Turris Babel/Liber secundus/Sectio III/Caput X

E Wikisource

Liber secundus, sectio III, caput X
1679
 Liber secundus, sectio III, caput IX Liber secundus, sectio III, caput XI 

Caput x.

Utrum in hunc usque diem Nembrodææ Turris adhuc vestigia reperiantur.


QUoties mecum penitiùs rerum humanarum inconstantiam, et inevitabilem temporis omnia consumentis edacitatem considero; toties in mentem venit, primævorum à sæculo hominum inanis, fallax et irrita in tot ac tantis, quæ vel ipsam humanam fidem longè superarent, monumentis erigendis, cura, et sollicitudo. Arbitrabantur illi, quæ condiderant, æternùm perstitura, totum mundum ad tam insolita urbium, turrium, fabricarumque miracula cum admiratione contemplanda confluxurum; sed errabant, necdum ad humanarum rerum caducitatem assuefacti. Vicissitudo et inconstantia rerum humanarumPrimi Assyriorum Reges, Nembrod, Ninus, Semiramis, in rerum mirabilium patrandarum cogitatone toti erant. Cognati eorum in Ægypto ex eadem Chusia familia æmuli Babyloniorum in Ægyptum appulsi, in erigendis obeliscis, pyramidibus, labyrinthis, modum nesciebant. Hos Græci et Romani secuti, quænam in circis, hippodromis, amphitheatris, thermis, aquæductibus erigendis opera præstiterint, illa in hunc usque diem vel in ipsis ruinis semisepulta admiramur. Nihil itaque stabile, nihil firmum et solidum nobis temporis fallax et incerta promittit conditio. Sed ut ad institutum nostrum revertamur; si quis itaque quærat, ubinam tam sumptuosa et pænè incredibilia Babyloniorum opera sint, num vestigia adhuc nonnulla supersint, illi nihil aliud responsi loco dare possum, nisi illud Senecæ, Ista si quæras, non invenis; si invenis, quasi illa nunquam fuissent, comperis. Et primævus quidem Babyloniæ situs et constitutio nos latere non potest: quorum verò in loco illa præcisè constituta fuerit, meritò dubitamus; atque de iis magna inter geographos, historicosque est concertatio: quod idem de civitate Babel, aliisque intelligi velim. Verum enim vero cum ad hujus veritatis cognitionem , nisi ex relatione eorum, qui dicta loca, singulari curiositate impulsì, lustrarunt, atque summa diligentia examinata posteritati concrediderunt, pervenire nequeamus, ex iis selectiora quidam depromemus. Diodorus, uti supra dictum est, suo adhuc tempore magnam Turris, civitatisque partem perstitisse refert, quod et Herodotus innuit, Darium enim et Cyrum, primos ait fuisse et Turris et civitatis destructores, quam postea Nabuchodonosor Rex instauratam, regiam suam constituerit, quæ omnia fusius apud Josephum Nicolaus Damascenus describit. Inter modernos, qui dictas Babyloniæ antiquitates summa diligentia descripserunt, R. P. R. P. Philippus ex Ord Carm. discalceat. Babylonis observator.
Strabo
Philippus
, Religiosus ex Ord. Reform. Discalceatorum, qui in Itinerario, quæ de Babyloniæ antiquitatibus observarat, pulchrè exposuit omnia, Strabo deinde apertè dicit, omnia in Babyloniis campis adeò esse antiquitatum veterum, monumentorumque ruderibus conferta, ut vix passum conficias, ubi ea non tibi copiosis acervis occurrant, Nini videlicet et Semiramidis magnificentiæ quondam florentis vestigia. Σύρους δὲ ὑπὸ Μήδων, οὐκ ἄλλους τινὰς τοὺς Σύρους λέγουσι, ἀλλὰ τοὺς ἐν Βαβυλῶνι, καὶ Νίνωι κατεσκευασμένους τὸ βασίλειον· ὧν ὁ μὲν Νίνος ὁ τὴν Νίνον ἐν τῆ Ἀτουρίαι κτίσας· ἡ δὲ τούτου γυνή͵ ἥπερ καὶ διεδέξατο τὸν ἄνδρα, Σεμίραμις· ἧς ἐστι κτίσμα ἡ Βαβυλών· οὗτοι δὲ ἐκράτησαν τῆς Ἀσίας· καὶ τῆς Σεμιράμιδος, χωρὶς τῶν ἐν Βαβυλῶνι ἔργων, πολλὰ καὶ ἄλλα κατὰ πᾶσαν γῆν σχεδὸν δείκνυται ὅση τῆς ἠπείρου ταύτης ἐστί, τά τε χώματα, ἃ δὴ καλοῦσι Σεμιράμιδος, καὶ τείχη, καὶ ἐρυμάτων κατασκευαὶ, καὶ συρίγγων τῶν ἐν αὐτοῖς, καὶ ὑδρείων, καὶ κλιμάκων, καὶ διωρύγων ἐν ποταμοῖς, καὶ λίμναις, καὶ ὁδῶν, καὶ γεφυρῶν. Syros autem à Medis; nullos alios Syros intelligunt, quàm eos qui Babylone ac Nini regiam constituerunt; quarum alteram Ninum urbem, sive Ninam Ninus in Atturia (sic enim Assyria olim vocabatur; erat enim proprium Assyris et Chaldæis literam S mutare in T, veluti hîc Atturia prò Assyria) condidit; ejus verò uxor, postquam duxisset virum, regnumque administrasset, Babylonem exstruxit. Hi enim Asiæ dominati sunt. Præterea opera SemiramidisVaria Semiramidis in fabricis vestigia conspiciuntur. adhuc multa, quæ apud Babylone sunt, per universam continentem sparsim ostenduntur: uti aggeres, qui Semiramidis dicuntur, et mœnia, et munitionum fabricæ, tuborumque in iis, et aquæductûs, et scalæ, et fossæ in fluminibus, et lacubus, et viæ et pontes. Multa hîc alia ex Ammiano, Dionysio, cæterisque geographis, qui hujusmodi antiquitatum Babylonicarum mentionem fecerunt, adducere possem, quæ brevitatis causa omitto. Neque dubium est quin tempore veterum Græcorum, Romanorumque historicorum ex iisdem ruderibus plures adhuc reliquiæ extiterint. Nam ut chronologi asserunt, post Sardanapalum, Darium et Cyrum Persarum Chaldeorumque Reges, hujusmodi fabricarum primos devastatores fuisse, et Babylonem vastissimo exercitu occupasse, et Niniven evertisse, reliquaque monumenta devastasse. De hoc itaque nullum dubium esse potest. Quæritur itaque, num moderno tempore tam sumptuosarum stupendarumque fabricarum reliquiæ adhuc supersintAn hodie supersint rudera Babylonis veteris.. Varios sanè, qui suscepto in Babylonem itinere, varia de hujusmodi fabricis obervarunt, evolvi; verùm neminem hac in parte, qui majori fide et certitudine, reconditiorique eruditione hæc magnis etiam adhibitis sumptibus observarit, me reperisse memini, quam Illmum et celeberrimum virum Petrus à Valle curiosus scrutator rerum Babylonicarum.Petrum de Valle, quocum uti magna mihi Romæ necessitudo intercessit, ita quoque partim ab eo oretenus, partim ex ejus doctissima itinerum à se confectorum perioche, quæ hîc adducam, me didicisse glorior. Consentit hisce quasi omnibus Rev. P. Philippus de S. Trinitate, Generalis Ordinis Discalceatorum Minister in suo Itinerario, quod in Indiam, et hinc Romam peregit. Postquam enim de Assyriæ et Chaldææ situ, natura et proprietate, frequentibusque ruderum occurrentium acervis dixit: „Caput, inqut, Chaldææ, seu metropolis est Bagadat, ex amœnitate hortorum, queis circumdatur, sic dicta; atque eadem est, quæ nova Babylonia fabricata ex ruinis antiquæ, et fuit urbs, antequam à Persis desttrueretur, vastissima, super littora utriusque fluminis Euphratis et Tigris extructa, hodie ab ea parte, quà Euphratem respicit, prorsus vastata; altera verò pars superstes etiamnum, magnitudinem obtinet similem urbi Bononiensi, propter palmarum varietatem, hortorumque multitudinem amœnissima, restaurata posteris temporibus à Regibus Persiæ, quà turribus, quà muris fortissimis, ex lateribus coctis extructis munita. Itinere postea unius diei infra eandem urbem antiquæ Babylonis infra Tigrim et Euphratem, coacervatorum ruderum multitudo spectatur, quæ sunt granditatis, et magnificentiæ veteris Babylonis luculentissima indicia. Referebant autem Armeni Christiani, duces nostri, locorum peritissimi, locum sat eminentem, 18 milliaribus à Bagadat remotum , quem dicebant ab omnibus teneri ruinas Turris Babel, quod nosttris videbatur valde verisimile ob ingentem bituminis ibidem provenientis copiam, quo latomi, uti sacer textus memorat, in Turris ædificatione utebantur, et videtur locus multarum decempedarum altitudinem adhuc habere.“ Hæc dictus Discalceatorum Generalis. Plura hic ex Itinerario Benjamini Hebræi, Persarum Arabumque descriptionibus Abulfede et Geographia Nubiana adducere poteram, sed sufficiet omnium loco Petrus de Valle: cujus verba Italico idiomate hæc sunt.
  Petrus à Valle in Itinerario tomo 2.Il giorno appresso, che erano 23 di Novemb. parti la mattina pur al alba, un’hora e più inanzi mezzo giorno arrivammo alle ruine di Babel, sotto alle quali piantammo il padiglione per haver commodità di desinare, e trattenersi à vedere ogni cosa bene, quanto fosse bisognato. Girai poi le ruine de tutte le parti, sali in cima, caminai dentro, per tutto vidi, rividi, et in conclusione quel che trovai, è questo. In mezo di una grande e pianissima campagna, vicino circa à mezo miglio, al fiume EufrateSitus Turris Babel., che la passa in quel luogo quasi per Ponente, si rilieva infin’hoggi sopra terra una gran mole di fabrica rouinata, tutta d’un massiccio, ò che fosse cosi da principio, come à me pare, ò che le rouine l’habbiano cagionato, eridottola, come si vede a guisa di un monte, di che però non apparisce molto segno. La sua forma è quadra, à punto da Torre, ò da piramide, rivolta giusto con le quattro faccie alli quattro angoli del mondo, mà se non m’inganno, ò non procede dalle rouine (che può esser facilmente) apparisce hora alquanto più lunga de Tramontana à Mezo giorno, che da Levante a Ponente. Circuitus Turris.Il circuito attorno, misurato alla grossa, è mille e cento trenta quattro passi. Misura, sito, e forma di fabrica, che confronta per à punto con la piramide, che chiama Strabone Sepoltura di Belo, e che deve esser quella, che nelle sacre lettere è detta la Torre di Nembrotto, nella città di Babilonia, ò Babel, come in fin hoggi questo luogo si chiama.
  E cosa da notare, che dal detto monte di rouine in poi, non si vede in quel luogo nè pur segno di altra cosa, che mostri esservi stata una città cosi grande, vedendosi solo in alcuni luoghi certi fondamenti in terra di mura rouinate, cinquanta ò sessanta passi dal monte lontani. Del resto il terreno attorno è tutto pianissimo, e pare impossibile, esservi stato corpo di fabrica notabile, non vedendosene in luogo alcuno reliquie sopra terra, fuor che il massicio è grande, è pur sapiamo quanto le fabriche di Babilonia fossero riguardevoli. Mà in somma, il tempo lungo fà, e guasta gran cose, bisogna anche considerare, che son circa à quattro milla anni, ò poco meno, che quella città fu fabricata, che in tanto à me maraviglio, come si veda, quel che si vede, tanto più che Diodoro Sicolo, il quale è pur antico, dice che al suo tempo era già ridotta à pochissimo. Altitudo Turris.L’altezza sopra terra del monte, che dissi delle rouine, è dove più, è dove manco, ma sotto sopra sarà più di ogni alto palazzo di Napoli. La figura è difforme, come sogliono haver tutte le fabrice rouinate: dove si alza, dove si abbassa, dove scoscesa, dove piana, che si può salire, dove hà segni di torrenti per l’acqua delle pioggie che corre abbasso, e dentro ancora, di sopra dove concava, dove rilevata, in somma à guisa di un confuso monte.
  Non si vede segno alcuno di scala per salire, ne di porta per entrare, onde si conferma, che le scale erano attorno di fuori, e come parti più deboli furon le prime ad esser rouinate, in modo che non ne apparisce più nè vestigio, nè segno. Dentro andando per di sopra, si trovano alcune grotte, ma tanto rouinate, che non si discerne, che cosa fossero, e di alcune stò anche in dubbio, se siano cose fatte con la fabrica, overo da poi da genti di campagna per ricovrarsivi, il che mi pare più verisimile.
  Materia Turris.La materia di che è composta tutta la fabrica, è la più curiosa cosa, che vi sia, e da me fu con diligenza osservata, rompendola con picconi in diversi luoghi. Son tutti mattoni molto grandi, e grossi di terra cruda, seccati, come io credo al sole, à guisa della Tappie di Spagna, e son murati non con buona calce, mà pur con terraccia, e per più fortezza, trà mattone, e mattone, mescolate con quella terra, che serve di calce, vi sono come a solaio certe cannuccie palustri spezzate, overo paglie dure da fare stuoie. A luogo à luogo poi, vi sono mescolati in diverse parti, massimamente dove più importa per sostegno, molti mattoni della medesima grandezza, mà cotti, e sodi, e murati con buona calce, ò con bitume, però li crudi sono senza dubio assai più. Di tutti questi mattoni, cotti, e crudi, co’l bitume attaccato, e di quelle cannuccie, che hanno in mezzo, io hebbi gusto di pigliarne meco per mostrarli in Italia à gli antiquarii curiosi, che certo mi par che sia una bella antichità, facendosi mentione dell’uso in questo paese di fabricar con bitume in vece di calce, non solo da Giustino abbreviator di Trogo nelle fabriche di Semiramide, ma dalla sacra scrittura medesima nella fabrica à punto di questa stesa Torre e città l’edificio della quale la scrittura sacra à Nembrotto, et i profani à Belo attribuiscono: onde non male il Bellarmino nella sua Chronologia stampata gli anni à dietro, che io vidi la prima volta in mano di un Padre Giesuita in Constantinopoli, crede che Belo e Nembrotto sian tutto uno, e Strabone con Herodoto , egli altri Ethnici, chiamò, come dissi di sopra, Sepoltura di Belo questa stessa piramide, che dagli scrittori sacri vien detta Torre di Babilonia, ò di Nembrotto: Hebbi gusto ancora di far ritrar Babel dal mio pittore in prospettiva, e là proprio ne fece il disegno da due parti, che erano le più belle vedute, e contengono tutti quattro i suoi lati, e ne farà poi quadri, con più diligenza. Che sia quella Babel antica, e la Torre di Nembrotto, non c’è dubbio secondo me, perche oltro che il sito lo dimostra, da’ pæsi ancora hoggidì è conosciuta per tale, et in Arabico chiamata volgarmente Babel, come da Latini è stata chiamata. Hæc latine sic sonant:
  „Postridie, die nimirum 23 Novembris, profecti mane sole oriente, una hora et amplius ante meridiem pervenimus ad rudera Babylonis, juxta quæ tentoria fiximus, ut commodè pranderemus, et moraremur ibi donec omnia dispexissemus. Postea undique rudera circuivi, in fastigium ascendi, intravi, cuncta perspexi, vidi, revidi, et tandem quæ observavi hæc sunt. Situs Turris Babel.In medio magnæ planitiei, ad dimidium milliare distantis ab amne Euphrate, qui mediam interfluit in hoc loco ferme ad Occidentem, hodieque extat grandis moles fabricæ destructæ, tota in unam massam confusa, sive ab initio talis fuerit, ut mihi videtur, sive lapsus ruderum eam redegerit in speciem, quorum tamen vix ullum apparet vestigium. Figura est quadrata, in apicem vergens instar turris sive pyramidis, quatuor hedris exactè spectantibus ad quatuor mundi plagas, verum nisi fallor, vel nisi lapsus ruderum situm mutaverit, (quod facile fieri potuit,) apparet hodie aliquanto longior à Septentrione versus Meridiem, quam ab Oriente ad Occidentem. Circuitus Turris.Ambitus est fermè mille, centum et triginta quatuor passuum. Dimensione, situ et formâ fabricæ, quæ in apicem vergens speciem pyramidis præbet, convenit cum eâ, quam Strabo vocat Sepulchrum Beli, et quam ferunt esse eam quæ in sacris literis dicitur Turris Nimrodæa, in civitate Babyloniæ sive Babel, quomodo hodieque locus iste vocatur.“
  „Operæ pretium est notare, quod à dicto monte ruderum in ulteriora, ne ullus quidem appareat vestigium rei alicujus, quæ ostendat in isto loco extitisse tam magnam civitatem, et quod tantùm inveniantur in quibusdam locis nonnulla in terrâ fandamenta murorum dilapsorum, quinquaginta vel sexaginta passibus à monte diffitis. Cæterum tellus circumcirca planissima est, et impossibile videtur, ibi fuisse molem aliquantæ magnitudinis, cum nullibi ejus supra terram inveniantur reliquiæ, nisi quod massa seu moles sit ingens; cum tamen sciamus quam spectandæ fuerint fabricæ Babylonicea. Verum temporis diuturnitas facit et destruit magnas res. Considerandum etiam est, quod circiter quatuor millia annorum, vel paulò minus effluxerunt à tempore, quo ista civitas fuit exstructa: mirumque mihi videtur, quâ ratione adhuc appareant quantula apparent, idque eo magis, quod Diodorus Siculus, autor antiquus, jam olim suo tempore dixerit universam molem reductam fuisse in minutias. Altitudo Turris.Altitudo montis, quem dixi ruderum, supra terram hic major, ibi minor est; sed media altitudinis æstimatio superat quæque altiffima palatia Neapolitana. Figura est difformis; cujusmodi solennis est omnibus ædificiis dirutis: hîc alta, ibi humilis: hic aspera vel gibbosa, ibi plana, ubi adscendi potest, ibi alvei torrentium aquæ pluviæ delabentis; et convexa: uno verbo dicam, similis est monti confuso.“
  „Nullum vestigium apparet scalæ vel graduum ad ascendendum, nec portæ ad intrandum, unde credibile est gradus extrorsum fuisse sitos, et tanquam Pose debiliores primò fuisse collapsas, adeò ut nec vola nec vestigium eorum usquam supersit. Introeuntibus ex parte superiore occurrunt quædam cavernæ, sed adeò dirutæ, ut discerni nequeat quid fuerint; et de quibusdam mihi dubium est, fuerintne factæ cum fabrica, an postea ab agrestibus excavatæ in refugium, quod mihi verosimilius videtur.“
Prospectus ruderum TURRIS BABEL ex parte Septentrionali observatus per Petrum a Valle
Prospectum ruderum TURRIS BABEL ex parte australi observatore Petro a Valle
  Materia Turris„Materia, ex quâ universa fabrica composita est, omnium rerum quæ ibi occurrunt, rarissima est, quam ego diligentissimè examinavi ligone variis in locis confractam. Omnes sunt lateres grandiusculi, et crassi, terræ crudæ, siccati, ut credo, ad Solem, in modum cespitum, quos Hispani Tappias vocant, et cementati sunt non bona calce, terrâ molli tamen, et in majorem firmitatem inter lateres singulos cum ista terra, quæ loco calcis fuit, commixtæ sunt quasi per solaria quidam parvæ cannæ palustres comminutæ, vel palæ duræ, ex quibus fiunt storeæ. Deinde passim in variis locis mixti sunt, maximè ubi majore firmamine opus est, lateres complures ejusdem magnitudinis, sed cocti et solidi, et cementati bonâ calce, vel bitumine, crudi tamen sunt procul dubio multo plures. Horum laterum coctorum et crudorum, cum bitumine adhærente, et istarum parvarum cannarum insertarum, mihi placuit mecum portare quasdam particulas, easdemque in Italia ostendere Antiquariis curiosis, quod revera mihi videtur pulcrum antiquitatis monumentum, modum in istis regionibus usitatum cæmentandi isto bitumine loco calcis memorante non solum Justino abbreviatore Trogi in fabricis Semiramidis, sed etiam ipsa Sacra Scriptura in fabrica ejusdem Turris et civitatis, quarum structuram Scriptura Sacra Nimrodo, profani verò scriptores Belo attribuunt: unde non malè Bellarminus in sua chronologia impressa annis sequentibus, quam primò vidi in manibus cujusdam Patris Jesuitæ Constantinopoli, credit Belum et Nimrodum esse eundem, et Strabo cum Herodoto, aliisque ethnicis, appellavit, ut supra dixi, eandem hanc pyramidem Sepulchrum Beli, quæ sacris scriptoribus dicitur Turris Babylonica, vel Nimrodæa. Curavi quoque Babel a meo pictore delineari pictura sciagraphica, et is ibidem fecit ejus delineationem ex duobus prospectibus, qui pulcherrimum præbebant spectaculum, complectentibus omnes quatuor hedras, indeque postea delineaturus est quatuor majore cum diligentia. Quin hæc sit illa antiqua Babel, et Turris Nimrodæa, nullum mihi dubium est, quia præter locum seu situm id demonstrantem, traditio ista hodieque in regionibus his viget, et arabicè vulgo appellatur Babel, prout et latinè vocatur.“ Hæc Petrus à Valle, qui et laterem unum bitumine adhuc paleisque arundinaceis mixtum, tanquam singulare et antiquitatis primævæ maximum domini, museo meo inserendum, ad perpetuam rei memoriam contulit. Addam hoc loco aliam magni ponderis observationem, à Vixit Benjamin Tudelensis Hebr. anno MCIII.Benjamino Hebræo in Itinerario suo de Civitate et Turri Babel, factam. Sic enim refert. Hinc uno itinere Babel illa antiqua distat, 30 milliarum spacium complexa, jamque funditus eversa, in qua Nabuchodonosoris regiæ ruinæ adhuc visuntur hominibus inaccessibiles propter varia et malefica serpentum draconumque ibidem stabulantium genera. Hinc ad Hilan milliaria 5 peraguntur; et hinc ad Turrim 4. quam divisionis filii ædificare cæperunt, quæ eo lapidum genere construebatur, quæ arabicè Jagzar' dicitur. Fundamenti longitudo 2 fere milliaria continet, latitudo vero murorum 240 cubitorum est, ubi vero latissima est 100 cannas continet. Viæ sunt in spirarum formam per totum ædificium productæ, quibus conscensis è supremo loco agri spectantur ad 20 milliaria in vastam regionis planitiem. Hæc Benjamin.

 Liber secundus, sectio III, caput IX Liber secundus, sectio III, caput XI