 Progymnasma duodecimum |
Progymnasma decimum quartum  |
Silentium et attentio.
Personae:
Sigismundus, Caelestinus.
Sigismundus.
Dupliciter peccatur in gymnasio quotidie, ab aliis hoc, ab aliis illo modo.
Caelestinus.
Quae sunt ista peccata?
Sigismundus.
Confabulari, et Praeceptori non attendere.
Caelestinus.
Qui prius designant, utroque tenentur.
Sigismundus.
Ita prorsus existimo. Verum qui aliud agunt, alibi oculis curiose divagantur, pingunt animalia, equites, stultos, libellos ineptos legunt, chartas et scamna conscindunt, illi in posteriore genere culpam castigabilem committunt.
Caelestinus.
Vere dictum sentio, et novi quorum ista est consuetudo.
Sigismundus.
Tu ipse unus de illis es.
Caelestinus.
Egone
Sigismundus.
Ita, nae.
Caelestinus.
Falso hoc in me vitium confers.
Sigismundus.
Mentiri non est meum.
Caelestinus.
Attentissime audio.
Sigismundus.
Non semper.
Caelestinus.
Si quando eorum quae tu commemorasti aliquid ago, quasi si quid per transennam inspicerem, et levi brachio id sit.
Sigismundus.
Ut elevat hic peccatum suum?
Caelestinus.
Haud elevo: ut loquor, ita res est.
Sigismundus.
Quin est quando sermunculos seris cum proximis.
Caelestinus.
Demiror tantum tibi esse otii a rebus tuis, ut aliena cures.
Sigismundus.
Tam sine pudore id perpetratis, ut non possim non notare: videret vel caecus, audiret etiam surdus.
Caelestinus.
Vicissim te captabo.
Sigismundus.
Capta, non capies tamen. Sed extra iocum: desiste, si te amas, ab huiusmodi virtutibus, et noli cum teipsum privare tantarum utilitatum fructu, tum alios impedire.
Caelestinus.
Quos alios impedio, cum tenuissimo sono loquar?
Sigismundus.
Qui propius tibi assident, dextra, sinistra, et a tergo.
Caelestinus.
Apage cum superstitiosa ista religione tua.
Sigismundus.
Amice monenti volens ob secunda, et boni consule: alioqui coactus, non mihi, sed Magistro flagris te operienti obsecundabis.
Caelestinus.
Adeo infanda haec tibi peccata videntur?
Sigismundus.
Magna procul dubio suo in genere. Nam quid indignius, ac turpius in schola delinqui possit, haud dispicio.
Caelestinus.
Nisi aut ego mutus fiam, aut tu obsurdescas, difficile pax inter nos erit.
Sigismundus.
Tu considera quorsum eas, et quid tibi futurum sit. Auceps quando concinnavit aream, offundit cibum: aves assuescunt, saepe edunt: semel si sunt captae, rem solvunt aucupi.
Caelestinus.
Intelligo parabolam. Opere maximo dabitur opera, ne fraudi sit hoc aucupium.
Notae
1 PER TRANSENNAM: Proverbium, ortum a negotiatoribus et mercatoribus, qui cancellos vimineos, aut ligneos mercibus obiiciunt, quae transennae dicuntur, quod per eas aspectus transeat. Per huiusmodi igitur transennas non singillatim, sed summatim, nec prope, sed procul res videntur. Cic. I. de Orat. Quin tu igitur facis idem, quod faceres, si in aliquam domum plenam ornamentorum venisses? Si ea seposita, ut dicis, essent, tuque valde spectandi cupidus esses: non dubitares rogare dominum, ut proferri iuberet, praesertim si esses familiaris: similiter nunc petes a Crasso, ut eam copiam ornamentorum suorum, quam constructam uno in loco quasi per transennam praetereuntes strictim aspeximus, in lucem proferat, et suo quidque loco collocet. Ut igitur per transennam aliquid inspicere, est non prope, nec diligenter, et in transitu inspicere: sic quasi per transennam aliquid agere, erit id ipsum agere obiter: translatione ab oculis ad sensus alios, id quod saepe fit.
2 LEVI BRACHIO: Hoc, ut etiam illo, molli brachio, opera indiligens significatur. Hinc molli brachio aliquem obiurgare, levi brachio aliquid agere. Cicero ad Atticum. Translatum a parentibus et magistris fortasse, qui remissius filios ac discipulos verberant.
3 QUID TIBI FUTURUMSIT: Quod admirantes, aut de malo aliquo sive accepto, sive accipiendo interrogantes dicere solemus, Quid illi corigit? Quid de illo fiet? Quid mecum agetur? Quid de isto faciam? et similia, Latini sic multo venustius: quid illi, quid mihi fiet? Quid illi, aut, illo factum est? Per dandi scilicet atque etiam auferendi casum, omissa praepositione. Cicer. epist. 1. lib. 14. Si nos premet eadem fortuna, quid puero misero fiet? Ibid. epist. 4. Quid Tulliola mea fiet? In Verr. Quid hoc homine facies? Terent. And. Quid me fiet? Plaut. Trinum. Si quid eo fuerit.
4 NE FRAUDI SIT HOC AUCUPIUM: Fraus poenam quoque, damnum, periculum et incommodum veteribus significat: non modo deceptionem, fallaciam, atque dolum. Livius lib. 1. Rex, facisne me tu regium nuntium pop. Rom. Quiritium? Quod sine fraude mea, populique Romani Quiritium fiat, facio. Cic. ad Lentulum epist. 5. Siquid ex his rebus, quas tibi fortuna largita est, nonnullorum hominum perfidia detraxerit, id maiori illis fraudi quam tibi futurum. Et pro Cluent. Quaeres nemini unquam fraudi fuit. Id est, nunquam poena dignam existimarunt, vel, nunquam damno fuit. Terent. Heaut. In eandem fraudem ex largitate nimia, atque ex parsimonia incides. Id est, utrumque perinde damnosum est. Sed prioris illius significatus sunt duo bellissima loquendi genera apud Lucretium, dare fraudem alicui, et induere se in fraudem, quomodo dicimus induere se in plagas, in laqueos.