. B. Joannes Baptista, cujus hodie genuinus natalis honoratur, in tantum omnium illorum supergressus est gloriam, ut Dominum Jesum Salvatorem nostrum, non solum esse venturum, sed adventasse jam et cohabitare hominibus veritate praesentis testimonii revelaret, quem inter promiscuas turbas ad baptismum suum properare vidisset, velut digito demonstrans ait: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi (Joan. I). Quam innocens est hujus vita, vel possumus devotione ejus merita compensare, qui Agni coelestis adventum et primus agnovit, et solus ostendit! Quam mirabile est universis ejus praeconium, de cujus ore primum absolutionem suam mundus audivit! Hic est, carissimi, de quo prophetica annuntiatione praedictum est: Vox clamantis in deserto: Parate viam Domini; rectas facite semitas Dei nostri (Isai. XL; Luc. II). Clamaturus erat enim, sicut et clamavit, ut vociferante salutis praecone, obturatas diu aures mortalium praedicatio coelestis aperiret. Quis ergo hujusmodi prophetam non tota admiratione suscipiat, quem tantum recognoscit obtinuisse de Deo, ut ante ejus merita laudarentur quam nativitas formaretur? Hic ergo Zachariae justissimo 212 sacerdoti, cum multa esset aetate provectus, et sterilitate senissimae conjugis successionem votivi germinis desperasset, omnipotentis Dei cura per angelum promittitur nasciturus. Et bene senissimis parentibus novus filius datur, qui senescenti labentique mundo Unigenitum Dei ad spem futurae juventutis ostenderet. Quid illud, quantoque est stupore mirandum, quod Zacharias ipse, dum praecursorem salutaris Verbi concipiendum senili alvo paulo tardius crederet, silentio repentinae taciturnitatis obmutuit, nec pristinum loquendi recepisset usum, nisi nomen pueri, quo vocandus esset, clausi oris ei vincula relaxasset? Atque ita factum est ut os sacerdotale, quod trepidatio colligaverat dubitantis, meritum filii nascentis absolveret, et reparata patris lingua infantis gloriam testaretur. Quid autem de continentiae ejus virtute, quid de amore justitiae loquar, cui, sicut legitur, inimitabilis victus, et luce ipsa carior veritas fuit? Conversatus enim in deserto vestimentum habens de pilis cameli, et zonam pelliceam circa lumbos suos, locustas edebat et mel silvestre (Matth. III; Marc. I): ut increpaturus hominum mala nullam penitus haberet vel in veste, vel in epulis voluptatem. Denique tanta ejus mentem divinae legis aemulatio possidebat, ut et pravitatem perfidae generationis prophetico vigore corriperet, et auctoritate ferventis in se Spiritus sancti regem intrepidus increparet errantem: maluitque vir beatissimus sub denuntiatione justitiae furentis succumbere gladio quam reticere veritatem, qui manifestare venerat auctorem. Amen.
HOMILIA LXVII.
In nativitate sancti Joannis Baptistae III. ADMONITIO. 213 Plures etiam codices mss. hanc tertiam homiliam De nativitate sancti Joannis Baptistae S. Maximo ascribunt. Principem locum obtinent tres codices Vaticani 1277 pag. 42, 1269, 1196 pag. 24 a tergo; deinde tres codices Casinenses, 12 pag. 322 a tergo, 104 pag. 167 a tergo, CXI pag. 71 a tergo. His plene consentiunt codices XII Sanctae Crucis in Jerusalem pag. 71, Novariensis 42 pag. 80, Augiensis XV, Ratisponensis S. Emmerami p. 33, Veronensis 431, Martinensis et Ambrosianus, qui omnes inscripto Maximi nomine, eum auctorem proclamant. De editoribus nulla est quaestio; nam quotquot duas superiores homilias complexi sunt, hanc pariter S. Maximo tribuerunt: Gymnicus scilicet pag. 201, Galesinius pag. 149, Cumdius tom. IV, pag. 394, Combefisius tom. VI pag. 123, Raynaudus pag. 328, Margarinus in Bibl. Max. tom. VI pag. 35. Sed non est omittendum neminem huc usque hasce tres homilias Maximo nostro denegasse.
214 ARGUMENTUM.-- Omnium prophetarum praeconia per Joannem Baptistam firmata sunt. Hic enim solus propriis oculis videre meruit Dominum nostrum Jesum Christum, et annuntiare praesentem. Plusquam propheta dictus, et vox clamantis in deserto, et inter natos mulierum major.
Festivitatem praesentis diei, fratres carissimi, venerandi Joannis Baptistae genuina nativitas consecravit, qui idcirco in hoc saeculum superna dispensatione directus est, ut non solum ipse prophetali sublimaretur gloria, sed ut et omnium etiam per eum prophetarum praeconia firmarentur. Nec immerito illum praecipuo honore nunc veneramur, qui speciali quadam gratia ob hoc Redemptorem mundi novissimus prophetavit, ut ostenderet eum primus. Hic enim solus est prophetarum qui Dominum nostrum Jesum Christum, quem alii in longa tempora futurum praescierunt, propriis oculis videre meruit et annuntiare praesentem; nam sicut sacratissimum Evangelium refert, veniente Domino ad baptismum ejus, hujusmodi prorupit in vocem: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi (Joan. I). Propter hoc nimirum Salvator ipse de illo dicebat ad turbas: Quid existis in desertum videre? Prophetam? dico vobis, et plus quam prophetam (Matth. XI). Plus revera est quam propheta, cum caeteri omnes venturi adhuc Christi fuere praecones; hic autem probatissimus venit Domini praesentis assertor. Plusquam propheta est, cujus manibus, quod nulli est praestitum prophetam, baptizandum se Dei Filius inclinavit. Plusquam propheta est, cujus tanta praerogativa meritorum, et uno eodemque momento coeli terraeque arbitrum submersum aquis tingeret in Jordane, Spiritum quoque sanctum venientem cerneret in columba, et attestantis vocem Patris audiret e coelo (Matth. III). Hic est ille, quem inspirante Deo praescius annuntiat Isaias, dicens: Vox clamantis in deserto: Parate viam Domini (Isai. XL). Quam congrue, fratres carissimi, beatus Joannes praedicatus est vox, qui coelestis Verbi et praeco mittebatur et testis. Hic ille est, cujus per angelum Gabrielem praenuntiatur nativitas, et nomen, et meritum. Hic est etiam, qui judicio coelestis sententiae cunctis mortalibus antefertur, dicente Domino: Non surrexit inter natos mulierum major Joanne Baptista (Matth. XI); quam pulchre dictum est inter natos mulierum non esse majorem Joanne, quia ille omnimodis major erat, qui de virgine nascebatur. Hic est ille etiam, qui maluit a rege prosterni, quam regem non increpare peccantem. Quibus prospectis advertite, dilectissimi; quantam huic reverentiam, 215 quantum devotionis debeamus impendere, qui ut honorabilis sit a sancto est Spiritu prophetatus, promissus ab angelo, laudatus a Domino, et perpetua sanctae mortis gloria consecratus. Decebat namque, ut mysticam nativitatem ejus mirabilis vita sequeretur, et sanctam perfectamque vitam 216 mors Deo devota concluderet. Propter quod, fratres, toto hodie orbe Christi Ecclesia primordia nativitatis ejus laetissima festivitate concelebrat, qui aeterna mortalibus adesse gaudia stupenti mundo testis fidelissimus revelavit.
HOMILIA LXVIII.
In natali beatissimorum Petri et Pauli apostolorum I. ADMONITIO. Eximias orationes panegyricas de principibus apostolorum Petro et Paulo habuisse S. Maximum tam ex codicibus mss., quam ex editionibus constat. Primum testimonium tradidit Gennadius, dicens S. antistitem Taurinensem tractatus in laudem apostolorum scripsisse, qua generali commendatione omnes complexus est homilias et sermones, quos ipse pro celebrandis SS. apostolis Petro et Paulo habuit. Hujus homiliae sancti Maximi nomen praeferentes meminerunt codices duo Vaticani 1273 pag. 54 a tergo, 1277 pag. 54 a tergo, et tres Casinenses, 102 pag. 153 a tergo, 109 pag. 88 a tergo, 305 pag. 171. In horum numerum ducimus vetustissimum codicem Ambrosianum, a Mabillonio et Muratorio multis commendatum, eique coaevum Sangallensem, Augiensem deinde XV, Ratisponensem S. Emmerami pag. 34, Veronensem 431, duos Belgicos Martinensem et Camberonensem, Vallicellanum num. 9; ac tandem 99 S. Crucis in Jerusalem, qui eamdem De natale sanctorum Petri et Pauli inscribit. Non negamus quosdam amanuenses fuisse qui hanc homiliam S. Leoni Magno attribuerunt, ut nobis occurrit in codicibus Vaticano 1269, pag. 52, Basilicae S. Petri 9 A pag. 400 a tergo, et in codice II, olim bibl. S. Crucis Minor. pag. 226, nunc Laurentiano; sed suspicio omnis a Balleriniis sublata est, cum eam inter sermones Leoninos non susceperint. Et quamvis sequentes homiliae in veteribus S. Leonis collectionibus insertae inveniantur, haec profecto S. Maximo semper adjudicata fuit, quod ad majorem ejus probationem notandum erat. Codicibus Maximo suffragantibus respondent editores, Gymnicus pag. 205, cujus titulus est: In natali beatissimorum Petri et Pauli apostolorum, Galesinius pag. 150, Combefisius tom. VI pag. 204, Cumdius tom. IV, pag. 444, Raynaudus pag. 228, Margarinus in Biblioth. Max. tom. VI pag. 34, qui eamdem Gymnici inscriptionem adoptarunt. Praetermittimus recensere auctores qui verbis sancti Maximi usi sunt ad probandum Petri primatum in Ecclesia, collatamque ei in clavibus a Christo plenam judicandi potestatem; cum haec adeo nota sint ut notiora fieri nequeant.
ARGUMENTUM.
-- Principes apostolorum Petrus et Paulus mirificis, iisque verissimis laudibus a S. Maximo efferuntur, atque imprimis Petrus, ex cujus confessione divinitatis Christi ei traditum fuisse universae Ecclesiae principatum plane ad veritatem cognoscitur.
Gloriosissimos Christianae fidei principes annuis solemnitatibus honorantes, fratres carissimi, ipsum Dominum ac Deum nostrum, qui hujus auctor est fidei, debita religione veneramur. Apostoli namque Latino sermone dicuntur missi; qui ergo honorant missos manifestum est honorare eos mittentem; quoniam dignitas quae defertur ministris, illi sine dubio cujus ministri sunt exhibetur; ut ait ipse Salvator ad discipulos suos: Qui vos audit, me audit, et qui vos recipit, me recipit (Luc. X; Matth. X). Vere beata apostolorum merita, in quibus se Christus et recipi praedicat, et audiri. Beati nihilominus et illi, quorum devotio delata apostolis recurrit in Christum. Tenentes itaque, fratres, tantae hujus promissionis fidem de suppliciis patrum nostrorum pro Christi confessione susceptis, fidelibus gaudiis exsultemus; quoniam, qui de martyrum morte laetatur, martyres non dubitat cum Christo regnare post mortem. Nos vero Ecclesiarum omnium reverentissimos patres, Petrum dico et Paulum, piissimis studiis honoremus, quibus Christi praestante gratia, factus est hodie de morte natalis, quibus finis vitae vivendi initium dedit; quibus, ut ait 217 apostolus Paulus (Philip. I), vivere Christus erat, et mori lucrum. Erat utique Christus eis vivere, quibus vita non erat sine Christo. Erat Christus eis vivere, quia totum proficiebat Christi Ecclesiis, quod vivebant. Erat eis et mori lucrum, qui tali morte vitam sibi mercabantur aeternam. Erat eis mori lucrum, quorum corruptioni incorruptio succedebat, et damna praesentium temporum lucra perpetua sequebantur. Sed jam necessarium, carissimi, reor, ut proprias eorum specialesque virtutes prout ariditas linguae nostrae ingeniique tenuitas patitur, imo ut misericors Deus annuerit proloquamur. Hic itaque ille est Petrus, qui confitendo Christum Dominum vivi Dei esse Filium, validissima invictaque nobis credendi fundamenta constituit. Nam percunctanti Domino quis esse ab hominibus diceretur respondit: Tu es Christus Filius Dei vivi (Matth. XVI); id est: tu Domine de carne virginis factus es Christus, qui Dei vivi es Filius sempiternus: tu Domine ab hominibus natus es homo, qui incogitabili majestate Deus es apud Deum: tu es Christus, qui pro redemptione nostra ad passionem veniens impassibilis permanes apud Patrem. Quis igitur unquam in tantum hoc incomprehensae Deitatis arcanum humani sensus attollere potuisset obtutum, nisi ab ore Petri salutaris hujus fidei veritas radiasset? Quis meritorum ejus gloriam, quamvis magno aequiparare posset eloquio, a quo nobis adorandae divinitatis fides et coepit et permanet? quid tanto gloriosius viro, qui fidem secreti inscrutabilis loquendo edidit, vivendo docuit, patiendo firmavit? Ut autem confessionis hujus quanta esset magnitudo tudo Salvator ostenderet, ait et: Beatus es, Simon Bar-Jona quia caro et sanguis non revelavit 218 tibi, sed Pater meus, qui in coelis est: et tibi dabo claves regni coelorum (Matth. XVI, 47, 19). Quis ergo Christum per carnem, et in carne natum omnipotentis Patris esse Filium sentire potuisset, nisi propitius hoc ipse Pater per Petrum nobis revelasset e coelo? Hoc illi confessio dedit ut ante claves regni coelorum acciperet quam coeli januas introiret. Sed ne qua vos, fratres, de creditis Petro clavibus regni more nostrarum clavium cogitatio terrena permoveat. Clavis enim coeli lingua est Petri: quia singulorum merita censendo, apostolus unicuique regnum coelorum aut claudit aut aperit. Non est ergo clavis ista mortalis artificis aptata manu, sed data a Christo potestas est judicandi. Denique ait eis: Quorum remiseritis peccata, remissa sunt, et quorum detinueritis, detenta sunt (Joan. X). Hic est Petrus, quem Christi esse confidentissimum subjecta vestigiis ejus maria probaverunt; nam a Domino suo novos sibi dari in fluctibus gressus, ut fidelis poposcit, et ut dilectus promeruit; qui ob hoc solum trepidare visus est ut fragilitas humana cognosceret quanta esset inter Dominum servumque distantia, dum aggravata peccatis caro mergitur, et immaculati nescit planta desidere. Similiter et illud, ne, dum super aquas ambulans Petrus pede intrepido pervenisset ad Christum, Domini forte sui virtutibus aequaretur. Sed quid illum tantopere dicimus trepidasse, cum prava trepidatio sua majorem proficiat ad fidem? ut enim credidit Petrus imperio Domini sui posse se a fluctibus sustentari, ita nihilominus, dum mergitur, credidit ipsius Domini sui se virtute salvandum. Vere beati Petri, et dum trepidat, mirabilis fides, quia nec perurgentis 219 periculi potuit turbare formido; clamando enim dum mergitur: Domine, libera me, de se diffisus est, non de Domino dubitavit. Ne quis ergo timorem hunc gloriosissimi Petri ducat in vitium: quoniam timor iste, quamvis primam ejus turbaverit fidem, confidentiam tamen in eo reparatae credulitatis ornavit. Hic est Petrus, cui Christus Dominus communionem sui nominis libenter indulsit. Ut enim, sicut apostolus Paulus (I Cor. X) edocuit, petra erat Christus; ita per Christum Petrus factus est petra, dicente ei Domino: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam (Matth. XVI). Nam sicut in deserto dominico sitienti populo aqua fluxit e petra (Exod. XVII), ita universo mundo perfidiae ariditate lassatim de ore Petri fons salutiferae confessionis emersit. Hic est Petrus, cui Christus ascensurus ad Patrem pascendas oviculas suas agnosque commendat (Joan. XI); ut quos ille pietatis miseratione redemerat, hic fidei suae virtute servaret. Et recte sane ei arbiter occultorum Dei Filius pascendas oves tuendasque commisit, cui noverat in nutriendo grege dominico nec studium deesse, nec fidem. Hic est Petrus, qui dum ad crucem tanquam crucifixi discipulus duceretur, verso se poscens corpore crucifigi, passionem non timuit, sed aequalitatem crucis dominicae declinavit, ut ostenderet universis admirandae se humilitatis virtutem novique mysterii disciplinam et inter tormenta servasse. Quam securus, carissimi, perrexit Petrus ad crucem, qui repulso timore mortis, moriendi ordinem tam acerba in passione quaesivit! Quid etiam de gloriosissimo referam Paulo, in quo Dominus fidem nominis sui, dum ipsam fidem persequebatur, elegit? Qui dum velut acerrimus persecutor Christianam vastat Ecclesiam, inimico adhuc ejus in pectore amicum sibi cor Christus invenit; dumque temporalia capit ad supplicia Christianos, ipse perpetuam captus ad gratiam, factus est subito pastor ex lupo, ex praedone custos, ex hoste defensor; unde patuit nec Paulum malignae mentis proposito plebem dominicam persecutum, nec Christum latuisse quem eligeret in Paulo. 220 Hic est Paulus, qui, Christi vocibus inclamatus e coelo, oculis in se Judaicae infidelitatis obtusis, videndi aciem non perdidit, sed mutavit; amisit oculos, et recepit: ut uno eodemque tempore et in persequentem caecitatis vindicta procederet, et vocantis Dei gratia illuminaret electum; ait illi namque de coelo Dominus: Saule, Saule, quid me persequeris (Act. IX)? Id est, cur me persequeris, Saule? Quae mea odium erga me tuum excitavit iniquitas? Nunquid quia illuminavi caecos, quia sanavi aegrotos, quia fugavi daemones, quia esurientes populos quinque panibus pavi? An quia de tumulis mortuos suscitavi? An forte magis quia fidelibus meis regnum coeleste promisi? Sed si praestare me posse dubitas quae promitto, aspice, si tamen potes, unde te vel qualem appello? Sed quare me persequeris, Saule? Aut quid, me persequendo, proficies? Nunquid adversus regnantem in coelo ullum tua persecutio habebit effectum? Nunquid nocere mihi quidquam poteris, quem non potes intueri? Ego enim sum Jesus Nazarenus, quem tu persequeris, qui terras coelo, crucem regno, mortem perpetuitate mutavi. De quibus omnibus non te debere cunctari, et ereptus tibi nunc, et post paululum redditus suadebit aspectus. At beatissimus Paulus repentina quidem caecitate coercitus, intellecta tamen majestate loquentis e coelo, continuo fidelis est effectus, et a persecutione destitit, et novos intuendi Christum oculos acquisivit. Hic est Paulus, qui pro suarum remuneratione virtutum ultra humana merita tertium raptus ad coelum, coelestia secreta cognovit (I Cor. XII); ut Ecclesiarum futurus doctor inter angelos disceret quod inter homines praedicaret. Aut quis ei impune ultra non credat, qui de sacramentis dominicis non solum audita loquitur, sed et visa testatur? Quanta hoc, fratres, Dei nostri actum est gratia, ut qui de coelestibus in apostolatum vocatus est, apostolatus ejus consecraretur in coelo. Et post omnia, hic est Paulus, qui cervices suas, quas adversum Christi nomen superbus erexerat, perfidorum caedendas gladio humillimus pro Christi honore submisit; nec piguit 221 eum pro illo mori quem saepe probaverat vivere et regnare post mortem. Atque ita factum est ut gloriosissimum Paulum, qui in diversis gentibus pro fide Christi multo certamine dimicando innumera bella peregerat, velut victorem mundi Roma susciperet ad triumphum. Hi ergo sunt beatissimi Petrus et Paulus, qui sacramentum coelestis regni uno spiritu praedicantes, sub unius passione diei doctrinam suam pio sanguine, 222 et morte fortissima consecrarunt; qui etiam tanquam Ecclesiarum omnium principes facti, dispensatione coelesti, Romam petentes, et sacratissima sua corpora in illius urbis arce reconderent, quae totius orbis obtinuerat principatum; quatenus potentiam virtutis suae Christus ostendens, ubi mundus caput habebat imperii, ibi regni sui principes collocaret.
HOMILIA LXIX. De eodem natali sanctorum apostolorum Petri et Pauli II. ADMONITIO. Doctissimos Ballerinios secuti, non alium nisi episcopum Taurinensem Maximum hujus homiliae auctorem esse judicamus. Hi cum eam duasque sequentes invenerint in prima collectione sermonum S. Leonis Magni, condita, ut ferunt, a Desiderio abbate Casinensi, postea Victore III pontifice, non esse quidem Leonis opera, sed Maximi sine dubitatione testati sunt, in praef. ad sermones S. Leonis, pag. 72 edit. Venet. anno 1753. Quare non assentimur scriptoribus codicum basilicae S. Petri 210 D, et 40 F, Vaticani 1269 pag. 59 a tergo, Laurentiani 33, Plut. XIV pag. 155, atque aliorum fortasse qui hujusmodi homilias S. Leoni attribuerunt. Codicum enim vetustate magis quam numero agendum est. Primum locum antiquitate sibi vindicant codices Ambrosianus et Veronensis 431, octavo saeculo non posteriores, hisque succedunt Vercellensis 81, Vaticani tres 6451 pag. 142, 1273 pag. 57, 1277 pag. 56 a tergo, Casinensis CXI pag. 82, Ratisponensis S. Emmerami pag. 36, Vallicellani item duo XV pag. 61, et A 9, S. Crucis in Jerusalem XI pag. 66, II bibl. olim Sanctae Crucis Minor. Convent., nunc Laurentianus, Ambrosianus alter 146, Farfensis sig. B, Martinensis, Camberonensis, Augiensis XV, et tandem Cisterciensis Montis Amiatae, qui omnes simili inscriptione S. Maximi episcopi homiliam appellant. Nos autem magis magisque confirmat Alcuinus, qui eam Maximo attributam suo in Homiliario refert cum titulo: In nativitate SS. apostolorum Petri et Pauli, pag. 321 Venetae edit. an. 1571. Et ne longiores simus, editores recensere omittimus, cum omnes a Gymnico pag. 211 hanc homiliam et sequentes iteratis impressionibus in lucem emiserint. Unum monendum superest, nempe in codicibus Vatic. Ottoboniano 106, et Urbevetano auctoris nomen deesse.
ARGUMENTUM.
-- Utriusque apostoli privilegia, gratiarum munera, et excellentiae praerogativas S. Maximus celebrat.
Apostolici natalis gaudio, fratres carissimi, Petri et Pauli, quorum hodie beatissimis passionibus jucundamur, laetior per universum mundum Christi exsultat Ecclesia; quae licet omnium se sanctorum martyrio certa sit adornari; quandoquidem videt de hoc saeculo ipsos fidei patres et magistros martyrum triumphasse. Quid enim insignius Petro, qui in carne positus, mensuram carnis egressus, Christum Jesum, vivi Dei Filium verum confitetur, et quod omnium adhuc mortalium pectus latebat, prima Petri lingua novo est sermone confessa. Quid, fratres mei, magnificentius Petro, qui tantae confessionis merito, cum corruptibili adhuc esset in corpore, et nec dum ipse ascendisset in coelum, regnum illi coeleste et claudere et aperire permissum est? Quid sublimius ejus fide qui, gradiente Domino super aquas, humanae conditionis oblitus, viam sibi in fluctibus dari et poposcit et meruit; tantaque mentis ejus confidentia fuit, ut crederet se posse per fidem quod sciebat homini impossibile per naturam? Nam quia postea mergebatur, ut mihi videtur, necessarium fuit, ne tanti sublimitate miraculi in perniciem forte sui aequata Christo carnis fragilitas superbiret. Fuerit 223 certe infirmitatis corporeae, quod paulo post timuit; quis tamen ambigat inimitabilis fidei fuisse, quod eum descendentem de navi, tremula, et inconcussa humanis gressibus maris unda sustinuit? Sed jam veniamus ad beatissimum Paulum; cujus tanta est nihilominus plenitudo fidei, ut peculiarem quodammodo eum sibi ducem ad illuminanda gentium corda cunctorum praescius Salvator eligeret. Erat enim tam praecipuus in doctrina, animi virtute tam potens, innocentia et integritate tam sanctus, ut uno eodemque tempore hinc eum sacerdotes ac principes Judaeorum per aemulationem legis antiquae, data in Christianos persequendi auctoritate, dirigerent; hinc illum ad Ecclesiae solatium atque omnium credentium firmamentum Christus vocaret e coelo; cujus ab hoc sunt a Domino caecati oculi, ut, suscepta gratia veritatis, coelesti acie et lumine clariore fulgerent; pariterque adverteret 224 Christiani nominis princeps futurus Christum, quem persequebatur, caecandi illuminandique habere virtutem. Ut autem praeteream caetera quae eum universo orbi mirabilem faciunt, unum illud, quod ad omnes ejus sufficit laudes, quis valeat aestimare quantae sit gloriae, quod cum inter homines ageret, speciali quadam Divinitatis gratia, et paradisus illi penetrabilis, et coelum pervium fuit? Quid ergo, fratres, hoc doctore perfectius, qui in coelo didicit quod in terris doceret? Quid hoc teste veracius, cui elevato super coelos oculis videre et approbare concessum est quod postmodum promitteret credituris? Haec sunt igitur apostolorum Petri et Pauli stupenda merita; per haec incedentes miracula apostolatum suum Domino ac Deo nostro effusione devoti sanguinis consecrarunt.
HOMILIA LXX. De eodem natali SS. apostolorum Petri et Pauli III. ADMONITIO. Hanc quoque homiliam Ballerinii S. Maximo nostro adjudicarunt, perpensis ante tum Vaticanis, tum basilicae S. Petri mss. codicibus, quorum nonnulli eamdem S. Leoni Magno inscribunt. Multo enim superiores sunt numero et excellentia codices qui eidem antistiti Taurinensi suffragantur; nam praeter Vaticanos duos 1273 pag. 56 et 1277 pag. 56, duosque Vallicellanos XV, pag. 71 et A 7 pag. 197, conceptis verbis nomen ejus deferunt codex XII S. Crucis in Jerusalem pag. 77, codex alter S. Crucis Minor. II in Laurent. pag. 128, Farfensis B, Augiensis XV, Martinensis, Veronensis 437, duoque demum Ambrosiani; scilicet C 98 vetustissimus, et H 146. His mss. libris antiquitate omniumque existimatione praeclarissimis accedit Alcuini testimonium, qui suo in Homiliario memoratae editionis, pag. 71, S. Maximo eam tribuit. Et ne editorum nomina quae supra retulimus iterum repetamus, sat monuisse erit nullum reperiri non concordem cum Gymnico pag. 113, apud quem est homilia tertia de festivitate SS. apostolorum Petri et Pauli.
ARGUMENTUM.
-- Comparantur invicem quo apostoli, unus laudatur a fide, alter a doctrina. Petrus per fidem factus est eminentior caeteris apostolis; Paulus supernis luminibus illustratus, constitutus est magister et doctor gentium.
Beatissimorum apostolorum Petri et Pauli inseparabilem fidem, passionemque germanam omni nos devotione, fratres, necesse est celebrare, quia et laudabilis eos vita ad gloriosissimum perduxit occasum, et mirificus obitus perpetuam transmisit ad vitam. Et licet in Petro fides emineat, in Paulo doctrina praecellat; et magisterium tamen Pauli fidei plenitudo est, et credulitas Petri doctrinae est fundamentum; quos tanta coelestis electionis dignatio visitavit, ut hic fieret de piscatore doctor, ille de persecutore defensor. Sed in hoc omnipotentis Dei attollenda majestas est, qui inspiratione mirabili 225 docendi gratiam tribuit imperito, et inimicum fecit amare quod oderat, et fidem, quam impugnabat, asserere. Illius piscationem non abstulit, sed mutavit; hujus caecavit oculos ut, purgatiore recepto lumine, clarissimae mentis acie ultra humanum videre possit aspectum. Quantum igitur meriti apud Deum suum Petrus erat, ut ei post naviculae parvae remigium totius Ecclesiae gubernacula traderentur? Aut quantum in apostolatus sui ministerio complacuisse Christo credimus Paulum, cui tantum placere potuit persecutor? Placuit enim, quia non iniqui pectoris studio, sed simplicis ignorantiae incauta devotione certabat. Denique, ut primum sensibus ejus Spiritus veritatis infusus est, ostendit continuo, non se Christi saevisse odio, sed amore paternae legis innocenter errasse. De quo quid ergo potissimum dicam? cum fidelissimus ipse sibi sit testis: qui cum nec suas velit jactare laudes, et Christi cuperet annuntiare majestatem, verecundius quod in se gestum est confitetur. Ut enim velut de altero quodam: Scio hominem, inquit, in Christo ante annos quatuordecim, sive in corpore, sive extra corpus nescio, Deus scit, raptum hujusmodi. Et scio hujusmodi hominem sive in corpore, sive extra corpus nescio, Deus scit, quoniam raptus est in paradisum, et audivit arcana 226 verba, quae non licet homini loqui (II Cor. XII). Quid hoc Apostolo magnificentius, cui in medio mortalium constituto, et supra coelos ire datum, et ad terras redire concessum est? Quid hoc beatius viro, qui inter secreta paradisi ediscere meruit quod nec lingua hominis loqui possit, nec quisquam mereretur audire? Et cum tantae sint sublimitatis illa quae docuit, ut comprehendere ea mens humana non possit; quantae illud putamus esse gloriae quod prodere sibi asserit non licere? Quid etiam de Petro referam, cujus tanta a Deo est approbata justitia, tantaque ei potestas attributa judicandi, ut in arbitrio ejus poneretur coeleste judicium? Perspicite ergo, et aestimate quanto nobis sit Petrus apostolus honore reverendus, cujus sententiam in terris prolatam sempiterni judicis aequitas non repellit. Et ideo diligenter intendite quae sit ejus gloriae magnitudo, cui dum claves regni committuntur aeterni, coelum illi claudere et aperire permissum est. Horum itaque, carissimi, per universum mundum veneranda hodie passio celebratur: horum hodie concursu laetissimo excolit Roma martyrium; et quorum dudum impia persecuta est sanguinem, eorum nunc peculiari devota patrocinio gloriatur.
HOMILIA LXXI. De eodem natali SS. apostolorum Petri et Pauli IV. ADMONITIO. Ut omnis suppositionis notam ab hac Maximi homilia amoveamus, quod discrepantes inter se codices inveniantur, operae pretium erit eos recensere, et quid de illis peritiores in arte critice judicarint agnoscere. Non eosdem pigeat commemorare persaepe allatos mss. codices, scilicet Veronensem 431, Vaticanum 1277 pag. 77, Ambrosianum 146, S. Crucis in Jerusalem XII pag. 60, Augiensem XV, n S. Crucis Minor. pag. 129, nunc Laurentianum, Vallicellanum XV pag. 72, Ratisponensem S. Emmerami pag. 35, Martinensem, Farfensem B, Casinensem CXI pag. 83 a tergo. Hi omnes in serie homiliarum de SS. Apostolis Petro et Paulo, quas concorditer S. Maximo ascribunt, hanc etiam complectuntur. Quinque autem sunt codices S. Leoni Magno homiliam asserentes; scilicet Laurentianus 39, Plut. XIV pag. 135, basilicae S. Petri duo, 40 F et 210 D, duo item Casinenses, 115 pag. 161, et 104 pag. 171. Alter codex Casinensis 126 pag. 148. Venerab. Bedae nomen refert. In codice autem Ottoboniano 106 nulli auctori homilia tribuitur. Quaestionem non tam absolutam putamus a majori codicum affirmantium numero, sed et a Balleriniis, qui in praefatione ad sermones S. Leonis a S. Maximo repetendam docuerunt. His consonant editores omnes supra memorati.
227 ARGUMENTUM.-- Christus Petrum piscatorem, et Paulum persecutorem ad fundandam Ecclesiam elegit. Utriusque admirabilis est electio, divinumque erigendae Ecclesiae opus ostendit; quod Petrus ad acquirendos Deo homines, Paulus autem ad eos doctrina illuminandos assumpti sint; Ecclesiarum appellati columnae.
Beatissimorum apostolorum passio, fratres, quorum hodie natalem solemniter celebramus, cunctis est honoranda credentibus, quos pro justitiae pietatisque plenitudine Salvator mundi humano generi et patres esse dedit et judices. Quantae autem integritatis, quantaeve pietatis fuerint hinc vel maxime pervidendum est, quod ille eos ad emendationem corrupti saeculi, et ministerium suae voluntatis elegit, quem non fallebat electio. Vocavit namque Petrum opibus pauperem, opere piscatorem; qui a conversatione populari, et communione urbium segregatus, vitam inter fluctus agebat innocuam, et victum de simplicitate quaerebat; quem tamen ita dixerim pauperem, ut competens ei substantia non deesset; quem benemerentem de Deo copiosi maris dives unda pascebat. Electus ergo est ad praedicationem salutaris verbi, ut, mutata vice coelestis mysterio sacramenti, qui captura piscium alebatur, salute hominum pasceretur. Gloriosissimum etiam Paulum ad fidem nominis sui Christus vocavit e coelo; qui quod persequi videbatur Ecclesiam, non impietate irreligiosi animi saeviebat, sed sub nube ignorantiae, 228 novam non perspiciens gratiam; amore antiquae devotionis errabat. Ideo denique ab oculis ejus veteris umbrae caligo detersa est, ut verum illud lumen, quod de coelestibus coruscabat, et sibi acquireret, et omnibus revelaret. Caecatus illuminatusque est, non alia dispensatione, nisi ut clausis carnalibus oculis, spiritualis ei aspectus ad inspiciendam Dei gloriam formaretur. Accepit et fidelissimus Petrus hos oculos, qui Christum Dominum nostrum in carne positum, et divinitatem suam sub specie assumpti hominis occultantem, Filium esse Dei vivi Spiritus sancti radio illuminatus inspexit; ait enim Domino percunctanti quis esse ab hominibus putaretur: Tu es, inquit, Christus Filius Dei vivi (Matth. XVI). Quis non responsionis plenitudinem piscatorem protulisse miretur, quam compendio brevissimae confessionis aperuit, et quod de Patre habebat Dominus, et quod de humana nativitate susceperat? Christus enim et Filius Dei vivi, utriusque naturae indivisum continet sacramentum, vere suscipiendum cunctis; et mirabilem piscatorem, qui dum maris profunda rimatur, ad altissimum majestatis aeternae pervenit arcanum. Hi itaque sunt Ecclesiarum columnae: Petrus et Paulus, quos et vita sanctissima venerabilem perduxit ad mortem, et gloriosus occasus fecit esse perpetuos, quos non solum honoramus, ut martyres, sed et ut magistros, patresque martyrum veneramur, qui Ecclesiam Dei et coelestis praedicationis doctrina, et pii sanguinis effusione fundarunt.
HOMILIA LXXII. De eodem natali SS. apostolorum Petri et Pauli V. ADMONITIO. 229 Apud scriptores ecclesiasticos celebris est hujus homiliae mentio, quod perspicuum de repentino Simonis ab aere in terram lapsu testimonium reddit. Ab horum plerisque omnibus S. Maximo adjudicatur, quamvis ab amanuensibus vario sub nomine descripta fuerit. Imprimis eam Ambrosio dederunt mss. Vaticanae bibliothecae 1277 pag. 43, 1269 pag. 53 a tergo, Vatic. Reginae 539 pag. 129 a tergo, Laurentianus X, Plut. XIV pag. 18, et IV, Plut. XXXIII part. sinist., biblioth. olim S. Crucis Minor. pag. 161 a tergo, nunc in Laurentiana. Aliis visum fuit opus Augustini, ut patet ex codicibus Vaticanis 1195 pag. 310 a tergo, 3835 pag. 200 a tergo; tum ex duobus mss. Casinensibus 102 et 305, necnon ex Urbevetano pag. 157, in quo hunc titulum praefert: Item incipiunt sermones S. Augustini de natalitia apostolorum Petri et Pauli. Verum Benedictini monachi congreg. S. Mauri, qui tum Ambrosii, tum Augustini sermones diligentissime expenderunt, neutri eamdem concesserunt, sed Maximum ejus auctorem habendum esse scripserunt. Ita in appendice serm. S. Aug. 3 class. serm. 210. Non defuerunt qui Leoni Magno acceptam referrent, ut codex basil. S. Petri F 40, Vallicellanus A 7, Vaticanus Ottob. 106, aliique pauci. A Balleriniis tamen nihili habiti sunt, sicut nec veteres Leonis editiones, ut in superioribus admonitionibus dictum est. Numero et antiquitate praeferri merentur codices illi quorum inscriptio S. Maximum auctorem annuntiat. Primo loco tres codices S. Crucis in Jerusalem exhibemus, 90 scilicet vetustissimum, apud quem est primus sermonum hoc cum titulo: Incipit sermo de natali SS. Petri et Pauli, codicem 99 homil. 70, eadem praefixa epigraphe, et cod. XII pag. 67 a tergo. Deinde addimus codices Martinensem, Ratisponensem S. Emmerami homil. 5 de eodem festo, Augiensem XV, Vallicellanum XV pag. 62, Farfensem B, Cisterciensem Montis Amiatae, II Plut. XXXIII, olim bibl. S. Crucis Minor., nunc Laurentianum pag. 129, Ambrosianum 146, tandem Modoetiensem B XI, cujus titulus est: III calendas Julii Nativitas SS. apostolorum Petri et Pauli. Sermo beati Maximi episcopi. Multis his codicibus antiquior Alcuinus homiliam S. Maximo adjudicavit, ut constat ex ejus Homiliario pag. 326 Venet. edit. 1571, cui consonant editores Gymnicus pag. 218, Galesinius pag. 155, Combefisius tom. VI pag. 230, Cumdius tom. IV pag. 447, Raynaudus homil. 5 De SS. apostolorum Petro et Paulo, pag. 231, et Margarinus in Bibl. Max. tom. VI pag. 36. Post tot tamque graves assertores quis hanc homiliam S. Maximo concedere detrectabit?
230 ARGUMENTUM.-- Petrum et Paulum caeteris apostolis anteferendos docuerat S. doctor; hic autem hujusmodi gradus et honoris rationem reddit. Ait enim Petro datas fuisse claves regni coelestis ligandi atque solvendi super terram; Paulo autem clavem scientiae, quae universorum populorum coelestis doctrinae vi corda pervaderet, et ab errore ad veritatem adduceret.
Cum omnes beatissimi apostoli parem gratiam apud Dominum sanctitatis obtineant, nescio quo tamen pacto Petrus et Paulus videntur prae caeteris peculiari quadam fidei virtute praecellere; quod quidem ex ipsius Domini judicio possumus approbare. Nam Petro, sicut bono dispensatori, clavem regni coelestis dedit; Paulo tanquam idoneo doctori magisterium ecclesiasticae institutionis injunxit; scilicet ut quos iste erudierit ad salutem, ille suscipiat ad quietem; ut quorum corda Paulus patefecit doctrina verborum, eorum animabus Petrus aperiat regna coelorum. Clavem enim quodammodo a Christo scientiae et Paulus accepit. Clavis enim dicenda est, qua ad fidem peccatorum dura corda reserantur, mentium secreta panduntur, et quidquid intrinsecus clausum tenetur, in palam rationabili manifestatione producitur. Clavis, inquam, quae et conscientiam ad confessionem peccati aperit, et gratiam ad aeternitatem mysterii salutaris 231 includit. Ambo igitur claves a Domino perceperunt, scientiae iste, ille potentiae; divitias immortalitatis ille dispensat, scientiae thesauros iste largitur; sunt enim scientiae thesauri, sicut scriptum est, In quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi (Col. II). Ergo beati Petrus et Paulus eminent inter universos apostolos, et peculiari quadam praerogativa praecellunt. Verum inter ipsos quis cui praeponatur incertum est. Puto enim illos aequales esse meritis, quia aequales sunt passione; et simili eos fidei devotione vixisse, quos simul videmus ad martyrii gloriam pervenisse; non enim sine causa factum putemus, quod una die, uno in loco, unius tyranni toleravere sententiam. Una die passi sunt, ut ad Christum pariter pervenirent: uno in loco, ne alteri Roma deesset: sub uno persecutore, ut aequalis crudelitas utrumque constringeret. Dies ergo, puto, pro merito, locus pro gloria, persecutor decretus est pro virtute. At in quo tandem loco martyrium pertulerunt? In urbe Roma, quae principatum et caput obtinet nationum; scilicet ut ibi caput superstitionis erat, illic caput quiesceret sanctitatis; et ubi gentilium principes habitabant, illic Ecclesiarum principes morerentur. Cujus autem meriti sint beatissimi 232 Petrus et Paulus, hinc possumus intelligere, quod cum Dominus Orientis regionem propria illustraverit passione, Occidentis plagam, ne quid minus esset, vice sui apostolorum sanguine illuminare dignatus est, et licet illius passio nobis sufficiat ad salutem, tamen horum martyrium contulit ad exemplum. Hodierna igitur die beati apostoli sanguinem profuderunt. Sed videamus causam quare ista perpessi sunt; scilicet, quod inter caetera mirabilia etiam magum illum Simonem orationibus suis de aeris vacuo praecipiti ruina prostraverunt. Cum idem Simon se Christum diceret, et tanquam filium ad patrem assereret volando se posse conscendere, atque elatus subito magicis artibus volare coepisset; tunc Petrus fixis genibus precatus est Dominum, et precatione sancta vicit magicam levitatem; prior enim ascendit ad Dominum oratio quam volatus, et ante pervenit justa petitio quam iniqua praesumptio; ante Petrus in terris positus obtinuit quod petebat quam Simon perveniret in coelestibus quo tendebat. Tunc igitur Petrus velut vinctum illum de sublimi aere deposuit, et quodam praecipitio in saxo elidens ejus crura confregit: et hoc in opprobrio facti illius, ut qui paulo ante volare tentaverat, subito ambulare non 233 posset; et qui pennas assumpserat, plantas amitteret. Sed ne forte hoc mirum videatur, quod magus iste praesente apostolo per aerem aliquandiu volitaverit, hoc patientia Petri fecit; permisit enim illum sublimius ascendere, ut altius caderet: voluit eum in excelsum levari ad conspectum 234 omnium, ut ruentem illum de excelso oculi omnium perviderent. Haec igitur iniquitatis est elatio, ut in altum se ferat, in sublime se erigat, sed sancta oratio omnem humiliat superbiam, universam dejicit vanitatem.
HOMILIA LXXIII. De eodem natali SS. apostolorum Petri et Pauli VI. ADMONITIO. 235 Inedita S. Maximi scripta quae huc usque protulimus aliaque plura proferenda quantum ornamenti et pretii collectioni nostrae allatura sint, nemo non videt. Haec inter praecipuum sibi vindicat locum haec homilia ex codice vetustissimo olim monasterii de Apannis eruta, quod compendium, seu summa superiorum homiliarum de SS. apostolis Petro et Paulo, quorum praeclara merita strictim complectitur, esse videatur. Ex titulo qui est in codice: De S. Petro homilia I, arguitur alias plures homilias in honorem SS. apostolorum S. Maximum confecisse. Nos eamdem ac reliquis huic homiliae inscriptionem apposuimus, cum in ea Petri et Pauli simul celebrentur insignia.
ARGUMENTUM.-- S. Petrum Judaeis praecipue destinatum apostolum, et Paulum gentilibus datum doctorem demonstrat Maximus. Et cum uterque pro fidei propagatione laboraverit ad coronam, effuso pariter pro Christo sanguine, ambo pervenerunt.
Exsultemus in Domino, fratres, quod beatissimorum Petri et Pauli natalis est hodie, atque de diei hujus tanta solemnitate spirituali jucunditate laetemur. Hodie enim beatissimus ille Petrus, cui a Domino fidei suae merito tradita fuit illa potestas ligandi atque solvendi super terram, crucis patibulo coeli serena penetravit. Hodie Paulus ille vas electionis, et doctor gentium, dato gloriosissimo capite, immortalem coronam obtinuit. Necesse est autem ut paria praeclarissimorum apostolorum fuerint merita, quorum aequalis fuit in unitate verae fidei gloriosa pro Christo confessio. Etenim si Petrus ad praedicandam Judaeis Christi gratiam electus dicitur, Paulus ad erudiendas gentes prae caeteris apostolis ordinatus fuisse videtur. Evangelium in Judaea, ubi jam ab ipso Domino nostro fidei semina plantata fuerant, Petrus praedicat. Paulus vero gentibus despectae crucis gloriam, quae ipsis quidem videbatur ignominia, venerandam proponit. Petrus Judaeos, qui ab utero erraverant, ad verae salutis reduxit tramitem. Paulus gentes, quae Deum non noverant, coelesti sapientia illustrat. Petrus fratrum suorum durissimam cervicem emollit. Paulus gentium caecam dissipat ignorantiam. Discurrant itaque per universum mundum beatissimi apostoli, gentibus, regibus, et filiis Israel, quam a Christo Domino acceperunt fidem praedicent, miraculis confirment. Erant revera sal terrae, quo credentium omnium condiuntur animae, atque inviolatae ab aeterna putredine custodiuntur. Per terram universam 236 aeternae salutis spiritales dispensatores pretia erogant, atque sanctitatis thesauros effundunt, operum meritis omnino pares. Etsi enim Petrus cum Christo in terris vixerit, Paulum tamen idem, dum in ipsum credentes persecutor furiosus existeret, evocavit e coelo. Ille ab eodem Christo, dum in terris esset, Evangelium accepit. Dum vero beatus ad dexteram Patris sederet in coelis, Paulus ab ipso gratiam praedicationis obtinuit. Quinimo et ad coelum usque sublatus, non tantum, quod non audierat, Evangelium didicit; sed et audivit arcana verba, quae non licet homini loqui. Instabiles maris undas dubius ne mergeretur Petrus calcavit. Paulus vero nocte et die in profundo maris fuit, neque marinis undis jactatum pondus abhorruit, sed veluti sacrum depositum violare non audens, vivum reddidit; quia famulatrix illum unda custodiens illaesum populis atque incolumem adhuc reservabat. Fuerunt ergo beatissimi Petrus et Paulus pares meritis aequalesque virtutibus. Quid mirum ergo, si una die, eodem in loco, unius etiam tyranni impiam mortis toleravere sententiam. Una enim eademque die passi sunt, ut ad Christum ambo pariter pervenirent; uno in loco, ne alteri quoque spectatrix triumphi Roma deesset, sub uno denique eodemque persecutore, ut nempe similis crudelitas utrumque constringeret; ut quorum una eademque fuerat semper fidei praedicatio, eadem quoque esset et mortis causa, atque occasio; et qui eamdem fidem a Christo acceperant, pro eadem quoque martyrii palmam mererentur ( Desunt decem lineae, oblitterato charactere, nec remanet nisi conclusio ). Si ergo martyres honoramus, Christum quoque in martyribus veneramur. Sin vero sanctos spernimus, Christum, qui in sanctis est, irridemus, ipsa divina veritate dicente: Qui vos spernit, me spernit (Luc. X, 16). Explicit.
HOMILIA LXXIV. In natali S. Laurentii levitae et martyris I ADMONITIO. 237 Ex mss. monumentis in seriem redigendis, quem hujus homiliae auctorem probaverint scriptores constabit. Vaticani quatuor codices, nempe 1273 pag. 85, 1297 pag. 95, 1269 pag. 84, et Vatic. Ottobonianus 106 pag. 208, concorditer S. Maximi nomen deferunt. Similem exhibent inscriptionem tres codices Casinenses a nobis, ut superiores Vaticani, recogniti, scilicet 104 pag. 153, 109 pag. 234 a tergo, CXI pag. 104. Quatuor praeterea ex bibl. Laurentiana proferre possumus: 39 Plut. XVII pag, 170, 122 pag. 153, et 174 pag. 246 bibl. olim aedilium major. eccles. Florent., et II S. Crucis Minor. Plut. XXXIII. His succedunt duo Vallicellani 7 A et XV, Vercellensis 81, Ratisponensis S. Emmerami, Augiensis XV, Martinensis, S. Crucis in Jerusalem XII, et Farfensis B. Inter Maximianos sermones eamdem habet Alcuinus pag. 331, ipsique tribuendam censuerunt Ballerinii in memorata praef. pag. 387, cum olim S. Leoni Magno homiliam inscriptam invenerint, consentientibus supra recensitis codicibus, et editionibus Gymnici pag. 221, Galesinii pag. 156, Combefisii tom. VI pag. 626, Cumdii tom. IV pag. 481, Raynaudi pag. 231, et Margarini Bibl. Max. PP. tom. VI pag. 37. Quibus exploratis nulli dubium esse potest, hanc homiliam fore Maximo ascribendam.
238 ARGUMENTUM.-- Sanctum levitam a morum innocentia, a ministerii sublimitate, a liberalitate in pauperes Maximus commendat. S. Xisti pont. et martyris vaticinium de proximo martyrio sui levitae, tanquam pignus imminentis ejus gloriae, eleganti laudatione exornat.
Sanctum est, fratres, ac Deo placitum, ut natalem beati Laurentii praecipua devotione veneremur, cujus radiantibus flammis victrix in hunc quoque diem toto orbe Christi coruscat Ecclesia; qui cum in sede gloriosissimi patriarchae diaconatus fungeretur officio, puritate innocentis vitae, fortissimaeque mortis triumpho apostolico se consortio copulavit. Nec immerito eum apostolorum supparem praedicamus; cui et castitas animi leviticum ministerium dedit, et plenitudo fidei martyrii contulit dignitatem. Quem venerabilis Xistus Romanae urbis antistes, cum impietatem saevientis mundi per tormenta superaret, et regnis esset coelestibus jam vicinus, videretque eum paterna de morte tristissimum, ita illum spiritu praescientiae compellasse narratur: Noli, inquit, fili moestus esse, post triduum me sequeris. Unde apparet, carissimi, beatum Laurentium non de sacerdotis summi victoria habuisse tristitiam, sed doluisse, quia non ipse mundum cum suo pariter sacerdote vincebat. Noli, inquit, fili, moestus esse, post triduum me sequeris: hoc est, noli tristis esse, velut apud saeculum derelictus; nam nec te fides, vitaque tua tali morte privabit; nulla te de meo transitu, quo ego gaudeo, perturbet anxietas; quia mox et tu habiturus es de tua passione laetitiam. Vere beati Laurentii gloria singularis, qui tantum de Deo suo consecutus est gratiae, ut ei martyr de martyrio prophetaret, quem pro suorum praerogativa meritorum ante victoria laetificavit, quam pugna terreret. Ergo, ut comperit, ore sacerdotis et martyris, se quoque omnimodis assumendum, congregatis inopum turbis ecclesiasticum censum religiosa liberalitate divisit. Quam profundum spiritalis viri, et quam coeleste consilium, et ut egenis consuleret, et multitudine consumente quae dederat, inveniri non posset, quod raperet persecutor; illam nimirum secutus sententiam: Dispersit, dedit pauperibus: justitia ejus manet in aeternum (Psal. CXI). Misericordiae fuit, quod alimoniam pauperibus dedit: justitiae autem, quod ut vir prudentissimus procuravit ne sanctorum substantiam avaris manibus sacrilegus occuparet. Justitia, inquit, ejus manet in aeternum. Quomodo non haec in aeternum manebit justitia, quod et sancto complevit opere, et gloriosissimo martyrio consecravit? Hoc itaque dolore furor gentilis accensus craticulam continuo parat ignitam, super quam cremandum Laurentium per membra discinderet, ut indignationis suae flammas impiis ignibus vindicaret. 239 Ardet profecto totis visceribus fortissimus martyr, et uritur; sed regnum coeli promissaque Dei fideli mente pertractans refrigerio conscientiae victricis exsultat, nec poenali flexus incendio est, cujus in pectore insuperabilis S. Spiritus flamma fervebat. At nunquid cedere poterat momentaneae corporis adustioni, cujus fides aeternum gehennae 240 exstinguebat ardorem? Superatis itaque flammarum ministris, omne mundanae insaniae refrixit incendium; et ad hoc usque diabolica profecit intentio, ut et vir fidelis ad Deum suum gloriosus ascenderet, et crudelitas persequentium cum suis ignibus confusa torpesceret.
HOMILIA LXXV. De eodem natali II. ADMONITIO. Omnes fere mss. codices quibus S. Maximi superiorem homiliam esse probavimus hanc quoque ab eodem scriptam fuisse ostendunt. In biblioth. Vaticana quatuor recognovimus mss., hoc est num. 1273 pag. 84, 1269 pag. 85, 1277 pag. 54, Vatic. Ottob. 106 pag. 209, S. Maximi nomen gerentes. Nec minor codicum convenientia Florentiae nobis innotuit in Laurentiana, cujus sunt codex 39 Plut. XVII pag. 170 a tergo, codex II Plut. XXXIII part. sinistrae pag. 144, olim Minor. Convent. S. Crucis 172 et 174 eadem pag. 154, quondam bibl. aedil. M. eccl. Flor., qui Laurentianis mss. recenter adjecti sunt. Similem praeferunt inscriptionem codices Casinenses duo, nempe 109 pag. 235, et CXI pag. 105, Ambrosianus C. 98, Vallicellanus 7 pag. 9, Augiensis XV, Martinensis homilia 2 in nativitate S. Laurentii, S. Crucis in Jer. XII pag. 100 a tergo, Ratisponensis S. Emmerami pag. 37, ac tandem Vercellensis 82 antiquissimus cum titulo: In natali S. Laurentii. Tantorum mss. consensu nihil splendidius afferri potest; quare editores omittimus recensere; atque hoc unum addimus, Ballerinios hanc homiliam, in veteribus collectionibus sermonum S. Leonis numeratam, Maximo esse restituendam monuisse.
ARGUMENTUM.-- Saevitiem crudelitatemque martyrii S. Laurentii vivis coloribus exhibet Maximus, ejusdemque immotam fortitudinem ac pectus invictum in omnibus cruciatibus usque ad corporis adustionem, non in verborum ornatu, sed propemodum in imagine repraesentat.
Sicut patrum nostrorum, fratres carissimi, non incerta relatione didicimus, cum venerabilis Xistus apostolicae sedis sacerdotio fungeretur, et 2ut sanctissimo Laurentii archidiaconi ministerio Romana floreret Ecclesia, invidia ardente diaboli, adversus nomen et fidem Christi flamma durissimae persecutionis incanduit; atque ut perniciosius dominicum gregem feralis bestiae rabies insatiata laniaret, nocendi artifex inimicus pervigilis prius molitur custodiam pastoris eripere. Et ideo Xistum ante omnes summum Domini sacerdotem furor gentilis aggreditur, ut ecclesiastica membra, tam valido truncata capite, velut munimine praesidii coelestis amoto, cruentus persecutor invaderet. Sed magnus ille Xistus, qui commissis sibi a Deo ovibus adfuerat pastor in terris, aderat patronus e coelo. Denique S. Laurentium, quasi jam pontificis sui solatio destitutum, ad subeunda supplicia manus pagana perquirit: quem mirabilis Xistus adversus omnia saevientis mundi mala vaticinio prophetici sermonis armavit. Nam cum idem Laurentius passionem paternam, ut piissimus filius inconsolabili moerore defleret, Xistus praescientia sancti Spiritus edocente, futura dignoscens, ait illi: Depone omnem, fili, de mea morte tristitiam; nec enim diu mea te contristabit absentia: post triduum me sequeris. Quo responso mens devota percepto, indubitatam suscipiens optimo ab antistite, et Christi martyre, veritatem, nihil magis prae omnibus curat, quam ut avaritia persequentis, quod de morte sanctorum contristabat Ecclesiam, de praeda Ecclesiae gaudium non haberet. Invenit vir prudentissimus, unde acrius suum posset torquere tortorem. Omnem igitur Ecclesiae censum, cunctaque sacri vasa ministerii, ne ea sacrilegus macularet aspectus, convocatis inopum turbis, pia erogatione distribuit, ut futurus martyr in retributione coelesti pariter, et mercede sui sanguinis, et tantae liberalitatis praemio ditaretur, non dubitans et in semetipso 241 se fidem Christo suo, et ecclesiasticas opes in pauperibus servaturum. Propter quod protinus ad tribunal rapitur impiorum vir simplicitate innocens, virtute fortissimus; nihil sane aliud deferens judicanti quam vivae mentis constantiam, et illaesae conscientiae puritatem, devotam Deo offerens animam, et castissimum tradens persequenti corpus ad poenam, illud evangelicum servans: Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere (Matth. X). Excogitatur itaque in Laurentium ferale tormentum, ut, qui metu mortis non movebatur, acerbitate supplicii frangeretur; sed quem suarum confortabat multitudo virtutum non poterat vincere magnitudo poenarum. Paratur ergo craticula igne succensa, quae triumphalis martyris et animum fatigaret, et corpus exureret. Sed ignara veri turba persequentium, et diabolicis obcaecata tenebris, non videbat quod adustio illa membrorum fidelis animi esset aeterna purgatio; et corpus quod corrumpentibus flammis praesens vita desereret ad incorruptionem vivendi damnata morte transiret. Vere incomparabile salutaris fidei hujus sacramentum, quo per tormenta beatitudo quaeritur, et flammis refrigerium praeparatur, 242 ut ait patriarcha David verbis martyrum dicens: Transivimus per ignem et aquam, et induxisti nos in refrigerium (Psal. LXV). Transibat per ignem et aquam beatus Laurentius, cum hinc eum mortifera mundi flamma torreret, hinc coelestis irrigui vitalis unda perfunderet. Transibat per ignem et aquam, cum vim furentis incendii divini fontis clementia temperaret. Ardebat ergo Laurentius, sed vincebat ignis ille de quo ait Salvator: Ignem veni mittere in terram, et quam volo, ut ardeat (Luc. XII). O novum mirandumque! unius ejusdemque viri et flammis corpus urebatur, et ardentis fidei calore mens ignita fervebat; sicut loquebantur ad invicem evangelici viri dicentes: Nonne cor nostrum ardens erat in nobis in via (Luc. XIV)? Ubi ergo cor ardet, flammam membra non sentiunt; ubi Christi ignis operatur, diaboli necesse est vincatur incendium: et ubi Dei spiritus fervet, frigida fit flamma mortalium. Et hinc est, carissimi, quod triumphum beati Laurentii totus ubique mundus consona hodie devotione concelebrat, hinc quod inseparabilem fidem ejus laetior Roma miratur, qui radiis aeterni solis accensus ignem saeculi patienter sustinuit, et confidenter evasit, etc.
HOMILIA LXXVI. De eodem natali III. ADMONITIO Homiliae, quam septuagesimam sextam dicimus, inscriptionem hujusmodi: In nativitate S. Laurentii, praeferunt codices Vaticani tres, id est 1273 pag. 84, 1177 pag. 55, et Ottobonianus 106 pag. 210, tres Laurentiani 39 Plut. XVII pag. 171, necnon duo bibl. olim aedil. eccl. metropol. Florent. 172 et 174, uterque pag. 246, Augiensis XIX, Ratisponensis S. Emmerami pag. 37, Martinensis, Beneventanus, demum Farfensis sig. B, cujus titulus: Sermo infra octavam S. Laurentii, sermo beati Maximi episcopi; atque in uno quoque eorum, auctorem ejusdem legimus fuisse episcopum Taurinensem Maximum. Idipsum luculente praestat Alcuinus in Homiliario pag. 337, et cum eo editores operum sancti Maximi.
ARGUMENTUM.-- Quemadmodum beatus Laurentius perfecta caritate inflammatus non cessit furentibus incendiis, ita nos a Christi societate non moveat ignis diversarum tribulationum, et flamma malorum saecularium.
Beatissimi Laurentii, fratres carissimi, annua semperque nova festivitas Ecclesiam Dei jugiter in gaudia laetitiae spiritualis accendit, admonens universitatem credentium, ut sicut ille perfectae devotionis ardore furentibus non cessit incendiis; ita nos diversarum tribulationum ignis, et malorum saecularium flamma a Christi societate non moveat, ut ait ille mysteriorum coelestium doctor, ac totius virtutis exemplum gloriosissimus Paulus: Quis nos separabit a caritate Christi, tribulatio, an angustia, an 243 persecutio, an fames, an nuditas, an periculum, an gladius (Rom. VIII)? Et vere nullis praesentium persecutionum potest inclinari periculis qui semel promissa omnipotentis Dei, et aeterna largissimi Redemptoris praemia, fide stabili et inconcussa mente concepit. Neque enim potest arduum illud praecelsumque bonorum immortalium iter debilis animus, et fides clauda conscendere. Ideo et fortissimum martyrem incumbentium tormenta poenarum, et saevissimi persecutoris superare flamma non potuit; quia longe ardentius veritatis radiis mens ejus accensa fervebat; unde nec potuit de infatigabili ejus pectore calorem divinitus infusum corporeus ille et mortalium ministratus manibus ignis excludere. De hoc validissimo Christi milite illud credendum est dictum, quod ante multa annorum millia praenuntiatum est per prophetam dicentem: Et si transeas per ignem, flamma te non comburet (Isai. XLIII). Ecce enim beatus Laurentius transivit per ignem, quo non adustus inhorruit, sed illuminatus effulsit, transiit per ignem momentaneum atque terrenum, sed flammam gehennae perpetuo exurentis evasit. Quid hoc beatius viro, qui miserantis Dei dispensante gratia arsit ne arderet, ut ne ureretur exustus est? Qui 244 si nullis esset ignibus et suppliciis traditus, fuerat quidem securitas libertatis, sed nulla exstiterat gloria dimicantis; ad hoc enim nos exemplis atque doctrinis in Ecclesia sua Christus erudit, non ut nihil mali patiamur in mundo, sed ut mundum multiplici passione vincamus. Cecinit quondam variis tribulationibus coarctatus ille clarissimus prophetarum patriarcha David, dicens: Concaluit cor meum intra me, et in meditatione mea exardescet ignis (Psal. XXXVIII). Quam sententiam etiam venerabili Laurentio convenire manifestum est: cujus cor tanta in fide Christi magnanimitate concaluit, ut, despectis proprii corporis cruciatibus, insanissimo tortori suo, triumphatis ejus ignibus, laetus illuderet: vere in meditatione ejus insuperabilis exarsit ignis, qui odio perfidiae et amore veritatis accensus appositam sibi extrinsecus flammam aut non sensit, aut vicit. Propter quod, carissimi, exsultemus et laetemur in Domino, non dubitantes, et persecutorem martyris pro ignibus quos accendit, praeparata pro impiis incendia sustinere, et ipsum beatissimum martyrem pro flamma quam pertulit, apud omnipotentem Deum incorruptae lucis illuminatione fulgere.
HOMILIA LXXVII. natali S. Eusebii Vercellensis episcopi I. ADMONITIO. Gennadius de scriptis S. Maximi disserens, fecisse hunc, scribit, de S. Eusebii Vercellensis vita tractatus duos. Jam tractatus dici olim homilias sermonesque consuesse alio nos loco animadvertimus. Sed erit fortasse qui dubitet tractatus ne illi duo, quorum Gennadius meminit, hae ipsae sint homiliae nostrae duae, an duo e sermonibus quinque, quos edidit Muratorius in volumine IV Anecdotorum. Verum si monumenta consideremus, longe sunt et numero et vetustate praestantiora, quae duabus hisce homiliis ascriptum Maximi nomen praeferunt, quam sint, quae sermonibus illis Muratorianis quinque. In iis monumentis tres Vaticani codices numerantur, 1268, 1273 et 1277; tres etiam Casinenses, 12, 109 et CXI. His accedunt Sangallensis, Vercellensis 66, Martinensis, Ratisponensis S. Emmerami. Consonant his exempla Gennadiani catalogi, operumque Maximi editiones cunctae; quibus certe suffragio sunt stylus, sublimitas doctrinae, ratio adducendorum Scripturae testimoniorum, quae sane omnis quisque plane cernit esse Maximiana. Quid? Si cum Gennadius testetur de vita S. Eusebii scripsisse Maximum tractatus duos, tum in his homiliis duabus copiose de Eusebio agatur; contra vero in sermonibus, de Machabaeis, deque monachis potius quam de Eusebio instituatur oratio, atque inepte, perturbate, impolite, ut non e Maximi certe; sed ex imperiti alicujus rudisque Scriptoris opusculis consarcinati esse conflatique videantur? Sed de his longe plura in praefatione ad appendicem sermonum. Titulus hujus homiliae, quam nunc damus in codicibus discrepat. In Sangallensi, Vaticano 1273, Ratisponensi, Augiensi, Martinensi effertur hoc modo: In natale S. Eusebii Vercellensis. Vaticani duo, 1766 et 1277, et Casinenses perinde duo sic habent: In natale confessorum; secus profecto quam res postulat: Vercellensis denique: In solemnitate beati Eusebii Vercellensis, sermo S. Maximi episcopi. Nos eum secuti sumus quem codices priore loco indicati exhibent.
245 ARGUMENTUM.-- Petrae supra quam aedificata Ecclesia est soliditatem sanctus Eusebius secutus, Arianos confudit ac triumphavit: quorum nefariam haeresim sanctus Maximus doctissime copioseque refellit.
Sanctorum Patrum memorias religiosis conventibus honorantes, fratres carissimi, et propria eorum merita, et munera in eis divina miramur: qui idcirco nobis sunt venerabiles, quia, praesentis vitae luce despecta, contemptoque suorum corporum cruciatu, saevientem mundum Dei pro amore vicerunt; sicut beatissimus hic Pater noster, dum, pro assertione indisputabilis deitatis spiritu ferventiore consurgens, Arianis impietatibus obluctatur, et Ecelesias Dei, concernentium haereticorum procellis ac turbinibus perturbatas, serenae fidei tranquillitate pacavit, et sibi aeterna praemia multimoda passione quaesivit, illius nimirum inconcussa sequens vestigia, ad quem Dominus ait: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam: et portae inferi non praevalebunt ei (Matth. XVI). Vere ac merito cunctis posteritatibus honorandus ille qui firmissimae petrae soliditatem secutus, inimicos Christi et coelestis Spiritus auctoritate confudit, et infatigatae patientiae fortitudine triumphavit. Nec inferi, sicut dictum est, adversus eum porta praevaluit, qui sibi portae aeternalis ingressum, regem gloriae confessus, aperuit; aut quomodo ei non pateret porta illa vitalis, qui, plenitudine evangelicae lectionis edoctus, in Patre Filioque ejus inscrutabile unicae majestatis asseruit sacramentum, edocens et ostendens quae esset in uno eodemque Dei Filio et susceptae carnis ratio, et naturalis privilegium deitatis? Sciebat profecto Salvatorem dixisse: Ego et Pater unum sumus: et qui me videt, videt et Patrem (Joan. XII et XIV). Haec illum confessio et honorabilem terris, et coelo reddidit gloriosum. Sed necessarium nunc esse reor, ut occasione beati hujus Patris nostri, quem in tantam gloriam catholicarum Ecclesiarum fides indeclinabiliter ab eo servata provexit, nos quoque, propitio largiente Domino, salutaribus doctri nae dominicae testimoniis imbuamur. 246 Ait ergo Dominus: Ego et Pater unum sumus. Qui dicit, Sumus, solitarius non est: qui dicit, Unum sumus, utique ab eo cum quo unum est non potest esse divisus. Quid mihi nunc, haeretice, in Patre et ejus Filio diversitatem conaris astruere, cum Filius substantiae suae nos edocens veritatem, dixerit: Ego et Pater unum sumus? Qui et unum dicit, et sumus, nec separatione se dividit, nec unione confundit. Qui unum cum Patre est, nec perpetuitate a Patre differt, nec virtute discordat; cumque sit cum Patre unum, de Patre tamen natus asseritur, ne, ut impius blasphemat Arius, aut creatura quaecunque Filius, aut Patri impar esse credatur. Audis ergo, o homo, Deum de Deo natum; sed in tantum hoc profundo habes quod fide credas, non habes quod discutias argumentis. Audis Filium de Patre natum: sed ne sexum aliquem possis in Divinitate rimari, ipse Filius et Verbum dicitur et lumen. Dicitur etiam Dei virtus et Dei sapientia, ut advertas non quasi per lineamenta genitalium corporaliter creasse Patrem, sed per ineffabile majestatis secretum de virtute prodisse virtutem, et lumen manasse de lumine. Rursus, ne Verbum ipsum non substantiam veritatis, sed prolatitium loquentis Dei putares esse sermonem, dicitur Filius, ut in eo illius qui Pater est et consonantiam esse disceres et affectum. Iterum quia lumen dicitur, ne forte eum velut radium solis, aut splendorem lucernae, alieno putares lucere fulgore, ait de ipso beatus Evangelista Joannes, cui arcanum Dei et videre et revelare concessum est, dicens: Erat lumen verum (Joan. I). Verum lumen ait, ut scias illum non cujuscunque creaturalis deficientisque luminis esse fulgorem, sed a vera luce veritatem esse, quod lumen est. In tantum autem verum est lumen, ut non solum non egeat illuminari, sed illuminandi habeat potestatem: illuminat enim, ut legitur, omnem hominem venientem in hunc mundum (Ibid). Ait ergo Christus, ut dictum est, Qui me videt, videt et Patrem (Joan. XIV). Qui me, inquit, videt, videt et Patrem. Quomodo non et duo, et unum sunt, cum alter videatur in altero, et unum vidisse sit utriusque cognitio? Et re vera, fratres, sicut videre Filium videre est Patrem, ita, intellecto Patre, intelligitur 247 et Filius; nam qui Patrem credit et confitetur aeternum, credat necesse est et Filium coaeternum. Sed jam videamus quis iste sit aspectus in Filio, quo pariter videri asseritur et Pater. Videt sine dubio in Filio Patrem qui credit Filium secundum incogitabilem Deitatis naturam ineffabiliter natum esse de Patre, nec posse aliud hunc esse qui natus est quam est ille qui genuit. Videt in Christo Patrem qui opera Christi non extraneae possibilitatis, sed paternae credidit esse virtutis. Videt in Filio Patrem qui intendit illum sub communione paterni nominis, non ingeniosae artis industria, sed simplicis potestate praecepti, aquas in vina vertentem, creaturarum mutare naturas, ubertate etiam benedictionis suae exesum panem fecundis esurientium morsibus augmentantem; multiplicando namque escas in ore mandentium, et panes reformando de micis, fecit pene non esse mirabile quod manna fluxit e coelo. Quis non advertat in Christo paternae aequalitatis opus, cum videat cum auctoritate dominantis terrere daemones, fugare languores, oculos dare homini nec dum figuratos in homine. Cujus etiam vestimenti fimbrias occulto aditu mulier aegrota tangendo, velut furtivam subripuit sanitatem: sed tanquam verus Deus, quem nullum humanorum pectorum poterat latere secretum, et egressam de se mox prodidit medicinam, et circumstantibus turbis credentis feminae meritum publicavit. Videt in Filio majestatem paternam, qui aspicit Christum non impetrantis gratia, sed jubentis imperio, et paternae voluntatis assensu, aut de lectulis suis mortuos, aut de 248 tumulis suscitantem. Si divinae est operationis creasse hominem eique dedisse vitam, quomodo non divini operis est salutem reddidisse defuncto? Qui videt, inquit, me, videt et Patrem (Joan. XIV). Quomodo, fratres, in Patre Filioque ejus unus esse poterat et indiscretus aspectus, nisi esset ei una et indiscreta substantia? Christus igitur natura Deus, natura et homo, in utroque verus, in utroque perfectus est: quia et humanitatem veraciter sumpsit a matre, et de Patre habet naturaliter deitatem. Qui sic videt Filium, videt et Patrem: quia cum Christum eumdem Deum confitemur et Dominum, necessario passiones homini, Deo mirabilia deputamus, ut intelligatur Unigenitus Dei nec a paterna majestate dispar, nec a materna carne dissimilis. Per hanc fidem, carissimi, a patribus nostris Ariana est confutata perfidia; qui utique Arius beati Joannis Evangelio contradicens, dum Verbum Dei Deum, et apud Deum esse negat, infidelitatis suae caecatus obscuritate, nec Patrem potuit videre, nec Filium; dumque factorem omnium facturam esse contendit, et intemporali Deo temporalia conatur ascribere, praesumptionis suae furore confusus, utriusque in Christo naturae salutare perdidit sacramentum. At venerandus iste pater, qui legerat dixisse Dominum: Ego in Patre, et Pater in me est (Ibid.): sciens in hac doctrina personarum esse distinctionem, non naturae distantiam, Patris Filiique ejus, qui non unus, sed unum sunt, indissociabilem tenuit, et edocuit unitatem, asserens pariter in Christo Domino et passibilem carnem, et impassibilem deitatem.
HOMILIA LXXVIII. De eodem S. Eusebio episcopo Vercellensi II. ADMONITIO. 249 Non solum Gennadii testimonio, sed multorum etiam codicum auctoritate evincitur hanc homiliam a S. Maximo scriptam fuisse. Ac in codicibus quidem numerantur Vaticani duo, 1177 et 6451 pag. 203, duo S. Crucis in Jer., 99 num. 73, et 12 pag. 81, Mediolanensis F 56 bibl. eccl. metrop. pag. 149, Ratisponensis S. Emmerami pag. 39, Martinensis, Cisterciensis Montis Amiatae, Laurentianus 47 Plut. XVII, atque Gotwicensis. Eadem exstat in codice Urbevetano, nullo tamen auctore designato; in duobus autem Breviariis, Romano et Strigoniense, perspicue S. Maximo tribuitur. Quanta elucet codicum consensio in Maximi nomine commendando, tanta est in ipsis tituli discrepantia; aliqui enim De eodem festo inscribunt, ut codices Ratisponensis et Martinensis; codex Vaticanus 4951 et Gotwicensis: In natale confessoris; codex alter Vaticanus, et Laurentianus: In natali S. Eusebii, quibus consonant duo alii codices 99 S. Crucis in Jerusalem, qui habet: De natale S. Eusebii, Vercellensis episcopi; et cod. metrop. eccl. Mediolan.: In natale S. Eusebii. Monachi vero Cistersienses Montis Amiatae in octo lectiones homiliam diviserunt, apposita inscriptione: In nativitate Bernardi abbatis, et in codice S. Crucis in Jerusalem affixa hac altera: In translatione S. Benedicti. In breviariis sunt lectiones secundi nocturni de communi confessoris pontificis, quae ad usum chori posterioribus temporibus accommodatae videntur. Aliam etiam epigraphen praeferunt editores; nempe, Homilia secunda unde supra; ita Gymnicus pag. 236, Galesinius pag. 161, Raynaudus pag. 234, Margarinus in Bibl Max. tom. VI pag. 38, et Cumdius tom. IV pag. 1137. An veteres opp. Ambrosii editores eidem jure, an injuria hanc homiliam tribuerint, quisque per se judicabit. Postremo illud monemus, ex codice Gotwicensi ad nos pervenisse hujus homiliae fragmentum; adeo mendis deformatum, ut idem tanquam suppositum omittere censeremus. At sors propitia nostris votis arrisit; dum enim mss. Vaticana consuleremus, codex 4951 ipsum fragmentum diverso penitus aspectu suppeditavit, multa scilicet elegantia, speciosisque imaginibus conditum, ut legentibus patet.
250 ARGUMENTUM.-- Memorias sanctorum esse celebrandas admonet S. Maximus, eoque magis quo clariora sunt eorum merita. Quis igitur Eusebio praestantior, qui tot labores, totque aerumnas pro catholica veritate, pro Dei gloria, pro pastorali munere usque ad vitae exitum toleravit?
Ad sancti ac beatissimi istius Patris nostri laudes, cujus hodie festa celebramus addidisse aliquid, decerpsisse est; siquidem virtutum ejus gratia non sermonibus exponenda est, sed operibus comprobanda; cum enim dicat Scriptura: Gloria patris est filius sapiens (Prov. X), quantae hujus sunt gloriae, qui tantorum filiorum sapientia et devotione laetatur? In Christo enim Jesu per Evangelium ipse nos genuit (I Cor. XIV). Quidquid igitur in hac sancta plebe potest esse virtutis, et gratiae, de hoc quasi quodam fonte lucidissimo omnium rivulorum puritas emanavit. Etenim quia castitatis pollebat vigore, quia abstinentiae gloriabatur angustiis, quia blandimentis erat praeditus lenitatis, omnium civium in Deum provocavit affectum; quia pontificis administratione fulgebat, plures discipulos reliquit sui sacerdotii successores. Bene et congrue in hac die, quam nobis beati Patris nostri hujus ad paradisum transitus exsultabilem reddit, praesentis psalmi versiculum decantavimus: In memoria aeterna erit justus (Psal. III). Digne enim in memoriam vertitur hominum, qui ad gaudium transiit angelorum. Dicit sermo divinus: Ne laudes hominem in vita sua (Eccli. XI); tanquam si diceret: lauda post vitam, magnifica post consummationem. Duplici enim ex causa utilius est hominum magis memoriae laudem dare, quam vitae, ut illo potissimum tempore merita sanctitatis extollas, quando nec laudantem adulatio movet, nec laudatum tentat elatio. Lauda ergo post periculum; praedica securum; lauda non navigantis felicitatem, sed cum pervenit ad portum; lauda ducis virtutem, sed cum perductus est ad triumphum. Quis autem vivens tuto possit, ac sine trepidatione laudari, qui et de praeterito meminit se habere quod doleat, et de futuro videt superesse quod timeat? Qui vero in hoc corpusculo positi debeant 251 sibi quidquam vindicare de meritis, quos iterum daemonum infestatio velut latronum obsidet multitudo, quibus per omnes vias supplantatores invisi animarum laqueos tendunt innumerabilium moribus expavescendos? Navigantibus enim nobis per hoc mare magnum et spatiosum, in quo sunt reptilia, quorum non est numerus, animalia pusilla et magna, id est diversa genera inimicorum, qui secundum nostrarum virium quantitatem compensato nobiscum agone luctantur. In hujus mundi itaque pelago valde nobis pertimescendum est, ne navem nostram aut procella tempestatis abripiat, aut fluctus absorbeat, aut in aeternam praedam pirata crudelis abducat Adversus haec ergo multiformia saeculi mala, castigatis et castis actibus resistamus. Beati autem Patris merita jam in tuto posita securi magnificemus, qui gubernaculum fidei viriliter tenens anchoram spei tranquilla jam in statione composuit, et plenam coelestibus divitiis, et aeternis mercibus navem optato in littore collocavit: qui contra omnes adversarios scutum timoris Dei tandiu infatigabiliter tenuit, donec ad victoriam perveniret. Quid enim fuit totus vitae illius cursus, nisi unius cum vigili hoste conflictus? Quantis hic caecis a via veritatis errantibus, et de summa jam in profundum rupe pendentibus, amissum reddidit visum, et illum, quo Christus videretur, reparavit intuitum? Quantorum auribus surdis, et infidelitatis obturatione damnatis, ad percipiendam vocem coelestium mandatorum pretiosum infudit auditum, ut vocanti Deo misericordiam responderet per obedientiam? Quantos intrinsecus vulneratos angelici oris 252 arte, et orationum ab infirmitate curavit? Quantos per longam incuriam peccati labe resolutos, et quadam leprae contagione perfusos, castigationibus, exhortationibus expiando, Deo in se operante mundavit? Quantorum animas viventes in corpore, jam defunctas, et delictorum mole obrutas ac sepultas, ad emendationem, tanquam ad lucem vocando Deo resuscitavit, et Domini sui admirandus imitator jam mortuas Deo e contrario mortificet vitali morte peccato. Tunc in alia parte ea quae aperuerat salubritate claudebat; ne eis res aliena concupiscibilis appareret, ne interiori homini maculam exterior culpa transmitteret; ne ad cor tenebrae per vias lucis intrarent; ne in unoquoque prophetica illa interminatio compleretur: Mors, inquit, intravit per fenestras vestras (Jerem. IX); ministeria enim aurium, et oculorum, fenestrae esse probantur animarum; quando enim operibus auditum mala et iniqua loquentibus, ac damnabiliter obtrectantibus, et quae Deo sunt contraria suadentibus, mors intrat per fenestras nostras, horror mortiferae noctis irrumpit, per quas sol justitiae intrare debuerat: quando iste peccati fenestrae apertae sunt, janua salutis et vitae, ac portae paradisi clausae sunt. Has iste vir beatus fenestras multis seris divini timoris obstruxit. De quantorum cordibus, quos inhonesta iniquitas et impietas possidebat, fugavit luxuriam, dejecit iram, et exstinxit invidiam, et velut de antiqua domo, barbaris hospitibus perturbatis, revocando illuc fidem, castitatem, justitiam, misericordiam, habitatores pacificos intromisit, per quos in domicilium mentis caput horum bonorum Christus intraret, et appositis poenitentiae 253 medicamentis, velut quatriduanum fetentem, increpationum sonitu suscitabat, et emendatione suscepta de mediis mortis faucibus erutos temporaria resurrectione vitae restituebat. Haec itaque, atque hujusmodi plura gerens, quae proferre per natos, atque expedire, ut dignum est, non potest sermo pauperculus, melius vobis ea vester dicet affectus; summae enim alacritatis instantia fuit cultor, et custos animarum, cupiditates resecans, iras comprimens, malitias exstirpans. His etiam magis vir iste temporibus necessarius fuit, quibus tanta iniquitas, sumptis quotidie, deficiente justitia, viribus convalescit. Et quidem ille in hac peregrinatione solo corpore constitutus cogitatione et aviditate in illa aeterna patria conversatus est, et quasi bonus ratiocinator, velut ad centuplum manum porrigens semper de sinistra transmisit ad dexteram, et in coelo reposuit sudores suos; nam etsi hic opera ejus videntur, illuc operum merita transierunt. Illius, in quantum possumus, vestigiis insistamus: quibus, per illam nimis arctam viam ad coeli ampla festinans, qua eum sequeremur ostendit.
FRAGMENTUM EX CODICE VATICANO 4951. Ideo enim illum hic in terra nostra posuit Dominus, ut illius exemplo ad bene agendum informaremur et animarum nostrarum facies, ad eum respicientes tanquam ad speculum, componamus, et quasi boni filii, similitudinem patris in nobis excolamus. 254 Sicut autem aliquis magnus paterfamilias splendidissime cupiens pingere domum suam perquirit formas quasque et imagines, quas ante studiosi pictoris proponat aspectus in artis suae merito, sollicitus rapiat opus alienum, et jam docta manu transferat in parietum faciem personarum viventium dignitatem; ita verus ille paterfamilias Deus ad pingendam domum suam, id est, ad exornandas animas nostras in Ecclesia sua, videtur quaedam vivendi tanquam pingend exemplaria, viri istius gesta ac merita protulisse et demonstrasse interioribus oculis animae nostrae. Secundum haec ergo animarum nostrarum vultibus istius viri unusquisque virtutes quasi pretiosos super-inducamus colores. Rapiat sibi de eo alter gratiam compunctionis, alter munditiam castitatis, ille robur abstinentiae, iste verecundiae; ille ardentem in Dei rebus fidem, iste patientiae lenitatem. Atque hoc modo in hujus viri conversatione habentes exemplum recte vivendi, diversis virtutibus exornemus nostram domum, id est universam pingamus Ecclesiam Dei; et videns nos vel de aeterni timore judicii, vel futura beatitudine cogitantes, iste patronus noster illam evangelicam Christi vocem possit assumere: Pater, rogo, ut ubi ego sum, ipsi sint mecum (Joan. XIX); quandoque ex hoc saeculo migraturos in sedem suam et sinum suum velut Abraham nos peculiares accipiat, et in illa die incolumis oves, quasi laetus pastor agnoscat, ipso adjuvante qui vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen.
HOMILIA LXXIX In natali S. Cypriani episcopi et martyris I. ADMONITIO. 255 S. Maximum hujusce item homiliae auctorem fuisse testatur Gennadius. Consonant ei codices Sangallensis, Sanctae Crucis in Jerusalem 90 et 99, Ambrosianus C 97, Veronensis 75, Vaticanus 1269, Augiensis XIX, Ratisponensis Sancti Emmerami, Laurentianus X Plut. XIV, metropol. Mediolanensis sig. F 53. In horum quibusdam homiliae haec est inscriptio: In natali S. Cypriani, in caeteris: De natali S. Cypriani: nisi unum excipias cod. 90 S. Crucis in Jerusalem, qui habet: Incipit de natale S. Cypriani. Ejusdem enim S. Maximi plures sunt orationes de S. Cypriano inter sermones edendae. Sed hoc loco peculiarem codicis archivi imperialis basilicae Mediolanensis mentionem reservavimus; cum nunquam satis canonico Antonio Francisco Frisio a nobis agendae sunt grates, quod non tam testimonia ex codicibus Mediolanensibus suppeditavit, sed et praeclarum fragmentum hujus homiliae ex memorato codice pervetusto (saeculi enim IX notas habet) eruerit, nobisque communicaverit. Nec silere aequum est in codicibus Vaticano 1269, et S. Crucis in Jer. 99 hujusmodi fragmenti initium reperiri. Gymnicus eamdem homiliam edidit pag. 241 cum titulo: In natali divi Cypriani episcopi et martyris homilia prima, et Galesinius pag. 162 et Cumdius tom. IV pag 774, et Raynaudus pag. 285, et Margarinus in Bibl. Max. tom. VI pag. 39. Quamobrem temere relatam fuisse in opp. S. Ambrosii edit. Paris. 1569 et Rom. 1570 existimandum est.
256 ARGUMENTUM.-- Calicem Domini, de quo Scriptura loquitur figuram fuisse passionum martyrum docet S. Maximus; et quoniam Christus praeclara omnibus dedit exempla patientiae, eo laudabiliores sunt martyres, quo magis divini praeceptoris imitatores se praebuerunt.
Sancti Cypriani festivitatem, sicut omnibus notum est, hodie celebramus, et natali, sicut dicunt, imminente vindemia natalem ejus martyrii procuramus; conveniunt igitur vota nostra et mundi. Mundus vindemiarum ubertate laetatur; nos sanctorum passione gaudemus; quae quidem passio vindemiis comparanda est; sicut enim uvarum expressione vinum funditur, ita et sanctorum martyrio vini vice sanguis effunditur; nisi quod uva temporales fructus praestat, passio sempiternos. Recte ergo martyrium vindemiis comparatur, habet enim et ebrietatem suam, habet et calicem suum; de quo dicit propheta David. Calix tuus inebrians, quam praeclarus est (Psal. XXII). Et ipse Dominus in passionis suae exitu constitutus ait: Pater, si possibile est, transeat calix iste a me (Matth. XXVI). Et iterum propheta: Calicem salutaris accipiam, et nomen Domini invocabo (Psal. XV). Recte, inquam, calix martyrio comparatur; quia sic ut calix cum bibitur, omnis humor noxius vini calore decoquitur; ita et martyrii poculum cum hauritur omnes peccatoris faeces passionis gloria temperantur. Vinum ergo quoddam salutare martyrii est, quod cordi laetitiam praestat, calorem fidei, animae puritatem. Vinum plane est spiritualis illa uva, quae pro salute omnium pependit in ligno. Sicut enim botrus redditurus vinum, prius in vinea quadam naturae arte suspenditur, ita Christus editurus vinum spirituale martyrii in cruce, quadam providentia Divinitatis, aptatur. Ipse est plane botrus, quem duo exploratores illi, hoc est Jesu Nave, et Calef filius Jephone in phalanga ad filios Israel propriis humeris detulerunt (Num. XIII); quod quidem factum jam tunc praefigurabat adventum Domini Salvatoris. Nam botrus in phalanga suspensus in cruce Christus appensus ostenditur; duo autem in phalanga portantes uvam, duo populi demonstrabantur: Christianus utique, et Judaeus; et sicut mos est portantium, unus praecedens, alter subsequens; ita prior Judaeorum designatur populus, Christianorum secundus. Et sicut antecedens, quod portat, non videt, et retrorsum idem semper habens, quadam dorsi aversione contemnit; qui autem sequitur semper id oculis perspicit, semper custodit obtutibus, semper corporis vicinitate potitur; 257 ita ergo Judaeus. et Christianus populus. Judaeus enim prior est, Christum in lege portat, et nescit, et retrorsum eum ponens quadam dorsi aversione contemnit; unde ait propheta: Obscurentur oculi eorum, ne videant: et dorsum eorum semper incurva (Psal. LXVIII). Christianus vero sequens populus Christum semper oculis aspicit, semper custodit obtutibus, et quadam graduum vicinitate complectitur; et quanto eum ille populus pravo itinere post se relinquit, tantum eum iste directo cursu festinat attingere.
FRAGMENTUM DEPROMPTUM EX CODICE ARCHIVI BASILICAE IMPERIALIS S. AMBROSII MEDIOLANENSIS. Ideoque, fratres, istius beatissimi martyris Cypriani sectemur vestigia, qui recto tramite Christum secutus est, atque ad palmam martyrii maturescentibus uvis pervenit. Necnon et tempus instabat vindemiae. Quia enim hoc vindemiarum tempore passus est, tanquam nos de vindemia dulces et varios fructus ex ejus passione collegimus. Impinguavit enim nos, et reficit musto martyrii sui. Est enim mustum, quod reficit et inebriat Christianum; sed ebrietas illa magis sobrium facit. Qui enim inebriatur coelesti gratia, exsobriatur sarcina peccatorum. Hoc namque musto repleti sancti apostoli, sicut ait Scriptura (Act. II), alienis linguis Dei magnalia loquebantur. In quo facto pariter ebrii esse videbantur et sobrii. Ebrii enim putabantur, quod in his loquela praeter naturam altera personabat; sobrii erant, quod juxta consuetudinem Dominum mentis devotione laudabant. Quod quidem non elatione aliqua, aut impotentia contigit, ut viri sancti peregrino sermone loquerentur; sed providentia Divinitatis factum est, ut quia ad magnificandum Deum una loquela non sufficit, per plures linguas mentis devotio solveretur. Jucundati ergo sumus, quia de vinea Domini Sabaoth fructum refectionis accepimus. Vinea autem Domini Sabaoth, sicut dicit propheta (Isai. V, 7), est Israel; quae domus nos sumus; secundum enim fidem Israelitae nos sumus. Unde dicit Apostolus: Quia qui ex fide hi sunt filii Abrahae (Gal. V). Quoniam igitur nos sumus Israel, vinea Domini sumus. Videamus diligenter ne ex palmite operis nostri nascatur dulcedinis uva, sed fellis, nec dicatur nobis, quod Judaeis dictum est per prophetam: Sustinui, ut faceret uvam, fecit autem spinas (Isai. V). Quam dura conditio, ut possessio, quae domino suo suavitatis 258 fructus afferre debuit, spinarum illum asperitate compunxerit. Hoc est cum Judaei Salvatorem debuerint tota fidei devotione suscipere, spinarum eum coronaverint passione. Quae corona quidem tanta Judaeis erat injuriarum contumelia, quanta in Domino erat corona virtutum. Compungunt ergo Judaei Dominum, dum coronant, compungunt, dum crucifigunt. Unde ait Scriptura sancta: Videbunt in quem compunxerunt (Zach. XII, 10; Joan. XIX, 35). Igitur, fratres, videte ne et vobis dicatur: Sustinui ut faceret uvam, fecit autem spinas. Hoc est ne spinas, quas Domino Judaei cruentis imposuerunt manibus, nos iniquis sensibus apponamus, et compungamus eum, non asperitate sensuum, sed operum pravitate. De quibus meminit in Evangelio Salvator, dicens: Seminatum semen cecidisse inter spinas, et crevisse, ac suffocasse quod natum est (Luc. VIII). Quae autem spinae sint ipse prosequitur. Dicit utique sollicitudines esse mundanas, quae cum crescunt in corde hominis, mandata in eo Salvatoris suffocant. Quis enim unquam sollicitus de mundo potuit bene sollicitus esse de Christo? Quis dum lucris domus suae providit, utilitatem Ecclesiae potuit providere? Unde ait Apostolus: Qui sine uxore est, sollicitus est, quae sunt Dei, quomodo placeat Deo: qui autem cum uxore est, sollicitus est, quae sunt mundi, quomodo placeat uxori (I Cor. VI). Ergo, fratres, videte ne vinea vestra non uvas faciat, sed spinas; ne vinea vestra non vinum afferat, sed acetum. Quisquis enim vindemiam legit, et pauperibus non largitur, ille acetum colligit, non vinum. Quisquis messes recondit, et indigentibus non ministrat, iste non alimoniae fructus reposuit, sed tribulos avaritiae congregavit. Nam propterea ait Scriptura de terra nostra, Spinas et tribulos germinabit tibi (Gen. III, 18). Igitur, fratres, si vultis ut seges vestra non vobis spinas gignat et tribulos, sed fructus quos optatis uberrimos proferat, indigentium quoque esuriem toto conamine mentis ex fructibus segetis reficite; et ut vindemia vestra non vobis acetum, sed vinum afferat pulcherrimum, ignitam pauperum sitim vini liquore exstinguite, ut non cum iniquo evangelico divite in tormentis posito famis sitisque cruciatus patiamini, sed cum Lazaro mendico et beato Tobia eleemosynarum largitore in perpetua felicitate gaudere mereamini; largiente Domino nostro Jesu Christo, cui est honor, gloria in saecula saeculorum. Amen.
HOMILIA LXXX. De eodem natali II. ADMONITIO. 259 In codicibus mss. quinque haec homilia S. Maximo ascripta subsequitur superiorem. Sunt autem ii Sangallensis, Vaticanus 1273, Veronensis 75, Ratisponensis, Augiensis 19, quibus certe non est cur quisquam auctoritatem esse ac fidem denegandam arbitretur; cum praesertim haec nostra, ut cuivis legenti facile constabit, tam sit caeteris homiliis Maximi styli ratione similis, nihil ut fingi possit similius. Itaque codices, in quibus eadem haec nostra homilia omissa est, nihil moror. Hujus autem in codice Vaticano haec est inscriptio: In natali S. Cypriani. In aliorum quibusdam: De eodem natali. In Veronensi: Item unde supra. Editorum fuit nemo qui hanc ipsam homiliam praetermittendam sibi esse putarit. Gymnicus pag. 243 eam dedit hoc titulo: Homilia secunda unde supra; Galesinius pag. 163, Cumdius tom. IV pag. 774, Raynaudus pag. 235, Margarinus in Bibl. Max. pag. 40, hac epigraphe: De eodem festo.
260 ARGUMENTUM-- Jure ac merito toto in orbe Christiano de gloria S. Cypriani laetandum est, quem sanctitas sacerdotem, peritia doctorem, fides martyrem consecravit.
In martyrio beatissimi Cypriani universa nobiscum Christi exsultat Ecclesia, quam in omne gaudium, et coelestis eruditione sermonis instruxit, et munere triumphalis sanguinis decoravit; fuit enim in eo, sicut compertum habemus, et contra errores diaboli spiritalis sapientiae plenitudo, et adversus persecutiones mundi Christiani pectoris infatigata constantia. Quis non hujusmodi virum quantis valet praeconiis prosequatur, cujus eloquentia inspirata divinitus et Ecclesias docuit, et saeculum confutavit? Vere hic mirabilis atque omnium ubique studiis celebrandus, quem sanctitas sacerdotem, peritia doctorem, fides martyrem consecravit. Pretiosa, inquit David, in conspectu Domini mors sanctorum ejus (Psal. CXV). Videte, carissimi, in quantam venerabilis Cyprianus etiam propheticam ingressus est laudem, cujus in conspectu Domini non solum mors, sed et vita exstitit pretiosa; moriendo namque proprium Christo sanguinem dedit; vivendo nihilominus cohortatione fortissima innumeros coelo martyres acquisivit. Quid hoc clarius sacerdote, qui inter hominum turbas gloria coelestis conversationis emicuit, atque inter angelicos coetus et sua factus est, et aliorum morte conspicuus? Justissime hic cum patriarcha David cantavit Domino Deo suo dicens: Cor meum et caro mea exsultaverunt in Deo vivo (Psal. LXXXIII). Exsultavit itaque cor ejus in Deo vivo, cum, morientis ac morituri saeculi vanitate despecta, totum se divinis mancipavit obsequiis; exsultavit et caro ejus in Deo, quae de hoc mundo non miseri corruptione languoris, sed piis pro religione suppliciis consecrata migravit. Hic est ille evangelicus paterfamilias proferens de thesauro suo nova et vetera (Matth. III); qui Veteris Novique Testamenti unum atque id ipsum mysterium praedicans, Ecclesias Christi locupletissima disputatione ditavit. Incorruptibilis atque indefessus illius est hodie thesaurus, qui pecuniam domini sui nummulariis fenerans quotidie in corde fidelium coelesti divitiarum sanctam conquirit usuram (Matth. XXV). Quid igitur, fratres, tanto speciosius viro, cujus haec est regula et mensura sermonis, ut inter varias hominum causas, motusque diversos, nunc affectione patris, nunc auctoritate doctoris consoletur humiles, superbos comprimat, negligentes arguat, increpet infideles? tantoque denique decore sacerdotium vitamque suam vir fidelissimus adornavit, ut doctrinam suam subsequentibus confirmaret operibus, dominicam illam sententiam tenens: Qui docuerit et fecerit, hic magnus vocabitur in regno caetorum (Matth. V). Quam magnus hic, quamque praecipuus in regno coelorum est, quem in omnem gloriam sermo propheticus, vita mirabilis, et mors Deo devota sublimat? Nec immerito, fratres, tanto cum honore nominis ejus memoria per amplissima mundi spatia celebratur; quia per universum orbem ad firmamentum fidei nostrae et passio ejus et doctrina profecit.
HOMILIA LXXXI. In natali SS. martyrum Taurinensium Octavii, Adventii et Solutoris. ADMONITIO. 261 Multos inter codices, quos nos ipsi versavimus, multosque, quos alii legerunt, pauci admodum inventi sunt qui hanc homiliam complectantur, quique in auctore ejusdem in licando conveniant. Codex enim homiliarius Lateranensis pag. 91 S. Ambrosio eamdem tribuit. Codex Casinensis CXI pag. 180 S. Augustino, Urbevetanus nemini. Verum antiquiores codices, ut Ambrosianus, Sangallensis homil. 10, S. Crucis in Jer. 90 homil. 10, et ejusdem S. Crucis 99 homil. 81, quemadmodum Vallicellanus XIX pag. 47, perspicuum de S. Maximo testimonium praebent. Horum mss. librorum tanta est auctoritas, ut homilia a veteribus editionibus Parisiensi et Sixtina sit vindicanda, in quibus sub Ambrosii nomine vulgata fuit, et S. Maximo restituenda. Praeterire nolumus singularem titulum homiliae, quem exhibet uterque codex S. Crucis in Jerusalem, nempe: Incipit de passione vel natali sanctorum martyrum Octavii, Adventii et Solutoris, quo ex titulo conjici potest de iisdem sanctis martyribus Taurinensibus Maximum plures orationes habuisse. Codex Sangallensis inscribit: De SS. Octavio, Solutore et Adventio. Hanc homiliam, quae sanctorum eorumdem continet laudationem, Taurini fuisse recitatam, nihil esse video causae quamobrem esse quisquam dubitandum putet. Itaque lapsi sunt qui eam esse Ambrosio aut Augustino tribuendam existimarunt. A quonam autem, nisi a Maximo illius urbis episcopo habitam ducemus, cum et sermonis concinnitas, et locorum sacrae Scripturae adducendorum ratio sit plane Maximiana? Accedit editorum Gymnici, Galesinii, Raynaudi et Margarini, eorumque qui de sanctis martyribus Taurinensibus egerunt consensio. In editis Gymnici et Raynaudi inscripta eadem homilia sic est: In natali sanctorum Tauricorum martyrum Octavii, Adventii et Solutoris; in Galesinii vero ac Margarini: In natali sanctorum Taurinensium martyrum Octavii, Adventii et Solutoris. Nos hosce postremos secuti sumus.
262 ARGUMENTUM.-- Sancti, fidei assertores, per universam Ecclesiam colendi sunt; peculiarem tamen amorem praecipuamque venerationem sibi vindicant, ubi sanguinem effuderunt. Populum igitur Taurinensem ad eos colendos hortatur Maximus, quorum reliquias possident tutelaque juvantur.
Cum omnium SS. Martyrum, fratres, devotissime natalem celebrare debeamus, tum praecipue eorum solemnitas tota nobis veneratione curanda est, qui in nostris domiciliis proprium sanguinem profuderunt. Nam, licet universi sancti ubique sint, et omnibus prosint, illi tamen pro nobis interveniunt, qui et supplicia pertulere pro nobis. Martyr enim cum patitur, non sibi tantum patitur, sed et civibus; sibi enim patitur ad praemium, civibus ad exemplum; sibi patitur ad requiem, civibus ad salutem: exemplo enim eorum didicimus Christo credere, didicimus contumeliis vitam aeternam quaerere, mortem didicimus non timere. Videte ergo quid martyribus debeamus: in quo alter tortus est, ut alius salvaretur: alter carnificem pertulit, ut Christum alter agnosceret: alter morti addictus est, ut alius vita potiretur aeterna: et ad postremum sanctus occisus est, ut peccator evaderet. Beati igitur martyres nec sibi vixerunt, nec sibi sunt mortui; exemplum enim nobis reliquerunt bene vivendo, conversationis, tolerando fortiter, passionis. Nam ideo Dominus per totum mundum diversis in locis pati martyres voluit, ut tanquam idonei testes nos praesenti quodam fidei exemplo suae confessionis urgerent; ut humana fragilitas, quae praedicationi dominicae auditu longiore vix credit, vel praesenti oculorum testimonio martyrio crederet beatorum. Cuncti igitur martyres devotissime percolendi sunt, sed specialiter ii venerandi sunt a nobis, quorum reliquias possidemus. Illi enim nos orationibus adjuvant, isti etiam adjuvant passione; cum his autem nobis familiaritas est; semper enim nobiscum sunt, nobiscum morantur, hoc est, et in corpore nos viventes custodiunt, et de corpore recedentes 263 excipiunt; hic ne peccatorum nos labes assumat, ibi ne inferni horror invadat. Nam ideo hoc a majoribus provisum est, ut sanctorum ossibus nostra corpora sociemus; ut dum illos tartarus metuit, nos poena non tangat; dum illos Christus illuminat, nobis tenebrarum caligo diffugiat. Cum sanctis ergo martyribus quiescentes evadamus inferi tenebras, eorum propriis meritis, attamen consocii sanctitate. Ait enim Dominus Petro: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam; et portae inferi non praevalebunt ei (Matth. XVI). Si ergo apostolo et martyri Petro inferni porta non praevalet, quisquis sociatur martyri tartaro non tenetur. Martyres enim inferni porta non possidet, quoniam eos paradisi regna suscipiunt. 264 Nam videmus eos hic utique jam regnare; cernimus enim ab eis obsessos immundissimis daemonibus homines liberari; ita ut coelesti medicina et captiva anima de diaboli laqueis eruatur, et ipse diabolus vinculis igneis alligatus producatur de sua captivitate captivus; ut qui praedam paulo ante ceperat, ipse subdatur in poenam. Haec et alia potiora mirabilia per sanctos fieri omnibus notum est. Et ideo, fratres, veneremur eos in saeculo quos defensores habere possumus in futuro; et sicut eis ossibus pareatum nostrorum jungimur, ita et eis fidei imitatione jungamur; in nullo enim ab ipsis separari poterimus, si sociemur illistam religione quam corpore.
HOMILIA LXXXII. De sanctis martyribus. ADMONITIO. Monuisse me aliquando memini homiliarum sermonumque titulos compositos interdum fuisse arbitrio aman ensium. Id vero confirmari majorem in modum iis codicibus manuscriptis potest, quorum subsidio haec nobis homilia Maximi servata est. Nam qui eam in codicem Vaticanum 1629 transtulit, hunc eidem titulum praefixit: In natale plurimorum martyrum. Qui in alterum Vaticanum 1273: In natali unius martyris. Qui in Ratisponensem sancti Emmerami: De sanctis martyribus. Qui in Casinenses duos, 109 et 111: In nativitate sanctorum martyrum. Qui denique in Martinensem: In natali sanctorum martyrum Taurinensium Octavii, Aventii et Solutoris. In Breviario vetere Strigoniensi eadem homilia hanc praefert inscriptionem: Pro communi plurimorum martyrum homilia sancti Maximi episcopi. Nec minor est fere editorum in titulo describendo varietas. Apud Gymnicum, Galesinium et Raynaudum sic habet: Ejusdem de martyribus: apud Cumdium vero et Margarinum: De sanctis martyribus. Hisce duobus, quibus suffragio sunt codices Casinenses, ascensi sumus. Nihil enim in hac Maximi homilia est, quod tam proprium sit sanctorum martyrum Taurinensium, ut apte in alios plerosque martyres cadere non posse videatur. Cum porro insignis sit codicum editorumque in auctore Maximo constituendo constantia, nec quidquam in homilia sit quod a ductu orationis sancti ejusdem antistitis discrepet, pendenda profecto nihili est editionis operum sancti Ambrosii Parisiensis primae ac Romanae curatorum auctoritas, eam sancto eidem Ambrosio ascribentium.
ARGUMENTUM.-- Cum martyrium totius sit anteactae vitae perfectio et corona, universae legis Christianae oportet martyrem amatorem perfectumque servatorem se praebuisse. A sanctitate ergo, propter quam martyres victoriae palmam meruerunt, eos commendat S. doctor. Deinde contra avaritiam declamat, a quo vitio pauci admodum sapientes sese defendunt.
Sufficere nobis deberent ad profectum salutis nostrae martyrum exempla sanctorum, qui propter adipiscendem coelestem coronam omnibus se mandatis dominicis subdiderunt; et ita cunctis devinxerunt se legibus Salvatoris, ut propter anteactam vitam mererentur ad hanc martyrii gloriam pervenire. Non enim illo in tempore tantum perfecerunt praeceptum Domini, quo confessionis supplicium pertulerunt; sed necesse est illos prius secundum Evangelium vixisse Christi, ut Christi passionibus potirentur. Necesse est enim, ut initia bona fuerint, quorum finis est optimus subsecutus; et martyres eos non solum fuisse cum passi sunt, 265 sed etiam martyres Christi fuisse cum viverent. Martyr enim Latine testis dicitur; ac quotiescunque bonis actibus mandatum Christi facimus, toties Christo testimonium perhibemus. Unde et crux Domini non illa tantum dicitur quae passionis tempore ligni affixione construitur, sed et illa quae totius vitae curriculo cunctarum disciplinarum virtutibus cooptatur; de qua mihi videtur Salvator dicere. Qui vult venire post me, tollat crucem suam et suquatur me (Luc. IX). Nunquid omnes martyres, qui secuti sunt Dominum, crucifixi sunt? Nunquid omnes virgines, qui juxta Apocalypsim (Cap. XIV) sequuntur Agnum Dei, crucifixi sunt, ut sequantur? Nunquid Paulus apostolus crucifixus fuerat, cum dicit: Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est, et ego mundo (Gal. VI, 14)? Hoc autem dicit, ut intelligas crucem non ligni esse patibulum, sed vitae virtutisque propositum. Tota igitur vita Christiani hominis, si secundum Evangelium vivat, crux est atque martyrium. Sed hoc est, quod in nobis difficile reperitur, ut omnes actus nostri secundum Evangelium dirigantur; atque ideo, quotiescunque voluptatibus volutamur, crucem Salvatoris amittimus. Christus enim est castitas, pax, veritas, mansuetudo. Quomodo ergo potest castitati testimonium perhibere corruptus? Aut quomodo potest pacem praedicare, cujus animus semper in lite est? Quo pacto etiam veritatem, aut mansuetudinem qualiter servabit inconstans? Quomodo, inquam, possumus ad martyrii gloriam pervenire, cum dicat Dominus: Nolite possidere aurum (Matth. X). Hoc autem habentibus dicit; unde si habentibus aurum possidere prohibet, non habentium cupiditatem quae poena condemnat? Et si qui propria retinent amittere jubentur, illi qui aliena diripiunt quam graviter feriuntur? Sunt enim plerique, fratres, qui cum humili loco geniti fuerint, et nullas a parentibus divitias consecuti sunt, tanta avaritiae cupiditate jactantur, ut putent se sine causa natos, nisi aurum quoquo pacto possederint; existimantes enim, sicut ait propheta (Sap. XV), vitam hominum compositam ad lucrum, non dubitant undecunque, etiam ex malo, acquirere; atque ita hujusmodi homines, dum lucrum auri quaerunt, damnum salutis inveniunt. Requiramus, fratres, 266 quotusquisque est qui hoc non sit imbutus? Pauci admodum sapientes ab hac pestilentia se defendunt. Si negotiatorem cogites; propter avaritiam primus in culpa est. Si militiam tantum respicias; cupiditas tota est illi causa militiae. Si officia singula perscruteris, invenies homines non honestate adduci ad obsequium, sed praeda veluti ad negotium provocari. Omnes igitur pene lucris ac negotiis student; et cum primo surgunt diluculo, non cogitant nisi ut aliquid undecunque percipiant. Quod si aut honestas convicerit, aut retuderit judicantis auctoritas, cum res alienas diripiant, damnum se fecisse queruntur. Sine causa, inquiunt, militamus, sine causa laboramus; hodie domum referre nihil potui, iniquitas judicis male me facere non permisit. Cunctos igitur pene homines agitat avaritia, nullum de his quietum esse permittit. Hi enim qui nihil habent cupiditate torquentur; illi qui divitias possident sollicitudine cruciantur; nec ipsis bene est qui recondito auro incubant, imo ipsis est gravius. Semper enim sunt anxii, moesti, solliciti ne hoc servus auferat, ne fur effodiat; atque ideo retrudentes illud tenebris ita abscondunt, ut omnium subterfugiat notionem, nihil ex eo proferentes aliquando ad usum, ne apertio latebrarum sit causa prodendi. Servant autem illud et non utuntur, servant, inquam; custodes ergo dixerim istos esse, non dominos, et alienum attendere diligenter, non proprium convenienter expendere. Quid ergo, fratres, putatis habere aurum esse divitias? Ego dixerim majores esse divitias aurum non habere: pretiosior enim mens ejus, quae aurum despicit quam quae aurum requirit, majores plane sunt divitiae non habere aurum, sed aurum habentibus eminere. Qui enim propriis abundat bonis, saeculi thesauros non requirit; bona enim sunt propria, honestas, sobrietas, misericordia, castitas: quae bona omnia auro magis sunt pretiosa; ut sciatis qui his ita viliora sunt metalla: auri talenta emi possunt: argenti vasa comparari possunt; honestas enim non emitur, sed acquiritur; quia non constat pretio, sed virtute. Tu igitur, qui aurum possides, si placet, bona invicem conferamus. Tu cum peregre proficisceris, thesauri tui necessario 267 domi remanent, quibus longe a te positis, semper trepidus, semper incertus es, ne cum domum redieris, non habeas quod habebas. Ita dum semper amissionem eorum metuis, apud conscientiam tuam nudus et pauper es. Ego autem quocunque iero, meae divitiae me sequuntur, nec separari possunt a me bona, quoniam non terreno specu, sed pectoris thesauro retinentur. Tu 268 cum recedis a saeculo relinquendo, tuas divitias per idisti; ego autem, cum mihi de hoc mundo migrare contingit, divitias meas mecum ad paradisum veho; tuas divitias post mortem, exemplo illius purpurati divitis, ignis et tenebrae subsequentur; meas divitias, exemplo Lazari, sinus Abrahae et beatitudo suscipiet.