 Capitulum III |
Capitulum V  |
ADmiratione quis duci poſſet (perſpectis difficultatibus quæ haberi videntur, quo nuper partum imperium retineatur) vnde ortum habuit, Alexandrum Aſiæ paucis annis potitũ eſſe, vixque illo occupato diẽ obijſſe: vnde meritò videri poterat, totum illud imperium ad defectionem fuiſſe prolapſurum, quum tamen eius ſucceſſores ſibi illud conſeruarint. Nec vlla alia difficultate ad illud tuendum laborarunt, que quæ inter ipſosmet præcipua eorũ ambitione orta fuit. Reſpondeo, principatus, quorum memoria adhuc extat, duplici, eaque diuerfa ratione adminiſtratos inueniri: aut vnius principis arbitratu, cuius gratia & permiſſu, reliqui omnes qui conditione ſunt ſerui, ad regni curationem veluti adminiſtri opem ferunt: aut principis et procerum cõfilio, qui non gratia, ſed ſanguinis vetuſtate, illum gradum obtinẽt. Huiuſmodi proceres ditiones habent, & qui ſibi ſubijciuntur populos, qui eos in dominos agnoſcũt, & quodam naturali erga eos afficiuntur amore. Qui vnius principis ductu ſeruorumque miniſterio reguntur principatus, illis princeps præeſt maiori cum authoritate. Nemo enim in tota prouincia eſt, qui præter illum ſuperiorem alium agnoſcat, & ſicui alij morem gerit, id tanquam adminiſtro, adſcriptitioque facit, nec ſunt illi vllo peculiari amore affecti. Horum duorũ regni procurandi generum exempla in hac noſtra tempora incidunt, Turca & Galliarum rex. Turcæ tota imperij ſumma poteſtas, vnius principis nutu regitur, cæteri conditione ſerui. Atque in præfecturis diſtributo regno, diuerſos allegat adminiſtratores, & pro animi ſui voluntate abrogat,ſubrogatque.
Verùm Galliarum rex poſitus eſt in medio antiquæ multitudinis dominorum, quos agnoſcunt populi eis subiecti, & beneuolẽtía complectuntur, retinent ſuam authoritate, quam ab eis rex ſine periculo auferre non poteſt. Quocirca vtrunque eius generis ſtatum, qui animo reputat, is Turcæ imperium occupaturus, difficultates offendet, ſed eo deuicto, nulla eſt difficultas, quominus retineatur.
Difficultatum cauſæ, quominus Turcæ imperium occupari poſsit, in eo vertuntur, quòd qui illud occupare molitur, haud poteſt à principibus illius regni eò vocari, nec in ſpem adduci eorũ qui illum circumſtant defectione, inceptũ facilius reddere: quod ex his, quas attigi ſuperius rationes proficiſci videtur. Nam quum omnes ſint eius mancipia, eique deuincti multò difficilius corrũpi poſſunt: & ſi quidem corrumperentur, parum inde tamen vtilitatis ſperari poſſet, cum ipſi ex allatis ſuperius rationibus, populos fecũ trahere nõ poſsint.
Quapropter Turcam impetituro, illum ſeſe collectum, cogitandum eſt ſe eſſe inuenturum, & magis proprijs viribus quàm aliorum ſtudijs, & ſeditionibus ſperandum: eo autem debellato, acieque fuſo, ſic vt exercitum reficere nequeat, nihil eſt, quod præter principis ſtirpem, ſit præterea timendum: qua extincta nemo eſt (cæteris apud populos fide,& authoritate carentibus) de quo, quis quem timeat reliquum. Et quemadmodum ante partam victoriam nullam in eis ſibi aſciſcẽdis poterat victor ſpem collocare, ita ſecundum illam, nõ eſt quod amplius de illis reformidet. His contrarium accidit in regnorũ (vti Galliarum eſt) procuratione. Facilis enim tibi aſciſcenti aliquem ex primarijs regijs patebit in illa acceſſus: in eis enim nunquã nõ inueniũtur, qui an <incerta>mɔ</incerta> offenſi res nouas moliri ſtudeat. Hi ob eas, quas ſupra diximus rationes ad illud regnum viam tibi aperire, atque victoriam expeditiorem reddere poſsũt, & ad quam poſtea tuendam difficultates iam adſunt penè infinitæ, non modò cũ eis, qui tibi fuerunt auxilio, verùm & cũ illis, quos oppreſsiſti. Non ſatis habet principis ſanguinem <incerta>extinxiſſe,</incerta> ſuperſunt etiam primarij illi, qui nouarum ſtatus conuerſionum authores ſeſe conſtituunt, quibus quum ſufficere non poſſis, nec extinguere, illud quandocunque ſeſe occaſio obtulerit, amittis.
Nunc ſi ſpectes quo in genere adminiſtrationum fuerit illud Darij regnum Turcæ admodum ſimile inuenies. Hac de cauſa Alexandrum oportuit in illud totum impetum facere, eumque caſtris exuere. A qua victoria mortuo iam Dario, ſecurum illud imperiũ, ex his, quas ſupra collegimus cauſas, ad eum cõceſſit. Succeſſores verò eius, ſi concordes fuiſſent, planè otioſi eo frui planè poterant: nam nihil tumultus in eo ſubortũ eſt, qui quod ipſimet inter ſe excitarunt.
Verùm qui inſtar Gallici regni ſic cõſtituti ſunt dominatus, fieri non poteſt, vt tam pacatè poſsideantur. Hinc crebræ Hiſpaniarum, Galliarum, & Græciæ à Romanis defectiones, quòd frequentiores eſſent in illis principum dítiones, quarum memoria quandiu viguit, de earũ poſſeſsione Romani ſemper incerti fuerunt. At potentia & diuturnitate imperij deleta earum recordatione, ſecurum ius poſsidendi, ſecuri habuerunt. Atque deinde ſecundum quam quiſque illorum ſibi in partis pro uincijs peperiſſet authoritatem (etiam inter ſe bellum gerentes) illarum quoque partem ſecum trahere potuerunt: ídque propterea, quòd veteris principis ſublata ſtirpe, quam Romanos agnoſcebant neminem.
His itaque perſpectís, nemo Alexandri explicati cõmodi in retinendo Aſię imperio admiratione capietur, neque difficultatum, quas complures príncipes habuerunt (vt Pyrrhus & alij multi) in retinendo quod eſſet illis partum. Id enim non victoris aliqua exigua vel ſumma euenit, ſed pro rei ſubiecta diſsimilitudine & varietate.
| Capitulum III |
Capitulum V |