Ad Alpēs/IV

Caput III	Caput V

CAPUT IV

Circiter merīdiem Cornēlius, cum quaedam Onēsimō dictāvisset,^[1] in puppī cum fīliīs ultrō citrōque ambulābat. Iam propter nebulās īnsula Crēta vix cernī poterat, et Sextus: “Quō modō fit,^[2] pater,” inquit, “ut tantō circuitū in Italiam iter faciāmus? Nōnne est ūlla via brevior, quā ad fīnem dēstinātum perveniāmus?”

“Aliquantō brevior est via,” inquit pater, ‘sī terrestrī^[3] itinere per Achaiam pergere velīs.^[4] Et semel et iterum initum est cōnsilium Isthmī^[5] perfodiendī,^[6] ut eā^[7] ex Aegaeō^[8] in Īōnium mare nāvēs trānsīre possent. Dictātor Caesar hoc opus prīmus cōgitāvit. Deinde Caligula ad loca dīmētienda centuriōnem mīsit. Postrēmō Nerō rē vērā initium fēcit; quīn etiam ipse rāstrō^[9] humum prīmus effōdit et corbulae congestam umerīs extulit. Sed adhūc incohātum^[10] modo^[11] opus est.”

Dum Cornēlius ita loquitur, in puppim prōdiērunt et mercātor, dē quō ante mentiōnem fēcimus, et^[12] peregrīnus īnfēlīx, cuius lingua nēminī nōta erat. Quōs cum aspexisset, mercātorī Cornēlius: “Illīus īnfēlīcis mē vehementer miseret,”^[13] inquit.

”Mē quoque eius miseret,” inquit mercātor; “et libenter haec ā tē audiō. Nam bene sciō plērōsque cīvēs nostrōs peregrīnōs paene omnēs nihilī facere.”

Isthmus ut nunc perfossus est

isthmus, ut nunc perfossus est

Tum Cornēlius rīdēns: “Fābulamne umquam audīvistī dē peregrīnīs, quī, cum Rōmam pervēnissent, quaerēbant civem, quī pollicitus erat sē eōs rēgiē^[14] hospitiō acceptūrum, sī quandō in Ītaliam iter fēcissent?”

“Numquam, quod^[15] sciam,” inquit mercātor. “Nonne vīs eam nārrāre?”

“Hic cīvis,” inquit Cornēlius, ‘ōlim ōtiōsus in forō ambulābat, cum subitō occurrērunt duo hospitēs, quōs splendidē invītāverat, cum ipse peregrīnārētur.^[16] Quā rē homō prīmō conturbatus est; nam vērō^[17] eī erat domus parva et rēs familiāris tenuis.

“Tum autem, callidē trepidātiōnem suam dissimulāns:^[18] ‘Gaudeō,’ inquit, ‘vōs salvōs advēnisse; sed fēcissētis rēctius, sī statim ad mē vēnissētis.’ ‘Id fēcissēmus,’ inquiunt illī, ‘sī domum tuam nōvissēmus. ‘Hoc quidem perfacile est,’ inquit homō; ‘omnēs enim dēmōnstrāre possunt aedēs, ubi habitō. Sed īte mēcum.’

“Sequuntur illī, cum intereā^[19] eius sermō omnis in ostentātiōne cōnsūmitur: in agrīs quaerit frūmenta^[20] quō modō proveniant, quasi omnia sua sint; queritur quod vīlla sua nūper incēnsa sit.

“Interim, dum tālia loquitur, forte animadvertit aedēs^[21] cuiusdam cīvis locuplētis, ubi convīvae multī exspectābantur; cumque iānitōrī nōtus esset, hospitēs intrōdūxit, quibus: ‘Hīc,’ inquit, ‘habitō.’ Interim īnspicit argentum, quod erat expositum, triclīnium vīsit, omnia probat.

“Brevī autem accessit servus, quī hominī clarē dixit dominum iam ventūrum, sī exīre vellent.^[22] ‘Itane?’ inquit ille. Tum hospitibus: ‘Nunc eāmus; frāter enim ex Siciliā vēnit. Ego eī obviam eō; vōs autem hūc decimā horā redīte.’ “Hospitēs nihil suspicantēs discessērunt, homō vērō celeriter domum sē contulit. Hora cōnstitūtā ad aedēs cīvis locuplētis rediērunt peregrīnī; unde dērīsī in dēversōrium rūrsus sē recipere coāctī sunt.

“Postrīdiē in forō hominem vīdērunt, eumque incūsāvērunt. Ille autem dīxit eōs similitūdine aedium dēceptōs esse, sēque domī multam ad noctem^[23] exspectāsse.

“Interim servō suō imperāverat ut ā vīcīnō vāsa, vestīmenta, et eius modī alia ūtenda^[24] rogāret. Quae cum comparāta esse putāret, hospitēs domum dēdūxit, cum simulāret^[25] sē maiōrēs aedēs suās amīcō cuidam ad nūptiās commodāsse.

“Dum ibi cēnant, subitō puer^[26] nūntiat argentum repetī; nam sollicitus factus erat is, quī id commodāverat. ‘Apage’’ inquit cīvis noster ēgregius; ‘aedēs commodāvī, familiam^[27] dedī. Argentum quoque vult? Etsī hospitēs habeō, tamen id quoque commodābō; nōs interim Samiīs^[28] dēlectābimur.’”

“Hahahae!” inquit mercātor. ‘Spērō hospitēs miserōs cēnam saltem gustāsse, priusquam ea quoque auferrētur.”

“Nihil amplius adeptī sunt,” inquit Cornēlius; ‘et iūre exīstimāvērunt sēcum male āctum esse.”

At alter:^[29] ‘Hīs^[30] audītīs etiam magis mē omnium peregrinōrum īnfēlīcium miseret. Et maximē doleō exīstimātiōnem^[31] populī Rōmānī pendēre cōgī tālibus ex cīvibus, quālem tū modo dīcēbās.”^[32] Quae cum dīxisset, in sōle cōnsēdit; Cornēlius autem cum fīliīs ambulāre persevērāvit, dōnec accessit Cornēlia, quae: “Exīstimō,” inquit, “mē avēs quāsdam volantēs procul cernere. Eāsne vidēs, Sexte?”

“Paucās cernere mihi videor,” inquit Sextus. ‘Ex altō^[33] in īnsulam refugere videntur. Fortasse tempestātem coorīrī sentiunt.”

“Quod^[34] ōmen dī āvertant!’ inquit Cornēlius. ‘Nam brevī in marī maximō versābimur. Sī nūbēs ātrae in caelō tum cōgentur, nec sōlem nec lūnam aut stellās vidēre poterimus, nec gubernātor sciet quō^[35] nāvem dīrigat.”

“Saepe dē avibus scrīptōrēs nostrī mentiōnem faciunt,” inquit Pūblius. “Nonne sunt quī^[36] putent eārum volātū^[37] rēs futūrās^[38] portendī?”

‘Maximē vērō,” inquit pater. ‘Et profectō tū saepe audīvistī dē pullīs, quōs eī cōnsulunt, quī perīcula sunt aditūrī.”

“Haec mihi nārrā, sīs,” inquit Cornēlia; ‘ego enim numquam audivī.”

“Pullī illī,” inquit Cornēlius, ‘in caveīs custōdiuntur. Cum perīculum adest, ēdūcuntur, cibusque eīs obicitur. Sī edere nōlunt, trīste ōmen; sīn autem vorant tam cupidē ut aliquid ē rōstrīs excutiātur, id est ōmen optimum.”

At Cornēlia: ‘‘Estne vērō ēventus semper tālis, quālem pullī portendunt?”’

‘Vix id audeō dīcere,” inquit pater. ‘‘Etsī ōlim bellō Pūnicō prīmō^[39] populī Rōmānī dētrīmentō^[40] magnō nōnnūllīs vidētur plānum factum esse haud impūne tālia portenta^[41] neglegī.

“Nam P. Claudius pullōs, quī caveā līberātī edere nōllent, in marī mergī iussit, cum dīceret^[42] eīs^[43] bibendum saltem esse, etiam sī edere nōllent. Cuius temeritātem^[44] deī graviter ulcīscī vidēbantur, cum classis eius ad pugnam profecta clāde maximā vincerētur.” “Homō quam impius erat ille Claudius!” inquit Cornēlia. “Certē dignus erat, quī poenās maximās solveret.”^[45]

“Ille vērō,” inquit pater, “ā populō condemnātus^[46] est; et eius collēga, L. Iūnius, quī alibī non pāruerat auspiciīs classemque tempestāte āmīserat, sē ipse interfēcit.”

Dum haec dīcuntur, Drūsilla et Anna cum Lūciō ē camerā prōdiērunt; quō vīsō, gaudiō exsiluērunt līberī, quī cum frātre parvulō lūdere iam diū cupiēbant.^[47]

Forum Romanorum

forum rōmānum

——————————

References

1. dictō, -āre, -āvī, -ātus, tr., dictate.
2. fit, does it happen.
3. terrestris, -e, adj., land.
4. velīs: subj. indef. second sing.
5. Isthmī: the Isthmus of Corinth.
6. perfodiō, -fodere, -fōdī, -fossus, tr., cut through.
7. eā, by that route.
8. Aegaeō: sc. marī.
9. rāstrum, -ī, n., mattock.
10. incohō, -āre, -āvī, -ātus, tr., begin.
11. modo, adv., only.
12. et … et, both … and.
13. miseret: impers.
14. rēgiē, adv., royally.
15. quod, so far as.
16. peregrīnor, ārī, ātus sum, intr., be abroad.
17. vērō, in fact.
18. dissimulō, -āre, -āvī, -ātus, tr., conceal.
19. intereā: i.e., interim.
20. frūmenta, crops; trans. as subj. of ind. quest.
21. aedēs, house. Contrast the meaning of the sing. of this word.
22. sī exīre vellent, if they would please go out.
23. multam ad noctem, until far into the night; cf. extrēmam, II, 43.
24. ūtenda, as a loan; cf. exhibendas, II, 30.
25. cum simulāret: cf. I, 61.
26. puer: the slave.
27. familiam, household slaves.
28. Samiīs: ie., earthenware; sc. vāsīs; abl. case.
29. alter: i.e., the trader.
30. Hīs: sc. verbīs.
31. exīstimātiō, -ōnis, f., reputation.
32. dīcēbās, mentioned
33. altō: cf. English ‘the deep’.
34. Quod: mod. of ōmen.
35. quō: cf. III, 82.
36. Nōnne sunt quī, Are there not those who?
37. volātus, -ūs, m., flight.
38. futūrus, -a, -um, adj., future.
39. bellō Pūnicō prīmō: abl. of time.
40. dētrīmentum, -i, n., disaster; abl. case in text.
41. portentum, -ī, n., warning.
42. cum dīceret: cf. cum... simulāret, I, 61.
43. eīs: cf. eī, II, 73.
44. temeritās, -ātis, f., rashness, impiety.
45. quī, etc.: trans. the rel. clause by infin.
46. condemnō, -āre, -āvi, -ātus, tr., condemn.
47. iam diū cupiēbant, had long since been eager. Note the effect of iam diū on the tense force.

Caput III	Caput V