 Progymnasma vicesimum tertium |
Progymnasma vicesimum quintum  |
Invitatio Magistri.
Personae:
Discipulus, Magister.
Discipulus.
Pater mihi pro imperio dixit, amantissime doctor, ut simul ac docendi finis esset factus, et dimissus auditorum coetus, nec latum pedem abs te discederem, nisi mecum ires domum nostram ad prandium.
Magister.
Praeter opinionem ista vocatio, penitusque insperata accidit. Egone ad prandium? Renuntia salutem a me patri tuo: tum isti eius humanitati verbis meis gratias age, et narra: Praeceptorem tuum de veteribus amicis in hunc ipsum diem expectare quendam invitatum ad prandium: timereque, ne ille postea in se illusum arbitretur, si invitatorem suum non invenerit.
Discipulus.
Legitimam excusationem tuam haud contemnet pater, ut reor. Veruntamen ut una esse velis hodie in coena, te impense, mi Praeceptor, rogamus.
Magister.
Alienum est moribus meis coenare foris, nisi quam rarissime, et si quis precibus me forte expugnaverit.
Discipulus.
Qua de caussa?
Magister.
Rogas? Quoniam cum non plus fere quam acetarium cum minutis pisciculis, cum frustulo agninae aut vitulinae coenitare consueverim, vereri soleo, ne convivis hilarioribus ob istam, ut apparet, Xenocrateam victus moderationem aliquid molestiarum aspergam: saepius item stomachi aversionibus laboro.
Discipulus.
Ut ita sit, et te sine arte mensa delectet, tamen (quod ex ore tuo audivi plus millies) sermo festivus, qui in conviviis adhibetur, etiam quidam cibus est, quo velut condimento epularis illa amicorum accubatio commendatur. Proinde si comedere de patinis omnibus minus libuerit: at patrem, et qui una discubuerint tuorum leporum suavitatibus, illisque rerum gestarum, quibus multum dedisti studium, utilissimis iuxta atque desideratissimis commem orationibus recreare etiam atque etiam et hilares opera adventuque tuo hilariores reddere poteris.
Magister.
Gaudetne parens tuus rerum antiquarum notitia?
Discipulus.
Ut qui maxime. Quidquid ipsi vacui, ac liberi temporis conceditur, perire non sinit, historiis legendis consumit.
Magister.
Pluresne affuturi sunt in coena, et qui?
Discipulus.
Cur istud quaeris?
Magister.
Imitor Chilonem, quem narrat Plutarch. cum vocaretur, non ante foras promisisse, quam eorum qui eodem invitarentur nomina singulatim cognovisset.
Discipulus.
Quam ob caussam?
Magister.
Dicebat quibusdam necesse esse una navigare aut militare, eorum etiam molesto comitatu atque contubernio utendum esse. Ultro autem quibuscunque se admiscere convivis, non esse sani hominis.
P.
Praeter patruum, avumque maternum, qui crebrius adsunt, nemo mortalium.
Magister.
Qui utrumvis norit, ambos noverit: viri sunt honesti et graves. Referes ergo patri, me hominem esse non multi cibi, sumptuosisque coenis non amicissimum: atque ad eum, quando ita vult, colloquendi potius, quam edendi caussa sub vesperam esse venturum.
Discipulus.
Quacunque gratia ad domicilium nostrum accesseris, tuo adventu omnibus nobis magnam es laetitiam oblaturus.
Notae
1 VOCATIO: Vocare dicebant veteres, nihil adiicientes, cum ad coenam, seu prandium subintelligerent. Plaut. Asin. Vocet convivam neminem, illam tu voces. Menaech. Qui neque vocantur neque vocant. Cic. epist. 20. lib. 9. Nos iam tantum habemus, ut Verrium tuum et Camillum, qua munditia homines? Qua elegantia? Vocare saepius audeamus. Catull. ad Fund. Qui tunc vocat me, cum malum legit librum. Vocatores quoque servos nominabant, quorum opera in vocandis convivis uterentur. Ipsam praeterea invitationem vocationem. Catull. ad Porcium, et Socrat.
Vos convivia lauta sumptuose
De die facitis, mes sodales
Quarunt in triviis vocationes.
Sic Graeci κληθέντες, subintelligentes ἐπὶ δεῖπνον, et κλήσεις ipsas vocationes seu invitationes huiusmodi. Victor. lib. 5. cap. 17. Vocandi verbo e regione respondet, revocare: id est, eum apud quem convivio acceptus hilare fueris, vicissim ad te invitare. Caetera Ianus Gulielmus Quaest. in Amphit. Plaut. cap. 8.
2 UT UNA ESSE VELIS: Donat. Illud Terent. And. forte (ita ut fit) filium perduxere illuc secum, ut una esset, meum, exponit: ut simul cibum caperet, priore natura producta, a verbo edo. Sic in Eunuch. ut de symbolis essemus, id est, ut commessaremur. Apud aliquem autem coenare, non est cum illo coenare, sed in eius aedibus. Et potest aliquis cum aliquo, nec tamen apud eum coenare. Plura Manut. in epist. 13. lib. 4. ad Att.
3 CUM FRUSTULO AGNINAE: Imbecillo stomacho omnes paene cupidi literarum. Cels. lib. 1. cap. 1. Illis itaque cibi ad concoquendum difficiles dandi non sunt. Arnob. lib. 7. Ne stomachum fatiget invalidum, hic bubulam duritiem vitat, et lactentium lenitatem, quo digerat expeditius, sumit. Negavit Cleanthes ullum cibum esse tam gravem, quin is die et nocte concoquatur: cuius etiam in reliquiis inest caloriis, quas natura respuerit. Cicer. 2. de natura Deor.
4 XENOCRATEAM VICTUS: Singularis fuit philosophi huius frugalitas, qui saepius obsonia iam rancida facta abiecit: nec raro cum cadum aliquem vellet relinere, vinum acidum factum invenit. Proverbium, Xenocratis caseolus: quod non ad cibum duntaxat, sed ad vestem, libros, aliasque res, quibus ita parce cauteque utimur, ut quam diutissime durent, accommodabitur. Laudatur et moderatio Platonis. Qui cum in Academiam invitasset Timotheum Cononis filium, principem in Atheniensium Repub. frugali eum coena accepit. Itaque videns sequenti luce philosophum Timotheus: vestrae coenae, inquit, non in praesens modo, verum in posterum quoque diem sunt iucundae. Aelian. lib. 2. cap. 18. reversum a coenae suis dixisse tradit: Qui cum Platone coenant, etiam postero die bene habent. Ipsi autem Platoni postera luce: Vos o Plato melius coenatis sequenti die, quam praesenti. Meminit etiam Cic. Tuscul. 5. Plutarch. de tuend. valetud. Uictor. lib. 18. cap. 3.
5 SINE ARTE MENSA: Hoc unum ex illis est quae pulcherrimo carmine vitam beatiorem facete canit Martial. lib. 10.