Metamorphoses (Ovidius)/Liber V

E Wikisource
Jump to navigation Jump to search
 Liber IV Liber VI 


 5:1 Dumque ea Cephenum medio Danaeius heros
 5:2 agmine commemorat, fremida regalia turba
 5:3 atria conplentur, nec coniugialia festa
 5:4 qui canat est clamor, sed qui fera nuntiet arma;
 5:5 inque repentinos convivia versa tumultus
 5:6 adsimilare freto possis, quod saeva quietum
 5:7 ventorum rabies motis exasperat undis.
 5:8 primus in his Phineus, belli temerarius auctor,
 5:9 fraxineam quatiens aeratae cuspidis hastam
 5:10 'en' ait, 'en adsum praereptae coniugis ultor;
 5:11 nec mihi te pennae nec falsum versus in aurum
 5:12 Iuppiter eripiet!' conanti mittere Cepheus
 5:13 'quid facis?' exclamat, 'quae te, germane, furentem
 5:14 mens agit in facinus? meritisne haec gratia tantis
 5:15 redditur? hac vitam servatae dote rependis?
 5:16 quam tibi non Perseus, verum si quaeris, ademit,
 5:17 sed grave Nereidum numen, sed corniger Ammon,
 5:18 sed quae visceribus veniebat belua ponti
 5:19 exsaturanda meis; illo tibi tempore rapta est,
 5:20 quo peritura fuit, nisi si, crudelis, id ipsum
 5:21 exigis, ut pereat, luctuque levabere nostro.
 5:22 scilicet haud satis est, quod te spectante revincta est
 5:23 et nullam quod opem patruus sponsusve tulisti;
 5:24 insuper, a quoquam quod sit servata, dolebis
 5:25 praemiaque eripies? quae si tibi magna videntur,
 5:26 ex illis scopulis, ubi erant adfixa, petisses.
 5:27 nunc sine, qui petiit, per quem haec non orba senectus,
 5:28 ferre, quod et meritis et voce est pactus, eumque
 5:29 non tibi, sed certae praelatum intellege morti.'

 5:30 Ille nihil contra, sed et hunc et Persea vultu
 5:31 alterno spectans petat hunc ignorat an illum:
 5:32 cunctatusque brevi contortam viribus hastam,
 5:33 quantas ira dabat, nequiquam in Persea misit.
 5:34 ut stetit illa toro, stratis tum denique Perseus
 5:35 exsiluit teloque ferox inimica remisso
 5:36 pectora rupisset, nisi post altaria Phineus
 5:37 isset: et (indignum) scelerato profuit ara.
 5:38 fronte tamen Rhoeti non inrita cuspis adhaesit,
 5:39 qui postquam cecidit ferrumque ex osse revulsum est
 5:40 calcitrat et positas adspergit sanguine mensas.
 5:41 tum vero indomitas ardescit vulgus in iras,
 5:42 telaque coniciunt, et sunt, qui Cephea dicunt
 5:43 cum genero debere mori; sed limine tecti
 5:44 exierat Cepheus testatus iusque fidemque
 5:45 hospitiique deos, ea se prohibente moveri.
 5:46 bellica Pallas adest et protegit aegide fratrem
 5:47 datque animos.

 5:48 Erat Indus Athis, quem flumine Gange
 5:49 edita Limnaee vitreis peperisse sub undis
 5:50 creditur, egregius forma, quam divite cultu
 5:51 augebat, bis adhuc octonis integer annis,
 5:52 indutus chlamydem Tyriam, quam limbus obibat
 5:53 aureus; ornabant aurata monilia collum
 5:54 et madidos murra curvum crinale capillos;
 5:55 ille quidem iaculo quamvis distantia misso
 5:56 figere doctus erat, sed tendere doctior arcus.
 5:57 tum quoque lenta manu flectentem cornua Perseus
 5:58 stipite, qui media positus fumabat in ara,
 5:59 perculit et fractis confudit in ossibus ora.

 5:60 Hunc ubi laudatos iactantem in sanguine vultus
 5:61 Assyrius vidit Lycabas, iunctissimus illi
 5:62 et comes et veri non dissimulator amoris,
 5:63 postquam exhalantem sub acerbo vulnere vitam
 5:64 deploravit Athin, quos ille tetenderat arcus
 5:65 arripit et 'mecum tibi sint certamina!' dixit;
 5:66 'nec longum pueri fato laetabere, quo plus
 5:67 invidiae quam laudis habes.' haec omnia nondum
 5:68 dixerat: emicuit nervo penetrabile telum
 5:69 vitatumque tamen sinuosa veste pependit.
 5:70 vertit in hunc harpen spectatam caede Medusae
 5:71 Acrisioniades adigitque in pectus; at ille
 5:72 iam moriens oculis sub nocte natantibus atra
 5:73 circumspexit Athin seque adclinavit ad illum
 5:74 et tulit ad manes iunctae solacia mortis.

 5:75 Ecce Syenites, genitus Metione, Phorbas
 5:76 et Libys Amphimedon, avidi committere pugman,
 5:77 sanguine, quo late tellus madefacta tepebat,
 5:78 conciderant lapsi; surgentibus obstitit ensis,
 5:79 alterius costis, iugulo Phorbantis adactus.

 5:80 At non Actoriden Erytum, cui lata bipennis
 5:81 telum erat, hamato Perseus petit ense, sed altis
 5:82 exstantem signis multaeque in pondere massae
 5:83 ingentem manibus tollit cratera duabus
 5:84 infligitque viro; rutilum vomit ille cruorem
 5:85 et resupinus humum moribundo vertice pulsat.
 5:86 inde Semiramio Polydegmona sanguine cretum
 5:87 Caucasiumque Abarin Sperchionidenque Lycetum
 5:88 intonsumque comas Helicen Phlegyanque Clytumque
 5:89 sternit et exstructos morientum calcat acervos.

 5:90 Nec Phineus ausus concurrere comminus hosti
 5:91 intorquet iaculum, quod detulit error in Idan,
 5:92 expertem frustra belli et neutra arma secutum.
 5:93 ille tuens oculis inmitem Phinea torvis
 5:94 'quandoquidem in partes' ait 'abstrahor, accipe, Phineu,
 5:95 quem fecisti, hostem pensaque hoc vulnere vulnus!'
 5:96 iamque remissurus tractum de corpore telum
 5:97 sanguine defectos cecidit conlapsus in artus.

 5:98 Tum quoque Cephenum post regem primus Hodites
 5:99 ense iacet Clymeni, Prothoenora percutit Hypseus,
 5:100 Hypsea Lyncides. fuit et grandaevus in illis
 5:101 Emathion, aequi cultor timidusque deorum,
 5:102 qui, quoniam prohibent anni bellare, loquendo
 5:103 pugnat et incessit scelerataque devovet arma;
 5:104 huic Chromis amplexo tremulis altaria palmis
 5:105 decutit ense caput, quod protinus incidit arae
 5:106 atque ibi semianimi verba exsecrantia lingua
 5:107 edidit et medios animam exspiravit in ignes.

 5:108 Hinc gemini fratres Broteasque et caestibus Ammon
 5:109 invicti, vinci si possent caestibus enses,
 5:110 Phinea cecidere manu Cererisque sacerdos
 5:111 Ampycus albenti velatus tempora vitta,
 5:112 tu quoque, Lampetide, non hos adhibendus ad usus,
 5:113 sed qui, pacis opus, citharam cum voce moveres;
 5:114 iussus eras celebrare dapes festumque canendo.
 5:115 quem procul adstantem plectrumque inbelle tenentem
 5:116 Pedasus inridens 'Stygiis cane cetera' dixit
 5:117 'manibus!' et laevo mucronem tempore fixit;
 5:118 concidit et digitis morientibus ille retemptat
 5:119 fila lyrae, casuque ferit miserabile carmen.
 5:120 nec sinit hunc inpune ferox cecidisse Lycormas
 5:121 raptaque de dextro robusta repagula posti
 5:122 ossibus inlisit mediae cervicis, at ille
 5:123 procubuit terrae mactati more iuvenci.
 5:124 demere temptabat laevi quoque robora postis
 5:125 Cinyphius Pelates; temptanti dextera fixa est
 5:126 cuspide Marmaridae Corythi lignoque cohaesit;
 5:127 haerenti latus hausit Abas, nec corruit ille,
 5:128 sed retinente manum moriens e poste pependit.
 5:129 sternitur et Melaneus, Perseia castra secutus,
 5:130 et Nasamoniaci Dorylas ditissimus agri,
 5:131 dives agri Dorylas, quo non possederat alter
 5:132 latius aut totidem tollebat turis acervos.
 5:133 huius in obliquo missum stetit inguine ferrum:
 5:134 letifer ille locus. quem postquam vulneris auctor
 5:135 singultantem animam et versantem lumina vidit
 5:136 Bactrius Halcyoneus, 'hoc, quod premis,' inquit 'habeto
 5:137 de tot agris terrae!' corpusque exsangue reliquit.
 5:138 torquet in hunc hastam calido de vulnere raptam
 5:139 ultor Abantiades; media quae nare recepta
 5:140 cervice exacta est in partesque eminet ambas;
 5:141 dumque manum Fortuna iuvat, Clytiumque Claninque,
 5:142 matre satos una, diverso vulnere fudit:
 5:143 nam Clytii per utrumque gravi librata lacerto
 5:144 fraxinus acta femur, iaculum Clanis ore momordit.
 5:145 occidit et Celadon Mendesius, occidit Astreus
 5:146 matre Palaestina dubio genitore creatus,
 5:147 Aethionque sagax quondam ventura videre,
 5:148 tunc ave deceptus falsa, regisque Thoactes
 5:149 armiger et caeso genitore infamis Agyrtes.

 5:150 Plus tamen exhausto superest; namque omnibus unum
 5:151 opprimere est animus, coniurata undique pugnant
 5:152 agmina pro causa meritum inpugnante fidemque;
 5:153 hac pro parte socer frustra pius et nova coniunx
 5:154 cum genetrice favent ululatuque atria conplent,
 5:155 sed sonus armorum superat gemitusque cadentum,
 5:156 pollutosque simul multo Bellona penates
 5:157 sanguine perfundit renovataque proelia miscet.

 5:158 Circueunt unum Phineus et mille secuti
 5:159 Phinea: tela volant hiberna grandine plura
 5:160 praeter utrumque latus praeterque et lumen et aures.
 5:161 adplicat hic umeros ad magnae saxa columnae
 5:162 tutaque terga gerens adversaque in agmina versus
 5:163 sustinet instantes: instabat parte sinistra
 5:164 Chaonius Molpeus, dextra Nabataeus Ethemon.
 5:165 tigris ut auditis diversa valle duorum
 5:166 exstimulata fame mugitibus armentorum
 5:167 nescit, utro potius ruat, et ruere ardet utroque,
 5:168 sic dubius Perseus, dextra laevane feratur,
 5:169 Molpea traiecti submovit vulnere cruris
 5:170 contentusque fuga est; neque enim dat tempus Ethemon,
 5:171 sed furit et cupiens alto dare vulnera collo
 5:172 non circumspectis exactum viribus ensem
 5:173 fregit, in extrema percussae parte columnae:
 5:174 lamina dissiluit dominique in gutture fixa est.
 5:175 non tamen ad letum causas satis illa valentes
 5:176 plaga dedit; trepidum Perseus et inermia frustra
 5:177 bracchia tendentem Cyllenide confodit harpe.

 5:178 Verum ubi virtutem turbae succumbere vidit,
 5:179 'auxilium' Perseus, 'quoniam sic cogitis ipsi,'
 5:180 dixit 'ab hoste petam: vultus avertite vestros,
 5:181 si quis amicus adest!' et Gorgonis extulit ora.
 5:182 quaere alium, tua quem moveant miracula' dixit
 5:183 Thescelus; utque manu iaculum fatale parabat
 5:184 mittere, in hoc haesit signum de marmore gestu.
 5:185 proximus huic Ampyx animi plenissima magni
 5:186 pectora Lyncidae gladio petit: inque petendo
 5:187 dextera diriguit nec citra mota nec ultra est.
 5:188 at Nileus, qui se genitum septemplice Nilo
 5:189 ementitus erat, clipeo quoque flumina septem
 5:190 argento partim, partim caelaverat auro,
 5:191 'adspice' ait 'Perseu, nostrae primordia gentis:
 5:192 magna feres tacitas solacia mortis ad umbras,
 5:193 a tanto cecidisse viro'; pars ultima vocis
 5:194 in medio suppressa sono est, adapertaque velle
 5:195 ora loqui credas, nec sunt ea pervia verbis.
 5:196 increpat hos 'vitio' que 'animi, non viribus' inquit
 5:197 'Gorgoneis torpetis' Eryx. 'incurrite mecum
 5:198 et prosternite humi iuvenem magica arma moventem!'
 5:199 incursurus erat: tenuit vestigia tellus,
 5:200 inmotusque silex armataque mansit imago.

 5:201 Hi tamen ex merito poenas subiere, sed unus
 5:202 miles erat Persei: pro quo dum pugnat, Aconteus
 5:203 Gorgone conspecta saxo concrevit oborto;
 5:204 quem ratus Astyages etiamnum vivere, longo
 5:205 ense ferit: sonuit tinnitibus ensis acutis.
 5:206 dum stupet Astyages, naturam traxit eandem,
 5:207 marmoreoque manet vultus mirantis in ore.
 5:208 nomina longa mora est media de plebe virorum
 5:209 dicere: bis centum restabant corpora pugnae,
 5:210 Gorgone bis centum riguerunt corpora visa.

 5:211 Paenitet iniusti tum denique Phinea belli;
 5:212 sed quid agat? simulacra videt diversa figuris
 5:213 adgnoscitque suos et nomine quemque vocatum
 5:214 poscit opem credensque parum sibi proxima tangit
 5:215 corpora: marmor erant; avertitur atque ita supplex
 5:216 confessasque manus obliquaque bracchia tendens
 5:217 'vincis' ait, 'Perseu! remove tua monstra tuaeque
 5:218 saxificos vultus, quaecumque est, tolle Medusae,
 5:219 tolle, precor! non nos odium regnique cupido
 5:220 conpulit ad bellum, pro coniuge movimus arma!
 5:221 causa fuit meritis melior tua, tempore nostra:
 5:222 non cessisse piget; nihil, o fortissime, praeter
 5:223 hanc animam concede mihi, tua cetera sunto!'
 5:224 talia dicenti neque eum, quem voce rogabat,
 5:225 respicere audenti 'quod' ait, 'timidissime Phineu,
 5:226 et possum tribuisse et magnum est munus inerti, --
 5:227 pone metum! -- tribuam: nullo violabere ferro.
 5:228 quin etiam mansura dabo monimenta per aevum,
 5:229 inque domo soceri semper spectabere nostri,
 5:230 ut mea se sponsi soletur imagine coniunx.'
 5:231 dixit et in partem Phorcynida transtulit illam,
 5:232 ad quam se trepido Phineus obverterat ore.
 5:233 tum quoque conanti sua vertere lumina cervix
 5:234 deriguit, saxoque oculorum induruit umor,
 5:235 sed tamen os timidum vultusque in marmore supplex
 5:236 submissaeque manus faciesque obnoxia mansit.

 5:237 Victor Abantiades patrios cum coniuge muros
 5:238 intrat et inmeriti vindex ultorque parentis
 5:239 adgreditur Proetum; nam fratre per arma fugato
 5:240 Acrisioneas Proetus possederat arces.
 5:241 sed nec ope armorum nec, quam male ceperat, arce
 5:242 torva colubriferi superavit lumina monstri.

 5:243 Te tamen, o parvae rector, Polydecta, Seriphi,
 5:244 nec iuvenis virtus per tot spectata labores
 5:245 nec mala mollierant, sed inexorabile durus
 5:246 exerces odium, nec iniqua finis in ira est;
 5:247 detrectas etiam laudem fictamque Medusae
 5:248 arguis esse necem. 'dabimus tibi pignora veri.
 5:249 parcite luminibus!' Perseus ait oraque regis
 5:250 ore Medusaeo silicem sine sanguine fecit.

 5:251 Hactenus aurigenae comitem Tritonia fratri
 5:252 se dedit; inde cava circumdata nube Seriphon
 5:253 deserit, a dextra Cythno Gyaroque relictis,
 5:254 quaque super pontum via visa brevissima, Thebas
 5:255 virgineumque Helicona petit. quo monte potita
 5:256 constitit et doctas sic est adfata sorores:
 5:257 'fama novi fontis nostras pervenit ad aures,
 5:258 dura Medusaei quem praepetis ungula rupit.
 5:259 is mihi causa viae; volui mirabile factum
 5:260 cernere; vidi ipsum materno sanguine nasci.'
 5:261 excipit Uranie: 'quaecumque est causa videndi
 5:262 has tibi, diva, domos, animo gratissima nostro es.
 5:263 vera tamen fama est: est Pegasus huius origo
 5:264 fontis' et ad latices deduxit Pallada sacros.
 5:265 quae mirata diu factas pedis ictibus undas
 5:266 silvarum lucos circumspicit antiquarum
 5:267 antraque et innumeris distinctas floribus herbas
 5:268 felicesque vocat pariter studioque locoque
 5:269 Mnemonidas; quam sic adfata est una sororum:
 5:270 'o, nisi te virtus opera ad maiora tulisset,
 5:271 in partem ventura chori Tritonia nostri,
 5:272 vera refers meritoque probas artesque locumque,
 5:273 et gratam sortem, tutae modo simus, habemus.
 5:274 sed (vetitum est adeo sceleri nihil) omnia terrent
 5:275 virgineas mentes, dirusque ante ora Pyreneus
 5:276 vertitur, et nondum tota me mente recepi.
 5:277 Daulida Threicio Phoceaque milite rura
 5:278 ceperat ille ferox iniustaque regna tenebat;
 5:279 templa petebamus Parnasia: vidit euntes
 5:280 nostraque fallaci veneratus numina vultu
 5:281 "Mnemonides" (cognorat enim), "consistite" dixit
 5:282 "nec dubitate, precor, tecto grave sidus et imbrem"
 5:283 (imber erat) "vitare meo; subiere minores
 5:284 saepe casas superi." dictis et tempore motae
 5:285 adnuimusque viro primasque intravimus aedes.
 5:286 desierant imbres, victoque aquilonibus austro
 5:287 fusca repurgato fugiebant nubila caelo:
 5:288 inpetus ire fuit; claudit sua tecta Pyreneus
 5:289 vimque parat, quam nos sumptis effugimus alis.
 5:290 ipse secuturo similis stetit arduus arce
 5:291 "qua" que "via est vobis, erit et mihi" dixit "eadem"
 5:292 seque iacit vecors e summae culmine turris
 5:293 et cadit in vultus discussisque ossibus oris
 5:294 tundit humum moriens scelerato sanguine tinctam.'

 5:295 Musa loquebatur: pennae sonuere per auras,
 5:296 voxque salutantum ramis veniebat ab altis.
 5:297 suspicit et linguae quaerit tam certa loquentes
 5:298 unde sonent hominemque putat Iove nata locutum;
 5:299 ales erat. numeroque novem sua fata querentes
 5:300 institerant ramis imitantes omnia picae.
 5:301 miranti sic orsa deae dea 'nuper et istae
 5:302 auxerunt volucrum victae certamine turbam.
 5:303 Pieros has genuit Pellaeis dives in arvis,
 5:304 Paeonis Euippe mater fuit; illa potentem
 5:305 Lucinam noviens, noviens paritura, vocavit.
 5:306 intumuit numero stolidarum turba sororum
 5:307 perque tot Haemonias et per tot Achaidas urbes
 5:308 huc venit et tali committit proelia voce:
 5:309 "desinite indoctum vana dulcedine vulgus
 5:310 fallere; nobiscum, si qua est fiducia vobis,
 5:311 Thespiades, certate, deae. nec voce, nec arte
 5:312 vincemur totidemque sumus: vel cedite victae
 5:313 fonte Medusaeo et Hyantea Aganippe,
 5:314 vel nos Emathiis ad Paeonas usque nivosos
 5:315 cedemus campis! dirimant certamina nymphae."

 5:316 'Turpe quidem contendere erat, sed cedere visum
 5:317 turpius; electae iurant per flumina nymphae
 5:318 factaque de vivo pressere sedilia saxo.
 5:319 tunc sine sorte prior quae se certare professa est,
 5:320 bella canit superum falsoque in honore gigantas
 5:321 ponit et extenuat magnorum facta deorum;
 5:322 emissumque ima de sede Typhoea terrae
 5:323 caelitibus fecisse metum cunctosque dedisse
 5:324 terga fugae, donec fessos Aegyptia tellus
 5:325 ceperit et septem discretus in ostia Nilus.
 5:326 huc quoque terrigenam venisse Typhoea narrat
 5:327 et se mentitis superos celasse figuris;
 5:328 "duxque gregis" dixit "fit Iuppiter: unde recurvis
 5:329 nunc quoque formatus Libys est cum cornibus Ammon;
 5:330 Delius in corvo, proles Semeleia capro,
 5:331 fele soror Phoebi, nivea Saturnia vacca,
 5:332 pisce Venus latuit, Cyllenius ibidis alis."

 5:333 'Hactenus ad citharam vocalia moverat ora:
 5:334 poscimur Aonides, -- sed forsitan otia non sint,
 5:335 nec nostris praebere vacet tibi cantibus aures.'
 5:336 'ne dubita vestrumque mihi refer ordine carmen!'
 5:337 Pallas ait nemorisque levi consedit in umbra;
 5:338 Musa refert: 'dedimus summam certaminis uni;
 5:339 surgit et inmissos hedera collecta capillos
 5:340 Calliope querulas praetemptat pollice chordas
 5:341 atque haec percussis subiungit carmina nervis:
 5:342 "Prima Ceres unco glaebam dimovit aratro,
 5:343 prima dedit fruges alimentaque mitia terris,
 5:344 prima dedit leges; Cereris sunt omnia munus;
 5:345 illa canenda mihi est. utinam modo dicere possim
 5:346 carmina digna dea! certe dea carmine digna est.

 5:347 '"Vasta giganteis ingesta est insula membris
 5:348 Trinacris et magnis subiectum molibus urguet
 5:349 aetherias ausum sperare Typhoea sedes.
 5:350 nititur ille quidem pugnatque resurgere saepe,
 5:351 dextra sed Ausonio manus est subiecta Peloro,
 5:352 laeva, Pachyne, tibi, Lilybaeo crura premuntur,
 5:353 degravat Aetna caput, sub qua resupinus harenas
 5:354 eiectat flammamque ferox vomit ore Typhoeus.
 5:355 saepe remoliri luctatur pondera terrae
 5:356 oppidaque et magnos devolvere corpore montes:
 5:357 inde tremit tellus, et rex pavet ipse silentum,
 5:358 ne pateat latoque solum retegatur hiatu
 5:359 inmissusque dies trepidantes terreat umbras.
 5:360 hanc metuens cladem tenebrosa sede tyrannus
 5:361 exierat curruque atrorum vectus equorum
 5:362 ambibat Siculae cautus fundamina terrae.
 5:363 postquam exploratum satis est loca nulla labare
 5:364 depositoque metu, videt hunc Erycina vagantem
 5:365 monte suo residens natumque amplexa volucrem
 5:366 'arma manusque meae, mea, nate, potentia' dixit,
 5:367 'illa, quibus superas omnes, cape tela, Cupido,
 5:368 inque dei pectus celeres molire sagittas,
 5:369 cui triplicis cessit fortuna novissima regni.
 5:370 tu superos ipsumque Iovem, tu numina ponti
 5:371 victa domas ipsumque, regit qui numina ponti:
 5:372 Tartara quid cessant? cur non matrisque tuumque
 5:373 imperium profers? agitur pars tertia mundi,
 5:374 et tamen in caelo, quae iam patientia nostra est,
 5:375 spernimur, ac mecum vires minuuntur Amoris.
 5:376 Pallada nonne vides iaculatricemque Dianam
 5:377 abscessisse mihi? Cereris quoque filia virgo,
 5:378 si patiemur, erit; nam spes adfectat easdem.
 5:379 at tu pro socio, si qua est ea gratia, regno
 5:380 iunge deam patruo.' dixit Venus; ille pharetram
 5:381 solvit et arbitrio matris de mille sagittis
 5:382 unam seposuit, sed qua nec acutior ulla
 5:383 nec minus incerta est nec quae magis audiat arcus,
 5:384 oppositoque genu curvavit flexile cornum
 5:385 inque cor hamata percussit harundine Ditem.

 5:386 '"Haud procul Hennaeis lacus est a moenibus altae,
 5:387 nomine Pergus, aquae: non illo plura Caystros
 5:388 carmina cycnorum labentibus audit in undis.
 5:389 silva coronat aquas cingens latus omne suisque
 5:390 frondibus ut velo Phoebeos submovet ictus;
 5:391 frigora dant rami, Tyrios humus umida flores:
 5:392 perpetuum ver est. quo dum Proserpina luco
 5:393 ludit et aut violas aut candida lilia carpit,
 5:394 dumque puellari studio calathosque sinumque
 5:395 inplet et aequales certat superare legendo,
 5:396 paene simul visa est dilectaque raptaque Diti:
 5:397 usque adeo est properatus amor. dea territa maesto
 5:398 et matrem et comites, sed matrem saepius, ore
 5:399 clamat, et ut summa vestem laniarat ab ora,
 5:400 collecti flores tunicis cecidere remissis,
 5:401 tantaque simplicitas puerilibus adfuit annis,
 5:402 haec quoque virgineum movit iactura dolorem.
 5:403 raptor agit currus et nomine quemque vocando
 5:404 exhortatur equos, quorum per colla iubasque
 5:405 excutit obscura tinctas ferrugine habenas,
 5:406 perque lacus altos et olentia sulphure fertur
 5:407 stagna Palicorum rupta ferventia terra
 5:408 et qua Bacchiadae, bimari gens orta Corintho,
 5:409 inter inaequales posuerunt moenia portus.

 5:410 '"Est medium Cyanes et Pisaeae Arethusae,
 5:411 quod coit angustis inclusum cornibus aequor:
 5:412 hic fuit, a cuius stagnum quoque nomine dictum est,
 5:413 inter Sicelidas Cyane celeberrima nymphas.
 5:414 gurgite quae medio summa tenus exstitit alvo
 5:415 adgnovitque deam 'ne' c 'longius ibitis!' inquit;
 5:416 'non potes invitae Cereris gener esse: roganda,
 5:417 non rapienda fuit. quodsi conponere magnis
 5:418 parva mihi fas est, et me dilexit Anapis;
 5:419 exorata tamen, nec, ut haec, exterrita nupsi.'
 5:420 dixit et in partes diversas bracchia tendens
 5:421 obstitit. haud ultra tenuit Saturnius iram
 5:422 terribilesque hortatus equos in gurgitis ima
 5:423 contortum valido sceptrum regale lacerto
 5:424 condidit; icta viam tellus in Tartara fecit
 5:425 et pronos currus medio cratere recepit.

 5:426 '"At Cyane, raptamque deam contemptaque fontis
 5:427 iura sui maerens, inconsolabile vulnus
 5:428 mente gerit tacita lacrimisque absumitur omnis
 5:429 et, quarum fuerat magnum modo numen, in illas
 5:430 extenuatur aquas: molliri membra videres,
 5:431 ossa pati flexus, ungues posuisse rigorem;
 5:432 primaque de tota tenuissima quaeque liquescunt,
 5:433 caerulei crines digitique et crura pedesque
 5:434 (nam brevis in gelidas membris exilibus undas
 5:435 transitus est); post haec umeri tergusque latusque
 5:436 pectoraque in tenues abeunt evanida rivos;
 5:437 denique pro vivo vitiatas sanguine venas
 5:438 lympha subit, restatque nihil, quod prendere possis.

 5:439 '"Interea pavidae nequiquam filia matri
 5:440 omnibus est terris, omni quaesita profundo.
 5:441 illam non udis veniens Aurora capillis
 5:442 cessantem vidit, non Hesperus; illa duabus
 5:443 flammiferas pinus manibus succendit ab Aetna
 5:444 perque pruinosas tulit inrequieta tenebras;
 5:445 rursus ubi alma dies hebetarat sidera, natam
 5:446 solis ab occasu solis quaerebat ad ortus.
 5:447 fessa labore sitim conceperat, oraque nulli
 5:448 conluerant fontes, cum tectam stramine vidit
 5:449 forte casam parvasque fores pulsavit; at inde
 5:450 prodit anus divamque videt lymphamque roganti
 5:451 dulce dedit, tosta quod texerat ante polenta.
 5:452 dum bibit illa datum, duri puer oris et audax
 5:453 constitit ante deam risitque avidamque vocavit.
 5:454 offensa est neque adhuc epota parte loquentem
 5:455 cum liquido mixta perfudit diva polenta:
 5:456 conbibit os maculas et, quae modo bracchia gessit,
 5:457 crura gerit; cauda est mutatis addita membris,
 5:458 inque brevem formam, ne sit vis magna nocendi,
 5:459 contrahitur, parvaque minor mensura lacerta est.
 5:460 mirantem flentemque et tangere monstra parantem
 5:461 fugit anum latebramque petit aptumque pudori
 5:462 nomen habet variis stellatus corpora guttis.

 5:463 '"Quas dea per terras et quas erraverit undas,
 5:464 dicere longa mora est; quaerenti defuit orbis;
 5:465 Sicaniam repetit, dumque omnia lustrat eundo,
 5:466 venit et ad Cyanen. ea ni mutata fuisset,
 5:467 omnia narrasset; sed et os et lingua volenti
 5:468 dicere non aderant, nec, quo loqueretur, habebat;
 5:469 signa tamen manifesta dedit notamque parenti,
 5:470 illo forte loco delapsam in gurgite sacro
 5:471 Persephones zonam summis ostendit in undis.
 5:472 quam simul agnovit, tamquam tum denique raptam
 5:473 scisset, inornatos laniavit diva capillos
 5:474 et repetita suis percussit pectora palmis.
 5:475 nescit adhuc, ubi sit; terras tamen increpat omnes
 5:476 ingratasque vocat nec frugum munere dignas,
 5:477 Trinacriam ante alias, in qua vestigia damni
 5:478 repperit. ergo illic saeva vertentia glaebas
 5:479 fregit aratra manu, parilique irata colonos
 5:480 ruricolasque boves leto dedit arvaque iussit
 5:481 fallere depositum vitiataque semina fecit.
 5:482 fertilitas terrae latum vulgata per orbem
 5:483 falsa iacet: primis segetes moriuntur in herbis,
 5:484 et modo sol nimius, nimius modo corripit imber;
 5:485 sideraque ventique nocent, avidaeque volucres
 5:486 semina iacta legunt; lolium tribulique fatigant
 5:487 triticeas messes et inexpugnabile gramen.

 5:488 '"Tum caput Eleis Alpheias extulit undis
 5:489 rorantesque comas a fronte removit ad aures
 5:490 atque ait 'o toto quaesitae virginis orbe
 5:491 et frugum genetrix, inmensos siste labores
 5:492 neve tibi fidae violenta irascere terrae.
 5:493 terra nihil meruit patuitque invita rapinae,
 5:494 nec sum pro patria supplex: huc hospita veni.
 5:495 Pisa mihi patria est et ab Elide ducimus ortus,
 5:496 Sicaniam peregrina colo, sed gratior omni
 5:497 haec mihi terra solo est: hos nunc Arethusa penates,
 5:498 hanc habeo sedem. quam tu, mitissima, serva.
 5:499 mota loco cur sim tantique per aequoris undas
 5:500 advehar Ortygiam, veniet narratibus hora
 5:501 tempestiva meis, cum tu curaque levata
 5:502 et vultus melioris eris. mihi pervia tellus
 5:503 praebet iter, subterque imas ablata cavernas
 5:504 hic caput attollo desuetaque sidera cerno.
 5:505 ergo dum Stygio sub terris gurgite labor,
 5:506 visa tua est oculis illic Proserpina nostris:
 5:507 illa quidem tristis neque adhuc interrita vultu,
 5:508 sed regina tamen, sed opaci maxima mundi,
 5:509 sed tamen inferni pollens matrona tyranni!'
 5:510 Mater ad auditas stupuit ceu saxea voces
 5:511 attonitaeque diu similis fuit, utque dolore
 5:512 pulsa gravi gravis est amentia, curribus oras
 5:513 exit in aetherias: ibi toto nubila vultu
 5:514 ante Iovem passis stetit invidiosa capillis
 5:515 'pro' que 'meo veni supplex tibi, Iuppiter,' inquit
 5:516 'sanguine proque tuo: si nulla est gratia matris,
 5:517 nata patrem moveat, neu sit tibi cura, precamur,
 5:518 vilior illius, quod nostro est edita partu.
 5:519 en quaesita diu tandem mihi nata reperta est,
 5:520 si reperire vocas amittere certius, aut si
 5:521 scire, ubi sit, reperire vocas. quod rapta, feremus,
 5:522 dummodo reddat eam! neque enim praedone marito
 5:523 filia digna tua est, si iam mea filia non est.'
 5:524 Iuppiter excepit 'commune est pignus onusque
 5:525 nata mihi tecum; sed si modo nomina rebus
 5:526 addere vera placet, non hoc iniuria factum,
 5:527 verum amor est; neque erit nobis gener ille pudori,
 5:528 tu modo, diva, velis. ut desint cetera, quantum est
 5:529 esse Iovis fratrem! quid, quod nec cetera desunt
 5:530 nec cedit nisi sorte mihi? -- sed tanta cupido
 5:531 si tibi discidii est, repetet Proserpina caelum,
 5:532 lege tamen certa, si nullos contigit illic
 5:533 ore cibos; nam sic Parcarum foedere cautum est.'

 5:534 '"Dixerat, at Cereri certum est educere natam;
 5:535 non ita fata sinunt, quoniam ieiunia virgo
 5:536 solverat et, cultis dum simplex errat in hortis,
 5:537 puniceum curva decerpserat arbore pomum
 5:538 sumptaque pallenti septem de cortice grana
 5:539 presserat ore suo, solusque ex omnibus illud
 5:540 Ascalaphus vidit, quem quondam dicitur Orphne,
 5:541 inter Avernales haud ignotissima nymphas,
 5:542 ex Acheronte suo silvis peperisse sub atris;
 5:543 vidit et indicio reditum crudelis ademit.
 5:544 ingemuit regina Erebi testemque profanam
 5:545 fecit avem sparsumque caput Phlegethontide lympha
 5:546 in rostrum et plumas et grandia lumina vertit.
 5:547 ille sibi ablatus fulvis amicitur in alis
 5:548 inque caput crescit longosque reflectitur ungues
 5:549 vixque movet natas per inertia bracchia pennas
 5:550 foedaque fit volucris, venturi nuntia luctus,
 5:551 ignavus bubo, dirum mortalibus omen.

 5:552 '"Hic tamen indicio poenam linguaque videri
 5:553 commeruisse potest; vobis, Acheloides, unde
 5:554 pluma pedesque avium, cum virginis ora geratis?
 5:555 an quia, cum legeret vernos Proserpina flores,
 5:556 in comitum numero, doctae Sirenes, eratis?
 5:557 quam postquam toto frustra quaesistis in orbe,
 5:558 protinus, et vestram sentirent aequora curam,
 5:559 posse super fluctus alarum insistere remis
 5:560 optastis facilesque deos habuistis et artus
 5:561 vidistis vestros subitis flavescere pennis.
 5:562 ne tamen ille canor mulcendas natus ad aures
 5:563 tantaque dos oris linguae deperderet usum,
 5:564 virginei vultus et vox humana remansit.

 5:565 '"At medius fratrisque sui maestaeque sororis
 5:566 Iuppiter ex aequo volventem dividit annum:
 5:567 nunc dea, regnorum numen commune duorum,
 5:568 cum matre est totidem, totidem cum coniuge menses.
 5:569 vertitur extemplo facies et mentis et oris;
 5:570 nam modo quae poterat Diti quoque maesta videri,
 5:571 laeta deae frons est, ut sol, qui tectus aquosis
 5:572 nubibus ante fuit, victis e nubibus exit.

 5:573 '"Exigit alma Ceres nata secura recepta,
 5:574 quae tibi causa fugae, cur sis, Arethusa, sacer fons.
 5:575 conticuere undae, quarum dea sustulit alto
 5:576 fonte caput viridesque manu siccata capillos
 5:577 fluminis Elei veteres narravit amores.
 5:578 'pars ego nympharum, quae sunt in Achaide,' dixit
 5:579 'una fui, nec me studiosius altera saltus
 5:580 legit nec posuit studiosius altera casses.
 5:581 sed quamvis formae numquam mihi fama petita est,
 5:582 quamvis fortis eram, formosae nomen habebam,
 5:583 nec mea me facies nimium laudata iuvabat,
 5:584 quaque aliae gaudere solent, ego rustica dote
 5:585 corporis erubui crimenque placere putavi.
 5:586 lassa revertebar (memini) Stymphalide silva;
 5:587 aestus erat, magnumque labor geminaverat aestum:
 5:588 invenio sine vertice aquas, sine murmure euntes,
 5:589 perspicuas ad humum, per quas numerabilis alte
 5:590 calculus omnis erat, quas tu vix ire putares.
 5:591 cana salicta dabant nutritaque populus unda
 5:592 sponte sua natas ripis declivibus umbras.
 5:593 accessi primumque pedis vestigia tinxi,
 5:594 poplite deinde tenus; neque eo contenta, recingor
 5:595 molliaque inpono salici velamina curvae
 5:596 nudaque mergor aquis. quas dum ferioque trahoque
 5:597 mille modis labens excussaque bracchia iacto,
 5:598 nescio quod medio sensi sub gurgite murmur
 5:599 territaque insisto propioris margine ripae.
 5:600 "quo properas, Arethusa?" suis Alpheos ab undis,
 5:601 "quo properas?" iterum rauco mihi dixerat ore.
 5:602 sicut eram, fugio sine vestibus (altera vestes
 5:603 ripa meas habuit): tanto magis instat et ardet,
 5:604 et quia nuda fui, sum visa paratior illi.
 5:605 sic ego currebam, sic me ferus ille premebat,
 5:606 ut fugere accipitrem penna trepidante columbae,
 5:607 ut solet accipiter trepidas urguere columbas.
 5:608 usque sub Orchomenon Psophidaque Cyllenenque
 5:609 Maenaliosque sinus gelidumque Erymanthon et Elin
 5:610 currere sustinui, nec me velocior ille;
 5:611 sed tolerare diu cursus ego viribus inpar
 5:612 non poteram, longi patiens erat ille laboris.
 5:613 per tamen et campos, per opertos arbore montes,
 5:614 saxa quoque et rupes et, qua via nulla, cucurri.
 5:615 sol erat a tergo: vidi praecedere longam
 5:616 ante pedes umbram, nisi si timor illa videbat;
 5:617 sed certe sonitusque pedum terrebat et ingens
 5:618 crinales vittas adflabat anhelitus oris.
 5:619 fessa labore fugae "fer opem, deprendimur," inquam
 5:620 "armigerae, Diana, tuae, cui saepe dedisti
 5:621 ferre tuos arcus inclusaque tela pharetra!"
 5:622 mota dea est spissisque ferens e nubibus unam
 5:623 me super iniecit: lustrat caligine tectam
 5:624 amnis et ignarus circum cava nubila quaerit
 5:625 bisque locum, quo me dea texerat, inscius ambit
 5:626 et bis "io Arethusa" vocavit, "io Arethusa!"
 5:627 quid mihi tunc animi miserae fuit? anne quod agnae est,
 5:628 si qua lupos audit circum stabula alta frementes,
 5:629 aut lepori, qui vepre latens hostilia cernit
 5:630 ora canum nullosque audet dare corpore motus?
 5:631 non tamen abscedit; neque enim vestigia cernit
 5:632 longius ulla pedum: servat nubemque locumque.
 5:633 occupat obsessos sudor mihi frigidus artus,
 5:634 caeruleaeque cadunt toto de corpore guttae,
 5:635 quaque pedem movi, manat lacus, eque capillis
 5:636 ros cadit, et citius, quam nunc tibi facta renarro,
 5:637 in latices mutor. sed enim cognoscit amatas
 5:638 amnis aquas positoque viri, quod sumpserat, ore
 5:639 vertitur in proprias, et se mihi misceat, undas.
 5:640 Delia rupit humum, caecisque ego mersa cavernis
 5:641 advehor Ortygiam, quae me cognomine divae
 5:642 grata meae superas eduxit prima sub auras.'

 5:643 '"Hac Arethusa tenus; geminos dea fertilis angues
 5:644 curribus admovit frenisque coercuit ora
 5:645 et medium caeli terraeque per aera vecta est
 5:646 atque levem currum Tritonida misit in urbem
 5:647 Triptolemo partimque rudi data semina iussit
 5:648 spargere humo, partim post tempora longa recultae.
 5:649 iam super Europen sublimis et Asida terram
 5:650 vectus erat iuvenis: Scythicas advertitur oras.
 5:651 rex ibi Lyncus erat; regis subit ille penates.
 5:652 qua veniat, causamque viae nomenque rogatus
 5:653 et patriam, 'patria est clarae mihi' dixit 'Athenae;
 5:654 Triptolemus nomen; veni nec puppe per undas,
 5:655 nec pede per terras: patuit mihi pervius aether.
 5:656 dona fero Cereris, latos quae sparsa per agros
 5:657 frugiferas messes alimentaque mitia reddant.'
 5:658 barbarus invidit tantique ut muneris auctor
 5:659 ipse sit, hospitio recipit somnoque gravatum
 5:660 adgreditur ferro: conantem figere pectus
 5:661 lynca Ceres fecit rursusque per aera iussit
 5:662 Mopsopium iuvenem sacros agitare iugales."

 5:663 'Finierat doctos e nobis maxima cantus;
 5:664 at nymphae vicisse deas Helicona colentes
 5:665 concordi dixere sono: convicia victae
 5:666 cum iacerent, "quoniam" dixi "certamine vobis
 5:667 supplicium meruisse parum est maledictaque culpae
 5:668 additis et non est patientia libera nobis,
 5:669 ibimus in poenas et, qua vocat ira, sequemur."
 5:670 rident Emathides spernuntque minacia verba,
 5:671 conantesque loqui et magno clamore protervas
 5:672 intentare manus pennas exire per ungues
 5:673 adspexere suos, operiri bracchia plumis,
 5:674 alteraque alterius rigido concrescere rostro
 5:675 ora videt volucresque novas accedere silvis;
 5:676 dumque volunt plangi, per bracchia mota levatae
 5:677 aere pendebant, nemorum convicia, picae.
 5:678 Nunc quoque in alitibus facundia prisca remansit
 5:679 raucaque garrulitas studiumque inmane loquendi.'

 Liber IV Liber VI