Heautontimorumenos/Actus III

E Wikisource
 Actus II Actus IV 

Chremes Menedemvs

CH. Luciscit hoc iam. cesso pultare ostium
vicini, primum e me ut sciat sibi filium
 420redisse? etsi adulescentem hoc nolle intellego.
verum quom videam miserum hunc tam excruciarier
ei(u)s abitu, celem tam insperatum gaudium,
quom illi pericli nil ex indicio siet?
haud faciam; nam quod potero adiutabo senem.
 425item ut filium m<eu>m amico atque aequali suo
video inservire et socium esse in negotiis,
nos quoque senes est aequom senibus obsequi.
ME. aut ego profecto ingenio egregio ad miserias
natus sum aut illud falsumst quod volgo audio
 430dici, diem adimere aegritudinem hominibus;
nam mihi quidem cotidie augescit magis
de filio aegritudo, et quanto diutius
abest mage cupio tanto et mage desidero.
CH. sed ipsum foras egressum video: ibo adloquar.
 435Menedeme, salve: nuntium adporto tibi
quoi(u)s maxume te fieri participem cupis.
ME. num quid nam de gnato meo audisti, Chreme?
CH. valet atque vivit. ME. ubinamst quaeso? CH. apud me domi.
ME. meu' gnatu'? CH. sic est. ME. venit? CH. certe. ME. Clinia
 440meu' venit? CH. dixi. ME. eamu': duc me ad eum, obsecro.
CH. non volt te scire se redisse etiam et tuom
conspectum fugitat: propter peccatum hoc timet,
ne tua duritia antiqua illa etiam adaucta sit.
ME. non tu illi dixti ut essem? CH. non. ME. quam ob rem, Chreme?
 445CH. quia pessume istuc in te atque [in] illum consulis,
si te tam leni et victo esse animo ostenderis.
ME. non possum: sati' iam, sati' pater durus fui. CH. ah
vehemens in utramque partem, Menedeme, es nimis
aut largitate nimia aut parsimonia:
 450in eandem fraudem ex hac re atque ex illa incides.
primum olim potiu' quam paterere filium
commetare ad mulierculam, quae paullulo
tum erat contenta quoique erant grata omnia,
proterruisti hinc. ea coacta ingratiis
 455postilla coepit victum volgo quaerere.
nunc quom sine magno intertrimento non potest
haberi, quidvis dare cupis. nam ut tu scias
quam ea nunc instructa pulchre ad perniciem siet,
primum iam ancillas secum adduxit plus decem
 460oneratas veste atque auro: satrapes si siet
amator, numquam sufferre ei(u)s sumptus queat;
nedum tu possis. ME. estne ea intu'? CH. sit rogas?
sensi. nam unam ei cenam atque eiu' comitibus
dedi; quod si iterum mihi sit danda, actum siet.
 465nam ut alia omittam, pytissando modo mihi
quid vini absumsit "sic hoc" dicens; "asperum,
pater, hoc est: aliud lenius sodes vide":
relevi dolia omnia, omnis serias;
omnis sollicitos habui--atque haec una nox.
 470quid te futurum censes quem adsidue exedent?
sic me di amabunt ut me t<ua>rum miseritumst,
Menedeme, fortunarum. ME. faciat quidlubet:
sumat consumat perdat, decretumst pati,
dum illum modo habeam mecum. CH. si certumst tibi
 475sic facere, illud permagni referre arbitror
ut ne scientem sentiat te id sibi dare.
ME. quid faciam? CH. quidvis potiu' quam quod cogitas:
per alium quemvis ut des, falli te sinas
techinis per servolum; etsi subsensi id quoque,
 480illos ibi esse, id agere inter se clanculum.
Syru' cum illo vostro consusurrant, conferunt
consilia ad adulescentes; et tibi perdere
talentum hoc pacto satius est quam illo minam.
non nunc pecunia agitur sed illud quo modo
 485minimo periclo id demus adulescentulo.
nam si semel tuom animum ille intellexerit,
priu' proditurum te tuam vitam et prius
pecuniam omnem quam abs te amittas filium, hui
quantam fenestram ad nequitiem patefeceris,
 490tibi autem porro ut non sit suave vivere!
nam deteriores omnes sumu' licentia.
quod quoique quomque inciderit in mentem volet
neque id putabit pravom an rectum sit: petet.
tu rem perire et ipsum non poteris pati:
 495dare denegaris; ibit ad illud ilico
qui maxume apud te se valere sentiet:
abiturum se abs te esse ilico minitabitur.
ME. videre vera atque ita uti res est dicere.
CH. somnum hercle ego hac nocte oculis non vidi meis,
 500dum id quaero tibi qui filium restituerem.
ME. cedo dextram: porro te idem oro ut facias, Chreme.
CH. paratu' sum. ME. scin quid nunc facere te volo?
CH. dic. ME. quod sensisti illos me incipere fallere,
id uti maturent facere: cupio illi dare
 505quod volt, cupio ipsum iam videre. CH. operam dabo.
paullum negoti mi obstat: Simus et Crito
vicini nostri hic ambigunt de finibus;
me cepere arbitrum: ibo ac dicam, ut dixeram
operam daturum me, hodie non posse is dare:
 510continuo hic adero. ME. ita quaeso.-- di vostram fidem,
ita conparatam esse hominum naturam omnium
aliena ut meliu' videant et diiudicent
quam sua! an eo fit quia in re nostra aut gaudio
sumu' praepediti nimio aut aegritudine?
 515hic mihi nunc quanto plus sapit quam egomet mihi!
CH. dissolvi me otiosus operam ut tibi darem.
Syrus est prendendus atque adhortandus mihi.
a me nescioquis exit: concede hinc domum
ne nos inter nos congruere sentiant.


Syrvs Chremes

 520SY. Hac illac circumcursa; inveniundumst tamen
argentum: intendenda in senemst fallacia.
CH. num me fefellit hosce id struere? videlicet
ill' Cliniai servo' tardiusculust;
idcirco huic nostro traditast provincia.
 525SY. quis hic loquitur? perii. numnam haec audivit? CH. Syre. SY. hem.
CH. quid tu istic? SY. recte equidem; sed te miror, Chreme,
tam mane, qui heri tantum biberis. CH. nil nimis.
SY. "nil" narras? visa verost, quod dici solet,
aquilae senectus. CH. heia. SY. mulier commoda et
 530faceta haec meretrix. CH. sane. SY. idem visast tibi?
et quidem hercle forma luculenta. CH. sic satis.
SY. ita non ut olim, sed uti nunc, sane bona;
minimeque miror Clinia hanc si deperit.
sed habet patrem quendam avidum, miserum atque aridum
 535vicinum hunc: nostin? at quasi is non ditiis
abundet, gnatus ei(u)s profugit inopia.
scis esse factum ut dico? CH. quid ego ni sciam?
hominem pistrino dignum! SY. quem? CH. istunc servolum
dico adulescenti' . . SY. Syre, tibi timui male!
 540CH. qui passus est id fieri. SY. quid faceret? CH. rogas?
aliquid reperiret, fingeret fallacias
unde esset adulescenti amicae quod daret,
atque hunc difficilem invitum servaret senem.
SY. garris. CH. haec facta ab illo oportebant, Syre.
 545SY. eho quaeso laudas qui eros fallunt? CH. in loco
ego vero laudo. SY. recte sane. CH. quippe qui
magnarum saepe id remedium aegritudinumst:
iam huic mansisset unicus gnatus domi.
SY. iocone an serio ille haec dicat nescio;
 550nisi mihi quidem addit animum quo lubeat magis.
CH. et nunc quid exspectat, Syre? an dum hic denuo
abeat, quom tolerare illi(u)s sumptus non queat?
nonne ad senem aliquam fabricam fingit? SY. stolidus est.
CH. at te adiutare oportet adulescentuli
 555causa. SY. facile equidem facere possum si iubes;
etenim quo pacto id fieri soleat calleo.
CH. tanto hercle melior. SY. non est mentiri meum.
CH. fac ergo. SY. at heus tu facito dum eadem haec memineris
siquid huiu' simile forte aliquando evenerit,
 560ut sunt humana, tuos ut faciat filius.
CH. non usu' veniet, spero. SY. spero hercle ego quoque,
neque eo nunc dico quo quicquam illum senserim;
sed siquid, nequid. quae sit ei(u)s aetas vides;
et ne ego te, si usu' veniat, magnifice, Chreme,
 565tractare possim. CH. de istoc, quom usu' venerit,
videbimus quid opu' sit: nunc istuc age.--
SY. numquam commodius umquam erum audivi loqui,
nec quom male facere[m] crederem mi inpunius
licere. quisnam a nobis egreditur foras?


Chremes Clitipho Syrvs

 570CH. Quid istuc quaeso? qui istic mos est, Clitipho? itane fieri oportet?
CL. quid ego feci? CH. vidin ego te modo manum in sinum huic meretrici
inserere? SY. acta haec res est: perii. CL. mene? CH. hisce oculis, ne nega.
facis adeo indigne iniuriam illi qui non abstineas manum.
nam istaec quidem contumeliast,
 575hominem amicum recipere ad te atque ei(u)s amicam subigitare.
vel here in vino quam inmodestu' f<ui>sti . . SY. factum. CH. quam molestus!
ut equidem, ita me di ament, metui quid futurum denique esset!
novi ego amantium animum: advortunt graviter quae non censeas.
CL. at mihi fides apud hunc est nil me istiu' facturum, pater.
 580CH. esto; at certe concedas aliquo ab ore <eo>rum aliquantisper.
multa fert lubido: ea facere prohibet tua praesentia.
ego de me facio coniecturam: nemost m<eo>rum amicorum hodie
apud quem expromere omnia mea occulta, Clitipho, audeam.
apud alium prohibet dignitas; apud alium ipsi(u)s facti pudet,
 585ne ineptu', ne protervo' videar: quod illum facere credito.
sed nostrum est intellegere utquomque atque ubiquomque opu' sit obsequi.
SY. quid istic narrat! CL. perii. SY. Clitipho, haec ego praecipio tibi?
homini' frugi et temperanti' functu's officium? CL. tace sodes.
SY. recte sane. CL. Syre, pudet me. SY. credo: neque id iniuria; quin
 590mihi molestumst. CL. perdis hercle. SY. verum dico quod videtur.
CL. nonne accedam ad illos? CH. eho quaeso, una accedundi viast?
SY. actumst: hic priu' se indicarit quam ego argentum effecero.
Chreme, vin tu homini stulto mi auscultare? CH. quid faciam? SY. Iube hunc
abire hinc aliquo. CL. quo ego hinc abeam? SY. quo lubet: da illis locum:
 595abi d<ea>mbulatum. CL. d<ea>mbulatum? quo? SY. vah quasi desit locus.
abi sane istac, istorsum, quovis. CH. recte dicit, censeo.
CL. di te eradicent, Syre, qui me hinc ~extrudis~!
SY. at tu pol tibi istas posthac comprimito manus!--
censen vero? quid illum porro credas facturum, Chreme,
 600nisi eum, quantum tibi opi' di dant, servas castigas mones?
CH. ego istuc curabo. SY. atqui nunc, ere, tibi istic adservandus est.
CH. fiet. SY. si sapias; nam mihi iam minu' minusque obtemperat.
CH. quid tu? ecquid de illo quod dudum tecum egi egisti, Syre, aut
repperisti tibi quod placeat an non[dum etiam]? SY. de fallacia
 605dicis? est: inveni nuper quandam. CH. frugi es. cedo quid est?
SY. dicam, verum ut aliud ex alio incidit. CH. quidnam, Syre?
SY. pessuma haec est meretrix. CH. ita videtur. SY. immo si scias.
vah vide quod inceptet facinu'. f<ui>t quaedam anu' Corinthia
hic: huic drachumarum haec argenti mille dederat mutuom.
 610CH. quid tum? SY. ea mortuast: reliquit filiam adulescentulam.
ea relicta huic arraboni est pro illo argento. CH. intellego.
SY. hanc secum huc adduxit, ea quae est nunc apud uxorem tuam.
CH. quid tum? SY. Cliniam orat sibi uti [id] nunc det: illam illi tamen
post daturum: mille nummum poscit. CH. et poscit quidem? SY. hui,
 615dubium id est? ego sic putavi. CH. quid nunc facere cogitas?
SY. egon? ad Menedemum ibo: dicam hanc esse captam ex Caria
ditem et nobilem; si redimat magnum inesse in ea lucrum.
CH. erras. SY. quid ita? CH. pro Menedemo nunc tibi ego respondeo
"non emo": quid ages? SY. optata loquere. CH. qui? SY. non est opus.
 620CH. non opus est? SY. non hercle vero. CH. qui istuc, miror. SY. iam scies.
CH. mane, mane, quid est quod tam a nobis graviter crepuerunt fores?

 Actus II Actus IV