58 HISTORIAE ROMANAE
ferebant viae; altera praeter oram superi maris, patens aperlaque, sed quanto tutior, tanto fere longior; altera per Furculas Caudinas brevior; sed ita natus locus est: saltus duo alti, angusti silvosiqiie sunt, montibus circa perpetuis inter se iuncti; iacet inter eos satis patens, clausus in medio campus, per quem medium iter est; sed antequam venias ad eum, intrandae primae angustiae sunt, et aut eadem, qua te insinuaveris, retro via repetenda, aut si ire porro pergas, per alium saltum arctiorem impeditioremque evadendum. In cum campum Romani demisso agmine, quum ad alias angustias protenus pergerent, septas deieclu arborum, saxorumque ingentium obiacentem molem invenere. Quum fraus hostilis apparuisset, citati inde retro, qua venerant, pergunt repetere viam; eam quoque clausam sua obice armisque inveniunt. Sistunt inde gradum, sluporque omnium animos, ac velut torpor quidam insolitus membra tenet; inluentesque alii alios, diu immobiles silent. Deinde querentes magis quam consultantes nox oppressit, quam cibi et quietis immemores traduxerunt.
Ne Samnitibus quidem consilium in tam laetis suppetebat rebus. Itaque universi Herennium Pontium, patrem imperatoris, virum longe prudentissimum, per litteras consulendum censent. Is ubi accepit, ad Furculas Caudinas inter duos saltus clausum esse exercitum romanum, consultus ab nuntio filii censuit, omnes inde quamprimum inviolatos dimittendos; quae ubi spreta sententia est, iterumque eodem remeante nuntio consulebatur, censuit ad unum omnes interficiendos. Neutra sententia accepta. Interea Romani victi necessitate le-
