Sermones 2  |
I
[recensere]SERMO PRIMUS. De duobus filiis, prodigo et frugi, et primo de abscessu prodigi a patre.
Hodie nobis Dominus patrem cum filiis duobus vocavit et produxit in medium: ut immensum suae pietatis indicium, saevam Judaicae gentis invidiam, reditum supplicem populi Christiani, pulchram panderet per figuram. Homo quidam habuit duos filios, et dicit adolescentior ex illis patri: Pater, da mihi portionem substantiae quae me contingit. Et divisit, inquit, illis substantiam (Luc. XV). Quantum pius pater, tantum haeres impatiens; qui patris fatigatur ad vitam; qui patris, quia tempus adimere non potest, nititur auferre substantiam. Hic ipsam praerogativam filii meruit non habere, qui ea quae patris erant noluit possidere cum patre. Sed quaeramus quae res filium rapuit hos ad ausus, ad petitionem tantam fiducia quae levarit. Quae res? illa scilicet qua coelestem Patrem sciebat nullo claudendum fine, concludendum tempore nullo, nulla mortis potestate solvendum. Et ideo cupit vivendi libertate gaudere, qui ditari noluerat facultatibus decedentis. Denique illam fuisse hujus petitionis offensam, genitoris largitas comprobavit. Et divisit, inquit, illis substantiam Petente uno, ambobus totam substantiam mox divisit; ut scirent filii, quod ante tenebat pater, non fuisse avaritiae, sed amoris; providentia, non invidentia, non dedisse. Tenebat pater servare substantiam filiis, non negare; et manere ea pignoribus cupiens, non perire. Beati filii quorum tota est in patris charitate substantia! Beati quibus manet tota in obsequio patris, in patris cultura possessio! Caeterum facultates unitatem scindunt, fraternitatem separant, cognationem spargunt, parentum perdunt et violant charitatem, sicut ex sequentibus elucescit: Pater, da mihi portionem substantiae quae me contingit. Et divisit, inquit, illis substantiam. Et non post multos hos dies, congregatis omnibus, adolescentior filius peregre profectus est in regionem longinquam, et ibi dissipavit substantiam suam, vivendo luxuriose. Et posteaquam consumpsisset omnia, facta est fames valida in regione illa, et ipse coepit egere, et abiit, et adhaesit uni civium regionis illius, et misit illum in villam suam, ut pasceret porcos. Et cupiebat implere ventrem suum de siliquis quas porci manducabant, et nemo illi dabat. Ecce quid facit cupiditas ad censum praeceps. Ecce quemadmodum sine patre census nudavit filium, non ditavit; census filium tulit e gremio patris, ejecit de domo, exemit patria, spoliavit fama, exuit castitate. Quod vitae, quod morum, quod pietatis, quod libertatis, quod est gloriae, nil reliquit. Civem denique in peregrinum, filium in mercenarium, in egenum locupletem, liberum mutavit in servum, junxit porcis a patre piissimo quem sejunxit, ut serviret coenoso pecori, qui pietati sanctae parere contempsit. Congregatis, inquit, omnibus, adolescentior. Adolescentior iste plane non aetate, sed sensu; qui congregavit bona patris, et abiit longe plus mente quam loco; ut dato, non ac cepto pretio misere se venderet servituti. Sic mercator ad talem contractum pervenit, qui parentum debitum nescit solvere, qui vicem nescit redhibere generanti. Est penes patrem dulcis conditio, libera servitus, absoluta custodia, timor laetus, blanda ultio, paupertas dives, secura possessio. Namque ad patrem labor respicit, fructus redundat in filios. Dissipavit, inquit, substantiam suam. Quae composita fuerant patre moderante, prodigente filio dissipantur; ut vel tarde sapiat patrem custodem, non incubatorem fuisse substantiae. Vivendo luxuriose. Mortalis est ista vita; quia moritur virtutibus: qui vitiis vivit, sepelitur famae, perit gloriae: qui manet turpitudini, crescit infamiae. Et posteaquam consumpsisset omnia, facta est fames valida in regione illa. Luxuriae, ventri, gulae, fames tortor apponitur: ut ibi ultrix poena saeviat, ubi poenalis reatus exarserat. Facta est fames valida. Ad talem finem semper voracitas tendit, ad talem pervenit terminum fugienda voluptatis effusio. Et ipse coepit egere. Filium data facit egere substantia, quae divitem negata servasset: ut penes se deficeret habendo, qui penes patrem abundaverat non habendo. Et adhaesit uni civium regioni illius, et misit illum in villam suam, ut pasceret porcos. Sic invenit qui se negat patri, qui se committit extraneo: ut sentiat severum judicem, qui fugit indulgentissimum provisorem. Affectionis desertor, pietatis refuga, deputatur porcis, porcis addicitur, porcorum traditur servituti, porcorum pascua lutulenta percurrit, inquieti gregis teritur, et maculatur excursu, ut sentiat quam miserum sit, amarum quam sit, quietis paternae beatitudinem perdidisse. Et cupiebat implere ventrem suum de siliquis quas porci manducabant, et nemo illi dabat. Quam crudele ministerium, quia neque convivit porcis, qui vivit porcis! Miser, qui squallentis pecoris deficit et esurit in saginam! Miser, qui squallentis cibi cupit, nec impetrat qualitatem! His edocti, instructi talibus, maneamus in domo patris, matris in gremio perduremus, cognatorum constringamur amplexibus, viscera nos paterna constringant, ne nos ad supradicta mala pertrahat adolescentiae miseranda libertas. Sepiat nos paterna reverentia, matris componat affectio, cognatorum custodiamur affectibus. Inter propinquorum lumina non valent delicta versari. Propinquorum quot oculi, tot lucernae. Dies est aspectus matris: sol, patris rutilat in vultu. Unde viventi inter tot virtutum luces, criminum tenebrae propinquare non possunt. Sed mensa patris nos alit virtutis cibo, salutis epulo, deliciis honestatis et gloriae. Et quia latius nos de hac parabola dicere cogit prolixa series lectionis, quis sit pater in donando facilis, facilior in recipiendo; quis sit frater fratris tristissimus in salute; quis sit adolescentior abscessu insipiens, sapientissimus in regressu, sequenti sermone votis communibus inquiremus.
SERMO II. De eisdem, ubi de reditu filii ad patrem.
Luxuriosum filium, filium patris piissimi desertorem, quae perculerint mala in tantum, ut fame tabidum porcorum se dederit servituti, superiore, quo valuimus, sermone perstrinximus. Nunc ejus reditum, nunc ejus poenitentiam, meliore jam voto, verbis laetioribus prosequamur. In se, inquit, reversus dixit: Quanti mercenarii patris mei abundant panibus (Luc. 15, 17), etc. In se reversus est, in se ante redit, ut rediret ad patrem, qui a se ante recesserat, cum recessit a patre. A se migrat, et ab homine totus transit in bestiam, paternae pietatis immemor, gratiae genitoris oblitus. Quanti mercenarii patris mei abundant panibus, ego autem hic fame pereo. Fames revecat quem saturitas exsularat; fames illi patrem dedit sapere, cui copia tulerat sentire genitorem. Et si tantum praestitit vel invita fames, probate quid voluntarium possit conferre jejunium. Oneratus venter ad vitia cor deponit, premit mentem, ne supernam valeat sentire pietatem. Corpus, inquit, quod corrumpitur, aggravat animam, et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem (Sap. IX, 5).. Unde et Dominus: Attendite ne graventur corda vestra crapula et ebrietate (Luc. XXI, 34). Vacuandus est ergo venter moderatione jejunii, ut exoneratus animus possit ad alta pertendere, conscendere ad virtutes, possit ad ipsum pietatis auctorem totus aliger pervolare. Hoc Elias probat, qui Dominici continuatione jejunii defaecatus a carnali pondere, mortis victor evolavit ad coelum (III Reg. XIX, 8; IV Reg. II, 11). Surgam, et ibo ad patrem meum. Jacebat qui dixit, surgam: intellexit lapsum, sensit ruinam, jacere se turpis luxuriae respexit in lubrico, et ideo exclamat: Surgam, et ibo ad patrem meum. Qua spe? qua fiducia? qua confidentia? Qua spe? Illa qua pater est. Ego perdidi quod erat filii; ille quod patris est non amisit. Apud patrem non intercedit extraneus, intus est in patris pectore ipse qui intervenit et exorat affectus. Urgentur patris viscera iterum filium genitura per veniam. Ibo ad patrem reus: sed pater viso filio cooperit mox reatum: dissimulat judicem, qui magis vult implere genitorem; et sententiam cito vertit in veniam, qui redire cupit filium, non perire. Surgam, et ibo ad patrem meum, et dicam illi: Pater, peccavi in coelum et coram te. Confessio patrem pandit, genitorem loquitur poenitudo. Peccavi in coelum et coram te. Cui peccatur in coelo, non terrenus pater est, sed et coelestis, ideo adjecit: Coram te. Cui in coelo, et in terra, ante oculos sunt omnia quae geruntur. Peccavi in coelum et coram te, et jam non sum dignus vocari filius tuus. Peregre profectus est iste, et in regionem longinquam fugit, sed accusatores suos, sed testes suos, divini patris oculos non refugit. Hoc David clarius aperit, sic dicendo: Quo ibo a spiritu tuo? et a facie tua quo fugiam? Si ascendero in coelum, tu illic es; si descendero infernum, ades; Si sumpsero pennas meas diluculo, et habitavero in postremo maris. Etenim illuc deducet me manus tua, et tenebit me dextera tua (Psal. CXXXVIII, 7-10). Videt iste per totum mundum nuda Dei oculis delicta consistere: non coelum, non terram, non maria, non abyssum, non ipsam noctem, Deo velare posse peccata. Sentit quantum sit sceleris, mali quantum, in ipso Dei peccare conspectu, et ideo clamat: Tibi soli peccavi, et malum coram te feci (Psal. L, 6) . Unde et iste adolescentior similiter vociferatur, et clamat: Peccavi in coelum et coram te, et jam non sum dignus vocari filius tuus. Non dicit: Non sum dignus esse filius tuus, sed non sum dignus vocari filius tuus; quia vocari ad gratiam pertinet, esse ad naturam. Audi Apostolum dicentem: Ab eo qui vos vocavit in gratiam suam (Galat. I). Hic ergo adolescentior, quia perdiderat quod erat naturae judicat se quod est gratiae non mereri. Fac me sicut unum de mercenariis tuis. Ecce potestatis suae filius quo devenit? voluptas luxuriae, adolescentiae libertas, ecce filium quo promovit? Fac me sicut unum de mercenariis tuis. Ut locatione annua servitus innovetur, ut labore jugi conditio conducta deteratur, ut die toto in opere suspiret miserae verna mercedis, ut sit semper venditor sui, nec umquam negare suam valeat servitutem. Et hoc petit, quia qui penes extraneum servam senserat libertatem, penes patrem credit sibi futuram liberam servitutem. Jam nunc, fratres, vellem lectionis hujus aperire mysterium, si non me revocaret istius utilitatis intentio: quia vos video non quasi nostra audire debito cum dolore, sed quasi extranea intellectu transvolare festino. Nostra, nostra, et omnibus profutura nobis semper loquitur Christus; et ob corrigendos nos mystica frequentat exempla Dominus, qui pater suorum voluit esse servorum, qui magis amari voluit quam timeri, qui panem vitae se dedit ipsum, qui sanguinem suum in poculum salutis effudit. Praeteritis comparationibus praesentes corrigit et futuros, ne bonum patrem, ne genitorem pium deserentes, ad mundi longinqua et nimis peregrina tendamus, ibique vivendo luxuriose substantiam totam salutis dissipemus et vitae; omnibusque consumptis famem spei gravissimam perferamus, et sic nos primario regionis illius, hoc est, desperationis auctori diabolo jam tradamur: et ille nos mittat in villam suam, hoc est, ad hujus saeculi illecebrosas convalles; mittat ad pascendos porcos, eos videlicet qui proni semper in terram vivunt ventri, et aestus carnis in volutabro luti temperant, in coeno premunt, refrigerant in gurgite vitiorum. Quod autem mercenarios suos mittat ad porcos, facit hoc insatiata crudelitas, quae contenta non est homines criminosos fieri, nisi eos vitiorum duces, criminum faciat et magistros. Cum eos tales fecerit, non sinit eos ex ipso porcorum cibo pastuque saturari: ut esurientes vitia plus delinquant, luxuriosos satietas capere non potest, voluptas nescit expleri. Unde nos cum bono patre simus, permaneamus apud genitorem pium, ut et diaboli laqueos possimus evitare, et bonis patris jugiter perfruamur. Profunda post scrutabimur, quia communioni et moribus plus debemus.
SERMO III. De eisdem, ubi de occursu patris ad filium.
Filii luxuriosi abscessum, regressum, culpam, poenitentiam percucurrimus hactenus sermone geminato: occursum modo patris, bonitatem patris, patris ineffabilem misericordiam prosequamur. Surgens, inquit, venit ad patrem suum; cum autem esset longe, vidit illum pater suus, et misericordia motus est, et accurrit, et cecidit super collum ejus, et osculatus est illum. Surgens, venit ad patrem suum (Luc. XV, 20). Surrexit iste mentis et corporis de ruina: surrexit de profundo inferni, coeli alta contingens: apud coelestem patrem filius surgit plus de venia, quam corruit de reatu. Surgens, venit ad patrem suum. Venit non gressu pedum, sed mentis incessu: longinquus terreni itineris non indiguit, quia compendia viae salutaris invenit. Divinum patrem nescit viarum cursu quaerere, qui fide quaerens, mox sibi illum invenit esse praesentem. Surgens, venit ad patrem: cum autem esset longe. Quomodo longe est is qui venit? quia nondum pervenit. Iste qui venit, venit ad poenitentiam, sed nondum pervenit ad gratiam; venit ad domum patris, sed nondum pervenit ad gloriam pristini, vel habitus, vel honoris. Cum autem esset longe, vidit illum pater suus. Vidit Pater ille qui in altis habitat, et humilia respicit, et alta a longe agnoscit (Psal. CXII, 5, 6). Vidit illum pater suus. Pater vidit illum, ut et ille patrem posset attendere; patris visus illustravit filii venientis aspectum, ut tota fugaretur obscuritas quae circumfusa fuerat de reatu. Non sunt tales tenebrae noctis quales illae sunt quae de confusione veniunt peccatorum. Audi prophetam dicentem: Comprehenderunt me iniquitates meae, et non potui videre (Psal. XXXIX, 13). Et alibi: Iniquitates meae gravatae sunt super me (Psal. XXXVII, 5). Et post: Et lumen oculorum meorum non est mecum (Ibid., 11) . Nox sepelit hesternum lumen; peccata sensum; animum membra confundunt. Nisi ergo coelestis pater redeuntis filii radiasset in vultu, et totam confusionis caliginem respectus sui lumine sustulisset, numquam divini vultus vidisset iste filius claritatem. Vidit eum de longe, et misericordia motus est. Movetur misericordia, qui loco non potest dimoveri; accurrit, non progressu corporis, sed pietatis affectu. Cecidit super collum ejus. Non lapsu viscerum, sed compassionis. Cecidit super collum ejus, ut erigeret sic jacentem. Cecidit super collum ejus, ut amoris onere, onus tolleret peccatorum. Venite ad me, inquit, omnes qui laboratis et onerati estis. Tollite onus meum super vos, quia leve est (Matth. XI, 28, 29, 30). Videtis quia filius juvatur istius patris onere, non gravatur. Cecidit super collum ejus, et osculatus est eum. Sic pater judicat, sic emendat, sic peccanti filio dat oscula, non flagella. Delicta non videt vis amoris, et ideo pater peccata filii redemit osculo, clausit amplexu, ne nudaret pater filii crimina, pater filium ne foedaret. Pater sic curat filii vulnera, ne filio cicatricem, naevum filio ne relinquat. Beati, inquit, quorum remissae sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peccata (Psal. XXXI, 1). Si adolescentis hujus factum displicet, horret abscessus: nos a tali patre nullatenus discedamus. Aspectus patris fugat crimina: expellit noxam: cunctam nequitiam et tentamenta propellit. Certe si abscessimus: si substantiam patris totam luxuriose dispersimus nos vivendo: si quidquid usquam commisimus facinoris et delicti, si ad impietatis praeruptum totum, totam venimus ad ruinam, surgamus aliquando, et ad talem patrem, tali invitati redeamus exemplo. Cum autem videret eum, misericordia motus est, et accurrit, et cecidit super collum ejus, et osculatus est illum. Rogo quis hic desperationis locus? Quae hic excusationis occasio? hic simulatio quae timoris? Nisi forte timetur occursus: terret osculum: turbat amplexus, et capere ad vindictam, non recipere ad veniam pater creditur, cum filium trahit manibus, claudit gremio, ligat lacertis. Sed hanc cogitationem debellatricem vitae, salutis inimicam expugnant nimis, nimis auferunt quae sequuntur: Dixit autem pater ad servos suos, cito proferte stolam primam, et induite illum, et date annulum aureum in manus ejus, et calceamenta in pedibus ejus, et adducite vitulum saginatum, et occidite, et manducemus, et epulemur, quia hic filius meus mortuus erat, et revixit: perierat, et inventus est. His auditis, adhuc moramur; adhuc non redimus ad patrem? Cito proferte stolam primam, et induite illum. Sustinuit filii crimina, qui non sustinuit nuditatem: hinc est quod a servis ante vestiri voluit filium, quam videri: ut soli patri nota esset nuditas: quia pater solus videre filii non poterat nuditatem. Cito proferte stolam primam. Pater hic qui in secundis esse non passus est peccatorem, plus de venia quam de justitia gaudium vult habere. Cito proferte stolam primam. Non dixit, unde venis? fuisti ubi? ubi sunt quae tulisti? quare tantam gloriam tanta turpitudine commutasti? sed: Cito proferte stolam primam, et induite illum. Videtis quia delicta non videt vis amoris. Tardam misericordiam pater nescit. Delicta qui discutit, prodit. Et date annulum in manu ejus. Paterna pietas contenta non est innocentiam reparare solam, nisi pristinum restituat et honorem. Et date calceamenta in pedibus ejus. Quam pauper rediit qui ditatus abscesserat, et de tota substantia calceamenta in pedibus non reportat. Date calceamenta in pedibus ejus. Ne vel in pede remaneret deformitas nuditatis; certe ut calceatus anterioris vitae rediret ad cursum. Et adducite vitulum saginatum. Communis vitulus non sufficit, nisi fuerit pinguis, nisi fuerit saginatus; vitulus pinguis testatur paternae pinguedinem charitatis. Et adducite vitulum saginatum, et occidite, et manducemus, et epulemur: quia hic filius meus mortuus fuerat, et revixit; perierat, et inventus est. Historiam loquimur adhuc, et jam cogitamus arcanum nudare mysterium. Mortuus filius, vituli suscitatur ex morte, et unus vitulus totius familiae funditur in saginam. Sed differendum est, ut senioris dolorem vetustum, vetustiorem fratris invidiam prosequamur.
SERMO IV. De eisdem, ubi de livore senioris filii in prodigum redeuntem.
De junioris filii reditu et salute gaudentes, semoris flebiliter pandimus, et dolemus invidiam, qui summum frugalitatis bonum extremo zeli malo perdidit et livoris. Erat, inquit, filius ejus senior in agro, et cum veniret, et appropinquaret domui, audivit symphoniam et choros, et vocavit unum de servis, et interrogavit quae haec essent. Isque respondit: Frater tuus venit, et occidit pater tuus vitulum saginatum, quia salvum illum recepit. Indignatus est autem, et nolebat introire. Erat, inquit, filius ejus senior in agro. Erat in agro terram percolens, se desertans, duritiam solvit cespitis, cordis perdurat affectum, sentes eradicat et gramina, stimulos invidiae non evellit. Sic in segete cupiditatis fructum zeli colligit et livoris. Et cum veniret, inquit, et appropinquaret domui, audivit symphoniam et choros. Invidum fugat symphonia pietatis, chorus charitatis excludit, et quem venire ad fratrem, et appropinquare domui, vocat ratio naturae, hunc pervenire zelus non sinit, livor non patitur introire. Invidia malum vetustum, prima labes, antiquum virus, saeculorum venenum, causa funeris. Haec in principio ipsum angelum ejecit, et dejecit de coelo. Haec de paradiso hominem principem nostrae generationis exclusit. Ipsa hunc seniorem fratrem paterna seclusit e domo. Haec Abrahae progeniem, populum sanctitatis, ad auctoris suae caedem, ad mortem sui Salvatoris armavit. Invidia intestinus hostis, non carnis quatit muros, non elidit septa membrorum, sed in ipsam cordis arietat arcem, et antequam viscera sentiant, ipsam dominam corporis animam praedo capit, et adducit inclusam. Si ergo volumus coelestem mereri gloriam, si paradisi beatitudinem possidere, si aeterni Patris inhabitare domum, si volumus rei coelestis parricidii non teneri, pervigili fide, luce spiritus tetras invidiae pellamus, et excludamus insidias, invidiam totis armorum coelestium viribus comprimamus: quia sicut nos Deo jungit charitas, a Deo invidia sic sejungit. Pater ergo illius egressus coepit rogare ipsum. Cor patris anxium variis arctatur motibus filiorum, et inter diversos pignorum casus, genitoris pietas stupefacta discurrit; quia videt fratrem fratris reditu mox fugari, et salute alterius sibi alterum mox perire; ac moerorem longum brevi gaudio pensatum invidiae livore turbari. O zeli tumor, duos non capit domus ampla germanos! Et quid mirum, fratres? Fecit invidia, fecit ut mundi tota duobus esset angusta fratribus latitudo, namque ipsa Cain junioris erexit in mortem (Genes. IV), ut esse solum zeli livor faceret, quem primum fecerat lex naturae. At ille respondens, dixit patri suo: Pater, ecce tot annis servio tibi. Sic sapit qui patris audet judicare pietatem. Ecce tot annis servio tibi. En patri filius nascendi beneficia, qua servitute compensat. Numquam mandatum tuum praeterivi. Hoc tibi non tua innocentia, sed patris venia dedit, quia multa charitate delicta filii maluit tegere quam nudare. Et numquam mihi dedisti haedum, ut cum amicis meis epularer. Fratri invidus animus gratus esse non potest patri; et paternae largitatis memor non est, qui est fraternae immemor charitatis. Hoedum sibi datum negat, qui substantiae partem totam tempore divisionis accepit. Tunc enim cum frater junior dari sibi substantiae peteret portionem, pater ambobus totum fratribus mox divisit, evangelista dicente, Et divisit illis substantiam. Sed invidus simulat semper: mentitur invidus semper. Et numquam mihi dedisti haedum, ut cum amicis meis epularer. Amicos paternos suos esse non computat: hos non amicos, sed extraneos credit a quibus vidit in patris gratiam se amari. Sed posteaquam filius tuus hic, qui devoravit substantiam suam cum meretricibus, venit, occidisti vitulum saginatum. Hic rediisse fratrem dolet, non dolet periisse substantiam; nec damni causa quaeritur, sed livoris: qui fratrem redeuntem de suo decorare debuit, non debuit de perdito sic foedare. In filio est substantia patris tota; et ideo nil pater perdidit, filium cum recepit. Frater credidit damnum, qui rediisse conspicit cohaeredem. Et quando invidus non avarus, quando quidquid habet alter se computat perdidisse? At ipse dixit illi, Fili: tu semper mecum es, et omnia mea tua sunt; epulari autem, et gaudere oportebat quia frater tuus hic mortuus fuerat, et revixit; perierat, et inventus est. O quid facit vis amoris! quamvis malo filio non esse nescit, non esse non potest pater; videt filium degenerasse animo; videt paternae pietatis, paterni generis nil habere, et tamen nuncupat filium; suadet effectum; ad gratiam vel spem revocat largitatis, dicendo: Tu semper mecum es, et omnia mea tua sunt. Hoc est dicere: Patere filium rediisse patri, permitte patri filium suscepisse; nec ille aliud quam patrem quaesivit, qui veniens non filii, sed loco mercenarii voluit collocari, dicens: Pater, peccavi in coelum et coram te; et jam non sum dignus vocari filius tuus: fac me sicut unum de mercenariis tuis. Sint tibi omnia, illi sufficit pater; et ne quid tibi de praesentibus, de veteribus existimes imminutum, illi nova et futura perquiram. Certe si consilium patris sequeris et praeceptum, participa praesentia cum fratre; ut cum ipso tibi communia sint futura. Gaude ergo, et inventum gaude, ut ille te gaudeat non periisse. Sed jam sermonem historicum concludamus, ut postea quae sunt mystica, quae profunda, Christo revelante, pandamus.
SERMO V. De eisdem, Judaeum et Gentilem figurantibus.
Callidi debitoris est et inverecundi saepe pacta non solvere, et patientissimum creditorem longa et artifici cavillatione protelare. De abscessu, de reditu luxuriosi filii, quintus est hic sermo nobis, qui historicum sensum, sicut promisimus, ad mysticam et singularem deitatis intelligentiam conabimur attollere. Vos orate ut quia in tanto credito sum minus per me idoneus debitor, per Deum vobis idoneus solutor existam. Homo quidam habuit, inquit, duos filios. Posteaquam Christus nostrae carnis suscepit onus, et Deus induit exuvias humanas, veraciter se Deus hominem vocat; Dominus patrem vere se duorum nuncupat filiorum, quia humanitati permixta deitas, deitati consociata pietas, miscuit hominem et Deum; quae Dominum univit in patrem. Hic ergo homo, pater hic, duos filios habuit conditoris beneficio, non necessitate generantis, duos filios habuit, quos non emeruit esse, sed jussit: quia Christus sic in oculis nostris fuit homo, ut Deus semper in majestatis suae maneret arcano. Duos filios habuit. Duos scilicet populos, Judaicum Gentilemque; sed Judaicum seniorem prudentia legis fecit; Gentilem paganitatis stultitia reddidit juniorem. Quia sicut sapientia dat canos, ita quidquid viri est, tollit insipientia. Hunc ergo juniorem mores praestitere, non aetas: seniorem illum non tempora fecerunt esse, sed sensus. Et dixit, inquit, adolescentior ex illis patri: Pater, da mihi portionem substantiae quae me contingit. Cognitorem pectoris, non voce petit iste, sed voto; quia a Deo bona malave reportat propria voluntas in nobis. Denique iste cum patre possessor totius sortis, ad partem propria voluntate pervenit, dicendo: Da mihi portionem substantiae quae me contingit. Et quae est ista portio? quae est? Habitus, sermo, scientia, ratio, judicium, quae hominem prae caeteris animantibus in terrena habitatione contingunt: hoc est, juxta Apostolum, lex naturae. At ideo divisit illis substantiam, dando juniori quinque ista quae diximus, beneficia naturae; seniori quinque legis libros divinitus inscribendo: per quae substantia impar merito, numero par esset; humanum teneret ista ordinem, divino illa subsisteret instituto; utraque tamen lex filios utrosque ad notitiam patris perduceret, ad reverentiam sui servaret auctoris. Et non post multos dies, inquit, congregatis adolescentior omnibus, peregre profectus est in regionem longinquam; et ibi dissipavit substantiam suam vivendo luxuriose. Diximus juniorem non tempora fecisse, sed mores; et ideo dixit: Non post multos dies. Quia cum principio ipso mundi festinavit Gentilitas ad idolorum patriam; ad longinquam diaboli regionem animo est peregrinata, non loco; per elementa vanis est pervagata cogitationibus, non est corporeis motibus jactata per terras: namque coram patre sine patre erat; et cum in se esset, non erat secum. Hinc est quod luxuriosus per desiderium secularis eloquentiae, per scholarum lupanaria, per trivia sectarum, dissipavit Dei Patris dementi disputatione substantiam. Et cum consumpsisset conjecturis quidquid erat sermonis, scientiae, rationis, judicii, egestatem summam, famem magnam cognoscendae veritatis miserrimus sustinebat: quia philosophia quaerendae divinitatis indixit laborem; veritatis inveniendae fructum contulit nullum. Hinc est quod adhaerebat primario regionis illius, a quo mittebatur in istud saeculum, hoc est in unam multarum superstitionum villam; ut pasceret porcos, id est daemones, qui dicunt Domino: Si ejicis nos, mitte nos in porcos (Matth. VIII, 31). Ut pasceret daemones thure, victimis, sanguine, falsarum responsionum mercedem pro tali labore relaturus. Occidebatur pecus ut quod vivum nil scierat, divinaret occisum; et loqueretur ex fibris mortuum, quod numquam fuerat ore prolocutum. Verum cum nil divinum, nil salutare profuturum, nil Gentilis inveniret in talibus, desperans de Deo, de providentia, de judicio, de futuris, ab schola ad ventris se deponebat ingluviem, cupiens saturari de siliquis quas porci manducabant. Hoc norunt Epicurei, qui cum Platonicas et Aristotelicas percurrerent scholas, nullamque illic aut divinitatis aut scientiae invenirent disciplinam, Epicuro se tradunt ultimo desperationis et voluptatis auctori. Et manducant siliquas, hoc est, voluptatibus corporis male dulcibus inhiant, et pascunt daemones, qui semper corporum vitiis saginantur et sordibus: quia sicut Domino qui se jungit, unus spiritus est (I Cor. VI, 17), ita qui se jungit diabolo, est daemon unus. Sed hic junior quamvis cuperet, non tamen saturabat de siliquis istis ventrem suum. Quare? quia nemo illi dabat. Diabolus quidem volebat per famem scientiae, per voluptatum difficultatem, Gentilem reddere avidiorem ad illicita perquirenda, ad perpetranda delicta: sed Deus pater ideo permisit esurire Gentilem, ut erroris occasio salutis fieret argumentum: namque Judaeum sic reliquit, ne perderet; et gentilem sustinere passus est famem, ut rediret. Redit autem ad patrem, et clamat: Pater, peccavi in coelum et coram te. Rediisse juniorem ad domum patris, et clamare Deum patrem vox Ecclesiae quotidiana testatur: quae dicit: Pater noster, qui es in coelis (Matth. VI, 9). Peccavi in coelum et coram te. Peccavit in coelum, dum in coelo solem, lunam, sidera, deos esse blasphemat, et haec eadem profanat adorando. Et jam non sum dignus vocari filius tuus, fac me sicut unum de mercenariis tuis. Hoc est dicere quia non mereor jam filii gloriam, vel veniae, consequar pro mercenario labore mercedem. Et cui honor sobolis perit, saltem vitalis maneat in quotidiano pane substantia. Sed pater occurrit, et occurrit longe. Cum adhuc impii essemus, Christus pro nobis mortuus est (Rom. V, 8, 9). Occurrit pater, occurrit in filio, cum per ipsum de coelo descendit, et pervenit ad terras. Pater, inquit, qui me misit, mecum est (Joan. VIII, 19). Cecidit super collum ejus. Cecidit, cum per Christum divinitas tota nostra decumbit, et incumbit in carne. Et osculatus est eum. Quando? quando misericordia et veritas obviaverunt sibi: justitia et pax osculatae sunt se (Psal. LXXXIV, 11). Dedit stolam primam. Illam quam Adam perdidit, immortalitatis gloriam sempiternam. Posuit annulum in manu ejus. Annulum honoris, titulum libertatis, insigne pignus spiritus, signaculum fidei, arrham coelestium nuptiarum: audi Apostolum: Desponsavi vos uni viro virginem castam exhibere Christo (II Cor. XI, 2). Et calceamenta in pedibus ejus. Ut essent calceati pedes in praedicatione Evangelii, ut essent beati pedes evangelizantium pacem (Rom. X, 15). Et occidit ei vitulum saginatum. Illud de quo David cantabat, Et placebit Deo super vitulum novellum cornua producentem et ungulas (Psal. LXVIII, 32). Occiditur patre vitulus sic jubente, quia Christus Deus Dei Filius occidi sine Patris voluntate non poterat: audi Apostolum, Qui proprio Filio non pepercit, sed pro omnibus nostris tradidit illum (Rom. VIII, 31). Hic est vitulus qui in epulum nostrum quotidie ac jugiter immolatur. Sed frater senior, sed senior filius veniens ex agro, populus legalis, messis quidem multa, operarii autem pauci (Luc. X, 2): audit in domo patris symphoniam, audit choros, et introire non vult (Luc. X). Hoc quotidie oculis nostris intuemur. Nam venit Judaeus ad domum patris, id est, ad Ecclesiam; stat foris per invidiam, audit Davidicam citharam personare, audit ex concentu prophetico symphoniam, ex populorum vario conventu choros audit, et introire non vult, per invidiam stans foris. Dum gentilem fratrem pristinis judicat et horret ex moribus, ipse paternis bonis se eximit, ipse se paternis excludit gaudiis. Quod autem dixit: Ecce tot annis servio tibi, et numquam mandatum tuum praeterivi, et numquam dedisti mihi haedum, tacendum potius quam loquendum esse jam diximus, quia Judaeus loquitur: et non facientis verba sunt, sed tumentis. Pater egreditur, et dicit filio, Fili, tu semper mecum es. Quomodo? per Abel, per Henoch, per Sem, per Noe, per Abraham, per Isaac, per Jacob, per Moysem, per omnes sanctos, per quos Judaica generatio in Evangelio lecta derivatur, cum dicit: Abraham genuit Isaac, Isaac genuit Jacob (Matth. I, 2). Et omnia mea tua sunt. Quemadmodum? Quia tibi lex, tibi prophetia, tibi templum, tibi sacerdotium, tibi sacrificia, tibi regnum, tibi munera, tibi (quod est super omnia) natus est Christus. Sed quia tu per invidiam perdere vis fratrem, paternas epulas, patris gaudia dignus es non habere. Angusto sermone res latissimas, non ut voluimus aperire potuimus; sed scientiae vestrae intellectui vestro lata sunt quae in sermone nostro videntur angusta. Non sit haec ingrata, simplex et occulta collatio, quae nos res mysticas et excelsas non narrare, non declamare, sed aperire compulit et explanare.
SERMO VI. De laetitia ob inductionem gentium ad fidem et gratiam. In psalmum XCIX.
Quoniam redeunte filio juniore familia tota choros egit, coelestem cecinit symphoniam, convenit et nos hodie psalmum sumere, dare tympanum, ponere organum, citharam tangere, et ad tantum Dei Patris gaudium melodiam Davidicam personare. Jubilate Deo, inquit, omnis terra (Psal. XCIX, 1). Quid est, quod intelligentia hujus exsultationis inquirit? Quid est, quod post tanta deitatis, tam terribilia, tam mirifica praecepta terra nunc vocatur, et invitatur ad jubilum? Jubilate, inquit, Deo, omnis terra. Quid aliud est, nisi quod posteaquam terribilis Deus mitissimi pastoris elegit officium, personam pastoris induit, ut vagos populos, palantes plebes, dispersas longe lateque gentes, velut errantes oves in unum pastor misericors congregaret, immo ut nationes feras, praedam mortis, carnis cibum, potum sanguinis, bestiarum furorem sitientes, ad usum lactis, ad cibum graminis, ad ovium totam duceret et redderet lenitatem? Terrae omni pastoralem mandat, et imperat disciplinam, dicendo, Omnis terra, jubilate Deo. Sicut militem tuba terribilis producit ad bellum, sic oves ad pascua dulcedo jubilationis invitat. Bellandi ergo fremitum pastorali lenitate mitigare convenit, ut gentes tam mitis gratia salvaret, quas diu peremerat feritas naturalis. Quod autem pastoris bonus esset reditus cum ad terras veniret Christus, clamavit ipse hodie: Ego sum pastor bonus; pastor bonus animam suam ponit pro ovibus suis (Joan. X, 11). Hinc est quod adjutores, quod socios ad curam totius orbis ipse magister inquirit, dicendo, Jubilate Deo, omnis terra. Hinc est quod oves suas Petro vice sua, ut pasceret, ad coelum remeaturus, commendat. Petre, inquit, amas me? Pasce oves meas. Et ut tenuia redditus primordia non cogeret potestate, sed pietate portaret, repetit: Petre, amas me? Pasce oves meas. Commendat oves, ovium commendat germina, quia fecunditatem gregis sui pastor praescius noverat jam futuram. Petre, amas me? Pasce oves meus (Joan. XXI, 16, 17). Istis ovibus collega pastoris Petri Paulus pio pastu plena lactis ubera porrigebat, dicendo: Lac vobis potum dedi, non escam (I Cor. III). Sensit hoc Rex beatus; et ideo pro balatu clamat, Dominus pascit me, et nihil mihi deerit: in loco viridi ibi me collocavit: super aquam refectionis educavit me (Psalm. XXII, 1, 2). Post juges ergo bellorum gemitus, post tristem sanguinis vitam, evangelicae pacis ad pascua jam redeunti versiculus, sequens laetitiam annuntiat servituti. Erat homo peccati servus, erat captivus mortis, erat mancipium daemonum, erat idolorum vernula, erat vitiorum verbero, erat criminum compeditus. Sic malis dominis talibus tantisque exhibebat homo malam et miseram servitutem. Quando homo non sub peccato tristis? Quando non sub morte lugens? Quando non sub daemonibus pallens? Quando non sub idolis tremens? Quando non sub vitiis suspectus? Quando non sub criminibus desperatus? Et ideo homo dabat extrema suspiria, quando tales, tam crudeles dominos jugiter sustinebat. Propheta ergo videns nos a talibus liberatos, et revocatos ad obsequium Creatoris, ad Patris gratiam, ad unius boni Domini liberam servitutem, merito exclamat: Servite Domino in laetitia: intrate, inquit, in conspectu ejus in exsultatione. Intrate non loco, sed corde. Intrate in conspectu ejus in exsultatione. Quia quos ejecerat reatus, quos expulerat conscientia, gratia reducit, intromittit innocentia: Intrate in conspectu ejus in exsultatione. Qui ingreditur in conspectu ejus in exsultatione, est a reatu liber, est de praemio persecurus. Tamen quid est quod hortatur? quod suadere nititur hic propheta? Intrate in conspectu ejus in exsultatione. Quis in conspectu Dei liber? divinis in oculis quis mentitur? Quis exsultans ante terrorem majestatis supernae? Archangeli tremunt, pavent angeli, potestates metuunt, in faciem coeli proruunt seniores; elementa fugiunt, solvuntur saxa, montes defluunt, terra tremit, et homo terrae quam intrepidus intrabit? et adhuc consistit exsultans? unde est quod propheta hoc nos debere facere sic praesumit? unde est? Ex eo quod sequitur: Scitote, inquit, quod Dominus ipse est Deus. Quia Dominus ille Deus est, qui fuit in carne nostra pusillus; hinc est quod ille Dominus Deus est, qui fuit in cunabulis nostris capax; dulcis in gremio, mitis in habitu, in nostro contubernio blandus. Et ideo, Intrate in conspectu ejus in exsultatione. Quia totum pavorem divinitatis, totum metum judicis in habitum nostrum abdidit, providenti locavit aspectu: ut ingressus non poenas judicis metuat, sed parentis praesumat amplexum. Et quomodo non exultet qui genitorem reperit, quem timuerat cognitorem? Intrate in conspectu ejus in exsultatione: scitote quod Dominus ipse est Deus, ipse fecit nos, et non ipsi nos. Inanis est patris matrisque labor, nisi in germine affuerit opus et auctoritas Conditoris. Manus tuae, inquit, fecerunt me, et plasmaverunt me (Psal. CXVIII, 37). Et alibi, Tu formasti me, et posuisti super me manum tuam (Psal. CXXXVIII, 5). Ergo quod nascimur, quod sumus, non debemus ipsi nobis, quia totum debemus Auctori. Nos autem populi ejus, et oves pascuae ejus. Probatum est in proverbiis saepissime quia coelitus venerit pastor, qui errantes oves, et lethali gramine sauciatas superno jubilo vitalia revocaret ad pascua. Intrate, inquit, portas ejus in confessione. Sola est confessio, quae nos fidei facit introire per januam. Atria ejus in hymnis: confitemini illi, laudate nomen ejus. Diximus, quod nobis esset jam positis intra domum patris assumenda coelestium canticorum spiritualis symphonia, ut sit nobis in ingressu confessio, sint in atriis hymni, sit laus in penetralibus, ubi tota Deitatis inhabitat plenitudo. Confitemini illi, laudate nomen ejus. Confitemini illi, quia Deus est, laudate nomen ejus. Per quod salvati sumus: in quo coelestis, terrestris, infernaque genuflectit, et diligit Dominum Deum creatura. Quia suavis est Dominus. Unde? quia in aeternum misericordia ejus. Vere suavis est per misericordiam, per quam solam totius mundi amarissimam dignatus est auferre sententiam. Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi. Et usque in saeculum saeculi veritas ejus. Deus enim salva veritate miseretur, qui sic dat peccatis veniam, ut justitiam in ipsa miseratione rationeque custodiat, qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.
SERMO VII. De hypocrisi et eleemosyna. In illud Matthaei VI: Cum jejunatis, nolite fieri sicut hypocrytae tristes.
Ubi Deus Dominum mutavit in patrem, voluit charitate magis quam potestate regnare, et amari maluit quam timeri: unde paterno monuit affectu, ne quid nobis de labore justissimo deperiret. Evangelista sic ait: Cum jejunatis, nolite fieri sicut hypocritae tristes; exterminant enim facies suas, ut videantur ab hominibus jejunantes. Amen dico vobis, perceperunt mercedem suam (Matth. VI, 16). Hypocrisis subtile malum, secretum virus, venenum latens, virtutum fucus, tinea sanctitatis. Adversa omnia nituntur viribus suis, armis suis pugnant, impugnant palam: unde et caventur tam facile quam videntur. Hypocrisis secura simulat, fallit prospera, curiosa mentitur, et crudeli arte virtutes truncat mucrone virtutum: jejunium jejunio perimit, oratione orationem evacuat, misericordiam miseratione prosternit. Hypocrisis cognata febri frigido poculo propinat ardorem. Quod corporibus est hydrops, hypocrisis animabus, hoc est: hydrops bibendo sitit, hypocrisis inebriata sitit. Exterminant enim facies suas, ut videantur hominibus jejunantes. Hypocrisis dum cupit captivare oculos, oculis fit ipsa captiva. Exterminant enim facies suas. Et si facies exterminant, ornamentum corporis quod manebit? Vere sicut Dominus dixit: Si lumen quod in te est, tenebrae sunt, ipsae tenebrae quantae erunt (Matth. VI, 5)? Hypocrita, sit licet tibi facies inculta, neglecta cutis, tristis vultus, exterminatus aspectus, nec ab hominibus invenisti laudem et apud Deum fructum jejunii perdidisti. Hypocrita, elaborasti jejuniis ut labor tibi jejunii non prodesset. Hypocrita, abstinentiae fluctus intrasti, continentiae conscendisti undas, enatasti jejunii pelagus; et in ipso portu jejunii naufragasti: quia non comparasti lucrum, sed mercatus es vanitatem, qui de Dei credito humanum negotium perfecisti. Hinc est quod Deo redditurus es rationem, qui ab hominibus percepisti miserae laudis usuram. Fratres, fugiendum est virus, pestilentia cavenda, quae de remediis creat morbos, conficit de medicina languorem, sanctitatem vertit in crimen, placationem facit reatum, generat de propitiatione discrimen. Hypocrisim qui fugerit, vincit; qui incurrerit, cadit. Fugiamus hypocrisim, fugiamus, fratres: sit nostrum de simplicitate jejunium, de innocentia sit sanctum, de puritate purum, de sinceritate sincerum, sit hominibus occultum, ignotum diabolo, Deo notum. Thesaurum qui non abscondit, prodit; virtutes proditae non manebunt. Virtutes sicut proditores suos deserunt: sic suos instant custodire custodes. Ergo jejunium quod contra vitia prima virtus est nobis, in arce pectoris collocetur: quia illo in interioribus praesidente, vitia nos quatere in exterioribus non valebunt. Hoc Christus, ut Christianus habere possit, hortatur cum dicit: Tu autem cum jejunas, unge caput tuum, et faciem tuam lava, ne videaris hominibus jejunans, sed Patri tuo qui est in abscondito, et Pater tuus qui videt in abscondito, reddet tibi. Cum dicit, Unge caput tuum, et faciem tuam lava: non ut coma capitis illecebroso redundet unguento, serius magister injungit, neque faciem nitescere solito vult lavacro; sed habitu prandentis vult celari jejunium Christiano, quia Christianum vindicare non vult artifici moerore jejunium. Sed ad coepta redeamus. Unge caput tuum, et faciem tuam lava, ne videaris ab hominibus jejunans, sed Patri tuo, qui est in abscondito. Sic non voluptuosos indulget aspectus, sed vultus qui simulantur excludit: facies moerore dejecta invitat famam, non jejunium voluntarium profitetur. Si vult, quare tristis? Si non vult, jejunus quare? Merito tali poena vivit, qui sibi facit de virtute vitium, mendacium de veritate, de mercede dispendium, de remissione peccatum. Agricola si non impresserit cultrum, si sulcum non defoderit, si non exciderit sentes, si gramina non evulserit, si in tuto semina non locarit, sibi mentitur, non terrae; nec terrae facit damnum, sed sibi non facit fructum: et ita se vacuat, ita decipit, impugnat ita, qui terrae manu fallaci mentitur. Quid faciet? quid habebit? quid inveniet? qui Deo, esuriente carne, hypocrisi luxuriante, mentitur? Quia agricolae fecimus mentionem, sciat ille sustinere se laborem incassum, se nihil habiturum, qui premens jejunii aratrum, et abscindens gulae gramina atque eradicans luxuriae sentes, misericordiae semina nulla jactaverit. Hoc Dominus aperire voluit, qui de jejunio docens, mox ista subjecit: Nolite thesaurizare vobis thesauros in terra, ubi aerugo et tinea demolitur, et ubi fures effodiunt et furantur. Sed thesaurizate vobis thesauros in coelo, ubi neque aerugo, neque tinea demolitur, et ubi fures non effodiunt, nec furantur. Quid tam paternum? quid sic veniens de amore? quod tam providum de charitate consilium? nihil tibi perire vult, qui tua in thesauris coelestibus vult reponi. Quam securus dormit, qui Deum suorum meruit habere custodem! Quam nescit curas, quam deponit angores, quam non est anxius, quam servorum caret fastu, qui sua patri servanda committit! Quomodo paterna servat affectio, quod timor non potest sic servare servilis: pater cum dat sua filiis, non minuit commendata filiorum. Quid sit pater, nescit; nescit se filium, qui non credit patri. Tineam non excludunt claustra, sed claudunt; et generant, non repellunt: rubiginem nutriunt servata, non vitant; quia quod de re nascitur, non vitatur. Ubi est necessitas, fures deesse non possunt. Qui ergo inter tineas, rubiginem, fures, sua ponit, exponit quae sua sunt, non reponit. Sicut de vestimento tinea, rubigo de metallo, de necessitate fures nascuntur: ita de divitiis avaritia, cupiditas de quaestu, de habendo habendi ardor acquiritur. Qui ergo vult avaritiam vincere, divitias proroget, non reponat. Praemittamus, fratres, thesauros nostros in coelum; sint vectores pauperes, qui possunt sinu suo quae nostra sunt ad superna portare. Nemo de fraude dubitet bajulorum: tua est ista transvectio, per quam nostra ad Deum Deo fidejussore portantur: cui est omnis honor et gloria, virtus et imperium, et gratiarum actio in omnia saecula saeculorum, Amen.
SERMO VIII. De jejunio et eleemosyna.
Gubernator prudens a littore cum navim solvit, cum mare transiturus intrat fluctus, domus, patriae, conjugis, pignorum, curas deponit, et ita totus mente, corpore, sensu, nauticis laboribus occupatur, ut et fluctuum possit superare discrimina, et stationem lucrosi portus periculi victor intrare. Sic nos fratres ingressi iter abstinentiae, jejunii pelagus, quadragesimae viam, navim corporis nostri solvamus a littore mundano; saecularis patriae renuntiemus curis; in crucis arbore tota mentis vela tendamus; virtutum funibus, sapientiae remis, gubernaculis disciplinae, navigii nostri muniamus incessum. Et subducti terris speculemus coelum: ut ducatu signorum coelestium inter liquidos calles latentis viae inoffensum tramitem tenere possimus; ac si gubernante Christo, flante Spiritu sancto, evictis voluptatum spumis, superatis vitiorum fluctibus, decursis criminum procellis, transvectis scopulis peccatorum, atque omnium delictorum naufragiis evitatis, Paschae portum, lucrum vitae, gaudia resurrectionis intremus. Verum quia per campos nudos, per falsos vortices, per incertas solitudines, acturi sumus viam, nobis tota est escae et potus portanda substantia: imponamus abundantem misericordiam nostrae sitarchiae profuturam. Fratres, esurit jejunium, jejunium sitit, quod non pietatis cibo pascitur, quod potu misericordiae non rigatur. Alget jejunium, jejunium deficit, quod non eleemosynae vellus tegit, quod non miserationis operit vestimentum. Fratres, quod est terris ver, hoc misericordiam scimus esse jejunio. Sicut verni flatus tota facit germina florere camporum: ita misericordia tota jejunii semina producit in florem, in coelestem messem totam jejunii facit fructificare virtutem. Quod oleum lucernae est, hoc jejunio pietas, sicut lucernae lumen olei pinguedo succendit, et moderato pastu facit illud ad totius noctis solatium perlucere: sic pietas facit splendere jejunium, et ad totam radiare continentiae claritatem. Quod diei sol est, hoc eleemosyna noscitur esse jejunio. Sicut jubar solis clariorem perficit diem, et totam nubium dispergit obscuritatem: sic eleemosyna jejunii sanctificat sanctitatem, totamque cupiditatis noctem lumine pietatis excludit. Ac ne multis immorer, quod est anima corpori, jejunio largitas hoc habetur. Sicut enim mortificatur corpus, e corpore anima cum recedit: ita mors est jejunii, largitatis abscessus. Est quidem jejunium vitiorum mors, vita virtutum. Est jejunium pax corpori, membrorum decus, ornamentum vitae. Est jejunium robur mentium, vigor animarum. Est jejunium castitatis murus, pudicitiae propugnaculum, civitas sanctitatis. Est jejunium schola meritorum, magisterii magisterium, disciplinarum disciplina. Est jejunium ecclesiasticae viae viaticum salutare. Est jejunium invictus Christianae militiae principatus. Sed in his virtutibus jejunium tunc viget, tunc vincit, tunc triumphat, cum duce misericordia pugnat. Misericordia et pietas jejunii sunt alae, per quas tollitur, et portatur ad coelum, sine quibus jacet, et volutatur in terra. Jejunium sine misericordia simulacrum famis est, imago nulla est sanctitatis; sine pietate jejunium occasio est avaritiae, non est propositum parcitatis: quia parcitas ista, quantum siccatur in corpore, tantum tumescit in sacculo. Jejunium sine misericordia non est veritas, sed figura: ubi autem misericordia, ibi et veritas: probante propheta, cum dicit: Misericordia et veritas obviaverunt sibi (Psal. LXXXIV, 11).Jejunium sine misericordia non est virtus, sed hypocrisis, dicente Domino: Vos autem cum jejunatis, nolite fieri sicut hypocritae tristes; exterminant enim facies suas, ut videantur ab hominibus jejunantes (Matth. VI, 16). Qui non jejunat pauperi, Deo fingit; qui jejunans prandium suum non erogat, sed reponit, cupiditati probatur jejunare, non Christo. Jejunantes ergo fratres prandium nostrum reponamus in manu pauperis, ut servet nobis manus pauperis, quod venter nobis fuerat perditurus. Manus pauperis Abrahae sinus est; ubi quidquid pauper acceperit, mox reponit. Thesaurus coeli est manus pauperis, quod suscipit ne in terra pereat, reponit in coelum. Thesaurizate, inquit, vobis thesauros in coelo (Matth. VI, 20). Manus pauperis est gazophylacium Christi, quia quidquid pauper accipit, Christus acceptat. Da ergo, homo, pauperi terram, ut accipias coelum. Da nummum, ut accipias regnum. Da micam, ut accipias totum. Da pauperi, ut des tibi: quia quidquid pauperi dederis, tu habebis; quod pauperi non dederis, habebit alter. Clamat Deus misericordiam volo (Ose. VI, 6). Qui, quod vult Deus, Deo negat, a Deo sibi quod desiderat, vult negari. Misericordiam volo. Homo, petit Deus; sed tibi, non sibi. Misericordiam volo. Humanam misericordiam petit, ut largiatur divinam. Est in coelis misericordia, ad quam per terrenas misericordias pervenitur. Domine, inquit, in coelo misericordia tua (Psal. LIII, 6). Dicturus causam in judicio Dei, patronam tibi misericordiam, per quam liberari possis, assume. Qui de patrocinio misericordiae certus est, de venia sit securus, de absolutione non dubitet. Misericordia non solum causam praevenit, anticipat cognitorem, sed etiam sententiam revocat, absolvit addictos. Quod Ninivitae probant (Jonae III), quos jam sententiae subjectos, poenae traditos, ad victimam stantes, morti deditos, misericordia sic rapuit, sic tenuit, sic praevenit, ut maluerit Deus deduci sententiam, ne misericordiae quid negaret. Stabat quidem et tunc pro causa jejunium, aspergebat cineres, sternebat cilicium, dabat gemitus, fundebat lacrymas: et quod non poterat excusare verbis, luctibus temperabat, sed non valuit mutare sententiam, nisi perorans misericordia subvenisset. Misericordia et peccatores liberat, et restituit sanctos: quia nisi affuisset misericordia, etiam David cum adulterat, amiserat prophetiam (II Reg. XI); et Petrus cum negat, apostolici ordinis perdiderat principatum (Matth. XXVI); et Paulus cum blasphemat, remanserat persecutor. Fatetur hoc Paulus cum dicit: Qui primus blasphemus fui, et persecutor, et injuriosus: sed misericordiam consecutus sum (I Tim. I). Fratres, per misericordias pauperum misericordiam comparemus, ut possimus esse a poena liberi, de salute securi. Beati, inquit, misericordes: quia ipsi misericordiam consequentur (Matth. V). Gratis misericordiam sperat ibi, qui hic non fecerit misericordiam. Qui facit misericordiam, currit ad praemium; qui non facit misericordiam, decurrit ad poenam.
SERMO IX. De eisdem. In illud Matthaei: Attendite, ne justitiam vestram faciatis coram hominibus.
Agit nobiscum Deus, agit in hoc saeculo, ne quid nobis pereat in futuro: sicut ex ipso lucet principio lectionis. Attendite, inquit, ne justitiam vestram faciatis coram hominibus, ut videamini ab eis: alioquin mercedem non habetis apud Patrem vestrum, qui in coelis est (Matth. VI, 1). Et quomodo quod fit ab hominibus coram hominibus non fit? patentis justitiae latet sensus, publici operis quod secretum? Qui potest celare radios solis justitiae poterit occultare fulgorem. Justitia lux rerum consiliis non velatur obscuris. Justitia cum sibi facto claret, omnes illustrat exemplo. Et quid est quod eam Dominus coram hominibus fieri non vult, per quam statum capiunt res humanae? Et ubi est illud: Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum qui in coelis est (Matth. V, 16)? Quomodo justitiam vult celare, cujus opera vult sic elucere? Fratres, hic praeceptio coelestis vult jactantiam tollere, auferre pompam, vanitatem demere, submovere inanem gloriam: sic justitiam vult celare. Justitia, quae per se sibi abundat ad gloriam, spectaculum populi, vulgi laudes, favores hominum, mundi gloriam non requirit: a Deo genita, coelum spectat; in oculis agit divinis; supernis virtutibus mixta semper a Deo solo, ut glorificetur, exspectat. Sed haec est justitia, quae ex Deo est; illa vero justitia quae est hypocrisis, justitia non est: mentitur oculis, fallit aspectum, videntibus illudit, decipit audientes, seducit turbas, trahit populos, famam vendit, emit clamorem, fit saeculo, Deo non fit, mercedem rapit praesentem, praemium non quaerit in futuro, caecat oculos, caeca ipsa non videns vult videri: propter quam caecitatem Christus praesenti sic inchoat in praecepto. Attendite. Hoc est, ne gestiatis attendi. Ne justitiam vestram faciatis coram hominibus. Quare? Ne videamini ab eis. Et si visi fueritis, quid? Mercedem non habetis apud patrem vestrum, qui in coelis est. Fratres, hic Dominus non judicat, sed exponit, pandit cogitationum dolos, secreta mentium nudat, injuste justitiam tractantibus, modum justae retributionis indicit. Justitia, quae se humanis oculis locat, divini patris non potest exspectare mercedem: voluit videri, et visa est; voluit hominibus placere, et placuit; habet mercedem quam voluit; praemium quod habere noluit, non habebit. Qua vero de causa sint haec praemissa, ex sequentibus audiamus. Cum facis eleemosynam, noli tuba canere ante te, sicut hypocritae faciunt. Bene tuba, quia talis eleemosyna hostilis est, non civilis, non misericordiae dedita, sed clamori: seditionis vernula, non alumna pietatis; ostentationis nundinatio, non commercium charitatis. Eleemosynam quisquis ostendat, insultat. Tu, inquit, cum facis eleemosynam, noli tuba canere ante te, sicut hypocritae faciunt in Synagogis, et in vicis, ut glorificentur ab hominibus. Amen dico vobis receperunt mercedem suam. Audistis quemadmodum notat eleemosynam in conventu, in plateis, in triviis, non impensam ad levamen pauperum, sed hominum propositam ad favorem, ut probentur misericordiam vendere, non donare. Fugienda est hypocrisis, fugienda, fratres, quae captiva gloriae, verecundiam pauperum non relevat, sed fatigat; quae de gemitu inopis pompam suae gloriationis inquirit, quae suam laudem dilatat pauperis ex dolore; quae de miseria petentis famam suae ostentationis expandit. Sed dicit aliquis: Ergo in conventu, in plateis, in triviis neganda est misericordia? non praebendus est victus? Plane, et in omni loco, et in omni tempore facienda est misericordia, praebendus est victus, nuditas est tegenda; sed sic quomodo docuit misericordiae auctor, ut misericordia non terrae sit nota, sed coelo; non hominibus insinuata, sed Deo. In plateis, in triviis suum pietas habet secretum: e contra platea est, trivium est, cum in secreto facit hypocrita nil secretum. Fratres, Deus monendo sic vota culpat, non loca; sensum, non opera; studium, non datorem: arguit largientem ad suam famam, non ad pauperis famem; judicat non ubi facias, quando facias, sed qualiter facias: quia Deus de cordibus, non de manibus facta metitur; et de sensu, non de locis operum colligit qualitatem. Misericordiam coram se solum vult fieri, qui solus est misericordiae et remunerator et testis; et qui dicit: Esurivi, et dedistis mihi manducare (Matth. XXV, 55). Vult in paupere sibi dari: et qui vult sibi dari, vult quod datum est se debere; et qui vult se debere quod datum est, vult largientibus nil perire. Deus parva poscit, maxima redditurus. Unde homo si in paupere Deo feneras, testes homines non requiras: fides arbitros non requirit. De accipientis fide disputat, qui sine mediatoribus nil dat; qui credita diffamat, urit verecundia debitorem. Ergo, homo, daturus Deo, da secreto; ut quod dederis, non sit oneris, sed honoris. Ob hoc ad te venit tuus ditator in paupere, ut eum non dubites accepta reddere, qui tibi gratis dedit habere quod dares. Quam vero in paupere sit verecunda paupertas, qui largitatis tuae quaerat secretum, aperit ipse, cum dicit: Te autem faciente eleemosynam, nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua. Putas quam vult nescire alterum, qui teipsum qui facis vult aliqua tui parte nescire? Nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua. Sicut sunt nobis in dextera parte virtutes, ita nobis pars vitiorum in sinistra. Ergo ut opus est dexterae quod facit tacitus dator; quod facit dator garrulus, hypocrisis est sinistrae. Hypocrisis, dolus, simulatio, fraus, mendacium, elatio, tumor, jactantia, insistunt nobis, et imminent a sinistris. Quoties ergo nobis cum bonitate, pietate, cum misericordia causa est, nesciat hoc sinistra. Sinistra est quae nobis animarum praelia semper indicit, et ne virtutes in effectum veniant elaborat. Ne sit pietas, impietas agit; ne eleemosyna vincat, cupiditas pugnat: furit avaritia, ne misericordia convalescat; ne innocentia, puritas, simplicitas, sanctitas regnet, hypocrisis sola confligit, quam Christus a nobis tali praedicatione secludit: Te autem faciente eleemosynam, nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua. Fratres, in hoc saeculo fugiamus quae a sinistris sunt, si in futurum a dextris desideramus astare, et audire: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum, quod vobis paratum est ab origine mundi (Matth. XXV). Homo, da in terra pauperi, quae tibi manere vis in coelo. Homo, commilita hic pauperi, si vis ibi regnare cum ipso Domino nostro Jesu Christo, qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.