 2 |
4  |
COLLATIO TERTIA,
[recensere]Quae est abbatis Paphnutii. DE TRIBUS ABRENUNTIATIONIBUS. CAPUT PRIMUM. In illo choro sanctorum, qui velut astra purissima, in nocte mundi istius refulgebant, vidimus sanctum Paphnutium vice luminaris magni claritate scientiae coruscantem.
Hic namque presbyter congregationis nostrae, id est, illius quae in eremo Scyti morabatur, fuit, in qua ita usque ad extremam duravit aetatem, ut numquam e cella quam junior coeperat habitare, quaeque ab ecclesia millibus quinque distabat, saltem ad viciniora migraverit: nec fessus annis tanti itineris spatio die sabbati vel Dominico venturus ad ecclesiam vexaretur, sed nec vacuus quidem reverti exinde contentus, vas aquae, quam per totam erat hebdomadam sumpturus, cervicibus suis supponens reportabat ad cellam. Cumque nonagenariam excessisset aetatem, numquam passus est eam juniorum sibi labore deferri. Hic itaque ab adolescentia sua coenobiorum scholis tanto ardore se tradidit, ut in eis parvo tempore commoratus tam subjectionis bono quam universarum virtutum scientia pariter ditaretur. Humilitatis namque et obedientiae disciplina, omnes suas mortificans voluntates, et per hanc exstinctis universis vitiis, cunctisque virtutibus consummatis, quas monasteriorum instituta vel antiquissimorum Patrum doctrina fundavit; sublimioris profectus ardore succensus, eremi festinavit secreta penetrare, ut Domino, cui inter fratrum turbas positus sitiebat inseparabiliter inhaerere, nullo deinceps humano consortio retrahente facilius uniretur. Ubi rursum tanto fervore etiam ipsorum anachoretarum virtutes superans desiderio et intentione jugis ac divinae illius theoriae, cunctorum devitabat aspectus, vastiora et inaccessibilia solitudinis penetrans loca, multoque in eis tempore delitescens, ut ab ipsis quoque anachoretis difficulter ac rarissime deprehensus, angelorum quotidiano consortio delectari ac perfrui crederetur, atque ei merito virtutis hujus ab ipsis inditum fuerit Bubali cognomentum
CAPUT II. De sermone ejusdem senis, et responsione nostra. Hujus igitur magisterio institui cupientes, cogitationum etiam stimulis agitati, ad cellam ejus jam die advesperascente pervenimus. Qui, habito aliquantisper silentio, cum propositum nostrum praedicare coepisset, quod scilicet patriam relinquentes, tot provinciis pro amore Domini perlustratis, egestatem ac vastitatem eremi tolerare, et imitari rigorem conversationis illorum tantopere niteremur, quem vix ipsi qui in eadem necessitate atque inopia nati educatique sunt, sustinerent; respondimus nos ob id ad ejus doctrinam ac magisterium tetendisse, ut imbui aliquatenus institutionibus ac perfectione tanti viri possemus, quam innumeris documentis inesse eidem senseramus, non ut illius, quae tamen in nobis non essent, laudibus gravaremur, aut in elatione animi, qua in nostris quoque cellulis nonnumquam suggestione titillabamur inimici, ipsius quoque sermonibus inflaremur. Quamobrem illa nobis potius precabamur infundi, quibus compungi vel humiliari, non quibus nobismetipsis blandiri extollique possemus.
CAPUT III. Propositio abbatis Paphnutii de tribus vocationum generibus, et de tribus abrenuntiationibus. Tum beatus Paphnutius: Tres, inquit, vocationum sunt ordines, tres quoque renuntiationes monacho in quocumque vocationis ordine constituto necessarias noverimus. Et primum quidem causam quare tres esse vocationum ordines diximus, oportet nos diligenter inquirere, cum agnoverimus nos ad Dei cultum primo gradu vocationis ascitos, secundum ejus sublimitatem conversationis quoque nostrae congruentiam temperemus. Nihil enim proderit sublimiter inchoasse, si similem principiis non exhibuerimus et finem. Quod si etiam ultimo ordine nos a conversatione saeculi extractos fuisse cognoscimus, quanto minus probabili ad religionem principio videmur inniti, tanto acrius nosmetipsos ad meliorem finem spiritali fervore incitare curemus. Secundam quoque causam trinae abrenuntiationis omnimodis nosse nos convenit, quia nullo modo perfectionem poterimus attingere, si eam vel ignoraverimus, vel scientes non contenderimus opere consummare.
CAPUT IV. Expositio trium vocationum. Ut igitur tres hi vocationum modi speciali distinctione pandantur, primus ex Deo est, secundus per hominem, tertius ex necessitate. Ex Deo quidem est, quoties inspiratio quaedam immissa in cor nostrum nonnumquam etiam dormientes nos ad desiderium aeternae vitae ac salutis exsuscitat, Deumque sequi et ejus inhaerere praeceptis compunctione saluberrima cohortatur; ut in Scripturis sanctis Abraham voce Dominica, de genitali solo, et totius cognationis affectibus, patrisque domo legimus evocatum, dicente Domino: Exi de terra tua, et de cognatione tua, et de domo patris tui (Gen. XII). Quo etiam modo beatum Antonium accitum esse cognovimus, qui occasionem suae conversionis a sola Divinitate percepit. Ingressus namque ecclesiam, ibique audiens in Evangelio Dominum praedicantem: Qui non odit patrem, et matrem, et filios, et uxorem, et agros, insuper et animam suam, non potest meus esse discipulus (Lucae XIV); et, Si vis perfectus esse, vade, et vende quae habes, et da pauperibus, et habebis thesaurum in coelo, et veni, sequere me (Matth. XIX); praeceptum hoc Domini velut specialiter ad se directum cum summa cordis compunctione suscepit, confestimque renuntians cunctis, secutus est Christum, nulla exhortatione neque doctrina hominum provocatus. Secundus vocationis modus est quem fieri per hominem diximus, cum vel exemplis quorumdam sanctorum, vel monitis instigati, ad desiderium salutis accendimur. Quo nos quoque per gratiam Domini retinemus ascitos, qui praedicti viri monitis ac virtutibus incitari huic nos studio professionique tradidimus; quo ordine etiam in Scripturis sanctis per Mosen filios Israel de afflictione Aegypti legimus liberatos (Exod. XIV). Tertius vero vocationis modus est, qui ex necessitate descendit, cum divitiis mundi hujus vel voluptatibus obligati, ingruentibus repente tentationibus, quae vel mortis pericula comminantur, vel amissione bonorum ac proscriptione percutiunt, vel charorum morte compungunt, ad Dominum quem sequi in rerum prosperitate contempsimus, saltem inviti properare compellimur. Cujus vocationis necessitatem in Scripturis quoque saepissime reperimus, cum filios Israel ob merita peccatorum suorum legimus a Domino traditos hostibus suis, ob quorum dominationem crudelitatemque saevissimam, rursus conversos ad Dominum proclamasse; et misit eis, inquit Dominus, Salvatorem Aod, filium Gera, filium Jemini, qui utraque manu utebatur pro dextera (Judic. III). Et rursum, Clamaverunt, inquit, ad Dominum qui suscitavit eis salvatorem, et liberavit eos, Othoniel filium Cenez fratrem Caleb juniorem (Ibid.). Et de talibus in psalmo dicitur: Cum occideret eos, tunc quaerebant eum, et revertebantur, et diluculo veniebant ad eum, et recordati sunt quia Deus adjutor eorum est, et Deus excelsus Redemptor eorum est (Psal. LXXVII). Rursumque: Et clamaverunt ad Dominum cum tribularentur, et de necessitatibus eorum liberavit eos (Psal. CVI).
CAPUT V. Quod et desidioso vocatio prima non prosit, et strenuo postrema non obsit. Ex his itaque tribus modis licet priores duo melioribus inniti principiis videantur, nonnumquam tamen invenimus etiam de tertio gradu, qui infimus videtur ac tepidus, perfectos viros ac spiritu ferventissimos exstitisse, illisque consimiles, qui optimo principio aggressi Domini famulatum, reliquam quoque vitam laudabili fervore spiritus exegerunt; et iterum de illo superiori gradu plurimos tepefactos ad vituperabilem finem saepissime recidisse: ac perinde [ Lips. in marg. proinde] sicut illis nihil obfuit quod non suo viderentur arbitrio, sed necessitatis compulsione conversi, quippe quibus hanc ipsam occasionem, qua compungerentur, Domini benignitas procuravit; ita etiam istis omnino nihil profuit sublimiora conversionis habuisse principia, quia non studuerunt reliquam vitam fine congruo terminare. Nec enim abbati Mosi, qui habitavit in loco istius eremi qui Calamus nuncupatur, quidquam defuit ad perfectae beatitudinis meritum, quod metu mortis, quae ei propter homicidii crimen intentabatur, impulsus, ad monasterium decucurrit: quia ita necessitatem conversionis arripuit, ut eam in voluntatem prompta animi virtute convertens ad perfectionis fastigia summa pervenerit; sicut etiam e contrario plurimis quos nominatim memorare non debeo, nihil profuit Domini servitutem meliore arripuisse principio, qui deinceps cordis ignavia ac duritia subsequente in teporem noxium ac in profundum mortis barathrum conciderunt. Quam rem in apostolorum quoque vocatione videmus evidenter expressam. Quid enim profuit Judae apostolatus sublimissimum gradum, eodem ordine quo Petrus caeterique apostoli asciti sunt, voluntarie suscepisse, qui vocationis suae praeclara principia cupiditatis ac philargyriae pestifero fine consummans, usque ad traditionem Domini crudelissimus parricida prorupit (Matth. XXVI)? Aut quid obfuit Paulo quod repente caecatus (Actor. IX) ad viam salutis velut invitus videtur attractus, qui postea Dominum tanto animi fervore sectatus, initium necessitatis voluntaria devotione consummans, gloriosam tantis virtutibus vitam incomparabili fine conclusit? Totum ergo in fine consistit, in quo potest quis et optimae conversionis initiis dedicatus inferior per negligentiam reperiri, et necessitate attractus ad nomen monachi profitendum effici per timorem Dei diligentiamque perfectus.
CAPUT VI. Expositio trium abrenuntiationum. Nunc de abrenuntiationibus disserendum est, quas tres esse et Patrum traditio, et Scripturarum sanctarum demonstrat auctoritas, quasque unumquemque nostrum omni studio oportet implere. Prima est qua corporaliter universas divitias mundi facultatesque contemnimus; secunda qua mores, ac vitia, affectusque pristinos animi carnisque respuimus; tertia qua mentem nostram de praesentibus universis ac visibilibus evocantes, futura tantummodo contemplamur, et ea quae sunt invisibilia concupiscimus. Quae tria, ut simul perficiantur, etiam Abrahae legimus Dominum praecepisse, cum dicit ad eum: Exi de terra tua, et de cognatione tua, et de domo patris tui (Genes. XII). Primum dixit de terra tua, id est, de facultatibus mundi hujus, opibusque terrenis; secundo de cognatione tua, id est, de conversatione, et moribus, vitiisque prioribus, quae nobis a nostra nativitate cohaerentia velut affinitate quadam et consanguinitate cognata sunt; tertio de domo patris tui, id est, omni memoria mundi hujus quae oculorum occurrit obtutibus. De duobus enim patribus, id est, sive de illo quem deserere, sive de eo quem debemus expetere, ita per David ex persona Dei canitur: Audi, filia, et vide, et inclina aurem tuam, et obliviscere populum tuum, et domum patris tui (Psal. XLIV). Nam qui dicit Audi, filia, pater utique est, et illum cujus domum vel populum monet oblivioni dari, patrem nihilominus suae filiae fuisse testatur, quod ita fit cum mortificati cum Christo ab elementis hujus mundi contemplamur, secundum Apostolum, jam non ea quae videntur, sed quae non videntur; quae enim videntur, temporalia sunt; quae autem non videntur, aeterna (II Cor. IV). Et exeuntes corde de hac temporali ac visibili domo, in illam domum in qua jugiter sumus permansuri, nostros oculos mentemque dirigimus. Quod tunc implebimus, cum in carne ambulantes non secundum carnem militare Domino coeperimus, illam beati Apostoli sententiam opere ac virtute clamantes, Noster autem municipatus in coelis est (Phil. III). His tribus abrenuntiationibus proprie tres libri Salomonis aptantur. Nam Proverbia primae abrenuntiationi conveniunt, quibus concupiscentia carnalium rerum ac terrena vitia resecantur; secundae abrenuntiationi Ecclesiastes, ubi universa quae aguntur sub sole vanitas pronuntiantur; tertiae Canticum Canticorum, in quo mens visibilia cuncta transcendens Verbo Dei jam coelestium rerum contemplatione conjungitur.
CAPUT VII. Quemadmodum singularum renuntiationum sit appetenda perfectio. Quapropter non multum proderit primam nos abrenuntiationem cum summa devotione fidei suscepisse, si secundam non eodem studio atque eodem impleverimus ardore. Et ita cum etiam hanc fuerimus adepti, ad illam quoque tertiam pervenire poterimus, qua de domo prioris nostri parentis egressi (quem ab exordio nativitatis nostrae secundum veterem hominem ac pristinam conversationem, quando eramus natura filii irae, sicut et caeteri (Ephes. II), patrem nobis fuisse meminimus) omnem mentis intuitum ad coelestia deflectimus. De quo etiam patre ad Jerusalem, quae verum patrem Deum contempserat, dicitur: Pater tuus Amorrhaeus, et mater tua Cethaea (Ezech. XVI). Et in Evangelio, Vos ex patre diabolo estis, et desideria patris vestri vultis facere (Joan. VIII). Quem cum dimiserimus, de visibilibus ad invisibilia transmigrantes, cum Apostolo dicere poterimus: Scimus autem quoniam si terrestris domus nostra hujus habitationis dissolvatur, quod habitationem habeamus ex Deo, domum non manufactam aeternam in coelis (II Cor. V). Et illud quod paulo ante commemoravimus: Noster autem municipatus in coelis est; unde et Salvatorem exspectamus Dominum Jesum Christum, qui reformavit corpus humilitatis nostrae configuratum corpori claritatis suae (Philip. III). Et illud beati David: Quia incola ego sum in terra, et peregrinus, sicut omnes patres mei (Psal. XXXVIII et CXVIII), ut secundum Domini vocem tales efficiamur, quales illi de quibus haec Dominus ad Patrem in Evangelio loquebatur: De mundo hoc non sunt, sicut et ego non sum de hoc mundo (Joan. XVII). Et rursum ad ipsos apostolos: Si de hoc mundo essetis, mundus quod suum erat utique diligeret; sed quia de hoc mundo non estis, sed ego elegi vos de hoc mundo, propterea odit vos mundus (Joan. XV). Hujus ergo renuntiationis tertiae veram perfectionem tunc merebimur obtinere, quando mens nostra, nullo carneae pinguedinis hebetata contagio, sed peritissimis elimationibus expolita ab omni affectu et qualitate terrena, per indesinentem divinarum meditationem Scripturarum spiritalesque theorias, ad illa quae invisibilia sunt eo usque transierit, ut circumdatam se fragilitate carnis ac situ corporis, supernis et incorporeis intenta, non sentiat; atque in hujusmodi rapiatur excessus, ut non solum nullas voces auditu corporali recipiat, nec intuendis praetereuntium hominum imaginibus occupetur, sed ne adstantes quidem arborum moles et ingentes materias objectas oculis carnis aspiciat. Cujus rei fidem atque virtutem nemo nisi is capiet solus, qui haec quae dicuntur experientia magistrante perceperit; cujus videlicet ita Dominus oculos cordis de universis praesentibus avocarit, ut ea non tamquam transitura, sed jam quasi non existentia reputans et velut inanem fumum, in nihilum resoluta conspiciat; ambulansque ut Enoch cum Deo, ac de humana conversatione moribusque translatus, non inveniatur in praesentis saeculi vanitate. Quod in illo etiam corporaliter factum lectio Geneseos ita commemorat: Ambulavitque Enoch cum Deo, et non inveniebatur, quia transtulit eum Deus (Genes. V). Apostolus quoque ait: Fide Enoch translatus est, ut non videret mortem (Heb. XI). De qua morte Dominus in Evangelio: Qui vivit, inquit, et credit in me, non morietur in aeternum (Joan. XI). Quapropter festinare debemus, si perfectionem veram desideramus attingere, ut quemadmodum corpore parentes, patriam, divitias mundi, voluptatesque despeximus, ita etiam corde haec omnia relinquentes, nulla rursus ad ea quae dimisimus concupiscentia revertamur: sicut illi qui educti per Mosen, cum utique corpore non redissent, corde tamen reversi dicuntur in Aegyptum, relicto scilicet Deo, qui eos eduxerat cum tanta virtute signorum, idola Aegypti quae contempserant venerantes, sicut Scriptura commemorat: Et reversi sunt cordibus suis in Aegyptum, dicentes ad Aaron, fac nobis deos qui praecedant nos; ne cum illis etiam pariter condemnemur, qui in eremo commorantes, post escam mannae coelestis desideraverunt vitiorum fetidos, ac sordidae vilitatis cibos, nosque cum eis similiter murmurare videamur. Bene nobis erat in Aegypto, ubi sedebamus super ollas carnium et comedebamus cepas et allia, et cucumeres, et pepones (Exod. XVI, Num. XI). Quae figura licet in illo praecesserit populo, tamen nunc quoque eam quotidie in nostro ordine ac professione videmus impleri. Omnis enim quicumque post renuntiationem mundi hujus ad antiqua revertitur studia, et ad pristina desideria revocatur, haec eadem cum illis opere ac mente proclamat, dicens: Bene mihi erat in Aegypto. Quorum vereor ne tanta invenienda sit multitudo, quantas tunc sub Mose praevaricantium turbas legimus exstitisse. Nam cum sexcenta millia armatorum de Aegypto denumerentur egressa, ex his non sunt amplius quam duo tantum terram promissionis ingressi (Num. XIV). Unde festinandum nobis est, ut a paucis ac rarissimis sumamus exempla virtutum, quia secundum illam quam diximus figuram, in Evangelio quoque multi vocati, pauci autem dicuntur electi (Matth. XX et XXII). Nihil ergo nobis proderit abrenuntiatio corporalis, et localis quodammodo ex Aegypto transmigratio, si renuntiationem cordis, quae sublimior et utilior est, non valuerimus similiter obtinere. De illa enim quam diximus abrenuntiatione corporali, ita pronuntiavit Apostolus: Si distribuero omnes facultates meas in cibos pauperum, et tradidero corpus meum, ut ardeam; charitatem autem non habuero, nihil mihi prodest (I Cor. XIII). Quod beatus Apostolus numquam dixisset, nisi quia futurum in spiritu praevidebat ut aliqui, facultatibus universis in pauperum alimenta dispersis, ad perfectionem evangelicam et charitatis arduum culmen pervenire non possent; quia scilicet pristina vitia morumque incontinentiam, vel superbia vel impatientia dominante, in suis cordibus retinentes, nequaquam se ab illis expurgare curarent, et ob id ad charitatem Dei, quae numquam cadit, minime pervenirent. Qui utique inferiores effecti hoc secundo renuntiationis gradu, multo minus illum tertium, qui proculdubio est sublimior, apprehendunt. Diligentius tamen etiam hoc mente perpendite, quod non simpliciter dixerit, Si distribuero facultates meas; videretur enim de illo forte dixisse qui necdum evangelicum implens mandatum adhuc omnino, sibi ex eis, sicut nonnulli tepidorum faciunt, aliquid reservasset; sed, Si distribuero, inquit, omnes facultates meas in cibos pauperum, id est, etiamsi perfecte abrenuntiavero divitiis istis terrenis. Huic quoque renuntiationi aliud majus adjunxit: Et si tradidero corpus meum, ut ardeam, charitatem vero non habuero, nihil sum. Ac si aliis verbis dixisset: Si distribuero in cibos pauperum omnes facultates meas, secundum evangelicum illud mandatum, quo dicitur (Matth. XIX): Si vis perfectus esse, vade, vende omnia quae habes, et da pauperibus, et habebis thesaurum in coelo, et veni, sequere me; ita scilicet abrenuntians, ut ex his nihil penitus mihi reservem; et huic erogationi martyrium et exustionem meae carnis adjunxero, ita ut corpus meum tradam pro Christo; et tamen vel impatiens, vel iracundus, vel invidus, vel superbus sim, vel aliorum inflammer injuriis, vel quaeram quae mea sunt, vel ea quae mala sunt cogitem, vel universa quae mihi possunt inferri non patienter libenterque sustineam; nihil mihi proderit exterioris hominis abrenuntiatio atque combustio, interiore adhuc vitiis pristinis involuto, eo quod simplicem substantiam mundi hujus primae conversionis fervore contemnens, quae nec bona esse, nec mala sed media definitur, vitiosi cordis noxias facultates similiter abjicere non curarim, nec attingere Dominicam charitatem, quae patiens, quae benigna est, quae non aemulatur, non inflatur, non irritatur, non agit perperam, non quaerit quae sua sunt, non cogitat malum, quae omnia suffert, omnia sustinet (I Cor. XIII), postremo quae sectatorem suum numquam cadere sinit supplantatione peccati.
CAPUT VIII. De propriis divitiis, in quibus constat animae pulchritudo vel foeditas. Festinare igitur debemus omni instantia, ut interior quoque noster homo vitiorum suorum divitias quas in anteriore conversatione contraxit, universas abjiciat atque dispergat, quae corpori atque animae jugiter cohaerentes proprie nostrae sunt, ac nisi adhuc in hoc corpore constitutis nobis abjectae fuerint et abscissae, etiam post excessum nos non desinent comitari: ut enim virtutes, vel ipsa charitas, quae earum fons est, in hoc saeculo conquisita, post finem quoque hujus vitae pulchrum ac splendidum amatorem suum reddit; ita vitia obfuscatam quodammodo mentem coloribus tetris, ad illam perennem commorationem infectamque transmittunt. Pulchritudo enim vel foeditas animae, virtutum seu vitiorum gignitur qualitate. Ex quibus quidam attractus color, aut ita splendidam eam reddit ac pulchram, ut a Propheta mereatur audire, Et concupiscet rex decorem tuum (Psal. XLIV); aut certe atram, fetidam atque deformem, ita ut ipsum fetorem propriae foeditatis ipsa confiteatur et dicat, Computruerunt et corruptae sunt cicatrices meae a facie insipientiae meae (Psal. XXXVII). Ipse quoque Dominus ad eam (Jerem. VIII): Quare, inquit, non est obducta cicatrix filiae populi mei? Et idcirco hae sunt propriae nostrae divitiae, quae cum anima jugiter commorantur, quas nobis nullus regum, nullus hostium, nec conferre poterit, nec auferre. Hae sunt propriae divitiae nostrae, quas ne ipsa quidem mors valebit ab anima separare, quibus vel renuntiantes ad perfectionem possumus pervenire, vel illigati aeterna morte mulctari.
CAPUT IX. De tripartito genere divitiarum. Tripartito enim modo in Scripturis sanctis intelliguntur divitiae, id est, malae, bonae, mediae. Malae quidem sunt de quibus dicitur, Divites eguerunt et esurierunt (Psal. XXXIII). Et, Vae vobis, divites, quia recepistis consolationem vestram (Lucae VI). Quas etiam divitias abjecisse summa perfectio est. Ad quarum distinctionem sunt pauperes illi qui in Evangelio Domini voce laudantur: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. V). Et in Psalmo: Iste pauper clamavit, et Dominus exaudivit eum (Psal. XXXIII). Et iterum: Pauper et inops laudabit nomen tuum (Psal. LXXIII). Sunt etiam bonae, quas acquisisse magnae virtutis ac meriti est, quas vir justus possidens collaudatur, dicente David: Generatio rectorum benedicetur, gloria et divitiae in domo ejus, et justitia ejus manet in saeculum saeculi (Psal. CXI). Et iterum: Redemptio animae viri propriae divitiae (Proverb. XIII). De quibus divitiis in Apocalypsi dicitur illi qui eas non habens vituperabiliter pauper et nudus est: Incipiam te, inquit, evomere ex ore meo, quia dicis quod dives sum et locuples, et nullius egeo; et nescis quia tu es miser et miserabilis et pauper et caecus et nudus; suadeo tibi a me emere aurum ignitum probatum, ut locuples fias, et vestimentis albis induaris, et non appareat confusio nuditatis (Apoc. III). Sunt quoque mediae, id est, quae possunt vel bonae esse vel malae. Ad utramque enim partem pro arbitrio vel qualitate utentium transferuntur; de quibus beatus Apostolus, Divitibus, ait, mundi hujus praecipe non sublime sapere, nec sperare in incerto divitiarum, sed in Deo, qui praestat nobis abunde omnia ad fruendum; bene facere, facile tribuere, communicare, thesaurizare sibi fundamentum bonum in futurum, ut apprehendant veram vitam (I Tim. VI). Quas iterum dives ille in Evangelio retinens, ac nequaquam indigentibus subministrans, de cujus micis saturari pauper Lazarus ante fores ejus expositus cupiebat, intolerandis gehennae ignibus, et aeterno deputatur ardori (Lucae XVI).
CAPUT X. Non posse quemquam primo tantum renuntiationis gradu esse perfectum. Has igitur visibiles mundi divitias relinquentes, non nostras, sed alienas abjicimus facultates, quamvis eas gloriemur vel nostro labore quaesitas, vel parentum ad nos haereditate transmissas. Nihil enim, ut dixi, nostrum est, nisi hoc tantum quod corde possessum, atque animae nostrae cohaerens, a nemine potest prorsus auferri. De illis autem visibilibus divitiis ad eos qui illas tamquam proprias retentantes, communicare indigentibus nolunt, increpans loquitur Christus: Si in alienis fideles non fuistis: quod vestrum est, quis dabit vobis (Lucae XVI)? Evidenter igitur has divitias alienas esse, non solum quotidiana experientia docet, verum etiam sententia Domini ipsa appellatione significavit. De visibilibus vero pessimisque divitiis loquitur Petrus ad Dominum: Ecce nos reliquimus omnia, et secuti sumus te, quid ergo erit nobis (Matth. XIX)? qui utique nihil amplius quam vilissima conscissaque retia dimisisse noscuntur. Quae omnia nisi in hac abrenuntiatione vitiorum, quae vere magna et summa est, fuerint intellecta, nec pretiosum aliquid inveniemus apostolos reliquisse, nec Dominum habuisse, propter quod illis tantam beatitudinis gloriam largiretur, ut ab eodem mererentur audire: In regeneratione cum sederit Filius hominis in sede majestatis suae, sedebitis et vos super sedes duodecim, judicantes duodecim tribus Israel (Ibid.). Si igitur hi qui perfecte terrenas istas ac visibiles abdicant facultates, certis ex causis ad illam apostolicam charitatem [ Al. claritatem] pervenire non possunt, nec illum sublimiorem paucorumque admodum renuntiationis gradum tertium expedito vigore conscendere queunt: quid illi de semetipsis judicare debebunt, qui nec primam quidem, quae perfacilis est, perfecte arripientes, atque antiquas pecuniarum suarum sordes cum infidelitate pristina retentantes, nudo tantum sibimet autumant monachorum vocabulo gloriandum? Ergo prima, quam diximus, abrenuntiatio rerum alienarum est, ideoque per se solam perfectionem renuntianti conferre non sufficit, nisi pervenerit ad secundam, quae vere abrenuntiatio rerum nostrarum est, quam adepti expulsione omnium vitiorum, tertiae quoque abrenuntiationis fastigia conscendemus; per quam non solum omnia quae in hoc mundo geruntur vel particulatim ab hominibus possidentur, verum etiam ipsam cunctorum elementorum plenitudinem, quae putatur esse magnifica, tamquam vanitati subjectam et mox transituram transcendentes animo ac mente despiciemus, intuentes dumtaxat, secundum Apostolum, non ea quae videntur, sed quae non videntur; quae enim videntur, temporalia sunt; quae autem non videntur, aeterna (II Cor. II): ut ita demum illud supremum mereamur audire quod dicitur ad Abraham, Et veni in terram quam tibi monstravero (Genes. XII). Per quod evidenter ostenditur quod nisi quis tres superiores illas abrenuntiationes omni mentis ardore impleverit, ad quartum hoc pervenire non possit, quod remunerationis ac praemii vice taliter renuntianti tribuitur, id est, ut terram repromissionis mereatur intrare, nequaquam sibi jam vitiorum spinas ac tribulos germinantem, quae post expulsionem passionum cunctarum puritate cordis in hoc corpore possidetur, quam non virtus vel industria laborantis monstrabit ei, sed ipse Dominus ostensurum se esse promittit: Et veni, inquiens, in terram quam tibi monstravero. Per quod manifeste probatur, et initium nostrae salutis Domini vocatione fieri dicentis, Exi de terra tua; et consummationem perfectionis ac puritatis ab eodem similiter tribui, cum dicit, Et veni in terram quam tibi monstravero, id est, non quam tu ex temetipso nosse, vel industria tua poteris reperire, sed quam ego tibi non solum ignoranti, sed etiam non inquirenti monstravero. Ex quo manifeste colligitur quod quemadmodum inspiratione Domini provocati ad viam salutis accurrimus; ita etiam magisterio ipsius et illuminatione deducti, ad perfectionem summae beatitudinis pervenimus.
CAPUT XI. Interrogatio de libero arbitrio hominis, et gratia Dei. Germanus: In quo ergo liberum consistit arbitrium; nostrae quoque, quod laudabiles sumus, reputatur industriae, si Deus in nobis omnia quae ad nostram perfectionem pertinent, et incipit, et consummat?
CAPUT XII. Responsio de dispensatione divinae gratiae, manente arbitrii libertate. Paphnutius: Hoc vos recte movisset, si in omni opere vel disciplina principium tantum esset ac finis, et non etiam quaedam medietas interesset. Itaque sicut occasionem salutis diversis modis Deum cognoscimus operari, ita nostrum est occasionibus a Divinitate concessis, vel enixius vel remissius famulari ( Vide annotationem quintam Cuychii in fine operis ). Nam sicut Dei fuit vocantis oblatio, Exi de terra tua, ita Abrahae fuit exeuntis obedientia: et quemadmodum illud quod dicitur, Et veni in terram, obtemperantis fuit opus; ita illud quod additur, Quam tibi monstravero (Genes. XII), jubentis Dei, vel promittentis est gratia. Certos tamen nos esse convenit, quod omnem virtutem indefessis conatibus exercentes, nequaquam diligentia vel studio nostro perfectionem possimus attingere; nec sufficiat humana sedulitas laborum merito ad tam sublimia beatitudinis praemia pervenire, nisi ea Domino nobis cooperante, et cor nostrum ad id quod expedit dirigente, fuerimus adepti; ideoque debemus cum David orantes momentis singulis dicere, Perfice gressus meos in semitis tuis, ut non moveantur vestigia mea (Psal. XVI); et, Statuit supra petram pedes meos, et direxit gressus meos (Psal. XXXIX); ut nostrum arbitrium quod proclivius vel ignoratione boni vel oblectatione passionum fertur ad vitia, ille invisibilis rector mentis humanae ad virtutum potius studia contorquere dignetur. Quod uno versiculo per Prophetam manifestissime legimus decantari: Impulsus versatus sum, ut caderem; in quo liberi arbitrii infirmitas designatur: Et Dominus suscepit me (Psal. CXVII); rursum adjutorium Domini junctum eidem semper ostenditur, quo jam ne penitus libero collabamur arbitrio, cum titubasse nos viderit, porrectione quodammodo manuum suarum sustentat atque confirmat. Et iterum: Si dicebam, motus est pes meus, lubrica scilicet arbitrii facultate, misericordia tua, Domine, adjuvabat me (Psal. XCIII), iterum mobilitati suae Dei conjunxit auxilium; quia ne moveretur pes fidei suae, non industriae propriae fuisse, sed misericordiae Domini confitetur. Et iterum: Secundum multitudinem dolorum meorum in corde meo, qui libero utique mihi nascebantur arbitrio, consolationes tuae laetificaverunt animam meam (Ibid.), per tuam scilicet inspirationem venientes in cor meum, et reserantes contemplationem futurorum bonorum (quae pro tuo nomine laborantibus praeparasti), non solum abstulerunt omnem anxietatem cordis mei, verum etiam summam laetitiam contulerunt. Et rursum: Nisi quia Dominus adjuvit me, paulo minus habitaverat in inferno anima mea (Psal. XCIII): liberi utique arbitrii pravitate se in inferno habitaturum fuisse testatur, nisi Domini fuisset adjutorio ac protectione salvatus. A Domino enim, non a libero arbitrio gressus hominis dirigentur. Et cum ceciderit justus, libero dumtaxat arbitrio non collidetur. Quapropter? quia Dominus supponit manum suam (Psal. XXXVI). Hoc est apertissime dicere: Nullus justorum sibi sufficit ad obtinendam justitiam, nisi per momenta singula titubanti ei et corruenti fulcimenta manus suae supposuerit divina clementia, ne prostratus intereat penitus cum fuerit liberi arbitrii infirmitate collapsus.
CAPUT XIII. Quod directio vitae nostrae ex Deo sit. Nec sane umquam viri sancti directionem viae, qua gradiebantur, ad profectum virtutum consummationemque tendentes, industria se propria obtinuisse testati sunt, sed eam potius a Domino precabantur dicentes: Dirige me in veritate tua (Psal. XXIV), et, dirige in conspectu tuo viam meam (Psal. V). Et, Notam fac mihi viam in qua ambulem (Psal. CXLII). Alius autem non solum fide, sed etiam experimento, et quodammodo ipsa rerum natura, hoc ipsum se deprehendisse proclamat: Cognovi, Domine, quia non est in homine via ejus, nec viri est ut ambulet et dirigat gressus suos (Jerem. X). Et ipse Dominus ad Israelem: Et dirigam eum ego, inquit, ut abietem virentem; ex me fructus tuus inventus est (Oseae XIV).
CAPUT XIV. Quod scientia legis magisterio et illuminatione Domini conferatur. Legis quoque ipsius scientiam non lectionis industria, sed magisterio et illuminatione Dei quotidie desiderant adipisci, dicentes ad eum: Vias tuas, Domine, demonstra mihi, et semitas tuas edoce me (Psal. XXIV). Et, Revela oculos meos, et considerabo mirabilia de lege tua (Psal. XVIII). Et, Doce me facere voluntatem tuam, quia Deus meus es tu (Psal. CXLVI). Et iterum: Qui doces hominem scientiam (Psal. XCIII).
CAPUT XV. Quod intellectus, quo mandata Dei possimus agnoscere, et bonae voluntatis affectus a Domino donetur. Ipsum etiam intellectum beatus David, quo mandata Dei possit agnoscere, quae utique in libro legis noverat esse perscripta, a Domino postulat promereri, dicens: Servus tuus ego sum, da mihi intellectum, ut discam mandata tua (Psal. CXVIII). Qui utique et intellectum semel sibi per naturam praestitum possidebat, notitiam quoque mandatorum Dei, quae descripta tenebantur in lege, utique habebat in promptu: et tamen ut hanc plenius apprehendat, Dominum deprecatur, sciens nequaquam sibimet sufficere posse id quod per naturam conditionis insertum est, nisi quotidiana Domini illuminatione, ad intelligendam spiritaliter legem ac mandata ejus apertius agnoscenda, sensus ipsius ab eodem fuerit illustratus; ipso etiam Vase electionis hoc quod dicimus clarius praedicante, Deus est enim qui operatur in nobis et velle, et perficere pro bona voluntate (Philip. II). Et rursum, Intellige quae dico, dabit enim tibi Dominus intellectum (II Tim. II). Quid potuit apertius dici, quam ut et bonam voluntatem nostram et operis consummationem a Domino in nobis pronuntiaret impleri? Et iterum, Quia vobis donatum est pro Christo, non solum ut in eum credatis, sed ut etiam pro illo patiamini (Philip. I). Hic quoque et initium conversionis ac fidei nostrae, ac passionum tolerantiam donari nobis a Domino declaravit. Quod intelligens David quoque similiter orat sibi hoc ipsum Domini miseratione concedi, dicens: Confirma, Deus, hoc quod operatus es in nobis (Psal. LXVII); ostendens non sufficere sibi salutis principia dono Dei gratiaque collata, nisi fuerint eadem miseratione ipsius et quotidiana opitulatione perfecta. Non enim liberum arbitrium, sed Dominus solvit compeditos; non nostra virtus, sed Dominus erigit elisos; non lectionis industria, sed Dominus illuminat caecos, quod Graece dicitur, Κύριος σοφοῖ τύφλους, id est, Dominus sapientes facit caecos; non nostra cautio, sed Dominus custodit advenas (Psal. CXLV); non nostra fortitudo, sed Dominus allevat sive suffulcit omnes qui corruunt (Ps. CXLIV). Haec autem dicimus, non ut studium nostrum vel laborem atque industriam quasi inaniter et superflue impendendo vacuemus; sed ut noverimus nos sine auxilio Dei, nec adniti posse, nec efficaces nostros esse conatus ad capessendum tam immane praemium puritatis, nisi nobis adjutorio Domini ac misericordia fuerit contributum. Equus enim paratur in diem belli, a Domino autem est adjutorium (Proverb. XXI), quia non est in fortitudine potens vir (I Reg. II): et mendax equus ad salutem (Psal. XXXII), ut qui gloriatur, in Domino glorietur (I Cor. I). Oportet igitur nos semper cum beato David canere, Fortitudo mea et laudatio mea, non liberum arbitrium, sed Dominus, et factus est mihi in salutem (Psal. CXVII). Quod doctor quoque gentium non ignorans idoneum se factum ministerio novi Testamenti, non suo merito nec sudore, sed Dei miseratione, proclamat: Non quod simus, inquit, idonei cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est (II Cor. III). Quod minus Latine, sed expressius dici potest, Idoneitas nostra ex Deo est. Denique sequitur, Qui et idoneos nos fecit ministros novi Testamenti (II Cor. X).
CAPUT XVI. Quod ipsa fides a Domino concedatur. In tantum autem universa quae ad salutem pertinent apostoli sibimet a Domino largita senserunt, ut ipsam quoque fidem praestari sibi a Domino postularent, dicentes, Domine, auge nobis fidem; plenitudinem ejus non libero arbitrio praesumentes, sed Dei sibi credentes munere conferendam. Denique docet nos idem auctor salutis humanae, quam ipsa fides nostra lubrica sit, et infirma, et nequaquam sibi sufficiens, nisi fuerit auxilio Domini roborata, dicens ad Petrum: Simon, Simon, ecce Satanas expetivit vos ut cribraret vos tamquam triticum; sed ego rogavi Patrem meum ne deficeret fides tua. Quod alius in semetipso sentiens fieri, et quodammodo fidem suam infidelitatis fluctibus ad perniciosi naufragii videns scopulos perurgeri, ad eumdem Dominum auxilium fidei suae postulans dicit: Domine, adjuva infidelitatem meam (Marc. IX). In tantum itaque senserunt evangelici et apostolici viri universa quae bona sunt auxilio Domini consummari, et ne ipsam quidem fidem suam confessi sunt illaesam se posse suis viribus vel arbitrii libertate servare, ut hanc vel adjuvari in se, vel donari sibi, a Domino postularent. Quae si in Petro, ne deficeret, Domini egebat auxilio, quis erit tam praesumptor et caecus, qui se ad hujus custodiam quotidiano Domini credat adjutorio non egere? praesertim cum ipse Dominus in Evangelio hoc ipsum evidenter expresserit dicens: Sicut palmes non potest fructum facere a semetipso nisi in vite manserit, ita et vos nisi in me manseritis. Et iterum: Quia sine me nihil potestis facere (Joan. XV). Quam sit igitur ineptum ac sacrilegum quidquam de bonis actibus nostrae industriae, et non Dei gratiae vel adjutorio, deputare, manifeste probatur, Dominica protestante sententia, sine sua inspiratione, vel cooperatione spiritales fructus exhibere neminem posse: Omne enim datum bonum, et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum (Jacobi I). Zacharias quoque, Quia si quid bonum, ipsius est; et si quid optimum, ab ipso (Zach. IX). Et ideo constanter beatus Apostolus: Quid enim habes quod non accepisti? quod si accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis (I Cor. IV)?
CAPUT XVII. Quod moderatio et tolerantia tentationum nobis a Domino tribuatur. Summam quoque tolerantiae, qua tentationes illatas sustinere possimus, non tam in nostra virtute quam in Dei misericordia et moderatione consistere beatus Apostolus ita pronuntiat: Tentatio vos non apprehendat nisi humana: fidelis autem Deus, qui non permittet vos tentari super id quod potestis, sed faciet cum tentatione etiam exitum, ut sustinere possitis (I Cor. X). Deum quoque aptare sive confirmare animos nostros ad omne opus bonum, et operari in nobis ea quae sibi sunt placita, idem Apostolus docet: Deus autem pacis qui eduxit de tenebris pastorem magnum ovium in sanguine testamenti aeterni Jesum Christum, aptet vos in omni bono faciens in vobis quod placet coram se (Heb. XIII). Quod etiam Thessalonicensibus ut eveniat ita precatur dicens: Ipse autem Dominus Jesus Christus et Deus Pater noster qui dilexit nos, et dedit consolationem aeternam, et spem bonam in gratia, exhortetur corda vestra, et confirmet in omni opere et sermone bono (II Thess. II).
CAPUT XVIII. Quod perpetuitas timoris Domini nobis a Domino conferatur. Ipsum denique timorem Dei, quo firmiter eum tenere possimus, a Domino nobis infundi, Jeremias propheta ex persona Dei manifeste testatur, ita dicens: Et dabo eis cor unum, et animam unam, ut timeant me universis diebus, et bene sit eis, et filiis eorum post eos, et feriam eis pactum sempiternum, et non desinam eis benefacere, et timorem meum dabo in corda eorum, ut non recedant a me (Jerem. XXXII). Ezechiel quoque: Et dabo eis cor novum, et spiritum novum tribuam in visceribus eorum, et auferam cor lapideum de carne eorum, et dabo eis cor carneum, ut in praeceptis meis ambulent, et judicia mea custodiant, faciantque ea, et sint mihi in populum, et ego sim eis in Deum (Ezechiel. XI et XXXVI).
CAPUT XIX. Quod initium voluntatis bonae et consummatio ejus a Domino sit. Quibus manifestissime perdocemur, et initium voluntatis bonae nobis Domino inspirante concedi, cum aut per se, aut per exhortationem cujuslibet hominis, aut per necessitatem nos ad salutis attrahit viam, et perfectionem virtutum ab eodem similiter condonari; nostrum vero hoc esse, ut exhortationem auxiliumque Dei vel remissius vel enixius exsequamur, et pro [ Lips. in marg. per] hoc nos vel remunerationem vel supplicia dignissima promereri, quod ejus dispensationi ac providentiae, erga nos benignissima dignatione collatae, vel negleximus vel studuimus nostrae obedientiae devotione congruere. Quod evidenter in Deuteronomio aperteque describitur: Cum, inquit, introduxerit te Dominus Deus tuus in terram quam possessurus ingredieris, et deleverit gentes multas coram te, Ethaeum, et Gergesaeum, et Amorrhaeum, Chananaeum, et Pheresaeum, Evaeum et Jebusaeum, septem gentes multo majoris numeri, et robustiores te, tradideritque eas tibi, percuties eas usque ad internecionem; non inibis cum eis foedus, neque sociabis cum eis conjugia (Deuter. VII). Quod igitur introducuntur in terram repromissionis, quod delentur gentes multae coram eis, quod traduntur in manus eorum nationes majoris numeri, et robustiores quam populus Israel, Dei esse gratiam Scriptura pronuntiat. Utrum autem percutiat eas Israel usque ad internecionem, an reservet eas et parcat, et utrum ineat cum eis foedus, et utrum non societ cum eis conjugia, an societ, ipsorum esse testatur. Quo testimonio manifeste discernitur quid libero arbitrio, quidve dispensationi vel quotidiano adjutorio Domini debeamus ascribere, et quod divinae sit gratiae praestare nobis occasiones salutis et proventus secundos atque victoriam; nostrum vero esse ut concessa Dei beneficia vel intentius vel segnius exsequamur. Quam rationem etiam in illorum caecorum curatione satis evidenter videmus expressam. Quod enim transiit ante eos Jesus, divinae providentiae et dignationis est gratia. Quod vociferantur, et dicunt: Miserere nostri, Domine, fili David (Matth. XX), fidei ipsorum et credulitatis est opus. Quod visum recipiunt oculorum, divinae miserationis est munus. Quod autem etiam post perceptionem cujuslibet muneris tam gratia Dei quam ratio liberi arbitrii perseveret, leprosorum quoque decem qui pariter curati sunt declarat exemplum (Lucae XVII). Ex quibus dum unus per arbitrii sui bonum gratiarum restituit actionem, Dominus novem inquirens, unumque collaudans, sollicitudinem adjutorii sui etiam circa immemores beneficiorum suorum jugem retinere se monstrat. Hoc ipsum enim visitationis suae donum est, quod vel suscipit et approbat gratum, vel requirit ac reprehendit ingratos.
CAPUT XX. Quod nihil in hoc mundo sine Deo geratur. Credere tamen inconcussa fide nos convenit, nihil sine Deo prorsus in hoc mundo geri. Aut enim voluntate ejus aut permissu agi universa fatendum est, ut scilicet haec quae bona sunt, voluntate Dei perfici auxilioque credantur; quae autem contraria sunt, permissu; cum pro nequitiis ac duritia cordis nostri deserens nos divina protectio, diabolum nobis vel ignominiosas corporis passiones patitur dominari. Quod etiam Apostoli vocibus evidentissime perdocemur, dicentis: Propter quod tradidit illos Deus in passiones ignominiae (Rom. I). Et iterum: Quia non crediderunt [Lips in marg. probaverunt] Deum habere in notitia, tradidit illos Deus in reprobum sensum, ut faciant ea quae non conveniunt (Ibid.). Ipse quoque Dominus per Prophetam ait: Et non audivit populus meus vocem meam, et Israel non intendit mihi. Propter quod dimisi eos, inquit, secundum adinventiones cordis eorum, ambulabunt in adinventionibus suis (Psal. LXXX).
CAPUT XXI. Objectio super liberi arbitrii potestate. Germanus: Hoc testimonium apertissime liberum demonstrat arbitrium, quo dicitur: Si populus meus audisset me; et, non audivit populus meus vocem meam. Cum enim dicit si audisset, ostendit in potestate illius fuisse vel acquiescendi vel non acquiescendi judicium. Quomodo igitur non in nobis nostra salus est collocanda, cum vel audiendi vel non audiendi ipse nobis concesserit facultatem?
CAPUT XXII. Responsio, quod liberum arbitrium nostrum adjutorio Domini semper indigeat. Paphnutius: Acute quidem considerastis hoc quod dicitur, Si audisset me; sed nequaquam quis sit qui ad audientem vel non audientem loquatur, attenditis; nec illud quod sequitur, pro nihilo utique inimicos ejus humiliassem, et super tribulantes eos misissem manum meam. Nemo igitur haec, quae protulimus ut nihil geri sine Domino probaremus, prava interpretatione detorquens, ad defensionem liberi arbitrii ita conetur assumere, ut ab homine gratiam Dei provisionemque quotidianam tentet auferre, per hoc quod dicitur, Et non audivit populus meus vocem meam; et iterum, Si populus meus audisset me, Israel si in viis meis ambulasset, etc.; sed respiciat quod, sicut liberi arbitrii facultas populi inobedientia comprobatur, ita quotidiana circa eum provisio Dei clamantis quodammodo et monentis ostenditur. Cum enim dicit: Si populus meus audisset me, priorem utique se locutum eis evidenter ostendit, quod fieri a Domino non solum per legem scriptam litteris, verum etiam quotidianis monitis solet, secundum illud quod per Isaiam dicitur: Tota die expandi manus ad populum non credentem mihi, sed contradicentem (Isaiae LXV). Utrumque ergo potest hoc testimonio comprobari quod dicitur: Si populus meus audisset me, Israel si in viis meis ambulasset, pro nihilo utique inimicos eorum humiliassem, et super tribulantes eos misissem manum meam. Nam sicut liberum arbitrium per inobedientiam populi demonstratur, ita dispensatio Dei et auxilium ejus versiculi ipsius initio declaratur ac fine, cum se et priorem locutum fuisse testatur, et postea inimicos ejus humiliaturum, si ab eodem fuisset auditus. Nos enim per haec quae protulimus, non liberum arbitrium hominis volumus submovere sed huic adjutorium et gratiam Dei per singulos dies ac momenta necessariam comprobare. His nos sermonibus eruditos abbas Paphnutius e sua cella non tam alacres quam compunctos corde ante medium noctis emisit, hoc nobis praecipuum sua collatione conferens, ut cum per abrenuntiationis primae consummationem, quam toto virtutis nisu studebamus implere, attingenda nobis perfectionis culmina crederemus, inciperemus agnoscere necdum nos coepisse monachorum fastigia somniare: quippe qui de secunda abrenuntiatione Patrum in coenobiis eruditi, tertiam in qua omnis perfectio continetur, quaeque illas inferiores duas multis modis praecedit, ne auditu quidem nos antea percepisse nossemus.