Summulae de dialectica/4

by Ioannes Buridanus

Ioannes Buridanus

Summulae de dialectica

TRACTATUS IV

saeculo XIII

editio: ed. Hubien
fons: utoronto.ca

TRACTATUS III	TRACTATUS V

4

 SDD 4: TRACTATUS DE SUPPOSITIONE

      SDD 4.1: DE DIFFERENTIA SIGNIFICATIONIS ET SUPPOSITIONIS

SDD 4.1.1

Tractatus sequens erit de suppositionibus et quibusdam annexis eis. Et primo dicemus de differentia significationis et suppositionis. Et non intendo loqui de significatione uocis naturaliter, quia ex talibus uocibus non formamus propositiones, sed solum intendo loqui de significatione uocis ad placitum. Nec intendo, quantum ad hoc Summulae de dialectica, loqui de suppositione materiali, quia sic omnis uox litterata, quamuis non imposita ad aliquid significandum, potest supponere, sed solum intendo loqui pro nunc de suppositione prout uox secundum significationem sibi impositam potest uel non potest supponere.

Quia non est propositionis supponere, sed termini qui est subiectum uel praedicatum, ideo post tractatum de terminis praedicamentalibus debet sequi iste quartus tractatus, qui est de suppositionibus et quibusdam annexis eis. Et continebit iste tractatus sex capitula. Primum erit de differentia inter significationem, suppositionem, uerificationem et appellationem; secundum erit de multis diuisionibus uocum significatiuarum ad placitum, ut appareat quae possunt supponere et quae non; tertium erit de communibus modis et diuisionibus suppositionum, quartum erit in speciali de suppositionibus terminorum relatiuorum, quintum erit de appellationibus, et sextum erit de ampliationibus et restrictionibus.

Primum capitulum continet quattuor partes. Prima proponit intentum, secunda declarat differentiam significationis et suppositionis, tertiam differentiam suppositionis et uerificationis, et quarta differentiam suppositionis et appellationis; secunda incipit ibi "dicto ergo modo", tertia ibi "uerificatio autem", quarta ibi "appellatio autem".

Prima pars est satis manifesta. Proponit enim intentionem tractatus in summa, quod de suppositionibus et quibusdam annexis eis, ut quod de significationibus, uerificationibus, appellationibus, ampliationibus et restrictionibus. Proponit etiam quod statim erit determinandum in isto capitulo de differentia significationis et suppositionis. Proponit etiam de qua significatione intendendum sit in hoc capitulo et de qua non, et similiter de qua suppositione et de qua non. Et haec plana sunt in textu.

Sed etiam addendum est quod hic non intendimus de supponere prout est reddere suppositum uerbo apud grammaticum. Quia sic potest ita bene supponere iste terminus 'chimaera' sicut iste terminus 'homo'; aeque enim est congrua haec oratio 'chimaera currit' sicut haec 'homo legit', et non est ita prout apud logicum de suppositione intendimus. Etiam si dico 'homo est animal', ita bene 'animal' supponit sicut 'homo', quod non est sic de suppositione apud grammaticum.

SDD 4.1.2

(l) Dicto ergo modo capiendo 'significationem' et 'suppositionem', differunt significatio et suppositio quia cuiuslibet dictionis quae non materialiter sumpta est pars propositionis interest significare et audienti eam conceptum aliquem constituere secundum institutionem sibi ad placitum datam. (2) Sed non omnis talis dictionis est supponere, quia solus talis terminus est innatus supponere qui aliquo demonstrato per istud pronomen 'hoc' aut aliquibus demonstratis per istud pronomen 'haec' potest uere affirmari de illo pronomine. Ideo iste terminus 'chimaera' non potest supponere, quia quocumque demonstrato falsum est dicere 'hoc est chimaera' et, similiter, quibuscumque demonstratis, falsum est dicere 'haec sunt chimaera'.

Ista pars continet duas clausulas, unam de significatione, aliam de suppositione.

Quantum ad primam, notandum est quod data fuit nobis uirtus uociferandi finaliter ut possemus aliis significare conceptus nostros, et datus fuit nobis auditus finaliter ut nobis significarentur conceptus uociferantium. Ita loquitur Aristoteles, in fine libri de Anima, dicens "auditum enim habet animal ut significetur aliquid sibi; linguam autem habet ut significet aliquid alteri"; et per 'linguam' intendit uirtutem uociferatiuam, quaecumque illa fuerit. Et sic patet quod uox significatiua debet significare audienti conceptum proferentis et debet in audiente constituere conceptum similem conceptui proferentis, nisi frustra uel deceptorie proferatur, aut forte solum propter propriam delectationem quae est in audiendo se ipsum, sicut est de eo qui solitarie cantat, aut propter aliquam talem causam. Tamen manifestum est quod omnino disputantes et proferentes hoc intendunt, scilicet quod uoces eorum praedicta duo operentur.

Sciendum est etiam quod uoces significatiuae naturaliter non ponuntur in propositionibus, quia se ipsis, sine formatione alicuius propositionis, innatae sunt facere sensum perfectum in audiente ad hoc idoneo. Sed etiam nec illa uox quae uocatur 'non significatiua' intrat propositionem, scilicet illa uox quae nec naturaliter nec secundum impositionem sibi ad placitum datam significat aliquid, nisi forte se ipsam uel conceptum sui ipsius, ut 'bu','ba'. Talis enim nec est nomen nec uerbum nec syncategorema; ideo ad nihil deseruiret in propositione, nisi sumeretur materialiter. Si enim dico 'bu currit', haec non est propositio, quia haec uox 'bu' non habet significationem, nec modum significandi secundum quem posset reddere suppositum uerbi; si tamen sumeretur materialiter, bene esset propositio, ualens istam 'haec uox 'bu' currit.

Quantum uero ad secundam clausulam, quae est de suppositione, apparet mihi quod sit satis manifesta, nisi quod iunior posset dubitare, quia iste terminus 'deus' potest supponere, et tamen quocumque demonstrato per istud pronomen 'hoc' non uerificaretur de illo pronomine, quia oporteret quod deus demonstraretur, quem demonstrare non possumus. Aliqui respondent quod licet deus non possit demonstrari ad sensum, tamen potest demonstrari ad intellectum. Vel possumus dicere quod ad hoc quod terminus possit supponere sufficit quod uere possit affirmari uel de tali pronomine, uel de relatiuo referente aliquem terminum priorem. Verbi gratia, uere dicimus 'prima causa est et ipsa est deus', uel etiam 'omnipotens non est malus et ipse est deus'; sic autem non est de 'chimaera', quia etiam si diceremus 'chimaera non est lapis et ipsa est chimaera', haec esset falsa 'ipsa est chimaera'. Ita tale pronomen relatiuum potest in propositio capi uice pronominis demonstratiui.

SDD 4.1.3

(1) Verificatio autem differt a suppositione, quia uerificatio proprie est propositionis et non termini, sed suppositio est termini et non propositionis. (2) Item, possibile est esse suppositionem terminorum in propositione sine uerificatione propositionis, tam in affirmatiuis quam in negatiuis, ut 'homo est asinus' uel 'homo non est animal'. (3) Item, potest esse in negatiuis uerificatio sine suppositione, ut 'chimaera non est hircoceruus'. (4) Sed necesse est in affirmatiuis ueris uerificationem propositionis esse pro aliquo uel aliquibus pro quo uel quibus termini supponunt; et si sit terminus distributus, oportet uerificationem esse pro omnibus pro quibus supponit si propositio debeat esse uera, et si non sit terminus distributus, sufficit pro aliquo uel aliquibus.

In hac tertia parte sunt quattuor clausulae. Prima dicit quod uerificatio est propositionis et non termini, quod est quia propositionis propria passio est esse ueram uel falsam. Omnis enim propositio est uera uel falsa et omne uerum uel falsum est propositio, prout logici utuntur istis nominibus 'uerum' et 'falsum'. Ita solet dici, et est uerum si loquatur de propositionibus mentalibus et de uero et falso principaliter dictis, et non secundum attributionem ad aliud simpliciter uerum uel falsum. Omnis enim propositio mentalis est uera uel falsa et omne simpliciter uerum uel falsum est propositio mentalis, prout de uero et falso loquitur logicus. Si enim propositio uocalis est uera uel falsa, hoc non est nisi in quantum significat mentalem ueram uel falsam proferentis uel constituit mentalem ueram uel falsam in animo audientis; et hoc est attributiue, sicut urina dicitur sana eo quod significat sanitatem animalis, uel cibus sanus quia est efficiens sanitatem animalis.

Sed tamen notandum est, ut uidetur mihi, quod de propositionibus uocalibus, quae dicuntur uerae uel falsae significatiue solum, ex eo quod repraesentant mentales ueras uel falsas, omnis propositio uocalis est uera uel falsa. Quia non est propositio uocalis nisi repraesentet propositionem mentalem, et omnis propositio mentalis est uera uel falsa; ideo omnis uocalis repraesentat uerum uel falsum; ideo omnis uocalis repraesentatiue, seu significatiue, est uera uel falsa.

Sed tamen credo quod non omnis uox quae est significatiue uera uel falsa sit propositio uocalis, quia instantia apparet de istis dictionibus impersonalibus 'legitur', 'amatur', 'tonat', 'pluit', 'ninguit', 'grandinat'; quaelibet enim earum repraesentat uerum uel falsum, et tamen nulla earum est propositio. Quia omnis propositio debet habere subiectum et praedicatum principales partes sui, et sic non est hic; et etiam quia omnis propositio est oratio, cum propositio describatur quod est oratio uerum uel falsum significans (loquendo de propositione uocali), et tamen nulla illarum dictionum est oratio, quia non conuenit sibi definitio orationis, scilicet cuius partes sunt significatiuae separatae. Sic ergo tales dictiones uocales sunt uerae uel falsae significatiue, quia repraesentant propositiones mentales ueras uel falsas, sed tamen non sunt propositiones neque orationes, quia non componuntur ex pluribus uocibus seorsum significantibus, quod requiritur ad hoc quod uox dicatur propositio uel oratio ultra illud quod oportet ei correspondere propositionem mentalem. Immo ex pacto disputantium, ipsi possunt consentire quod nihil plus uel aliud intelligant per hanc uocem 'A' quam per hanc uocem 'homo currit' quantum ad significationem ad placitum, et tunc sequitur, si est uerum dicere 'homo currit', quod est uerum dicere 'A', et tamen haec uox 'A' non est oratio nec propositio, cum non habeat partes per se significatiuas.

Tunc ergo quando dicebatur, in prima clausula, quod propositionis est uerificatio, et non termini, hoc erat intelligendum de mentalibus. Et si hoc uolumus intelligere de uocalibus, tunc 'termini non est uerificatio' id est 'nullus terminus est uerus uel falsus', capiendo 'terminum' pro eo quod significatiue sumptum potest esse subiectum uel praedicatum propositionis. Sed si caperemus 'terminum' pro dictione aequiualenti propositioni, tunc talis terminus posset dici uerus uel falsus significatiue, sicut et propositio uocalis.

Deinde etiam, quando dicebatur, in eadem prima clausula, quod termini est supponere, et non propositionis, hoc est uerum de propositione significatiue sumpta et de termino prout terminus dicitur subiectum uel praedicatum propositionis.

SDD 4.1.4

(1) Appellatio autem differt a suppositione, quia est dare terminum supponentem et non appellantem, sicut sunt termini recti de praedicamento substantiae, ut 'animal', 'planta', 'aurum', (2) et est dare terminum appellantem et non supponentem, ut 'chimaera', 'uacuum', uel hoc totum 'homo hinnibilis', (3) et est dare terminum appellantem et supponentem, ut 'album', 'pater', 'sedens', uel hoc totum 'homo albus', sed aliud appellat et pro alio supponit, ut 'album' supponit pro re quae est alba et appellat albedinem. (4) Omnis enim terminus pro aliquo supponens et aliud pro quo non supponit significans appellat omne illud quod significat aliud ab eo pro quo supponit, per modum adiacentis ei pro quo supponit.

Apparet quod ista quarta pars continet quattuor clausulas. Prima est de terminis supponentibus et non appellantibus, qui sunt termini recti de praedicamento substantiae; et hoc est quia non connotant alienam dispositionem cum substantia quam significant et pro qua supponunt. Et ita etiam est de multis terminis abstractis de praedicamento qualitatis, ut 'albedo', 'caliditas', 'humiditas'.

Sed dubitatur de terminis obliquis de praedicamento substantiae an supponant uel appellent. Et ego dico quod numquam, proprie loquendo, supponunt; quia nullus terminus, proprie loquendo, supponit nisi sit subiectum uel praedicatum propositionis, et obliquus non potest per se esse subiectum uel praedicatum propositionis, ut suppono. Unde patet quod quacumque re demonstrata non est uerum dicere 'hoc est lapidis', uel 'lapidem', nisi ad istum sensum, uel consimilem, 'hoc est lapidis' id est 'hoc est pars lapidis'; sed tunc 'lapidis' non supponit, sed hoc totum 'pars lapidis'. Ergo obliquus non potest esse per se subiectum uel praedicatum propositionis, unde apparet quod non supponit. Tamen dico quod obliquus bene appellat: quia si dico 'asinus Socratis currit', hoc totum 'asinus Socratis' supponit pro asino, et non pro alio quam pro asino, et tamen iste terminus 'Socratis' significat aliud ab asino; ideo iste terminus 'Socratis' appellat Socratem tamquam adiacentem asino, id est tamquam possidentem, licet non tamquam inhaerentem.

Sed etiam tu quaeres an dicendo 'animal rationale currit' sit ibi aliqua appellatio a parte subiecti. Et ego dico quod non, supposito quod 'animal' sit uere terminus de praedicamento substantiae et 'rationale' sit uere differentia specifica 'animalis', nullum accidens connotans; sed solum ibi est contractio suppositionis, sine appellatione dispositionis alienae. Et ita esset dicendo 'animal homo currit', uel dicendo 'animal quod est homo currit'; uel etiam dicendo 'animal quod non est homo currit': uidetur enim quod sic negatiue dicere non est nisi excipere, siue remouere, 'hominem' a suppositione huius termini 'animal'. Et si aliquis uult hoc uocare 'appellationem', placet mihi. Tamen terminus substantialis rectus per se sumptus bene supponit pro substantiis et nihil appellat.

Secunda clausula est de appellantibus et non supponentibus, ut 'chimaera', 'uacuum', 'homo hinnibilis'. Hoc apparet, quia quocumque demonstrato non est uerum dicere 'hoc est chimaera', uel 'hoc est uacuum', uel 'hoc est homo hinnibilis'. Sed in ista propositione 'homo hinnibilis currit', ista dictio 'hinnibilis' appellat potentiam ad hinniendum, non circa illud pro quo totum subiectum supponit, sed circa illud pro quo altera pars, scilicet 'homo', supponeret si per se sumeretur; et quia hoc appellatum non potest adiacere homini, ideo per hanc dictionem 'hinnibilis' non solum contrahitur suppositio 'hominis', sed tota aufertur. Ita est de isto termino 'uacuum', quod apparet si loco istius termini acciperetur definitio dicens quid nominis, scilicet 'locus non repletus corpore'. Iste enim terminus 'locus', si per se sumeretur in propositione, bene supponeret, sed propter appellationes terminorum appositorum remouetur suppositio. Et sic appareret de 'chimaera' si daretur definitio dicens quid nominis.

Tertia clausula est de termino supponente et appellante. Apparet enim quod 'album' supponit pro substantia et appellat albedinem tamquam illi substantiae inhaerentem.

Quarta clausula est una regula quae iam satis est manifesta ex dictis. Sed apponendum est quod ubi subiectum propositionis pro nullo supponeret, sicut est de illis dictis in secunda clausula, adhuc ibi bene esset appellatio eo modo quo dictum fuit in illa secunda clausula.

    SDD 4.2: DE DIVISIONIBUS VOCUM SIGNIFICATIVARUM AD PLACITUM

SDD 4.2.1

(1) Nunc uidendum est quae dictiones uel orationes possunt supponere et quae non. Et ad hoc uidendum ponendae sunt aliquae diuisiones uocum significatiuarum ad placitum, quia de aliis non curamus. (2) Et est prima diuisio quod quaedam sunt incomplexae, quae uocantur 'dictiones', et quaedam complexae, quae uocantur 'orationes'.

Hoc secundum capitulum est de pluribus diuisionibus uocum significatiuarum, quod continet sex partes, secundum quod in eo ponuntur sex diuisiones; secunda incipit ibi "secunda diuisio", tertia ibi "item uocum", quarta ibi "iterum uocum", quinta ibi "uox complexa", sexta ibi "nunc diuidendae".

Prima pars continet duas clausulas, quarum prima proponit intentionem capituli et est per se manifesta. Secunda diuidit uocem significatiuam in complexam et incomplexam, quae etiam est satis manifesta, nisi quod dubitatur de istis 'pluit', 'tonat', 'amatur', scilicet prout 'amatur' est uerbum impersonale; sed de hac dubitatione dictum est in praecedenti capitulo.

SDD 4.2.2

(1) Secunda diuisio est quod uocum incomplexarum aliae sunt praedicabiles et subiicibiles per se sumptae, ut 'homo', 'lapis', 'album', (2) aliae nec subiicibiles nec praedicabiles, ut 'non', 'ergo', 'sicut', (3) aliae praedicabiles et non subiicibiles, ut 'quodlibet', 'omne', 'nemo', 'nihil', et forte 'albus', 'niger'. (4) Sed nullae sunt subiicibiles quin sint praedicabiles.

Ista diuisio continet tria membra et remotionem quarti. Et constat quod primum membrum et secundum sunt satis manifesta. Sed tertium membrum et quarta clausula habent plus de dubitatione, scilicet quare omne subiicibile est praedicabile et non e conuerso.

Ad quod potest responderi notando primo quod in hac tota parte nihil intendimus de subiectione uel praedicatione uocum materialiter sumptarum, sed significatiue.

Et tunc dico primo de illis adiectiuis non substantiuatis in neutro genere quod secundum grammaticum non possunt reddere suppositum uerbo, ideo etiam non possunt esse subiecta propositionum, propter defectum congruitatis; sed uerbo iam habente suppositum, adiectiua possunt apponi ad designandum quid adiaceat subiecto uel ei pro quo subiectum supponit. Tamen uerum est quod adiectiuum substantiuatum in neutro genere potest esse subiectum, quia resoluitur in substantiuum et adiectiuum, ut 'album' id est 'res alba'.

Sed de istis terminis 'quodlibet', 'omne', 'nemo', 'nihil' et similibus est difficilius. Tamen de 'nemo' et 'nihil' dicendum est quod negatio sequens copulam propositionis non potest esse negans, immo solum est infinitans terminum cui apponitur. Unde haec est affirmatiua de praedicato infinito 'lapis est nullus homo', et ualet istam 'lapis est non homo'; negatio autem infinitans est bene pars subiecti uel pars praedicati. Sed negatio praecedens copulam potest esse negans si intelligatur cadere super copulam, et tunc se tenet ex parte copulae; ideo nec ponitur pars subiecti nec pars praedicati, sed potius pars copulae. Modo negationes implicitae in istis terminis 'nihil', 'nemo', 'numquam' et huius modi sunt impositae ad negandum si ponantur in principio propositionis, ubi potest poni negatio negans; ideo si dico 'nemo est lapis', propositio est negatiua, et subiectum est iste terminus 'homo', implicitus in hac dictione 'nemo'.

Sed de signis affirmatiuis, ut 'omnis', 'quilibet', quare non possunt ita bene esse partes subiectorum sicut praedicatorum? Potest dici quod signum distributiuum positum a parte praedicati nihil operatur super copulam uel super subiectum, ideo totaliter dicitur pertinere ad praedicatum. Sed positum a parte subiecti operatur super copulam et super praedicatum, confundendo ipsum, licet non distributiue, ideo nec ponitur esse pars subiecti nec pars praedicati, sed ponitur tamquam condicio totalis propositionis.

Sed tunc uidetur difficilius de signo particulari: quia nihil operatur super copulam uel super praedicatum si ponatur a parte subiecti, propter quod uidetur quod ita bene deberet poni pars subiecti, sicut esset pars praedicati si poneretur a parte praedicati.

Ad hoc possunt dari multae responsiones. Prima est quod signum particulare omnino frustra ponitur in propositione, siue a parte subiecti siue a parte praedicati, prout ista regula concederetur, scilicet quod indefinita et particularis aequipollent gratia formae, quia sic omnino nihil mutatur de summa propter additionem uel subtractionem signi; ideo nec debet reputari pars subiecti nec pars praedicati, nec aliqua condicio propositionis nisi frustratorie apposita.

Et ego ostendo quod illud signum particulare, etiam positum a parte praedicati, non sit pars praedicati. Quia istae duae gratia formae aequipollent 'B est A' et 'B est aliquod A'; ideo quaecumque contradicit uni contradicit alteri; modo constat quod ista 'nullum B est A' contradicit primae; ergo similiter contradicit secundae, et tamen non contradiceret ei si iste terminus 'aliquod' esset pars praedicati, quia iam non essent de eodem subiecto et eodem praedicato, quod tamen requiritur ad contradictionem formalem. Ideo uidetur mihi quod talis dictio posita siue in subiecto siue in praedicato non debet dici pars subiecti nec pars praedicati; uel si ponatur esse pars praedicati, ita debet poni pars subiecti, sed tamen pars frustratorie apposita, quia ea ablata nihil mutaretur de summa.

Sed alio modo signum particulare ponitur aliquando in propositione, uel etiam signum uniuersale, ad determinandum indefinitam, scilicet signum uniuersale ad designandum quod praedicatum uerificatur de subiecto pro omni eius supposito et particulare ad designandum quod ueritas sit pro aliquo et non pro omni, uel saltem quod ueritas sit nota pro aliquo et non sit nota pro omni; et propositio indefinita se habet ad hoc indifferenter. Unde sic proprie sumendo signum particulare leges bene ponunt differentiam inter propositionem particularem et indefinitam, et saepius per indefinitam intelligunt uniuersalem, et non particularem. Et isto modo signum uniuersale et particulare non deseruiunt ad subiiciendum, sed ad designandum quantitatem propositionis quando ponuntur a parte subiecti.

SDD 4.2.3

(1) Item, uocum incomplexarum quaedam sunt categorematicae, quaedam syncategorematicae et quaedam mediae, seu mixtae. (2) Dicuntur autem pure syncategorematicae quia praeter conceptus quos immediate significant nihil significant, nisi forte ea quae termini quibus adiunguntur significant, ut istae dictiones 'non', 'et', 'uel', 'ergo', et huius modi. (3) Dicuntur autem pure categorematicae quia non solum significant conceptus quos immediate significant, sed etiam res illis conceptibus conceptas, et sunt per se subiicibiles et praedicabiles, et nullum purum syncategorema includunt, ut 'homo', 'lapis', 'albedo', 'album' et huius modi. (4) Sed dicuntur mediae, uel mixtae quia significant praeter conceptus quos immediate significant res illis conceptibus conceptas, sed non sunt per se subiicibiles uel praedicabiles, uel quia implicant categoremata et syncategoremata, ut 'hodie', 'alicubi', 'nemo', 'nihil', 'secum', et multa alia.

Ista tertia pars continet quattuor clausulas. Prima est diuisio trium membrorum, quae apparebit per alias clausulas. Aliae tres clausulae declarant tria membra praedictae diuisionis.

Propter quarum declarationem, notandum est quod categorema dicitur uel a praedicando uel a significando. Si dicatur a praedicando, tunc omnis dictio dicitur pure categorematica si sit per se subiicibilis uel praedicabilis et quod nullum syncategorema includat; multae enim sunt dictiones praedicabiles quae non sunt pure categorematicae quia implicant negationes, ut 'nemo', 'nihil', et termini priuatiui. Si autem categorema dicitur a significando, tunc categoremata dicuntur quasi per se significatiua et syncategoremata dicuntur quasi non per se significatiua, sed cum alio; dicitur enim a 'syn' graece, quod est 'cum' latine, quasi cum alio significatiua.

Sed tamen oportet scire quod omnis dictio quae potest intrare propositionem est per se imposita ad aliquid significandum, scilicet ad significandum aliquem mentis conceptum, sicut a principio huius libri dicebatur, prout Aristoteles dicit, in libro Peri Hermeneias, quod ea quae sunt in uoce sunt earum quae sunt in anima passionum notae, id est signa. Unde quantum ad huius modi significationem non est differentia quin omnis uox ponenda in propositione habeat per se aliquam significationem sibi impositam ad placitum.

Sed ultra aliquae uoces sunt impositae ad significandum per se, ultra illos conceptus, res conceptas illis conceptibus, ut iste terminus 'asinus' asinos, iste terminus 'albus' albedinem et iste terminus 'hodie', uel 'cras', tempus aliquod. Et tales uoces uocantur 'pure categorematicae' si sint per se praedicabiles et nullum syncategorema includant, sed mediae, uel mixtae, si non sint per se praedicabiles aut aliquod syncategorema includant.

Aliae autem sunt uoces significatiuae quae ultra illos conceptus non significant per se res aliquas illis conceptibus conceptas, ut sunt copulae et negationes et signa distributiua. Unde istae propositiones 'deus est deus' et 'deus non est deus' nihil omnino aliud, plus aut minus significant ad extra quam iste terminus 'deus', dum tamen haec dictio 'est' sumatur praecise ut copula, sicut post dicetur. Nec ista oratio 'omnis homo est animal' plus uel minus uel aliud significat praeter conceptus animae quam ista 'nullus homo est animal'. Unde signa solum significant quo modo termini uocales et mentales eis correspondentes supponunt, nihil ultra significando. Et istae copulae 'est' et 'non est' significant diuersos modos complectendi terminos mentales in formando propositiones mentales, et illi modi complectendi sunt conceptus complexiui pertinentes ad secundam operationem intellectus, prout ipsa addit super primam operationem. Et ita etiam istae dictiones 'et', 'uel', 'si', 'ergo' et huius modi designant conceptus complexiuos plurium propositionum simul, uel terminorum, in mente, et nihil ulterius ad extra. Et tales uoces uocantur 'pure syncategorematicae' quia non sunt significatiuae ad extra nisi cum aliis, ad istum sensum quod totum aggregatum ex dictionibus categorematicis et syncategorematicis significat bene res extra conceptas, sed hoc est ratione dictionum categorematicarum.

SDD 4.2.4

Iterum, uocum incomplexarum quibusdam correspondent conceptus complexi et quibusdam conceptus incomplexi. Et illae quibus correspondent conceptus complexi possunt et debent exponi quantum ad quid nominis per orationes illis aequiualentes in significando. Illae autem quibus correspondent conceptus incomplexi non habent definitiones praecise exponentes quid nominis.

Notandum est quod dictiones quibus correspondent conceptus incomplexi sunt aliquae categorematicae, aliquae syncategorematicae. Credo enim quod illi conceptus a quibus sumuntur istae dictiones syncategorematicae 'et', 'uel', 'si', quamuis sint conceptus complexiui plurium propositionum uel terminorum, tamen non sunt complexi ex pluribus, sed simplices. Et ita etiam est de conceptu huius uerbi 'est' prout praecise sumitur tamquam copula. Unde sic est dictio pure syncategorematica; tamen forte prout connotaret certum tempus, iam exiret a simplicitate, nec esset purum syncategorema, prout alias dicetur. Verum est tamen quod bene sunt quaedam syncategoremata quibus correspondent conceptus complexi, ut 'tantum', 'solum', 'secundum quod', et syncategoremata implicita in 'incipit' et 'desinit', et huius modi. Ideo propositiones in quibus ponuntur indigent exponi per plures propositiones, ut 'tantum homo currit' exponitur quia homo currit et nihil aliud ab homine currit (ideo apparet quod haec dictio 'tantum' implicat apud conceptum sibi correspondentem copulam affirmatiuam et negatiuam, et distributionem in negatiua.

Termini etiam categorematici aliqui habent conceptus simplices correspondentes, ut 'homo', 'albedo', uel etiam 'album', et alii conceptus complexos, ut 'chimaera', 'uacuum'. Idem enim significat, et nihil plus uel minus, iste terminus 'uacuum' quam ista oratio 'locus non repletus corpore'. Immo, quia nomina imponimus ad placitum ad significandum, nos possumus cuilibet orationi imponere dictionem aequiualentem, ut quod idem aequiualenter intelligamus per istam dictionem 'A' sicut per istam propositionem 'homo currit', et tunc manifestum est quod isti dictioni 'A' correspondet conceptus complexus.

SDD 4.2.5

Vox complexa, quae dicitur 'oratio', alia est perfecta, alia imperfecta. Et perfectarum quaedam est propositio, ut 'homo currit', alia non, ut 'Petre, fac ignem', sicut a principio libri dictum fuit. Imperfectarum autem orationum quaedam sunt complexae ex uerbo et determinatione uerbi sine recto reddente suppositum uerbo, ut 'currit uelociter', aliae ex nomine substantiuo recto categorematico et aliquo alio apposito per modum determinationis, ut 'homo albus', uel 'asinus Roberti' uel 'equus qui ambulat', aliae ex pluribus substantiuis aliqua coniunctione coniunctis, ut 'homo et equus', 'equus uel asinus', aliae ex solo categoremate et syncategoremate, ut 'non homo', 'nullus homo', 'omnis homo', 'tantum Socrates'.

Omnia quae in ista parte posita sunt sunt manifesta per se. Et positae sunt omnes dictae diuisiones uocum significatiuarum ad placitum ad discutiendum quae earum possunt supponere et quae non. Et quia nulla uox potest supponere proprie nisi possit per se subiici uel praedicari, ideo oportebit uidere quae praedictarum possunt subiici uel praedicari et quae non. Et cum ego posueram in hac parte quattuor membra orationum imperfectarum, ego per hoc non intendo excludere quin multi sint alii modi complexionum, etiam in orationibus imperfectis, sed istos quattuor modos ego posui tamquam de quibus in proposito est magis considerandum, quia considerato de eis facile esset considerare de aliis.

SDD 4.2.6

(1) Nunc diuidendae sunt uoces quae possunt subiici uel praedicari ab illis quae non possunt, et etiam quae possunt supponere ab illis quae non possunt; et de hoc ponendae sunt regulae. (2) Prima est, sicut ante tactum fuit, quod omnis terminus possibilis supponere potest subiici uel praedicari in propositione categorica, sed non conuertitur. (3) Secunda regula est quod nulla dictio pure syncategorematica potest subiici uel praedicari per se. (4) Tertia regula est quod nullum nomen obliquum potest subiici uel praedicari per se. (5) Quarta regula est quod nullum uerbum potest subiici uel praedicari nisi uerbum infinitiui modi, quod bene subiicitur uel praedicatur, ut 'secare est agere'. (6) Quinta regula est quod omne nomen substantiuum et rectum, uel etiam adiectiuum rectum in neutro genere substantiuatum potest subiici uel praedicari; de adiectiuo autem non substantiuato est bene dubitatio inter doctores. (7) Sexta regula est quod nulla oratio perfecta potest subiici uel praedicari. (8) Septima regula est quod nulla oratio imperfecta primo modo potest subiici uel praedicari nisi uerbum sit infinitiui modi. (9) Octaua regula est quod omnis oratio imperfecta secundo modo potest subiici uel praedicari. (10) Nona regula est quod oratio imperfecta tertio modo potest subiici uel praedicari, sed forte non omnis talis. (11) Decima regula est quod oratio imperfecta quarto modo potest praedicari, sed non omnis talis potest subiici nisi syncategorema sit negatio infinitans, et non negans. (12) Undecima regula est quod nulla oratio imperfecta secundo modo potest supponere si illud quod positum est per modum determinationis repugnet substantiuo; sed si non repugnet, potest supponere. (13) Duodecima regula est quod de omni dictione cui correspondet conceptus complexus dicendum est sicut de oratione cui ipsa aequiualet, scilicet quae explicat quid nominis ipsius orationis. (14) Tertia decima regula est quod omne nomen substantiuum rectum et pure categorematicum cui correspondet conceptus simplex potest supponere. (15) Quarta decima regula est quod omne nomen infinitum quod potest esse subiectum uel praedicatum potest supponere. Et aliae multae possent dari regulae, sed istae sufficiant, quia uidentur principaliores.

Apparet manifeste quod ista longa pars continet quindecim clausulas, quarum prima proponit intentum et aliae quattuordecim sunt quattuordecim regulae, quarum aliquae sunt satis manifestae et aliquae sunt bene dubitabiles.

Prima regula est satis manifesta ex dictis prius et dicendis. Et secunda etiam communiter concessa est. Unde si dicamus 'quodlibet est aliquid' uel 'nihil est chimaera', non est credendum quod isti termini 'nihil' et 'quodlibet' sint pura syncategoremata ideo quia sunt substantiuata. Immo cum syncategoremate distributiuo implicant dictionem pure categorematicam, quae est subiectum propositionis; oportet enim resoluere 'quodlibet est aliquid' id est 'quaelibet res est aliquid', et similiter 'nihil est chimaera' id est 'nulla res est chimaera'.

Sed tertia regula habet maiorem dubitationem. Quia quam plurimi tenent quod obliquus potest esse subiectum propositionis et supponere solum, uidelicet quando ponitur in principio propositionis, scilicet antequam ponatur aliquis rectus. Verbi gratia, in hac propositione 'hominis asinus currit' dicunt quod haec sola dictio 'hominis' sit subiectum et totum residuum sit praedicatum uel se tenens ex parte praedicati uel copulae; et similiter, dicendo 'hominem asinus uidet', 'hominem' est totale subiectum et residuum se tenet ex parte praedicati. Sed omnes illi concedunt quod si rectus praecedat obliquum, tunc obliquus non est subiectum propositionis, sed rectus praecedens est subiectum, uel saltem pars subiecti, ut in ista propositione 'asinus hominis currit' hoc totum 'asinus hominis' est subiectum. Et illi habent pro se plures rationes, quas breuiter nunc recolligam.

Prima ratio est: quia haec est uniuersalis 'cuiuslibet hominis asinus currit'; ergo 'hominis' est ibi subiectum, et non 'asinus' nec hoc totum 'hominis asinus'. Consequentia patet: quia propositionis uniuersalis oportet subiectum esse distributum et nihil distribuitur ibi nisi 'hominis'. Sed antecedens probatur. Primo, quia eius contradictoria est particularis, scilicet 'alicuius hominis asinus non currit', et particularis non contradicit nisi uniuersali. Secundo, quia contrariae sunt uniuersalis affirmatiua et uniuersalis negatiua, et tamen istae sunt contrariae 'cuiuslibet hominis asinus currit' et 'nullius hominis asinus currit', quia eis conuenit lex contrariarum, et non contradictoriarum, nec subalternarum, nec subcontrariarum; possunt enim simul esse falsae, sed non simul uerae.

Item, suppono ex determinatione Aristotelis, primo priorum, quod iste est bonus syllogismus ex obliquis 'cuiuslibet hominis asinus currit, Socrates est homo; ergo Socratis asinus currit', et suppono etiam quod talis syllogismus est in prima figura, quia hoc uult Aristoteles et quia non posset poni in aliqua aliarum figurarum. Et ex istis suppositis sequitur iam quod haec est uniuersalis, sicut dicebatur, 'cuiuslibet hominis asinus currit', quia maiore exsistente particulari uel indefinita non ualet syllogismus in prima figura. Secundo, etiam sequitur quod 'hominis' est ibi subiectum: quia est in dicto syllogismo medium, et tamen in prima figura medium debet esse subiectum maioris et praedicatum minoris.

Item, syllogizetur sic 'omnem equum homo est uidens, equus regis est equus; ergo equum regis homo est uidens'. Tunc ego quaero quid in maiore est subiectum: utrum haec dictio 'equum' (et habeo propositum), uel haec dictio 'homo', uel aggregatum ex eis? Et tunc ego ostendo quod nec 'homo' nec aggregatum sit subiectum. Primo, quod 'homo' non sit subiectum patet: quia, sicut dicebatur, maior non esset uniuersalis, sed indefinita, et minor etiam esset indefinita, et ex ambabus indefinitis non ualet syllogismus. Iterum, si 'homo' esset ibi subiectum, tunc istae essent uniuersales 'equum omnis homo uidet' et 'equum nullus homo uidet'; ergo essent contrariae, quod est falsum, quia in casu possibili possunt simul esse uerae. Iterum, si 'homo' esset ibi subiectum, tunc oporteret quod iste terminus 'equum' esset praedicatum uel pars praedicati, quod uidetur impossibile, quia nec praedicatum nec aliqua pars praedicati debet in propositione praecedere subiectum et copulam, immo subiectum debet praecedere copulam et totum praedicatum.

Deinde etiam ostendo quod hoc totum 'equum homo' non debet hic esse subiectum: quia isti duo termini nullam habent ad inuicem conexionem in constructione propter quam deberent esse unus terminus, siue unum extremum, alicuius propositionis. Et hoc confirmatur: quia in bono syllogismo non debent esse nisi tres termini, scilicet medium et duae extremitates, et tamen in praedicto syllogismo essent ualde multi termini; nam in maiore essent duo termini, unus 'equum homo' et alter 'uidens', et in minore essent duo alii termini, unus 'equus regis' et alter 'equus', et adhuc in conclusione esset quintus terminus appositus, scilicet hoc totum 'equum regis homo', et haec sunt inconuenientia.

Item, ad principale arguitur sic, de propositionibus aequiualentibus et quarum una exponitur per aliam. Concedendum est in eis esse idem subiectum uel aequiualens et idem praedicatum uel aequiualens. Sed tales propositiones in quibus primo ponitur obliquus exponuntur secundum aequiualentiam per propositiones in quibus manifeste ille terminus obliquus mutatus in rectum subiicitur, ut 'hominis asinus currit' id est 'homo est cuius asinus currit', similiter 'equum homo uidet' id est 'equus est quem homo uidet', et sic de aliis.

Sed non obstantibus istis rationibus, ego credo oppositum, sicut satis ego probaui in quaestione sexta primi peri Hermeneias; et repeto nunc aliquas rationes quas ibi feci. Una est per definitionem subiecti et praedicati: subiectum enim est de quo aliud dicitur et praedicatum est quod dicitur de alio. Sed dicendo 'hominis asinus est currens' apparet manifeste quod iste terminus 'currens' mediante hoc uerbo 'est' dicitur non de 'hominis' solum sed de hoc toto 'hominis asinus', et principalius de 'asinus' quam de 'hominis' secundum grammaticam, cui nulla scientia potest contradicere (quia omne uerum omni uero consonat et omnis scientia est uera). Ergo secundum descriptionem subiecti et praedicati conuenientius est dicere quod 'currens' sit praedicatum et 'hominis asinus' subiectum, et quod 'asinus' sit principalior pars subiecti quam dicere alio modo.

Item, si dico 'Brunellus est regis asinus', omnes concedunt quod hoc totum 'regis asinus' est praedicatum, et non apparet quin huius propositionis praedicatum posset fieri subiectum et subiectum praedicatum, conuertendo, sine aliqua incongruitate apud grammaticum et sine aliqua falsitate apud logicum.

Item, in ista 'asinus hominis currit' omnes concedunt quod hoc totum 'asinus hominis' est subiectum, et tamen omnino secundum congruitatem grammaticae et ueritatem logicae ista 'hominis asinus currit' aequiualet illi; quare ergo poneretur inter eas tanta differentia quod non esset idem subiectum in eis?

Item, in ista 'quilibet hominis asinus currit' omnes concedunt hoc totum 'hominis asinus' esse subiectum; auferatur ergo hoc syncategorema 'quilibet', quod nec est subiectum nec praedicatum, nec pars subiecti nec pars praedicati: quare non remaneret idem subiectum quod ante? Nulla de hoc apparet ratio nisi fictitia.

Istae rationes apparent mihi probabiles et magis persuasiuae quam rationes ad oppositum. Sed forte difficilius argui potest destruendo fundamentum ipsorum, scilicet quod tales propositiones debeant resolui sicut prius dicebatur; nam si hoc sit destructum, ipsi non poterunt saluare quo modo copula distinguat inter subiectum et praedicatum, nec quo modo conuertantur tales propositiones, et sic de multis aliis quae nituntur saluare per huius modi resolutionem.

Ideo arguamus contra huius modi resolutionem. Primo, quia ista propositio 'Socratis asinus est' uidetur esse de 'est' secundo adiacente, et tamen secundum illam resolutionem esset de 'est' tertio adiacente.

Item, haec est uera 'Aristotelis equus est mortuus', et resoluens esset falsa.

Item, ista est clarior secundum ueritatem uel falsitatem et secundum constructionem grammaticalem 'regis asinus currit' quam ista 'rex est cuius asinus currit', et non est dicendum quod sic clarior indigeat resolui in obscuriorem.

Item, difficilius arguitur: quia si sic oporteret resoluere, sequeretur quod in ista propositione 'hominis asinus currit' non esset copula praedicati ad subiectum, nec explicita nec sufficienter implicita, quod est inconueniens, cum copula debeat esse formale propositionis. Consequentia patet: quia in nullo nomine implicatur copula, cum copula debeat esse uerbum et significare cum tempore (saltem in suppositione accidentali, ut dicetur post) et nullum nomen significet cum tempore; nec implicatur in hoc uerbo 'currit', quia licet hoc uerbum 'currit' implicet 'est currens', tamen hoc totum esset de praedicato, et aliud 'est' poneretur esse copula; modo hoc uerbum 'currit' non implicat duplex 'est'; ergo talis propositio 'hominis asinus currit' non haberet copulam et, per consequens, non esset congrua, uel saltem non esset perfecta, quod est falsum.

Item, oporteret in infinitum resoluere, quia qua ratione oporteret resoluere istam 'hominis asinus currit', eadem ratione oporteret de ista propositione 'homo est cuius asinus currit' resoluere istam partem 'cuius asinus currit', et sic in infinitum.

Item, si talis resolutio posset sustineri in affirmatiuis, tamen non posset sustineri in negatiuis: quia ista est uera 'Brunellum Socrates non uidet' posito quod Brunellus et Socrates sint mortui, et tamen resoluens est falsa, scilicet 'Brunellus est quem Socrates non uidet'. Similiter haec est uera 'chimaeram Socrates non uidet', et tamen resoluens est falsa, scilicet 'chimaera est quam Socrates non uidet'.

Sed aliqui cauillant, dicentes quod negatiua non debet sic exponi, sed sic: 'Brunellum Socrates non uidet' id est 'Brunellus non est quem Socrates uidet'. Contra hoc obiicitur: quia pono istam propositionem 'Brunellum homo non uidet', posito quod Socrates non uideat eum et Plato uideat eum; tunc dicta propositio est uera, et tamen exponens est falsa, scilicet ista 'Brunellus non est quem homo uidet', quia contradictoria eius est uera. Et ista ratio apparet mihi bona et difficilis.

Apparet ergo mihi quod melius est dicere quod in tali propositione 'hominis asinus currit', hoc totum 'hominis asinus' est subiectum, sicut est praedicatum in ista conuertente 'currens est hominis asinus'. Unde 'hominis' est tamquam determinatio huius substantiui 'asinus', quae si praeponatur uel postponatur non differt, siue secundum congruitatem siue secundum ueritatem uel falsitatem, sicut non differunt 'homo albus' et 'albus homo'; nomina enim et uerba transposita idem significant si non interueniant syncategoremata, ut habetur primo peri Hermeneias. Ideo non uidetur mihi rationabile quod in ista propositione 'hominis asinus currit' debeamus separare 'hominis' et 'asinus' magis quam in ista 'asinus hominis currit'.

Et est facile respondere ad rationes in oppositum. Ad primam ego dico quod ista propositio 'cuiuslibet hominis asinus currit' nec est pure uniuersalis nec pure indefinita, quia nec totale subiectum est distributum nec indefinite sumptum, sed est indefinita de recto et uniuersalis de obliquo, sicut de modalibus dictum fuit quod aliquando sunt uniuersales simpliciter, tam de dicto quam de modo, et aliquando sunt uniuersales de dicto et particulares de modo, et aliquando e conuerso. Et quia denominatio debet magis esse a substantiuo et recto quam a sua determinatione, ego possum dicere quod ista 'cuiuslibet hominis asinus currit' uocanda est 'indefinita', quamuis sit de obliquo distributo; ista autem est simpliciter uniuersalis 'quilibet hominis asinus currit'.

Sed tu arguis quod illa alia sit uniuersalis, quia sua contradictoria est particularis. Ego nego, quia non bene sumebatur contradictio; immo ambae in aliquo casu possunt simul esse uerae, scilicet si quilibet homo haberet duos asinos, unum currentem et alium non currentem. Immo contradictoria eius est 'alicuius hominis nullus asinus currit', et haec est dicenda uniuersalis, quamuis de obliquo indefinito.

Sed quando dicitur ultra quod istae sunt contrariae 'cuiuslibet hominis asinus currit' et 'nullius hominis asinus currit', ego dico quod ipsae non sunt perfecte contrariae, sed istae sunt perfecte contrariae 'cuiuslibet hominis quilibet asinus currit' et 'nullius hominis asinus currit'. Tamen illae praedictae habent magnam propinquitatem ad contrarias, propter hoc quod in negatiua distribuitur tam rectus quam obliquus; ideo retinent legem contrariarum, sicut etiam dictum fuit de aliquibus modalibus, in capitulo de Modalibus.

Ad aliam rationem ego concedo quod ille est bonus syllogismus ex obliquis, quia sub quocumque termino distributo contingit sumere et inferre conclusionem, siue ille terminus sit subiectum, siue praedicatum, siue pars subiecti, siue pars praedicati. Esset enim bonus syllogismus 'Socrates est uidens omnem equum, Brunellus est equus; ergo Socrates est uidens Brunellum'. Et non oportet quod tales syllogismi sint proprie in aliqua trium figurarum quas in principio libri Priorum distinxit Aristoteles, quia ibi ipse non distinxit nisi figuras et modos syllogismorum in quibus in utraque praemissa medium est totale subiectum uel totale praedicatum. Ideo nego quod dictus syllogismus ex obliquis sit proprie de aliqua illarum trium figurarum, sed dicitur de prima quia maiorem habet similitudinem ad illam quam ad alias; ideo non bene concluditur quod maior sit uniuersalis. Nec est inconueniens sic ex indefinitis syllogizare, dum tamen fiat sumptio sub termino distributo; uerbi gratia, 'uidens omnem equum est homo, bestia regis est equus; ergo uidens bestiam regis est homo'.

Sed ultra, de alio syllogismo, scilicet 'omnem equum homo est uidens, equus regis est equus; ergo equum regis homo est uidens', respondeo quod syllogismus est bonus. Et si tu quaeris "quid in maiore est subiectum?", dico quod haec dictio 'homo' est ibi subiectum, et praedicatum est 'equum uidens', quia determinatio debet uniri cum suo determinabili, cum quo construitur; modo haec dictio 'equum' construitur cum 'uidens' sicut determinatio cum suo determinabili; ideo cum 'uidens' sit manifeste ex parte praedicati, 'equum' etiam est ex parte praedicati. Unde ego noto quod secundum grammaticam aliquando permittitur quod praedicatum ponatur ante subiectum; ideo non est mirum si aliquando aliqua pars praedicati ponatur ante subiectum. Cum enim dictio sit posita per modum determinationis et non sit innata construi cum subiecto, sequitur quod est possibile quod construatur cum praedicato.

Et pono exemplum quod uirtute grammaticae, ex qua requiritur congruitas, si dico 'albus sum ego', subiectum huius propositionis non est iste terminus 'albus', quia propositio esset incongrua, sed iste terminus 'ego', sed si tu diceres 'album est ego', tunc 'album' esset subiectum, et non 'ego', quia intelligendo quod 'ego' esset subiectum, propositio esset incongrua. Unde, correlarie, concludendo, ego credo quod haec est uera et bona conuersio 'albus sum ego; ergo album est ego', et est uere facere de subiecto praedicatum et e conuerso.

Et ex his apparet quod soluuntur omnes instantiae, nisi illa quae dicit quod tunc sequeretur quod istae essent uniuersales 'equum omnis homo uidet' et 'equum nullus homo uidet', et per consequens essent contrariae, quod est falsum, quia possunt simul esse uerae in casu possibili. Ad istam instantiam ego respondeo quod illae non sunt contrariae, quia ad contrariandum requiritur quod quidquid pertinet ad subiectum distribuatur in utraque et quidquid pertinet ad praedicatum distribuatur in negatiua, ut sit repugnantia ad affirmatiuam, et non est sic in proposito.

Ad ultimam rationem dicendum est quod minor neganda est. Non enim est uniuersaliter conueniens expositio, neque aequipollentia, sicut dictum est, licet aliquando sit aequipollentia. Sed etiam, quantum ad maiorem, non est uerum quod omnium aequipollentium in ueritate uel falsitate sit idem subiectum. Quod apparet primo quia istae aequipollent 'quidam homo currit' et 'quoddam currens est homo', et istae similiter 'tantum homo currit' et 'omne currens est homo'; et etiam istae 'hominis asinus currit' et 'asinus hominis currit', in quibus tamen dicunt non esse idem subiectum, quamuis, ut puto, dicant falsum, sed tamen sequitur ex hoc quod ipsi non possunt de illa regula se iuuare.

Haec ergo sint dicta tamquam probabilia, si alicui non appareant demonstratiua, de tertia regula.

De quarta autem regula non oportet dubitare. Omnes enim grammatici dicerent istam esse incongruam 'amat est homo', nisi 'amat' acciperetur materialiter, sicut dicendo amat' (id est haec dictio 'amat') 'est uerbum', similiter amat' est dictio dissyllaba', amat' est uox significatiua', et sic de aliis. Sed de uerbis infinitiui modi Aristoteles format propositiones, sicut exemplificabatur.

Quinta regula etiam non inuenitur habere instantiam quantum ad primam partem. Sed de adiectiuo non substantiuato puto quod non possit esse subiectum propositionis per se, scilicet sine substantiuo, quia esset incongruitas nisi subintelligeretur substantiuum. An autem possit praedicari per se, in uirtute substantiui subintellecti, dubito, cum in conuersione debeat fieri de subiecto praedicatum et de praedicato subiectum, et adiectiuum non potest fieri per se subiectum nisi substantiuetur. Et de hoc recurratur ad grammaticam si non potest determinari ueritas per logicam.

Sexta regula similiter conceditur, quia apud omnes grammaticos oratio esset incongrua. Et eodem modo septima regula habet suam ueritatem, sicut sexta et quarta. Et similiter octaua regula numquam inuenitur habere instantiam.

Sed nona regula habet difficultatem, sicut tertia. Quia multi tenent quod in talibus categoricis de copulato uel disiuncto subiecto totum copulatum uel disiunctum non debet poni subiectum, sed solum prima pars, ut si dico 'homo et asinus currunt', 'homo' debet poni subiectum et totum residuum ex parte praedicati, et debet fieri resolutio 'homo et asinus currunt' id est 'homo est qui et asinus currunt'; similiter 'homo uel asinus est risibilis' id est 'homo est qui uel asinus est risibilis'. Et ita dicunt quia uidetur eis quod aliter non posset bene assignari quanta est ista 'omnis homo uel asinus est risibilis', uel etiam ista 'omnis homo et asinus currunt'; uel etiam ista 'Socrates uel asinus currit', uel etiam ista 'Socrates uel Brunellus currit', quae non possunt dici singulares eo quod subiectum est praedicabile de pluribus, scilicet de Socrate et Brunello.

Et similiter non posset dici quanta est ista 'omnis homo uel omnis asinus currit', quae apparet esse uniuersalis et non est uniuersalis: quia non possent assignari singulares quae sequerentur ad eam; licet enim sequatur 'ergo Socrates uel Brunellus currit', tamen argutum est quod illa non est singularis.

Et cum omni indefinitae debet posse assignari uniuersalis et singularis, tunc quaereretur quae esset uniuersalis et quae esset singularis huius indefinitae 'homo uel asinus currit' uel huius 'A et B sunt C'.

Item, iste syllogismus est in prima figura 'omnis homo uel asinus currit, Socrates est homo; ergo Socrates uel asinus currit', et in prima figura medium debet subiici in maiore et praedicari in minore, et hoc est iste terminus 'homo'; ergo ... et caetera.

Sed, non obstantibus istis rationibus, ego credo contrarium, et possum ad propositum adducere multas rationes, similes illis quas adduxi pro tertia regula. Sed pro nunc arguo: quia si dico 'chimaera uel asinus est animal', propositio est congrua et hoc totum disiunctum 'chimaera uel asinus' reddit suppositum huic uerbo 'est'; ideo secundum naturam et condicionem disiunctionis si illud uerbum cum praedicato sequente sit uerum de una parte illius disiuncti, sequitur quod propositio est uera, et tamen resoluens est falsa, scilicet 'chimaera est quae uel asinus est animal'.

Item, quando determinatum fuit de hypotheticis, dicebatur quod si istae sunt hypotheticae 'Socrates est ubi Plato est', 'Socrates legit quando Plato audit', ita, simili ratione, istae sunt hypotheticae 'Socrates est qualis Plato est', 'Socrates est quantus Plato est', 'Socrates est quod Plato est'; ergo similiter ista est hypothetica 'homo est qui uel asinus currit', cuius prima categorica est 'homo est' et secunda est 'qui uel asinus currit', in qua tamen hoc totum disiunctum 'qui uel asinus' est subiectum, nisi facias infinitam resolutionem, et sic reuertitur propositum.

Et iterum manifestum est quod ista est simplicior et euidentior 'materia et forma sunt compositum' quam ista 'materia est quae et forma sunt compositum'; quare ergo indigeret resolui in illam?

Et iterum omnes concedunt praedicatum disiunctum, ut quod Socrates est homo uel asinus. Et non apparet rationabilis causa quare de illo praedicato non posset fieri subiectum per conuersionem.

Ideo non apparet mihi quod ista nona regula debeat negari propter tales modicas difficultates. Verum est tamen quod subiectum copulatum solet capi dupliciter. Uno modo collectiue, ut 'materia et forma sunt compositum', 'Brunellus et Fauellus ualent decem libras', posito quod unus ualeat sex et alter quattuor; et talis propositio non potest resolui in copulatiuam, puta quod materia est compositum et forma est compositum, uel quod Brunellus ualet decem libras et Fauellus ualet decem libras. Si ergo dicas "quanta est ista 'materia et forma sunt compositum'?", dicam quod est indefinita, et eius contradictoria est 'nulla materia et forma sunt compositum'. Et si dicas "sed quae sunt eius singulares?"; dicam quod sunt istae 'haec materia et forma sunt compositum', 'illa materia et forma sunt compositum', et sic de omnibus aliis, demonstrando unam materiam et unam formam. Si dicas "quanta est ista 'Brunellus et Fauellus ualent decem libras'?", dicam quod est singularis, et eius contradictoria est 'Brunellus et Fauellus non ualent decem libras'. Si quaeras quae est uniuersalis ad talem singularem, ego dico quod primo oportet capere terminum communem, qui erit hoc totum copulatum 'asinus et asinus', et tunc fiet distributio sic 'omnis asinus et asinus ualent decem libras'.

Sed alio modo subiectum copulatum capitur, diuisiue (prout 'diuisiue' opponitur ad 'collectiue'). Et tunc propositio resolubilis est in copulatiuam, ut 'Socrates et Plato currunt' id est 'Socrates currit et Plato currit'. Et est sumenda contradictio praeponendo negationem toti propositioni, uel per negatiuam de subiecto disiuncto, scilicet 'Socrates uel Plato non currit' uel etiam secundum resolutionem, scilicet 'Socrates non currit uel Plato non currit'. Et similiter si dico 'omnis homo et asinus currunt' sequitur secundum resolutionem in copulatiuam quod omnis homo currit et asinus currit. Et si quaeras quanta est illa, dico quod nec est pure uniuersalis nec pure indefinita, sed uniuersalis quantum ad primam partem subiecti et indefinita quantum ad secundam; et sua contradictoria est uel praeponendo negationem uel proportionaliter sicut ante dictum est.

Sed tunc etiam dicendum est aliquid de subiecto disiuncto, ut si dico 'Socrates uel Plato currit' uel si dico 'Brunellus uel Fauellus ualet decem libras'. De quo sciendum est primo quod hic non habet locum sensus collectiuus, quia ista nomina 'collectiuum' et 'disiunctum' habent quodam modo repugnantiam.

Sed adhuc ultra notandum est quod ubi ponitur in principio signum distributiuum propositio potest distingui secundum compositionem et diuisionem, ut dicendo 'omnis homo uel asinus currit'. Quia potest esse quod signum intelligitur solum distribuere primum nomen, scilicet 'homo', et tunc propositio non est totaliter uniuersalis, sed partim uniuersalis et partim indefinita, et ualet istam 'omnis homo currit uel asinus currit'; et contradicit sibi quod nec omnis homo nec asinus currit, uel per negationem praecedentem totam propositionem et cadentem super copulam (quia est regula generalis), uel per copulatiuam contradicentem disiunctiuae aequiualenti.

Alio modo potest intelligi quod signum distribuat totale subiectum, et tunc propositio est pure et simpliciter uniuersalis, et ualet istam 'omne quod est homo uel asinus currit'. Et contradicit sibi quod homo uel asinus non currit uel quod aliquid quod est homo uel asinus non currit. Et eius singulares, in quibus oporteret inducere ad concludendum talem uniuersalem, sunt 'Socrates currit', 'Plato currit', 'Brunellus currit', 'Fauellus currit', et sic de singulis, tam hominibus quam asinis. Et non est difficile hoc uidere, quia etiam uetulae sic loquuntur.

Sed tunc dubitatur utrum ista sit singularis 'Socrates uel Brunellus currit'. Et ego dico quod non, sicut bene arguebatur, sed magis habet modum indefinitae. Indefinita enim habet uim disiunctiuae, ut 'homo currit' ualet istam 'Socrates currit uel Plato currit ...' et sic de aliis. Et ideo singulares istius indefinitae 'homo uel asinus currit' essent istae 'Socrates currit', 'Plato currit', 'Brunellus currit', 'Fauellus currit', et sic de singulis aliis, tam hominibus quam asinis.

Similiter dico quod haec simpliciter et proprie non est uniuersalis 'omnis homo uel asinus currit'. Quia uniuersalis debet habere modum copulationis (haec enim 'omnis homo currit' ualet istam 'Socrates currit et Plato currit ...' et sic de singulis aliis hominibus); ideo huius indefinitae 'homo uel asinus currit' uniuersalis simpliciter esset 'omnis homo uel omnis asinus currit'.

Notandum est etiam quod in propositione de subiecto copulato si uerbum sit singularis numeri, ut 'omnis homo et asinus currit', oportet ad hoc quod propositio sit congrua quod haec additio 'et asinus' exponatur tamquam determinatio nominis praecedentis, sub isto sensu 'omne quod est homo et asinus' uel sub isto sensu 'omnis homo qui est asinus', ita quod proprie loquendo propositio non sit de subiecto copulato. Quia subiectum copulatum aequiualet subiecto pluralis numeri in reddendo suppositum uerbo; ideo oportet uerbum esse pluralis numeri.

Et haec sunt principalia, in quibus tamen aliqui dubitant propter defectum instructionis in grammatica aut in logica.

Et etiam notandum est quod adhuc aliquis posset quaerere quis praedictorum sensuum sit magis de uirtute, seu proprietate, sermonis in ista 'omnis homo uel asinus currit', utrum scilicet solum iste terminus 'homo' distribuatur uel totale subiectum distribuatur. Et ego dico quod ad hoc est dicendum diuersimode, secundum diuersum modum locutionis uel scripturae. Quia si immediate post 'homo' appareat signum diuisionis, scilicet pausa uel punctum, tunc uocabitur propositio 'diuisa' et solum distribuetur 'homo', et si non, tunc uocabitur 'composita', et distribuetur totale subiectum.

Haec sint dicta de nona regula. De illo quod apponebatur, scilicet "sed forte non omnis talis", potest dici quod hoc apponebatur propter copulationem uel disiunctionem ex obliquis, ut 'Socratis et Platonis' aut etiam 'Socratis uel Platonis', quia tale complexum non potest subiici uel praedicari, sicut nec nomen obliquum, per se.

Decima regula apparet. Quia si dico 'omnis homo currit' uel 'nullus homo currit', uel 'non homo currit' ita quod negatio sit negans, nos dicimus quod solum iste terminus 'homo' est subiectum. Sed si dicamus 'lapis est nullus homo' uel 'Socrates est omnis homo', nos dicimus quod hoc totum 'omnis homo', uel 'nullus homo', est praedicatum, sicut ante dictum fuit. Si autem dicamus 'non homo currit' et negatio ponatur infinitans, tunc dicimus quod hoc totum 'non homo' est subiectum. Dicebatur tamen quod non omne tale complexum potest praedicari, quia instantia est de talibus 'si homo', 'et homo', 'uel homo', 'aut homo', et sic de aliis.

Undecima regula est manifesta. Quia si dico 'homo hinnibilis currit', ista dictio 'hinnibilis' prohibet supponere pro hominibus et ista dictio 'homo' prohibet supponere pro hinnibilibus; ideo totum pro nullo supponit. Et ita esset si diceretur 'homo non risibilis currit', uel 'homo qui est equus currit', uel 'homo qui non est animal currit'.

Duodecima regula est per se nota. Ob hoc enim istud nomen 'uacuum' pro nullo supponit sicut nec ista oratio 'locus non repletus corpore'. Nec etiam dictio supponeret aut praedicaretur uel subiiceretur si imponeretur ad significandum aequiualenter alicui totali propositioni.

Tredecima regula etiam apparet. Quia nulla est causa in tali substantiuo prohibens suppositionem; non enim implicatur in eo aliqua determinatio repugnans determinabili.

Ultima regula apparet mihi uera. Quia maxime inter alios terminos infinitos uidetur quod iste terminus 'non ens' non posset supponere. Quod est falsum, quia quamuis pro nullo uno supponat, tamen pro pluribus collectiue supponit; unde uere dicimus quod exercitus est non ens et quod Socrates et Plato sunt non ens, quia sunt et non sunt ens. Si ergo contra dictam regulam esset instantia, hoc esset de tali complexo 'non ens quod non est entia'; si enim Socrates et Plato dicantur non ens, tamen sunt non ens quod est entia.

     SDD 4.3: DE COMMUNIBUS MODIS ET DIVISIONIBUS SUPPOSITIONUM

SDD 4.3.1

Nunc dicendum est de communibus modis et diuisionibus suppositionum. Et erit prima diuisio suppositionis quod quaedam est propria et quaedam impropria, seu transsumptiuam. Propria dicitur quando uox supponit secundum suam naturam uel significationem sibi communiter institutam; impropria est quando uox supponit secundum significationem alterius uocis, ex transsumptione, propter similitudinem uel ironiam aut huius modi aliam causam, ut si dicamus pratum ridere.

Hoc tertium capitulum est de communibus modis et diuisionibus suppositionum, quod continebit octo partes. Prima est diuisio suppositionis in propriam et impropriam, secunda est diuisio in personalem et materialem, tertia est diuisio personalis in communem et discretam, et in absolutam et relatiuam, quarta est diuisio suppositionis communis in naturalem et accidentalem, quinta est diuisio in confusam et determinatam, sexta est diuisio confusae in distributiuam et non distributiuam, septima est de causis et modis confusionis distributiuae, octaua est de causis et modis confusionis non distributiuae. Secunda incipit ibi "aliter diuiditur", tertia ibi "personalis suppositio", quarta ibi "communis suppositio", quinta ibi "item suppositio", sexta ibi "confusa suppositio", septima ibi "multae autem", octaua ibi "similiter etiam".

De prima parte manifestum est quod aliquando aliquem hominem dicimus esse asinum si ipse est rudis, quia asinus uidetur esse animal rude. Et sic iste terminus 'asinus' non ponitur in illa propositione ad supponendum proprie, quia nec pro se, nec pro asinis, ad quos impositum est ad significandum supponit, sed pro his pro quibus supponeret iste terminus 'rudis' si loco istius termini 'asinus' positus fuisset in propositione. Unde sic etiam uirum crudelem uocamus 'leonem', et deum 'agnum pium' uel 'leonem de tribu Iuda'; et sic dicimus pratum ridere, et aliquem litus maris arare si aliquis aliquid operaretur sine utilitate. Et similiter secundum ironiam dicit pater filio suo 'oh! tu es ualde bonus puer', et intendit quod hoc praedicatum 'bonus puer' supponat non pro bono puero sed pro malo. Sed huius modi suppositio non pertinet ad scientias speculatiuas, sed ad sermones poeticos; ideo haec suppositio praetermittatur ad praesens.

SDD 4.3.2

(1) Aliter diuiditur suppositio in materialem et personalem. (2) Et uocatur suppositio 'personalis' quando subiectum uel praedicatum propositionis supponit pro suis significatis ultimatis uel pro suo significato ultimato, ut iste terminus 'homo' pro hominibus in ista propositione,homo currit,. (3) Sed suppositio 'materialis' dicitur quando uox supponit pro se aut pro sibi simili, aut pro suo significato immediato, quod est conceptus secundum quem imposita est ad significandum, ut iste terminus 'homo' in ista propositione 'homo est species'.

Haec pars continet tres clausulas. Prima est diuisio suppositionis et aliae duae sunt declarationes membrorum diuisionis.

De prima sciendum est quod aliqui posuerunt tertium membrum, quod uocauerunt 'suppositionem simplicem'. Quia crediderunt naturas uniuersales esse distinctas praeter animam a singularibus; ideo dixerunt terminum communem supponere personaliter quando supponit pro ipsis singularibus, et simpliciter quando supponit pro illa natura uniuersali, et materialiter quando supponit pro se ipso. Sed credo quod Aristoteles illam opinionem bene destruxit in septimo Metaphysicae; ideo auferenda est illa suppositio simplex, saltem secundum illam expositionem.

Aliter autem alii uocant suppositionem 'simplicem' quando uox supponit pro conceptu secundum quem imponitur et materialem quando supponit pro se ipsa uel consimili. Et hoc potest permitti, sed non curo, quia utramque uoco suppositionem materialem.

Notandum est etiam quod suppositio non uocatur 'personalis' quia pro persona, nec 'materialis' quia pro materia. Ideo ista nomina hic usitantur satis improprie, secundum illos sensus quos aliae duae clausulae exprimunt. Et sic consueuerunt logici uti istis nominibus, quod licuit eis, quia nomina sunt significatiua ad placitum.

Propter alias clausulas rememorandum est quod ante dictum fuit, uidelicet quod dictiones categorematicae innatae supponere significant res aliquas mediantibus conceptibus earum, secundum quos conceptus, uel similes, impositae fuerunt ad significandum. Sic ergo illas res illis conceptibus conceptas uocamus 'significata ultimata' in proposito, illos autem conceptus uocamus 'significata immediata'. Et ex hoc patet satis secunda clausula.

Sed pro tertia notandum est quod cum uniuersalia secundum praedicationem principaliter dicta non sint praeter animam, illa non sunt nisi conceptus animae, quibus anima indifferenter concipit plures res, ut omnes homines indifferenter concipit conceptu a quo imponitur hoc nomen 'homo', et sic de conceptu 'animalis' quantum ad animalia, ideo cum species et genera sint uniuersalia secundum praedicationem, apparet quod species et genera sunt tales conceptus animae. Verum est tamen quod consequenter termini uocales dicuntur etiam genera et species, ut istae uoces 'homo' et 'animal', sed non dicuntur uniuersalia, uel genera aut species principaliter, immo significatiue, secundum attributionem ad illos conceptus uniuersales, eo quod secundum eos impositi sunt ad significandum res aliquas, sicut urina ex eo dicitur sana quia significat sanitatem animalis. Et consequenter etiam termini scripti uocantur, mediantibus uocibus, genera aut species, aut singularia, aut subiecta aut praedicata.

Iste ergo terminus uocalis 'homo', si supponat pro illo conceptu secundum quem impositus est ad significandum homines, ut dicendo quod homo est quoddam uniuersale uel quod homo est species, id est ille terminus mentalis cui subordinatur haec uox 'homo', tunc haec uocatur 'suppositio materialis'. Similiter si uox supponat pro se ipsa uel consimili, aut pro scriptura sibi correspondente, ut dicendo quod 'homo' est dissyllabum, uel nomen quattuor litterarum, uel est scriptum in libro meo de pulcra littera, omnis talis suppositio uocatur 'materialis'.

Et est notandum circa hanc suppositionem materialem quod si uox aliqua supponat materialiter pro uoce, non oportet tamen quod supponat semper pro se ipsa, sed supponit saepe pro alia simili uel proportionali. Verbi gratia, si dico 'hominem esse animal est uerum', uel 'hominem esse lapidem est falsum', subiecta harum propositionum, quae sunt orationes infinitiui modi, supponunt materialiter pro propositionibus. Quia suppono quod nihil est uerum uel falsum nisi propositio; ideo si haec est uera 'hominem esse lapidem est falsum', oportet quod 'hominem esse lapidem' supponat pro aliqua propositione; ergo non pro se, quia non est propositio; sed supponit pro propositione indicatiui modi sibi proportionali, scilicet pro tali propositione 'homo est lapis'. Sic enim consueuimus saepe uti tali propositione infinitiui modi, licet etiam saepe possit supponere personaliter, ut si dico 'Socratem bene agere est sibi bonum', uel 'secare est agere', uel 'hominem esse album est hominem esse coloratum', uel 'deum esse est deus', et sic de aliis.

Sed circa dicta sunt dubitationes plures iuuenibus. Prima dubitatio est "si terminus aut oratio uocalis possit supponere in aliqua propositione materialiter et personaliter, quae suppositio debet reputari de uirtute sermonis?", hoc est dictum an talis propositio 'homo est species', 'animal est genus', 'amo est uerbum' et huius modi, sit uera uel falsa de uirtute sermonis, aut forte distinguenda. Et de hoc fuit triplex opinio.

Quidam enim dixerunt istam esse falsam de uirtute sermonis 'homo est species'. Quia principalis suppositio est personalis; uoces enim sunt impositae ad supponendum pro suis significatis ultimatis, quia non possumus ea portare ad disputationes, et non fuerunt impositae ad supponendum pro se ipsis, quia etiam sic possunt supponere uoces non impositae ad significandum, ut quod 'bu' est duarum litterarum et 'buba' duarum syllabarum'. Et tunc dicunt illi quod de uirtute sermonis ueritas uel falsitas debet attendi secundum primam et principalem suppositionem, ideo secundum personalem. Et sic ista est falsa 'homo est species'; ideo simpliciter, de uirtute sermonis, ipsa dicenda est falsa.

Alia opinio ponit contrarium, scilicet quod de uirtute sermonis haec est uera 'homo est species'. Quia sermo in significando et supponendo non habet uirtutem nisi ex impositione ad placitum et usu, et non possumus scire quae fuit impositio nisi per usum auctorum. Auctores autem et philosophi usi sunt ista tamquam uera 'homo est species', quae non est uera nisi secundum suppositionem materialem; ergo in hac propositione debemus hanc suppositionem materialem reputare de uirtute sermonis.

Tertia opinio, cui ego assentio, est quod uox in significando uel supponendo non habet uirtutem propriam nisi ex nobis. Unde per conuentum disputantium, ut in obligationibus, possumus sibi imponere nouam significationem, et non uti eius communi significatione, et possumus loqui transsumptiue et ironice ad alienam significationem. Sed tamen locutionem 'propriam' uocamus quando utimur uoce secundum significationem sibi communiter et magis principaliter institutam, et uocamus 'impropriam' locutionem si aliter utamur ea, quamuis liceat aliter uti ea. Et absurdum est dicere simpliciter quod propositio auctoris sit falsa si ponat eam secundum locutionem impropriam secundum quam sit uera; sed debemus dicere quod uera est, quia secundum sensum uerum est posita, iuxta dictum Aristotelis, primo Ethicorum, quod sermones intelligendi et recipiendi sunt secundum materiam subiectam. Sed bene debemus dicere quod propositio non esset uera si posita esset et recepta secundum propriam locutionem. Si ergo huius modi proprietatem locutionis uolumus, ad placitum, uocare 'uirtutem sermonis', tunc dicerem quod ista 'homo est species' est uera sicut ponitur ab auctoribus, sed non est uera de uirtute sermonis, id est non esset uera si poneretur secundum propriam locutionem, quia primo et principaliter uoces fuerunt impositae ad significandum ut starent pro suis significatis ultimatis, et non pro se, ut dicebatur prius. Videtur ergo mihi omnino quod ubi apparet auctorem posuisse aliquam proposisitionem ad aliquem sensum uerum, licet non secundum propriam locutionem, negare simpliciter propositionem esset esse dyscolum et proteruum. Sed ne erretur debet bene dici quod propositio non est uera secundum proprium sensum, siue de uirtute sermonis, et debet ostendi secundum quem sensum est uera.

Aliae possunt moueri particulares dubitationes, ut "quo modo 'currit' supponit in ista propositione 'currit non potest esse subiectum propositionis'? si dicas quod supponit materialiter, pro se, tunc propositio iam esset falsa, quia de facto subiicitur in dicta propositione." Respondeo quod supponit materialiter pro omni tali termino; sed propositio indiget exponi ad uerum sensum, scilicet quod nullus talis terminus 'currit' potest esse subiectum propositionis significatiue sumptus, potest tamen sumptus materialiter.

Alia dubitatio est "quo modo subiectum supponit in ista suppositione 'nomen est uox significatiua ad placitum'? uidetur quod supponat materialiter, quia pro se et pro multis aliis terminis". Dico quod supponit personaliter, quia non supponit pro se ea ratione qua est talis uox, sed ea ratione qua iste terminus 'nomen' cum multis aliis terminis sunt significata ultimata huius dictionis 'nomen'. Ita et in hac propositione uocali 'omnis uox est sonus' termini supponunt personaliter, licet supponant pro se ipsis, quia non supponunt pro se ipsis nisi ea ratione qua sunt cum aliis uocibus et sonis significata ultimata harum uocum 'uox' et 'sonus'.

Alia dubitatio est de ista propositione 'genus est species ipsius uniuersalis'. Et ego dico quod propositio bene esset uera capiendo totum significatiue et personaliter et etiam capiendo istos terminos 'genus' et 'uniuersalis' materialiter. Nam personaliter est uera, quia isti termini 'animal', 'planta', 'substantia', 'color' et huius modi sunt de significatis ultimatis horum terminorum 'genus' et 'uniuersale,; ideo propositio significatiue est uera, quia iste terminus 'animal', qui est unum genus, est species huius termini 'substantia', qui est unum uniuersale. Et est uera materialiter, quia iste terminus 'genus' est species huius termini 'uniuersale'.

Dubitatur etiam de istis propositionibus 'Socrates est prima substantia' et 'homo est secunda substantia'. Dico quod isti termini 'Socrates' et 'homo' supponunt materialiter prout tales propositiones ponuntur in Praedicamentis. Sed de isto termino 'substantia' dicendum est quod saepe usitatur in logica et philosophia prout supponit pro terminis de praedicamento quod uocamus 'praedicamentum substantiae'. Et apparet mihi quod est suppositio materialis, et sic supponit in dictis propositionibus, quia sic sunt uerae et sic ponuntur ab auctoribus. Sed quando istud nomen 'substantia' supponit pro rebus per se subsistantibus significatis per terminos substantiales, tunc est suppositio personalis. Et ita etiam diceretur de isto termino 'qualitas' et de isto termino 'accidens', et sic de multis aliis. Supponunt enim saepe pro terminis de praedicamento qualitatis et de praedicamentis accidentium, et sic materialiter, etiam aliquando pro rebus sognificatis per illos terminos, et sic personaliter. Si ergo dicatur 'album est accidens', termini supponunt materialiter, et si dicatur 'album est homo' uel 'album est substantia', termini supponunt personaliter (dico prout tales sunt uerae).

Dubitatur etiam de istis 'color est primum obiectum uisus', et 'sonus est primum obiectum auditus', et 'homini accidit esse album', et 'triangulo conuenit per se et primo habere tres angulos aequales duobus rectis', et 'isosceli hoc conuenit per se, sed non primo', et huius modi. Dico quod istae propositiones 'color est primum obiectum uisus' et 'sonus est primum obiectum auditus' possunt exponi secundum suppositionem personalem, id est aliquis color primo obiicitur uisui; et potest esse uera si inter omnia quae principaliter obiiciuntur uisui sit aliquis color qui obiicitur uisui et quod nihil aliorum prius obiiciatur uisui. Et sic Aristoteles, ponens mundi aeternitatem, negaret istam 'color fuit primum obiectum uisus', quia nullus color obiiciebatur uisui quin alius prius obiicieretur si ponamus omnem colorem generabilem et corruptibilem. Et proportionaliter diceretur de sono et auditu. Sed forte quod auctores posuerunt tales propositiones secundum suppositionem materialem, ad istum sensum quod talis propositio est per se et primo uera, quia conuertibiliter, 'color', uel 'coloratum', 'est uisibile' (et oportet accipere 'colorem' large, prout se extendit ad lucem); et sic sonus dicitur primum obiectum auditus, id est haec propositio est uera per se et primo 'sonus', uel 'sonorum', 'est audibile'. Sic enim dicuntur per se et primo, sicut diceretur de ista propositione 'homo est risibilis'.

In ista autem propositione 'homini accidit esse album', totum debet sumi materialiter, ad istum sensum quod talis propositio 'homo est albus' est uera per accidens. Et similiter de triangulo et isosceli, scilicet ad istum sensum quod talis propositio 'triangulus habet tres angulos aequales duobus rectis' est uera per se et primo, ista autem 'isosceles habet tres angulos aequales duobus rectis' est uera per se, sed non primo, quia non conuertibiliter.

Similiter si dico 'deum non esse est falsum', 'hominem esse animal est uerum', subiecta supponunt materialiter pro talibus propositionibus 'deus non est', 'homo est animal'. Si uero dico 'hominem esse asinum nihil est', tunc omnes termini sumuntur significatiue, tamen subiectum non supponit. Si autem dico 'deum esse est deus', ego dico uerum et ambo termini supponunt personaliter.

SDD 4.3.3

Personalis suppositio diuiditur in communem et discretam. Communi suppositione supponit terminus communis, ut 'homo', et discreta discretus, ut 'Socrates' uel 'hic homo'. Iterum etiam diuiditur suppositio personalis in absolutam, quae fit per terminum absolutum, et relatiuam, quae fit per terminum relatiuum.

In hac parte ponuntur duae diuisiones, quae sunt per se manifestae. Quae autem dicenda sunt in speciali de suppositione relatiua dicentur in sequente capitulo.

SDD 4.3.4

Communis suppositio solet diuidi in naturalem et accidentalem. Suppositio 'naturalis' uocatur secundum quam terminus indifferenter supponit pro omnibus pro quibus potest supponere, tam praesentibus quam praeteritis uel futuris; et hac suppositione utimur in scientiis demonstratiuis. Suppositio 'accidentalis' uocatur secundum quam terminus supponit solum pro praesentibus, uel pro praesentibus et praeteritis, uel pro praesentibus et futuris, secundum exigentiam uerborum et praedicatorum, ut post dicetur; et hac suppositione utimur in sermonibus historialibus, qua etiam maxime utuntur sophistae.

Multi moderni negant suppositionem naturalem ad illum sensum qui positus est in textu. Sed, sine recitatione opinionum suarum, ego ostendo quod saepe utimur ea. Primo quia ista uerba 'intelligere', 'scire', 'cognoscere', 'opinari', 'significare' et multa alia faciunt supponere uel teneri terminos cum eis constructos pro omnibus, praesentibus, praeteritis et futuris. Unde sequitur 'homo qui fuit intelligitur', ut Aristoteles, 'ergo homo intelligitur'; similiter 'homo qui erit intelligitur', ut antichristus, 'ergo homo intelligitur', sicut ego dixi in Sophismatibus, capitulo quinto, scilicet de Ampliationibus.

Secundo, hoc etiam apparet in tali propositione 'omne quod est uel fuit uel erit B currit'; subiectum enim supponit pro praesentibus, praeteritis et futuris, siue illa propositio sit uera siue falsa.

Tertio, etiam hoc apparet ubi terminus confunditur per istas dictiones, uel consimiles, 'perpetuo', 'aeternaliter', 'semper'. Tales enim dictiones impositae fuerunt, prout uidetur apparere ex usu auctorum, ad distribuendum pro omni tempore praesenti, praeterito uel futuro. Unde non appareret esse usus rectus istius dictionis 'semper' si diceremur semper Socratem currere ex eo quod curreret hac tota hora solum, licet ea sola uteremur tamquam praesente. Unde licet in dicto casu posset ista concedi 'omni tempore Socrates currit', tamen omnes abhorrerent dicere quod aeternaliter Socrates currit, uel quod perpetuo Socrates currit, uel quod semper Socrates currit. Sed tales concederet Aristoteles de eo quod est caelum moueri. Unde uidetur quod ista 'semper homo est animal' non aequiualet isti 'omni tempore homo est animal', sed isti 'omni tempore praesente, praeterito uel futuro homo est, fuit uel erit animal'. Sed haec, ut uidetur mihi, non possunt demonstrari, nec eorum opposita, quia dependent ex significatione uocum ad placitum.

Deinde etiam, quarto, scientiae demonstratiuae utuntur huius modi suppositione. Quia si dicamus, in libro Meteorum, quod omne tonitruum est sonus factus in nubibus aut omnis iris est reflexio uel refractio lucis, non intendimus hoc dicere solum pro praesentibus, immo si nullum in praesenti esset tonitruum uel iris, tamen ita diceremus. Et si geometer habeat demonstrationem quod omnis triangulus habet tres angulos aequales duobus rectis, non est imaginandum quod habeat per hoc scientiam solum de triangulis qui modo sunt, immo si illa scientia sua habitualis maneat per tres annos et interim multi trianguli generentur, ipse habebit de illis scientiam sicut de aliis, sine noua demonstratione. Et hoc manifeste dicit Aristoteles, primo Posteriorum, sic "de omni quidem dico quod non est in aliquo sic et in aliquo non, nec aliquando sic et aliquando non'. Et hoc declarat exemplo, dicens "ut de omni homine animal, quoniam si uerum est quendam dicere hominem, uerum est dicere animal, et si nunc alterum, et alterum", quod iterum confirmat signo, dicens "signum autem est quoniam instantias sic proferimus de omni interrogantes si quidam non aut si aliquando non".

Sed tamen conuenienter posset dici quod in hoc casu talis locutio ad talem intentionem non est de proprietate sermonis, sed ad breuiloquium. Cum enim demonstratiue uolentes loqui dicimus quod omne tonitruum est sonus factus in nubibus et quod omnis eclipsis lunae est propter interpositionem terrae inter solem et lunam, propositiones non essent uerae de proprietate sermonis, cum hoc uerbum 'est' de proprietate sermonis non sit impositum ad significandum nisi praesens tempus, et tamen forte quod nec est tonitruum nec eclipsis lunae in presente tempore. Et ita tales propositiones ad breuius loquendum ponuntur loco talium 'omne tonitruum quandocumque est, fuit uel erit est, fuit uel erit sonus factus in nubibus' et 'omnis eclipsis lunae quandocumque est, fuit uel erit est, fuit uel erit propter interpositionem terrae inter solem et lunam. Nec tales propositiones propter hoc sunt negandae quia uerae sunt sicut positae sunt, sed essent falsae si ad sensum proprium essent positae et receptae. Et quia sophistae non uolunt recipere propositiones nisi secundum sensus proprios, ideo non solent uti hac suppositione in isto casu modo praedicto.

Item, sicut intellectus potest concipere hominem et animal sine differentia temporis illis conceptibus a quibus imponuntur isti termini 'homo' et 'animal', ita uerisimile est quod potest formare conceptum complexiuum illorum sine differentia temporis; et erit tunc propositio mentalis omni tempori praesenti, praeterito et futuro indifferens, ideo etiam termini pro omnibus de illis temporibus supponunt indifferenter. Sed non habemus uocem proprie impositam ad significandum talem copulam mentalem; ideo, ad placitum, possumus hac uoce 'est' uti ad significandum talem copulam, per quam non significabitur magis tempus praesens quam praeteritum uel futurum, immo nullum, ideo sic erit suppositio naturalis terminorum.

Immo forte ex fide nostra possumus ostendere quod tales possumus formare propositiones mentales. Quia deus posset omnia conseruare in quiete, sine motu (dico omnia alia a motu); ponamus ergo quod ita faciat; tunc nullum esset tempus, si omne tempus est motus, sicut determinat Aristoteles, quarto Physicorum, et tamen animae beatae scirent et intelligerent deum esse bonum et ipsas ei assistere, per propositiones mentales; et per copulas illarum propositionum mentalium non cointelligerent tempus, quia etiam scirent nullum tempus esse, et sic scirent se et deum non esse in tempore praesente nec se tempori praesenti coexsistere. Et uidetur mihi quod copula uocalis imposita praecise ad significandum talem conceptum complexiuum esset pure syncategorematica; aliae autem, quae connotant certum tempus, iam participant de categoremate, quia praeter conceptum significant etiam rem extra conceptam aliam ab illis quas subiectum et praedicatum significant, scilicet tempus.

Adhuc potest argui pro ista suppositione naturali. Quia sicut possum indifferenter omnia animalia, puta homines, equos, asinos et caetera, uno conceptu concipere, a quo sumitur hoc nomen 'animal' absque hoc quod concipiam homines uel equos uel asinos conceptibus specialibus a quibus sumuntur ista nomina 'homo', 'equus', 'asinus', ita omnia tempora ego possum concipere indifferenter uno conceptu communi, a quo sumitur hoc nomen 'tempus' absque hoc quod concipiam conceptibus specialibus ad praesentiam, praeteritionem et futuritionem. Ergo posito quod necesse esset in propositione categorica copulam significare cum tempore, tamen non oporteret conceptibus specialibus eam significare determinate praesens tempus aut determinate praeteritum aut futurum, sed posset secundum conceptum communem ex parte temporum significare tempus sine differentia praesentis, praeteriti uel futuri.

Haec sint dicta de suppositione quam aliqui, utentes nominibus ad placitum, uocauerunt 'naturalem'.

SDD 4.3.5

(1) Item, suppositio personalis et communis diuiditur in confusam et determinatam. (2) Vocatur autem suppositio 'determinata' alicuius termini si necesse sit ad ueritatem propositionis in qua ponitur uel talis propositionis in forma quod ipsa sit uera pro aliquo determinato supposito, ut si ista sit uera 'homo est albus', oportet quod sit uera pro isto homine et isto albo uel pro illo homine et illo albo, et sic de singulis. (3) Sed suppositio alicuius termini uocatur 'confusa' si propositio in qua ponitur uel talis in forma possit esse uera absque hoc quod sit uera pro aliquo uno supposito illius termini, sicut haec propositio 'omnis homo est animal' est uera, et tamen non requiritur ad eius ueritatem quod sit uera pro Socrate uel pro Platone.

Ista pars continet tres clausulas, scilicet diuisionem bimembrem et amborum membrorum diuisionis declarationem. Et apparet ex expositione membrorum quod diuisio posita est sub uerbis satis propriis. Dico tamen quod in suppositione determinata non oportet ueritatem esse pro uno solo supposito, immo aliquando est uera pro quolibet, sed hoc requiritur et sufficit quod sit uera pro aliquo uno. Unde notandum est statim quod duae sunt condiciones suppositionis determinatae alicuius termini communis. Prima est quod ex quolibet supposito illius termini possit inferri terminus communis remanentibus aliis in propositione positis. Verbi gratia, quia in ista 'homo currit' iste terminus 'homo' supponit determinate, ideo sequitur 'Socrates currit; ergo homo currit', 'Plato currit; ergo homo currit', et sic de quolibet alio singulari contento sub 'homine'. Secunda condicio est quod ex termino communi sic supponente possint inferri omnia singularia disiunctiue, secundum propositionem disiunctiuam; uerbi gratia, sequitur 'homo currit; ergo Socrates currit uel Plato currit uel Iohannes currit ...' et sic de aliis.

In omni autem suppositione confusa deficit una istarum condicionum. Si quaeras "quo modo sciam ego quando erit suppositio determinata?", dico primo quod tu hoc poteris scire si uideas quod duae praedictae condiciones obseruentur; secundo tu hoc scies si uideas quod nulla sit ibi causa confusionis, et illae causae confusionis postea declarabuntur.

SDD 4.3.6

(1) Confusa suppositio diuiditur in distributiuam et non distributiuam, quae solet uocari 'confusa tantum'. (2) Distributiua est secundum quam ex termino communi potest inferri quodlibet suorum suppositorum seorsum, uel etiam omnia simul copulatiue, secundum propositionem copulatiuam, ut 'omnis homo currit', sequitur 'ergo Socrates currit', 'ergo Plato currit', uel etiam 'ergo Socrates currit et Plato currit ...' et sic de singulis. (3) Sed confusa tantum est secundum quam non sequitur aliquod singularium seorsum retentis aliis in propositione positis, nec sequuntur singularia disiunctiue, secundum propositionem disiunctiuam, licet forte sequantur secundum propositionem de disiuncto extremo.

Ista pars, sicut prior, habet tres clausulas, scilicet diuisionem bimembrem et declarationem membrorum diuisionis.

Et manifestum est quod suppositio distributiua differt ab aliis suppositionibus quia terminus communis secundum eam infert quodlibet suorum singularium seorsum; aliae autem hoc non faciunt. Ideo si propositio sit uera, oportet quod sit uera pro quolibet supposito, quod non requiritur in aliis.

Suppositio autem confusa tantum differt a suppositione determinata quia secundum suppositionem confusam non inferuntur ex termino communi singularia secundum propositionem disiunctiuam, quod bene fit secundum suppositionem determinatam. Verbi gratia, in ista propositione 'omnis homo est animal' iste terminus 'animal' supponit confuse tantum, et non sequitur 'omnis homo est animal; ergo omnis homo est hoc animal uel omnis homo est illud animal ...' et sic de aliis, quia prima est uera et omnes aliae sunt falsae. Et propter hoc etiam est talis habitudo harum suppositionum ad inuicem quia ad distributiuam sequitur bene determinata, uel etiam confusa tantum, sed ad neutram harum sequitur distributiua formali consequentia. In communi autem modo confusionis ex determinata suppositione bene sequitur confusa; sequitur enim bene 'animal est omnis homo; ergo omnis homo est animal'. Sed ex confusa non sequitur determinata nisi causa confusionis remoueatur; ideo non sequitur 'omnis homo est animal; ergo animal est omnis homo', sed remoto signo distributiuo, quod erat causa confusionis, bene sequitur, ut 'omnis homo est animal; ergo animal est homo'. Quare autem dixi "in communi modo confusionis" dicetur post.

SDD 4.3.7-1

Multae autem sunt causae confusionis distributiuae termini communis. Primo enim modo signum uniuersale affirmatiuum distribuit terminum immediate sequentem et cum ipso constructum, ut in ista propositione 'omnis homo est animal' 'homo' distribuitur.

Ista septima pars, quae est de causis confusionis distributiuae, continet quinque particulas, secundum quinque regulas, quarum prima est de signo uniuersali affirmatiuo. Sunt autem signa uniuersalia affirmatiua ualde multa et diuersa, quaedam substantialia et quaedam pertinentia ad praedicamenta accidentium. Substantialium sunt quaedam distributiua partium subiectiuarum, ut 'omnis', 'quilibet', 'quisquis', 'quicumque', 'uterque', et aliud est distributiuum partium integralium, ut 'totus'. Signa autem uniuersalia pertinentia ad praedicamenta accidentium sunt 'quantumcumque', 'quotcumque', 'quotienscumque', 'qualecumque', 'qualitercumque', 'quomodocumque', 'ubicumque', 'semper', 'perpetuo', 'aeternaliter', adhuc etiam 'quantumlibet', 'qualelibet', 'ubilibet', et caetera, de quibus oportebit aliquid dicere quanto breuius erit conueniens.

Haec autem signa 'omnis' et 'quilibet' ponuntur tamquam aequiualentia. De quibus faciliter dubitatur primo utrum in ista 'non omnis homo currit' 'homo' distribuatur. Et dicendum est quod non: quia regula est quod negatio negans si post se inueniat terminum communem qui ipsa circumscripta esset distributus, ipsa remouet distributionem, et si inueniat terminum communem qui ipsa circumscripta non esset distributus, ipsa distribuit illum.

Tunc quaeritur de ista 'omnis homo albus currit' utrum 'homo' distribuatur uel 'albus'. Et ego dico quod nec 'homo' seorsum nec 'albus', sed hoc totum complexum 'homo albus' distribuitur. Quia regula est quod complexum ex nomine substantiuo et nomine adiectiuo per modum determinabilis et determinationis ponitur in propositione tamquam unus terminus, sic quod totum simul distribuitur, et nihil eius partialiter distribuitur, siue substantiuum praecedat adiectiuum siue sequatur.

Sed tunc quaeritur de ista 'omnis homo est albus' utrum hoc totum 'homo albus' distribuatur. Et ego dico quod non, sed 'homo' tantum, quia non est complexio per modum determinationis ad suum determinabile, sed per modum praedicati ad subiectum mediante copula.

Quaeritur etiam de ista 'quilibet asinus hominis currit' quid ibi distribuatur, et similiter de ista 'quilibet hominis asinus currit', et de ista 'hominis quilibet asinus currit', et de ista 'cuiuslibet hominis asinus currit'. Dico de duabus primis, et de omnibus talibus, scilicet in quibus signum praecedit rectum et obliquum et signum est de casu recti, et non de casu obliqui, quod totum complexum ex recto et obliquo simul distribuitur, et neuter seorsum, sicut dicebatur de substantiuo et adiectiuo. Obliquus enim ad rectum est sicut determinatio ad determinabile, quem ad modum est de adiectiuo et substantiuo, nisi interueniant syncategoremata, uel praecedant, quae faciant differentiam, de quibus statim dicetur.

Sed de ista tertia propositione 'hominis quilibet asinus currit', ego dico quod ista dictio 'hominis' nullo modo distribuitur, sed manet secundum acceptionem eius determinatam. Sed ista dictio 'asinus' distribuitur, non tamen simpliciter, sed contracta per istam dictionem 'hominis', sumptam determinate. Et ideo si debeamus sumere sub ista distributione in syllogizando, oportet sic syllogizare 'hominis quilibet asinus currit, Brunellus est illius hominis asinus; ergo Brunellus currit'.

De ista autem quarta propositione 'cuiuslibet hominis asinus currit', dico quod non distribuitur rectus, sed solum 'hominis', propter hoc quod signum non est de casu recti, sed de casu obliqui.

Deinde de istis distributiuis 'quisquis', 'quicumque', uel etiam 'quidquid' et 'quodcumque', apparet mihi quod aequiualeant ad inuicem, et etiam sumuntur saepe secundum aequiualentiam ad istud signum 'omnis', uel 'omne', et sic non oportet plus de eis dicere. Sed aliquando capiuntur antecedenter ad suum relatiuum, uel expressum uel subintellectum, ut si dico 'quidquid currit mouetur' uel 'quidquid currit, ipsum mouetur'. Et tunc dubitatur quid ibi distribuatur. Et ego dico quod resoluendum est in adiectiuum et substantiuum: 'quidquid' id est 'quacumque res', ut 'quidquid currit' id est 'quaeque res', uel 'quaecumque res', 'currit, ipsa mouetur'. Et apparet quod haec dictio 'res' distribuitur, sed non sola, sed restricta per 'currit'. Unde aequiualet dicere 'quaeque res', uel 'quaecumque res', 'currit, ipsa mouetur' et dicere 'omnis res quae currit mouetur'; et ibi hoc totum 'res quae currit' distribuitur simul. Dico autem "aequiualet" quantum ad distributionem; utrobique enim non distribuitur 'res' nisi pro suppositis quibus conuenit hoc praedicatum 'currit'. Sed bene est differentia in casu ampliationum; propter quod in Sophismatibus dictum fuit quod ista est concedenda 'omnis res quae erit est', quia 'res', ex eo quod construitur cum 'est', restringitur, et ista est neganda 'quaecumque res erit, ipsa est', quia 'res' ampliatur ex eo quod construitur cum 'erit'. Iste ergo est modus distributionis huius nominis 'quidquid', uel 'quodcumque', quando sumitur antecedenter ad suum relatiuum. Sed si simpliciter diceretur quod quicumque homo est animal, tunc aequiualerent 'quicumque' et 'omnis'.

De isto autem termino 'uterque' dubitatur. Et dicitur quod distribuit terminum sequentem pro duobus, uel demonstratis, ut si dicatur 'uterque istorum', siue 'uterque istorum hominum', uel per relationem determinatis, ut si dicatur 'equus et asinus sunt albi et uterque illorum currit'.

Nunc etiam dubitatur de isto distributiuo 'totus', ut si dicatur 'totus Socrates est minor Socrate' uel 'totus homo est in domo'. Quid ergo ibi distribuitur per hoc nomen 'totus'? Dicendum est quod saepe accipimus hoc nomen 'totus' categorematice, ut aequiualet huic orationi 'habens partes', et tunc de eo non est ad propositum. Aliquando autem capitur syncategorematice, et tunc aequiualet dicere 'totum' et 'quaelibet pars'. Ideo non est credendum quod in dictis orationibus haec dictio 'totus' sit pure syncategorematica, immo implicat in se hoc syncategorema 'quaelibet' et hoc categorema 'pars'. Ideo cum dico 'totus Socrates est minor Socrate', oportet resoluere, ad hoc quod exprimatur quod distribuitur. Dico enim quod hoc totum complexum 'pars Socratis' distribuitur simul, tamquam unus terminus. Et ita dicendo 'totus homo' hoc complexum 'pars hominis' distribuitur.

Et sciendum est quod de proprietate sermonis aliter exponitur 'totus homo' et 'homo totus', quia 'totus homo' id est 'quaelibet pars hominis' et 'homo totus' id est 'hominis quaelibet pars'. Et multum differunt, quia si Socrates est in ista domo et Plato extra, haec est falsa 'quaelibet pars hominis est in ista domo' et haec est uera 'hominis quaelibet pars est in ista domo'. Aliae autem sunt acceptiones huius nominis 'totum', de quibus dicendum erit magis in Sophismatibus.

Nunc etiam dicendum est de istis distributiuis 'ubique' et 'semper'. Et dico quod istae dictiones implicant syncategorema distribuens et categorema distributum. Quia 'ubique' ualet idem quod 'in omni loco' et 'semper' ualet idem quod 'in omni tempore', uel forte idem quod hoc totum 'in omni tempore praesente, praeterito uel futuro', sicut dixi prius. Et ita, suo modo, de 'perpetuo' et 'aeternaliter'.

Sed de 'ubicumque' et 'quandocumque' dicendum est proportionaliter sicut de 'quodcumque'. Si enim 'quandocumque' capiamus pro 'semper' et 'ubicumque' pro 'ubique', iam dictum est de eis. Sed illa nomina uidentur esse magis imposita ad hoc quod antecedenter ponantur ad sua relatiua, 'ibi' et 'tunc'; uerbi gratia, 'quandocumque est eclipsis lunae, tunc est interpositio terrae inter solem et lunam' et 'ubicumque est homo, ibi est animal'.

Dubitatur ergo quid ibi distribuatur. Et ego dico quod hoc apparet per resolutionem. Nam 'quandocumque' ualet idem quod 'in quocumque tempore' et 'ubicumque' ualet idem quod 'in quocumque loco'; ideo distribuuntur isti termini 'tempore' et 'loco', sed non simpliciter, sed restricti per illud quod apponitur, ut in exemplis praedictis non distribuitur 'tempus' nisi pro illis temporibus in quibus sunt eclipses lunae, nec 'locus' nisi pro locis in quibus sunt homines.

Similiter est dicendum de 'qualiscumque' et 'quantuscumque'. Distribuunt enim istos terminos 'qualitas' et 'quantitas' restrictos per appositiones et sumuntur antecedenter ad sua relatiua, 'talis' et 'tantus'. Ut 'qualiscumque est Socrates, talis est Plato': sensus est quod quacumque qualitate Socrates est qualis, tali Plato est qualis; distribuitur ergo qualitas solum pro qualitatibus quibus Socrates est qualis. Et ita in ista 'quantuscumque est Socrates, tantus est Plato' distribuitur 'quantitas' pro illis quantitatibus quibus Socrates est quantus; sensus enim est 'quacumque quantitate Socrates est quantus, tanta Plato est quantus.

Ita si dico 'quotcumque sunt homines, tot sunt asini', ibi distribuitur iste terminus 'numerus' restrictus ad illos numeros quibus homines sunt aliquot; et ualet istam 'quocumque numero homines sunt aliquot, tanto asini sunt aliquot'.

Ita si dico 'quotienscumque Socrates dormit, totiens ipse somniat', ibi distribuitur iste terminus 'uicibus' restrictus ad uices quibus Socrates dormit; et ualet istam 'quibuscumque uicibus Socrates dormit, tot uicibus ipse somniat'. Et quia iste terminus 'uices' significat numerum actuum interruptorum, ideo distribuitur iste terminus totalis, scilicet 'numerus dormitionum interruptarum quibus Socrates dormit'; unde ualet istam 'quocumque numero dormitionum interruptarum Socrates dormit, tanto numero somniationum interruptarum ipse somniat'.

Ita si dico 'quomodocumque Socrates agit, sic Plato agit', uel 'quomodocumque Socrates se habet ad Platonem, sic Iohannes se habet ad Robertum', hic distribuitur iste terminus 'modus' restrictus ad illos modos quibus Socrates agit uel quibus se habet aliqualiter ad Platonem; et est sensus 'quocumque modo Socrates agit, sic Plato agit' uel 'quocumque modo Socrates se habet ad Platonem, sic Iohannes se habet ad Robertum'. Iste autem terminus 'qualitercumque' uidetur mihi aequiualere isti termino 'quomodocumque'.

Et sciendum est quod sicut aliquando accipimus istum terminum 'quicumque' sine habitudine ad relatiuum sequens, ita forte possumus facere de 'quantuscumque' et 'qualiscumque' et 'ubicumque', et caetera. Et tunc si Socrates diceretur quantuscumque uel qualiscumque, hoc significaret quod ipse esset omni quantitate quantus aut omni qualitate qualis; et apparet manifeste quid ibi distribueretur, quia 'quantitate' et 'qualitate'.

Sed de 'qualislibet' aliqui dicunt quod debet exponi id est 'de qualibet specie qualitatis aliquam qualitatem habens'; et apparet tunc quid ibi distribuitur, quia hoc totum 'specie qualitatis'.

SDD 4.3.7-2

Secundo modo, negatio negans distribuit omnem terminum communem sequentem eam qui ea remota non esset distributus et nihil distribuit quod praecedit eam.

Dico "negatio negans" ad differentiam negationis infinitantis, quae non distribuit nisi terminum quem infinitat. Si ergo dicamus 'non homo est albus' et capiamus negationem negatiue, tunc distribuuntur 'homo' et 'albus', et hoc uerbum 'est' quantum ad tempus consignificatum per ipsum.

Et est notandum quod ad istum modum distributionis reducitur distributio signorum uniuersalium negatiuarum. Quia signum uniuersale negatiuum nihil aliud est quam dictio implicans in se negationem cum signo particulari affirmatiuo. Idem enim ualent 'nullus' et 'non ullus', 'nihil' et 'non aliquid', 'neuter' et 'non alter', 'numquam' et 'non umquam', et sic de aliis; et ideo tale signum uirtute illius negationis distribuit omnem terminum sequentem qui non esset distributus remota illa negatione cum signo particulari implicita.

Notandum est etiam quod si propositio sit hypothetica, negatio posita in prima categorica nihil operatur in secunda categorica nisi praeponatur toti propositioni ita quod intelligatur cadere super totam hypotheticam simul. Verbi gratia, dicendo 'homo non currit et equus est albus', isti termini 'equus' et 'albus' non distribuuntur. Sed si dicerem 'non homo currit et equus est albus', et negatio caderet super totam hypotheticam, sensus esset quod non est ita quod homo currit et equus est albus, et tunc in ipsa totum distribueretur, quia contradiceret isti copulatiuae 'homo currit et equus est albus', ideo ualeret istam disiunctiuam 'nullus homo currit uel nullus equus est albus', in qua totum est distributum.

Sed tunc circa hoc oritur dubitatio de ista propositione 'Socrates non est ubi homo est', an iste terminus 'homo' distribuatur. Et ego dico quod illa propositio potest poni categorica, et est sensus 'Socrates non est ubi homo est' id est 'Socrates non est ens ubi homo est', et hoc totum 'ens ubi homo est' est praedicatum compositum ex determinabili et determinatione: hoc enim nomen 'ens' est tamquam determinabile et hoc totum 'ubi homo est' est tamquam eius determinatio, et tunc totum distribuitur, et conuerteretur propositio in istam 'nullum ens ubi homo est est Socrates'. Sed etiam ipsa potest poni hypothetica, et ualeret unam copulatiuam, sicut alias dictum fuit; ualeret enim istam 'Socrates non est alicubi et ibi homo est'; et tunc non distribueretur 'homo'.

Deinde etiam dubitatur de ista 'animal quod non est homo est substantia' utrum distribuatur substantia. Et dicendum est quod non, quia illa negatio non est negans totalem propositionem, cuius praedicatum est 'substantia' et subiectum est hoc totum 'animal quod non est homo', et copula est illud uerbum 'est' positum in medio. Sed bene distribuitur 'homo', quia illius propositionis haec pars 'quod non est homo', licet non sit propositio, quia est pars propositionis, tamen habet similitudinem ad unam propositionem quantum ad suppositiones et distributiones terminorum. Taliter enim supponunt et appellant termini in oratione quae est pars propositionis et quae per se sumpta esset propositio qualiter supponerent et appellarent si esset propositio per se sumpta.

SDD 4.3.7-3

Tertio modo, terminus communis distribuitur per negationem infinitantem ipsum, ut si dico 'animal est non homo', quia sequitur 'ergo animal est non Socrates', 'ergo animal est non Plato', et sic de aliis; similiter sequitur 'non homo est animal; ergo non Socrates est animal', 'ergo non Plato est animal', licet negatio sit infinitans.

Circa istum modum dubitatur de ista 'nullus non homo currit' et de ista 'omnis non homo currit' quo modo se habeat 'homo'. Et ego dico quod in prima 'homo' non amplius distribuitur, quia negatio praecedens tollit distributionem negationis infinitantis; ideo non sequitur 'nullus non homo currit; ergo nullus non Socrates currit'. Sed tamen dicendum est quod ille terminus totalis infinitus, scilicet 'non homo' distribuitur; unde quocumque demonstrato quod non est homo sequitur 'nullus non homo currit; ergo hoc non currit'.

Sed de ista 'omnis non homo currit' dicendum est similiter quod iste terminus 'non homo' distribuitur, sed iste terminus 'homo' non amplius distribuitur. Quia una regula solet poni "quidquid mobilitat immobilitatum immobilitat mobilitatum", id est quod habet naturam distribuendi terminum non distributum, ipsum remouet distributionem distributi. Modo ita est quod dicendo 'non homo' currit, ista dictio 'homo' est distributa et iste terminus 'non homo' non est distributus. Ideo apposito signo uniuersali, quod habet naturam distribuendi, 'homo' non amplius distribuitur et 'non homo' distribuitur, unde non sequitur 'omnis non homo currit; ergo omnis non Socrates currit'.

SDD 4.3.7-4

Quarto modo, per comparationem distribuitur terminus communis sequens et terminans comparationem, tali modo quo nomen comparatiui gradus distribuit ablatiuum sequentem ipsum et terminantem comparationem, ut dicendo 'maior homine' 'homine' distribuitur. Et similiter idem nomen mediante ista dictione 'quam' distribuit nominatiuum sequentem terminantem comparationem, ut dicendo 'maior quam homo' 'homo' distribuitur. Similiter etiam in comparatione secundum nomen positiui gradus mediante hac dictione 'sicut' comparatiue sumpta distribuitur nominatiuus sequens terminans comparationem, ut si dicatur 'Socrates est ita magnus sicut aliquis equus', iste terminus 'equus', uel 'aliquis equus', distribuitur. Adhuc superlatiuus gradus habet modum distribuendi specialem; distribuit enim complexum ex substantiuo suo et relatiuo diuersitatis sibi apposito, quod patet per eius exponentes; dicitur enim ens primum quia est omni alio ente prius uel quia nullum aliud ens est prius eo, et homo fortissimus uel quia est omni alio homine fortior uel quia nullus alius homo est fortior eo.

Breuiter circa istam partem notandum est quod si ablatiuus praecederet comparatiuum, ipse non distribueretur, ut si dico 'Socrates est homine fortior', 'homine' non distribuitur. Sed quid dicetur de ista 'equus est fortior omni homine'? utrum 'homine' distribuitur? Ego dico quod non, propter regulam dictam in parte praecedente, scilicet "quidquid mobilitat immobilitatum, immobilitat mobilitatum". Duplex enim est distributiuum super 'homine', scilicet 'fortior' et 'omni'; ideo unum aufert quod alterum faceret si esset solum. Unde istae aequiualent 'equus est fortior homine' et 'equus est omni homine fortior', et similiter istae 'equus est fortior omni homine' et 'equus est homine fortior'. Et si aliqua plura sint dicenda circa istam partem, illa dicentur in Sophismatibus.

SDD 4.3.7-5

Quinto modo, fit distributio per multas dictiones implicantes in se uel in suis exponentibus negationes, sicut sunt nomina priuatiua et relatiua diuersitatis, aut ista uerba 'incipit' et 'desinit', aut istae dictiones 'sine', 'praeter', 'solus', et sic de multis aliis, de quibus in speciali erit dicendum in Sophismatibus.

Circa istam particulam hoc solum noto quod si propositio in qua talia distributiua ponuntur indigeat propter eius obscuritatem exponi per alias propositiones uel aliam propositionem, terminus dici potest habere talem suppositionem aut tales suppositiones quam uel quas inuenitur habere in sua exponente uel in suis exponentibus.

SDD 4.3.8-1

Similiter etiam multae sunt causae confusionis non distributiuae. Prima est quod signum uniuersale affirmatiuum confundit non distributiue terminum communem sequentem ipsum non immediate, ut in hac propositione 'omnis homo est animal' iste terminus 'animal' supponit confuse non distributiue; quod apparet quia non sequitur 'omnis homo est animal; ergo omnis homo est Socrates', ideo non supponit distributiue. Similiter non sequitur secundum propositionem disiunctiuam 'ergo omnis homo est hoc animal uel omnis homo est illud animal ...' et sic de aliis animalibus, quia antecedens est uerum et consequens falsum; ergo non supponit determinate, ergo supponit tertio modo, scilicet confuse tantum.

Haec ultima pars huius capituli, quae est de causis confusionis non distributiuae, habet plures particulas, sicut praecedens, secundum plures regulas.

De prima ergo regula, quae nunc posita est, dubitatur statim quo modo supponat 'animal' in ista propositione 'uidens omnem asinum est animal'; uidetur quod supponat confuse tantum, per praedictam regulam.

Solutio: dicendum est quod supponit determinate, et non confuse. Ideo regulae apponendum est quod ille terminus communis sequens signum non immediate si debeat confundi per ipsum construatur cum aliquo termino confuso per illud signum. Verbi gratia, 'cuiuslibet hominis asinus est currens': primo per istud signum 'cuiuslibet' confunditur distributiue iste terminus 'hominis', qui immediate sequitur; deinde confunditur non distributiue iste terminus 'asinus', qui construitur cum isto termino 'hominis' iam confuso, deinde etiam confunditur non distributiue hoc uerbum 'est' quantum ad tempus consignificatum, quia construitur cum isto termino 'asinus', et ultimo etiam iste terminus 'currens', qui construitur cum 'asinus' et cum 'est'.

Sed cum dicebatur 'uidens omnem asinum est animal', iste terminus 'animal' non construebatur cum aliquo termino prius confuso, quia non construebatur cum 'asinum', qui prius confundebatur. Ita si dico 'asinus cuiuslibet hominis est currens', ibi nec confunditur hoc uerbum 'est' nec hoc praedicatum 'currens', quia neutrum habet conexionem in constructione grammaticali cum isto termino 'hominis' prius confuso.

Sed tu dices "quid ergo dicam de ista 'omnem hominem asinus est uidens'? utrum 'asinus' confundatur?". Et ego dico quod sic: quia 'uidens' construitur cum 'hominem', quod primo confundebatur, et iterum 'asinus' et hoc uerbum 'est' construuntur cum 'uidens', ideo confunduntur non distributiue. Et propter hoc est regula uniuersalis quod si signum uniuersale praecedat totum residuum propositionis, ipsum distribuit aliquid et residuum confundit non distributiue si residuum habet conexionem cum distributo.

Dubitatur etiam de ista 'quodlibet regis animal est equus', posito quod nullus rex habeat aliquod animal aliud ab equo (tunc enim propositio est uera), et quaeritur quo modo stent ibi 'regis' et 'animal' et 'equus'. Et ego dico quod hoc totum simul 'regis animal' distribuitur, ut prius dicebatur, sed neutra pars distribuitur, scilicet nec 'regis' nec 'animal', immo utraque tenetur confuse non distributiue. Non enim contingit descendere ad aliquod determinatum suppositum, quia si sub 'animal' descenderetur ad 'asinum' propositio esset falsa, et si sub 'rege' descenderetur ad unum regem qui perdidit omnia animalia sua, propositio etiam esset falsa. Et sic patet quod complexi distributi neutra pars distribuitur, sed tenetur confuse tantum.

Deinde etiam est dubitatio de ista 'omnis materia et forma sunt compositum'. Et ego dico quod 'forma' supponit confuse tantum, quia nec contingit descendere ad aliquod suppositum nec ad omnia secundum propositionem disiunctiuam. Et sic esset de omni tali propositione, scilicet ubi subiectum copulatum tenetur collectiue. Sed si tenetur diuisiue, ut dicendo 'omnis homo et asinus currunt', tunc 'asinus' tenetur determinate, propter hoc quod talis, ut dicebatur, resoluenda est in hanc hypotheticam 'omnis homo currit et asinus currit', ubi 'asinus' supponit determinate.

Sed de ista 'omnis homo uel asinus currit' dictum fuit quod uno modo potest intelligi quod distributio cadat solum super 'homo', et tunc iterum resoluenda est in hanc hypotheticam 'omnis homo currit uel asinus currit', ubi 'asinus' supponit determinate, ideo sic supponebat in prima. Alio modo potest intelligi quod distributio cadat super totum subiectum, et sic istud totum 'homo uel asinus' simul distribuitur pro omni eo quod est homo uel asinus; et quia omnis homo est homo uel asinus, et etiam omnis asinus est homo uel asinus, ideo distribuitur pro omni homine et pro omni asino, ideo totum tenetur distributiue, ut dictum est.

SDD 4.3.8-2

Secundo modo, terminus communis confunditur non distributiue per duplex distributiuum antecedens ipsum quorum utrumque sine reliquo distribueret ipsum, ut si dico 'omnis non homo currit', uel etiam 'nullus non homo currit', iste terminus 'homo' tenetur confuse non distributiue. Ita si dico 'nullus homo est nullus homo' uel 'nullus homo est omnis homo', iste terminus 'homo' positus in praedicato tenetur confuse tantum.

Ex ista regula apparet de relatiuis diuersitatis et de isto uerbo 'differt', quae ponuntur distribuere ablatiuos sequentes. Verbi gratia, si dico 'B differt ab homine', 'B est aliud' (uel 'diuersum') 'ab homine', iste terminus 'homine' distribuitur. Et ideo si praeponeretur negatio negans, tunc 'homine' remaneret confuse tantum, ut dicendo 'A non differt ab homine' uel 'A non est aliud ab homine'; et ita etiam si diceretur 'A differt ab omni homine', ibi 'homine' teneretur confuse tantum.

Ita, si diceretur 'nullus homo omnem asinum uidet', 'asinum' teneretur confuse tantum, sed si diceretur 'omnis homo omnem asinum uidet', tunc 'asinum' distribueretur, quia licet praecedant duo signa distributiua, tamen regula non habet ibi locum, eo quod primum signum sine secundo non distribueret 'asinum'.

Sed uidetur mihi quod ab ista regula debet excipi distributio quae est per comparationem. Verbi gratia, si dico quod equus est maior homine, ibi 'homine' distribuitur, et si appono signum, dicendo quod equus est maior omni homine, uerum est quod distributio aufertur, sed tamen non remanet confusio, immo 'homine' supponit determinate. Quod probo: quia contingit descendere ad supposita disiunctiue, secundum propositionem disiunctiuam. Verbi gratia, si dico 'equus est maior omni homine', oportet quod ille equus sit maior minimo homine, et tunc, supposito quod ille sit Socrates, erit uerum quod ille equus erit maior Socrate uel erit maior Platone, et sic de aliis.

Si ergo quaeratur "cur tam uarie? quare magis in aliis tenet regula quam in istis?", ego dicam quod est eo quia excedens aliqua plura uel unum aliquorum plurium necesse est statim quod excedat minimum illorum, et si omnia excedat, oportet adhuc quod excedat maximum illorum; sed si omnis homo est animal, non oportet quod omnis homo sit minimum animal nec quod omnis homo sit maximum animal, et sic de aliis, sed hic unum et ille aliud.

Iterum, a dicta regula debent excipi duae negationes simul positae similiter ad sequentia se habentes. Illae enim non faciunt nisi se inuicem destruere; ideo talis remanet suppositio terminorum sicut illis negationibus ablatis, ut 'non nullus homo currit' uel 'Socrates uidet non nullum hominem'; ibi 'homo' et 'hominem' supponunt determinate.

SDD 4.3.8-3

Adhuc, tertio modo, ponuntur quaedam specialia confundentia sine distributione terminos communes sequentes, scilicet termini qui respondentur ad 'quotiens?', ut 'ter', 'quater', et caetera, ut 'hodie ter comedi panem'. Iterum, etiam dicitur quod copulatio ex terminis de praedicamentis quando et ubi habent potestatem sic confundendi, ut 'hodie et heri bibi uinum' uel etiam 'Parisius et Romae uenditur panis'.

Istae confusiones, ut mihi uidetur, proueniunt ex hoc quia tales propositiones possunt resolui in copulatiuas quarum categoricae habent eundem terminum in praedicato, sed tamen quarum una categorica quantum ad illud eundem terminum uerificatur pro uno supposito et alia pro alio, ut 'ter comedi panem', quia una uice comedi panem, et alia uice comedi panem, et tertia uice comedi panem, licet alium prima, alium secunda et alium tertia. Similiter hodie et heri bibi uinum, quia hodie bibi uinum et heri bibi uinum, licet aliud et aliud; ita Parisius et Romae uenditur panis, quia Parisius uenditur panis et Romae uenditur panis, licet alius et alius. Ideo etiam si alibi similis modus inueniatur, ibi similis suppositio concedatur.

Aliqui etiam uoluerunt dicere quod in exceptiua terminus communis supponit confuse tantum, ut quod in ista 'omnis homo praeter Socratem currit' iste terminus 'homo' supponit confuse tantum, quia non contingit descendere ad aliquod suppositum; non enim sequitur 'ergo Plato praeter Socratem currit', quia propositio esset inepta et incongrua. Sed ego dico quod 'homo' ibi distribuitur, non tamen simpliciter, sed per exceptionem restrictus ad homines alios a Socrate, ita quod hoc totum simul 'homo alius a Socrate' distribuitur. Quod patet sic: quia resoluitur propositio in istam hypotheticam 'Socrates non currit et omnis homo alius a Socrate currit', et tunc manifeste contingit descendere.

SDD 4.3.8-4

Quarto modo, ista uerba 'scio', 'cognosco', 'intelligo' et multa alia, de quibus magis dictum est in Sophismatibus, et eorum participia confundunt sine distributione terminos sequentes terminantes transitum eorum. Ut si dico 'cognosco triangulum', non sequitur 'ergo cognosco isoscelem', uel 'cognosco isopleurum', et sic de aliis; ita etiam si debeo tibi equum, non sequitur 'ergo debeo tibi Brunellum', uel 'debeo tibi Fauellum', et sic de aliis.

Apparet mihi quod iste modus confusionis ualde differt a modis prius dictis, quamuis utrobique uocetur 'confusio sine distributione'. Nam in prioribus modis, licet non contingeret descendere ad supposita secundum propositionem disiunctiuam, tamen contingebat secundum propositionem categoricam de disiuncto extremo. Verbi gratia, licet non sequatur 'omnis homo est animal; ergo omnis homo est hoc animal uel omnis homo est illud animal ...' et sic de aliis, tamen bene sequitur 'omnis homo est animal; ergo omnis homo est hoc animal uel illud animal ...' et sic de aliis; hoc enim consequens est uerum, sicut antecedens, prout patet ex inductione.

Sed in hoc modo confusionis nec licet descendere ad supposita secundum propositionem disiunctiuam nec secundum categoricam de disiuncto extremo. Cuius ratio est quia talia uerba faciunt terminos sequentes appellare suas rationes, secundum quas impositi sunt ad significandum. Verbi gratia, Aristoteles bene poneret differentiam inter istas propositiones 'uenientem cognosco' et 'cognosco uenientem'. Quia pono casum quod tu ualde bene cognoscas patrem tuum secundum illam rationem secundum quam dicitur pater tuus, sed non cognoscas eum secundum rationem secundum quam dicitur ueniens, quia licet ueniat, tamen nihil scis de uentura eius. Tunc in isto casu haec est falsa 'tu cognoscis uenientem', quia, propter appellationem, illa significat quod tu cognoscis uenientem secundum illum conceptum secundum quem dicitur ueniens, quod est falsum; unde non sequitur 'cognoscis patrem et ille est ueniens; ergo cognoscis uenientem'. Sed haec est uera 'uenientem cognoscis', quia sequitur si patrem cognoscis et ille est ueniens quod uenientem cognoscis, per syllogismum expositorium. Unde a parte ante terminus non sic appellat suam rationem sicut a parte post; ideo sub quacumque ratione Socratem cognoueris, si Socrates est homo et animal et pater et ueniens, sequitur quod hominem cognoscis et animal et patrem et uenientem.

Et ex hoc patet iterum alia magna differentia inter istum modum confusionis et praecedentes. Quia in aliis modis confusionis non distributiuae non ualet consequentia a termino confuso ad determinatum nisi ablato confundente, quia non ualet consequentia 'omnis homo est animal; ergo animal est omnis homo'. In hac autem confusione ualet, ut 'cognosco triangulum; ergo triangulum cognosco', quia si cognosco triangulum, tunc ipsum cognosco secundum illam rationem secundum quam dicitur triangulus, ideo triangulum cognosco. Immo etiam licet triangulum cognoscerem secundum aliam rationem, adhuc sequeretur quod triangulum cognoscerem. Et etiam, e conuerso, in hoc modo confusionis non distributiuae non sequitur ex determinato confusum, ut in aliis; non enim sequitur 'triangulum cognosco; ergo cognosco triangulum', sed sequitur 'animal est omnis homo; ergo omnis homo est animal'.

Adhuc inter dictos modos confusionis non distributiuae est maior differentia. Quia in isto modo confusionis ex termino confuso tantum sequitur ipse distributus mutato ordine secundum ante et post, quod non est ita in aliis modis. Sequitur enim 'cognosco triangulum; ergo omnem triangulum cognosco'. Quia si cognosco triangulum, tunc habeo conceptum a quo impositum est istud nomen 'triangulus' et illo conceptu omnem triangulum concipio indifferenter, quia non magis unum quam alium; ideo omnem triangulum cognosco. E conuerso autem non sequitur ex distributo non distributum; non enim sequitur 'omne triangulum cognosco; ergo cognosco triangulum', quia possibile est quod habeo omnis trianguli cognitionem secundum communem rationem figurae uel qualitatis uel entis non habendo rationem propriam trianguli; ideo non cognosco triangulum.

Adhuc apparet quod si post illa uerba ille accusatiuus habeat signum uniuersale affirmatiuum immediate praecedens, tamen non tenetur distributiue sic quod contingat fieri descensus. Non enim sequitur 'cognosco omnem triangulum; ergo cognosco isoscelem', licet isosceles sit triangulus. Quia possum in mente habere generalem conceptum trianguli non habendo conceptus speciales nec indiuiduales, et tunc cognosco omnem triangulum et tamen non cognosco isoscelem uel isopleurum.

Haec sint dicta de speciali condicione horum uerborum et de speciali modo confusionis accusatiuorum sequentium. Quae quidem omnino ex hoc prouenire uidentur quod illi accusatiui quodam modo uidentur participare suppositionem materialem. Quia appellant conceptus suos, licet non supponant pro eis; ideo non contingit descendere ad supposita aliorum conceptuum. Sic autem appellant illos conceptus quia intelligimus res secundum illos conceptus; non sic tamen, per conceptum, ignis calefacit aquam uel lapis tangit terram.

Sicut autem dixi de accusatiuis sequentibus ista uerba actiua, ita dicerem de nominatiuis sequentibus uerba passiua, ut si dico 'a Socrate intelligitur omnis triangulus' non sequitur 'ergo ab eo intelligitur isosceles'.

SDD 4.4: DE SUPPOSITIONIBUS ET ACCEPTIONIBUS TERMINORUM RELATIVORUM

SDD 4.4.1

Considerato communiter de suppositionibus et acceptionibus terminorum in propositionibus, restat magna difficultas de suppositionibus et acceptionibus terminorum relatiuorum. Ideo nunc de illis erit in speciali determinandum.

Hoc quartum capitulum huius tractatus est in speciali de suppositionibus terminorum relatiuorum. Et non accipitur hic 'terminus relatiuus' pro illis terminis quos dicimus esse de praedicamento ad aliquid, ut 'pater' 'filius', 'dominus' 'seruus', sed prout grammatici dicunt 'relatiuum', quia rei prius latae, siue dictae, recordatiuum, sicut sunt ista pronomina 'illud', 'ipsum', 'se', 'suum', et ista nomina 'aliud', 'idem', 'tantum', 'tale', et caetera.

Hoc autem capitulum habet nouem partes principales. Prima pars proponit intentionem capituli, secunda distinguit et enumerat diuersitatem terminorum relatiuorum, tertia est una communis regula, pro quibus relatiuum refert suum antecedens, quarta est alia regula, quod relatiuum supponit sicut suum antecedens, quinta est in speciali de istis relatiuis 'idem', 'ipsum', sexta est de isto relatiuo 'se', septima est de isto relatiuo 'suus', octaua est de istis relatiuis 'tantum', 'tale' et huius modi, nona est de istis relatiuis 'aliud', 'diuersum'. Secunda incipit ibi "magna autem", tertia ibi "est autem", quarta ibi "alia regula", quinta ibi "nunc descendendum", sexta ibi "de isto autem", septima ibi "dicendum est", octaua ibi "de istis autem", nona ibi "relatiua diuersitatis".

Prima pars est manifesta, nisi quod oportet notare quare ibi dicitur "de suppositionibus et acceptionibus". Hoc enim est quia acceptio termini pro aliquo in propositione est in plus quam suppositio termini pro aliquo. Dictum enim fuit prius quod proprie nihil dicitur supponere nisi subiectum uel praedicatum, propter quod obliquus non supponit, ut 'hominem' si dico 'Socrates est uidens hominem' (quia nulla res est hominem, sed tamen 'hominem' bene accipitur in propositione pro homine quem Socrates uidet), et potest in huius modi acceptione distribui, uel confundi sine distributione, uel sumi determinate, et etiam sumi personaliter aut materialiter. Verum est tamen quod aliquando sic large accipimus hoc nomen 'suppositio' quod synonyme se habet ad istud nomen 'acceptio'; et apparet quod non solum proprie, sed sic large, locuti sumus de suppositione in praecedente capitulo, et etiam loquemur in praesente.

SDD 4.4.2

(1) Magna autem est diuersitas relatiuorum. Quaedam enim dicuntur relatiua substantiae; alia autem dicuntur relatiua aliorum praedicamentorum, ut 'tale', 'tantum' et huius modi. (2) Relatiuorum substantiae quaedam dicuntur relatiua identitatis, alia diuersitatis, ut 'aliud', 'diuersum'. (3) Relatiuorum autem identitatis quaedam dicuntur reciproca, ut 'se', alia non reciproca, ut 'illud', 'ipsum' et huius modi.

In hac secunda parte ponuntur tres diuisiones relatiuorum. Et, quantum ad primam, sciendum est quod non dicitur relatiuum 'substantiae' ex eo quod oporteat antecedens eius esse terminum de praedicamento substantiae; immo aeque potest esse de alio praedicamento, ut 'album est paries et ipsum uidetur', 'albedo est in pariete et illa est color', 'bicubitum uidet se'. Sed dicitur relatiuum 'substantiae' quia non significat illud pro quo sumitur uel pro quo refert esse aliquale, uel aliquantum, uel alicubi, et sic de aliis praedicationibus accidentium, sed solum esse aliquid; relatiua autem accidentium significant esse aliquale, uel aliquantum, et caetera.

De secunda diuisione apparet quod relatiuum identitatis accipitur pro eo pro quo suum antecedens sumebatur, et relatiuum diuersitatis non, sed pro alio.

De tertia diuisione apparet quod 'se' significat reuersionem actus in illud a quo est, ut si dicimus quod Socrates amat se, uel amatur a se, uel est amator sui, uel acquirit sibi, hoc significat quod ille actus amoris uel acquisitionis est Socratis, tamquam eius qui amat, uel cui acquirit, uel etiam tamquam eius qui amatur; non est sic de aliis relatiuis.

Aliae etiam possunt poni diuisiones, ut quod relatiua quandoque ponuntur in recto, quandoque in obliquo, ut 'illud' 'illius', 'ipsum' 'ipsius'; et sunt in hoc differentiae, sicut postea uidebitur.

SDD 4.4.3

Est autem uniuersalis regula quod non oportet relatiuum diuersitatis supponere, uel stare, in propositione pro omni eo pro quo supponit, uel stat, suum antecedens. Immo terminus relatiuus solum refert suum antecedens pro illis eius suppositis pro quibus erat uerificatio categoricae in qua ponebatur antecedens; unde haec est falsa 'animal est homo et illud est asinus'.

Statim ex hac regula apparet quod relatiuum non potest ampliari magis quam suum antecedens est ampliatum. Unde si dico 'homo currit et ille disputat', hoc relatiuum 'ille' non supponit nisi pro praesentibus, sicut nec 'homo'. Sed bene potest magis restringi, quia si dico 'homo currit et ille est albus', istud antecedens 'homo' pro omni homine indifferenter supponit, licet indefinite, sed hoc relatiuum 'ille' non sic pro omni homine supponit, sed solum pro illis pro quibus haec propositio 'homo currit' est uera; et si pro nullo esset uera, tunc relatiuum pro nullo supponeret; unde praedictae copulatiuae utraque pars esset falsa si nullus homo curreret, licet omnes homines essent albi.

SDD 4.4.4

Alia regula, etiam communis, est quod relatiuum identitatis supponit, uel sumitur, in propositione sicut suum antecedens, scilicet materialiter si materialiter, et personaliter si personaliter, et distributiue si distributiue, et determinate si determinate, et confuse tantum si confuse tantum, excepto hoc quod per praecedentem regulam apparet excipiendum.

Manifestum est quod hoc est excipiendum. Quia forte relatiuum pro nullo supponit, uel accipitur, in propositione, licet antecedens pro multis supponat, scilicet propositio antecedentis pro nullo est uera, ut si dico 'homo est lapis et ille currit'.

Sed quaeritur "si dico 'speculum' est nomen et ipsum est trisyllabum', utrum 'ipsum' supponit materialiter, sicut 'speculum'?". Et uidetur quod non, quia non supponit pro se nec pro sibi simili in uoce. Dico quod supponit materialiter relatiue. Unde si supponeret pro se uel pro sibi simili in uoce, tunc bene supponeret materialiter, sed non relatiue. Sed quando supponit pro suo antecedenti uel pro sibi simili in uoce, tunc supponit materialiter relatiue; si enim supponeret personaliter, oporteret quod supponeret pro significatis ultimatis sui antecedentis.

Dubitatur etiam "si ponamus quod tantum Socrates currit et quod ipse est albus et dicamus 'homo currit et ille est albus', utrum hoc relatiuum 'ille' supponit determinate et communiter, uel discrete et singulariter?". Et uidetur quod discrete, quia pro uno solo, scilicet Socrate. Sed oppositum uidetur, quia tunc non supponeret sicut suum antecedens. Dico quod supponit determinate, et non discrete; quia non ponitur in dicta propositione tamquam terminus discretus, sed tamquam terminus communis, innatus supponere pro pluribus, quia supponeret pro pluribus si plures homines currerent.

Iterum, ego pono quod tantum duo homines currant, scilicet Socrates et Plato, et quod Socrates sit albus et Plato niger, et dicamus 'homo currit et omnis ille est albus'; tunc dubitatur quo modo 'ille' supponat, et utrum propositio sit uera. Et ego dico, sicut mihi uidetur, quod ibi est inepta aut frustra additio signi uniuersalis, aut etiam particularis, ad terminum relatiuum relatiue sumptum. Quia natura eius est quod sumatur sicut suum antecedens; ideo signum non est innatum mutare suam suppositionem, sicut nec negatio praecedens (ut si dico 'animal currit et nullus homo est illud', hoc relatiuum 'illud' non distribuitur, sed stat determinate, sicut suum antecedens). Sic ergo apparet incongruum et inconueniens dicere 'homo currit et omnis ille est albus', uel 'homo currit et aliquis ille est albus' (licet talia signa bene possint addi relatiuis diuersitatis aut relatiuis accidentium), quia non supponunt pro eisdem pro quibus supponunt sua antecedentia, sicut dicetur post. Et si quis uellet sustinere quod huius modi locutio est congrua et conueniens, tunc deberet dicere quod 'ille' distribuitur, et regula deberet intelligi ubi relatiuum accipitur simpliciter, sine additione signi.

SDD 4.4.5

Nunc descendendum est magis specialiter ad diuersa relatiua. Et apparet de hac dictione 'ille', uel 'illud', quod non semper sumitur relatiue, immo aliquando demonstratiue, ut quando demonstrando hominem dico 'ille homo currit', et tunc non est ad propositum. Et aliquando accipitur antecedenter ad hoc relatiuum 'qui', uel 'quod', ut si dico 'ille homo currit qui prius disputabat'; et tunc 'ille' non accipitur nisi per modum signi particularis et 'qui' accipitur loco huius relatiui 'ille', notando copulationem; unde propositio resoluitur in hanc copulatiuam 'homo currit et ille prius disputabat'.

Notandum est quod isti termini 'qui' et 'ille', uel 'quod' et 'illud', solent poni in eadem propositione, reddendo suppositum duobus uerbis, unus uni et alter alteri. Et hoc solet fieri duobus modis diuersis. Uno modo quod ambo isti termini praecedant tam primum uerbum quam secundum, ut dicendum 'ille qui dormit somniat'; aliquando autem unus illorum terminorum praecedit primum uerbum et alter praecedit secundum uerbum et sequitur primum, ut 'ille dormit qui somniat'. Et est inter illas propositiones talis differentia. Quia primo modo propositio est categorica cuius subiectum est aggregatum ex illis duobus terminis et primo uerbo; ut si dico 'ille qui dormit somniat', hoc totum 'ille qui dormit' est subiectum, compositum ex determinatione et determinabili; nam haec dictio 'ille' ponitur per modum determinabilis, uel saltem substantiuum subintellectum, quod exprimeretur si diceretur 'ille homo qui dormit somniat', et istud residuum 'qui dormit' ponitur tamquam determinatio; deinde istud uerbum 'somniat' ponitur pro copula et praedicato. Et in tali propositione iste terminus 'ille' non ponitur relatiue, sed antecedenter, et non ualet plus quam hoc nomen 'aliquid'. Sed in secundo modo propositio est hypothetica, et aequiualet uni copulatiuae, sicut dicebatur. Et aliquando iste terminus 'ille' praecedit et iste terminus 'qui' sequitur, ut 'ille dormit qui somniat', et aliquando e conuerso, ut 'qui dormit, ille somniat'. Et sunt propositiones aequiualentes, siue 'qui' praecedat, siue 'ille'; nam quicumque illorum terminorum praecedat, ille non tenetur relatiue.

Notandum est etiam quod isti termini 'ille' et 'ipse' quando sumuntur relatiue aequiualent (et raro iste terminus 'ille' sumitur nisi relatiue). Et sic etiam saepe istum terminum 'idem' accipimus synonyme ad hoc relatiuum 'ille', ita quod aequiualet dicere 'animal currit et illud est homo' et dicere 'animal currit et idem est homo'.

SDD 4.4.6

De isto autem relatiuo 'se' dicendum est quod illius est haec proprietas quod semper ponitur in eadem propositione categorica cum suo antecedente, ut 'Socrates diligit se'. Alia proprietas est quod si teneatur distributiue, non contingit descendere ad aliquod eius determinatum suppositum aliis remanentibus, sed oportet descendere sigillatim; non enim sequitur 'omnis homo diligit se; ergo omnis homo diligit Socratem', sed sequitur 'ergo Socrates diligit Socratem', et 'Plato Platonem', et sic de aliis.

Contra primam proprietatem arguitur: quia si dico 'Socrates currit et ille diligit se', ibi 'Socrates' est antecedens, et non ponitur in eadem categorica cum isto relatiuo 'se'. Respondeo quod 'se' non immediate refertur ad 'Socratem', sed mediante isto relatiuo 'ille', quod est immediate antecedens ad 'se' et ponitur cum eo in eadem categorica.

De secunda proprietate uidetur quod illa non sit proprie proprietas huius relatiui 'se', immo conuenit etiam aliis, scilicet huic relatiuo 'suus' et etiam huic relatiuo 'ipsius' posito loco huius relatiui 'suus'. Verbi gratia, si dico 'omnis homo uidet suum equum' uel 'omnis homo uidet ipsius equum', non sequitur 'ergo omnis homo uidet Socratis equum', sed 'Plato uidet Platonis equum', et sic de aliis.

SDD 4.4.7

Dicendum est etiam de isto relatiuo 'suus'. De quo est ista regula

quod non refert suum antecedens secundum eius resolutionem in recto, sed in genitiuo casu, ut si dico 'Socrates bibit et equum suum comedit', non sequitur 'Socrates comedit', sed sequitur 'ergo Socratis equus comedit'. Et ideo idem ualet hoc relatiuum 'suus' et hoc relatiuum 'ipsius', uel 'illius', ut idem ualet dicere 'Socrates equitat suum equum' et 'Socrates equitat ipsius equum'.

Hic possumus notare quod 'suus' accipitur multipliciter. Primo enim notat possessionem, ut 'Socrates et asinus suus', et tunc refert suum antecedens per modum possidentis, et aliquando notat effectum, ut 'Aristoteles et libri sui', et tunc refert suum antecedens per modum efficientis; et quandoque apponitur substantiuo de praedicamento relationis, et tunc refert suum antecedens per modum habentis conuersam habitudinem, ut si dico 'Socrates et seruus suus', notatur quod Socrates sit dominus, et sic de aliis.

SDD 4.4.8

De istis autem relatiuis 'tale' et 'tantum' manifestum est quod indigent antecedentibus de praedicamento qualitatis et quantitatis, ut 'Socrates est aliqualis', uel 'aliquantus', 'et talis', uel 'tantus', 'est Plato', uel etiam, in speciali, ut 'Socrates est albus', uel 'tricubitus', et 'talis', uel 'tantus', 'est Plato'. Et manifestum est quod non supponunt pro eisdem pro quibus supponunt sua antecedentia, sed sufficit quod supponant pro similibus uel aequalibus.

Notandum est de habitudine istorum terminorum ad inuicem 'talis' et 'qualis' uel 'tantus' et 'quantus' sicut notatum fuit in quinta parte huius capituli de istis terminis 'qui' et 'ille'. Uterque enim quandoque ponitur antecedenter ad reliquum et reliquus relatiue ad ipsum, ut dicendo 'talis est Socrates qualis est Plato' uel dicendo 'qualis est Socrates, talis est Plato', et utraque propositio ualet idem quod haec copulatiua 'Socrates est qualis et Plato est talis'. Et etiam quandoque 'talis' et 'qualis' ponuntur in eadem categorica, ut dicendo 'talis qualis Plato est currit'; unde hoc totum 'talis qualis Plato est' est ibi subiectum. Et similiter dicas de 'tantus' et 'quantus', et similiter de 'quando' et 'tunc', uel etiam de 'ubi' et 'ibi', et etiam de 'taliter' et 'qualiter', et sic de aliis huius modi.

SDD 4.4.9

(1) Relatiua diuersitatis solent poni 'aliud', 'alterum', 'differens', 'diuersum', et huius modi. Sed mihi apparet quod haec non sunt relatiua prout hic de relatiuis locuti sumus, sed sunt relatiua id est termini de praedicamento ad aliquid, sicut essent 'simile' et 'dissimile', 'aequale' et 'inaequale'. Et ita etiam est de hoc termino 'idem', nisi capiatur loco huius relatiui 'illud'; omne enim idem alicui est idem, et omne diuersum uel aliud est ad aliquid diuersum uel aliud. Tamen, quia huius modi nomina habent ultra alia nomina de praedicamento ad aliquid aliquas speciales difficultates, uolumus aliquid dicere de eis. (2) Et primo dico quod fundamentum huius relatiui 'idem' et terminus ad quem dicitur debent supponere uel teneri pro eodem, ut si dico 'Socrates est idem homini', tunc isti termini 'Socrates' et 'homo' supponunt pro eodem; sed fundamentum huius relatiui 'aliud', uel 'diuersum', uel 'differens', uel 'alterum', et terminus ad quem dicitur non debent stare et uerificari pro eodem, sed pro diuersis. (3) Secundo dico quod propositio in qua ponitur huius modi relatiuum, quod solet dici 'diuersitatis', indiget exponi per tres propositiones categoricas copulatas, scilicet duas affirmatiuas, in quibus praedicatur 'est' secundum adiacens de fundamento et termino illius relatiui, et tertiam, negatiuam, in qua negatur ille terminus de illo fundamento uel e conuerso, ut si dico 'B est aliud ab A' exponitur quod B est et A est et B non est A.

In hac ultima parte huius capituli sunt tres clausulae. Prima dicit quo modo ista nomina 'aliud', 'alterum' et caetera debeant dici relatiua, et est manifesta. Unde si dico 'homo currit et aliud est album', non oportet quod iste terminus 'aliud' habeat iste terminus 'homo' pro antecedente, uel etiam pro fundamento aut pro termino. Immo hoc nomen 'aliud' est adiectiuum substantiuatum in neutro genere; ideo dicta propositio aequiualet isti 'homo currit et res alia est alba', et sic hoc nomen 'res' est fundamentum istius termini 'alia'. Sed non oportet quod 'aliud' dicatur ad hominem nisi apponatur 'aliud ab eo' uel 'aliud ab homine', sicut posset apponi 'aliud ab asino' uel 'aliud a capra'.

Et est notandum quod istis terminis 'aliud', 'alterum', 'differens' et 'diuersum' dialectici et sophistae communiter utuntur tamquam synonymi. Ideo et sic loquimur de eis, licet aliquando restricte attribuantur eis diuersas intentiones, sicut in Porphyrio apparet de 'aliud' et 'alterum', et sicut in decimo Metaphysicae apparet de 'differens' et 'diuersum'. Et similiter intelligitur de hoc uerbo 'differt', quia ualet idem 'differt' et 'est differens'.

Secunda clausula est una regula. Pro qua notandum est quod cum praedicta nomina sint adiectiua, indigent substantiuis regentibus ea; immo etiam si haec dictio 'aliud' sumatur substantiuata, tamen resoluenda est in substantiuum et adiectiuum, ut 'aliud' id est 'res alia'. Et illud substantiuum uoco in proposito 'fundamentum'; uoco autem terminum ablatiuum, uel datiuum uel accusatiuum quem regit talis dictio relatiua 'terminum ad quem dicitur'. Ut si dico 'homo est idem animali', uel 'idem ad animal', tunc 'homo' ponitur tamquam fundamentum et 'animali', uel 'animal', tamquam terminus; et si dico 'homo est alius ab lapide', uel 'aliud ad lapidem', tunc 'homo' est fundamentum et 'lapide', uel 'lapidem', est terminus. Et hoc notato regula est satis manifesta.

Tertia clausula est alia regula, ex qua patet quod praedicta relatiua diuersitatis implicant in se quasdam negationes propter quas nomina sequentia tamquam termini illorum relatiuorum distribuuntur. Unde sequitur 'est aliud ab homine; ergo est aliud a Socrate', uel 'differt ab homine; ergo differt a Socrate'. Si tamen dicti termini praecedant dicta relatiua, tunc non distribuuntur ab eis; ut si dico 'ab homine Socrates differt', uel 'ab homine Socrates est alius', 'homine' non distribuitur, immo sequitur 'a Platone Socrates est alius. ergo ab homine Socrates est alius', quia 'homine' ibi stat determinate

Sed dubitatur "si dico 'aliud ab homine est animal', utrum 'animal' distribuitur?". Et ego dico quod non. Quia negatio implicita in 'aliud' non est negans, sed se habet per modum infinitantis, et sic non cadit super copulam totalis propositionis, nec super praedicatum. Unde propositio est affirmatiua, licet implicet unam negatiuam, sicut ista est affirmatiua 'non homo est albus', quae tamen implicat istam negatiuam 'album non est homo'. Si quaeras "quo modo exponitur?", ego dico quod primo adiectiuum substantiuatum debet resolui ut 'aliud ab homine est animal' id est 'res alia ab homine est animal', et tunc exponitur quod 'res quae non est homo est animal', et apparet quod 'animal' stat ibi determinate. Immo si dico 'aliud animal ab homine currit', 'animal' non confunditur, quia tale relatiuum non habet naturam confundendi nisi terminum, et non fundamentum suum; ideo aequiualet dicere 'aliud animal ab homine currit' et 'animal aliud ab homine currit'. Et est simile sicut de terminis priuatiuis; si enim dico 'priuatus uisu est homo', 'uisu' distribuitur, sed non 'homo', quia exponitur id est 'res non habens uisum est homo', ita tamen quod haec dictio 'non' non teneatur negatiue, sed infinitanter.

SDD 4.5: DE APPELLATIONIBUS

SDD 4.5.1

Sequitur de appellationibus. Sunt autem terminorum aliqui appellatiui et aliqui non appellatiui. Termini enim substantiales recti aut termini omnino nihil connotantes ultra ea pro quibus supponunt non sunt appellatiui proprie. Sed omnis terminus connotans aliud ab eo pro quo supponit dicitur 'appellatiuus', et appellat illud quod connotat per modum adiacentis ei pro quo supponit, ut 'album' appellat albedinem tamquam adiacentem illi pro quo iste terminus 'album' innatus est supponere. Et haec iam dicta fuerunt in primo capitulo huius tractatus.

Hoc quintum capitulum est de appellationibus, quod continet quattuor partes. Prima proponit intentionem capituli et repetit quaedam dicta in fine primi capituli huius tractatus, secunda est de differentia appellationis a parte subiecti et a parte praedicati, tertia est de differentia appellationis rei significatae uel consignificatae et rationis secundum quam est significatio, quarta est de appellationibu quorundam terminorum in speciali; secunda incipit ibi "terminus autem", terti ibi "magna est", quarta ibi "deinde in speciali".

Prima pars est manifesta si bene considerantur ea quae dicta fuerunt in quarta parte primi capituli huius tractatus et in expositione illius quartae partis.

SDD 4.5.2

(1) Terminus autem appellatiuus semper appellat formam suam, siue ponatur a parte subiecti, uel ante uerbum, siue a parte praedicati, uel post uerbum. (2) Sed differenter aliquando appellat eam ante et post quia post appellat formam suam praecise pro tempore uerbi, (3) sed ante si uerbum sit praesentis temporis et praedicatum non sit ampliatiuum, tunc appellat formam suam praecise pro praesenti tempore, (4) sed si uerbum fuerit alterius temporis uel si praedicatum fuerit ampliatiuum, tunc terminus ante uerbum appellat formam suam indifferenter, quasi disiunctiue, pro tempore praesenti et pro tempore uerbi, uel ad quod praedicatum ampliat si sit ampliatiuum.

Ista secunda pars continet quattuor regulas in quattuor clausulis. Et propter omnes illas regulas oportet scire quid per 'formam' termini appellatiui debeamus intelligere in proposito. Dico ergo quod, ad placitum, per 'materiam' termini solemus intelligere illud pro quo terminus innatus est supponere. Unde sic loquitur Aristoteles de materia in quinto Metaphysicae, ubi dicit quod "unum numero dicuntur quorum materia est una", hoc est dictum quod de illis uerificatur hoc praedicatum 'unum in numero, quorum materia est una, id est quod res est eadem pro qua supponunt; sic enim uere dicimus quod 'homo' et 'animal' sunt unum numero. Sed per 'formam' termini solemus intelligere quidquid terminus appellat, siue illud sit accidens siue substantia, et siue sit materia siue forma, aut compositum ex materia et forma, aut ex multis aggregatum. Ut iste terminus 'diues' supponit pro homine, ideo 'homo' dicitur materia eius, et appellat domos et agros et pecunias, et alia quae ille possidet per modum adiacentium illi tamquam possidenti, ideo talia, ea ratione qua possidentur, dicuntur forma istius termini 'diues'.

Sic ergo ego dico quod terminus appellatiuus in propositione positus appellat semper formam, id est illas res quas connotat, siue quarum ipse est appellatiuus, et appellat eas tamquam adiacentes, aut de praesenti aut de praeterito aut de futuro aut de possibili, illi rei pro qua ille terminus supponit uel pro qua terminus substantiuus et rectus cum quo construitur supponeret si esset subiectum uel praedicatum suppositionis. Verbi gratia, 'diabolus iustus currit': subiectum huius propositionis pro nullo supponit, et tamen hic terminus 'iustus' appellat iustitiam per modum adiacentis diabolo, pro quo supponeret iste terminus 'diabolus, si esset subiectum uel praedicatum propositionis; unde etiam propositio est falsa, quia subiectum pro nullo supponit, ex defectu adiacentiae rei appellatae.

Secunda regula sic apparet: quia si ponamus quod in praesenti Socrates est albus et numquam in futuro erit albus, propositio est falsa dicens quod Socrates erit albus, quia 'albus' in dicta propositione non appellat albedinem pro tempore praesenti, sed solum pro futuro, et nos ponimus quod numquam in futuro Socrati adiacebit albedo, licet adiaceat in praesenti. Aliter autem esset si diceremus 'album erit Socrates', quia uera esset propositio si albedo nunc adiaceat ei qui est Socrates, quamuis numquam in futuro adiacebit ei, et uera etiam esset propositio si albedo nunc non adiaceat ei, sed in futuro adiacebit ei. Et per hoc etiam apparet quarta regula, scilicet quod terminus ante uerbum positus appellat formam suam, modo disiunctiuo, pro tempore praesenti et pro tempore uerbi, et ita etiam est si praedicatum fuerit praeteriti uel futuri temporis, licet uerbum sit praesentis temporis. Ut si dico 'homo albus est disputaturus', haec est uera siue albedo nunc adiaceat illi homini qui disputabit et numquam post adiacebit ei, siue nunc non adiaceat et post adiacebit.

Sed contra secundam regulam obiicitur: quia si dicamus 'Socrates est disputaturus', iste terminus 'disputaturus' appellat actum disputandi pro tempore futuro, et non pro tempore praesenti, licet uerbum sit praesentis temporis. Respondeo quod iste terminus 'disputaturus', ex suo modo significandi, appellat futurum tempus una cum illo actu disputandi, nec huius modi appellatio potest ab eo auferri per coniunctionem eius cum uerbo alterius temporis. Sed tamen sic appellat illud tempus futurum respectu temporis connotati per uerbum. et non oportet quod sit futurum respectu temporis in quo formamus propositionem et quo in nostra locutione utimur tamquam praesenti nisi uerbum sit praesentis temporis; sed si uerbum sit praesentis temporis, tunc oportet quod illud futurum appellatum sit futurum respectu illius temporis praesentis. Verbi gratia, si dico 'Socrates est disputaturus', haec dictio 'disputaturus' appellat tempus quod in hoc praesenti tempore est futurum; sed si dico 'Aristoteles fuit generandus', iste terminus 'generandus' appellat tempus non quod est futurum, sed quod erat futurum in tempore connotato per hoc uerbum 'fuit', quod quidem tempus praecessit generationem Aristotelis.

Et ita patet quod adhuc isti termini 'generandus' et 'disputaturus' appellant formas suas, scilicet tempus futurum, in dictis propositionibus pro tempore uerbi sic quod in tempore uerbi illud tempus sit uel fuerit futurum, et non quod illud tempus debeat esse praesens in tempore uerbi. Et ita si dico 'antichristus erit genitus', iste terminus 'genitus' appellat tempus praeteritum, non quod modo sit praeteritum, sed quod in tempore futuro erit praeteritum, scilicet in tempore designato per hoc uerbum 'erit'.

Iterum, etiam notandum est quod illa secunda regula, et etiam tertia, sunt intelligendae de uerbis et copulis non ampliatiuis. Quia si uerbum uel copula fuerit ampliatiuum, ut hoc uerbum 'potest' uel copula in hac propositione 'nigrum possibile est esse album', tunc non est dicendum quod 'album' appellat suam formam praecise pro tempore praesenti, immo appellat eam indifferenter pro tempore ad quod est ampliatio.

SDD 4.5.3

Magna autem est differentia quantum ad appellationes inter uerba significantia actus animae cognoscitiuae, sicut sunt ista uerba 'cognoscere', 'intelligere', 'significare', 'supponere' et huius modi, et inter alia uerba, cuius modi sunt 'secare', 'urere', 'mouere' et huius modi. Nam termini respectu illorum uerborum non significantium huius modi actus animae non appellant nisi res quas significant ultimate, uel consignificant, et non appellant rationes secundum quas significant. Termini autem respectu uerborum significantium huius modi actus animae si sequantur illa uerba et construantur cum eis tamquam terminantia transitum eorum appellant rationes secundum quas significant ea quae significant; si uero illi termini praecedant illa uerba, tunc non sic appellant illas rationes.

Notandum est quod de ista materia locuti sumus plura in tractatu de Sophismatibus, in quarto capitulo, intitulato 'de Appellationibus'; etiam locuti sumus plura in ultima parte tertii capituli huius praesentis tractatus; ideo haec ibi requirantur.

Propter quod nunc breuiter dico quod multum differt dicere 'cognosco uenientem' et 'uenientem cognosco'. Quia quantumcumque patrem tuum cognoscis secundum multas rationes, scilicet secundum quas dicitur 'homo', et 'animal', et 'pater', et 'magnus', si non cognoscas eum secundum illam rationem a qua sumitur hoc nomen 'ueniens', tunc posito quod de facto sit ueniens, ista propositio est falsa 'tu cognoscis uenientem', quia, propter appellationem rationis, sensus est quod tu illum cognoscis secundum illam rationem secundum quam dicitur ueniens; et tamen ista est uera 'tu uenientem cognoscis', quia non oportet ad eius ueritatem quod illum cognoscas secundum illam rationem, sed sufficit quod secundum aliam, quaecumque illa fuerit.

Et ideo concluditur quod a parte post cum talibus uerbis non possumus inferre ex alio nomine alterum nomen, quantumcumque supponant pro eodem, nisi illa nomina sint synonyma, uel nisi ratio nominis consequentis includatur in ratione nominis antecedentis, tali modo quod impossibile sit rationem nominis antecedentis esse apud animam sine ratione nominis consequentis. Unde non sequitur 'cognosco omnem triangulum; ergo cognosco isoscelem'; sed bene sequitur 'ergo cognosco triangulum', quia ratio correspondens huic orationi 'omnis triangulus' non potest esse sine ratione correspondente huic nomini 'triangulus'. Sed a parte ante potest inferri ex uno nomine alterum posito quod supponant pro eodem, ut 'patrem tuum cognoscis et ille est ueniens; ergo uenientem cognoscis'. In propositionibus autem aliorum uerborum tam a parte ante quam a parte post potest inferri unum ex alio posito quod supponant pro eodem; sequitur enim 'lapis cadit super uenientem et ille ueniens est albus', uel 'pater tuus', 'ergo lapis cadit super album', uel 'super patrem tuum'.

Tamen contra ista dicta occurrit una magna dubitatio, scilicet quia si praedicta essent uera, sequeretur quod impossibile esset te uidere hominem uel equum, quod apparet absurdum. Et consequentia manifesta est: quia ratio, seu conceptus, secundum quam imponitur iste terminus 'homo', uel 'equus', est ratio communis et uniuersalis; ideo te uidere hominem significaret quod illum uideres secundum conceptum uniuersalem, quod est impossibile, cum sensum non sentiat nisi singulariter.

Propter istam dubitationem aliqui negant illas praedictas appellationes rationum, quae tamen non sunt negandae si Aristoteles et alii qui communiter loquuntur dicunt uerum. Nos enim diceremus quod primum principium non credidit Auerroes esse trinum et unum, et tamen primum principium credidit esse deum. Sed, a parte ante, oportet istam concedere 'trinum et unum Auerroes credidit esse deum', quod patet per syllogismum expositorium: quia primum principium credidit esse deum et illud primum principium est trinum et unum, ergo trinum et unum credidit esse deum'. Et apparet quod non ualet tale argumentum a parte post, scilicet sic 'primum principium credidit esse deum et ille deus est trinus et unus; ergo primum principium credidit esse trinum et unum'; apparet quod non sequitur, quia praemissae sunt uerae et conclusio falsa. Et nullus potest dicere quare magis ualeat a parte ante quam a parte post nisi propter appellationem rationis a parte post et non a parte ante.

Et apparet mihi quod consimiliter loquitur Aristoteles, secundo Elenchorum; ipse enim negat istam consequentiam 'tu cognoscis Coriscum et ille Coriscus est ueniens; ergo tu cognoscis uenientem', et tamen, a parte ante, non potest negari ista consequentia 'Coriscum tu cognoscis et ille est ueniens; ergo uenientem cognoscis', quia est bonus syllogismus expositorius. Et nullus potest dicere quare haec sic se habeant nisi propter appellationem rationis a parte post et non a parte ante.

Ideo respondendum est ad dubitationem. Et potest dici quod non est propria locutio et uera 'uideo hominem', sed talis propositio, prout esset uera, acciperetur loco talis propositionis 'uideo hunc hominem' uel loco talis 'hominem uideo'. Sic tamen consueuimus uti tali propositione impropria quia ex notitia uisiua singulari consurgit statim notitia intellectualis uniuersalis, unde statim uidendo hunc hominem intelligimus hominem; ideo uisu credimus iudicare hominem et animal, quod non est uerum.

Iterum, notandum est quod, ultra praedicta, aliqui dicunt praedicatum sic appellare suam formam quod nulla propositio praeteriti temporis uel futuri sit uera nisi habuerit uel habebit propositionem de praesenti ueram si formetur remanente toto praedicato eodem, uel totaliter consimili, secundum omnem dispositionem, quod non oportet ita esse de subiecto. Et sic etiam propositionem de possibili dicunt non esse ueram nisi habeat correspondentem propositionem ueram de inesse saluato totaliter praedicato. Unde dicunt istam esse falsam et impossibilem 'ego legam cras', uel 'ego legi heri', quia haec est impossibilis 'ego lego cras', uel 'ego lego heri'. De hoc autem locutus fuit in Sophismatibus, in quarto capitulo, quod erat de appellationibus, et totum quod ibi positum fuit uideatur, quia pertinet ad complementum istius capituli.

Verum est tamen, prout mihi uidetur, quod illud corrigendum est quod ego dixi quantum ad sextum sophisma, scilicet quod ego uidi Petrum et Robertum, uel etiam quod ego uidebo uel possum uidere omne astrum. Nam istae propositiones forte non sunt concedendae, propter appellationem rationis, eo quod uidere significat actum animae cognoscitiuae. Ideo loco illarum propositionum, ego pono alias, quae ualent ad illud pro quo illae positae sunt, scilicet loco istius propositionis 'uidi Petrum et Robertum' ego pono istam propositionem 'in hac domo fuerunt Iohannes et Robertus', quam propositionem puto esse ueram si unus in ea fuit uno tempore et alter alio, licet numquam ibi fuerint simul; similiter loco istius propositionis 'uideo omne astrum', uel 'possum uidere omne astrum', ego pono istam 'sol erit', uel 'potest esse', in quolibet duodecim signorum zodiaci', quam puto esse concedendam. Et non puto fuisse inconuenienter dictum illud quod ibi fuit dictum, quia non quaeritur exemplorum uerificatio, ut dicitur primo Priorum, sed nunc dixi corrigendum esse si exemplorum uolumus quaerere uerificationem, sicut forte quaerendum est in sophistria.

SDD 4.5.4

(1) Deinde in speciali dicendum est de quibusdam nominibus. Et primo dico quod terminus substantiuus obliquus appellat illud pro quo rectus suus supponeret per modum adiacentis ei pro quo rectus regens ipsum supponit. (2) Isti autem termini 'meus' et 'tuus' appellant me et te tamquam adiacentes eis pro quibus sua substantiua supponunt, et sic etiam 'noster' et 'uester' appellant 'nos' et 'uos'; (3) et iste terminus 'suus' appellat illud pro quo suum antecedens supponit per modum adiacentis ei pro quo substantiuum dicti termini 'suus' supponit. (4) Et diuersificantur adiacentiae proportionaliter sicut dictum fuit, in septima parte praecedentis capituli, de 'suus'.

Haec ultima pars huius capituli habet quattuor clausulas; tres primae sunt in speciali de diuersis terminis et quarta est una communis regula.

Prima clausula est de terminis obliquis. Cum enim illi termini non sint subiecta uel praedicata propositionum, ipsi proprie non habent supponere; ideo appellant res quas significant, tam illas quas recti sui appellarent, si illi recti sint appellatiui, quam illas pro quibus supponerent. Et dantur exempla tam de ista prima clausula quam de quarta, prout applicanda est terminis primae. Nam si dico 'asinus Socratis', iste terminus 'Socratis' appellat Socratem tamquam asino adiacentem per modum possessoris, et si dico 'iste est liber Aristotelis', iste terminus 'Aristotelis' appellat Aristotelem tamquam huic libro adiacentem per modum factoris, scilicet qui fecit eum uel qui fecit primum ad cuius exemplar alii similes postea facti sunt; et si dico 'Socrates est pater Platonis', iste terminus 'Platonis' appellat Platonem tamquam adiacentem Socrati per modum filii; et similiter si dico 'Socrates uidet Platonem', iste terminus 'Platonem' appellat Platonem tamquam adiacentem Socrati uidenti per modum uisi, et sic de aliis.

Eodem modo dico de secunda clausula. Si dico 'asinus meus', iste terminus 'meus' appellat me tamquam adiacentem asino ut possessorem, et si dico 'pater meus', iste terminus 'meus' appellat me ut filium; et ita proportionaliter de 'tuo', 'nostro' et 'uestro'.

Et sic etiam potest exemplificari de tertia clausula, prout uideri potest ubi quarta clausula remittit.

SDD 4.6: DE AMPLIATIONIBUS ET RESTRICTIONIBUS

SDD 4.6.1

(1l) Ultimo aliqua dicenda sunt de ampliationibus et restrictionibus suppositionum et appellationum. Et oportet primo uidere statum secundum quem terminus nec dicitur ampliatus nec restrictus, respectu cuius status aliquando dicitur ampliatio, aliquando restrictio. (2) Status ergo ille potest assignari quando terminus praecise supponit uel appellat pro omnibus suis significatis praesentis temporis; ut si dico 'homo currit' uel 'omnis homo currit', 'homo' supponit indifferenter pro omnibus hominibus qui in praesenti tempore sunt, et non pro aliis.

Hoc ultimum capitulum intitulatur "de Ampliationibus et Restrictionibus". Et continet sex partes: prima assignat statum respectu cuius dicitur ampliatio uel restrictio, secunda agit de ampliatione ultra statum, tertia de restrictione citra statum, quarta de alienatione status, quinta de alienatione suppositionis uel appellationis, et sexta de totali remotione suppositionis. Secunda incipit ibi "sciendum est", tertia ibi "terminus autem", quarta ibi "quandoque autem", quinta ibi "suppositio autem", sexta ibi "et aliquando".

Prima pars habet duas clausulas, quarum prima proponit intentionem capituli et a quo incipiendum est, et ipsa est clara. Secunda assignat statum, quae etiam est satis manifesta. Et si aliqui alium statum assignant, non est cura, sed dicatur consequenter.

SDD 4.6.2

(1) Sciendum est ergo quod terminus ultra statum ampliatur multipliciter. Primo si ponatur in sua categorica ante uerbum praeteriti temporis ampliatur ad standum pro praeteritis, siue in supponendo siue in appellando, una cum praesentibus; ut si dico 'homo cucurrit', iste terminus 'homo' supponit indifferenter pro omnibus hominibus qui sunt et qui fuerunt. (2) Secundo modo, proportionaliter, terminus positus ante uerbum futuri temporis ampliatur ad standum pro futuris. (3) Tertio, terminus positus ante hoc uerbum 'potest' uel ante copulam propositionis diuisae de possibili ampliatur ad standum pro possibilibus, licet non sint uel fuerint; unde haec est uera 'Mons Aureus potest esse tantus quantus est Mons Ventosus'. (4) Quarto, idem est dicendum de termino posito ante copulam propositionis diuisae de necessario, quia talis aequipollet uni de possibili. (5) Quinto, terminus ampliatur ad praeterita, futura et possibilia si construatur cum uerbo significante actum animae intellectiuae, siue a parte ante siue a parte post; unde haec est uera 'hominem intelligo' si Aristotelem uel antichristum intelligo, et haec etiam est uera 'intelligo rosam', licet nulla sit rosa. (6) Sexto, nomina uerbalia uel participia a praedictis uerbis descendentia, si fiant praedicata propositionum, ampliant subiecta sicut et praedicta uerba; ideo aliquid est generabile uel corruptibile, genitum uel corruptum, opinabile uel opinatum, quod non est.

Ista secunda pars continet sex regulas ampliationum, et illae omnes sunt satis manifestae. Ex quibus sequitur quod tales propositiones exponuntur per propositiones de disiuncto subiecto, ut 'A curret' id est 'quod est uel erit A curret', similiter 'A est mortuum' id est 'quod est uel fuit A est mortuum', similiter 'A potest currere' id est 'quod est uel potest esse A potest currere', similiter 'creans de necessitate est deus' id est 'quod est uel potest esse creans de necessitate est deus', similiter 'A intelligitur' id est 'quod est uel fuit uel potest esse A intelligitur'.

Ideo etiam tales propositiones indigent conuerti in propositiones de praedicato disiuncto, ut 'homo est mortuus; ergo mortuum est uel fuit homo', 'Socrates est disputaturus; ergo disputaturum est uel erit Socrates', 'Socrates potest esse albus; ergo album est uel potest esse Socrates' (et etiam sufficeret dicere 'ergo album potest esse Socrates', quia omne quod est potest esse), 'creans de necessitate est deus; ergo quod de necessitate est deus est uel potest esse creans', uel sic 'ergo deus potest esse creans' (sicut enim uniuersalis affirmatiua non conuertitur in uniuersalem, sed in particularem, ita nec illa de necessario in aliam de necessario, sed de possibili, quia necessarium ad possibile est sicut uniuersale ad particulare), similiter 'Mons Aureus intelligitur; ergo quod intelligitur est, fuit uel potest esse Mons Aureus'.

Similiter etiam dicitur quod praedicta nomina uel participia, si sint adiectiue sumpta, ampliant dicto modo substantiua quibus apponuntur et subiecta de quibus coniunctum ex huius modi adiectiuo et substantiuo praedicatur. Unde haec conceditur 'Aristoteles est homo mortuus', licet Aristoteles non sit homo: ita etiam haec conceditur 'equus est equus mortuus', sed haec negatur 'equus mortuus est equus'.

SDD 4.6.3

(1) Terminus autem citra statum restringitur multis modis. Primo modo per determinationem sibi appositam conuenientem sibi, sed non pro omnibus suppositis; ut 'homo albus currit': 'homo' iam non sumitur pro omnibus hominibus praesentibus, sed pro albis solum, uel etiam 'asinus Socratis currit': 'asinus' non sumitur pro omnibus asinis, sed solum pro illis qui sunt Socratis. (2) Secundo modo, etiam restringitur adiectiuum per suum substantiuum si conueniat aliquibus quibus non conuenit substantiuum; ut 'homo albus currit': iste terminus 'albus' iam non sumitur pro omnibus albis, sed solum pro illis quae sunt homines.

Ista tertia pars continet duas regulas manifestas. Circa quas etiam notandum est quod si suppositio termini sit ampliata ad futura, praeterita uel possibilia, tamen hae duae regulae tenent ad restringendum illam ampliationem quantum ad supposita. Ut si dico 'omnis homo albus erit bonus', iste terminus 'homo' bene tenetur tam pro praesentibus quam pro futuris, non tamen pro omnibus, sed solum pro illis qui sunt uel erunt albi, nec iste terminus 'albus' pro omnibus albis, sed solum pro illis quae sunt uel erunt homines.

SDD 4.6.4

Quandoque autem status praedictus termini non remanet, nec ampliatur nec restringitur, sed alienatur, ita quod terminus non amplius supponit, uel tenetur, pro praesentibus pro quibus supponeret, uel teneretur, in statu, sed solum pro futuris uel praeteritis, nisi contingat quod illa futura uel praeterita sint praesentia; et sic supponunt uel appellant termini sequentia uerba praeteriti uel futuri temporis.

Ista quarta pars est manifesta si ponantur exempla. Nam si ego dico 'equus fuit albus', tunc iste terminus 'albus' pro nullo supponit nisi in praeterito fuerit albus, ita quod si ponamus omnes equos in hoc praesenti esse albos et quod numquam in praeterito aliquis equus fuerit albus, tunc iste terminus 'albus' pro nullo equo supponit, immo etiam pro nullo supponeret nisi in praeterito aliquid fuisset album quamuis in praesenti omnia essent alba; tamen bene uerum est quod si iste equus, qui est praesens, etiam fuit in praeterito et fuit albus, tunc istud praedicatum 'albus' bene supponit pro eo, sed non ea ratione qua est uel est albus, sed ea ratione qua in praeterito fuit et fuit albus. Et sic, suo modo, de futuro.

Et similiter in dicta propositione iste terminus 'albus' non appellat albedinem tamquam adiacentem nisi ei quod fuit; et si adhuc adiaceat ei quod est, hoc accidit quantum ad ueritatem propositionis. Unde si Socrates heri erat albus, haec propositio 'Socrates fuit albus' est uera, non quia albedo nunc adiaceat ei, sed solum quia ei adiacebat. Quod non est ita a parte subiecti; quia si dico 'album erit Socrates', posito quod Socrates erit albus, propositio est uera si albedo nunc adiaceat Socrati, licet numquam in posterum adiacebit ei.

SDD 4.6.5

Suppositio etiam uel appellatio aliquando alienatur, ita quod terminus non amplius tenetur pro suis significatis, sed pro aliis. Et hoc fit per negationem infinitantem; ut si dico, 'homo est non asinus', iste terminus 'asinus' prohibetur stare pro asinis et cogitur cum negatione ad standum pro omnibus aliis indifferenter. Ita si dico 'homo non albus currit', iste terminus 'albus' non appellat albedinem tamquam homini adiacentem, immo tamquam ei non adiacentem.

Ista quinta pars etiam est satis explanata. Haec enim est condicio

negationis infinitantis ut faciat terminum teneri pro quibus sine ea non teneretur et non teneri pro quibus sine ea teneretur.

SDD 4.6.6

Et aliquando etiam tota termini suppositio remouetur, et hoc fit dupliciter. Uno modo per complexionem indistantem positiuam termini ad terminum, in subiecto uel in praedicato, quorum terminorum unus non conuenit alteri; ut dicendo 'homo hinnibilis currit', subiectum pro nullo supponit. Alio modo per huius modi complexionem priuatiuam terminorum quorum unus de necessitate conuenit alteri; ut dicendo 'homo non risibilis currit', subiectum pro nullo supponit.

Haec ultima pars est etiam manifesta. Tamen sciendum est quod in ista propositione 'homo hinnibilis currit', ista nomina 'homo' et 'hinnibilis' sumuntur significatiue, quia utrumque nobis constituit conceptum suorum ultimatorum significatorum, ita quod utroque remoto reliquus supponeret pro suis significatis ultimatis. Sed 'hinnibile' prohibet suppositionem pro hominibus, quia nullus homo est hinnibilis, et 'homo' prohibet suppositionem pro hinnibilibus, quia nullum hinnibile est homo.

==========================================================