 Capitulum V |
Capitulum VII  |
Ne quem capiat admiratio, ſi ea quã ſum de principatu prorſus nouo inſtituturus orationẽ, illuſtriacũ principũ tum principatuũ proferã exempla. Cum enim homines aliorum peruagatas vias incedant, & imitatione in ſuis actionibus procedant, nec prorſus tamen aliorum vias tenere, aut quorum imitaris virtutẽ conſequi poſsis, viri prudentis eſt, ſemper præſtãtium virorum iter ingredi, & qui excelluerunt eos maximè imitari: ne ſi virtus propria eò nõ accedit, aliquid ſaltem odoris affletur, prudentium ſagittariorum exemplo. Qui quò ad feriendum intendunt, longius eſſe coniectates, ſuique arcus vi quo uſque feriat cognita, altius ſibi ſcopum proponunt, quam vt ſit meta ad hoc deſtinata: non quoad tantam altitudinem ſuo robore, aut ſagitta eò impellant, ſed vt ductu altioris ſcopi quò collimarunt peruenire poſsint.
Principatum propterea, omnino, qui in ditionem noui principis, cui iam procuratio eius eſt delata, conceſsit, plus minúsve difficultatibus ad eius conſeruationem perinde conflictari dico, provt qui illum eſt adeptus, plus minúsve vírtute eſt cumulatus. Et quoniam talis rei euentus, quo quis ex priuata ſtatus ſui conditione ad imperium erigitur, <incerta>præſefert</incerta> virtutem quandam, aut fortunam, vtraque harum duarum non nihil ex difficultatibus, quibus afficitur mitigari videtur: tamen qui minus fortunæ inſedit fauori, is diutius ſeſe in príncipatu conſeruatum tenuit.
Parit etiam expeditiorem facultatem quòd princeps cum alibi ditionem vllã non habeat, adígitur, vt eò demigret præſens adfuturus ad habitandum. Verùm vt ad eos, qui non fortuna, ſed ſingulari virtute in principes ſunt euecti, veniamus: excellẽtiores dico fuiſſe Moſen, Cyrum, Romulum, Theſeum, & id generis alios. Etſi de Moſe nõ eſt quod loquamur (vt qui duntaxat, quæ ſibi diuinitus fuerunt à Deo præſcripta, purè fuerat exequutus) nihilominus ob eam gratiam, qua Dei colloquio dignabatur, meritò quis eum admiretur. Atqui Cyrum & reliquos, qui regna ſibi pepererunt, & conſtituerunt ſi quis conſideret, omnes admiratione dignos inueniet: ſicque eorum cum Moſis, cui tantus contigit præceptor actionibus, & peculiaribus inſtitutis conferantur, haud diſſimilia videbuntur. Atque eorum rerum geſtarum, & vitæ ratione perpenſa, nihil quàm occaſionem à fortuna eis fuiſſe oblatam ſentiemus, quæ occaſio facultatem præbuerit, quo eam formam inducerent, quam ſibi fore aptam iudicarunt. Qua occaſione ſemota eorum animi virtus extincta iacuiſſet, & ſine virtute occaſio, fruſtra ſeſe obtuliſſet.
Neceſſarium itaque fuerat, Iſraeliticum populum Moſi captiuum in Aegypto Aegyptijs opprimi, vt teneri, ab ipſisque duro ſeruitio ſi leuari voluiſſent, ad illũ ſequendum eſſent animo iam affecti. Peropportunum fuerat Romulum vna Alba non capi, & recens à partu proijci & exponi, quo Romano imperio potiretur, & tantæ ciuitatis haberetur conditor.
Cyrum, neceſſe fuit Perfas Medorũ imperio infenſos, Medosque ipſos diutina pace & ocio, tum molles, tum effœminatos offendiſſe.
Exerere animi fui virtute Theſeo nõ dabatur, niſi vagos diſperſos Atheni enſes inueniſſet. Felices igitur hæ occaſiones, hos viros effecerunt: ipſa autem occaſio eorum animi uirtute præſtanti, fuit perſpecta & cognita, ex quo eorũ patria, tum nominis amplitudine, tum ſummam felicitatem eſt conſequuta.
Qui horum exemplo virtutis ductu ad imperij procurationem euehuntur laborererum potiuntur quidem, at partum ſumma facilitate poſsident. Ex nouarum etiam legum ſanctione, & conſtitutionum modis aliqua ex parte ſuboriuntur, quæ habentur in acquirendo principatu difficultates, quòd ſcilicet ipſis principibus neceſsitas illarum inducendarum affertur, quo eorum ditio & ſecuritas confirmata nitatur.
Conſiderandum quidem eſt, nihil difficilíus ad tractandum, nihil incertius, vt obtingat, nihil denique periculoſius vt verſetur, quàm inducendarum legum nouarum ſeſe authore conſtituere. Qui enim primus eas ſancit, inſenſos omnes illos habet, qui ex antiquis inſtitutis cõmoda capiunt . Quibus verò noui rerũ ordines vtilitati forent, frigidi defenſores apparent. Qui tepor, tum aduerſariorum metu, quibus leges fructuoſæ, ac beneficæ habebantur, tum ex hominum incredulitate, qui nunquam nouæ rei fidem habent, niſi firmam experientiam inde profectam videant. Hinc ortum habet, vt quoties aduerſarijs inuadendi occaſio ſeſe offert, id factiosè agunt: illi verò frigidè defenſionem ſuſcipiunt, ſic, vt ſimul omnes periclitentur.
Expendendum eſt iccirco, ſi probe hanc partem diſcuſſam volumus, an iſti noui legum conditores, ſeipſis tantùm nitantur, an ex alijs pendeant: id eſt, an vt poſsint quod inſtituunt, effectũ reddere: alios rogare ſit opus, an poſsint cogere. Si primum, nunquam non peſſum abeunt, necquicquam ad effectum deducere poſſunt. Verùm vbi à ſe ipſis pendent, atque cogere poſſunt , iã tum eſt, quum rarò periclitantur. Hinc factũ eſt, quos prædiximus armis inſtructos, eos omnes victoriam reportaſſe. Porrò inermes, domitos perijſſe. Nam ſecundum ea, que dicta ſunt, populorũ etíam ingenium eſt varium, & inconſtans, & vt aliquid perſuadeatur, nihil eſt negotij: at in recepta perſuaſione vt perſtent difficile eſt. Propterea ita inſtructu eſſe oportet, vt vbi eorum fides conciderit, hanc ipſam neceſsitas illis exprimat, viſque extundat. Moſes, Cyrus, Theſeus, Romulus nunquam inermes ſua conſtituta tandiu ſeruanda curare potuiſset, vti noſtra tempeſtate Hieronymo Sauonarola accidit, qui ſtatim à multitudine fidem deſerente, cum non haberet quo illam in accepta fide retineret, nec nondum perſuaſos adigere poſſet, in ipſis legibus innouandis perijt.
Quapropter huiuſmodi homines conando, agendóque maximis conflictantur difficultatibus. Porrò eorum pericula (quæ tamen animi virtute ſunt ſuperanda) in adminiſtratione conſiſtunt verùm illis exantlatis, ac venerationę digni haberi cœpti, extinctis tandem ijs, qui ſua natura inuidia flagrabant, potentes permanent, omni periculo vacui honorati, & felices.
His tam ſublimibus exemplis vnum humilius adijciam, ſed quod cum illis fit proportionẽ habiturum. Id erit Hieron Syracuſanus. Is ex priuato in Syracuſarum principatũ fuerat euectus, nec quicquam tamen habuit, quod fortunę acceptũ ferret, præter occaſione. Syracuſani enim oppreſsi, ducem illum crearunt, id cauſam attulit, vt mereretur eorum decerni princeps. Qui etiam in priuata ita vírtute excelluit, vt qui de eo ſcripferunt, nihil ad regnandum illi defuiſſe præter regnum, afferunt. Hic ueterem militarem diſciplinam aboleuit, nouam inſtituit, antiquas amicitias deferuit, nouas complexus. Atque vbi & amicitiam, & militum manum ſe habere in poteſtate cognouit, potuit his iactis fundamentis quicquid uellet extruere. Sic, ut adeptio, magno, poſſeſsio, nullo ei ſteterit labore.
| Capitulum V |
Capitulum VII |