 Part II |
192.—Mortuo Philippo cum nonnullas e civitatibus libertati studere[1] allatum esset, Alexander copiis in Peloponnesum ductis potestatis suae ubi specimen dedit, concilio Graecorum convocato in locum patris imperator designatus est. Inde devictis Thracibus, flumine Istro[2] traiecto Getas Illyriosque[3] suae ditionis fecit. Eo absente Thebani, cum falsus percrebuisset rumor victo a barbaris exercitu interiisse regem, inita coniuratione praesidium Macedonum quod arcem obtinebat obsederunt. Quam ad seditionem reprimendam, certior etiam factus et alias civitates[4] exemplo Thebanorum sollicitatas novandis rebus studere, Alexander mira celeritate reversus, Thebas contendit praesidiumque obsidione liberavit. Inde versa in Thebanos ira, urbem solo aequavit, homines sub corona[5] vendidit. Qua clade exterriti Graeci in officium redierunt, neque quisquam in posterum seditionem inire ausus est.
193.—Pacata Graecia Alexander traiecto Hellesponto[6] copias in Asiam duxit. Persae autem veriti ut barbari Macedonibus resistere possent auxilia Graecorum mercede conduxerant. Quorum dux Memnon vir belli peritissimus Persis vehementer suadebat ne cum Alexandro iusto proelio dimicaretur: angustias montium potius occuparent, urbesque satis firmis praesidiis obtinerent. Idem classis in Graeciam mittendae auctor fuit, cuius adventu fore ut Graeci contra Macedones erigerentur docebat. Quibus consiliis a Persarum ducibus spretis ad flumen Granicum[7] conserta acie dimicatum est. Victis Persis Alexander fines hostium late populatus, multas urbes in deditionem accepit.[8]
194.—Alexander oppido, cui Gordio nomen erat, in ditionem suam redacto, Iovis templum intrat. Vehiculum, quo Gordium,[9] Midae[10] patrem, vectum esse constabat, aspexit. Notabile erat iugum, astrictum compluribus nodis in semetipsos implicatis et celantibus nexus. Incolis deinde affirmantibus, editam esse oraculo sortem, Asiae potiturum, qui inexplicabile vinculum solvisset, cupido incessit animo sortis eius implendae. Circa regem erat et Phrygum[11] turba et Macedonum, illa exspectatione suspensa, haec[12] sollicita ex temeraria regis fiducia. Nam serie vinculorum ita astricta, ut, unde nexus inciperet quove se conderet, nec ratione nec visu percipi posset, solvere conatus iniecerat curam[13] ne in omen[14] verteretur irritum inceptum. Ille nequicquam diu cum latentibus nodis luctatus, Nihil, inquit, interest, quomodo solvantur: gladioque ruptis omnibus loris oraculi sortem vel elusit vel implevit.
195.—Postea rex cum pulvere et sudore perfusus in flumen gelidissimum descendisset, gravi morbo correptus aegrotavit. Erat inter nobiles medicos ex Macedonia regem secutus Philippus. Qui cum promisisset se post diem tertium potione medicata tantam vim morbi levaturum esse, rex a Parmenione, fidissimo e ducibus, literas accepit, quibus ei denuntiabat ne salutem suam Philippo committeret: mille talentis a Dario esse corruptum. Quae literae quamvis ingentem animo sollicitudinem incuterent, rex nulli quid scriptum esset enuntiat epistolamque, sigillo anuli sui impresso, pulvino, cui incumbebat, subiecit.
196.—Inter has cogitationes biduo absumpto, illuxit a medico destinatus dies, et ille cum poculo intravit. Quo viso Alexander, epistolam a Parmenione missam sinistra manu tenens, accipit poculum et haurit interritus: tum epistolam Philippum legere iubet: nec a vultu legentis movit oculos. Ille, epistola perlecta, plus irae quam pavoris ubi ostendit, Rex, inquit, crimen[15] parricidii, quod mihi obiectum est, tua salus diluet:[16] servatus a me vitam mihi dederis.[17] Oro quaesoque, omisso metu, patere medicamentum concipi[18] venis: laxa[19] paullisper animum, quem intempestiva sollicitudine amici sane fideles, sed moleste seduli turbant. Non securum modo haec vox, sed etiam laetum regem fecit. Hac, inquit, epistola accepta, poculum hausi: et nunc crede me non minus pro tua fide quam pro mea salute esse sollicitum. Haec locutus dextram Philippo offert. Neque ita multo post rex sedata morbi vi in conspectum militum venit. Nec avidius ipsum regem quam Philippum intuebatur exercitus: pro se quisque[20] dextram eius amplexi grates agebant velut praesenti deo.
197.—Isson[21] deinde rex copias admovit: ubi consilio habito utrum ultra progrediendum foret an ibi opperiendi essent novi milites, quos ex Macedonia adventare constabat, Parmenio non alium locum proelio aptiorem esse censebat. Nam illic[22] utriusque regis copias numero futuras pares, cum angustiae multitudinem non caperent: planitiem sibi camposque esse vitandos, ubi circumiri, ubi ancipiti acie opprimi possent. Facile ratio tam salubris consilii accepta est. Itaque rex inter angustias saltus hostem opperiri constituit.
198.—Cum iam in conspectu sed extra teli iactum utraque acies esset, Alexander ante prima signa ibat, variaque oratione ut cuiusque animis aptum erat milites alloquebatur: Macedones toties in Europa victores ad subigendam Asiam profecti pristinae virtutis reminiscerentur. Eos non Persis modo sed etiam omnibus gentibus imposituros iugum; Macedonum provincias Bactra[23] et Indos fore. Non in praeruptis Illyriorum[24] et Thracum montibus sterilem laborem futurum: spolia totius orientis offerri. Vix gladio futurum opus: totam aciem suo pavore fluctuantem umbonibus posse propelli. Ecquem[25] Philippi patris domitaeque Boeotiae non meminisse? An non eundem ad Isson eventum pugnae futurum qui ad Granicum[26] amnem devictis Persis fuisset! Irent et imbellibus feminis aurum viri eriperent. Aspera montium suorum iuga nudasque valles et perpetuo rigentes gelu ditibus Persarum campis agrisque mutarent.[27]
199.—Iam ad teli iactum pervenerant, cum Persarum equites ferociter in laevum cornu hostium invecti sunt, nam Darius equestri proelio decernere optabat, phalangem Macedonici exercitus robur ratus. Tum Alexander veritus ne circumiretur, duabus alis equitum ad iugum montis iussis subsistere, ceteros adversus hostem duxit. Non timido, non ignavo cessare tum licuit: collato pede,[28] quasi singuli inter se dimicarent, in eodem vestigio stabant, donec vincendo locum sibi facerent. Alexander non ducis magis quam militis munus exsequebatur, opimum decus[29] caeso rege expetens: Macedones mutua adhortatione firmati in equitum agmen irrumpunt. Neque segnius ab hoste resistitur. Circa currum Darii iacebant nobilissimi duces, omnes in ora proni,[30] sicut dimicantes procubuerant, adverso corpore[31] vulneribus acceptis. Macedonum quoque non quidem multi sed promptissimi caesi sunt; inter quos Alexandri dextrum femur leviter mucrone perstrictum est. Darius tandem veritus ne in hostium potestatem veniret in fugam se recepit. Tum vero ceteri dissipantur, instantibus equitibus a Parmenione[32] missis.
200.—Captis hostium castris ingens auri argentique pondus miles diripuit. Postea Alexander matrem coniugemque Darii captas esse certior factus, praemittit ad eas qui nuntiarent venire sese, inhibitaque comitantium turba tabernaculum cum Hephaestione intrat. Is longe omnium amicorum carissimus erat regi, cum ipso pariter educatus, secretorum omnium arbiter:[33] libertatis quoque in admonendo eo non alius ius[34] habebat, quod tamen ita usurpabat[35] ut magis a rege permissum quam vindicatum ab eo videretur: et sicut aetate par erat regi, ita corporis habitu[36] praestabat. Ergo reginae illum esse regem ratae suo more veneratae sunt. Inde nonnullis ex captivis quis Alexander esset monstrantibus, mater Darii ei ad pedes[37] se proiecit veniamque oravit. Quam manu allevans rex, Non errasti, inquit, nam et hic Alexander est.
201.—Tunc quidem ita se gessit, ut omnes ante eum reges clementia vincerentur. Omnem cultum reddi feminis iussit, neque quicquam ex pristinae fortunae magnificentia captivis praeter fiduciam defuit. Itaque Sisygambis, Rex, inquit, mereris ut ea precemur tibi, quae Dario nostro quondam precatae sumus, et, ut video, dignus es imperio, qui tantum regem non felicitate solum, sed etiam aequitate superaveris. Tu quidem matrem me et reginam vocas, sed ego me tuam famulam esse confiteor. Rex, ubi bonum animum habere[38] eas iussit, Darii filium collo suo admovit. Quem cum minime conterritum cervicem suam amplecti animadvertisset, motus constantia pueri, Hephaestionem intuens, Quam vellem, inquit, Darius aliquid ex hac indole hausisset.
202.—Iam tota Syria,[39] iam Phoenice[40] quoque, excepta Tyro,[41] Macedonum erat, habebatque rex castra in continenti, a qua urbem angustum fretum dirimit. Tyros et magnitudine et claritate ante omnes urbes Syriae Phoenicesque memorabilis, facilius societatem Alexandri acceptura videbatur quam imperium. Coronam igitur auream legatos afferentes rex benigne allocutus, Herculi,[42] quem praecipue colerent, sacrificare velle se dixit: Macedonum enim reges credere ab illo deo sese genus ducere:[43] se vero, ut id faceret, etiam oraculo monitum. Legati respondent esse templum Herculis extra urbem: ibi regem deo sacrum rite facturum. Non tenuit iram Alexander, cuius alioqui impotens erat.[44] Itaque, Vos quidem, inquit, fiducia loci, quod insulam incolitis, pedestrem hunc exercitum spernitis: sed brevi ostendam in continenti vos esse. Proinde sciatis licet aut intraturum me urbem aut oppugnaturum.
203.—Igitur bello decreto oppidani per muros turresque tormenta disponunt, arma iunioribus dividunt, opifices in officinas distribuunt, Omnia belli apparatu strepunt: ferreae quoque manus quas operibus hostium iniicerent, et alia tuendis urbibus excogitata[45] praeparantur. Sed cum fornacibus ferrum, quod excudi oportebat, impositum esset, sanguinis rivi sub ipsis flammis exstitisse dicuntur: idque omen in Macedonum metum vertunt[46] Tyri. Apud Macedonas quoque cum forte panem quidam frangerent, manantis sanguinis guttas animadverterunt, territoque rege Aristander, peritissimus vatum, si extrinsecus cruor fluxisset, Macedonibus id triste futurum ait: contra, cum ab interiore parte manaverit, urbi exitium portendere. Postea Alexander oratores de pace ad urbem misit, quos Tyrii contra ius gentium[47] occisos in altum[48] praecipitaverunt. Atque ille suorum tam indigna morte commotus urbem obsidere statuit.
204.—Sed ante iacienda moles erat quae cum continenti urbem coniungeret. Magna vis saxorum ad manum[49] erat, materies ex Libano[50] monte ratibus et turribus faciendis advehebatur. Iamque a fundo maris in altitudinem modicam opus creverat, nondum tamen aquam summam aequabat, et quo longius moles agebatur a litore, hoc magis,[51] quicquid ingerebatur, praealtum absorbebat mare; cum Tyrii parvis navigiis admotis per ludibrium exprobrabant,[52] illos dorso, sicut iumenta, onera gestare: interrogabant etiam num maior Neptuno[53] Alexander esset. Qua insectatione alacritatem militum accendente, cum paulum moles ex aqua emineret, Tyrii levibus navigiis advecti missilibus lacessere militem et ad curam semet ipsos tuendi ab operibus convertere.
205.—Neque obsessoribus opere impune defungi licuit, in quos crebrae eruptiones ab oppidanis fiebant, tantumque damni toties illatum est ut Alexander paene suos abducere cogeretur. Eo tamen studio nitebatur miles ut urbs tandem cum continenti continuaretur.[54] Tum vero admotae machinae tormentaque, neque ita multo post miles per patentia ruinis[55] in urbem vadit, nequiquam obsistentibus oppidanis. Fit strages et atrociter in incolas saevitur.[56] Eo tandem saevitiae perventum est[57] ut nullum animal superfuturum videretur, nisi rex edixisset ut ab inermi abstineatur.[58] Itaque Tyros septimo mense quam[59] oppugnari coepta erat, capta est, urbs et vetustate originis et fortuna insignis. Nam mare, non vicinum modo, sed quodcunque classes eius adierunt, suae ditionis fecit. Et si famae libet credere, haec gens literas prima aut docuit aut didicit. Coloniae certe eius paene toto orbe diffusae sunt: Carthago in Africa, in Boeotia Thebae, Gades[60] ad Oceanum.
206.—Hac fere tempestate literae a Dario allatae quibus petebat ut filiam suam, cui Statirae nomen fuit, Alexander in matrimonium duceret: dotem fore dimidiam imperii partem. Quod si forte dubitaret, quod offerretur, accipere, ne id oblivisceretur, nonnunquam mutari fortunam, victoremque posse vinci. Alexander iis, qui literas attulerant, respondit Darium sibi aliena[61] promittere, et quod totum amisisset, velle partiri. Leges[62] autem a vietoribus dici, accipi a victis. Uter victor esset, si solus ignoraret ille, quam primum Marte[63] decernerent. Se quoque, cum transiret mare, non Ciliciam aut Lydiam,[64] tanti enim belli exiguam hanc esse mercedem, sed Persepolin,[65] caput regni eius, Bactra deinde et Ecbatana[66] ultimique orientis oram imperio suo destinasse.
207.—Post Tyron captam Alexander in Aegyptum pergit. Quo ubi advenit summo studio ab incolis excipitur, quos avaritiae [xxx]eque Persarum taedebat, Neque ita multo post adire Iovis Hammonis[67] oraculum statuit. Iter expeditis[68] quoque et paucis vix tolerabile ingrediendum erat: terra caeloque aquarum penuria est, steriles arenae iacent, quas ubi vapor solis accendit, fervido solo exurente vestigia, intolerabilis aestus existit. Luctandumque est non solum cum ardore et siccitate regionis sed etiam cum tenacissimo sabulo,[69] quod praealtum et vestigio cedens aegre moliuntur pedes. Haec Aegyptii vero maiora iactabant.[70] Sed ingens cupido animum stimulabat adeundi Iovem, quem generis sui auctorem, haud contentus mortali fastigio, aut credebat esse aut credi volebat. Quas viae difficultates non sine suo militumque periculo eluctatus, ad sedem dei pervenit. Ea undique arboribus tegitur, multique fontes alunt silvas. Caeli quoque mira temperies verno tepori maxime similis, omnes anni partes pari salubritate percurrit.
208.—Est et aliud Hammonis nemus: in medio habet fontem, quem solis aquam vocant: sub[71] lucis ortum tepida manat, medio die, cuius vehementissimus est calor, frigida eadem fluit, inclinato[72] in vesperam calescit, media nocte fervida exaestuat: ubi nox propius vergit ad lucem, multum ex nocturno calore decrescit, donec sub ipsum diei ortum assueto tepore languescat. Ac tum quidem regem propius adeuntem maximus natu e sacerdotibus filium appellat, hoc nomen illi parentem Iovem reddere affirmans. Ille se vero et accipere ait et agnoscere, humanae sortis oblitus. Consuluit deinde, an totius orbis imperium fatis[73] sibi destinaret pater. Respondit sacerdos terrarum omnium rectorem fore. Iovis igitur filium se non solum appellari passus est, sed etiam iussit.
209.—Postea Alexander ad Euphraten[74] contendit, cum Dario de imperio dimicaturus. Is barbaras gentes undique convocatas summa cura armat instruitque quantoque cum hoste sit res docet. Equitibus equisque tegumenta erant ex ferreis laminis in serie inter se connexis:[75] quis antea praeter iacula nihil dederat, scuta gladiique adiiciebantur: equorumque domandi greges peditibus distributi sunt, ut maior pristino esset equitatus. Ingens etiam, ut crediderat, hostium terror, ducentae falcatae quadrigae, unicum illarum gentium auxilium, secutae sunt. Ex summo temone hastae praefixae ferro, utrimque a iugo terni gladii, inter radios rotarum plura spicula eminebant in adversum.[76] Aliae deinde falces summissae rotarum orbibus haerebant, et aliae in terram demissae, quicquid obvium concitatis equis fuisset, amputaturae.[77]
210.—Ceterum Alexander periculorum et maxime multitudinis contemptor[78] ad Euphraten pervenit: quo pontibus iuncto equites primos ire, phalangem sequi iubet, Mazaeo praefecto equitum regiorum non auso proelium committere. Paucis deinde non ad quietem, sed ad reparandos animos, diebus datis militi, strenue hostem insequi coepit, veritus ne interiora regni sui peteret. Sed ex itinere deficiente luna pavor militibus incussus est. Diis invitis in ultimas terras trahi se querebantur. An id aequum esse ut propter unum hominem tanta discrimina adirent? Eo portento iram deorum significari: proinde domum reverterentur, si quis salvus esse vellet. Iam prope seditionem res erat, cum rex vates voluntatem deorum expromere iubet. Ii igitur solem Graecorum lunam esse Persarum docent, quotiensque illa deficiat, ruinam illis gentibus portendi Quibus auditis adeo animi militum confirmantur ut se regem sequi velle profiterentur.[79]
211.—Darius tamen, frustra pace bis petita, oratores iterum de pace misit, qui partem regni Alexandro offerrent, multum etiam pecuniae adiicerent si pro captivis pretium redemptionis vellet accipere. Cuius pecuniae accipiendae suasor fuit Parmenio, idem monebat ne viarum per loca deserta oblivisceretur, neu quot milibus passuum a Macedonia distineretur exercitus. Ingrata oratio regi fuit. Itaque ut finem dicendi fecit, Et ego, inquit, pecuniam quam gloriam mallem, si Parmenio essem. Nunc Alexander de paupertate securus[80] sum et me non mercatorem memini esse, sed regem. Nihil quidem habeo venale, sed fortunam meam utique non vendo: captivos si placet reddi, honestius dono dabimus, quam cum pretio remittemus. Introductis deinde legatis negavit ullas se conditiones accipere velle. Aut deditionem aut bellum pararet[81] rex.
212.—Cum iam in conspectu essent hostiles exercitus, Alexander concilio convocato duces consuluit quid optimum factu[82] esset, Parmenio furto non proelio opus esse censebat. Intempesta nocte[83] opprimi posse hostes: discordes moribus, linguis, ad hoc[84] somno et improviso periculo territos quando ex nocturna trepidatione coituros? At interdiu terribiles occursuras facies Scytharum;[85] hirta illis ora et intonsas comas esse, eximiam vastorum magnitudinem corporum. Vanis et inanibus[86] militem magis quam iustis formidinis causis moveri. Contra rex, Furum, inquit, ista sollertia est. Palam luce aggredi certum est.[87] Me meae fortunae potius poeniteat quam victoriae pudeat. Ad haec illud quoque accedit,[88] ut vigilias agant barbari et in armis stent, ut ne decipi quidem possint. Itaque ad proelium vos parate. Sic incitatos ad corpora curanda[89] dimisit.
213.—Prima luce duces ad praetorium frequentes coeunt. Tum rex a Parmenione excitatus signum pugnae tuba dari iussit. Acie conserta currus hostium in Macedonas invecti magnam stragem edidere, neque multum abfuit quin[91] eo die Darius de Alexandro triumpharet. Sed fortissime a Graecis resistebatur, hortantibus ducibus ne primo impetu funderentur, neu speratam praedam dimitterent. Curru Darius, Alexander equo vehebatur; utrumque delecti tuebantur sui immemores, nam amisso rege nec volebant salvi esse nec poterant. Crudescente pugna, qui circa Alexandrum erant, vidisse se crediderunt paululum super caput regis placide volantem aquilam, non sono armorum non gemitu morientium territam Certe vates Aristander alba veste indutus et dextra praeferens lauream militibus avem monstrabat, haud dubium victoriae auspicium. Ingens ergo alacritas et fiducia paulo ante territos accendit ad pugnam. Iamque non pugna sed caedes erat, cum Darius currum suum in fugam vertit.
215.—Inde Babylona[94] urbem ditissimam pulcherrimamque contendit. Quo ubi perventum est, Mazaeus e Darii ducibus qui ex acie eo confugerat, cum adultis liberis supplex occurrit, urbem seque ipsum dedens. Et magna pars civium constiterat in muris avida cognoscendi novi regis: plures obviam egressi sunt. Totum iter floribus constraverunt, argenteis altaribus utroque latere dispositis, quae non ture modo sed omnibus odoribus cumulaverant. Dona sequebantur greges pecorum equorumque, leones quoque et pardales caveis praeferebantur. Magi deinde suo more carmen canentes, post hos non vates modo sed etiam artifices[95] cum fidibus, equites deinde Babylonii ultimi ibant. Rex armatis stipatus oppidanorum turbam post ultimos pedites ire iussit: ipse cum curru urbem ac deinde regiam intravit. Postero die supellectilem Darii et omnem pecuniam recognovit.
216.—Ceterum urbis pulchritudo ac vetustas non regis modo, sed etiam omnium oculos in se convertit. Semiramis[96] eam condiderat, non, ut plerique credidere, Belus,[97] cuius regia ostenditur. Murus altissimus et latissimus amplectitur; quadrigae inter se occurrentes sine periculo commeare dicuntur. Super arcem pensiles horti sunt summam murorum altitudinem aequantes multarumque arborum umbra et proceritate amoeni. Saxo pilae,
quae totum onus sustinent, instructae sunt: super pilas lapide quadrato solum stratum est, patiens terrae,[98] quam altam iniiciunt, et humoris, quo rigant terram. Id opus regem aliquem antiquitus esse molitum memoriae proditum est,[99] amore coniugis victum, quae desiderio nemorum silvarumque virum compulit amoenitatem naturae eiusmodi opere imitari.217.—Cum aliquamdiu Babylone commoratus esset rex Susa[100] contendit. Ut vero urbem intravit incredibile ex thesauris pondus auri argentique egessit, multi enim reges has tantas opes cumulaverant posteris, quas una hora in externi regis manus intulit. Consedit deinde in regia sella multo excelsiore quam pro habitu corporis.[101] Itaque cum pedes imum gradum non contingerent, unus e militibus mensam subdidit pedibus. Quod cum fecisset servumque, qui Darii fuerat, ingemiscentem conspexisset rex, causam maestitiae quaesivit. Ille contra, Darium vesci in ea solitum, seque sacram mensam ad ludibrium versam sine lacrimis conspicere non posse. Subiit ergo regem verecundia violandi hospitales deos; iamque subduci iubebat, cum Philotas unus e ducibus: Minime vero haec feceris,[102] rex, sed omen quoque accipe, mensam, ex qua libavit hostis epulas, tuis pedibus esse subiectam.
219.—Inde Alexander ubi novorum e Cilicia[109] militum, quibus praeerat Platon Atheniensis, supplementum accepit, Darium persequi statuit. Is iam tum Ecbatana[110] pervenerat, Bactra[111] deinde adire in animo habebat. Bessus autem et Nabarzanes, qui e ducibus erant, inauditi antea facinoris societate inita, regem suum per milites, quibus praeerant, comprehendere et vincire constituerunt, eo consilio, ut, si Alexander ipsos insecutus foret, tradito rege vivo, inirent gratiam[112] victoris, magni[113] profecto cepisse Darium aestimaturi:[114] sin autem eum effugere potuissent, interfecto Dario, regnum ipsi occuparent[115] bellumque renovarent.
220.—Quod parricidium cum diu volutassent, Nabarzanes, Scio me, inquit, o rex, sententiam nequaquam gratam dicturum esse. Sed medici quoque graviores morbos asperis remediis curant, et gubernator, ubi naufragium timet, iactura, quicquid servari potest, redimit. Auspicium et imperium interim alii trade, qui tamdiu rex appelletur, donec Asia decedat hostis, victor deinde regnum tibi reddat. Proinde, Bactra, quod tutissimum receptaculum est, petamus, praefectum regionis eius Bessum regem statuamus: is compositis rebus imperium tibi restituet. Quibus auditis Darius ira infensus stricto gladio in Nabarzanem impetum fecit, qui e periculo elapsus cum Besso idem consilii[116] agit. Neque enim vi uti audebant, Persas veriti, quorum omnium eadem fere fuit vox, nefas esse deseri regem.
221.—Brevi autem post coniurati ubi Darium comprehensum in sordidum vehiculum pellibus undique contectum imposuerunt, aureisque compedibus vinxerunt, in fugam se contulerunt. Qua de re certior factus Alexander suos sequi iubet. Bessus vero et ceteri facinoris eius participes Darium coeperunt hortari ut conscenderet equum et se hosti eriperet. Ille deos ultores adesse testatus, Alexandri fidem[117] implorans, negat se parricidas velle comritari. Tum vero ira quoque accensi tela coniiciunt in regem multisque confossum vulneribus relinquunt. Alexander autem hostium trepidatione comperta equites ad inhibendam fugam mittit, ipse cum[118] ceteris sequitur. Fit strages fugientium; multi necnon capti pecudum more[119] agebantur, iubente rege ut caedibus abstineretur. Idem Darii cadaver regiis honoribus sepeliendum curavit.
222.—Postea Alexander convocatos milites in hunc modum contionatus est. Magnitudinem rerum, quas gessimus, milites, intuentibus vobis[120] minime mirum est et desiderium quietis et satietatem gloriae occurrere. Sed etalii supersunt hostes. Sicut in corporibus aegris nihil quod nociturum est medici relinquunt, sic nos, quicquid obstat imperio recidamus. Parva saepe scintilla contempta magnum excitavit incendium. Itaque Bessum, qui dominum crudelissime obtruncavit, idem in praesentia minitatur nobis, insectemur, ne cum fructum parricidii percipiat tum Graecis passim noceat. Summa militum alacritate iubentium quocunqne vellet duceret oratio excepta est.
223.—Post gentes aliquot perdomitas, seditionibus necnon in exercitu compressis, cum de reis poenas sumpsisset Alexander ad Caucasum[121] contendit. Quo in itinere multa militibus toleranda erant, nives insolitae altitudinis, frigus, defatigatio, commeatuum denique inopia. Multos exanimavit rigor nivis, multorum adussit pedes, multos excaecavit. Nam fatigati saepe in ipso gelu deficientia corpora sternebant; quae cum moveri desissent, vis frigus ita adstringebat ut rursus ad surgendum conniti[122] non possent. A commilitonibus torpentes excitabantur, neque aliud remedium erat quam ut ambulare cogerentur. Tum demum, vitali calore moto, membris aliquis redibat vigor. Rex agmen cireumibat pedes,[123] iacentes quosdam erigens et alios, cum aegre sequerentur, adminiculo corporis sui excipiens. Tandem ad loca cultiora perventum est, commeatuque largo recreatus exercitus. Inde agmen processit ad Caucasum montem, cuius dorsum Asiam perpetuo iugo[124] dividit; hunc septemdecim dierum spatio summa difficultate superavit.
224.—At Bessus Alexandri celeritate perterritus, diis patriis sacrificio rite facto, sicut illis gentibus mos est, cum amicis ducibusque copiarum inter epulas de bello consultabat. Graves mero suas vires extollere, hostium nunc temeritatem nunc paucitatem spernere incipiunt. Praecipue Bessus, ferox verbis et parto per scelus regno superbus ac vix potens mentis,[125] dicere orditur, socordia Darii crevisse hostium famam. Occurrisse enim in Ciliciae angustissimis faucibus, cum retrocedendo posset perducere incautos in loca naturae situ invia, tot fluminibus obiectis, tot montium latebris, inter quas deprehensus hostis ne fugae quidem,[126] nedum resistendi occasionem fuerit habiturus,
Sibi placere in Sogdianos[127] recedere, Oxum[128] amnem velut murum obiecturum hosti, dum ex finitimis gentibus valida auxilia concurrerent. Venturos autem Scythas[129] quorum neminem adeo humilem esse ut humeri eius non possent Macedonis militis verticem aequare. Conclamant temulenti unam hane sententiam salubrem esse, et Bessus circumferri merum largius iubet, Alexandrum super mensam debellaturus.[130]225.—Interea ad Alexandrum adversus Bessum contendentem, quae duces sui contra Arios barbaram gentem gesserint nuntius perfertur. Commisso proelio Satibarzanem, qui barbaris praeesset, cum ancipiti Marte pugnari vidisset, in primos ordines adequitasse demptaque galea, inhibitis qui tela iacerent, siquis viritim dimicare vellet provocasse ad pugnam: nudum se caput in certamine habiturum. Neque tulisse feroces barbari minas Erygyium ducem Macedonum, qui ut gravis aetate ita[131] et animi et corporis robore nulli iuvenum postferendus esset. Eum galea dempta exclamasse, Venit dies, quo aut victoria aut morte honestissima quales milites habeat Alexander ostendam. Nec plura locutum equum in hostem egisse, eundem uno ictu trucidasse. Tum barbaros duce amisso quem magis coacti quam sponte sua secuti essent, arma Erygyio tradidisse. Quibus nuntiatis rex Bessum persequens copias movit, cui Erygyius spolia barbari, opimum[132] belli decus, praeferens occurrit.
226.—Inde apud Bactrianos[133] impedimentis cum praesidio relictis, ipse cum expedito agmine loca deserta Sogdianorum intrat, nocturno itinere exercitum ducens. Aquarum penuria
prius desperatione quam desiderio bibendi sitim accendit, cum per quadringenta stadia ne modicus quidem humor existeret. Arenas vapor aestivi solis accendit; quae ubi flagrare coeperunt, haud secus quam continenti incendio[134] cuncta torrentur. Caligo deinde immodico terrae fervore excitata lucem tegit, camporumque non alia quam vasti et profundi aequoris species est. Nocturnum iter tolerabile videbatur, quia rore et matutino frigore corpora levabantur. Ceterum cum ipsa luce aestus oritur, omnemque humorem absorbet siccitas: ora visceraque penitus uruntur.227.—Itaque primum animi, deinde corpora deficere coeperunt. Pigebat et consistere et progredi. Pauci a peritis regionis admoniti praeparata aqua paulisper repressere sitim, deinde crescente aestu rursus desiderium aquae accensum est. Itaque, quicquid vini oleique erat, id oribus ingerebatur, tantaque dulcedo bibendi fuit, ut in posterum sitis non timeretur. Graves[135] deinde avide hausto liquore non sustinere arma, non ingredi poterant. Anxium regem tantis malis circumfusi amici ut meminisset sui orabant: animi sui magnitudinem unicum remedium deficientis exercitus esse. Interim ex his qui praecesserant ad capiendum locum castris duo occurrunt, utribus aquam gestantes, ut filiis, qui in agmine erant, subvenirent. Qui cum in regem inci dissent, alter ex iis utre resoluto vas quod simul ferebat impletum regi porrigit. Ille accipit; tum percontatus quibus aquam portarent, filiis ferre cognoscit. Tune poculo pleno sicut oblatum erat reddito, Nec solus, inquit, bibere possum nec tam exiguum dividere omnibus. Vos currite et liberis vestris, quod propter illos attulistis, date.
228.—Cum tandem ad flumen Oxum perventum esset, in edito monte rex ignes fieri iubet, ut ii qui aegre sequebantur haud procul castris se abesse cognoscerent. Eos autem qui primi agminis erant cibo ac potu firmatos, implere alios utres, alios vasa, quibuscunque aqua portari posset, ac suis opem ferre iussit. Sed qui intemperantius hauserunt intercluso spiritu[136] exstincti sunt, multoque[137] maior horum numerus fuit, quam ullo amiserat proelio. Postridie eius diei sollicitum[138] regem distinebant curae, quia nec navigia habebat nec pons erigi poterat, cireum amnem nudo solo neque materiem[139] suppeditante. Haerebat[140] rex neque quid fieri oporteret sciebat. Utres tandem quam plurimos stramentis refertos militibus dividit. His incubantes transnavere amnem, quique primi transierant in statione erant dum traiicerent ceteri. Hoc modo sexto demum die in ulteriore ripa totum exercitum exposuit.
229.—Dum haec geruntur Spitamenes, cui ex amicis praecipue confidebat Bessus, cum Dataphernem et Catenem, qui et ipsi valde a Besso diligebantur, socios facinoris[141] fecisset, pergit ad Bessum, et remotis arbitris comperisse ait se insidiari ei Dataphernem et Catenem: a semet occupatos esse et vinctos teneri. Quos cum adduci Bessus iussisset, truci vultu intuens consurgit, manibus non temperaturus. Tum illi circumsistunt eum et frustra repugnantem vinciunt, direpta ex capite corona lacerataque veste quam e spoliis occisi regis induerat. Multitudo an vindicatura Bessum fuerit, incertum est, nisi illi qui vinxerant, iussu Alexandri fecisse se ementiti, dubios adhuc animos terruissent. In equum impositum Alexandro tradituri ducunt. Rex collaudato Spitamene supplicium distulit ut eo loco, in quo Darium ipse occiderat, necaretur.
231.—Quid? tu ignoras, arbores magnas diu crescere, una hora extirpari? Stultus est qui fructus earum spectat, altitudinem non metitur. Vide, ne, dum ad cacumen pervenire contendis, cum ipsis ramis, quos comprehenderis, decidas. Leo quoque aliquando minimarum avium pabulum fuit, et ferrum rubigo consumit. Nihil tam firmum est, cui periculum non sit[145] etiam ab invalido. Quod nobis tecum est? Nunquam terram tuam attigimus. Qui sis, unde venias, licetne ignorare in vastis silvis viventibus? Neque cuiquam servire possumus nec imperare in animo est. Dona nobis data sunt—ne Scytharum gentem ignores—iugum boum et aratrum, hasta, sagitta, patera. His utimur et cum amicis et adversus inimicos. Fruges amicis damus, boum labore quaesitas: patera cum iisdem vinum diis libamus: hostes sagitta eminus, hasta cominus petimus. Sic Syriae regem et postea Persarum Medorumque superavimus, patuitque iter nobis usque in Aegyptum.
232.—At tu, qui te gloriaris ad latrones persequendos venire, omnium gentium, quas adisti, latro es. Lydiam cepisti, Syriam occupasti, Persidem tenes, Bactrianos habes in potestate, Indos petisti; iam etiam ad pecora nostra avaras et insatiabiles manus
porrigis. Quid tibi divitiis opus est, quae te esurire cogunt? Primus omnium satietate parasti famem, ut, quo plura haberes,[146] acrius, quae non habes, cuperes. Non succurrit tibi,[147] quamdiu cireum Bactra haereas? dum illos subigis, Sogdiani[148] bellare coeperunt. Bellum tibi ex victoria nascitur. Nam ut maior fortiorque sis quam quisquam,[149] tamen alienigenam dominum pati vult nemo.233.—Transi modo Tanaim: scies quam late pateant fines nostri, nunquam tamen consequeris Scythas. Paupertas nostra velocior erit quam exercitus tuus qui praedam tot nationum vehit. Rursus, cum procul abesse nos credes, videbis in tuis castris, eadem enim velocitate et sequimur et fugimus. Proinde fortunam tuam pressis manibus[150] tene; lubrica est nec invita teneri potest. Salubre consilium sequens[151] quam praesens tempus ostendit melius. Denique, si deus es, tribuere mortalibus beneficia debes, non eripere: sin autem homo es, id quod es, semper esse te cogita. Quibus bellum non intuleris,[152] bonis amicis poteris uti. Quos viceris, amicos tibi esse cave credas:[153] inter dominum et servum nulla amicitia est. Utrum imperio tuo finitimos hostes an amicos velis esse considera.
234.—Contra rex fortuna sua et consiliis eorum se usurum esse respondet: nam et fortunam, cui confidat, et consilium suadentium nequid temere et audacter faciat, secuturum. Tum ratibus ad id praeparatis, frustra resistente hoste, exercitum traducit. Rex inter primos in ulteriorem ripam escendit, dato negotio ducibus, ut reliquos quam primum subsidio sibi submitterent. Cum aliquamdiu cominus pugnatum esset, hostes fugam capessunt. Cuius victoria fama cum percrebuisset, Sacae[154] legatos misere qui pollicerentur gentem imperata facturam. Moverat eos regis non virtus magis quam clementia in devictos; captivos enim omnes sine pretio remiserat, ut fidem faceret[155] sibi cum ferocissimis gentium[156] de fortitudine non de ira fuisse certamen.
235.—Massagetis, Dahis,[157] Sogdianis subactis, Scythae sui regis filiam Alexandro coniugem offerunt. Et cum barbaris venabatur rex in silvis: quae nemora muris cinguntur turresque habent venantium receptacula. Quatuor continuis aestatibus intactum saltum rex cum toto exercitu ingressus feras agitari iussit, leonem necnon eximia magnitudine uno[158] ictu ipse occidit. Tum quatuor milibus ferarum deiectis in eodem saltu epulatus est. Inde Maracanda[159] regressus epulas in honorem Cliti, quem unice diligebat, exhibuit. Quo in convivio rex cum multo incaluisset mero, immodicus aestimator sui[160] celebrare ea quae gesserat, coepit. Tum Clitus Philippum laudibus efferre, eundem Alexandro anteponere, et ipse per vinolentiam observantiae erga regem oblitus. Is ira infensus, cuius[161] alioquin impotens erat, in Clitum impetum fecit; tum cohibentibus qui epulis aderant occasionem opperiebatur. Brevi spatio interiecto Clitum ex aedibus egredientem hastili confodit.
237.—Postea rex exercitum ex hibernis[169] movit, ut regionem, quae Gabaza appellatur, adiret. Quo in itinere nimia vi frigoris paene opprimuntur milites, spem salutis abiecturi, ni rex laborantes cohortatus ita animos confirmasset ut novis receptis viribus in mitiorem regionem se reciperent. Et forte Macedo gregarius miles aegre se et arma sustentans in castra pervenerat. Quo viso rex, quanquam ipse tum maxime[170] admoto igne refovebat artus, e sella exsiluit torpentemque militem et vix compotem mentis demptis armis in sua sede iussit considere. Ille diu nec ubi requiesceret nec a quo esset exceptus agnovit. Tandem recepto calore ut regiam sedem regemque vidit, territus surgit. Quem intuens Alexander, Ecquid intelligis, miles, inquit, quanto meliore sorte quam Persae sub rege vivatis? Illis enim in sella regis consedisse capital foret, tibi saluti fuit.
238.—Inde Alexander in Indiam[171] contendit, semper bello quam post victoriam clarior Ea terra lini ferax est: inde plerisque sunt vestes. Libri arborum, teneri haud secus quam chartae, literarum notas capiunt. Aves ad imitandum humanae vocis sonum dociles sunt. Animalia inusitata ceteris gentibus, nisi invecta. Eadem terra rhinocerotas alit, non generat. Elephantorum maior est vis quam quos in Africa domitant:[172] et viribus magnitudo respondet. Aurum ftumina vehunt, quae leni modicoque lapsu segnes aquas ducunt. Gemmas margaritasque mare litoribus infundit. Ingenia hominum, sicut ubique, apud illos quoque locorum situs[173] format. Corpora usque ad pedes carbaso velant, soleis pedes, capita linteis vinciunt: lapilli ex auribus pendent: brachia quoque et lacertos auro colunt, quibus inter populares aut nobilitas aut opes eminent. Capillum pectunt saepius quam tondent: mentum semper intonsum est; reliquam oris cutem ad speciem levitatis[174] exaequant.
239.—Cum rex semet in publico conspici patitur, turibula argentea ministri ferunt, totumque iter odoribus complent. Aurea lectica, margaritis circumpendentibus, recubat: distincta sunt auro et purpura carbasa quae indutus est:[175] lecticam sequuntur armati corporisque custodes, inter quos in ramis aves pendent, quas cantu seriis rebus obstrepere[176] docuerunt. Regia auratas columnas habet: totas eas vitis auro caelata percurrit, aviumque, quarum visu maxime gaudent, argenteae effigies opera distinguunt. Regia adeuntibus patet, cum rex capillos pectit atque ornat: tune responsa legationibus, tune iura popularibus reddit. Demptis soleis, odoribus illinuntur pedes. Venatus maximus labor est, inclusa animalia inter vota cantusque assentatorum figere. Breviora itinera equo conficit: longior ubi expeditio est, elephanti vehunt currum, et tantarum beluarum corpora tota contegunt auro.
240.—Quis credat[177] inter haec vitia curam esse sapientiae? Unum agreste et horridum genus est, quos sapientes vocant. Apud hos occupare[178] fati diem pulchrum, et vivos se cremari iubent, quibus aut segnis aetas aut incommoda valetudo est: expectatam mortem pro dedecore vitae habent.[179] Nec ullus corporibus, quae senectus solvit,[180] honos redditur: inquinari putant ignem nisi qui spirantes[181] recepit. Illi qui in urbibus publicis moribus[182] degunt, siderum motus scite spectare dicuntur et futura praedicere. Nec quenquam admovere[183] leti diem credunt, cui exspectare interrito[184] liceat[185]. Deos putant, quicquid colere coeperunt, arbores maxime, quas violare capital est. Menses in quinos denos[186] descripserunt dies, anni plena spatia servantur. Lunae cursu notant tempora, non ut plerique, cum orbem sidus implevit, sed cum se curvare coepit in cornua, et idcirco breviores habent menses qui spatium eorum ad hunc lunae modum dirigunt.[187]
241.—Alexandro fines Indiae ingresso reguli nonnulli occurrerunt imperata facturi, illum tertium Iove genitum ad se pervenisse memorantes: patrem Liberum atque Herculem fama cognitos esse, ipsum coram adesse cernique. Rex benigne exceptos sequi iussit, iisdem itinerum ducibus se uti velle dixit. Ceterum cum amplius nemo obviam fieret, Hephaestionem et Perdiccam cum copiarum parte praemisit ad subigendos qui aversarentur imperium: iussitque ad fiumen Indum procedere et navigia facere quis in ulteriorem ripam transportari posset exercitus. Illi quia plura flumina superanda erant, sic iunxere[188] naves, ut solutae plaustris vehi possent rursusque coniungi.
242.—Post se Cratero cum phalange iusso sequi, equitatum et levem armaturam eduxit eosque qui occurrerant levi proelio in urbem proximam compulit. Iam supervenerat Craterus;
itaque ut principio terrorem incuteret genti nondum arma Macedonum expertae, praecipit ne cui parceretur, munimentis urbis, quam obsidebat, incensis Cuius urbis dum obequitat moenibus, sagitta ictus est; oppidum tamen cepit et omnibus eius incolis trucidatis, etiam in tecta saeviri iussit,[189] ita Indos facilius suae ditionis facturum sese ratus, si palam fecisset[190] quanta crudelitate in reluctantes usurus esset. Inde Nysam urbem in deditionem [xxx]it, abstineri caedibus iussit.243.—Postea rex montem quendam Libero sacrum praemissis commeatibus ascendit. Multa hederavitisque toto gignitur monte: multae perennes aquae manant. Pomorum quoque varii salubresque suci sunt, sua sponte fortuitorum seminum fruges humo nutriente. Lauri baccarisque multa in illis rupibus agrestis est silva. Credo equidem, non divino instinctu, sed lascivia esse provectos, ut passim hederae ac vitium folia decerperent redimitique fronde toto nemore similes bacchantibus vagarentur. Vocibus ergo tot milium praesidem nemoris eius deum adorantium iuga montis collesque resonabant, cum orta licentia a paucis, ut fere fit, in omnes se repente vulgasset, nam velut in media pace per herbas prostravere corpora. Et rex fortuitam laetitiam non aversatus, large ad epulas omnibus praebitis, per decem dies Libero Patri operatum habuit exercitum.[191] Quis neget eximiam quoque gloriam saepius fortunae quam virtutis esse beneficium? nam ne epulantes quidem et sopitos mero[192] aggredi ausus est hostis, haud secus bacchantium ululantiumque fremitu perterritus quam si proeliantium clamor esset auditus.
244.—Inde post oppida nonnulla suae ditionis facta arcem in clivo praecipiti abruptoque (locum Aornin vocant[193]), a barbaris teneri certior factus, eo summa alacritate contendit. Hanc arcem ab Hercule frustra obsessam esse eundemque terrae motu coactum obsidione desistere fama vulgaverat. Quo ubi perventum est, Alexander suos ad oppugnandam arcem duxit. Inde locum praerupto aditu adorientes barbari telis saxisque obruunt, promptissimum quemque[194] deturbant, regemque ipsum ad fastigium clivi evadentem vulnerant. Is tot suorum strage commotus cum receptui cani[195] iussisset, itinera obsidere et turres admovere iussit Cuius pertinacia exterriti Indi noctu per ignotos calles in fugam se receperunt. Rex locorum magis quam hostium victor sacrificia in honorem deorum fecit.
245.—Hinc ad flumen Indum[196] sextis decimis castris[197] pervenit. Regnabat in ea regione Omphis, qui patri quoque fuerat auctor dedendi regni Alexandro, et post mortem parentis legatos miserat, qui consulerent eum, utrum regnare se interim vellet, an privatum opperiri eius adventum. Itaque venienti obviam cum armato exercitu egressus est: elephanti quoque per modica intervalla militum agmini immixti procul castellorum speciem fecere. Ac primo Alexander non socium sed hostem adventare ratus signum pugnae dedit. At Indus, cognito Macedonum errore, solus regi obviam factus, quid[198] suae sententiae sit, exponit. Quibus auditis rex laetus dextram fidei pignus dedit, regnum restituit. Omphis, permittente Alexandro, et regium insigne sumpsit, et more gentis suae nomen quod patris fuerat: Taxilen appellavere populares, sequente nomine imperium, in quemcumque transiret.[199]
246.—Postea regem cui nomen Poro esset in armis esse certior factus, rex nuntios misit qui denuntiarent ei ut stipendium penderet, et in primo suorum finium aditu occurreret Alexandro. Porus alterum ex his[200] facturum sese respondit: intranti regnum suum praesto fore, sed armatum. Mox ad amnem Hydaspen[201] perventum est, cuius in ulteriore ripa Porus consederat, transitu prohibiturus hostes. Magnae etiam equitum peditumque copiae in acie stabant, cum magna vi elephantorum. Porum vehebat elephantus, super ceteras beluas eminens, armaque auro et argento distincta corpus rarae magnitudinis honestabant. Par animus robori corporis, et, quanta inter rudes poterat esse, sapientia.
247.—Macedonas non conspectus hostium solum, sed etiam fluminis, quod transeundum erat, magnitudo terrebat: quatuor in latitudinem stadia diffusum, profundo alveo, et nusquam vada aperiente,[202] speciem vasti maris fecerat. Nec pro spatio aquarum late stagnantium impetum coercebat, sed, quasi in artum coeuntibus ripis, torrens ferebatur, occultaque saxa inesse ostendebant pluribus locis undae repercussae.[203] Terribilior erat facies ripae, quam equi virique compleverant. Stabant ingentes vastorum corporum moles et de industria[204] irritatae horrendo stridore[205] aures fatigabant. Hinc amnis hine hostis pectora Macedonum improviso pavore percutere, nam, quod ratium praesto erat, id nec dirigi ad ripam nec tuto applicari posse credebant.
248.—Alexander inops consilii tandem ad fallendum hostem dolo uti constituit. Erat in flumine insula silvestris et tegendis insidiis apta. Itaque cum se cum aliquot suorum post eam occultasset, ducibus imperavit ut alio in loco suos hostibus ostenderent, quasi flumen transnaturi forent. Quo cum se recepisset Porus, doli ignarus, ipse clam flumen traiecit, arma capere milites et ire in ordines iussit. Quod ubi sensit Porus suos adversus Alexandrum duxit. Macedonas non beluarum modo, sed etiam ipsius regis aspectus parumper inhibuit. Itaque Alexander contemplatus et regem et aciem Indorum, Tandem, inquit, par animo meo periculum video. Cum bestiis simul et cum egregiis viris res est.[206] Intuensque Coenon, Cum ego, inquit, in laevum hostium cornu, impetum fecero, ipse dextrum move[207] et turbatis signa infer.[208] Hastae nostrae praelongae et validae non alias magis quam adversus beluas rectoresque earum usui[209] esse poterunt: deturbate eos qui vehuntur, et ipsas confodite. Anceps[210] genus auxilii est et in suos acrius furit. In hostem enim imperio, in suos pavore agitur.
249.—Haec elocutus concitat equum primus, iamque, ut constitutum erat, ordines hostium invaserat, cum Coenus ingenti vi in laevum cornu invehitur. Phalanx quoque mediam Indorum aciem uno impetu perrupit. Acriter tamen ab hoste resistebatur, magnum beluis iniicientibus terrorem, insolito stridore non equos modo, tam pavidum ad omnia animal, sed viros quoque ordinesque turbante. Quo in discrimine rerum Alexander levem armaturam emisit in beluas, dato negotio ut vulneribus eas territarent irritarentque, ita modo de Poro triumphari posse ratus si dolore efferati elephanti in suos conversi essent. Neque praeceptorum immemor miles beluas hastis confodere, pedes necnon amputare coepit. Ergo elephanti vulneribus tandem fatigati in fugam se recipere, et quicquid obviam fieret[211] pedibus obterere. Fit strages barbarorum: rex ipse Porus capitur.
250.—Quem Alexander ut vidit, non odio sed miseratione commotus, Quae, malum,[212] inquit, amentia te cogit, rerum mearum cognita fama, belli fortunam experiri, cum Tazxiles esset in deditos clementiae meae tam propinquum tibi exemplum? Contra Porus, quoniam ille percontaretur, responsurum sese ea libertate quam interrogando fecisset. Neminem se fortiorem censuisse; suas enim novisse vires nondum expertum illius; fortiorem illum Nelli eventum docuisse. Rursus interrogatus, quid ipse victorem [xxx]tuere debere censeret, Quod hic, inquit, dies tibi suadet, quo expertus es, quam caduca felicitas esset. Plus monendo profecit,[213] quam si precatus esset, nam Alexander magnitudinem animi eius interritam ac ne fortuna quidem[214] fractam non misericordia modo, sed etiam honore excipere dignatus, aegrum curavit haud secus quam si pro ipso pugnasset: confirmatum[215] in amicorum numero recepit, mox donavit ampliore regno quam tenuit.
251.—Alexander tam memorabili victoria laetus, qua sibi orientis fines apertos esse censebat, soli victimis caesis, milites quoque, quo[216] promptioribus animis reliqua belli munia obirent, pro concione laudatos docuit, quicquid Indis virium fuisset, illa dimicatione prostratum: cetera opimam praedam fore, celebratasque opes eminere in ea regione quam peterent. Proinde iam vilia et obsoleta esse spolia de Persis: gemmis margaritisque et auro atque ebore Macedoniam Graeciamque, non suas tantum domos, repletum iri. Qua concione ita militum animos avidos pecuniae et gloriae erexit, ut libenter operam pollicerentur: quas in regiones ille ducturus esset, in easdem se summo studio secuturos, quos nunquam spe victoriae praedaeque fefellisset.[217] Ita cum bona spe dimissis militibus, navigia exaedificari iussit, ut, cum totam Asiam percurrisset, finem terrarum, mare, viseret.
252.—Inde devicto Poro et amne superato ad interiora Indiae processit. Silvae erant prope in immensum spatium diffusae procerisque et in eximiam altitudinem editis arboribus[218] umbrosae. Plerique rami instar ingentium stipitum flexi, in humum rursus, qua se curvaverant, erigebantur, adeo ut species esset non rami resurgentis, sed arboris ex sua radice generatae. Caeli temperies salubris; nam et vim solis umbrae levant et aquae largae manant e fontibus. Ceterum hic quoque serpentium magna vis erat, squamis fulgorem auri reddentibus. Virus haud ullum magis noxium est: morsum enim praesens mors sequebatur, donec ab incolis remedium oblatum est.
253.—Post aliquot ex itinere[219] proelia cum barbaris edita, in regnum Sopithis perventum est. Gens, ut barbari credunt, sapientia excellit bonisque moribus regitur. Huius gentis oppidum, cui Alexander admoverat copias, ab ipso Sopithe obtinebatur.[220] Clausae erant portae, sed nulli in muris turribusque se armati ostendebant, dubitabantque Macedones, deseruissentne urbem incolae an fraude se occulerent, cum subito patefacta porta, rex Indus cum duobus adultis filiis occurrit, multum inter omnes barbaros eminens corporis specie. Vestis erat auro purpuraque distincta, quae etiam crura velabat: aureis soleis inseruerat gemmas, lacerti quoque et brachia margaritis ornata erant. Pendebant ex auribus insignes candore et magnitudine lapilli Baculum aureum berylli distinguebant: quo tradito, precatus[221] ut sospes acciperet, se liberosque et gentem suam dedit.
254.—Nobiles ad venandum canes in ea regione sunt: latratu abstinere dicuntur visa fera, leonibus maxime infesti. Quorum vim ut ostenderet Alexandro, in conseptum[222] leonem eximise magnitudinis iussit emitti et quatuor omnino[223] admoveri canes, qui celeriter feram occupaverunt. Tum ex his qui assueverant talibus ministeriis, unus canis leoni cum aliis inhaerentis crus avellere et, quia non sequebatur, ferro amputare coepit: ne sic quidem pertinacia victa, rursus aliam partem secare institit et inde non segnius inhaerentem ferro subinde caedebat. Ille in vulnere ferae dentes moribundus quoque infixerat, tantam in illis animalibus ad venandum cupiditatem ingenerasse naturam memoriae proditum est.
255.—Inde ventum est in regionem Oxydracarum Mallorumque[224] quos alias bellare inter se solitos tune commune periculum iunxerat. At Macedones qui omni discrimine iam defunctos se esse crediderant, postquam integrum bellum cum ferocissimis Indiae gentibus superesse cognoverunt, improviso metu territi rursus seditiosis vocibus regem increpare coeperunt. Gangen amnem et quae ultra essent coactum[225] transmittere[226] non tamen finiisse, sed mutasse bellum. Indomitis gentibus obiectos sese ut sanguine suo aperirent ei oceanum. Trahi extra sidera[227] et solem cogique adire quae mortalium oculis natura subduxerit.[228] Novis identidem armis novos hostes exsistere. Quos ut omnes fundant[229] fugentque, quod praemium se manere? caliginem scilicet ac tenebras et perpetuam noctem profundo incubantem mari, repletum immanium beluarum gregibus fretum, immobiles undas, in quibus emoriens natura defecerit.[230]
256.—Rex contra non sua sed militum sollicitudine anxius, concione advocata docet imbelles esse quos metuant. Nihil deinde praeter has gentes obstare quo minus terrarum spatia emensi ad finem simul mundi laborumque perveniant. Cessisse[231] se illis metuentibus Gangen et multitudinem nationum quae ultra amnem essent: declinasse iter eo, ubi par gloria minus periculum esset. Iam prospicere se oceanum, iam perflare ad eos auram maris: ne inviderent sibi laudem quam peteret. Paterentur,[232] se ex India redire, non fugere. Quibus auditis, ut sunt mobili ingenio milites, clamor ab exercitu est redditus iubentium, duceret diis secundis. Tum laetus rex ad hostes protinus castra movet.
257.—Perventum deinde est ad oppidum, caput regni, in quod plerique confugerant, haud maiore fiducia moenium quam[233] armorum. Admotis scalis rex in murum evadit, pugnam princeps ciet,[234] sed scalis pondere ascendentium fractis, in mediis hostibus destituitur. Neque autem hoc casu exterritus in urbem praecipiti saltu se immisit, rem ausus incredibilem neque eatenus auditam. Brevi autem sagitta saucius cadit: itaque ad spoliandum corpus, qui vulneraverat, alacer gaudio accurrit. Quem ut iniicere. corpori suo manus sensit rex, ultimi dedecoris indignitate commotus, linquentem revocavit animum et nudum[235] hostis latus subiecto mucrone hausit. Interim Macedones summo studio dolabris perfracto muro irrumpunt. Non senibus non feminis non infantibus parcitur : quisquis occurrerat, ab illo vulneratum regem esse credebant. Cum tandem internecione hostium iustae[236] irae parentatum esset, regem inter cadavera exanimem conspiciunt et in tutum reponunt.
258.—Rege in tabernaculum relato medici lignum sagittae corpori infixum ne spiculum moveretur abscindunt. Corpore deinde nudato animadvertunt hamos inesse telo, nec aliter id sine pernicie corporis extrahi posse quam ut secando augerent. Rex cum affirmasset nihil opus esse iis qui semet continerent, sicut praeceptum erat, sine motu praebuit corpus. Itaque patefacto latius vulnere et spiculo evulso, ingens vis sanguinis manare coepit linquique animo[237] rex et caligine oculis offusa veluti moribundus extendi. Cumque sanguinem manantem medicamentis frustra inhiberent,[238] clamor simul atque ploratus amicorum oritur regem exspirasse credentium. Tandem constitit sanguis, paulatimque animum recepit, et circumstantes coepit agnoscere. Toto eo die ac nocte quae secuta est exercitus tabernaculum obsedit, nec prius recessit quam compertum est somno paulisper illum acquiescere.
259.—Rex, septem diebus curato[239] vulnere necdum obducta cicatrice,[240] cum audiisset convaluisse[241] apud barbaros famam mortis suae, duobus navigiis iunctis, statui in medium undique conspicuum tabernaculum iussit, ex quo se ostenderet periisse credentibus: conspectusque ab incolis spem hostium falso nuntio conceptam inhiLuit, Secundo deinde amne[242] defluxit, aliquantum intervalli a cetera classe praecipiens, ne quies corpori invalido adhuc necessaria pulsu remorum impediretur. Quarto, postquam navigare coeperat, die pervenit in regionem desertam quidem ab incolis, sed frumento et pecoribus abundantem. Placuit is locus et ad suam et ad militum requiem.
260.—Mos erat nonnullis ex amicis excubare ante praetorium, quotiens adversa regi valetudo incidisset. Quos cum forte in cubiculum intrantes conspexisset, rex sollicitus ne quid novi afferrent, num hostium recens nuntiaretur adventus percontatur. Tum Craterus, cui mandatum erat ut amicorum preces perferret ad eum, in hune modum verba fecit. Orare sese atque deprecari ne tot se periculis offerret. Quod si adhuc cum Dario dimicaret, etsi nemo vellet, tamen ne admirari quidem posse[243] tam promptum eum esse ad omnia pericula obeunda: eius vero capite[244] ignobilem vicum emi, quem laturum, non militum modo, sed ullius gentis barbarae civem, qui virtutem eius novisset? Ecquem mortuo rege superstitem esse velle? Proinde memor precum suorum ne pro vili mercede capitis periculum adiret.
261.—Iamque confusis vocibus flentes eum orabant ut tandem exsatiatae laudi modum faceret ac saluti suae omniumque parceret. Grata erat regi pietas[245] amicorum: itaque ubi singulos amplexus considere iussit, grato se in illos animo[246] esse profitetur, neque preces spreturum. Modo se ab intestina fraude insidiisque praestarent securum;[247] belli Martisque discrimen impavidum subiturum. Philippum in acie tutiorem quam in theatro[248] fuisse: hostium! manus saepe vitasse, suorum effugere non valuisse. Aliorum quoque regum exitus si reputaverint, plures a suis interemptos quam ab hoste inventuros. Quibus dictis cum amicos dimisisset, per complures dies ibidem stativa[249] habuit, cum ob infirmam valetudinem suam, tum[250] quod fesso militi tempus ad recreandos animos concedi debere existimabat.
262.—Erat in exercitu Dioxippus Atheniensis, pugil nobilis et ob eximiam virtutem regi gratus. Invidi malignique increpabant saginati[251] corporis sequi inutilem beluam: cum ipsi proelium inirent, illum nonnisi epulis studere. Eadem igitur in convivio Horratas Macedo iam temulentus exprobrare ei coepit et postulare, ut, si vir esset, postero die secum ferro decerneret: regem tandem vel de sua temeritate vel de illius ignavia iudicaturum. Et a Dioxippo contemptim militarem eludente ferociam accepta condicio est. Postero die ingens militum convenit multitudo: inter quos qui erant Graeci Dioxippo studebant.[252] Macedo iusta arma sumpsit, clipeum hastamque laeva tenens, dextra lanceam, gladioque cinctus. Dioxippus oleo nitens et coronatus, laeva puniceum amiculum, dextra validum nodosumque stipitem praeferebat. Itaque Macedo, haud dubius eminus eum interfici posse, lanceam emisit: quam Dioxippus cum vitasset, antequam ille hastam transferret in dextram, stipite mediam fregit. Amisso utroque telo Macedo gladium coeperat stringere, quem occupatum complexu Dioxippus in terram deiecit pedemque super cervicem iacenti[253] imposuit, occisurus quoque, ni a rege prohibitus esset.
263.—Inde Praestorum diruta arce et omnibus captivis venumdatis, Sambi regis fines[254] ingressus est Alexander multisquo oppidis in fidem[255] acceptis validissimam gentis urbem cuniculo[256] cepit. Barbaris simile monstri visum est, ignaris militarium operum; nam in media ferme urbe armati terra exsistebant, nullo suffossi specus[257] ante vestigio facto. Octoginta milia Indorum in ea regione caesa Clitarchus est auctor, multosque captivos sub corona[258] veniisse.
264.—Tum secundo amne[259] pervenit ad oppidum quod in regno erat Sambi. Nuper se ille dediderat, sed oppidani detrectabant imperium et clauserant portas. Quorum paucitate contempta rex quingentos e suis moenia subire iussit et sensim recedentes elicere extra muros hostem. Milites, sicut imperatum erat, lacessito hoste subito terga vertunt, quos barbari temere insequentes in alios, inter quos ipse rex erat, incidunt. Redintegrato igitur proelio ex tribus milibus barbarorum sexcenti caesi sunt, mille capti, ceteri moenibus urbis inclusi.
265.—Sed non, ut prima spe laeta victoria, ita eventu quoque fuit, barbari enim veneno gladios tinxerant. Itaque saucii subinde moriebantur, nec causa tam strenuae mortis excogitari poterat a medicis, cum etiam leves plagae insanabiles essent. Barbari autem speraverant incautum et temerarium regem excipi posse. Is forte inter promptissimos dimicans intactus evaserat. Praecipue Ptolemaeus, quem ex amicis potissimum diligebat, laevo humero leviter quidem saucius, sed maiore periculo quam vulnere affectus regis sollicitudinem in se converterat. Idem corporis custos promptissimusque bellator et pacis artibus[260] quam militiae maior et clarior, modico civilique cultu,[261] liberalis in primis adituque facili,[262] nihil ex fastu regiae assumpserat.
266.—Ob haec regi[263] an popularibus carior esset, dubitari poterat, nam non levior illis Ptolemaei fuit cura quam regi, qui et proelio et sollicitudine defessus cum Ptolemaeo assideret, lectum, in quo ipse aliquid somni caperet, inferri iussit. In quem ut se recepit, protinus altior insecutus est somnus. Ex quo excitatus per quietem[264] vidisse se exponit speciem draconis oblatam, herbam ferentis ore, quam veneni remedium esse monstrasset : colorem quoque herbae referebat, agniturum[265] sese, si quis reperisset, confirmans. Inventam deinde—nam a multis simul erat requisita—vulneri imposuit: protinusque dolore finito intra breve spatium cicatrix quoque obducta est. Barbari postea spe regis interficiendi deiecti se ipsos urbemque dediderunt.
267.—Postea Alexander cupidine visendi Oceanum correptus, non sine periculis propter aestus maritimos, qui amnem subibant, et nautarum imperitiam, collidentibus inter se navibus, tandem voti[266] sui compos redditur. Tum Nearcho nauticae rei peritissimo imperavit, ut validissimas navium deduceret in Oceanum, progressusque quoad tuto posset, naturam maris nosceret: vel eodem amne vel Euphrate subire eum posse, cum reverti ad se vellet. Iamque navibus, quae inutiles videbantur, crematis terra ducebat exercitum.
268.—Inde Macedones tripertito Indos populari, magnas praedas agere. Mox ad maritimos Indos perventum. Desertam vastamque regionem late tenent ac ne cum finitimis quidem ullo commercii iure[267] miscentur. Ipsa solitudo natura quoque immitia efferavit ingenia: prominent ungues nunquam recisi; comae hirsutae et intonsae sunt. Tuguria conchis instruunt; ferarum pellibus tecti, piscibus sole duratis et maiorum quoque beluarum quas fluctus eiecit, carne vescuntur. Consumptis igitur alimentis Macedones primo inopiam, deinde ad ultimum[268] famem sentire coeperunt, radices palmarum, namque sola ea arbor gignitur, rimantes. Quibus consumptis iumenta caedere coacti, ne equis quidem abstinebant. Famem deinde pestilentia secuta est, nam insalubrium ciborum novi suci, ad hoc[269] itineris labor et aegritudo animi vulgaverat morbos. Multum sane detrimenti accepisse exercitum satis constat prius quam in fertiliores regiones perveniri posset.
269.—Iam tum rex, mox in Persidem post tot tantosque labores rediturus, Bacchi[270] triumphum, victis Indiae gentibus, imitari constituit. Vicos igitur, per quos iter erat, floribus coronisque sterni iubet, liminibus acdium crateras vino repletas et alia eximiae magnitudinis vasa disponi: vehicula deinde constrata,[271] ut plures capere milites possent, in tabernaculorum modum[272] ornari, alia candidis velis, alia veste pretiosa. Primi ibant amici variis redimiti floribus: alibi tibicinum cantus, alibi lyrae sonus audiebatur: post hos in vehiculis pro copia cuiusque[273] adornatis comissabundus exercitus. Regem ipsum convivasque vehebat currus, crateris aureis poculisque praegravis. Itaque hoc modo per dies septem bacchabundum agmen incessit, parata praeda, si quid victis saltem adversus comissantes animi fuisset; sed fortuna huiusmodi dedecus in gloriam vertit, mirantibus cunctis, per gentes nondum satis domitas incessisse temulentos, barbaris, quod temeritas erat, fiduciam esse credentibus.
270.—Haud multo post Nearchus, quem longius in Oceanum procedere iusserat, supervenit. Nuntiabat autem quaedam audita, alia comperta: insulam ostio amnis[274] subiectam auro abundare, inopem equorum esse: singulos eos ab iis, qui ex continenti traiicere auderent, singulis talentis emi. Plenum esse beluarum mare: aestu secundo[275] eas ferri, magnarum navium corpora aequantes: truci cantu deterritas sequi classem cum magno aequoris strepitu, velut demersa navigia, subisse aquas. Comperisse sese ex incolis, rubrum mare[276] non a colore undarum, ut plerique crederent, sed ab Erythro rege appellari: esse haud procul a continenti insulam palmis frequentibus consitam et in medio fere nemore columnam eminere, Erythri regia monumentum, literis gentis eius scriptam. Navigia etiam, quae lixas mercatoresque vexissent, famam auri secutis gubernatoribus, in insulam esse transmissa nec deinde postea visa. Rex cognoscendi plura cupidine accensus, rursus eos terram legere[277] iubet, donec ad Euphratis ostia appellerent[278] classem, inde adverso amne[279] Babylona subire.
271.—Ipso animo infinita complexus[280] statuit, omni ad orientem itima regione perdomita, ex Syria petere Africam Carthagini[281] infensus, inde Numidiae[282] solitudinibus peragratis cursum Gades[283] dirigere, ibi enim columnas Herculis[284] esse fama vulgaverat, Hispanias[285] deinde, quas Iberiam Graeci a flumine Ibero[286] vocabant, adire et praetervehi Alpes Italiaeque oram, unde in Epirum[287] brevis cursus est. Itaque Mesopotamiae[288] praetoribus imperavit materia in Libano[289] monte caesa devectaque ad urbem Syriae Thapsacum, septingentarum carinas navium ponere. Cypriorum[290] necnon regibus imperatum ut aes stuppamque et vela praeberent.
272.—Hoc fere tempore Alexander punita satraparum quorundam insolentia, quam, dum in extremo orbe Indorum armis retinetur, per[291] summa scelera atque flagitia in provinciales exercuerant, et ceteros coercere constituit: qui in paribus delictis[292] idem admissorum scelerum praemium exspectantes in mercenariorum militum fidem[293] confugiebant, ut illorum manibus, si ad supplicium poscerentur, salutem suam tutarentur: aut pecunia, quanta poterat, coacta, fugam inibant. Ea re cognita, literae ad omnes Asiae praetores missue sunt, quibus inspectis e vestigio[294] omnes peregrinos milites, qui[295] stipendia sub ipsis facerent, dimittere iubebantur.
273.—Neque ita multo post rex, senioribus militum in patriam remissis, tredecim milia peditum et duo milia equitum, quae in Asia retineret,[296] eligi iussit, modico exercitu contineri posse Asiam ratus, quia pluribus locis praesidia disposuisset: nuperque conditas urbes, quas colonis replesset, rerum novandarum cupidis[297] obstare credebat. Prius tamen quam[298] secerneret quos erat retenturus, edixit, ut omnes milites aes alienum profiterentur.[299] Quod cum grave esse comperisset, quanquam ipsorum luxu contractum erat, dissolvere tamen statuit. Illi tentari sese rati, quo facilius ab integris sumptuosos discerneret, prolatando aliquantum temporis extraxerunt. Et rex satis gnarus professioni aeris pudorem non contumaciam obstare, mensas totis castris poni iussit et decem milia talentum[300] proferri. Tum demum cum fide[301] facta professione, non amplius[302] ex tanta pecunia centum et triginta talenta superfuere. Adeo ille exercitus, tot divitissimarum gentium victor, plus victoriae quam praedae ex Asia deportavit.
274.—Ceterum ut cognitum est, alios remitti domum, alios retineri, perpetuam eum regni sedem in Asia habiturum rati, vecordes et disciplinae militaris immemores seditiosis vocibus castra complent regemque ferocius quam alias adorti omnes simul missionem postulare coeperunt, deformia ora cicatricibus canitiemque capitum ostentantes. Nec aut praefectorum castigatione aut verecundia regis deterriti tumultuoso clamore et militari violentia volentem loqui inhibebant, palam professi,[303] nusquam inde, nisi in patriam, vestigium esse moturos.
275.—Silentio tandem facto, magis quia motum esse regem credebant, quam quia ipsi moveri poterant, quidnam acturus esset exspectabant, Rex contra quaesivit quid illa repens consternatio et tam procax atque effusa licentia denuntiaret. Palam certe eos rupisse imperium, et se precario[304] regem esse, cui non alloquendi non noscendi monendique aut intuendi eos ius reliquissent. Equidem, cum alios dimittere in patriam, alios secum paulo post deportare statuisset, tam illos acclamantes videre se, qui abituri essent, quam eos, quibuscum praemissos[305] subsequi in animo haberet. Quid hoc,[306] inquit, rei est? dispari in causa idem omnium clamor est. Velim[307] scire, utrum, qui discedunt, an, qui retinentur, de me querantur. Sublato clamore ex tota concione responsum est, omnes queri.
276.—Tum rex: Fieri non posse ut putaret querendi simul omnibus eam caussam esse quam ostenderent. Subesse nimirum altius[308] malum quod omnes a se averterent. Ecquando regem ab universo exercitu destitutum esse? Asiaene pertaesum esse, quae eos gloria rerum gestarum diis pares fecerit?[309] Scilicet[310] in Europam properare eos, deserto rege, cum pluribus defuturum viaticum fuisset, ni aes alienum Asiatica praeda ipse solvisset. Proinde aufugerent; liberarent oculos suos ingratissimi cives. Mox autem scituros esse et quantum sine rege valeat exercitus, et quid opis[311] in se uno sit. Desiluit deinde frendens de tribunali et in medium armatorum agmen se immisit, notatos quoque, qui ferocissime oblocuti erant, singulos manu corripuit, nec ausos repugnare tredecim asservandos custodibus tradidit.
277.—Quis crederet[312] saevam paulo ante concionem obtorpuisse metu et, cum ad supplicium videret trahi nihil ausos graviora quam ceteros,[313] tam effusam antea licentiam atque seditiosam militum violentiam ita compressam, ut non modo nemo ex omnibus irruenti regi restiterit, verum etiam cuncti pavore exanimati, quid de ipsis quoque rex statuendum censeret, suspensa mente exspectarent? Itaque cum postero die prohibiti aditu regis essent, Asiaticis modo militibus admissis, lugubrem totis castris edidere clamorem, denuntiantes protinus esse morituros, si rex perseveraret irasci.
278.—Nihilominus rex preces aspernavit deprecantium ne Macedonibus barbaros anteponeret. Itaque Persis[314] corporis sui custodiam credidit, Persas satellites, Persas apparitores fecit. Per quos cum auctores seditionis vincti ad supplicia traherentur, unum ex iis auctoritate et aetate gravem[315] ad regem ita locutum ferunt: Quousque, inquit, animo tuo etiam per supplicia, et quidem externi moris, obsequeris? Milites tui, cives tui, neque certam ob caussam, captivis suis ducentibus, trahuntur ad poenam. Si mortem meruisse iudicas, saltem ministros supplicii muta. Rex autem reos mergi in amnem, sicut vincti erant, iussit. Ne hoc quidem supplicium seditionem militum movit, qui se quodlibet supplicium ferre velle profitebantur.
279.—Tandem prae dolore vix mentis compotes[316] universi concurrunt ad regiam armisque ante fores proiectis, tunicati astantes, nuda[317] et obnoxia[318] poenis corpora praebebant. Regis iracundiam sibi morte tristiorem esse effusis lacrimis aiebant. Cumque dies noctesque ante praetorium manerent, biduum tamen adversus humillimas suorum preces iracundia regis duravit. Tertio tandem die victus constantia supplicum processit, incusataque leniter exercitus immodestia, non sine multis utrimque lacrimis, in gratiam se cum iis redire professus est. Tum magnis epulis in honorem Deorum adhibitis, maturata est missio,[319] et infirmissimus quisque exauctorati. Amicorum quoque seniorum quibusdam commeatum[320] dedit. Abeuntibus non modo praeteriti temporis stipendia cum fide[321] persolvit, verum etiam talentum in singulos milites viatici nomine[322] adiecit.
280.—Relictis Susis,[323] perventum deinde est in Mediae campos, ubi per dies triginta substitit rex. Septimis deinde castris Ecbatana,[324] Mediae caput, attigit. Ibi sollennia diis sacrificia fecit ludosque edidit ut fessorum militum recrearetur animus. Dum pueros in studio certantes spectabat nuntiatum est deficere Hephaestionem, qui morbo ex crapula contracto septimum iam diem decumbebat. Exterritus amici periculo statim consurgit, et ad tentorium aegrotantis contendit; neque tamen eo prius pervenit quam illum mors occupaverat. Magno dolore commotus per universum imperium lugeri eum iussit, et ne memoria eius in exercitu exolesceret, equitibus, quibus ille praefuarat, nullum praefecit ducem, sed Hephaestionis alam appellari voluit, et, quae ille signa instituisset, ea[325] non immutari. Funebres etiam ludos, quales nunquam antea editi sunt, magno artificum[326] numero coacto, celebrandos curavit. Constat necnon cadaver Babylonem a Perdicca delatum esse.
281.—Ut tamen paullisper a luctu avocaret animum, in Cossaeorum fines expeditionem suscepit. Iuga Mediae vicina Cossaei tenent, asperum et acre genus et praedando vitam tolerare solitum. Ab his reges Persarum annuo tributo[327] pacem redimere consueverant, ne infestam latrociniis regionem facerent. Nam vim tentantes Persas facile repulerant, asperitate locorum defensi, in quae se recipiebant, quotiens armis superabantur. Iidem muneribus quotannis placabantur, ut regi Ecbatanis, ubi aestatem solebat agere, Babylonem remigranti tutus per ea loca transitus esset. Hos igitur Alexander bipartito agmine aggressus intra quadraginta dies perdomuit; nam ab ipso rege et Ptolemaeo, qui partem exercitus ducebat, non semel caesi, ut captivos suos reciperent, victori se permiserunt. Ille validas urbes opportunis locis exstrui iussit, ne abducto exercitu fera gens officii[328] oblivisceretur.
282.—Motis inde castris, ut militem expeditione recenti fessum reficeret, lento agmine Babylonem procedebat. Tamque vix triginta ab urbe stadiis aberat, cum Nearchus occurrit, quem, ut supra demonstravimus, per Oceanum[329] et Euphratis ostia Babylonem praemiserat; orabatque ne fatalem sibi urbem vellet ingredi. Compertum id sibi a Chaldaeis,[330] qui multis iam praedictarum rerum eventibus certa[331] se arte uti ostendissent. Rex primo motus, contemptis deinde Chaldaeorum monitis, urbem tandem intrat. Eo legati ex universo ferme orbe terrarum convenerant. Quibus per complures dies studiose auditis, deinceps ad Hephaestionis exequias adiecit animum. Quae summo omnium studio ita celebratae sunt, ut nullius[332] ad id tempus regis funus sumptu apparatuque non vicerint.
283.—Post haec cupido incessit regi per Pallacopam[333] amnem ad Arabum confinia navigandi: quo delatus,[334] urbi condendae commoda sede reperta, Graecorum aetate aut vulneribus invalidos et si qui sponte remanserant ibi collocat. Quibus ex sententia perfectis, iam securus futuri Chaldaeos irridebat, quod Babylonem non ingressus tantum[335] esset incolumis, verum etiam excessisset. Enimvero revertenti per paludes foedum omen oblatum est, nam rami desuper impendentes detractum capiti diadema in fluctus proiecerunt. Cum deinde alia super alia prodigiosa nuntiarentur, procurandis iis[336] Graeco simul barbaroque ritu continua sacra facta sunt, neque tamen expiari praeterquam morte regis potuere. Qui cum Nearchum excepisset convivio et tota nocte perpotasset, male habere coepit. Ingravescens deinde morbus adeo omnes vires intra sextum diem exhausit, ut ne vocis quidem potestas esset.
284.—Intuentibus lacrimae obortae praebuere speciem iam non regem sed funus eius visentis exercitus.[337] Maeror tamen circumstantium lectum eminebat: quos ut rex adspexit, Num invenietis, inquit, cum excessero, dignum talibus viris regem? Incredibile dictu audituque, in eodem habitu corporis,[338] in quem se composuerat, cum milites admissurus esset, duravit, donec a toto exercitu illud ultimum[339] persalutatus est: dimissoque vulgo, velut omni vitae debito[340] liberatus, fatigata membra reiecit. Inde propius adire iussis amicis, nam et vox deficere iam coeperat, cum detractum anulum de digito Perdiccae tradidisset, adiectis mandatis ut corpus suum ad Hammonem[341] ferri iuberent, paulo post exstinguitur, annos natus triginta duo.
285.—Mortuo Alexandro duces inter se imperium partiuntur, cum tanto oneri ferendo[342] per se ipsum exsisteret nemo. Et Macedones post obitum regis diu intestinis bellis exagitati, accepto necnon detrimento ex incursionibus Gallorum, aliquid tandem pristini roboris ubi receperunt, Graecos aliquamdiu in officio continuerunt, donec Philippus rex eorum socictatem cum Poenis iniit. Ea de caussa infensi Romani Macedonibus bellum indixere, multasque victorias de iis reportaverunt. Neque ita multo post universa Graccia, ut supra demonstravimus, in formam provinciae redacta est.
- ↑ libertati studere—‘were anxious to assert their liberty.’
- ↑ Istro—Ister, the Danube.
- ↑ Getas Illyriosque—barbarous tribes much resembling the Thracians.
- ↑ et alias civitates—‘that other states also.’
- ↑ sub corona—187, note.
- ↑ Hellesponto—the Dardanelles.
- ↑ Granicum—The Granicus flows into the Propontis (Sea of Marmora).
- ↑ veriti ut—Verbs of fearing take an unusual construction. The clauses they govern must be regarded as substantival, though grammatically adverbial.
- ↑ Gordium—the capital of Phrygia.
- ↑ Midae—Midas, according to the legend, prayed that everything he touched might be turned into gold. His prayer was granted, and he soon had to pray that the fatal power might be taken from him, as he was in danger of starvation. His ears were changed into those of an ass by Apollo for deciding against him in a musical contest.
- ↑ Phrygum—the inhabitants of Phrygia.
- ↑ illa—haec—‘the former—the latter.’
- ↑ iniecerat curam—‘had caused anxiety.’
- ↑ ‘omen—‘a bad omen.’
- ↑ crimen—‘the charge.’
- ↑ tua salus diluet—‘shall be cleared away by your recovery.’ Notice the preference shown by the Latins for using the active rather than the passive voice, So in French, ‘He was punished by his father’ is better rendered by ‘Son père l'a puni’ than by ‘Il a été’ puni par son père.’
- ↑ dederis—notice again the superior exactness of Latin, ‘shall have given,’ rather than ‘shall give,’ as we say.
- ↑ concipi—‘to be absorbed.’
- ↑ laxa—‘free from anxiety.’
- ↑ pro se quisque—Pro se strengthens quisque—‘each on his own account.’
- ↑ Isson—Issus in Cilicia, at the entrance of a mountain pass called the Syrian Gates.
- ↑ nam illic—13, note.
- ↑ Bactra—the Capital of Bactria (Bokhara, to the N. of the Hindu Kush mountains).
- ↑ Illyriorum—the inhabitants of what is now Albania, to the N.W. of Greece.
- ↑ ecquem—26, note.
- ↑ Granicum—193, note.
- ↑ mutarent—mutare takes accusative of the thing given and ablative of the thing received in exchange, or the exact opposite.
- ↑ collato pede—‘foot to foot.’
- ↑ opimum decus—The spoils taken by one general from another in single combat were called spolia opima.
- ↑ in ora proni—‘on their faces.’
- ↑ adverso corpore—‘in front,’ abl. abs.
- ↑ Parmenione—Parmenio, one of Alexander’s generals.
- ↑ arbiter—‘a witness,’
- ↑ ius—‘right.’
- ↑ usurpabat—‘used.’
- ↑ corporis habitu—‘in personal appearance.’
- ↑ ei ad pedes—‘at his feet.’ Notice the idiomatic use of the dative.
- ↑ bonum animum habere—‘to be of good courage.’
- ↑ Syria—the country between Asia Minor and Egypt.
- ↑ Phoenice—Part of the sea-board of Syria, between the Mediterranean and the mountains of Lebanon.
- ↑ Tyro—Tyrus, the chief town of Phoenice.
- ↑ Herculi—Hercules, the Latin form of the Greek Herakles, son of Zeus and Alcmena, the national hero of Greece.
- ↑ ducere—‘derived.’
- ↑ cuius impotens erat—‘which he could not restrain;’ cuius, objective genitive.
- ↑ alia excogitata—‘other devices contrived.’
- ↑ in Macedonum metum vertunt—interpret as signifying fear on the part of the Macedonians.
- ↑ ius gentium—‘international law.’
- ↑ altum—‘the deep.’
- ↑ ad manum—‘ready to hand.’
- ↑ Libano—the Lebanon range.
- ↑ quo longius—hoc magis—‘the further—the more.’ Ablatives of measure.
- ↑ cum exprobabant—Cum used with the imperfect indicative shows that the action of the temporal clause is simultaneous with that of the principal sentence.
- ↑ Neptuno—the god of the sea.
- ↑ cum continenti continuaretur—‘was connected with the mainland.’
- ↑ per patentia ruinis—‘through an open breach,' lit. ‘through things lying open in ruins.’
- ↑ atrociter in incolas saevitur—‘atrocities are committed on the inhabitants.’
- ↑ eo saevitiae perventum est—‘to such lengths did cruelty proceed,’ ‘lit. ‘thither of cruelty.’
- ↑ ut—abstineatur—‘the unarmed to be spared’, abstineatur is used where we should expect abstineretur; the tense used in oratio recta is preserved to give additional vividness to the description.
- ↑ quam = postquam.
- ↑ Gades—Cadiz, in Spain.
- ↑ aliena—‘the property of othera.’
- ↑ leges—‘conditions,‘
- ↑ Marte—‘in fight’. Mars, the god of war.
- ↑ Ciliciam, Lydiam—provinces of Asia Minor.
- ↑ Persepolin—Persepolis, the capital, situated in the centre of Persia.
- ↑ Ecbatana—the capital of Media, afterwards the summer residence of the Persian kings.
- ↑ Iovis Hammonis—an Egyptian god identified by the Greeks with Zeus, and by the Romans with Jupiter. His temple was in the deserts of Libya, in N. Africa.
- ↑ expeditis—‘for men in light marching order.’
- ↑ sabulo—‘sand.’
- ↑ iactabant—‘made the most of.’
- ↑ sub—‘just before.’
- ↑ inclinato—understand die.
- ↑ fatis—‘by the decree of fate.’
- ↑ Euphraten—the Euphrates rises in Armenia, flows through the plains of Babylon, and falls into the Persian gulf soon after joining the Tigris.
- ↑ serie inter se connexis—‘successively linked together.’
- ↑ in adversum—‘pointing forwards.’
- ↑ amputaturae—‘intended to lop off.’
- ↑ contemptor—‘despising.’ Notice the concrete Latin word.
- ↑ profiterentur—either primary or historic sequence can be used after the historic present.
- ↑ securus—‘careless,’ (se=sine—cura.
- ↑ pararet—indirect form of imperative.
- ↑ factu—supine used as ablative of respect.
- ↑ intempesta nocte—‘at dead of night.’
- ↑ ad hoc—‘moreover.’
- ↑ Scytharum—The name of Scytlae was loosely given to the hordes of Central Asia. The true Scythae lived to the N. of the Danube.
- ↑ vanis et inanibus—‘false and groundless.’
- ↑ certum est—‘I am resolved.’
- ↑ accedit—‘is added.’
- ↑ ad corpora curanda—‘to attend to their bodily wants.’
- ↑ Gaugamela—a village in Assyria. Not far from it is the town of Arbela. The battle is named after both towns.
- ↑ quin—106, note.
- ↑ in obvios—‘against their opponents.’
- ↑ dissimulato—‘pretending to disregard.’
- ↑ Babylon—(Babel), on the Euphrates.
- ↑ artifices—‘actors.’
- ↑ Semiramis—a mythical queen, the daughter of the fish-goddess Derceto.
- ↑ Belus—a mythical king, son of Poseidon (Neptunus), the god of the sea.
- ↑ patiens terrae—‘supporting the earth.’
- ↑ molitum esse—‘built.’ Moliri conveys the notion of doing a thing with great effort.
- ↑ Susa—the Shushan of Scripture, the winter residence of the Persian kings.
- ↑ quam pro habitu corporis—‘than suited his stature.’
- ↑ feceris—perfect conjunctive, used in probibitions of the second person: the present being used with the first or third persons.
- ↑ Persidem—Persis, Persia, the mountainous region near the Persian Gulf.
- ↑ resistendum fuit—‘had to be resisted.’
- ↑ obeuntem—‘performing.’
- ↑ Persepolin—206, note.
- ↑ cuius amore deperibat—‘with whom he was violently in love.’
- ↑ per vinolentiam—‘in a drunken bout.’
- ↑ Cilicia—a province of Asia Minor.
- ↑ Ecbatana—206, note.
- ↑ Bactra—198, note.
- ↑ inirent gratiam—‘might curry favour with."
- ↑ magni—understand pretii.
- ↑ aestimaturi—‘who was certain to value.’
- ↑ occuparent—depending on ut.
- ↑ idem consilii—‘the same plan;’ so, multum boni.
- ↑ fidem— ‘the protection.’
- ↑ cum—tum—both—and.’
- ↑ pecudum more—‘like cattle‘
- ↑ intuentibus vobis—depending on occurrere.
- ↑ Caucasum—the Hindu Kush mountains, which are a continuation of the Caucasus range.
- ↑ ad surgendum conniti—‘to make an effort to rise.’
- ↑ pedes—‘on foot.’
- ↑ perpetuo iugo—‘in an unbroken range.’
- ↑ vix potens mentis—‘scarcely in his senses.’
- ↑ ne fugae quidem—the emphatic word is always placed between ne and quidem.
- ↑ Sogdianos—Sogdiana to the N. of the Oxus, now part of Turkestan and the Khanate of Bokhara.
- ↑ Oxus—(Amou Darya), flowing into the sea of Aral. Its ancient course took it into the Caspian.
- ↑ Scythas—212, note.
- ↑ debellaturus—‘ready to conquer.’
- ↑ ut—ita—‘while—yet.’
- ↑ opimum—199, note.
- ↑ Bactrianos—198, note.
- ↑ continenti incendio—‘an endless conflagration.’
- ↑ graves—‘overcome.’
- ↑ intercluso spiritu—‘by their breath being choked.’
- ↑ multo—abl. of measure.
- ↑ sollicitum—predicate, not epithet: to be taken after the verb.
- ↑ materiem—‘timber.’
- ↑ haerebat—‘was in doubt.’
- ↑ socios facinoris—‘partners in his treachery.’
- ↑ Tanais—(Jaxartes or Syr Darya), flowing into the sea of Aral. The ancients, ignorant of the geography of these remote regions, supposed it to be the Tanais (Don), which flows into the sea of Azof.
- ↑ more gentis—‘according to their national custom.’
- ↑ conderetur—‘seta.’
- ↑ sit—after cui consecutive.
- ↑ quo plura haberes—‘the more you have;’ quo abl. of measure. The subjunctive is due to the generic force of quo; i.e. nothing particular is mentioned, and Alexander’s possessions are spoken of as an unknown quantity.
- ↑ non succurrit tibi—does it not strike you?’ The interrogative particle is omitted, as at the beginning of section 231.
- ↑ Sogdiani—224, note.
- ↑ quisquam—only used in negative sentences, or in comparisons.
- ↑ pressis manibus—‘with tight-closed hands.’
- ↑ sequens—with tempus.
- ↑ intuleris—231, note.
- ↑ cave credas—ne understood.
- ↑ Sacae—a nomad tribe.
- ↑ ut fidem faceret—‘to prove.‘
- ↑ gentium—partitive genitive depending on ferocissimis.
- ↑ Massagetis, Dahis—both nomad Scythian tribes.
- ↑ uno—emphatic; ‘a single.‘
- ↑ Maracanda, (-orum)—(Samarkand), the capital of Sogdiana.
- ↑ aestimator sui—‘praising himself;’ concrete Latin for abstract English so constantly, auctor fuit= he proposed.
- ↑ cuius—erat—‘which moreover he could never restrain.‘
- ↑ sero demum—‘when too late.’
- ↑ vivendum esse—13, note.
- ↑ more ferae—‘like a wild beast.‘
- ↑ quo se converti—26, note.
- ↑ obstinatum—‘determined.’
- ↑ quoque—6, note.
- ↑ probibituri—‘ready to deny him.‘
- ↑ hibernis—understand castris.
- ↑ tum maxime—‘that very moment.‘
- ↑ in Indiam—through the Khyber or Kuram pass, through both of which our troops entered Afghanistan.
- ↑ quos in Africa domitant—-African elephanta are never tamed for use now.
- ↑ locorum situs—‘their surroundings.’
- ↑ ad speciem levitatis—‘to look smooth.’
- ↑ quae indutus est—‘with which he is clad.’ This use of the accusative with a passive verb is common, especially in Vergil, and seems to be an imitation of the Greek use of the accusative after middle and passive verbs.
- ↑ seriis rebus obstrepere—‘to interrupt grave matters,‘
- ↑ quis credat—dubitative conjunctive.
- ↑ occupare—‘to anticipate.’
- ↑ pro—habent—‘they consider a disgrace to life.’ vitae, genitive.
- ↑ quae senectus solvit—‘which old age sets free,’ i.e ‘which die of old age‘
- ↑ spirantes—‘living people.’
- ↑ publicis moribus—‘like other people;’ opposed to agreste et horridum genus, above.
- ↑ ‘admovere—‘hasten the approach of.‘
- ↑ interrito—attracted to cui.
- ↑ cui liceat—50, note.
- ↑ quinos denos—the months are divided into halves.
- ↑ qui—dirigunt—‘those who settle their duration by this phase of the moon.’
- ↑ iunxere—‘put together.’
- ↑ etiam—iussit—‘he ordered vengeance to be wreaked even on the houses,‘
- ↑ palam fecisset—‘showed.‘
- ↑ operatum habuit exercitum—‘kept the army engaged in sacrificing.‘
- ↑ mero—The ancients looked upon the drinking of wine unmingled with water as something quite exceptional.
- ↑ vocant—‘people call.’
- ↑ promptissimum quemque—‘all the most daring soldiers.‘
- ↑ receptui cani—‘the signal for retreat to be given.‘
- ↑ The Indus rises in the table-land of Tibet, and flows through the Punjab (the country of the Five rivers) into the Indian Ocean.
- ↑ sextisdecimis castris—‘at the end of the sixteenth day’s march.’
- ↑ quid—sit—‘his intentions.’
- ↑ sequente—transiret—‘the name accompanying the sovereign power, into whoscever's hand it fell.’ The subjunctive is after the generic quemcunque: 50, note.
- ↑ alterum ex his—‘one of these two orders.’
- ↑ Hydaspen—the Hydaspes (Jhelum) falls into the Acesines (Chenab), which in turn falls into the Indus.
- ↑ vada aperiente—‘disclosing fords.’
- ↑ repercussae—‘dashed into foam.’
- ↑ de industria—on purpose.‘
- ↑ stridore—‘trumpeting.'
- ↑ res est—‘we have to do.‘
- ↑ movi—‘advance.’
- ↑ signa infer—‘charge.’
- ↑ usui—73, note.
- ↑ anceps—‘not to be depended on.‘
- ↑ quicquid fieret—50, note.
- ↑ malum—used as an interjection, —‘and a plague on it.‘
- ↑ plus profecit—‘he gained more.’
- ↑ ne fortuna quidem—Fortuna being the emphatic word, is placed between ne and quidem.
- ↑ confirmatum—‘after bidding him to be of good cheer.‘
- ↑ quo—6, note.
- ↑ fefellisset—11, note.
- ↑ arboribus—the Banyan-tree. The description is very correct.
- ↑ ex itinere—‘on the road.’
- ↑ obtinebatur—‘was held.’
- ↑ precatus—acciperet—‘with the prayer that he might take it in safety,’ i.e. ‘that it might prove a lucky gift.’
- ↑ conseptum—‘a railed-off space.’
- ↑ omnino—‘in all.’
- ↑ Mallorum—Their capital was what is now Mooltan.
- ↑ coactum—‘though he was compelled.’
- ↑ transmittere—‘to give up.‘
- ↑ extra sidera—‘beyond the constellations’ (they had been wont to observe).
- ↑ subduxerit—‘had withdrawn.‘
- ↑ ut omnes fundant—ut concessive.
- ↑ defecerit—‘has failed.’ The soldiers had heard strange stories and were thoroughly alarmed.
- ↑ cessisse—‘had given up.’
- ↑ paterentur—indirect imperative.
- ↑ quam—augerent—‘except by making the wound larger by cutting it.’
- ↑ pugnam princeps ciet—‘heads the attack.’
- ↑ nudum—‘exposed.‘
- ↑ iustae—esset—‘had glutted their just wrath.‘
- ↑ linqui animo—‘began to grow faint.’
- ↑ inhiberent—‘tried to check.’
- ↑ curato—‘treated.‘
- ↑ necdum obducta cicatrice—‘without being healed over.’
- ↑ convaluisse—‘had got abroad.’
- ↑ amne—either the Hydaspes or the Acesines. 246, note.
- ↑ ne admirari quidem posse—‘he could not even be surprised.’
- ↑ capite—ablative of price.
- ↑ pietas—‘the loyalty.’
- ↑ grato animo—ablative of quality, or descriptive ablative, always with epithet.
- ↑ praestarent securim—‘let them keep him safe.’
- ↑ in theatro—where he had been assassinated.
- ↑ stativa—understand castra. So hiberna, aestiva.
- ↑ cum—tum—‘both—and.’
- ↑ saginati—The ancients had strange notions of training, and plenty of flesh and fat were supposed to stand a boxer in good stead.
- ↑ studebant—‘backed.’
- ↑ iacenti—A dative can be added anywhere with a notion of advantage or disadvantage. This dative is called Dativus Commodi or Incommodi. A variety of the same dative is called the Dativus Ethicus, and denotes a less strong sense of interest.
- ↑ Sambi regis fines—near the mouth of the Indus.
- ↑ in fidem—‘into alliance.’
- ↑ cuniculo—derivation: cuniculus, a rabbit.
- ↑ suffossi specus—‘of the cave dug underground.’
- ↑ sub corona—‘by auction.’ Slaves exposed for sale wore chaplets of flowers.
- ↑ secundo amne—‘down the stream,’ the Indus.
- ↑ artibus—‘the pursuits.’
- ↑ cultu—‘habits.’
- ↑ aditu facili—261, note.
- ↑ ob haec regi—First interrogative (utrum or ne), omitted.
- ↑ per quietem—‘in his sleep.‘
- ↑ agniturum—‘that he would acknowledge his obligation.’
- ↑ voti—redditur—‘had his wish gratified.’
- ↑ commercii iure—‘right of trading.‘
- ↑ ad ultimum—‘at last.‘
- ↑ ad hoc—‘in addition.’
- ↑ Bacchus was said to have conquered India in past ages.
- ↑ constrata—‘carpeted.’
- ↑ in tabernaculorum modum—‘like tents.‘
- ↑ pro copia cuiusque—‘according to each man’s means.’
- ↑ amnis—the Indus.
- ↑ aestu secundo—‘with the tide.‘
- ↑ rubrum mare—the Indian Ocean, usually the Red Sea.
- ↑ legere—‘to coast along.’
- ↑ appellerent—‘brought to land.‘
- ↑ adverso amne—‘up stream,’ abl. abs.
- ↑ animo infinita complexus—‘forming gigantic projects.’
- ↑ Carthagini—42, note.
- ↑ Numidiae—the country in the neighbourhood of Carthage.
- ↑ Gades—Cadiz, in Spain.
- ↑ Columnas Herculis—‘the pillars of Hercules.’ It was supposed that Spain had been joined to Africa till Hercules tore them asunder. Mount Abyla on the African side, and Mount Calpe (Gibraltar) on the Spanish side, were called the pillars of Hercules.
- ↑ Hispanias—‘the Spains,’ as we say ‘the Emperor of all the Russias.’
- ↑ Ibero—the river Ebro.
- ↑ Epirus—a mountainous district to the N. W. of Greece.
- ↑ Mesopotamiae—the plain between the Tigris and the Euphrates.
- ↑ Libano—Mount Lebanon, to the S. of Syria.
- ↑ Cypriorum—the people of Cyprus, a large island in the Levant Sea.
- ↑ per—‘with.‘
- ↑ in paribus delictis—‘equally guilty.‘
- ↑ fidem—‘the protection.‘
- ↑ e vestigio—‘at once.’
- ↑ qui—facerent—‘who were serving under them.‘
- ↑ quae retineret—subj. after relative with final force.
- ↑ rerum novandarum cupidis—‘those who desired a revolution.‘
- ↑ prius—quam—often separated, as here, by the grammatical figure known as tmesis (a cutting).
- ↑ aes alienum profiterentur—‘acknowledge the amount of their debts.’
- ↑ talentum—genitive.
- ↑ cum fide—‘truthfully.‘
- ↑ amplius—understand quam after amplius.
- ↑ palam professi—‘openly declaring.‘
- ↑ precario—‘by uncertain tenure.‘ Understand iure.
- ↑ praemissos—‘those who had been sent in advance.’
- ↑ quid hoc—Notice the change to oratio recta, for the sake of emphasis.
- ↑ velim—conjunctive, not subjunctive; i.e. it is a principal verb, not dependent on another.
- ↑ altius—‘deeper.’
- ↑ fecerit—Notice all changes of sequence. Fecerit is perfect, to denote that a general truth is conveyed. The other tenses are in the usual historic sequence.
- ↑ scilicet—‘so;’ ironical.
- ↑ quid opis—‘what power.’
- ↑ crederet—deliberative conjunctive.
- ↑ nihil—ceteros—‘who had ventured on no greater liberties.’
- ↑ Persis, Persas, Persas—Notice the repetition, and lay stress on it in your translation.
- ↑ gravem—‘respected.’
- ↑ mentis compotes—‘able to command themselves.’
- ↑ nuda—not naked, as shown by tunicati, but ‘unprotected.‘
- ↑ obnoxia—‘exposed.‘
- ↑ maturata est missio—‘the discharge of the troops was hurried on.’
- ↑ commeatum—‘furlough.’
- ↑ cum fide—‘scrupulously.’
- ↑ nomine—‘under the head of,’ ‘as.’
- ↑ Susis—140, note.
- ↑ Ecbatana—206, note.
- ↑ ea—Notice the insertion of ea to tale the place of signa, which has got into the adjectival clause.
- ↑ artificum—‘actors.’
- ↑ tributo—‘black mail.’
- ↑ officii—‘their loyalty.‘
- ↑ oceanum—the Indian Ocean.
- ↑ Chaldaeis—the Chaldaei were a tribe in the Babylonian empire. The term is often applied to all the inhabitants of the empire. They were celebrated for their knowledge of astrology and mathematics.
- ↑ certa—‘infallible.’
- ↑ nullius non—‘every.‘ Non nullus, ‘some.’
- ↑ Pallacopa—a river in the S. of Babylonia.
- ↑ delatus—‘having arrived.’ De in composition denotes ‘down,‘ here ‘down the stream.’
- ↑ non tantum—‘not only.‘
- ↑ procurandis iis—‘to expiate them.’
- ↑ praebuere speciem visentis exercitus—‘looked as if the army were gazing at.’
- ↑ habitu corporis—‘attitude.’
- ↑ illud ultimum—‘for the last time.’
- ↑ debito—‘duty.’
- ↑ Hammonem—207,‘note.’
- ↑ tanto oneri ferendo—‘equal to support so great a burden.’
| Part II |
 |
Hic textus infectus est; si tibi opus complere placet, recensere potes, sed prius auxilii consilia vide. Indicem vide |