Migne Patrologia Latina Tomus 116
Homiliae
Homiliae (Haymo Halberstatensis), J. P. Migne 118.0815A
Homiliae 118.0009|
Adjectae sunt ejusdem Haymonis homiliae aliquot aliae, in Epistolas D. Pauli apostoli, quarum in templis usus est, excusae antehac nusquam. Addita est postremo Haymonis ejusdem homilia una singularis in illam Apocalypseos lectionem: Vidi sanctam civitatem Hierusalem, etc.; nec ipsa ante hoc tempus excusa usquam. (Coloniae, ex officina Joannis Prael, anno 1536.)
SPLENDIDISSIMO DOCTISSIMOQUE VIRO UTRIUSQUE JURIS PERITISSIMO D. HIERONYMO UNICORNI Ecclesiae metropolitanae apud inclytam Coloniam canonico et illustrissimi principis archiepiscopi Coloniensis consiliario atque in spiritualibus vicario, JOANNES PRAEL TYPOGRAPHUS S. D. 118.0009|
118.0009A| Facit, vir prudentissime, pius vereque candidissimus animus tuus erga bona studia, facit et tua singularis diligentia in optimis quibusque scriptoribus conquirendis, efficit tuus demum in me favor, ut partim communi studiorum nomine, partim et nostra causa, existimem me aliquid, vel potius plurimum tuo nomini debere: sed utinam, eruditissime Hieronyme, hucusque non tam defuisset occasio et facultas tibi gratificandi quam semper flagrantissimum desiderium hoc debito me, non dico liberandi (malo enim hoc nomine tibi esse obnoxius), sed saltem id tibi commode testificandi, mihi adfuit: ut intelligas quam honesti officii genere plurimos homines tibi clientes efficias, dum causam studiorum, et studiosorum, et eorum quoque quorum opera litterarum monumenta quotidie in manus hominum distribuuntur, sic agas, ut me hercle dignus sis cui ab omnibus doctis et bonis viris gratia habeatur: et a me quoque tanto impensius, quanto minus prae ingenii mei fortunarumque exiguitate ego quidquam praestare 118.0009B| queam, quod tam exquisito tuo judicio tuaque rerum amplitudine dignum esse possit: fretus tamen tua humanitate ac facilitate, lubens ea occasione in quam nunc commodum incidi utar, ut hoc pacto symbolum aliquod animi mei erga te nomini tuo consecretur. 118.0010A| Est enim amicorum aliquot opera, quibus et ratio rerum mearum alicui curae fuit, effectum, ut D. Haymo episcopus, luculentus et familiaris scriptor, ac in theologia illa pura et vere Christiana (supra quam ab talis saeculi viro exspectari debebat) versatus, in divi Pauli aliquot Epistolas, tunc in locum quemdam Apocalypseos nobis excudendus traderetur: quod scriptum tibi (es enim non leviter doctus, nec parum in hoc studiorum genere versatus) valde probabitur; sic enim audivi de amicis quorum adhortatione et consilio hoc opus a me prelo datum est, omnibus videlicet doctis sincereque Christianis, illud valde placiturum. Itaque eam sententiam ut sequerer dignam arbitratus sum, eo praesertim tempore quo nostri opificii tractatio apud nonnullos ob id male audiat, quod cum passim, non habito magno respectu religionis et materiae, quaelibet passim et ubilibet imprimantur; illa tamen primum opificem inveniant, quorum lucrum speratur certius, citius et majus. Ego certo ut pecuniae spem ex opere 118.0010B| et lucri cupiditatem, ad tuendum statum familiarem deprecari cum fide nequeo, ita vicissim non concipio successus opinionem ex malo aut inutili, aut infami materia, etiamsi talium mercium tractatione quidam satis feliciter emergant: mihi certe neque oblatae 118.0011A| sunt, nec eas unquam captavi. Invenit et emptorem, ut ille inquit, proba merx. D. Haymo saepe recuditur et distrahitur, emitur a doctis, et placet bonis: itaque et ego aliquod operae pretium facturus videbar mihi, si has Homilias, quas sic satis castigate scriptas ab amicis dono accepi, prelo traderem, et cum altero Homiliarum opere nuper excuso copularem; ad illud enim argumentum et hae quadrant, quas tamen non omnes, quia me tempus nundinarum urgebat, absolvere potui, statim alias prioribus additurus: quas omnes tibi, vir ornatissime, inscribendas judicavi: primum quod respublica litteraria in conquirendis hujuscemodi libris tibi multum debeat: 118.0012A| deinde quod summo studio, quantum a negotiis aulicis datur, hujusmodi scripta et scriptores legis: postremo ut aliqua parte magnitudinem tuam demererer exiguo hoc officiolo, sed tibi in primis, ut spero, grato. Commendare scriptorem ei qui longe rectius atque ego de eo judicare posset, ridiculum arbitratus sum, nos fama scriptoris et amicorum judicio contenti fuimus. Accipe igitur hoc, humanissime Hieronyme, quidquid est officii, pro tuo solito candore benevolenter, neque quantum ego in hoc donare potui, sed quantum ille qui donatur prodesse queat, expende. Vale, ac diu te nobis Christus servet. Coloniae Kalendis Decembris 1536.
HOMILIAE DE TEMPORE. 118.0011| Homili
Homilia I[recensere]
HOMILIA PRIMA. DOMINICA PRIMA ADVENTUS. 118.0011B| « (MATTH. XXI.) In illo tempore, cum appropinquasset (Jesus) Hierosolymis, et venisset Bethphage ad montem Oliverti, » et reliqua. Non solum opera et virtutes quas fecit Dominus plena sunt mysteriis, sed etiam ipsa loca, in quibus docuit vel perambulavit, aliquoties a mysteriis vacua non sunt credenda, quod in exordio liujus lectionis comprobatur, cum appropinquans Dominus Hierosolymis, primum venisse Bethphage in montem Oliveti dicitur. Mons enim Oliveti non longe ab Hierusalem distat, mons uberrimus et decorus, arboribus insitus, et maxime olivarum, a quibus et nomen accepit. In cujus latere Bethphage 118.0011C| quondam viculus sacerdotum fuit, ubi hostias praeparabant quas in templo Domini oblaturi erant. Spiritaliter autem mons Oliveti Dominum Jesum Christum significat, qui est mons pinguedinis, mons misericordiae, quoniam misericorditer genus humanum redimere venit: quia ἔλεος Graece, Latine misericordia interpretatur. Hic est enim ille mons de quo per Isaiam prophetam dicitur: « Et erit in novissimis diebus praeparatus mons domus Domini in vertice montium, et elevabitur super colles, et sublimis erit valde (Isa. II). » Et Daniel: « Vidi praecisum lapidem de monte sine manibus, qui crevit in montem magnum, et implevit totam terram (Dan. II). » Bethphage autem, quae domus buccae vel maxillarum interpretatur, significat Ecclesiam, quae sine intermissione 118.0011D| os, quod vulgo bucca dicitur, in confessione Domini apertum habet, dicens cum Psalmista: « Praeoccupemus faciem ejus in confessione, et in psalmis jubilemus ei (Psal. XCIV). » Spiritaliter vero eadem Ecclesia a Deo reficitur ac pascitur, quae potest dicere cum Propheta: « Dominus pascit me, et nihil mihi deerit, » et reliqua (Psal. XXII). Bene ergo Bethphage in latere montis Oliveti esse dicitur, quia de latere Christi pendentis in cruce Ecclesia formata est, quando unus militum lancea latus ejus aperuit, et continuo exivit sanguis redemptionis, et aqua baptismatis. Hierusalem quippe, quae visio pacis interpretatur, coelestem patriam significat, ubi summa 118.0012B| et vera est pax de visione Conditoris. Pulchre ergo Dominus cum Hierosolyma tendit, Bethphage ad montem Oliveti venisse describitur, quia omnia qui ad visionem supernae pacis venire desiderat, necesse est imprimis Dominum Jesum Christum et corde credat, et ore confiteatur: et sicut Bethphage sacerdotes hostias praeparabant et emundabant, quas in templo Domini erant oblaturi, ita unusquisque fidelis in praesenti Ecclesia ab omnibus vitiis et peccatis per bona opera se purificare debet, ut acceptabilis hostia Deo fiat, juxta admonitionem apostoli Pauli dicentis: « Obsecro vos per misericordiam Dei ut exhibeatis corpora vestra hostiam viventem, sanctam, Deo placentem, rationabile obsequium vestrum (Rom. XII). » Talem hostiam praeparabat 118.0012C| idem Apostolus, cum dicebat: « Castigo corpus meum et in servitutem redigo, ne forte, cum aliis praedicaverim, ipse reprobus efficiar (I Cor. IX). »
« Tunc misit duos discipulos suos, dicens eis: Ite in castellum quod contra vos est. » Spiritualiter autem duo discipuli qui in castellum mittuntur, duos ordines significant praedicatorum, quorum unus ad Judaeorum populum, alter vero ad gentium destinatus est. Quos specialiter Petrum et Paulum suscepisse manifestum est, teste Apostolo: « Qui operatus est Petro in apostolatum circumcisionis, operatus est et mihi inter gentes (Galat. II). » Juxta litteram secundum quosdam, Petrus et Philippus fuisse dicuntur, eo quod Philippus Samariae praedicaverit, nomen Samariae Asiam interpretantes. Aliter, duo 118.0012D| discipuli quos ante se Dominus praemisit, intellectum et operationem significant: quia unusquisque qui regimen ecclesiasticum assumpsit, et potestatem ligandi atque solvendi, expedit ei ut intellectus et operatio praecedat: quia unum absque altero summum atque praecipuum apud Creatorem esse non potest, qui dixit discipulis suis: « Scitis haec, beati eritis si feceritis ea (Joan. XIII). » Primum ergo discipuli praecedunt, postea Jesus sequitur, quia ad eorum corda Dominus venit, qui intellectum recte credendi, et operationem bene vivendi habent, dicente Scriptura: « Intellectus bonus omnibus facientibus eum: laudatio ejus manet in saeculum saeculi (Psal. 118.0013A| CX). » Castellum autem ad quod mittuntur, juxta litteram Hierusalem civitatem intelligimus, nec cuiquam absurdum debet videri, si urbs regia castellum nominatur, quia usus Scripturae est, aliquando castellum pro civitate, et civitatem pro castello vocare. Spiritaliter autem castellum ad quod mittuntur, mundum significat, quod contra eos fuisse dicitur, quia in exordio praedicationis mundus eorum doctrinae conatus est resistere, sicut apostolis Judaei dixerunt: » De secta autem hac novimus, quod ubique ei contradicitur (Act. XXVIII). » Qui et ab apostolis improperando audierunt: « Vobis quidem oportuit primum loqui verbum Dei, sed quia repellitis illud, et indignos vos judicatis aeternae vitae, ecce convertimur ad gentes (Act. XIII). » Quod autem subjungit: 118.0013B| « Et statim invenietis asinam alligatam et pullum cum ea, solvite et adducite mihi, » juxta morem provinciae loquitur. Usus enim erat in illis regionibus, et in singulis civitatibus vel viculis, ut asinus vel quodlibet animal ad sedendum aptum, praeparatum haberetur; et si cui ex civibus necesse esset itinere unius diei, hujus vehiculi sustentatione uteretur: habitatores autem urbis de sustentatione vehiculi communiter cogitabant. Mos igitur iste Hierosolymis servabatur, quando Dominus discipulos suos illo misit, dicens: « Et invenietis asinam alligatam et pullum cum ea, » etc. Spiritaliter autem per asinam quae domita erat, Synagoga figuratur, quae jugo legis fuerat mansueta et attrita, et in legalibus caeremoniis observandis edomita. Per pullum 118.0013C| vero lascivum et indomitum, qui absque frenis huc illucque discurrebat, gentilis populus designatur, qui nulla legis doctrina constrictus, nulla Dei notitia instructus, incertus, et errans, post idola manuum suarum currebat. De quo bene juxta alium evangelistam dicitur: « Super quem nullus hominum sedit. » Quia super gentilem populum nullus prophetarum, nullus patriarcharum, suam praedicationem et eruditionem adhuc exercuerat. Non solum enim asina alligata, sed etiam pullus inveniri dicitur: quia non solum gentilis populus, sed etiam Judaeorum, peccati vinculis erat astrictus, teste Apostolo, qui ait in Epistola ad Romanos: « Non enim est distinctio Judaei et Graeci. Omnes enim peccaverunt, et egent gloria Dei (Rom. X). » Et iterum: « Tribulatio et 118.0013D| angustia in omnem animam hominis operantis malum, Judaei primum et Graeci (Rom. II). » Et bene prius solvere praecepit, et sibi postea adducere, quia ordo rerum poscebat ut prius homines ab infidelitatis vinculis solverentur, et postea per fidem sibi praesentarentur. Vincula enim peccata sunt, ut ait Salomon: « Funiculus peccatorum suorum unusquisque constringitur (Prov. V). » Et alii quidem evangelistae tantum pullum posuerunt, vocationem gentium solummodo exprimere cupientes. Matthaeus autem utrumque animal posuit, asinam videlicet et pullum, ut significaret ex utroque populo aliquos in Christo esse credituros. Quasi enim ad solvendam asinam apostolos misit, quando specialiter ad 118.0014A| Synagogam praedicandum eos destinavit, dicens: « In viam gentium ne abieritis, et in civitates Samaritanorum ne intraveritis, sed potius ite ad oves quae perierunt domus Israel (Matth. X). » Quasi ad pullum misit, quando post suam resurrectionem eis praecepit, dicens: « Euntes in mundum universum, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XXVIII). » Quid vero subjungit?
« Et si quis aliquid vobis dixerit, dicite quia Dominus his opus habet, et confestim dimittet eos. » Hoc est quod juxta Lucam evangelistam pullus quem discipuli solverunt, multos dominos habuisse fertur, quia Judaeorum et gentium populus non uni errori, sed multis erat deditus. Domini autem qui solutionem 118.0014B| contradicebant, immundi spiritus sunt intelligendi, qui quondam tyrannidem post peccatum in humano genere sibi vindicabant. Cumque per praedicationem apostolorum eos ad fidem converti cernerent, dixerunt: Ut quid solvitis pullum? Quoniam omni studio conati erant eorum praedicatione resistere, suscitantes reges et tyrannos ad eorum praedicationem, ne genus humanum ab eorum vinculis solveretur. Sed postquam discipuli dixerunt, « Dominus his opus habet, » confestim dimiserunt eos: quia postquam talia signa et miracula, scilicet suscitantes mortuos, et ab humano corpore immundos spiritus expellentes, et caetera quamplura, ut a Deo cognoscerentur esse missi, coacti nolentesque genus humanum relinquere. Infirmata est autem virtus daemoniorum, 118.0014C| mox ut fides Christi patuit per praedicationem apostolorum, in tantum ut illorum manibus idola destruerentur, quorum sumptu et labore fuerant aedificata. Unde et per obsessum hominem Domino dixerunt: Quid nobis et tibi, Fili Dei? venisti ante tempus torquere nos (Matth. VIII)?
« Hoc autem totum factum est ut adimpleretur quod dictum est per prophetam dicentem: Dicite filiae Sion: Ecce rex tuus venit tibi mansuetus, et sedens super asinam et pullum filium subjugalis. » Morem suum in hoc loco Matthaeus evangelista servat. Qui enim Hebraeis Hebraeo sermone scripsit Evangelium ubicunque se loci opportunitas dedit, suam narrationem legis et prophetarum testimoniis confirmavit. Unde cum dixisset Dominum misisse 118.0014D| discipulos ad solvendam asinam et pullum, continuo testimonium prophetae adhibuit, dicens: « Dicite filiae Sion: Ecce rex tuus venit, » etc. (Zach. IX.) Hoc testimonium in Zacharia propheta est, quod non solum impletum est, quia praedictum erat, sed etiam antea praedictum est, quia implendum erat. Ut autem omnem excusationem ignorantiae a Judaeis auferret, cum Domini adventum praediceret propheta, ipsam qualitatem Domini advenientis ostendit, dicens: « Dicite filiae Sion, » etc. Historialiter autem filiam Sion Jerusalem appellat, in cujus sublimiori loco Sion posita erat, non solum ad defendendum tutior, sed etiam ad contemplandum sublimior locus. Ac si diceret propheta: O vos Judaei, quos ille adventus 118.0015A| Domini in carne inventurus est, his signis regem vestrum cognoscite: Cum videritis eum venientem mansuetum, non superbum, sed humilem: non armorum splendore terribilem, ut quondam ad vestram destructionem Nabuchodonosor et Antiochus venerunt, sed ad restaurationem: non sedentem super spumeum equum discordiae amatorem, qui ungula terram fodiat, et procul odoretur bellum, sed super asinam pacis amicam, vel super pullum filium asinae: non ut auferat a te temporale regnum atque terrenum, sed conferens tibi, si credideris, coeleste et sempiternum: non ut ducat te in terram alienam vinctum, sed ut restituat in propria liberum. Quod autem ait, « tuus, » tale est ac si diceret: Tuus, inquam, non alienus, non extraneus, sed proprius, ex 118.0015B| te natus, et in te nutritus, et ad tuam salutem veniens. Quod vero subjungitur, « mansuetus, » ostendit suam mansuetudinem non solum in verbis, sed etiam in subjugali sessione. Spiritaliter namque Sion, quae speculatio interpretatur, Ecclesiam significat, quae mundo corde quotidie contemplatur eum qui dixit: « Ego principium qui et loquor vobis » ; et iterum: « Ego sum lux mundi (Joan. VIII). » -- « Dicite ergo filiae Sion, » id est Ecclesiae: « Ecce rex tuus venit sedens super asinam et pullum, » id est non superborum, sed humilium mentes inhabitans, ut discas ab eo qui mitis est et humilis corde: quia qui hujus regis regni particeps esse desiderat, necesse est, ut humilis sit et mansuetus, non reddens malum pro malo, nec maledictum pro maledicto, ut in eorum 118.0015C| numero computari possit, de quibus dicitur: « Mansueti haereditabunt terram, et inhabitabunt in saeculum saeculi super eam (Psal. XXXVI). » Et iterum: « Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram (Matth. V). » Mansuetus autem rex, mansuetos vult habere subditos, sicut ipse dicit: « Discite a me quia mitis sum et humilis corde, et invenietis requiem animabus vestris (Matth. XI). » Asinus enim in Scripturis nec semper in malo, nec semper in bono ponitur, sed aliquando asinorum nomine, fatuitas stultorum significatur, aliquando luxuriantium petulantia, aliquando simplicitas viri justi. Fatuitas stultorum, sicut scriptum est (Deut. XXII): « Non arabis in bove simul et asino, » id est stultum sapienti in praedicatione non socies. Luxuriantium 118.0015D| petulantia, sicut per prophetam dicitur (Ezech. XXIII): « Quorum carnes sunt ut carnes asinorum, et fluxus eorum ut fluxus equorum. » Simplicitas viri innocentis, sicut per Isaiam prophetam dicitur (Isa. XXXII): « Beati qui seminatis super omnes aquas, immittentes pedem bovis et asini. » Ergo in hoc loco asina vel pullus, qui ad sedendum Domino adducuntur, simplicem vel innocentem significant animam. Dominus enim super asinam sedet, quando simplicem mentem inhabitat, sicut ab eo per prophetam dicitur: « Super quem requiescet Spiritus meus, nisi super humilem et quietum, et trementem sermones meos? » (Isa. LXVI.) Quasi enim Dominus asellum sedens Jerusalem tendit, cum simplicem 118.0016A| mentem inhabitans, ad visionem intimae pacis eam ardenter festinare docet. Quod bene in sacra veracique historia signatur (Judic. I), cum Achsam, Caleb filia, super asinam sedens, suspirasse legitur: quasi enim Achsam Caleb filia asinam sedens suspirat, quando mens simplicis viri pro coelestis vitae desiderio ingemiscit. Domini jussionem obedientia secuta est apostolorum. Unde et subditur:
« Euntes autem discipuli, fecerunt sicut praecepit eis Jesus et adduxerunt asinam et pullum. » Jam superius per asinam et pullum utrumque populum diximus figurari, Judaeorum scilicet et gentium. Quasi ergo missi discipuli asinam adduxerunt, quando nonnullos ex Synagoga ad fidem Christi venire fecerunt, sicut in Actibus apostolorum legimus, quia 118.0016B| praedicante Petro, una die crediderunt tria millia, et altera die crediderunt quinque millia hominum, et multa turba sacerdotum obediebant fidei. Quasi vero adduxerunt et pullum, quando illis maxima ex parte non credentibus, profecti praedicaverunt ubique, Domino cooperante et sermonem confirmante sequentibus signis. Sed quia ordo orationis poscit ut prius instruatur homo in fide, ac deinde Deum sessorem habere possit, recte subjungitur:
« Et imposuerunt super eum vestimenta sua, et eum desuper sedere fecerunt. » Vestimenta apostolorum eorum doctrinam significant. Quasi ergo super asinam et pullum vestimenta sua imposuerunt, ut Jesus mollius sederet, quando sua doctrina corda hominum instruxerunt, ut Deum habitatorem habere 118.0016C| possent. Quaeritur autem quomodo in tam brevi spatio itineris super utrumque animal sedisse dicitur: si enim super asinam sedit, pullus absque sessore fuit: si autem super pullum (quod plus competit) sedit, asina a sessore libera mansit. Quod fieri potest, ut prius super asinam sederit, deinde Hierosolymis appropinquans, turbis sibi obviantibus, super asellum sedere voluerit, sicut dicit Joannes evangelista: « Appropinquans Jesus Hierosolymis, invenit asellum et sedit super eum. » Sed juxta spiritualem intelligentiam (ut supra diximus) patet sensus quia super utrumque animal sedisse dicitur, quoniam ex utroque populo nonnullos ad suam fidem vocavit.
« Plurima autem turba straverunt vestimenta sua 118.0016D| in via. Alii autem caedebant ramos de arboribus, et sternebant in via. Turbae autem quae praecedebant et quae sequebantur, clamabant, dicentes: Hosanna filio David, benedictus qui venit in nomine Domini. » Considerandum est in hoc loco juxta ordinem personarum, qualitas meritorum: alii super asinam vestimenta sua imponebant ut Jesus mollius sederet: alii vestimenta sua sternebant in via, ne pes asinae impingeret: alii ramos de arboribus in via sternebant, ut iter asinae planum et decorum redderent: et qui vicinius appropinquare nequibant, sequentes clamabant: « Hosanna filio David, » etc. Qui ergo vestimenta sua super asinam imposuerunt, apostoli fuerunt, quia doctrina sua 118.0017A| mentes hominum ut habitaculum Dei essent, praeparaverunt. Qui autem vestimenta sua in via straverunt, sancti martyres sunt, qui dum corpora sua propter Deum ad supplicia tradiderunt, quasi vestimenta sua straverunt, iter simplicioribus ostendentes, per quod ad coelum pervenire possent. Qui vero ramos de arboribus praecidebant, et sternebant in via, sancti confessores sunt, qui dum sententias Patrum praecedentium multiplices et necessarias ad nostram doctrinam proferunt, quasi de spiritualibus arboribus ramos caedentes, coelestis patriae iter decorant. Turbae autem praecedentes et sequentes, utriusque Testamenti significabant fideles, Veteris scilicet ac Novi. Una enim voce clamant, quia una est fides praecedentium adventum Domini, et sequentium, 118.0017B| teste apostolo Petro qui ait: « Per gratiam Domini Jesu credimus salvari quemadmodum et illi. Quod enim illi praedixerunt futurum, nos jam credimus factum (Act. XV). » Quod autem clamant, audiamus: « Hosanna filio David. » Hosanna quippe vox est exsultantium pariterque laudantium. Filium quoque David profitentur, quia de David stirpe natus ad nos Salvator descendit, sicut ait Apostolus: « Qui factus est ei ex semine David secundum carnem (Rom. I). » Versiculus autem iste quem et pueri in introitu templi Domino cantaverunt, sumptus est de centesimo septimo decimo psalmo, qui pene totus in persona Domini canitur, et haec ad ejus adventum pertinent. Cum enim dixisset Propheta: « Lapidem quem reprobaverunt aedificantes, hic factus est in 118.0017C| caput anguli (Psal. CXVII), » quaedam interposita adjunxit: « O Domine, salvum me fac, o Domine, bene prosperare, benedictus qui venturus est in nomine Domini. » Pro quo in Hebraeo habetur Hosanna Adonai Hosanna, quem Symmachus more suo apertius transtulit, dicens: « Obsecro, Domine, salvum me fac. » Hosanna ergo proprie Hebraeorum sermo est, et interpretatur in nostra lingua, salva, sive salvifica: cui ergo turbae salva sive salvifica clamabant, utique Salvatorem credebant. Benedictum quoque venturum in nomine Domini profitebantur, quia Filius non in suo nomine, sed in nomine Patris venit: nec suam, sed Patris gloriam quaesivit, sicut ipse Judaeis non credentibus dixit: « Ego veni in nomine Patris mei, et non suscepistis me, si alius venerit in 118.0017D| nomine suo, illum suscipietis (Joan. V). » Et iterum: « Ego a meipso non veni, sed Pater meus misit me (Joan. VIII). »
HOMILIA II. DOMINICA SECUNDA ADVENTUS. (LUC. XXI.) « In illo tempore, dixit Jesus discipulis suis: Erunt signa in sole et luna et stellis, et in terris pressura gentium, prae confusione sonitus maris et fluctuum, » et reliqua. Praevidens vel condescendens et consulens Dominus humanae fragilitati, tribulationes et pressuras, quae circa finem saeculi venturae sunt, longe ante dicere voluit, ut tanto facilius tolerentur cum venerint, quanto ab ipso longius 118.0018A| praedictae recoluntur. Minus enim jacula ferire solent, quae praevideri possunt. Et electi qui circa finem saeculi futuri sunt in carne, tribulationes et pressuras mundi tanto levius tolerabunt, quanto eas prius ab ipso Redemptore praedictas meminerint. Nam interrogatus Dominus a discipulis de adventu suo, et de consummatione saeculi, ut supra evangelista retulit, respondit:
« Audituri enim estis praelia et seditiones praeliorum, nolite terreri. Oportet primum haec fieri, sed nondum statim finis. Tunc dicebat illis: Surget gens contra gentem, et regnum adversus regnum, et erunt terraemotus magni per loca, et pestilentiae et fames, terroresque de coelo, et signa magna erunt. » Et quibusdam de persecutione reproborum 118.0018B| et patientia electorum interpositis, adjunxit hoc quod in capite hujus lectionis audivimus, dicens: « Erunt signa in sole et luna et stellis. » Ubi notandum est quia ad ultionem reproborum hominum ipsa etiam elementa mundi turbata dicuntur, quae sigillatim Dominus enumerat dicens: « Surget gens contra gentem, et regnum adversus regnum. » Ecce conturbatio hominum. « Terraemotus magni erunt per loca. » Ecce respectus irae desuper. « Erunt pestilentiae. » Ecce inaequalitas corporum. « Erit fames. » Ecce sterilitas terrae. « Terroresque de coelo, et signa magna erunt. » Ecce inaequalitas aeris. « Erunt signa in sole et luna et stellis. » Ecce commotio siderum. « Prae confusione sonitus maris et fluctuum. » Ecce confusio fluminum. Justum est enim ut insensati homines 118.0018C| qui in cunctis peccaverunt, in cunctis feriantur, id est si peccaverunt per aeris serenitatem, feriantur per tempestatem. Sic de reliquis ab ipsis insensatis rebus feriantur, et impleatur illud quod scriptum est in Salomone: « Pugnabit pro eo orbis terrarum contra insensatos (Sap. V). » Quae autem signa in sole et luna et stellis futura sunt, alius evangelista, Matthaeus scilicet, manifestius declarat, dicens: « In diebus illis sol obscurabitur, et luna non dabit lumen suum, et stellae cadent de coelo. » Ubi spiritaliter solis nomine Dominus Jesus Christus intelligitur. De quo scriptum est: Vobis autem qui timetis Deum, orietur sol justitiae. Et iterum: « Ortus est sol et congregati sunt (Psal. CIII). » Lunae autem nomine in hoc loco Ecclesia designatur, sicut scriptum est in 118.0018D| Habacuc: « Elevatus est sol in ortu suo, et luna stetit in ordine suo (Habac. III). » In diebus autem illis, id est in illa ultima tribulatione, « sol obscurabitur, » quia Dominus Jesus Christus virtutis suae potentiam non manifestabit. « Luna autem non dabit lumen suum, » quia Ecclesia miraculorum fulgore non resplendebit. Unde per Joannem in Apocalypsi dicitur: « Et factus est sol niger sicut saccus cilicinus, et luna tota facta est sicut sanguis (Apoc. I). » Et Apostolus: « Oportet haereses esse, ut probati manifesti fiant (I Cor. XI). » Quoniam cum Dominus potentiam virtutis non ostendet, Ecclesia pro veritatis testimonio martyrii cruore sanguinea erit, sicut per Joelem prophetam dicitur: « Sol convertetur in 118.0019A| tenebras, et luna in sanguinem, antequam veniat dies Domini magnus et manifestus (Joel. II). » Stellarum autem nomine in hoc loco hypocritae designantur, qui dum professionem fidei habent, in Ecclesia quasi stellae et astra fulgent. Sed ultima tribulatione imminente, stellae cadent de coelo, quia plurimi tunc ab Ecclesia recedent de corpore, a qua prius recesserant mente. Permittet enim Dominus Antichristum saevire in sanctis, et suam saevitiam in eis grassari pertinaciter, ut patientia eorum probetur. Ut Apostolus dicit (II Thes. II): « Qui adversatur et extollitur supra omne quod dicitur Deus, aut quod colitur. » Unde in Apocalypsi dicitur: « Et misit draco caudam suam, et traxit tertiam partem stellarum coeli (Apoc. XII). » Hinc Daniel, cum Antichristi 118.0019B| tempora praediceret, ait inter caetera: « Robur datum est ei contra juge sacrificium pro peccato, et prosternetur veritas in terra, et faciet et prosperabitur (Dan. VIII). » Et iterum: « Et usque ad altitudinem coeli elevatus est, et dejecit in fortitudine et de stellis, et conculcavit eas. » -- « Et in terris pressura gentium. » Non sufficient ad vindictam reproborum hominum signa de coelo, sed etiam in terris pressurae gentium erunt. Ejusdem terrae incolis invicem se prementibus, et invidiosa contentione in se consurgentibus, sicut Dominus ait: « Consurget pater in filium, et filius in patrem, et filia in matrem suam, et nurus adversus socrum suam, et inimici hominis domestici ejus (Luc. XII). » Unde Isaias ait: « Irruet vir in virum, unusquisque in proximum 118.0019C| suum. Tumultuabitur puer contra senem, ignobilis contra nobilem (Isa. III). » Et Paulus: « In novissimis diebus instabunt tempora periculosa, et erunt homines seipsos amantes, et a veritate quidem auditum avertent, ad fabulas autem convertentur (II Tim. III). » Unde Matthaeus ejusdem tribulationis magnitudinem expressius describens, ait: « Et erit tunc talis tribulatio qualis non fuit ab initio usque nunc, neque fiet. » Nec solum coelum et terra, sed etiam mare et flumina ad ultionem reproborum hominum consurgent. Unde et subditur: « Prae confusione sonitus maris et fluctuum. » Confusio, sonitus maris et fluctuum nondum nova exorta est, sed cum maxima ex parte quae praedicta sunt, completa cernimus, de minimis quae restant dubitare non possumus. 118.0019D| Jam enim gentes contra gentem, et regnum adversus regnum surrexisse, ut vidimus et audimus, terraemotus per loca fuisse experti sumus: pestilentias, et fames, terroresque de coelo, et signa magna fuisse non ignoramus: signa in sole et luna et stellis. a quibusdam frequenter visa esse referuntur: confusio autem sonitus maris et fluctuum, quia nondum venit, sine dubio ventura creditur. Tradunt enim nonnulli, quod circa finem saeculi mare, flumina et rivuli, juxta qualitatem et quantitatem suam, voces et mugitus emittent, interitum suum quibusdam luctuosis vocibus deplorantes, et per hoc non parvum timorem hominibus audientibus incutient. Quia enim omnia finienda sunt, circa finem saeculi omnia commoventur. 118.0020A| Hinc per Joannem in Apocalypsi dicitur: « Et mare jam non est. »
« Arescentibus hominibus. » Spiritualiter in ultima tribulatione homines arescere, est reprobos a pinguedine fidei et charitatis deficere. Multi enim in illa tribulatione a fide arescent, qui prosperitatis tempore fideles putabantur, sicut Dominus de jactatis seminibus supra petram ait: « Quia orto sole aruerunt. » Hanc ariditatem fatuae virgines patientur, quando prudentibus dicent: « Date nobis de oleo vestro, quia lampades nostrae exstinguuntur (Matth. XXV). » Recte autem dicitur: « Prae timore et exspectatione, quae supervenient universo orbi. » Illa enim tribulatio utcunque tolerabilis est, post cujus finem gaudium speratur: illa dura, aspera et intolerabilis, 118.0020B| quae cum praesentialiter cruciat, in futuro majora comminatur. Utrumque enim reprobis in illa tribulatione continget, quia et praesentialiter mala sustinebunt, et in futuro majora exspectabunt, quia et foris poenas, et intus timorem habebunt, nec de praesenti neque de futuro securitatem animae habere poterunt. Et ideo recte dicitur: « Prae timore et exspectatione quae supervenient universo orbi. »
« Nam virtutes coelorum movebuntur; et tunc videbunt Filium hominis venientem in nube, cum potestate magna et majestate. » Quidam in hoc loco, virtutes coelorum, magistros et rectores Ecclesiae intelligere volunt. Si enim, aiunt, Ecclesia spiritualiter coelum est, ut est illud: « Coelum mihi sedes est (Isa. LXVI); » et: « Anima justi sedes est 118.0020C| sapientiae (Sap. VII), » non incoagrue virtutes coelorum rectores Ecclesiae intelliguntur, episcopi scilicet et sacerdotes. Et de his intelligi volunt quod scriptum est: Angeli territi purgabuntur (Isa. XLI), angelorum nomine super sacerdotes interpretantes, juxta illud Malachiae: « Labia sacerdotis custodiunt scientiam, et legem requirunt ex ore ejus, quia angelus Domini exercituum est (Malach. II). » Commoveri autem virtutes coelorum dicuntur, quia in illo districto judicio etiam praesules ecclesiarum rationem exsolvent non solum pro suis actibus, sed etiam pro commissis sibi animabus, sicut Dominus ait: Homini cui multum commissum est, multum quaeritur ab eo. Et sic alia Scriptura dicit: « Potentes potenter tormenta patientur (Sap. VI). » Nos autem 118.0020D| virtutes coelorum specialiter in hoc loco, angelos, archangelos, thronos, dominationes, virtutes, principatus et potestates, cherubim et seraphim accipimus, de quibus scriptum est: « Laudate Dominum, omnes angeli ejus, laudate eum, omnes virtutes ejus (Psal. CXLVIII). » Quae virtutes moveri dicuntur, quia angeli non solum adventum Domini comitabuntur, sed etiam praecessuri sunt, sicut Dominus ait in Evangelio: « Mittet Filius hominis angelos suos, et colligent de regno ejus omnia scandala (Matth. XIII). » Et iterum: « Exibunt angeli, et separabunt malos de medio justorum. » Et alibi: « Dominus ad judicium veniet cum senibus (Isa. III). » Et Salomon: « Nobilis in portis vir ejus quando sederit cum senatoribus 118.0021A| terrae (Prov. XXXI). » Vel certe alio modo commoveri dicuntur, ut terror et districtio judicii ostendatur. Sicut enim, verbi gratia, cum rex severum et districtum judicium in subjectis exercet, non solum illi timent qui pro suis meritis judicantur, sed etiam illi qui ejus lateri adhaerere solent: sic cum Deus omnipotens in judicio reprobos puniet, ut terror et districtio judicii ostendatur, etiam illi timere dicuntur, qui aeterna stabilitate firmati sunt. Unde bene per beatum Job dicitur: « Columnae coeli contremiscunt et pavent ad nutum ejus (Job. XXVI). » Quid ergo de talibus fiet quando columnae concutientur? Quid ibi virgula deserti patietur, quando cedrus quae in Libano est concutietur? Quid miseri mortales homines facturi sunt, quando angeli timebunt? « Et 118.0021B| si justus, » ut ait Petrus apostolus, « vix salvabitur, impius et peccator ubi parebunt (I Pet. IV)? » Hujus diei districtionem conspexerat Sophonias propheta, cum dicebat: « Juxta est dies Domini, juxta et velox nimis. Vox diei Domini amara: tribulabitur ibi fortis. Dies irae, dies illa, dies tribulationis et angustiae, dies calamitatis et miseriae, dies nebulae et turbinis, dies tubae et clangoris (Soph. I). » Et iterum: « Vae qui desideratis diem Domini; ut quid vobis eam? et quasi si fugiat homo a facie leonis, et mordeat eum coluber, sic dies Domini ista tenebrae, et non lux (Amos V). » Et sicut Matthaeus ait: « Vae praegnantibus et nutrientibus in illis diebus (Matth. XXIV). » Et iterum: « Tunc erunt duo in lecto uno, » etc. Et Lucas: « Ecce venient dies in quibus dicent: Beatae 118.0021C| steriles quae non genuerunt, et ubera quae non lactaverunt. Tunc incipient dicere montibus: Cadite super nos, et collibus: Operite nos (Luc. XXIII). » Qui ergo in hac die securus esse desiderat, dum in hoc corpore vivit, hujus diei districtionem ante oculos mentis necesse est ponat. Tanto enim erit ibi quisque securior, quanto in observandis mandatis Domini modo fuerit timidior. « Beatus enim vir qui timet Dominum, » ait Propheta; « in mandatis ejus volet nimis (Psal. CXI). » Et sicut ait Salomon: « Beatus homo qui semper est pavidus, qui vero mentis est durae corruet in malum (Prov. XXVIII). » In hujus diei terrore magnam securitatem eleemosynarum largitas tribuet, quando ipse Judex ad dexteram positus, dicturus est: « Venite, benedicti Patris 118.0021D| mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab origine mundi. Esurivi enim, et dedistis mihi manducare: sitivi, et dedistis mihi bibere: hospes eram, et collegistis me: nudus, et operuistis me: infirmus et in carcere, et venistis ad me (Matth. XXV). » « Beatus enim, » ait Propheta, « qui intelligit super egenum et pauperem, in die malo liberabit eum Dominus (Psal. XL). » Hinc justi viri voce dicitur: « Fiducia magna erit coram summo deo eleemosyna omnibus facientibus eam. » etc. (Tob. IV.) Et iterum: « Fili, eleemosyna a morte liberat, et non patitur hominem ire in tenebras (Ibid.). » Notandum autem quia quanto fortiora signa manifestantur, tanto Domini adventus vicinior esse intelligitur. Sicut enim cum rex ad aliquod 118.0022A| palatium vel civitatem venturus est, nuntii alii atque alii mittuntur, sed cum illi videri coeperint qui ex ejus latere sedere solent, de ejus adventu non dubitatur: sic adventum illum Dominicum signa in sole, et luna et stellis, et multa alia praecessura sunt. Sed cum angeli qui ei semper assistunt coeperint apparere, statim adventus Domini vicinus cognoscitur. Unde cum dixisset: « Nam virtutes coelorum movebuntur, » adjunxit: « et tunc videbunt Filium hominis venientem in nube, cum potestate magna et majestate. » Filium ergo hominis in judicio visuri sunt, quia in forma servi, id est in forma hominis quam pro nobis assumpsit, ad judicium venturus est, sicut scriptum est: « Ecce veniet in nubibus, et videbit eum omnis oculus, et qui eum pupugerunt, 118.0022B| et plangent se super eum omnes tribus terrae (Apoc. I). » Et iterum: « Videbunt in quem transfixerunt (Joan. XIX). » In potestate autem magna, et majestate eum visuri sunt, quem in humilitate loquentem audire contempserunt. Dignum est enim ut ipse Filius Dei, qui in forma hominis injuste judicatus est, in eadem forma omnes in judicio juste judicet, sicut ipse dicit in Evangelio: « Pater non judicat quemquam, sed omne judicium dedit Filio (Joan. VIII). » Et iterum: « Potestatem dedit ei Pater judicium facere, quia Filius hominis est. » Sed postquam haec ad terrendos reprobos dicta sunt, mox ad consolandos electos Dominus sermonem convertit, dicens:
« His autem fieri incipientibus, respicite et levate 118.0022C| capita vestra, quoniam appropinquat redemptio vestra. » Ac si diceret Dominus: Cum crebris mundi ruinis et assiduis plagis ejus signum appropinquare videritis, nolite de mundi interitu flere, nolite de vobis timere: quia cum ejus finis venit, quem non amastis, invenietis gaudium quod semper quaesistis. Saepe autem in Scripturis sanctis, caput pro mente ponitur, sicut per Salomonem dicitur: « Sapientis oculi in capite ejus (Eccli. II). » Si enim corpoream visionem attendimus, non solum sapientis, sed etiam stulti oculi in capite sunt. Sed sapientis oculi in capite esse dicuntur, quia discretionem spiritus habet in mente. Quia sicut a capite membra corporis reguntur, ita et mente cogitationes discernuntur. Et sicut caput principale membrum est 118.0022D| corporis, ita et mens principatus cordis. Ita ergo et in hoc loco cum capita jubet levare, mentem praecipit ad remunerationem aeternam praeparare. In quibus verbis ostenditur, quia electi diem judicii non tantum debent timere quantum optare. Unum quotidie in oratione poscunt, dicentes: « Adveniat regnum tuum. » Quod illorum est facere, qui gratia Dei se praeveniente bona operatos esse recolunt, sicut per Joannem dicitur: « Charissimi, si cor nostrum non reprehenderit nos, fiduciam habemus in die judicii (I Joan. III). » Et ne ad haec intelligenda humana mens pigra remaneret, similitudinem de rebus visibilibus Dominus adjunxit. Unde et subditur:
118.0023A| « Et dixit illis similitudinem: Videte ficulneam et omnes arbores; cum producunt jam ex se fructum, scitis quia prope est aestas. » Ipsam namque exposuit, addens:
« Ita et vos cum videritis haec fieri, scitote quoniam prope est regnum Dei. » Ac si diceret Dominus: Sicut ex fructu arboris vicina aestas cognoscitur, ita et vos ex ruinis mundi regnum Dei proximum et vicinum esse cognoscite. Unde bene alius evangelista, scilicet Matthaeus, ut celeritatem venientis Domini ad judicium ostenderet, ait: « Ita et vos cum videritis haec omnia fieri, scitote quia prope est regnum Dei in januis (Matth. XXIV). » Pulchre autem regnum Dei aestati comparatur, quia, sicut aestatis tempore sol lucidior et splendidior apparens 118.0023B| mundum illuminat, ita post judicium omnis humana fragilitas, omnisque tentatio transiet. Et cum sol justitiae Dominus Jesus Christus in claritate visionis suae apparuerit, sanctos majori splendore glorificabit, quando implebitur quod Dominus alibi ait: « Tunc justi fulgebunt sicut sol in regno Patris eorum (Matth. XIII). » Et tunc impletum erit quod ait Apostolus: « Quod nunc videmus per speculum et in aenigmate, tunc videbimus facie ad faciem (I Cor. XIII). » Sicut autem hiemis tempore arbores cernimus foliis nudatas, fructibus exspoliatas et pene mortuas esse, ita in praesenti vita sancti mortificantes membra sua super terram, humiles et despecti apparent, dicentes cum Propheta: « Propter te mortificamur tota die, aestimati sumus sicut oves 118.0023C| occisionis (Psal. XLIII). » Et sicut appropinquante aestate iterum redivivae arbores vestiuntur foliis, decorantur floribus, ornantur fructibus, ita in die judicii, sancti de terra et pulvere consurgentes, induti stola immortalitatis, jucundi et floridi apparebunt, dicente Psalmista: « Justus ut palma florebit, et sicut cedrus Libani multiplicabitur (Psal. XCI). » Taliter quasi in hieme in praesenti vita spiritales arbores mortuas inspexerat Paulus apostolus cum dicebat: « Mortui enim estis, et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo (Coloss. III). » Quasi iterum appropinquante aestate easdem vestiri foliis, et decorari spiritualibus floribus considerabat, quando aiebat: « Cum enim apparuerit Christus, vita vestra, tunc et vos apparebitis cum ipso in gloria. » Similiter 118.0023D| et David propheta spirituales arbores mortuas inspexerat, cum dicebat: « Euntes ibant et flebant, mittentes semina sua (Psal. CXXV). » Et quasi aestate regno appropinquante iterum vivificandas inspexerat, quando aiebat: « Venientes autem venient cum exsultatione, portantes manipulos suos. » Unde sancta Ecclesia post resurrectionem Domini fructu justitiae repleri se gaudens, in amoris Cantico audivit a Domino: « Veni, electa mea, formosa mea, columba mea, immaculata mea. Tota pulchra es, amica mea, et macula non est in te ulla. Jam enim hiems transiit, imber abiit et recessit, flores apparuerunt in terra, tempus putationis advenit; mane surgamus ad vineas (Cant. II). » Vel certe aliter, per ficulneam 118.0024A| Synagogam intelligere possumus. Haec est enim ficulnea, ad quam, juxta aliam Evangelii parabolam, Dominus venisse legitur: Quaerens fructum in ea, et non inveniens, dixit: « Nunquam ex te fructus nascatur in sempiternum (Matth. XXI). » Cum ergo viderimus hanc ficulneam, id est, Synagogam, ex se fructus credulitatis proferre, sciamus quia prope est regnum Dei, quoniam circa finem saeculi per praedicationem Eliae et Enoch Synagoga ex parte creditura est, teste Apostolo, qui ait: « Cum plenitudo gentium subintraverit, tunc omnis Israel salvus fiet (Rom. II). » Et iterum: « Non prius quod spiritale, sed quod animale, deinde quod spiritale (I Cor. XV). » Unde et Dominus per Malachiam prophetam repromisit, dicens: « Ecce ego mittam ad vos 118.0024B| Eliam Thesbiten, qui convertat corda patrum in filios, et corda filiorum ad patres eorum (Malach. IV). »
« Amen dico vobis, quia non praeteribit generatio haec, donec omnia fiant. » Amen, proprie Hebraeorum sermo est, et est adverbium affirmantis, et cum possit interpretari vere sive fideliter, a nullo interpretatum est, sed ob honorem et reverentiam Domini, qui hoc sermone in sua locutione frequenter usus est, ita relictus est sine interpretatione. Generatio autem haec, si de Judaeorum gente intelligatur, non praeteribit, ut plures illorum non sint, quoadusque omnia quae a Domino praedicta sunt, impleantur. Si vero ad totam humani generis massam referatur, manifeste patet quia non praeteribit genus humanum, quoadusque omnia quae a Domino 118.0024C| praedicta sunt, consummata sint. Praedicta est enim Domini incarnatio, et impleta est. Praedicta est ejus passio, et resurrectio, et impletae sunt. Praedicta est gloriosa ejus ascensio, et completa est. Praedicta est Ecclesia, per universum mundum futura, et oculis cernimus impletum. Praedicta sunt signa in sole et luna, et stellis, impleta sunt. Praedictus est sonitus maris et fluctuum, nulli dubium quod adveniat. Praedicta est dies judicii, quia nondum impleta est, sine dubio implenda creditur. Praedictum est universale judicium, et vita aeterna, et complenda exspectamus. Cum quanta autem firmitate credenda sint, quae a Domino praedicta sunt, ipse manifestat, cum adjungit:
« Coelum et terra transibunt, verba autem mea 118.0024D| non transibunt. » Nihil enim rebus visibilibus coelo et terra durabilius, nihil in rebus humanis velocius quam verba transeunt, quae nec perfici nisi transeundo possunt. Cum ergo Dominus dicit: « Coelum et terra transibunt, verba autem mea non transibunt, » ostendit quia quae apud nos fixa videntur, apud illum transitoria sunt: et quae apud nos transitoria videntur, in ejus verbis firma et stabilia sunt, quia fixas et permanentes sententias format ejus sermo dum transit. Sed quaeritur cum Dominus dicat: Coelum et terra transibunt, quomodo stare possit illud quod ait Ecclesiastes: « Generatio praeterit, et generatio advenit, terra vero in sempiternum stat (Eccles. I)? » Si enim, juxta Domini 118.0025A| vocem, Coelum et terra transibunt, quomodo terra in sempiternum stare dicitur? Ad quod dicendum, quia aliud est coelum aereum, aliud sidereum, et aliud aethereum. Coelum ergo aereum terrae vicinum est, unde et aves coeli nominamus, quas super aera volitare cernimus. Pluvia dicitur cadere de coelo, cum utique de nubibus quas cernimus, pluat. Coelum ergo hoc aereum et terra transire dicuntur, Psalmista dicente: « Initio, tu Domine, terram fundasti, et opera manuum tuarum sunt coeli, ipsi peribunt (Psal. CI). » Non ut omnino non sint, sed ut in melius immutanda sint. Ipsa ergo immutatio transitus appellatur. Transire vero dicitur non solum id quod ita perit quod nunquam sit, sed quod immutatur ut melius sit. Sicut metalla aurea et argentea per ignem 118.0025B| transeunt, non ut non sint, sed ut pulchriora fiant. Quoniam coelum et terra, quae nostris iniquitatibus polluta sunt, per ignem in die judicii purganda sunt, sicut ait Psalmista: Ignis ante ipsum praecedet, et inflammabit in circuitu inimicos ejus. Et tantum ardebit ignis judicii in aere, ut nonnulli tradunt, quantum aquae diluvii occupaverunt super terram, et ipsa immutatio coeli et terrae, transitus appellatur. Sicut enim homo amictum vel quodlibet vestimentum a se projicit, ut alterum decentius induat, ita Deus omnipotens coelum et terram per ignem purgabit, ut purgata in melius consistant. Unde et per Psalmistam dicitur: « Et velut amictum mutabis eos, et mutabuntur (Ibid.). » Hinc per Petrum apostolum dicitur (II Petr. III): « Coeli autem qui nunc 118.0025C| sunt et terra eodem verbo reposita, igni reservata sunt in die judicii. » Et iterum: « Dies Domini sicut fur, ita in nocte veniet, in quo coeli magno impetu transibunt, elementa vero calore solventur. » Hinc per Isaiam Dominus dicit: « Ecce ego creo coelum novum et terram novam, non ut condenda sint, sed ut in melius immutanda (Isa. LXV). » Sic et per Joannem in Apocalypsi dicitur: « Ecce nova facio omnia (Apoc. XXI). »
HOMILIA III. DOMINICA TERTIA ADVENTUS. (MATTH. XI). « In illo tempore, cum audisset Joannes in vinculis opera Christi, mittens duos de discipulis suis, ait illi: Tu es qui venturus es, » et 118.0025D| reliqua. In exordio hujus lectionis inquirendum est, quare Joannes Baptista propheta, et plus quam propheta, qui Salvatorem aliis digito ostenderat, dicens, « Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi (Joan. I), » et quem venientem ad baptismum expaverat, dicens, « Ecce a te debeo baptizari, et tu venis ad me (Matth. III)? » nunc in carcere positus, quasi quis sit ignorans, discipulos ad interrogandum misit, dicens: « Tu es qui venturus es, an « alium exspectamus? » Nunquid ergo ignorabat eum, quem aliis demonstraverat, et super quem Spiritum sanctum in columbae specie descendentem et manentem viderat, vocemque Patris intonantem audierat, « Hic est Filius meus dilectus in quo mihi complacui 118.0026A| (Ibid), » et de quo multa testimonia perhibuerat, dicens: « Qui de terra est, de terra loquitur: qui de coelo venit, super omnes est (Joan. III)? » Non; sed haec interrogatio Joannis, illius discipulis potius quam illi necessaria erat. Ut quod ergo interrogavit, « Tu es qui venturus es, an alium exspectamus (Matth. XI, Luc. VII)? » Ad quod respondendum, quia in hac interrogatione, ut diximus, non sibi, sed discipulis suis consuluit, id non propter suam ignorantiam, sed propter incredulitatem interrogantium discipulorum. Quod autem discipuli Joannis erga Dominum, quem adhuc verum Deum non cognoscebant, aliquid mordacitatis vel livoris haberent, superior textus Evangelii ostendit. In illo die accesserunt discipuli Joannis ad Jesum, dicentes: « Quare nos et Pharisaei 118.0026B| jejunamus frequenter, discipuli autem tui non jejunant (Matth. IX)? » Et iterum: « Accesserunt discipuli Joannis ad eum, » scilicet ad Joannem, « dicentes: Magister, cui testimonium perhibuisti, ecce baptizat, et omnis turba post eum vadit (Joan. III). » Ac si dixissent: Nos relinquimur, et illum omnis turba sequitur. Positus ergo Joannes in carcere, sciens se pro veritatis testimonio moriturum, discipulos quos ad credendum Christo praeparaverat, in hoc errore relinquere noluit, et ideo sub obtentu interrogationis eos ad interrogandum misit, ut dum ad interrogandum eum pergerent, videntes signa et miracula quae faciebat, verum Deum esse illum cognoscerent, ac crederent, et sic ab ipso errore liberarentur. Est et alia rationabilis causa, pro qua Joannes 118.0026C| ad interrogandum Christum discipulos misit. Noverat enim pro redemptione hominum Christum natum de virgine in mundum venisse; utrum autem moriens per seipsum eos qui in inferno injuste tenebantur liberaturus esset, adhuc ignorabat: et ideo non dixit: Tu es qui venisti, sed, « Tu es qui venturus es. » Ac si diceret: Ego in carcere clausus ab Herode capite truncandus, ad inferna descensurus sum: manda mihi utrum debeam adventum tuum annuntiare inferis, qui nuntiavi superis, an non conveniat Filio Dei, ut gustet mortem, et ad hoc sacramentum peragendum, id est ad liberandas animas, alium quam te missurus es.
« Et respondens Jesus, ait illis: Euntes renuntiate Joanni quae audistis et vidistis. Caeci vident, 118.0026D| claudi ambulant, leprosi mundantur, surdi audiunt, mortui resurgunt, pauperes evangelizantur. » Responsio ista Domini ad superiorem sensum pertinet, quod non ad interrogationem Joannis respondit, sed ad cogitationes interrogantium. De morte namque sua requisitus, miraculorum virtutes enumeravit, ut videntium animos ad suam credulitatem provocaret. Ac si diceret: Conferte opera quae in me videtis cum prophetarum oraculis quae legistis, ut in me illum esse cognoscatis, de quo olim propheta gaudens dicebat: « Dominus ipse veniet, et salvabit nos (Isa. XXXV). » -- « Caeci vident, » ut impleatur illud propheticum: « Tunc aperientur oculi eorum (Isa. LV). » -- « Claudi ambulant, » ut impleatur illud: « Tunc 118.0027A| saliet sicut cervus claudus (Ibid.). » -- « Leprosi mundantur, » quia sicut per prophetam dicitur: « Ipse iniquitates nostras tulit, et languores nostros ipse portavit, cujus livore sanati sumus (Isa. LIII). » -- « Surdi audiunt, » ut impleatur: « Et aures surdorum patebunt (Isa. XXXV). » -- « Mortui resurgunt, » ut impleatur illud: « Vivent mortui, interfecti mei resurgent (Isa. XXVI). » -- « Pauperes evangelizantur, » ut illorum ministerium impleatur, de quibus dicitur: « Dominus dabit verbum evangelizantibus virtutem multam (Psal. LXVII). » Spiritualiter autem Joannes vinctus in carcere, legem significat vinctam in cordibus Judaeorum, quae dum non spiritualiter, sed carnaliter intelligebatur, quasi vinculata et ligata jacebat. « Misit ergo Joannes 118.0027B| duos discipulos ad Christum, ut interrogarent eum: Tu es qui venturus es, an alium exspectamus? » Misit et lex Scribas et Pharisaeos, qui Salvatorem interrogarent: « Si tu es Christus, dic nobis palam (Joan. X). » Et iterum: « Dic nobis in qua potestate haec facis (Luc. XX). » Quibus congrue a Domino respondetur: « Euntes renuntiate Joanni quae audistis et vidistis: » -- « Caeci vident, etc. » Per has enim infirmitates corporum, debilitas animarum significata est. Infirmorum vero curationes enumeravit, quia non venit vocare justos, sed peccatores ad poenitentiam. Ait enim: « Caeci vident, » ac si dicat aliis verbis: Jam tempus gratiae meae apparuit, quo verum lumen resplendens in mundo, eorum oculos qui in tenebris et in umbra mortis sedebant illuminet, et purgato 118.0027C| mentis oculo, illum aspicere incipiant, qui ait in Evangelio: « Ego sum lux mundi (Joan. VIII), » ut impleatur in eis: « Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Matth. V). » -- « Claudi ambulant. » Hoc est, illi qui in via Dei claudicabant, nunc utriusque Testamenti instructi lectione, et dilectione Dei et proximi confirmati, et gressum mentis firmum habentes, viam mandatorum Dei currunt, et de terrenis ad coelestem patriam pervenire festinant, ut impleatur in eis: « Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram (Matth. V). » -- « Leprosi mundantur, » id est, illi qui variis peccatorum facinoribus immundi et foedati erant, necnon per baptismum et poenitentiam se purificari desiderant, et non solum de praeteritis peccatis lugent, sed etiam pro vitae aeternae desiderio 118.0027D| suspirant, et in prosperis humilitatem, et in adversis patientiam servant, ut impleatur in eis: « Beati pacifici, quoniam Filii Dei vocabuntur (Ibid.). » Et ut mundationem animae recipere possint, in tantam perfectionem excrescunt, ut non solum mala non irrogent, sed etiam ab aliis irrogata aequanimiter ferant, ut impleatur in eis. « Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam. » -- « Surdi audiunt, » quia illi qui prius aures clausas habebant ad audiendum verbum Dei, apertas ad audienda ludibria: nunc econtra obdurant aures suas ne audiant sanguinem, et verbum Dei ardenti animo audire desiderant et ut opere implere possint, esuriunt atque sitiunt, ut impleatur in eis: « Beati qui esuriunt et sitiunt 118.0028A| justitiam, quoniam ipsi saturabuntur (Ibid.). » -- « Mortui resurgunt, » id est, illi qui quasi insensibiles in peccatis mortui jacebant, econtrario membra sua mortificantes, spiritualiter vivere incipiunt, et misericordiam quam in se experti sunt, aliis etiam in quantum praevalent impendunt, cupientes implere illud Scripturae: « Miserere animae tuae placens Deo (Ecc. XXX), » ut impleatur in eis: « Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur (Matth. V). » -- « Pauperes evangelizantur, » id est, illi qui virtutibus tenues erant et pauperes et vitiis repleti: nunc econtrario ut in coelo thesaurizari possint, temporales divitias contemnunt, et per communionem charitatis et Spiritus sancti gratiam, bonum quod didicerunt, aliis annuntiare non cessant, 118.0028B| ut impleatur in eis: Beati pedes evangelizantium pacem, evangelizantium bona (Rom. X): et qui ante virtutibus pauperes erant et vacui, nunc incipiant esse pauperes spiritu, ut in eis impleatur quod Dominus ait in Evangelio: « Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. V). »
« Et beatus est qui non fuerit scandalizatus in me. » Conclusio ista Domini ad interrogationem Joannis pertinet. De morte enim sua requisitus, primo signorum virtutes enumeravit, et postea ad hoc quod inquisitus fuerat respondit, dicens: « Beatus qui non fuerit scandalizatus in me, » id est in mea morte. Ac si diceret: Mira quidem et magna sunt quae facio, quia caecis visum, surdis auditum, claudis gressum, 118.0028C| mortuis vitam restituo; sed tamen cum haec omnia faciam, ad ultimum mortem pro humani generis redemptione sustinere non dedignor. Et necesse est hominibus, ut qui in me signa venerantur, ad suum scandalum mortem in me non despiciant. Plures enim fuerunt, qui cum prius Domini virtutes mirarentur, mortem turpissimam crucis in eo despexerunt. Visis autem tot signis tantisque virtutibus miraculorum non scandalizari quisque potuit, sed admirari. Sed mens infidelium grave contra eum sumpsit scandalum, quando post enumeratis miraculorum signis, eum comprehendi, ligari, flagellari, et in sepulcro collocari conspexit. Scandalizabantur quoque quando eum quem mortuos suscitantem aspexerant, mortuum videbant. De quibus ait Apostolus; 118.0028D| « Nos autem praedicamus Christum crucifixum, Judaeis scandalum quidem, gentibus autem stultitiam (I Cor. I). »
« Illis autem abeuntibus, coepit Jesus dicere ad turbas de Joanne: Quid existis in desertum videre? arundinem vento agitatam? » Ac si diceret: Ne circumstantes turbae putarent interrogationem Joannis vel de invidia, vel de ignorantia natam, discipulis illius recedentibus miris et magnis laudibus Dominus Joannem extollit, dicens de illo ad turbas: « Quid existis in desertum videre? arundinem vento agitatam? » Ac si diceret: Nunquid ad hoc venistis in desertum, ut videretis hominem calamo similem, qui levitate mentis de me dubitet, quem antea paululum 118.0029A| vobis praedicavit? Quod non affirmando, sed negando protulit. Arundo quippe canna est ab ariditate sic dicta, quae tres differentias in se naturaliter habere dignoscitur; primam, quia in humectis et aquosis locis nascitur; secundam, quia exterius pulchra et interius vacua est; tertiam, quia quacunque aura tacta fuerit, in aliam partem flexibilis vertitur, significat carnalium mentes, qui dum petulantiam libidinis diligunt, quasi in aquosis et humectis locis nascuntur. Unde Propheta: « Computruerunt jumenta in stercore suo (Joel. I). » Et iterum: « Comparati sunt jumentis insipientibus, et similes facti sunt illis (Psal. XLVIII). » Cumque per hypocrisim dissimulant se sanctos, quod non sunt, quasi arundo exterius nitidi apparent, sed interius vacui sunt. 118.0029B| Tales erant Scribae et Pharisaei, quos Dominus fortiter increpabat, dicens: « Vae vobis, Scribae et Pharisaei hypocritae, qui similes estis sepulcris dealbatis, quae a foris parent hominibus speciosa, intus autem plena sunt ossibus mortuorum atque omni spurcitia (Matth. XXIII). » Ita vos a foris quidem paretis hominibus justi, intus autem pleni estis hypocrisi et iniquitate. Et quia Deum in corde habitatorem non habent, immundis spiritibus aditum praebent. Sicut de diabolo ad beatum Job Dominus ait: « Sub umbra dormit in secreto calami in locis humentibus (Job. XL). » Cum vero humanis laudibus elevantur, et detractionibus dejiciuntur, quasi more arundinis vento tacti, in aliam partem flectuntur. Si enim carnalis mens favorem laudis transitoriae 118.0029C| audierit, delectatur, hilarescit, et gaudet. At vero si ab eodem ore processerit ventus detractionis, et quo favor laudis humanae exire consueverat, statim ad iracundiam provocatur. Sed non talis erat Joannes, quippe qui ex castis parentibus et longaevis natus virginitatis amator pariter exstitit et custos. Sed nec exterius pulcher et interius inanis erat, quia sanctitatem quam ostendebat exterius, multo magis servabat interius. Neque more arundinis ventus detractionis vel laudis hunc elevare vel dejicere poterat, sed inter adversa et prospera immobilis permanebat, servans in prosperis humilitatem, et in adversis patientiam. De cujus laude adhuc recte subditur:
« Sed quid existis videre? hominem mollibus 118.0029D| vestitum? » Et hoc Dominus negando, non affirmando intulit. Mollibus enim Joannes vestitus non erat, quia de camelorum pilis, ex quibus asperum cilicium texitur, indumentum habebat. Qui ergo putant in cultu vel in superfluitate pretiosarum vestium peccatum non esse, discant exemplo Joannis appetitum suum compescere. Si enim virtus non esset vilibus indui vestibus, nequaquam Dominus Joannem de vestitus sui asperitate laudasset. Et si peccatum non esset pretiosa et superflua induere vestimenta, nequaquam de poena purpurati divitis locuturus praemitteret, quia induebatur purpura et bysso. Sed neque beatus Paulus apostolus ab appetitu pretiosarum vestium mulieres compesceret, dicens: Non in 118.0030A| veste pretiosa, non in tortis crinibus auro et margaritis (I Tim. II). Ubi considerandum est, quam verecundum sit, hoc viris appetere, a quo magister Ecclesiae studuit feminas cohibere. Unicuique enim nostrum sua conscientia testis est, quia pretiosa vestis, nisi propter inanem gloriam non quaeritur; quod si in occulto sit ubi a nemine videatur, non ei cura est qualibus induatur vestibus. At vero cum ad publicum processerit, pretiosa vestimenta quaerit, non ut sanctior, sed ut honorabilior et pulchrior pluribus appareat. His ergo exemplis instructi, tanta ac talia vestimenta quaeramus, quibus et nuditas operiri, et frigus possit arceri, quia sicut ait Apostolus: « Nihil intulimus in hunc mundum, sed neque aliquid auferre possumus. Habentes autem victum et 118.0030B| vestimentum, his contenti simus (I Tim. VI). » Juxta spiritalem vero intelligentiam Joannes mollibus vestitus non erat, qui peccantium vitia non blandiendo fovere, sed increpando noverat castigare, in tantum ut ipsum Herodem regem de incestis nuptiis argueret, dicens: « Non licet tibi habere uxorem fratris tui, illo vivente (Marc. VI). » Nam et unusquisque doctor induitur asperis vestibus in exemplo Joannis, quando peccantes duris redarguit increpationibus, sicut per Salomonem dicitur: « Verba sapientium quasi stimuli, et quasi clavi in altum defixi (Eccle. XII). » Et recte verba sapientium clavis et stimulis comparantur, quia culpas delinquentium non noverunt dissimulando palpare, sed feriendo pungere, sicut faciebat Joannes, quando Judaeis dicebat: « Genimina 118.0030C| viperarum, quis vobis demonstravit fugere a ventura ira (Luc. III)? » At vero econtra mollibus doctor induitur vestimentis, quando peccantium vitia non increpando redarguit, sed blandiendo vel tacendo nutrit. Quod quia aliquando timore, aliquando amore agitur, recte subjungitur: « Ecce qui mollibus vestiuntur, in domibus regum sunt. » Quod est aperte dicere: Non coelesti, sed terreno regi militant, qui timore persecutionis vel amore laudis peccantium vitia non redarguunt. Et ut temporalia patrimonia acquirere possint, illis se conformant.
« Sed quid existis videre? prophetam? Etiam dico vobis et plus quam prophetam. » Non Joannem Dominus prophetam negavit, sed plus quam prophetam 118.0030D| eum affirmavit. Prophetae enim officium est, ventura praedicere, non autem ostendere. Joannes autem et propheta et plusquam propheta fuit, quia eum quem post se venturum praedixit, etiam digito demonstravit, dicens: « Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi (Joan. I). » De quo Joanne, Dominus alibi discipulis dicit: « Inter natos mulierum major non surrexit Joanne Baptista (Matth. II), » sed quia Dominus Joannem arundinem vento agitatam esse negaverat, quia non esse mollibus vestitum dixerat, et quia non solum prophetam, sed etiam plus quam prophetam eum ostenderat, qualis esset manifestavit, adjungens:
« Hic est enim de quo scriptum est: Ecce mitto 118.0031A| angelum meum ante faciem tuam qui praeparabit viam tuam ante te. » Hoc autem testimonium in Malachia scriptum est, in persona utique Joannis. Cum enim propheta venturum Dominum praediceret, etiam praecursoris ejus personam ostendit, cum dixit: « Ecce mitto angelum meum (Malach. III). » Altum ergo nomen, sed non est inferius meritum. Implevit quippe in opere, quod accepit in nomine. Quia enim angelus Graeca locutione, Latine nuntius dicitur, recte nunc angelus vocatur, qui adventum Domini venerat nuntiare, dicens: « Veniet tortior me, post me, cujus non sum dignus corrigiam calceamenti solvere (Matth. III). » Et: « Cujus ventilabrum in manu sua, et permundabit aream suam (Ibid.). » Nec solum Joannes hujus participationem vocabuli 118.0031B| meretur, sed etiam omnes sacerdotes et ministri Ecclesiae, qui verbum Dei in Ecclesia praedicant, et venturum judicium nuntiant, angelici nominis consortium merebuntur, juxta illud Malachiae: « Labia sacerdotis custodiunt scientiam, et legem requirunt ex ore ejus, quia angelus Domini exercituum est (Malach. II). » Et non solum sacerdotes, sed etiam fideles laici, si juxta modulum scientiae suae bonum quod noverunt, fratribus annuntiaverint, ad angelorum consortium pertinebunt. Quia in ornamento tabernaculi non solum phialae, sed etiam cyathi jussi sunt fieri. Quoniam non solum uberior doctrina Deo accepta est, sed etiam et minima, juxta illud, quod ait in Apocalypsi Joannes: « Qui audit, dicat veni (Apoc. XXII). » Et Apostolus: Spectaculum 118.0031C| facti sumus mundo, angelis atque hominibus (I Cor. IV). Joannes vero viam Domini praeparavit, non lapides tollendo, nec aspera coaequando, sed mentes hominum praeparando, quando annuntiavit, dicens: « Poenitentiam agite, appropinquabit enim regnum coelorum (Matth. III). » Sive viam Domini praeparavit, quando corpora humana baptizando abluit, sed peccata non dimisit: illum praefigurans, qui non solum in aqua, sed etiam in Spiritu sancto erat baptizaturus, et peccata hominibus remissurus.
HOMILIA IV. FERIA QUARTA QUATUOR TEMPORUM. « (LUC. I.) In illo tempore, missus est angelus Gabriel a Deo in civitatem Galilaeae, cui nomen Nazareth, » 118.0031D| et reliqua. Idcirco angeli privatis nominibus censentur, ut signetur per vocabula, etiam in operatione quid valeant. Neque etenim in illa sancta civitate, quam visio Dei omnipotentis plenam scientia perficit, idcirco propria nomina sortiuntur, ne eorum personae sine nominibus sciri non possint, sed cum ad nos aliquid ministraturi veniunt, apud nos etiam nomina a ministeriis trahunt. Ad Mariam ergo virginem Gabriel mittitur, qui Dei fortitudo nominatur. Illum quippe nuntiare veniebat, qui ad debellandas potestates aereas, humilis apparere dignatus est. De quo per Psalmistam dicitur (Psal. XXIII): « Dominus fortis et potens, Dominus potens in praelio. » Et rursum: « Dominus virtutum ipse est rex gloriae. » Per Dei 118.0032A| ergo fortitudinem nuntiandus erat, qui virtutum Dominus et potens in praelio, contra potestates aereas ad bella veniebat. Mensem autem sextum Martium intellige, cujus vigesima et quinta die Dominus noster et conceptus traditur et passus, sicut et in vigesima quinta die mensis Decembris natus. Quod si vel hoc die, ut nonnulli arbitrantur, aequinoctium vernale, vel illo solstitium brumale fieri credatur, convenit utique cum lucis incremento concipi, vel nasci eum, qui illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Joan. I). At si quis ante Dominicae nativitatis et conceptionis tempus lucem vel crescere, vel tenebras superare convicerit, dicimus et nos quia et Joannes tunc ante faciem adventus ejus regnum coelorum evangelizabat, et nunc quoque 118.0032B| praedicatoribus imperatur: « Iter facite ei qui ascendit super occasum (Psal. LXVII). » Cur autem Joannes circa aequinoctium autumnale conceptus, circa solstitium aestivum sit natus, docet ipse qui vel ex sua, vel ex Veteris Testamenti (ut multi autumant) persona loquitur: « Illum oportet crescere, me autem minui (Joan. III). »
« Ad virginem desponsatam viro cui nomen erat Joseph, de domo David, et nomen virginis Maria. » Multas ob causas Salvator non de simplici virgine, sed de desponsata voluit nasci. Primo videlicet, ut per generationem Joseph, cujus Maria cognata erat, Mariae quoque nosceretur origo. Neque enim mos est Scripturae, feminarum genealogiam texere. Nam et de utroque potest intelligi, quod dicitur de 118.0032C| domo David. Deinde, ne velut adultera lapidaretur a Judaeis, malens aliquos de suo ortu, quam de pudore dubitare parentis. Simul et virginibus impudicis occasionem tollens, ne matrem quoque Salvatoris dicerent falsis suspicionibus infamatam. Tertio, ut in Aegyptum fugiens et rediens, haberet solatium viri, qui integerrimae virginitatis custos pariter ac testis exsisteret. Quarto, ne partus ejus diabolo pateret, qui si eum de virgine natum cognosceret, forsitan quasi caeteris hominibus eminentiorem morti tradere timeret. Maria autem Hebraice stella maris, Syriace vero domina vocatur, et merito, quia et totius mundi Dominum, et lucem saeculi meruit generare perennem.
« Et ingressus angelus ad eam, dixit: Ave gratia 118.0032D| plena, Dominus tecum, benedicta tu in mulieribus. » Bene gratia plena vocatur, quae nimirum gratiam quam nulla alia meruerat assequitur, ut ipsum videlicet gratiae conciperet et gigneret auctorem.
« Quae cum audisset, turbata est in sermone ejus, et cogitabat qualis esset ista salutatio. » Disce virginem moribus, disce virginem verecundia, disce virginem oraculo, disce mysterio. Trepidare virginum est, et ad omnes viri ingressus pavere, omnes viri affatus vereri. Discant mulieres propositum pudoris, imitari solam in penetralibus, quam nemo virorum videret, solus angelus reperiens, solam sine comite, solam sine teste, ne quo degeneri depravaretur 118.0033A| affectu, ab angelo salutatur. Disce, virgo, verborum vitare lasciviam. Maria etiam salutationem angeli verebatur. Erat tamen cogitans, inquit, qualis esset ista salutatio (Luc. I). Et ideo cum verecundia, quia pavebat; cum prudentia, quia benedictionis novam formulam mirabatur, quae nusquam lecta est, nusquam ante comperta.
« Et ait angelus: Ne timeas, Maria; invenisti enim gratiam apud Dominum. » Quia salutatione insolita, utpote quae ei soli servabatur, ut viderat turbatam, quasi familiarius notam vocans ex nomine, ne timere debeat, jubet. Et quia gratia plenam vocaverat, eamdem gratiam et astruit plenius, et uberius explicat, dicens:
« Ecce concipies in utero, et paries filium, et 118.0033B| vocabis nomen ejus Jesum. » Jesus salvator sive salutaris interpretatur. Cujus sacramentum nominis alloquens Joseph angelus, exposuit: ipse enim (inquiens) salvum faciet populum suum a peccatis eorum. Non ait populum Israel, sed populum suum, hoc est, in unitatem fidei ex praeputio et circumcisione vocatum. Quibus ex diversa parte congregatis, fieret unum ovile et unus pastor (Joan. X).
« Hic erit magnus, et Filius Altissimi vocabitur, et dabit ei Dominus Deus sedem David patris ejus. » Dictum est et de Joanne, quia erit magnus, sed quasi homo magnus: hic, quasi Deus magnus. Ille enim magnus coram Domino, hic autem erit magnus, inquit, et Filius Altissimi vocabitur. Idem ergo Filius Altissimi, qui in utero virginali conceptus 118.0033C| et natus est, idem homo in tempore creatus ex matre, qui Deus est ante tempora natus ex Patre. Si autem idem homo, qui Deus est, omittat Nestorius tantum hominem dicere ex virgine natum, et hunc a verbo Dei non in unitatem personae, sed in societate, inseparabilem esse receptum. Alioquin non unum Christum verum Deum et hominem, sed duos (quod dici nefas est) asserere, ac per hoc non Trinitatem, sed quaternitatem praedicare convincitur. Catholica autem fides, sicut unumquemlibet hominem carnem et animam, ita hominem et Verbum unum Christum rectissime confitetur. Juxta quod et angeli verba significant, quae dandam illi sedem David patris ejus asseverant. Qui enim eumdem ipsum Patrem haberet David, quem Filium Altissimi vocari 118.0033D| pronuntiat, in duabus utique naturis, unam Christi personam demonstrat. Accepit autem sedem David, ut nimirum gentem, cui David quondam et filii ejus temporalis regni gubernacula praebuerunt, ipse perpetuum vocaret ad regnum, quod eis paratum est ab origine mundi.
« Et regnabit in domo Jacob in aeternum, et regni ejus non erit finis. » Et Isaias ait: « Multiplicabitur ejus imperium, et pacis non erit finis. Super solium David, et super regnum ejus sedebit, ut confirmet illud, et corroboret in judicio et justitia (Isa. IX). » Non dixit in acquisitione gloriae, gazarumque terrestrium, non in victoria gentium plurimarum, urbiumque debellatione superbarum, sed 118.0034A| in judicio et justitia. Per haec enim regnum Christi, et in singulis quibusque fidelibus, et in universa per orbem multiplicatur pariter et confirmatur Ecclesia. Domum namque Jacob, totam Ecclesiam dicit, quae vel de bona radice nata, vel cum oleaster esset, merito tamen fidei in bonam est inserta olivam: quam post triumphum passionis alloquens Salvator ait: « Qui timetis Dominum, laudate eum, universum semen Jacob magnificate eum (Psal. XVI). » Non autem ideo futuri temporis verbo magnus exiturus Jesus, Filius Altissimi vocandus, sceptrum David accepturus, et in domo Jacob regnaturus asseritur, quia, juxta quod haeretici sapiunt, atque a veritate desipiunt, Christus ante Mariam non fuerit: sed quia homo assumptus in Deum, clarificatus est ea claritate, quam Verbum Dei habuit, priusquam mundus esset, 118.0034B| apud Patrem. Hoc est, ut idem filii nomen eamdem Christi personam, homo cum Deo plenus gratia et veritate sortiretur.
« Dixit autem Maria ad angelum: Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco? » Propositum suae mentis reverenter exposuit, vitam videlicet virginalem se ducere decrevisse. Quae quia prima feminarum tantae servituti se mancipare curavit, jure singulari prae caeteris feminis beatitate meruit excellere. « Quomodo, inquit fiet istud? » Non ait, unde hoc sciam? sed quomodo, inquit, fiet, quoniam virum non cognosco? » Ordinem videlicet obsequii cui subdatur, inquirens, non autem signum cui credat, flagitans. Neque enim decebat electam generatura Deum virginem, dubiam diffidentia, sed prudentia 118.0034C| cautam exsistere: quia nec facile poterat homo nosse mysterium, quod in Deo manebat a saeculis absconditum. Quia ergo legerat: « Ecce virgo in utero habebit, et pariet filium (Isa. VII), » sed quomodo id fieri posset non legerat, sciscitabatur ab angelo, quod in propheta non invenit.
« Et respondens angelus, dixit ei: Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi. » Non virili, inquit, quod non cognoscis, semine, sed Spiritus sancti, quo impleris, opere concipies. Erit in te conceptio, libido non erit concupiscentiae. Non erit aestus, ubi umbram faciet Spiritus sanctus. Verum in eo quod ait: « Et virtus Altissimi 118.0034D| obumbrabit tibi, » potest etiam incarnati Salvatoris utraque natura designari. Umbra quippe a lumine solet et corpore formari, et cui obumbratur, lumine quidem vel calore solis, quantum sufficit, reficitur, sed si ipse solis ardor perferri nequeat, interposita vel nubecula levi, quolibet alio corpore temperatur. Beata igitur Virgo, quia quasi purus homo omnem plenitudinem divinitatis corporaliter capere nequibat, virtus ei Altissimi obumbravit, id est incorporea lux divinitatis, corpus in ea suscepit humanitatis. De quo pulchre propheta: « Ecce Dominus, inquit, ascendet super nubem levem, et ingredietur Aegyptum (Isa. XIX), » quod est dicere: Ecce Verbum Dei Patri coaeternum, lumenque de 118.0035A| lumine ante saecula natum, carnem in fine saeculorum, atque animam nullo peccati pondere gravatam suscipiet, et de utero virginali tanquam sponsus de thalamo suo procedet in mundum.
« Ideoque et quod nascetur ex te Sanctum, vocabitur Filius Dei. » Ad distinctionem nostrae sanctitatis, Jesus singulariter sanctus nasciturus asseritur. Nos quippe etsi sancti efficimur, non tamen nascimur: quia ipsa naturae corruptibilis conditione constringimur, ut merito cum Propheta gementes singuli dicamus: « Ecce in iniquitatibus conceptus sum, et in delictis peperit me mater mea (Psal. I.). » Ille autem solus veraciter sanctus est, qui ut ipsam conditionem naturae corruptibilis vinceret, ex commistione carnalis copulae conceptus non est. « Sanctum, inquit, 118.0035B| vocabitur Filius Dei. » Quid ad hoc dicis, Nestoriane, qui beatam Mariam Dei negas esse genitricem, aptam niteris impugnare veritatem? Ecce dixit Deum superventurum, Dei Filium nasciturum. Quomodo ergo aut Dei Filius Deus non est, aut quae Deum edidit, quomodo Θεοτόκος, id est Dei Genitrix non esse potest?
« Et ecce Elisabeth cognata tua, et ipsa concepit filium in senectute sua. Et hic mensis est sextus illi quae vocatur sterilis, quia non erit impossibile apud Deum omne verbum. » Ne virgo se parere posse diffidat, accepit exemplum anus sterilis pariturae, ut discat omnia Deo possibilia, etiam quae naturae ordini videntur esse contraria. Si quem vero movet, quomodo beatae Mariae cognatam dicat Elisabeth, 118.0035C| cum haec de domo David, illa de filiabus Aaron originem duxerat, animadvertat proavos earum liberis invicem nuptum traditis, utraque tribum potuisse conjungere. Cui si haec expositio forte non sufficeret contentiose insistenti, quasi hoc contra interdictum legis fieri nequiverit, legat Exodum, ubi scriptum est: « Accepit autem Aaron uxorem Elisabeth, filii Aminadab, sororem Naason, quae peperit ei Nadab, Abiu, Eleazar, et Ithamar (Exod. VI). » Videatque ante edictum legis superna provisione sacerdotalem regali jam junctam fuisse progeniem, ut videlicet Dominus Jesus Christus, qui secundum carnem verus rex et sacerdos erat futurus, ipsam quoque carnem de utraque, David scilicet et Aaron, stirpe susciperet. Unde et in hac utraque 118.0035D| tribu chrisma per legem mysticum celebratur, Christi nimirum nominis pariter et generationis praenuntium: et ipse David domum Dei ingrediens, panem sanctum et gladium quasi rex et sacerdos accepit, illum videlicet de suo semine venturum praefigurans, qui et pro vestra libertate regis jure pugnaret, et pro vestra libertatis absolutione panem suae carnis offerret.
« Dixit autem Maria: Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum verbum tuum. » Quanta cum devotione humilitas, quae et angeli promissum optat impleri, et seipsam quae mater eligitur, nuncupat ancillam, apertissime insinuans quia nihil sibi meriti vindicet in eo, quod Domini jussis obsecundet. 118.0036A| Fiat, inquit, sine viri semine conceptus in virgine, nascatur de Spiritu sancto integra caro. Sanctum quod nascitur de homine matre, sine homine patre, vocetur Dei Filius.
HOMILIA V. FERIA SEXTA QUATUOR TEMPORUM. (LUC. I.) « In illo tempore, exsurgens Maria, abiit in montana cum festinatione in civitatem Judae, et reliqua. » Accepto Virginis consensu, mox angelus coelestia repetit: illa petit montana, festinat invisere Elisabeth, non quasi incredula de oraculo, vel dubia de exemplo: sed ut laeta pro voto, religiosa pro officio, typicum pariter exemplum tribuens, quod omnis anima quae verbum Dei mente conceperit, virtutum 118.0036B| celsa statim cacumina gressu conscendat amoris, quatenus civitatem Judae, id est confessionis et laudis, arcem penetrare, et usque ad perfectionem fidei, spei et charitatis, quasi tribus in ea mensibus valeat commorari.
« Et intravit in domum Zachariae, et salutavit Elisabeth. » Disce, virgo, humilitatem Mariae, ut et corpore casta, et pectore possis esse devota. Visitat junior seniorem, salutat virgo uxorem. Decet enim ut quo castior virgo, eo sit humilior: et senioribus honorem deferens, habitum castitatis praeconia commendet humilitatis. Aliter: Maria ad Elisabeth, Dominus ad Joannem. Haec, ut Spiritu sancto repleatur, illius ut baptismo consecretur. Majorumque humiliatio, minorum est utique exaltatio. 118.0036C| Denique sequitur:
« Et factum est ut audivit salutationem Mariae Elisabeth, exsultavit infans in utero ejus. Et repleta est Spiritu sancto Elisabeth. » Vide distinctionem, singulorumque verborum proprietates. Vocem prior Elisabeth audivit, sed Joannes prior gratiam sensit: illa naturae ordinem audivit, iste exsultavit ratione mysterii: illa Mariae, iste Domini sensit adventum. Istae gratiam loquuntur, illi intus operantur pietatis mysterium, antequam maternis adoriuntur profectibus, duplicique miraculo prophetant matres spiritu parvulorum. Exsultavit infans, et repleta est mater. Non prius mater repleta, quam filius. Sed cum filius esset repletus Spiritu sancto, replevit et matrem.
118.0036D| « Et exclamavit voce magna, et dixit: Benedicta tu inter mulieres, et benedictus fructus ventris tui. » Notandum quod praemissam de Christo prophetiam, non rerum tantum miraculis, sed et verborum proprietate complectitur. Iste est enim fructus, qui David patriarchae sub jurejurando promittitur: « De fructu ventris tui ponam super sedem tuam (Psal. CXXXI). » Simulque intuendum, quod eadem voce Maria ab Elisabeth, qua a Gabriel, benedicitur, quatenus et angelis et hominibus veneranda, et cunctis merito feminis praeferenda monstretur.
« Et unde hoc mihi, ut veniat mater Domini mei ad me? » Non quasi nescia perquirit, quod nimirum 118.0037A| sancti Spiritus esse cognoscitur, se videlicet a matre Domini ad pignoris sui perfectum salutari: sed miraculi novitate perculsa, non hoc sui muneris, sed muneris fatetur esse divini.
« Ecce enim ut facta est vox salutationis tuae in auribus meis, exsultavit in gaudio infans in utero meo. » Erubescebat Elisabeth onus parientis, quandiu nesciebat mysterium religionis. Sed quae occultabat se, quia conceperat filium, jactare se coepit, quia generabat prophetam. Et quae ante erubescebat, benedicit: et quae dubitabat ante, firmatur. « Ecce enim, inquit, ut vox salutationis tuae facta est in auribus meis, exsultavit in gaudio infans in utero meo. » Itaque magna voce clamavit, ubi Domini sensit adventum, quia religiosum credidit partum, 118.0037B| ubi prophetae ortus, non affectate fidem generationis adscisceret.
« Et beata quae credidisti, quoniam perficientur ea quae dicta sunt tibi a Domino. » Vides non dubitasse Mariam, sed credidisse, et ideo fructum fidei consecutam. Beata, inquit, quae credidisti, et vere beata, quae sacerdote praestantior, cum sacerdos negasset, virgo correxit et pignore. Pariterque notandum, quanta Elisabeth animum gratia, Maria intrante, ditavit, quam simul de praeterito, praesenti atque futuro, prophetiae spiritus illustravit. Dicens enim: « Quae credidisti beata, » aperte indicat, quia verba angeli, quae dicta ad Mariam fuerant, per Spiritum agnovit. Atque subjungens: « Perficientur ea quae dicta sunt tibi a Domino, » quae etiam eam in 118.0037C| futuro sequerentur praevidit. Matrem vero Domini sui nominans, quia Redemptorem humani generis in utero portaret, intellexit.
« Et ait Maria: Magnificat anima mea Dominum. Et exsultavit spiritus meus in Deo salutari meo. » Tanto, inquit, me Dominus tamque inaudito munere sublimavit, quod non ullo linguae officio explicari, sed ipso vix intimi pectoris affectu valeat comprehendi. Et ideo totas animi vires in agendis gratiarum laudibus offero, totum in contemplandam magnitudinem ejus cui non est finis, quidquid vivo, sentio, discerno, gratulanter impendo. Quia et ejusdem Jesu, id est salutaris spiritus meus aeterna divinitate laetatur, cujus mea caro temporali conceptione foetatur. Cui simile est illud Psalmistae: « Anima autem mea 118.0037D| exsultabit in Domino, et delectabitur super salutari ejus (Psal. XXXIV). » Et ipse enim Patrem Filiumque pari venerabatur amore.
« Quia respexit humilitatem ancillae suae, ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes. » Cujus humilitas respicitur, recte beata ab hominibus cognominanda gratulatur: sicut econtrario, cujus superbia despecta condemnatur, Evae, id est vae, sive calamitatis nomine mulctata tabescit. Decebat enim ut, sicut per superbiam primae parentis nostrae mors in mundum intravit, ita denuo per humilitatem Mariae introitus panderetur vitae.
« Quia fecit mihi magna qui potens est; et sanctum nomen ejus. » Ad initium carminis respicit 118.0038A| ubi dictum est: « Magnificat anima mea Dominum. » Sola quippe anima illa, cui Dominus magna facere dignatur, dignis eum praeconiis magnificare, et ad consortes ejusdem voti ac propositi potest cohortando dicere: « Magnificate Dominum mecum, et exaltemus nomen ejus in invicem (Psal. XXXIII). » Nam qui Dominum, quem cognovit, quantum in se est, magnificare et nomen ejus sanctificare contempserit, minimus vocabitur in regno coelorum. Sanctum autem nomen ejus vocatur, quia singularis culmine potentiae transcendit omnem creaturam, atque ab universis quae fecit, longe segregatur. Quod graeca locutione melius intelligitur, in qua ipsum verbum quod dicitur ἅγιον quasi extra terram esse significat. Cujus etiam nos imitatione, pro modulo 118.0038B| nostro segregari, praecipimur, ab omnibus qui non sunt sancti, nec Deo dicati, dicente Domino: « Sancti estote, quia ego sanctus sum (Lev. XX). » Quicunque enim se consecraverit, merito extra mundum videbitur. Potest enim et ipse dicere: Super terram ambulantes, conversationem in coelis habemus.
« Et misericordia ejus in progenie et progenies timentibus eum. » A specialibus se donis ad generalia Dei judicia convertens, totius humani generis statum describit. Et quid superbi, quid humiles mereantur, quid filii Adae per liberum arbitrium, quid filii Dei sive per gratiam, alterius versibus explicat. Non ergo, inquit, soli mihi fecit magna, qui potens est, sed in omni gente et progenie, qui timet eum, et operatur justitiam, acceptus est illi.
118.0038C| « Fecit potentiam in brachio suo, dispersit superbos mente cordis sui. » In brachio suo, in ipso Dei Filio significat. Non quod Pater figura determinetur carnis humanae, eique Filius tanquam membrum corporis adhaereat, sed quia omnia per ipsum facta sunt, ideo brachium Domini dictus est. Sicut enim tuum brachium per quod operaris, sic Dei brachium dictum est ejus verbum, per quod verbum operatus est mundum. Cur enim homo brachium, ut aliquid operetur, extendit, nisi quia non continuo fit quod dixerit? Si autem tanta potestate praevaleret, ut sine ullo motu corporis sui quod diceret fieret, brachium ejus verbum ejus esset. Cum ergo audivimus brachium Dei Patris esse Dei Filium, non nobis obstrepat consuetudo carnalis, sed quantum illo donante 118.0038D| possimus Dei virtutem, et Dei sapientiam cogitemus, per quem facta sunt omnia.
« Deposuit potentes de sede, et exaltavit humiles. Esurientes implevit bonis, et divites dimisit inanes. » Quod dixit in brachio suo, et quod praemisit in progenies et progenies, his quoque proximis per singula commota est adnectendum versiculis, quia videlicet per omnes saeculi generationes, et perire superbi, et humiles exaltari, pia justaque divinae potentiae dispensatione non cessant.
« Suscepit Israel puerum suum, memorare misericordiae suae. » Pulchre puerum Domini appellat Israel, qui ab eo sit ad salvandum susceptus, obedientem videlicet et humilem, juxta quod Oseae dicit: 118.0039A| « Quia puer Israel, et dilexi eum (Ose. XI). » Nam qui contemnit humiliari, non potest utique salvari, nec dicere cum propheta: « Ecce enim Deus adjuvat me, et Dominus susceptor est animae meae (Psal. LIII). » -- « Quicunque autem humiliaverit se sicut parvulus, hic est major in regno coelorum (Matth. XVIII). »
« Sicut locutus est ad patres nostros, Abraham et semini ejus in saecula. » Semen Abrahae non carnale, sed spiritale significat, id est, non tantum carne progenitos, sed sive in circumcisione, seu in praeputio, fidei illius sequentes vestigia. Nam et ipse in praeputio positus credidit, reputatumque est ei ad justitiam, atque ejusdem fidei signaculum circumcisionem accepit, ut sic utriusque populi pater fieret 118.0039B| per fidem, juxta quod Apostolus ad Romanos plenissime disserit. Adventus ergo Salvatoris, Abrahae est et semini ejus promissus in saecula, hoc est, filiis promissionis, quibus dicitur: « Si autem vos Christi, ergo Abrahae semen estis, secundum promissionem haeredes (Gal. III). » Bene autem vel Domini vel Joannis exortum matres prophetando praeveniunt, ut sicut peccatum a mulieribus coepit, ita etiam a mulieribus bona incipiant. Et quae per unius deceptionem periit, duabus certatim praeconantibus mundo vita reddatur.
HOMILIA VI. SABBATO QUATUOR TEMPORUM. (Luc. III.) « In illo tempore, anno quinto decimo 118.0039C| imperii Tiberii Caesaris, procurante Pontio Pilato Judaeam, tetrarcha autem Galilaeae Herode, Philippo autem fratre ejus tetrarcha Ituraeae et Trachonitidis regionis, et Lysania Abilenae tetrarcha, » et reliqua. Herodes, Philippus, et Lysania, qui cum Pilato praeside Romano Judaeam regebant, filii sunt Herodis, illius sub quo Dominus natus est. Inter quos et ipsum Herodem Archelaus frater eorum decem annis regnavit. Qui a Judaeis ob intolerabilem animi ferocitatem apud Augustum criminatus, aeterno apud Viennam disperiit exsilio. Regnum vero Judaeae quo minus validum fieret, idem Augustus per tetrarchias scindere curavit. Porro Pilatus duodecimo anno Tiberii Caesaris in Judaeam missus, procurationem suscepit gentis, atque inibi per decem 118.0039D| continuos annos, usque ad ipsum pene finem Tiberii perduravit.
« Sub principibus sacerdotum Anna et Caipha, factum est verbum Domini super Joannem Zachariae filium in deserto. » Ambo quidem, incipiente praedicatione Joannis, id est Annas et Caiphas, principes fuere sacerdotum, sed Annas illum annum, Caiphas vero illum, quo Dominus crucem ascendit, administrabat; et quidem tribus aliis in medio pontificatu perfunctis, verum his maxime, qui ad Domini passionem pertinerent, ab Evangelista commemoratis. Legalibus namque tunc praeceptis vi et ambitu cessantibus, nulli pontificatus honor vitae vel generis merito reddebatur: sed Romana potestate aliis nunc, item et aliis 118.0040A| summi sacerdotii honor praestabatur. Denique Josephus refert in hunc modum, dicens: Valerius Gratus, Anna sacerdotio deturbato, Ismaelem pontificem designavit, filium Bassi. Sed et hunc non multo post abjiciens, Eleazarum Ananiae pontificis filium pontificatui subrogavit. Post annum vero etiam hunc arcet officio. Octavianus imperator regnavit annis quinquaginta sex, et Simoni cuidam Canifi filio pontificatus tradidit ministerium. Quo non amplius et ipse quam unius anni uni spatio perfunctus, Josephum Josephum cui et Caiphas nomen fuit, accepit successorem. Ac per hoc omne tempus quo Dominus noster in terris docuisse describitur, intra quadriennii spatio coarctatur, in quo quatuor istae (quas Josephus memorat) successiones pontificum describuntur, vix unoquoque 118.0040B| per annos singulos ministrante. Quia ergo Joannes illum praedicare veniebat, qui et ex Judaea quosdam, et multos ex gentibus redempturus erat, per regem gentium, et principes Judaeorum praedicationis ejus tempora designantur. Quia autem gentilitas colligenda erat, et Judaea pro culpa perfidiae dispergenda, ipse quoque descriptio terreni principatus ostendit. Quoniam et in Romana republica unus praefuisse describitur, et in Judaeae regno per quartam partem plurimi principabantur. Voce enim nostri Redemptoris dicitur: « Omne regnum in seipso divisum, desolabitur (Luc. XI). » Liquet ergo quod ad finem regni Judaea pervenerat, quae tot regibus divisa subjacebat. Apte quoque non solum quibus regibus, sed quibus etiam sacerdotibus actum sit, demonstratur: ut quia illum 118.0040C| Joannes Baptista praedicaret, qui simul rex et sacerdos exsisteret. Lucas Evangelista praedicationis ejus tempora, per regnum et sacerdotium designavit.
« Et venit in omnem regionem Jordanis, praedicans baptismum poenitentiae, in remissionem peccatorum. » Cunctis legentibus liquet, quia Joannes baptismum poenitentiae non solum praedicavit, verum etiam quibusdam dedit, sed tamen baptismum suum in remissionem peccatorum dare non potuit. Remissio etenim peccatorum, in solo vobis baptismo Christi tribuitur. Notandum itaque quod dicitur, praedicans baptismum poenitentiae in remissionem peccatorum, quoniam baptismum quod peccata solveret, quia dare non poterat, praedicebat. Ut sicut incarnatum Verbum Patris praecurrebat verbo praedicationis, ita 118.0040D| baptismum poenitentiae quo peccata solvi non possunt.
« Sicut scriptum est in libro sermonum Isaiae prophetae (Isai. XL): Vox clamantis in deserto, parate viam Domini, rectas facite semitas Dei nostri. » Idem vero Joannes Baptista requisitus quis esset, respondit: « Ego vox clamantis in deserto. » Qui ideo vox a propheta vocatus est, quia Verbum praeibat. Qui etiam in desertum clamat, quia derelictae ac destitutae Judaeae solatium redemptionis annuntiat. Quid autem clamaret, aperitur cum subditur: « Parate viam Domini, rectas facite semitas ejus. » Omnis qui fidem rectam et bona opera praedicat, qui aliud quam venienti Domino ad corda audientium 118.0041A| viam parat, ut hanc vis gratiae penetret, lumen veritatis illustret. Ut rectas Deo semitas faciat, dum mundas in animo cogitationes per sermonem bonae praedicationis format?
« Omnis vallis implebitur, et omnis mons et collis humiliabitur. » Quid hoc loco vallium nomine, nisi humiles? quid montium et collium, nisi superbi homines designantur? In adventu igitur Redemptoris valles impletae, montes vero et colles humiliati sunt, quia juxta ejus vocem « omnis qui se exaltat, humiliabitur: et qui se humiliat, exaltabitur (Luc. XVIII). » Vallis etenim impleta crescit, mons autem et collis humiliatus decrescit. Quia nimirum in fide Mediatoris Dei et hominum, hominis Jesu Christi, et gentilitas plenitudinem gratiae accepit, et Judaea per 118.0041B| errorem perfidiae, hoc unde tumebat, perdidit. « Et erunt prava in directa, et aspera in vias planas. » Prava in directa fiunt, cum malorum corda per injustitiam detorta, ad justitiae regulam diriguntur. Et aspera in vias planas mutantur, cum immites atque iracundiae mentes, per infusionem supernae gratiae, ad lenitatem mansuetudinis redeunt. Quando enim verbum veritatis ab iracunda mente non recipitur, quasi asperitas itineris gressum pergentis repellit. Sed cum iracunda, per acceptam mansuetudinis gratiam, correptionis vel exhortationis verbum recipit, ibi planam viam praedicator invenit, ubi prius pro asperitate itineris pergere, id est praedicationis gressum ponere non valebat.
« Et videbit omnis caro salutare Dei. » Quia omnis 118.0041C| caro accipitur omnis homo, « salutare Dei, » videlicet Christum, in hac vita omnis homo videre non potuit. Ubi ergo in hac sententia propheta prophetiae oculum nisi ad extremum judicii diem tendit? ubi cum apertis coelis, ministrantibus angelis, consedentibus apostolis, in sede majestatis suae Christus apparuerit, omnes hunc et electi et reprobi pariter videbunt, ut et justi de munere retributionis sine fine gaudeant, et injusti in ultione suplicii in perpetuum gemant.
HOMILIA VII. DOMINICA QUARTA ADVENTUS. (JOAN. I.) « In illo tempore, miserunt Judaei ab Hierosolymis sacerdotes et levitas ad Joannem, ut interrogarent eum: Tu quis es? » et reliqua. Potest 118.0041D| movere ad investigandum, quare Judaei ab Hierosolymis sacerdotes et levitas mittentes ad Joannem, tam sollicite et studiose requirerent eum, dicentes: « Tu quis es? » Sed ad haec facilis et vera patet responsio, quia vulgata res erat apud Judaeos in frequentatione legis, ut illud Moysi: « Prophetam suscitabit vobis Deus de fratribus vestris, tanquam me: ipsum audietis, juxta omnia quae locutus fuerit vobis (Deut. XVIII). » Et ex oraculis prophetarum manifestatum, quod Christus esset in mundum venturus, et novam doctrinam praedicaturus; et ideo quia audierant Joannem per repromissionem angelicam de sene patre et sterili matre esse natum, audierant in ejus nativitate linguam patris solutam, videbantque juvenem 118.0042A| deserta sectantem, et inauditam prius poenitentiam in remissionem peccatorum, vel doctrinam praedicantem, miram abstinentiam conservantem, baptismum quoque non solum docentem, sed etiam dantem: aestimaverunt apud semetipsos, quod ipse esset Christus, qui eis fuerat promissus; et ideo miserunt ab Hierosolymis sacerdotes et levitas ad Joannem, ut interrogarent eum: « Tu quis es? » Quod enim hac suspicione permoti, ad eum interrogandum miserint, alius evangelista Lucas scilicet manifeste declarat, dicens: « Existimante autem populo, et cogitantibus omnibus in cordibus suis de Joanne, ne forte ipse esset Christus (Luc. III). »
« Miserunt ab Hierosolymis sacerdotes et levitas, ut interrogarent eum: Tu quis es? » Sed veritatis 118.0042B| praeco quid de se dicat, audiamus.
« Et confessus est, et non negavit, et confessus est, Quia non sum ego Christus. » Si quaeras quid confessus est, et quid non negavit: confessus est quod non erat, non negavit quod erat. Confessus est se non esse Christum, sed non negavit se praecursorem Christi. Confessus est se non esse judicem, sed non negavit praeconem se esse judicis. Confessus est non se esse sponsum, sed se non negavit amicum sponsi. Confessus est non se esse verbum, non se negavit esse vocem. Elegit enim solide subsistere in se, ne humana opinione inaniter raperetur super se. Magis enim voluit humilis inter membra Christi numerari, quam ejus nomen immeritus usurpare, et ab ipso corpore Christi abscindi. Quia cum eum magnum 118.0042C| alii putarent, ipse parvum se aestimavit. Aliis enim magna de se aestimantibus, ipse de se minima sensit, conservans illud quod Scriptura dicit: « Quanto magnus es, humilia te in omnibus, et coram Deo invenies gratiam (Eccle. III). »
« Et interrogaverunt eum: Quid ergo? Elias es tu? Qui dicit: Non sum. » Et de persona ideo Joannem interrogabant, quia in oraculo Malachiae prophetae, Eliae adventum promissum habebant, Domino dicente: « Ecce ego mittam vobis Eliam Thesbiten, qui convertet corda patrum in filios, et corda filiorum ad patres eorum (Malach. IV). » Sed quod de secundo adventu Domini praedictum erat, illi de primo dictum arbitrantes, confitente Joanne, quod non esset Christus, interrogaverunt eum, dicentes: 118.0042D| « Quid ergo? Elias es tu? Qui dicit: Non sum. » Ex cujus responsione non parva nobis quaestio oritur, si aliam Evangelii lectionem ad memoriam reducamus. Legimus enim alibi, quod requisitus Dominus a discipulis de adventu Eliae, respondit: « Elias jam venit, et non cognoverunt eum, sed fecerunt in eum quaecunque voluerunt. Et si vultis scire, Joannes ipse est Elias (Matth. XI, XVII). » Cum ergo Dominus dicat, Joannes ipse est Elias, quare Joannes interrogatus dicit, Non sum Elias? Nihil magis dissonum videri potest, quam esse, et non sum. Nunquid aliud veritas sentit, et aliud praecursor et propheta veritatis? Nunquid aliud judex nuntiat, et aliud praeco clamat? Non. An simul Elias 118.0043A| et Joannes esse poterat? Sed utrumque quomodo verum sit, cito cognoscimus, si verba angeli, quibus ad Zachariam locutus est cum Joannem nasciturum praediceret, ad memoriam reducamus. Ait enim inter caetera: « Ipse praeibit ante illum in spiritu et virtute Eliae (Luc. I). » Ex quibus verbis ostenditur, quia Joannes in persona Elias non erat, in spiritu autem Elias erat. Quia sicut Elias adventum Domini secundum praecessurus est, quando venturus est judicare mundum: sic Joannes adventum Domini primum praecessit, quando venit redimere mundum. Et sicut ille praeco futurus est Judicis, ita iste praecursor factus est Redemptoris. Et ideo quod Dominus dicit de spiritu, hoc Joannes denegat de persona. Et quod Joannes de persona negat, hoc Dominus de 118.0043B| spiritu affirmat. Quamvis igitur tempore fuissent divisi, tamen spiritu fuerunt uniti. Et quia Dominus spiritualibus discipulis loquebatur, quibus datum erat nosse mysterium regni Dei, dignum erat ut spiritualem de Joanne sententiam proferret, dicens: « Joannes ipse est Elias. » Joannes vero requisitus a Judaeis, qui tantum litteram, non autem spiritum, pensare noverant, dignum fuit ut non de spiritu, sed de sua persona diceret: « Non sum Elias. » Denique si quis amborum praeconum actionem diligenter inspiciat, unum eumdemque spiritum, in utrisque operatum, intelligit. Elias namque in deserto fuit, similiter et Joannes. Elias quadraginta diebus et noctibus jejunavit (III. Reg. XIX), et Joannes inauditam prius abstinentiam tenuit: quia locustas et mel silvestre 118.0043C| comedit (Marc. I). Elias zonam pelliceam habuit circa lumbos (IV Reg. I), similiter et Joannes (Matth. III). Elias Jordanem fluvium pallio divisit (IV Reg. XIX), et Joannes in Jordane fluvio baptizavit (Joan. I). Elias persecutionem ab Achab rege et impiissima regina Jezabel passus est (III Reg. XIX), et Joannes ab Herode propter Herodiadem capite truncatus est (Marc. VI). « Propheta es tu? Et respondit: Non. » Ideo autem Joannes prophetam se esse negavit, quia plus quam prophetam se esse intellexit. Prophetae enim officium est ventura praedicere, non autem demonstrare. Ergo Joannes plusquam propheta fuit, quia eum quem venturum praedixit, etiam venisse digito demonstravit, dicens: « Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi (Joan. I). » 118.0043D| Sed sacerdotes et levitae, qui ad Joannem missi fuerant, adhuc diligentius quis sit inquirunt, dicentes:
« Quis ergo es, ut responsum demus his qui miserunt nos? quid dicis de teipso? » Sed ille qui se Christum negaverat, qui se neque Eliam neque prophetam esse dixerat, quid de se sentiat, aperit cum subjungit:
« Ego vox clamantis in deserto. » Pulchre se Joannes vocem dixit, quia verbum praeibat. In humana enim locutione vox praecedit, et postmodum verbum sequitur: quia non poterit verbum formari, nisi prius vox sonuerit. Recte ergo Joannes se vocem fatetur, quia verbum praeibat, illud scilicet de quo Joannes evangelista dicit: « In principio erat Verbum, et Verbum 118.0044A| erat apud Deum et Deus erat Verbum (Joan. I). » Et iterum: « Verbum caro factum est, et habitavit in nobis (Ibid.). » Ne enim Domino apparente humana caecitas in ejus claritate subito offenderet, missus est Joannes ante Dominum quasi lucerna ante solem, vox ante verbum, praeco ante judicem, ut scilicet per ejus praedicationem corda hominum ad videndum Deum praepararentur, sicut per Joannem evangelistam dictum est: « Fuit homo missus a Deo, cui nomen Joannes erat. Hic venit in testimonium, ut testimonium perhiberet de lumine, ut omnes crederent per illum. Non erat ille lux, sed ut testimonium perhiberet de lumine. » Clamabat ergo Joannes in deserto, id est in Judaeorum populo. Quia enim desertum dicitur derelictum, recte deserti nomine Judaeorum censetur 118.0044B| populus, qui derelinquens Dominum, derelictus est ab eo, sicut eis alibi Dominus exprobrat, dicens: « Ecce relinquetur domus vestra deserta (Luc. XV). » In hoc ergo deserto Joannes clamabat, cum peccantibus poenitentiam praedicabat, dicens: « Genimina viperarum, quis ostendit vobis fugere a ventura ira? facite ergo fructus dignos poenitentiae (Luc. III). » Sed adhuc quid clamaverit, audiamus: « Dirigite viam Domini, sicut dixit Isaias propheta. » Via enim Domini ad cor dirigitur, cum ad praecepta Dei audienda cor humiliter inclinatur. Aliter: Via Domini ad cor dirigitur, cum bonum quod cor intelligit, manus operatur. Sed doctor quilibet in exemplo Joannis dirigit viam Domini, quando declinare a malo, et facere bonum persuadet, ut videlicet mundato aditu 118.0044C| cordis, illum habitatorem habere possit qui dicit: « Ecce ego sto ad ostium et pulso. Si quis aparuerit mihi, intrabo ad illum, et coenabo cum illo, et ille mecum (Apoc. III). » Taliter igitur nobis viam Domini praeparantibus, Jesus ad cor nostrum per fidem venire dignabitur, sicut ipse ait in Evangelio: « Si quis diligit me, sermonem meum servabit, et Pater meus diliget eum, et ad eum veniemus, et mansionem apud eum faciemus (Joan. XIV). » Unde per Psalmistam praedicatoribus dicitur: « Iter facite ei qui ascendit super occasum: Dominus nomen illi (Psal. LXVII). » Sed quia sacerdotes et levitae magis reprehendendi studio quam discendi voto Joannem interrogabant, tacite evangelista manifestare curavit, cum adjunxit:
118.0044D| « Et qui missi fuerant, erant ex pharisaeis. » Ac si diceret: Illi Joannem de suis actibus requirebant, qui magis solebant doctrinam invidere, quam imitari.
« Et interrogaverunt eum et dixerunt ei. » Sed hi qui missi fuerant, quia de persona responsum acceperant, etiam de ministerio inquisitionem faciebant dicentes: « Quid ergo baptizas, si tu non es Christus, neque Elias, neque propheta? » Ac si dicerent: Cujus auctoritatis es, ut novam doctrinam audeas docere, et inauditum prius hominibus baptismum dare, cum tu non sis Christus, neque Elias, neque propheta? Et quia, secundum apostoli Petri sententiam (I Petr. III), parati semper esse debemus, ad reddendam rationem omni poscenti, de ea quae in 118.0045A| nobis est fide, percontatus Joannes cur baptizaret, respondit dicens:
« Ego baptizo in aqua. » Ubi notandum quia in aqua se baptizare dixit, non in Spiritu, quia corpora abluebat, sed peccata non dimittebat. De quo scriptum est: « Erat Joannes in deserto praedicans baptismum poenitentiae (Marc. I). » Et iterum: « Joannes baptizavit aqua, vos autem baptizabimini Spiritu sancto (Act. I). » Quare ergo baptizabat, si peccata non dimittebat? Nunquid per hoc ejus baptismum vacuum videbatur? Non. Nimirum ut praecursionis suae ordinem servans, qui nasciturum Christum nascendo praevenerat, baptizaturum quoque in Spiritu baptizans in aqua praeveniret. Nam et sacerdotes hodie in aqua baptizant, quia per exterius ministerium 118.0045B| baptizatorum corpora in aqua intingunt, sed ille solus in Spiritu baptizat, qui per Spiritum sanctum peccata dimittit. De quo voce Patris ad eumdem Joannem dictum est: « Super quem videris Spiritum sanctum descendentem quasi columbam, et manentem super eum, hic est qui baptizat in Spiritu sancto. » Et sicut Verbum praedicando praeibat, ita suum baptismum in quo peccata non solvebantur, illius verum baptismum praeveniret, in quo peccata relaxarentur. Unde secundum alium evangelistam, videlicet Matthaeum, bene respondisse Joannes dicitur: « Ego quidem aqua baptizo vos in poenitentiam, » et post pusillum adjecit: « Ipse vos baptizabit in Spiritu sancto et igni (Matth. III). » Ignis enim nomine Spiritus sanctus designatur. De quo Salvator ait: 118.0045C| « Ignem veni mittere in terram, et quid volo nisi ut ardeat (Luc. XII)? » Nec putandum est baptismum Joannis parum profuisse hominibus, qui etsi peccata non dimittebat, omnes tamen qui ab illo baptizabantur, sub peccati vinculo constrictos esse sentiebat. Et ideo Redemptorem nostrum et mundatorem, mox ubi apparuisset, qui peccata dimittere posset, quaerere necesse habebant. De quo voce praecursoris sui adhuc subditur: « Medius autem vestrum stetit, quem vos non scitis. » Medium autem hic Dominum Jesum Christum dicit, qui dum sit excelsus super omnia, ex Judaeis carnem assumens, inter homines conversari dignatus est, sicut ipse ait discipulis: « Ego autem in medio vestrum sum sicut qui ministrat (Luc. XXII). » Quem medium stetisse, non autem 118.0045D| cognitum esse dicit: quia per humanitatem hominibus vel Judaeis visibilis apparuit, sed plurimis per divinitatem incognitus mansit. Unde Joannes evangelista dicit: « In propria venit, et sui eum non receperunt (Joan. XI). » De quo adhuc subditur:
« Ipse est qui post me venturus est, qui ante me factus est. » Quod est dicere, post me venturus est, quin post me natus est post me praedicare incipiet, sed ante me factus, id est mihi dignitate praelatus, id est antepositus. Quod autem ait, « ante me factus est, » ad excellentiam dignitatis pertinet, cujus praelationis causas idem Joannes alibi aperit, dicens: « Quia prior me erat (Joan. III). » Ac si diceret: Inde me post natus superat, quia nativitatis 118.0046A| suae tempora cum non coangustant. Quoniam qui post me natus est de matre sine patre ante omnem creaturam, sine ullo initio genitus est ex patre sine matre. De quo alibi ipse Joannes ait: « Me oportet minui, illum autem crescere (Joan. III). » In cujus comparationis magnitudine, quam se parvum credat, manifestat adjungens: « Cujus non sum dignus ut solvam ejus corrigiam calceamenti (Joan. I). » Ubi considerandum est, quia cum magna sit Joannis sanctitas, non minor ejus declaratur humilitas. Cum enim tantae sanctitatis esset, ut a turbis Christus esse putaretur, tantae humilitatis fuit, ut ad solvendam ejus corrigiam calceamenti indignum se judicaret. Si spiritalem sensum sequamur, est in corrigia calceamenti, ligatura mysterii. Calceamentum quippe 118.0046B| ex mortuo fit animanti. Quia enim calceamentum pedes munire solet, recte per calceamentum Domini, ejus humanitatis incarnatio designatur. Quoniam cum invisibilis Deus in homine, quem assumpsit, nobis visibilis apparuit, quasi calceata divinitas ad nos venit, sicut ipse per Psalmistam dicit: « In Idumaeam extendam calceamentum meum (Psal. LIX). » Idumaea autem, quae sanguinea interpretatur, significat gentilem populum, qui variis facinoribus peccatorum erat sanguinolentus. Quasi enim Dominus in Idumaeam calceamentum extendit, quando per incarnationis suae mysterium gentibus se manifestavit. Sed ejus corrigiam calceamenti Joannes solvere non praesumpsit, quia incarnationis ejus secretum, qualiter obumbrante Spiritu sancto, Virgo conceperit, 118.0046C| nec ipse perscrutari praesumpsit, qui eum in carne venientem etiam digito demonstravit. Alta enim et inscrutabilia sunt sacramenta divinitatis, nec ea mortalium quisquam discurrere potest, sicut per prophetam dicitur: « Generationem illius quis enarrabit (Isa. LIII)? » Hujus inscrutabilem profunditatem considerabat Paulus apostolus, cum dicebat: « O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei, quam incomprehensibilia sunt judicia ejus, et quam investigabiles viae ejus! Quis enim cognovit sensum Domini? aut quis consiliarius ejus fuit (Rom. XVI)? » Et Psalmista: « Quam magnificata sunt opera tua, Domine (Psal. XC)! » Est quoque et in corrigia calceamenti aliud quod considerari subtiliter potest. 118.0046D| Consuetudo enim fuit apud veteres ut si quis uxorem fratris defuncti accipere nollet, ille ejus corrigiam calceamenti solveret, qui ad hanc propinquitatis jure sponsus accederet, et ob hanc causam illius domus, discalceati domus appellaretur in Israel, sicut exemplo Ruth Moabitidis discimus. Christus autem inter homines sanctae Ecclesiae sponsus apparuit, sicut per psalmum dicitur: « Tanquam sponsus procedens de thalamo suo (Psal. XVIII). » Et idem Joannes: « Qui habet sponsam, sponsus est. Amicus vero sponsi, qui stat et audit eum, gaudio gaudet propter vocem sponsi (Joan. III). » Unde et ipse Dominus ait in Evangelio: « Nunquid possunt filii sponsi jejunare, quandiu cum illis est sponsus? 118.0047A| (Matth. III.) » Cum autem mirae sanctitatis Joannem homines cernerent, cum hunc Christum putarent, quasi sanctae Ecclesiae sponsum credere volebant, sicut de eo Dominus ait: Vos venistis ad Joannem, et voluistis exsultare in nomine ejus. Sed Joannes ad corrigiam calceamenti solvendam indignum se dicit, quia cum se Christum, quod putabatur esse negavit, sponsi nomen immeritus non usurpavit, ac per hoc se esse sponsum sanctae Ecclesiae, negavit. Ac si diceret: Non sum ego sponsus, sed amicus sponsi.
« Haec in Bethania facta sunt trans Jordanem, ubi erat Joannes baptizans. » Bethanias duas esse legimus: est namque Bethania in latere montis Oliveti, ubi Dominus Lazarum suscitavit, ipsa est et 118.0047B| Betphage. Est et alia Bethania trans Jordanem, ubi erat Joannes baptizans, et ubi haec facta fuisse referuntur. De qua idem Joannes evangelista commemorat, dicens: « Erat Joannes baptizans in Aenon juxta Salim, eo quod essent ibi aquae multae. » Spiritualiter autem Bethania in nostra lingua domus obedientiae interpretatur. Pulchre ergo praecursor Domini in Bethania, quae domus obedientiae interpretatur, baptizare dicitur, uti intelligant homines quia si a peccato originali, quod per inobedientiam primi hominis contigit, absolvi desiderant, submisso corpore et credulo corde baptismi sacramentum suscipere debent. Quoniam sicut ait Salvator alibi: « Nisi quis renatus fuerit ex aqua Spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei (Joan. III). » 118.0047C| Jordanis autem descensus eorum interpretatur: quorum, nisi baptizatorum? quasi enim in Jordane baptizantur homines, quia antequam ad baptismum veniant, filii irae et filii diaboli sunt: sed cum in baptismum descendunt, descendentibus peccatis, filii pacis et filii Dei per adoptionem ascendunt.
HOMILIA VIII. IN VIGILIIS NATIVITATIS DOMINI. (MATTH. I.) « In illo tempore, cum esset desponsata mater Jesu Maria Joseph, antequam convenirent, inventa est in utero habens de Spiritu sancto, » et reliqua. Cum nativitatem Domini, et Salvatoris nostri Jesu Christi, qua aeternus ante saecula Dei Filius, hominis ex tempore filius apparuit. 118.0047D| Matthaeus evangelista brevi quidem sermone, sed ab Abraham usque ad Joseph virum Mariae perduxisset, omnesque communi humanae creationis ordine genitos simul et generantes ostendisset, mox de ipsa locuturus, quantum ejus generatio a caeteris distaret, aperuit: quia videlicet caeteri per conjunctionem maris et feminae solitam, ipse autem per virginem, utpote Filius Dei nasceretur in mundum. Et quidem decebat omnibus modis, ut cum Deus homo propter homines fieri vellet, non ex alia quam de virgine nasceretur, cum virginem generare contingeret, non alium, quam qui Deus esset, filium procrearet. « Cum esset (inquit) desponsata mater Jesu Maria Joseph, antequam convenirent, inventa 118.0048A| est in utero habens de Spiritu sancto. » Quo ordine, vel in qua civitate sit celebrata conceptio Lucas evangelista sufficienter exponit. Quod quia vestrae sanctitati constat esse notissimum, dicendum est paucis de his quae Matthaeus scribit. Notandumque in primis, in eo quod ait, « antequam convenirent, » verbo conveniendi non ipsum concubitum, sed nuptiarum, quae praecedere solent, tempus insinuatur, quando ea quae prius sponsata fuerat, esse conjux incipit. Ergo « antequam convenirent, » dicit, antequam nuptiarum solemnia rite celebrarent, « inventa est in utero habens de Spiritu sancto. » Siquidem memorato ordine postea convenerunt, quando Joseph ad praeceptum angeli accepit conjugem suam, sed non concumbebant, quia 118.0048B| sequitur, « et non cognoscebat eam. » Inventa est autem in utero habens, a nullo alio quam Joseph, qui licentia maritali futurae uxoris pene omnia noverat, ideoque tumentem ejus uterum mox curioso deprehendit intuiti. Sequitur:
« Joseph autem vir ejus, cum esset justus, et nollet eam traducere, voluit occulte dimittere eam. » Videns autem Joseph sponsam concepisse suam, quam bene noverat a nullo viro fuisse attactam, cum esset justus et juste omnia vellet agere, optimum duxit ut neque hoc aliis proderet, neque ipse eam acciperet uxorem; sed mutato occulte nuptiarum proposito, in conditione eam sponsae manere pateretur, ut erat. Nam et in Isaia legerat, virginem de domo David esse concepturam et parituram 118.0048C| Deum, de qua etiam domo noverat genus duxisse Mariam, atque ideo non discredebat in ea prophetiam hanc fuisse complendam. Sed si eam voluisset occulte dimittere, neque accipere conjugem, et illa sponsa pareret, nimirum pauci essent, qui eam virginem, et non potius autumarent esse meretricem. Unde Joseph consilium repente consilio meliore mutatur, ut videlicet ad conservandam Mariae famam, ipse eam celebrato nuptiarum convivio, conjugem acciperet, sed castam perpetuo custodiret. Maluit namque Dominus aliquos modumsuae generationis ignorare, quam castitatem infamare genetricis. Nam sequitur:
« Haec autem eo cogitante, ecce angelus Domini in somnis apparuit ei, dicens: Joseph fili David, 118.0048D| noli timere accipere Mariam conjugem tuam. Quod enim in ea natum est, de Spiritu sancto est. Pariet autem filium, et vocabis nomen ejus Jesum. Ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum. » Quibus profecto verbis, modus conceptionis ejus simul et dignitas partus edocetur, quia videlicet et de Spiritu sancto conciperet et paritura sit Christum. Quem etsi aperta voce angelus Christum non appellet, in eo tamen quod etymologiam nominis Jesu exponens, ipsum salutis ostendit auctorem, populorumque salvatorem eum nuncupat, manifesta ratione, quia sit Christus; significat ut per haec et quae nescierat, discat Joseph, ut a contactu Dei genitricis funditus mentem amoveat. 118.0049A| Quam tamen dispensatione justae necessitatis accipere jubetur, solo de nomine conjugem, ne videlicet quasi adultera lapidaretur a Judaeis, et ut in Aegyptum fugiens, haberet solatium masculi, qui familiari cura, et custos femineae fragilitatis, et testis ejus perpetuae virginitatis existat. Produnt et catholici expositores alias causas, quare Dei genitricem Joseph accipere debuit conjugem, quas in suis qui vult, inveniet locis. Adhibet autem evangelista partui virginali etiam prophetici sermonis exemplum, ut tantae miraculum majestatis eo certius videretur, quo hoc non solum ipse factum crederet, sed etiam a propheta praedictum recoleret. Nam et huic evangelistae, id est Matthaeo, moris est omnia quae narrat etiam propheticis affirmare 118.0049B| testimoniis. Scripsit namque Evangelium suum ad eorum maxime causam qui ex Judaeis credebant, nec tamen legis ceremoniis, quamvis renati in Christo, valebant avelli. Et propterea satagebat eos a carnali legis et prophetarum sensu, ad spiritualem, quae de Christo est, erigere, quatenus sacramenta fidei Christianae tanto securius perciperent, quanto haec non alia esse quam quae prophetae praedixerant, cognoscerent.
« Ecce virgo (inquit) in utero habebit et pariet filium, et vocabunt nomen ejus Emmanuel, quod est interpretatum, nobiscum Deus. » Nomen Salvatoris, quod nobiscum Deus a propheta vocatur, utramque naturam unius personae ipsius significat. Qui enim ante tempora natus ex Patre Deus est, ipse 118.0049C| in plenitudine temporum Emmanuel, nobiscum Deus, in utero matris factus est: quia nostrae fragilitatem naturae in unitatem suae personae suscipere dignatus est, quando Verbum caro factum est, et habitavit in nobis: mirum videlicet in modum incipiens esse quod nos sumus, et non desinens esse quod erat: sic assumens naturam nostram ut quod erat, ipse non perderet.
« Exsurgens autem Joseph a somno, fecit sicut praeceperat ei angelus Domini. Et accepit conjugem suam, et non cognoscebat eam. » Accepit eam ad nomen conjugis, ob causas « quas praediximus, » et non cognoscebat eam, ad opus conjugale, ob arcana quae didicerat. Quod si quis huic nostrae expositioni obsistere et contendere voluerit, beatam 118.0049D| Dei genitricem nunquam a Joseph celebratis nuptiis in nomen conjugis assumptam, exponat ipse melius hunc sancti Evangelii locum, pariterque ostendat licitum fuisse apud Judaeos ut sponsae suae quisque carnali copula misceretur, et sano ejus intellectui libenter cedimus; tantum ne erga matrem Domini quidquam gestum, quod publica opinione possit infamari, credamus. Quod vero additur, « Donec peperit filium suum primogenitum, » nemo ita intelligendum putet quasi post natum filium eam cognoverit, ut quidam perverse opinantur. Scire enim debet vestra fraternitas quia fuerunt haeretici qui propter hoc quod dictum est, « non cognoscebat eam donec peperit filium suum, » crederent 118.0050A| Mariam post natum Dominum cognitam esse a Joseph, et inde ortos eos, quos fratres Domini Scriptura appellat, assumpto et hoc in adutjorium sui erroris, quod primogenitus nuncupatur. Dominus Deus avertat hanc blasphemiam a fide omnium vestrum, donetque nobis catholica pietate intelligere, parentes nostri Salvatoris intemerata semper fuisse virginitate praeclaros, et non filios, sed cognatos eorum fratres Domini Scripturarum more nuncupari; et ob id evangelistam, an post natum Filium Dei eam cognoverit non curasse, quia nulli de hoc ambigendum putaverat, conjuges, quibus in virginitatis casti monia permanentibus Dei Filium nasci singular gratia datum est, nullatenus ex eo castitatis jura temerare potuisse. Notandum quoque est quod primo 118.0050B| geniti non juxta haereticorum opinationem soli sunt, quos fratres sequuntur alii: sed juxta auctoritatem Scripturarum, omnes qui primi vulvam aperiunt, sive fratres eos aliqui, seu nulli sequantur, primogeniti vocantur. Attamen Dominus speciali ratione potest primogenitus dictus intelligi, juxta hoc quod in Apocalypsi dicit de illo Joannes: « Qui est testis fidelis, primogenitus mortuorum, et princeps regum terrae (Apoc. I). » Et apostolus Paulus: « Nam quos praescivit et praedestinavit conformes fieri imaginis Filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus (Rom. II). » Primogenitus in multis fratribus, « quotquot enim receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri. » Quorum recte « Primogenitus » appellatur, quia omnes adoptionis filios, etiam illos qui in 118.0050C| carnationis ejus tempora nascendo praecesserunt, dignitate praegreditur. Siquidem possunt illi cum Joanne veracissime testari: « Qui post nos venit, ante nos factus est (Joan. I). » Id est post nos quidem in mundo genitus, sed merito virtutis et regni, Primogenitus omnium nostrum jure est vocatus. Qui et in ipsa divina nativitate non inconvenienter potest primogenitus dici, quia priusquam creaturam, gigneret aliquam, coaeternum sibi Pater genuit Verbum. Unde ipsum Verbum, ipse Filius, Dei videlicet virtus et sapientia, loquitur: « Ego ex ore Altissimi prodivi, primogenitus ante omnem creaturam (Eccli. XXIV). » Deus de Deo natus erat, et in ea creatus ex humanitate, omnem merito creaturam praeibat. « Et vocavit (inquit), nomen ejus Jesum. » Jesus Hebraice, Latine 118.0050D| salutaris sive salvator dicitur. Cujus vocationem nominis, prophetis liquet esse certissimam. Unde sunt illa, magno visionis ejus desiderio cantata: « Anima autem mea exsultabit in Domino, et delectabitur in salutari ejus (Psal. XXXIV). » Et item: « Defecit in salutari tuo anima mea (Psal. CXVIII). » Et alibi: « Ego autem in Domino gloriabor, gaudebo in Domino Jesu meo (Habac. III). » Et maxime illud: « Deus, in nomine tuo salvum me fac (Psal. LIII). » Ac si diceret: Nominis tui gloriam, qui salvator vocaris, in me salvando glorifica. Jesus ergo nomen est filii, qui ex virgine natus est angelo exponente, significans quod ipse salvet populum suum a peccatis eorum. Qui autem salvat a peccatis, id est utique a corruptionibus 118.0051A| mentis et corporis, quae ob peccata contigerunt, salvabit. Christus vero vocabulum est sacerdotalis vel regiae dignitatis. Nam et sacerdotes et reges in lege a chrismate, id est unctione olei sancti appellabantur Christi, significantes eum qui verus rex et pontifex in mundo apparens, unctus est oleo laetitiae prae participibus suis. A qua unctione, id est chrismate, ipse Christus, et ejusdem unctionis, id est gratiae spiritualis participes, sunt Christiani vocati. Qui per id quod salvator est, nos salvaret a peccatis: per id quod pontifex est, nos reconciliaret Deo Patri. Per id quod rex est, regnum nobis patris dignaretur aeternum
« Christi autem generatio sic erat. » Quaereitur cur non ait, Jesu Christi, sed solummodo « Christi, » 118.0051B| quod angelo mox dicturo servavit. « Generatio, » ipse Christus in carne generatus. Ac si diceret: Generatio, quae est Christus, sic erat, bifarie explanandum, vel ad decursae genealogiae locum, ubi ait: Jacob genuit Joseph virum Mariae, de qua natus est Jesus qui vocatur Christus. Omnes igitur generationes ab Abraham usque ad David, generationes quatuordecim. Et a David usque ad transmigrationem Babylonis, generationes quatuordecim. Et a transmigratione Babylonis usque ad Christum, generationes quatuordecim.
« Christi autem generatio sic erat. Cum esset desponsata mater Jesu Maria Joseph, etc. » Sic autem erat Christi generatio, id est sic ad Christum pertinet haec genealogia. « Cum esset desponsata. » His 118.0051C| causis non de simplici virgine, sed de desponsata natus est Christus: Ne per feminam, sed per virum uxta morem Scripturae genealogia texeretur; ne lapidaretur a Judaeis ut adultera. Ut in Aegyptum fugiens, haberet viri solatium; ut partus ejus celaretur diabolo, dum putat non de virgine, sed de uxore genitum. Ne temeratae virginis adureretur infamia: maluit enim Dominus aliquos de suo potius ortu, quam de matris pudore dubitare. Ne virginibus velamen excusationis fieret, quod infamata sit mater Domini. Ne dicente Domino: Non veni solvere legem, sed adimplere, ullus objiceret, quod cum legis injuria natus sit. Ut testis pudoris maritus adhiberetur, qui posset delere et vindicare opprobrium, si non agnosceret sacramentum. Ne videretur Maria culpam 118.0051D| obumbrare mendacio: causam enim mentiendi desponsata non habuit, cum conjugii praemium partus sit feminarum. Ne Herodi et Judaeis excusandi praeberetur occasio, quod natum ex adulterio persequerentur. Ut fidelibus conjugatis ex pari consensu continentia insinuaretur. Ut nisi praevaricationi esset obnoxia, qualiter humana progenies multiplicari sine virginitatis detrimento potuisset, demonstraretur. « Desponsata. » id est nondum nupta. « Mater ejus. » Mater ejus, inquit, non uxor Joseph. In ipsa janua amborum ponuntur nomina, quae factis congruunt. « Antequam convenirent. » Proximum nuptiarum tempus ostendit, non quod sequeretur ut postea convenirent, sicut hoc dicit Helvidius. « Inventa est. » 118.0052A| A nullo alio nisi a Joseph, qui maritali licentia futurae uxoris omnia noverat. Hic Matthaeus praetermisit multa quae Lucas narravit, dicens: « In mense, inquit, sexto, missus est Gabriel angelus a Deo in civitatem Galilaeae, cui nomen Nazareth, ad virginem desponsatam viro, cui nomen erat Joseph, de domo David, et nomen virginis Maria. Et ingressus angelus ad eam, dixit: Ave, gratia plena, Dominus tecum, etc. » Nimirum enim ad id usque ad genealogiam deduxit, ut diceret, Joseph virum Mariae de qua natus esset Christus. Et ideo conceptum ejus, quem transcenderat, Lucae narrandum reliquit. « In utero. » Non in uterum accipiens, id est non aliunde acceptum, sed interius veniente Spiritu sancto habitum, ut illud: Femina circumdabit virum.
118.0052B| « De Spiritu sancto. » Quaeritur, si inventa est a Joseph habens de Spiritu sancto, cur dimittere eam voluit? Ideo scilicet, quia nec totum scivit, nec totum ignoravit. Noverat in utero habentem, non de carnali concubitu, sed spiritali virtute. De quo vero Spiritu conceperit ignorabat, quod ei aperitur quasi nescienti « de Spiritu, » dum inducit, « sancto, » et reliqua. Item quaeritur cur Matthaeus anticipavit, quod mox angelus dicturus erat: pro spiritali fervore, et ne lectoris animus paucissimis licet lineis dubitaret, et ut in ore duorum vel trium testium stet omne verbum (Deut. XV, III Cor. XIII).
« Joseph vir ejus. » In Scripturis sponsae uxores, et sponsi viri vel mares dicuntur. « Cum esset justus. » Cum conscii criminum, obnoxii sint peccati, 118.0052C| cur Joseph cum crimen celet, justus vocatur? Id est ut idoneum ejus testimonium commendet. In plerisque exemplariis additur, cum esset homo justus, ut ostendat secundum humanam justitiam Joseph justum fuisse, quia comparatione justitiae Dei, pro nihilo ducitur. Et ideo recte sequitur: « Et nollet eam. » Non solum celat, sed nec audet contingere templum dominici corporis, recte justus justitiae templum non corrumpit. « Traducere. » Ac si diceret: Nollet ducere sponsam, quam suspicatus est esse adulteram. Aut aliter: sive traducere ad poenam, quam sciebat non ab homine concepisse. Traductionis enim verbum, saepius in mala quam in bona parte invenitur. Quod etiam Graecus non absurde sermo significat παραδειγματίσαι, id est propalare, quod est 118.0052D| palam facere, et omnibus notum facere conceptum. « Occulte. » Ne aut dimissa uxore sua, alieni coitus reatum super eam induceret, aut liberata seipsum quasi adulterii innocentem liberaret. Ecce Adam coelestis nova opponit veteribus. Priori vice, ex solo viro femina facta est sine matre; secunda vero, vir ex sola muliere natus est sine carnali patre. Ex feminis decuit nova redemptio, a quibus praecessit antiqua praevaricatio. Terrenus Adam de incorrupta terra formatus est, secundus Adam de incorrupta carne virginis Mariae (I Cor. XV).
« Haec autem eo cogitante, ecce angelus Domini. » Bono viro et justo, bona et justa cogitanti bonus et justus apparet nuntius. Ideoque additur, « Domini, » 118.0053A| ad distinctionem apostatarum angelorum. Hunc angelum Gabrielem multi putant, juxta Lucae videlicet narrationem. Non quasi ipse sit nuntius nativitatis omnium, sed quia interpretatur fortitudo Dei et victoria bellorum ei commissa est, ideo in nativitate Joannis et Christi nuntius venientium recte mittitur. Recte quoque de Deo cogitanti opportuna adhibetur consolatio, sicut duobus in via ambulantibus ostensus est Christus. « In somnis apparuit. » Sermo apparendi insolitam rem significat. Duobus modis locutio divina distinguitur: aut per angelos, aut per semetipsum. Sed cum per semetipsum fit, sola inspiratione interius sine verbis et syllabis cor docet, qui auditum aperit, et habere sonitum nescit, sicut Philippo Spiritus dixit: « Junge te ad currum istum 118.0053B| (Act. VIII). » Cum vero per angelum, his modis fit. Aliquando verbis sine ulla imagine, sicut Christo dicente: « Pater, clarifica Filium (Joan. XVII), » protinus respondetur: « Clarificavit, et iterum clarificabo, » et reliqua. Aliquando rebus, sine verbis, sicut Ezechiel electri speciem vidit in medio ignis (Ezech. I), per hanc Christi incarnationem designans. Aliquando verbis et rebus, sicut Adam ambulantem Dominum in paradiso post meridiem vidit (Gen. III), significans lucem veritatis a se recessuram. Aliquando imaginibus cordis oculis ostensis, sicut Jacob innixam coelo scalam (Gen. XXVIII), et Petrus vas plenum animantibus in exstasi viderat (Act. X). Aliquando imaginibus ante corporeos oculos ex aere assumptis, sicut Abraham tres viros non 118.0053C| solum vidit, sed in domum accepit, et insuper etiam pavit (Gen. XVIII). Aliquando coelestibus substantiis, sicut baptizato Domino vox insonuit, dicens: « Hic est Filius meus (Matth. III). » Aliquando terrenis et coelestibus, sicut coram Moyse in monte ignem rubumque sociavit (Exod. III), significans se doctorem populi fore, qui legis flammam acciperet, tamen peccati spinam non relinqueret: sive quod ex illo populo exiret, qui ignem divinitatis in humanitatis nostrae spinas imponeret. Aliquando humanis cordibus secreta praesentia inspirat; unde Zacharias ait: « Et dixit ad me angelus qui loquebatur in me (Zach. II). » Cum vero huic beato Joseph apparuisse dicitur, imagine cordis ostensa apparuit. « Joseph, fili David. » Blandientis affectu loquitur, notum eum 118.0053D| significans et familiarem cujus nomen et genus designatur. Hinc apparet quod ex eadem tribu erat Joseph et Maria, juxta illud: Nemo copuletur nisi de tribu sua (Num. XXXVI). In quo notandum quod non tam carne quam spiritu filium David illum dixerit, ut justum virum ex genere justi propagatum, hoc meruisse declararet. « Noli timere. » Apparet quod causa timoris appetierit dimittere eam, qui timebat profiteri spirituale conjugium. Vide quod metus ille non coercitus, quo accipere uxorem prohibitus est, sed jubetur ne ad suam praesentiam illam accipere expavescat. Prius timor expellitur, ut libentius dicenda postea audiantur. « Conjugem tuam. » Solet Scriptura sponsas, conjuges vel uxores vocare. Sive 118.0054A| ideo Maria conjux dicitur, quia sub eodem jugo educatura Salvatorem erat. « Quod, inquit, natum est, » non extrinsecus seminatum. « De Spiritu sancto est. » Hic solvitur quod Joseph scierit quod ignoravit. Sed non ob hoc Spiritus pater Christi existimandus est, ut Deus Pater Verbum genuerit, Spiritus vero hominem, sed quia ejus ministerio nativitas Christi adimpleta est.
« Pariet autem filium. » Parere tamen faciet sine dolore pariendi, sicut sine peccati voluntate fuit conceptus. Hic monstrantur quatuor incerta uniuscujusque nascentis, quia pariet filium qui vocabitur Jesus, qui salvum faciet populum suum. « Et vocabis. » O Joseph, vocibus prophetarum non contradicas. Notandum quod juxta Matthaeum ad Joseph, 118.0054B| juxta Lucam ad Mariam vocare nomen pueri praedictum sit, quia Jesus ad salutem utriusque sexus venit. Jesum sequitur etymologia nominis, cum ait: « Ipse enim salvum faciet populum suum. » Vere suus, qui salvus esse possit. « A peccatis. » Contra Judaeos, qui putant populum de captivitatibus, non de peccatis per Christum liberandum. « Eorum. » Nota quod ejus est salus, nostra vero sunt peccata.
HOMILIA IX. IN DIE SANCTO NATIVITATIS DOMINI. (Joan. I.) « In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud Deum. Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil, » et reliqua. Dominicae nativitatis diem, qua temporaliter natus est, 118.0054C| annua revolutione colentes, libet oculos mentis ad contemplandam naturam Divinitatis convertere; et quia in tribus evangelistarum dictis, Matthaei scilicet, Marci et Lucae, modus humanae nativitatis describitur, ad consubstantialem Dei Patris essentiam, oportet beati Joannis evangelistae dicta considerare. De cujus Evangelio locuturi, breviter quidem, sed rationabiliter commemorandum videtur, quare tam Domini dilectus discipulus, in ordine prophetarum ponatur extremus. Quia enim suum Evangelium scripsit novissimus, ideo jure ponitur ultimus: jam vero tria Evangelia scripta erant atque in universum orbem divulgata. Per Matthaeum quippe in Judaea, per Marcum vero et Lucam in gentibus. Ipse autem post ascensionem Domini, per sexaginta 118.0054D| ferme annos Evangelium suum, absque ullo adminiculo scribendi, Asiae partibus praedicavit; sed postquam a Domitiano, impiissimo Caesare ac crudelissimo tyranno, propter insuperabilem evangelizandi constantiam, in Patmos insulam exsilio esset relegatus eruperunt haeretici in Ecclesiam, Marcion, Cerinthus, et Ebion, et alii filii diaboli, quos ipse in epistola sua Antichristos appellat, qui eam diversis dogmatibus scindere conati sunt, dicentes Christum ante Mariam non fuisse. Postea vero cum, permittente piissimo rege Nerva, regressus de exsilio Ephesi moraretur, rogatus traditur ab universis episcopis et presbyteris, ut quia jam in tribus evangelistarum libris, ut diximus, temporalem Domini nativitatem 118.0055A| pleniter habebant expositam, eis de divinitate sermonem faceret, et ad memoriam futurorum scriptum relinqueret, ut scilicet post ejus recessionem de mundo, haberent fideles unde suam munirent et haereticorum falsa dogmata destruerent. Quod primum se negavit facturum, sed illis in prece perseverantibus, non aliter hoc facere acquievit, nisi prius triduano jejunio omnes in commune Dominum precarentur. Quod cum libentissime ab omnibus factum esset, die tertia expleti jejunii tanta Domini gratia, secundum sui nominis congruam interpretationem, dicitur repletus, et usque ad contemplandam divinitatis naturam substantiae ultra omnes homines raperetur, et regem in decore suo cernens, de ipso purissimo fonte divinitatis hauriret quod nobis sitientibus 118.0055B| propinaret, et sic per totum sui Evangelii textum pauca de humanis actibus Salvatoris inserens, sufficienter ex divinitate scripta reliquit. Unde bene in coena super pectus Domini recubuisse dicitur. Quia enim in pectore Jesu sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi, inde gustans quam suavis est Dominus, nobis esurientibus cibum vitae aeternae est impartitus. Unde bene inter quatuor animalia aquilae speciem rationabiliter habere describitur, quia sicut aquila prae caeteris avibus altius volat, et prae cunctis animantibus jubar solis irreverberatis oculis contemplatur, ita Joannes prae cunctis hominibus subtilius ex divinitate sensit, et prae cunctis mortalibus altius aeterni solis naturam contemplatus est, dicens: « In principio erat Verbum, 118.0055C| et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. » Alii enim evangelistae Christum in tempore natum describunt, ille vero ante omnia tempora eum fuisse commemorat, dicens: « In principio erat Verbum. » Alii eum subito hominem inter homines apparuisse commemorant, ille semper cum Deo Patre manere ostendit, dicens: « Et Verbum erat apud Deum. » Alii hunc verum hominem describunt, ille verum confirmat Deum, dicens: « Et Deus erat Verbum. » Alii corporaliter de Maria virgine natum, temporaliter inter homines conversatum fuisse asserunt, ille cum Deo Patre semper fuisse demonstrat, dicens: « Hoc erat in principio apud Deum. » Alii signa et virtutes quas inter homines fecit, ille quod Deus erat per Filium omnem creaturam condiderit, manifestat, 118.0055D| cum ait:
« Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. » Et mirabili ordine beatus Joannes evangelista in exordio sui Evangelii, et fidem credentium roborat, et haereticorum falsum dogma damnat. Fuerunt enim haeretici qui dicebant: Si ergo natus est Christus, erat tempus quando ille non erat. Quorum errorem evangelista in ipso exordio sui Evangelii destruit, cum dicit: « In principio erat Verbum. » Quia non dixit, in principio coepit esse Verbum, sed in principio erat Verbum, nullum tempus ejus naturam antecessisse, sed ipsum ante omnia tempora semper esse, sicut ipse in Evangelio dicit: « Ego principium qui et loquor vobis (Joan. VIII). » 118.0056A| Et in Proverbiis: « Dominus possedit me in initio viarum suarum antequam quidquam faceret a principio, ab aeterno ordinata sum, et ex antiquis antequam terra fieret (Prov. VIII). » Et iterum: « Quando praeparabat coelos, aderam, simul cum illo componens omnia (Ibid.). » Hinc per Psalmistam dicitur: « Priusquam montes fierent, aut formaretur terra et orbis a saeculo usque in saeculum tu es Deus (Psal. LXXXIX). » Iterum fuere alii veritatis inimici qui tres personas sanctae Trinitatis negare volentes, dicerent: Pater quando vult, Filius est; quando vult, Spiritus sanctus est: Filius quando vult Pater, quando vult Spiritus sanctus est; Spiritus sanctus quando vult, Pater est aut Filius, idem tamen unus est. Et horum falsissimum errorem verax evangelista 118.0056B| dissipat, cum subjungit: « Et Verbum erat apud Deum. » Si enim alter apud alterum erat, manifestum est quia alia est persona Patris, alia Filii, alia Spiritus sancti. Nec Pater juxta illorum fallaciam aliquando mutatur in Filium, aut Filius in Patrem, neque Spiritus sanctus in Patrem aut Filium, sed Pater semper est Pater, Filius semper est Filius, Spiritus sanctus semper est Spiritus sanctus. Non enim divina natura vel substantia mutari potest, teste Jacobo Apostolo qui ait: « Apud quem non est transmutatio, nec vicissitudinis obumbratio (Jacob. I). » Item fuerunt alii filii diaboli, qui Christum hominem tantum crederent, Deum verum negarent. Et horum fallaciam spirituali mucrone evangelista amputavit, cum adjungit: « Et 118.0056C| Deus erat Verbum. » Congrua enim ratione coaeternus Patri Filius Verbum dicitur, quia sicut nos interiorem cordis nostri voluntatem per verbum patefacimus, ita Deus Pater per Filium cuncta quae videntur operatus est, teste Psalmista, qui dicit: « Verbo Dei coeli firmati sunt, et spiritu oris ejus omnis virtus eorum (Psal. XXXI). » Sive Verbum Patris Filius dicitur, quia, ut ait Apostolus: « Virtus et sapientia est Patris (I Cor. I). » De quo alibi Psalmista ait: « Eructavit cor meum verbum bonum (Psal. XLIV). » Fuerunt rursus alii qui Deum Christum quidem crederent, sed ex Maria exordium sumpsisse putarent, quorum unus mente captus dixisse fertur: Non invideo Christo facto Deo, quia si volo, possum fieri similis illi. Et horum nefandissimum 118.0056D| errorem sanctus evangelista opprimit, cum abhuc subjungit: « Hoc erat in principio apud Deum. » Ostendens illum non ex tempore incrementum sumpsisse, sed semper in coaeterna substantia cum Patre esse. Item fuerunt et alii veritatis inimici, qui quasdam creaturas a Deo, quasdam a quodam principe tenebrarum factas assererent, et hos destruit evangelicus sermo, cum adjungit: « Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. » Quae enim subsistunt, per ipsum facta sunt, sicut scriptum est: « Qui manet in aeternum, creavit omnia simul. » Non quaedam bona, quaedam mala, ut illi putaverunt, sed omnia valde bona, sicut scriptum est: « Vidit cuncta quae fecit, et erant 118.0057A| valde bona (Gen. I). » Quod vero quaedam creatura mala esse videtur, propter peccatum hominis contigit, sicut per quemdam sapientem dicitur: Bestiarum dentes, scorpii et serpentes, omnia in vindictam creata sunt. Nam peccatum, quia subsistendi naturam non habet, non est a Deo creatum, sed a diabolo inventum, et ideo nihil est; et quidquid non subsistit, nihil est, sicut de cultura idolorum Apostolus dicit: « Scimus quia nihil est idolum (I Cor. VIII). » Fuerunt et alii haeretici qui, divinae naturae substantiam subtilius quam deberent perscrutantes, unigenitum Filium Dei in divinitatis forma a Deo factum et non a Patre dicerent genitum, sicut fuit Arius, ut per hoc eum minorem Patre assererent, quod non ex Deo genitum, sed a Deo factum praedicarent. 118.0057B| Quorum errorem vel dementiam fide armatus evangelista conculcat cum dicit: « Omnia per ipsum facta sunt. » Si enim omnia per ipsum facta sunt, ipse non est factus, qui omnia fecit: et ideo non creatura, sed creator: non factura, sed factor, in aequalitate Patris credendus est, sicut ipse ait in Evangelio: « Ego et Pater unum sumus (Joan. X). » Et quia aliam creaturam rationalem rationabilis Dei sapientia creavit, ne putares ejus voluntatem esse mutabilem, ut subito vellet facere aliam creaturam quam in aeterna sua dispositione non fecisset, rem necessariam evangelista subjunxit, dicens:
« Quod factum est. In ipso vita erat. » Qui versiculus ita distinguendus est, ut primum dicamus, « Quod factum est; » deinde inferamus, « in ipso 118.0057C| vita erat. » Et est sensus: Quod factum est ab illo, in tempore apparuit, sive vivens, sive vita carens; in ipso vita erat, id est in ejus aeterna sapientia etiam illa quae non vivunt, antequam crearentur, vivebant, scilicet ante initium mundi, quia ut postea fierent dispositum erat, ac per hoc quasi factum erat, quia omnis creatura in ipso Filio Dei imaginata erat. Quod ut manifestius possit intelligi, de rebus visibilibus exemplum adhibeamus, verbi gratia: Faber lignarius pergit in silvam, inspicit arborem, cogitat ex illa facere arcam vel quodlibet vas; et cum arbor maneat adhuc non scissa, jam in ejus sapientia quantae longitudinis et latitudinis futura sit consideratur; cujus fabrica in ejus arte ex eo vivere comprobatur, cum tamen ex se non vivat, 118.0057D| quasi aut vetustate aut igne consumpta fuerit, iterum ejusdem quantitatis et qualitatis novit vas fabricare. Ita Deus omnipotens antequam mundum crearet, antequam mundi creaturas in proprias species formaret, in ejus sapientia non solum quae vivunt, sed etiam quae vita carent, vivebant. Sed ne aestimares omnem creaturam in hoc saeculo vitam habere et illuminatam esse, recte subditur: « Et vita erat lux hominum. » Quod est aperte dicere quia ipsa vita et sapientia per quam cuncta sunt creata, et in qua per quamdam rationem, ut dictum est, vivere dicuntur, lux est hominum, id est rationabilium creaturarum, non irrationabilium. Non enim bestiae et pecora, sed homines illuminantur, 118.0058A| qui rationabiles sunt. Licet namque bestiae vivant, tamen non illuminantur, ut possint sapientiam et intellectum atque spiritum discretionis habere. Quibusdam enim creaturis tribuit esse, vivere, sentire et non discernere, ut animalibus; aliis esse, vivere, sed non sentire, ut arboribus; aliis etiam esse, nec vivere, nec sentire, ut petris. Hominibus autem tribuit esse, vivere, sentire atque discernere, unde bene illuminati sunt, qui ad imaginem Dei creati sunt. Sed et animalis quicunque est homo, non percipit ea quae sunt Spiritus Dei (I Cor. II). Sed quia nullam excusationem de ignorantia carnaliter viventibus aeterna Dei sapientia reliquit, recte subinfertur:
« Et lux in tenebris lucet, et tenebrae eam non 118.0058B| comprehenderunt. » Tenebrae enim homines sunt iniqui, homicidae, adulteri, raptores, immundi, et his similium patratores. De quibus per Joannem dicitur: « Omnis qui odit fratrem suum, in tenebris est, et in tenebris ambulat, et nescit quo eat, quia tenebrae excaecaverunt oculos ejus (I Joan. II). » Unde et Apostolus credentibus ait: « Fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in Domino (Ephes. V). » Sic lux in tenebris lucet, quia hi qui carnaliter vivunt, de ignorantia excusationem habere non possunt, quando sapientes sunt ut faciant mala, bene autem facere nesciunt. Quia enim sensum rationalem, per quem et Dominum et ejus voluntatem possunt cognoscere, carnaliter viventes obtenebrant, lux in tenebris lucet, et tenebrae eam non comprehenderunt. 118.0058C| Solet autem contingere aliquoties ut majoris sensus acumine, hi qui carnaliter vivunt, splendeant quam illi qui simpliciter, sicut Dominus ait in Evangelio: « Filii hujus saeculi prudentiores filiis lucis in generatione sua sunt (Luc. XVI). » Igitur lux in tenebris lucet, quia quamvis iniqui homines non videant lucem, id est Christum, tamen opera eorum mala videntur a luce, scilicet a Christo, cujus oculis nuda et aperta sunt omnia, Psalmista teste, qui ait: « Vultus autem Domini super facientes mala (Psal. LIII). » Verbi gratia, si ponatur caecus ad solem, sicut ipse non videt lumen solis, sed circa confunditur ab ipso, sic praedicti homines non vident Deum, sed videntur a Deo: et ideo quia Deus hos videt, lux in tenebris lucet, id est, in ipsis 118.0058D| hominibus; vel certe in tenebris lux lucet, quia ipsa sapientia per quam nos homines esse cognoscimus, et aliquid facere intelligimus, comparati jumentis insipientibus et similes facti, veram lucem, id est, Deum, nos qui sumus tenebrae, non comprehendimus. Unde bene dicit evangelista: « Et tenebrae eam non comprehenderunt. » « Nulla quippe participatio, ut ait Apostolus, luci ad tenebras, nulla conventio Christi ad Belial, nec pars fideli cum infideli (I Cor. VI). » Quia vero Dei lucem ineffabilem humana mens in tenebris posita, subito venientem sustinere non poterat, ne in his tenebris remaneret, ipsa lux ventura, mundo praemisit hominem ante se magni meriti, velut lucernam ante diem luciferum 118.0059A| ante solem, per cujus testimonium et praedicationem ad videndam veram lucem lippitudo mentis humanae praepararetur, et cognosceretur Deus et homo. Si enim Domini lux subito nobis appareret, magis inde excaecaremur quam illuminaremur. Sed paulatim Dominus per patriarchas et prophetas suum adventum nobis denuntiare voluit, ut, verbi causa, sicut cum in valle consistimus, orientem solem cernere non possumus, tamen in ejus summitatem ascendentes, illius ortum resplendere videmus, et scimus ipsum radiare cito: ita et Dominus per sanctos suos mentes nostras ad suam lucem contemplandam trahere voluit. De quibus montibus fuit iste de quo et subditur:
« Fuit homo missus a Deo. » Ubi in primo verbo 118.0059B| obedientiae virtus in illo commendatur, cum dicitur: « Fuit homo missus a Deo. » Non enim a semetipso, id est sua praesumptione venit, sed a Deo missus est. Aliud est enim a se venire, aliud a Deo mitti. A se quippe venit, qui praesumptive, in eo quod docet, suam gloriam quaerit. Unde de pseudoprophetis dictum est: « Ipsi veniebant, et non mittebam eos: loquebantur, cum non praeceperam illis (Jer. XXV) » : ergo non erat de talibus Joannes, sed potius ex illis erat quibus Salvator ait in Evangelio: Ego vos elegi de mundo, ut eatis, et fructum afferatis, et fructus vester maneat (Joan. XV). A Deo quippe mittitur, qui in eo quod docet Dei laudem et animarum lucra quaerit, qualis erat Moyses, cui dictum est: « Veni, et mittam te in Aegyptum, » qualis erat Isaias propheta, 118.0059C| qui, dicente Domino: « Quem mittam, et quis ibit nobis ad populum istum? » Respondit: « Ecce ego, mitte me (Isa. VI). » Talis erat Joannes Baptista, de quo dicitur: « Fuit homo missus a Deo. » Qui vocabatur homo ille, sequitur: « Cui nomen erat Joannes. » Ad quid autem missus fuit a Deo, manifestatur cum subditur:
« Hic venit in testimonium, ut testimonium perhiberet de lumine. » Ut quid testimonium perhibuit de lumine? declaratur cum subinfertur: « Ut omnes crederent per illum. « Non dixit ut omnes crederent in illum, quia « maledictus homo qui confidit in homine (Jerem. XVII), » sed « ut omnes crederent per illum, » id est, per ejus testimonium omnes crederent in Christum. Aliud est enim credere illum, aliud per illum, 118.0059D| aliud in illis. Credere illum, et per illum, ad fidelem hominem referri potest; credere autem in illum, nisi ad eum non pertinet, verbi gratia: Credo Paulum, et per Paulum credo, id est, per ejus praedicationem, tamen non credo in Paulum, sed in Deum quem praedicat.
« Non erat ille lux, sed ut testimonium perhiberet de lumine. » Quaeritur quare evangelista dicat de Joanne dilecto Domini, et inter natos mulierum majore, « non erat ille lux, » cum Dominus discipulis dicat: « Vos estis lux mundi (Matth. V), » sed a haec facilis patet responsio, quia alia est lux quae illuminat, alia quae illuminatur. Lux est quae illuminat, quae nec initium accipit, nec fine concluditur, nec 118.0060A| augmentum capit, nec defectum patitur, sed semper aequalis permanet. Cui luci, id est Christo, si comparentur homines, tam minores quam perfectiores, tenebrae computabuntur. Nam et nostra justitia, si illius justitiae comparetur, injustitia reputabitur. Illuminantur enim homines, ut lux sint, ab illo qui ait in Evangelio: « Ego sum lux mundi. Qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitae (Joan. V). » Qualis erat iste Joannes de quo Dominus alibi ait: « Ille erat lucerna ardens et lucens. » Ardens dilectione et amore, lucens sermone: sed non esse Joannes lux dicitur, ad comparationem verae lucis, quae omnes illuminat, et a nullo illuminatur. Tantum enim distat inter lucem quae illuminat et quae illuminatur, quantum inter lucernam et 118.0060B| luciferum et solem. Illa est igitur principalis lux de qua adhuc subditur:
« Erat lux vera quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. » Ubi cum « omnem hominem venientem in hunc mundum » posuit, ostendit quia sine spirituali gratia, sive naturali ingenio illuminentur homines, tantum ab illo possunt illuminari a quo procedit omnis sapientia, cum quo fuit semper et est ante aevum.
« In mundo erat, et mundus per ipsum factus est, et mundus eum non cognovit. » Hic manifeste evangelista in mundi vocabulo tres differentias ostendit. Aliquando enim mundi nomine sancti significantur, aliquando situs orbis terrarum, aliquando mundi amatores. Quod ergo ait: « In mundo 118.0060C| erat » ad sanctos pertinet, de quibus alibi Dominus dicit: « Non venit Filius hominis ut perderet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum (Joan. XII). » Et Paulus apostolus: « Deus erat in Christo, mundum reconcilians sibi (I Cor. V). » Quod vero subjungit: « Et mundus per ipsum factus est, » ad situm pertinet orbis terrarum, juxta illud quod Dominus ait in Evangelio discipulis: « Euntes in mundum universum. » Quod autem infert: « et mundus eum non cognovit, » ad mundi pertinet amatores. De quibus alibi Dominus ait: Pater juste, mundus te non cognovit. In eo vero quod ait: « In mundo erat, » ostendit per divinitatem eum ubique esse praesentem: quia nullo concluditur loco, vel excluditur, sed ipse est superior et ipse inferior, ipse interior 118.0060D| et ipse exterior. Legitur « in mundo erat, » id est in orbe terrarum. Quidam tamen « in mundo, » in sanctis hominibus exponunt. « Mundus per ipsum factus est, » quia omnis creatura per ipsum et ab ipso facta est ex nihilo. « Et mundus eum non cognovit, » id est, mundi amatores. Recte enim mundi amatores mundi nomine vocantur, quia mente et desiderio mundum incolunt. Visibiliter autem eum signa facientem, scilicet Judaei, viderunt, et ipsum non cognoverunt. Nam coelum cognovit, quando eo nato novam stellam misit; mare cognovit, quando sub plantis ejus se calcabile praebuit; terra cognovit, quando eo moriente contremuit; sol cognovit, quia radios suos in ejus morte abscondit. Sed, ut 118.0061A| diximus, mundi amatores, scilicet Judaei, non cognoverunt. De quibus adhuc subjungitur:
« In propria venit, et sui eum non receperunt. » In propria quippe venit, quia non solum ex stirpe Judaeorum carnem assumpsit, sed etiam inter eos docuit, praedicavit, signa et virtutes inenarrabiles ostendit. « Sed sui eum non receperunt, » id est Judaei, quos sibi peculiariter prioribus temporibus velut proprios asciverat, quos in terra repromissionis, ejectis hostibus, habitare fecerat, quibus legis notitiam dederat, et ad quorum eruditionem prophetas miserat, et ex quibus nasci elegerat. Sive certe « in propria venit, » quia in mundo apparuit per humanitatem, quem fecerat per divinitatem. Venire quippe et abire, humanitatis est: manere et esse, 118.0061B| divinitatis. « Sed sui eum non receperunt. » Id est, homines quos ad imaginem et similitudinem suam fecerat, magna ex parte in eum credere noluerunt. Sed nunquid omnes ab ejus notitia alieni remanserunt? Non. Nam sequitur:
« Quotquot autem receperunt eum. » Illi eum receperunt, qui eum a Patre missum Filium Dei crediderunt. Sed quid eis profuit quod eum receperunt? « Dedit eis, inquit, potestatem filios Dei fieri, his qui credunt in nomine ejus. » Ubi larga misericordia Dei ostenditur, quando qui servi non fuerant digni etiam filii vocantur: non per naturam, sed per adoptionis gratiam, ut hic haeredes Dei per fidem cohaeredes efficiamur Christi per gratiam, juxta quod idem Joannes in fine Evangelii sui scripsit, dicens: 118.0061C| « Haec autem scripta sunt ut credatis, quoniam Jesus est Filius Dei, et ut, credentes, vitam habeatis in nomine ejus (Joan. XX). » Quid ergo benignius, quid misericordius, quam unicus Filius Dei, nolens manere solus, nostra carne sumpta, nos fecit Dei filios, et sibi adoptavit in fratres, ut quod ipse habebat per naturam, nos haberemus per gratiam? De quibus ipse dicit in Evangelio: « Quicunque fecerit voluntatem Patris mei, qui in coelis est, ipse meus frater, soror et mater est (Matth. VII). » Et post resurrectionem discipulos fratres vocare dignatus, ait: « Ite, nuntiate fratribus meis. » Ad hanc adoptionem non venit, nisi qui fide crediderit in nomine ejus, quoniam sicut scriptum est: « Justus ex fide vivit, sine qua impossibile est placere Deo (Rom. I; Hebr. 118.0061D| XI). » Et ne putares hanc nativitatem carnalem esse et non spiritualem, recte subjungitur:
« Qui non ex sanguinibus, neque ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri. » In quo loco cum « ex sanguinibus » posuit, contra regulam artis grammaticae fecit, quia apud grammaticos sanguis semper singulariter, et nunquam pluraliter enuntiatur secundum regulam. Sed non curae fuit evangelistae observare regulam artis grammaticae, ut perfectius sensum explicare posset. Si enim diceret ex sanguine, viri tantum videretur significare semen, et non pleniter quod vellet exprimeret: cum vero dicit « ex sanguinibus, » viri pariter et feminae conjunctionem ostendit. Unde ne quis interrogaret 118.0062A| quare « ex sanguinibus » dixisset, exponendo subjunxit, dicens: « Neque ex voluntate viri, neque ex voluntate carnis. » Carnem pro uxore posuit, juxta illud quod scriptum est: « Hoc nunc os ex ossibus meis, et caro de carne mea. » Et: « Erunt duo in carne una (Gen. II). » Et Apostolus: « Nemo unquam carnem suam odio habuit, sed nutrit eam et fovet (Ephes. V). » Vel ex sanguinibus, id est, vitiis et peccatis, sicut per Psalmistam dicitur: « Libera me de sanguinibus, Deus, Deus salutis meae (Psal. L). » « Sed ex Deo nati sunt. » Qualiter vel quomodo ex Deo nascantur homines, ut filii Dei sint per adoptionem, Dominus alibi manifestat, dicens: « Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei 118.0062B| (Joan. III). » Et iterum: « Quod natum est carne, caro est: et quod natum est ex spiritu, spiritus est (Ibid.). » Una est enim natura carnalis, altera spiritualis. Una visibilis, alia invisibilis.
« Et Verbum caro factum est, et habitavit in nobis. » Versiculus iste ex superioribus pendet; ac si diceret Evangelista: Ut homines per adoptionem filii Dei fieri possent, illud Verbum quod erat in principio, Deus apud Deum, illud, inquam, Verbum factum est caro, id est Deus factus est homo, non tamen in carne conversus, assumens quod non erat, nec desinens esse quod erat, permanens Deus, factus est homo. Qui cuncta fecit in forma Dei, id est, cum esset Deus, factus est in forma servi, factus est qui fecerat, ut inveniretur qui perierat. Sed cum 118.0062C| dicit: « Verbum caro factum est, » carnis nomine perfectum hominem significat, qui constat ex anima rationali et carne. Usus namque Scripturae est aliquando per solam animam, aliquando per solam carnem totum hominem significare. Animae nomine totus homo significatur, sicut scriptum est: « Descendit Jacob in Aegyptum in animabus septuaginta (Gen. XLVI). » Iterum carnis nomine totus homo significatur, sicut scriptum est in Propheta: « Et videbit omnis caro salutare Dei (Luc. III). » Non enim animae sine corporibus in Aegyptum descenderunt, nec caro sine anima salutare Dei videre poterit, sed alibi, ut diximus, per solam animam, alibi per solam carnem totus homo significatur. Ita ergo et hoc in loco, cum dicit: « Verbum caro factum est, » non aliud est 118.0062D| dicere quam Deus homo factus est ex anima rationali, ut diximus, et carne. Fuerunt enim nonnulli haeretici qui dixerunt Dominum carnem absque anima suscepisse. Si enim quod minus est fecit, utique et quod majus est suscepit. Qui enim pro liberandis animabus carnem suscepit, sine dubio humanam animam suscepit. De qua ipse loquitur: « Potestatem habeo ponendi animam meam, et iterum sumendi eam (Joan. XVI). » Et iterum: « Tristis est anima mea usque ad mortem (Matth. XXVI). » Quod vero subditur: « Et habitavit in nobis, » ad illos specialiter pertinet, quibus visibiliter apparuit, et cum quibus corporaliter conversatus est. Vel aliter, « habitavit in nobis, » ut habitaremus 118.0063A| in ipso, habitat in nobis protegendo, habitamus et nos in ipso ut protegamur ab illo. Ut autem inter nos habitare posset, « cum esset in forma Dei, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinanivit formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo (Phil. II). » « Et vidimus gloriam ejus, gloriam quasi Unigeniti a Patre. » Gloriam ejus viderunt in humanitate, qui videre non poterant in divinitate, quia quam ante incarnationem videre non poterant, videre postquam Verbum caro factum est. Gloriam igitur Dei latentis in homine, illi specialiter viderunt, qui eum miraculis coruscantem conspicere meruerunt. Illi quoque ejus gloriam manifestius conspexerunt, qui eum ante 118.0063B| passionem transfiguratum in monte contemplati sunt, audientes desuper vocem Patris intonantem: « Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui (Matth. III). » De quibus unus fuit iste Joannes, de quo talia revelata sunt, et per quem talia signa sunt monstrata, quae nullus facere posset, nisi qui Unigenitus Patris esset. Nam et post resurrectionem Spiritus sanctus eosdem discipulos obumbrare atque replere dignatus est, ut per haec et unigenitum Dei cognoscerent Filium, et ex matre primogenitum. Sed est differentia inter unigenitum et primogenitum, quia non omnes primogeniti unigeniti, sed omnes unigeniti primogeniti vocantur. Primogenitum enim dicimus, non solum quem alii sequuntur, sed etiam quem nullus praecedit. Ex eo autem quod 118.0063C| evangelista Matthaeus ait: « Donec peperit filium suum primogenitum (Matth. II), » occasionem trahere voluerunt haeretici, beatae Mariae virginitatem infamare cupientes. Dixerunt enim eam alios filios post Dominum ex Joseph habuisse, et ipsos esse voluerunt qui in Evangelio fratres Domini appellantur, non considerantes quia fratres in Scripturis variis modis vocantur. Aliquando enim natura fratres dicuntur, aliquando cognatione, aliquando gente, aliquando etiam dilectione. Natura, sicut Cain et Abel, Esau et Jacob, Petrus et Andreas. Cognatione, ut Abraham et Lot, juxta quod ipse Abraham ait: « Ne, quaeso, sit jurgium inter me et te, et inter pastores meos et pastores tuos, fratres enim sumus (Gen. XIII). » Similiter Jacob et Laban, eodem 118.0063D| Laban dicente: « Num quia frater meus es, gratis servies mihi? » Gente, sicut omnes Judaei fratres dicti sunt, dicente ipso latore legis Moyse: Si constituendo constitueris super te regem, non habebis potestatem aliae gentis hominem constituere, sed eum qui sit frater tuus, id est de gente tua. Dilectione, sicut omnes Christiani fratres vocantur, Domino discipulis dicente: « Omnes enim vos fratres estis (Matth. XXII). » Eodem modo fratres Domini cognatione dicti sunt, quia de illius erant progenie. Ergo Dominus non solum unigenitus, sed etiam primogenitus dicitur, quod non solum alii ex Maria post eum nati non sunt, sed quia ante eum nullus. Quod autem subjungitur, « plenum gratiae et veritatis, » 118.0064A| singulari gratia Dei Filio in homine quem assumpsit datum est a Patre, ut ex quo homo esse inciperet, perfectus esset Deus, perfectus et homo. Nec eamdem gratiam ad mensuram accepit ut puri homines, sed factus homo plenus gratia fuit, sicut dicit Apostolus: « In quo habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter (Colos. II). » Et Joannes Baptista: Et de plenitudine ejus nos omnes accepimus gratiam pro gratia. De qua plenitudine gratiae per Psalmistam dicitur: « Unxit te Deus, Deus tuus oleo laetitiae prae consortibus tuis (Psal. XLIV). » Veritate quoque plenus fuit, sicut ipse in Evangelio dicit: « Ego sum via, veritas et vita (Joan. XIV). »
X[recensere]
HOMILIA X. DE SANCTO STEPHANO PROTOMARTYRE. (MATTH. XXIII.) « In illo tempore, dixit Jesus turbis Judaeorum: Ecce ego mitto ad vos prophetas et sapientes, et scribas, et ex illis occidetis et crucifigetis, et ex eis flagellabitis in synagogis vestris, » et reliqua. Narrat superior textus Evangelii qualiter Dominus, conflictum habens cum Judaeis, convicerit eos homicidas et homicidarum filios, qui cum aedificarent sepulcra prophetarum, et ornarent monumenta justorum, dicentes: Quia si fuissemus in diebus patrum nostrorum, non essemus socii eorum in sanguine prophetarum. In hoc se filios eorum ostendebant, qui prophetas occiderant, quod animum plenum habentes invidiae, Christum ejusque discipulos persequebantur. Unde et Dominus adjungit, 118.0064C| dicens: Itaque testimonio estis vobismetipsis, quod filii estis eorum qui prophetas occiderunt, et vos implete mensuram patrum vestrorum. Ac si diceret: Quod illis defuit, vos implere cupitis. Illi occiderunt membra, vos caput persequimini: illi prophetas, vos ipsum Dominum prophetarum, qui ab eis praedictus est, occidere desideratis, et me meosque discipulos, quos illi ideo quia non viderunt, non occiderunt: vos videntes, illorum desiderium implere desideratis. Quibus congruit quod subditur: Serpentes, genimina viperarum, quomodo fugietis a judicio gehennae? Recte ergo. viperarum nomine isti vocantur, quia sicut ex viperis viperae, et ex serpentibus serpentes nascuntur, sic isti ex venenatis parentibus venenatum animum trahentes, 118.0064D| Christum ejusque discipulos persequi moliebantur. Convenit autem istis, quod viperarum natura traditur esse, ut in conceptione moriatur pater, in parturitione mater. Quamvis enim diversa sint genera viperarum et serpentium, tradunt tamen tantummodo duas esse viperas in partibus Arabiae, ubi nulla habitatio hominum consistit, quia non solum homo si accesserit, verum etiam si avis desuper volaverit, a flatu earum interimitur. Quarum conceptio tarde evenit, sed quotiescunque evenerit, ita fit ut in conceptione moriatur pater, ut diximus, et in parturitione mater. Nam tempore conceptionis, mas caput in ora feminae mittit, at illa prae nimio amore stringens caput illius abscindit. Cum vero tempus 118.0065A| parturitionis evenit, scinditur venter matris, et sic filii egrediuntur, et ita fit ut in conceptione moriatur pater, et in parturitione mater. Unde vipera dicta est, quod vi pariat vel vi perire faciat. Tales ergo per similitudinem fuerunt Judaei, quia Christum, qui eos spiritualiter generare venerat, crucis patibulo cruentis manibus tradiderunt, dicentes: « Crucifige, crucifige illum. Si hunc dimittis, non es amicus Caesaris (Matth. XXVII). » Ecclesiam quoque, quae spiritualis mater erat eorum futura, persecuti sunt primum in apostolis, per quos sancta Ecclesia regebatur, deinde in eorum successoribus, de quibus nunc dicitur: « Ecce ego mitto ad vos prophetas et sapientes et scribas. » Sed in exordio hujus lectionis haereticorum dogma destruitur, qui dixerunt alium Deum 118.0065B| esse Veteris Testamenti et alium Novi, cum dicit: « Ecce ego mitto ad vos prophetas et sapientes et scribas. » Ac si diceret: Ego qui quondam ad Patres vestros misi prophetas et sapientes et scribas, idem ipse et non alius mitto nunc prophetas, et sapientes, et scribas. Fuerunt enim in Veteri Testamento prophetae, sapientes, et scribae: fuerunt et in Novo. In Veteri Testamento fuerunt prophetae: Isaias, Jeremias, et multi alii; fuerunt sapientes: sicut Salomon et Samuel, et plures alii; fuerunt et scribae: qualis fuit Moyses, qui legem scripsit, et Ezras, qui post captivitatem Babyloniae, incensis bibliothecis, legem recuperavit. De quo scriptum est: « Ascendit Ezras de Babylone, et ipse fuit scriba velox in lege Moysi (I Esdr. VII). » In Novo Testamento legimus 118.0065C| Agabum prophetasse, et quatuor filias Philippi (Act. II et XXI). Et omnis qui futura mala cavere monet, et bona diligere, propheta est. Fuerunt sapientes, sicut apostoli, sicut evangelistae, qui dicta vel facta Dominica nobis scripta reliquerunt. De quibus Dominus in Evangelio: « Omnis scriba doctus in regno coelorum, similis est homini patrifamilias, qui profert de thesauro suo nova et vetera (Matth. XIII). » Sed patres eorum ex illis occiderunt Isaiam, Jeremiam, et multos alios: isti autem Jacobum justum de pinnaculo templi praecipitaverunt, Stephanum quoque (cujus hodie colimus solemnitatem) lapidaverunt, Petrum et Andream crucifixerunt, et Paulum decollaverunt. Quod autem in synagogis suis flagellaverunt et persecuti eos fuerunt de civitate in 118.0065D| civitatem, liber Actuum apostolorum pleniter narrat, cum dicit: « quia ibant discipuli a conspectu concilii gaudentes, quoniam digni habiti erant pro nomine Jesu contumeliam pati (Act. V). »
« Ut veniat super vos omnis sanguis justus. » Quaeritur quomodo omnis sanguis justus super eos, quibus haec Dominus loquebatur, venire dicatur, cum non ipsi omnem sanguinem justum fuderint? Ad quod respondendum quod malorum generationi per imitationem se sociaverunt, ideo et in retributione vindictae participes eorum esse dicuntur. « A sanguine Abel justi usque ad sanguinem Zachariae filii Barachiae, quem occidistis inter templum et altare. » De Abel qui fuerit, vel quod a fratre per 118.0066A| invidiam occisus sit, nulla est ambiguitas. Quod autem justus fuerit, non solum in Genesi legitur, ubi ejus munera Deo accepta esse memorantur, et ubi sanguis ejus ad Dominum clamasse dicitur (Gen. IV), sed etiam nunc testimonium ei perhibet, dicens: « A sanguine Abel justi. » Quaeritur autem quis iste Zacharias fuerit, quia multos legimus Zacharias, et ne cuiquam errandi tribuatur facultas, adjunctum est « quem occidistis inter templum et altare: » Diversa enim de hoc diversi senserunt. Nonnulli dixerunt hunc Zachariam fuisse, qui inter duodecim prophetas minores undecimus ponitur, nomine patris ei consentiente, eo quod Filius fuerit Barachiae, sed occisionis locus minime concordat, quia quomodo inter templum et altare occisus fuerit non reperitur, 118.0066B| maxime cum suo tempore templum ab his qui de captivitate ascenderant reaedificaretur, et idem Zacharias, quia prospera ejus prophetaret, in magna veneratione a populo habebatur. Alii dixerunt hunc Zachariam fuisse patrem Joannis Baptistae, et propterea quod adventum Domini venturum, praedicaret, a populo sit interfectus: sed haec opinio magis ex apocryphorum somniis et deliramentis descendit quam ex veritate. Sed cum ab his excludimur, recurrit mens ad Regnorum libros, in quibus legimus quia, Ozia rege mortuo, cum Athalia impiissima regina locum ejus suscepisset, et interficeret omne semen regium, tulit Joiada pontifex unum de filiis regis, qui erat minor natu, Joas nomine, et abscondit eum in templo Domini sex annis. 118.0066C| Septimo autem anno unxit eum in regem, iniitque cum eo foedus et cum omni populo, ut in lege Dei ambularet, quod et fecit cunctis diebus quibus vixit Joiada. Mortuo autem Joiada, successit ei in honore et ordine sacerdotali filius ejus Zacharias nomine, vir bonus et justus. Cumque Joas declinare coepisset a lege Domini, frequenter arguit eum Zacharias. Propter quod odium regis incurrit, in tantum ut una die cum publice argueret eum, iratus rex jussisset eum lapidare in porticu domus Domini, qui cum moreretur inter lapides, ait: « Videat Deus et judicet, » et sicut ipsa Scriptura adjungit: « Non est recordatus Joas quae pater ejus fecisset ei bona, sed occidit collactaneum suum filium ejus qui se nutrierat (IV Reg. II). » Hic est ergo Zacharias, qui occisus 118.0066D| est a Joas rege, cujus justitiae Dominus testimonium perhibet, dicens: « A sanguine Abel justi, usque ad sanguinem Zachariae, filii Barachiae, quem occidistis inter templum et altare, » id est inter aedem templi et altare incensi. Fecerat Salomon altare aeneum, ut Regum narrat historia, ante fores domus Domini, in porticu templi, ut offerentur in eo sacrificia quotidie mane et vespere: quia altare aureum quod erat in domo Domini, non poterat sustinere omnia holocausta quae offerebantur. Juxta altare vero aeneum fons Siloe erat, ubi etiam lapides rubri apparent, unde et a simplicibus aestimatur quod sanguine hujus justi viri sint foedati. Sed cum Zachariam habemus, et occisionis consentiat locus, 118.0067A| nomen patris discordare videtur, quia ibi legitur filius Joiadae, hic dicitur filius Barachiae. Ubi quamvis possit prudens lector respondere, hunc fuisse juxta veterem consuetudinem fortasse binomium, et alibi Joiadam, et alibi Barachiam fuisse nominatum, nos tamen dicimus, quia ubicunque in Latina lingua Scriptura deficit, recurrendum est ad Graecam vel Hebraicam proprietatem, ex quibus eadem Scriptura sumpserat originem, ut per interpretationem congruam conveniens appareat, quod ad litteram inconveniens sonat. Joiada ergo interpretatur justitia Domini, Barachias memoria Domini, Zacharias benedictus Domini. Quia ergo de justitia Domini, et de memoria Domini nascitur benedictio Domini, juxta congruam interpretationem nihil discordare videtur 118.0067B| utrum Barachiae an Joiadae filius legatur. Nam in Evangelio quo Nazaraei utuntur, pro filio Barachiae, filius Joiadae dicitur. Non autem sine causa putandum est quod Dominus beatorum martyrum mentionem faciens, hos duos specialiter nominare voluit, Abel scilicet et Zachariam, cum ab initio saeculi multi alii pro ejus nomine fuissent occisi. Tales ergo ponere voluit, per quorum martyrium omnium passiones significarentur, qui pro ejus nomine passi fuerant, vel passuri erant. Per Abel vero, qui non propter praedicationem, sed propter invidiam in agro occisus, non reluctasse dicitur vel legitur, illi significantur qui simplices sunt in doctrina, firmi tamen in fide, qui scientes tantum Christum et hunc crucifixum, magis eligunt pro ejus nomine mori, 118.0067C| quam ejus fidem negare. Per Zachariam vero, qui sacerdos fuit in ordine pontificali, et non in agro, sed propter praedicationem inter templum et altare est occisus, illi significantur qui magistri et doctores Ecclesiae sunt, et propter constantiam evangelizandi, vel propter correptionem reproborum, martyrium sumpserunt. Quorum primus post Domini passionem fuit beatus Stephanus Levita, cujus hodie festivitatem celebramus, quia ad praedicandum ordinatus ab apostolis, cum ex auctoritate divinae legis Christum Dei Filium doceret, reproborum manibus est lapidatus. Nec tamen inter lapides amisit patientiam, sed in oratione puram exhibuit conscientiam, supplicans pro lapidantibus et dicens: « Domine Jesu, ne statuas illis hoc peccatum, quia nesciunt 118.0067D| quid faciunt (Act. VII). »
« Amen dico vobis, venient haec omnia super generationem istam. » Si quem movet quomodo haec omnia super generationem unam venire dicantur, cum nec Abel nec Zachariam ipsi occiderint, intelligat quia auctoritas sacrae Scripturae est, duas generationes commemorare, bonorum scilicet et malorum. De bonis legimus: « Generatio rectorum benedicetur (Psal. CXI). » Et iterum: « Haec est generatio quaerentium Dominum, quaerentium faciem Dei Jacob (Psal. XXIII). » De malis vero, Generatio prava et perversa. Et iterum: Generatio quae non direxit cor suum. Et gens absque consilio, et sine prudentia. Unde et Dominus in Evangelio ait: « Generatio 118.0068A| prava et adultera signum quaerit (Matth. II). » Omnes ergo persecutores fidelium, a primo Cain usque ad ultimum qui venturus est, in una generatione computantur, quoniam etsi divulsi sunt in tempore, uniti sunt in mala voluntate. Similiter et illi qui per bona opera generationi rectorum adhaerent, in futuro praemium cum eis accipient.
« Jerusalem, Jerusalem, quae occidis prophetas, et lapidas eos qui ad te missi sunt, quoties volui congregare filios tuos quemadmodum gallina congregat pullos suos sub alas, et noluisti? » Cum Dominus ad Jerusalem loquitur, non ad saxa vel aedificia putandus est loqui, sed metaphorice ad ipsos homines, ut per inhabitatum habitantes intelligas. Quos paterno planxit affectu, quia eorum interitum 118.0068B| cito praesciebat esse venturum, juxta quod alibi legimus: « quoniam cum vidisset Jesus civitatem, flevit super illam, dicens: Quia si cognovisses et tu. » Cum autem adjunxit, « quae occidis prophetas et lapidas eos qui ad te missi sunt, » ostendit praeteritis temporibus prophetas ad salutem ejusdem populi esse missos. Quaeritur autem quomodo Dominus dicat: « Quoties volui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos suos sub alis, et noluisti, » cum alibi scriptum sit: « Omnia quaecunque voluit, Dominus fecit in coelo et in terra, in mari et in omnibus abyssis (Psal. CXXXIV). » Quia enim omnia quae vult facit, quomodo filios Jerusalem congregare voluit, et non congregavit? Ad quod dicendum est quia omnipotens Deus hominum 118.0068C| servitia non vult habere coacta, sed spontanea et voluntaria, ut inveniat in nostra bona voluntate quod remuneret ex sua gratuita largitate; et ideo pius et omnipotens Deus, qui non vult mortem peccatoris, sed ut eonvertatur et vivat, non propterea reliquit filios Jerusalem quia congregare non potuit, sed quia illos nolentes spontaneam voluntatem exhibere, congregare noluit. Quod vero ait: « Quoties volui congregare filios tuos, » et reliqua, tale est ac si diceret: Ego volui, sed tu noluisti; ego quod meum est feci, sed tu quod tuum erat, non fecisti; ego pro tua salute ad te prophetas misi, sed tu eos interfecisti; ego ad te ipse veni, et tu me recipere noluisti. Vult enim Deus omnipotens omnes homines salvos fieri, et tamen non omnes salvantur, quia in 118.0068D| duritia cordis impoenitentes perseverant. Nec absque consideratione praetereundum est quod gallinae se comparavit cum filiis, cum filios Jerusalem congregare se velle dixit. Gallina enim simplex et mitissima est avis, quae dum pullos fovet ac nutrit, plumas erigit, et totam se hispidam reddit, alas deponit, vocem attenuat, et totam se infirmam exhibet, ut pullos fortiores reddat, bestiolis quoque et avibus insidiantibus pro salute pullorum usque ad mortem se opponit. Juxta ergo hanc similitudinem Dominus gallinae se comparavit, quia ut nos de infirmis firmos faceret, et de terrenis ad coelestia sublevaret, quasi infirmis exhibuit se infirmum, quando de coelo descendit in terras, sciens quia « non est 118.0069A| opus sanis medicus, sed male habentibus (Matth. IX): » et quasi totum se hispidum in passione reddidit qui mitis et mansuetus apparuit. De quo Isaias ait: « Et vidimus eum non habentem speciem neque decorem (Isa. LIII). » Vocem attenuavit, quando pendens in cruce dixit: « Deus, Deus meus, utquid me dereliquisti (Matth. XXVII)? » Et ut perfecta in nobis esset liberatio, morti etiam pro nobis se obtulit. Nec indignum debet videri, si Redemptor noster in assumpta humanitate gallinae se comparavit hic, qui etiam vermibus se assimilavit, sicut ipse per prophetam dicit: « Ego autem sum vermis et non homo (Psal. XXI). » Et pulchre se gallinae comparavit, qui persecutorem suum Herodem vulpem nominasse legitur, dicens: « Ite, dicite vulpi illi, quia hodie et cras miracula faciam, et die tertia proficiscar 118.0069B| (Luc. XIII). » Callida enim bestiola vulpes insidiatrix et inimica gallinae comprobatur, ita quoque et Herodes callidus et ingeniosus gallinam persecutus est, quia Dominum cum exercitu suo sprevit. Pullis ejus insidiatus est, quia apostolos persequi non destitit, et ideo persecutores Domini vulpibus comparantur, cum per prophetam dicitur: « Ipsi vero in vanum quaesierunt animam meam. Introibunt in inferiora terrae, tradentur in manus gladii, partes vulpium erunt (Psal. LXII). » Duae autem alae gallinae quibus pullos fovet, duo sunt Domini Testamenta; aut duae alae gallinae, Moyses et Aaron, per quos Dominus Israeliticum populum de Aegyptia servitute liberavit: sive Jesus et Zorobabel, per quos eumdem populum de captivitate Babyloniae reduxit. Sed his 118.0069C| et aliis beneficiis ingratus, non solum credere noluit, sed etiam nutritorem suum morti tradidit. Unde et contingit eis merito quod subditur:
« Ecce relinquetur vobis domus vestra deserta. » Si quis corporalibus oculis intueatur, videbit etiam ad litteram hanc Domini vocem esse impletam, quia domus Domini, quae nobiliter in Jerusalem aedificata fulgebat, propter incredulitatem illorum ad solum usque destructa est a Tito et Vespasiano, ita ut non relinqueretur in ea lapis super lapidem. Unde et dudum discipulis Domino aedificia civitatis ostendentibus, ait illis: « Videtis haec omnia? Amen dico vobis, non relinquetur hic lapis super lapidem, qui non destruatur (Matth. XXIV). » Dicitur namque: « Ecce 118.0069D| relinquetur vobis domus vestra deserta. » Domus illorum ideo dicitur, quia deserta relicta est, quae quondam domus Domini dicebatur, quando hostia et sacrificia in ea offerebantur, modo « domus vestra » dicitur, quia deserta relicta est. Spiritualiter autem domus Judaeorum deserta relicta est, quia illis in incredulitate perseverantibus, Christum in cordibus suis hospitem non susceperunt, qui ait: « Ego ad ostium sto et pulso; si quis aperuerit mihi, intrabo ad illum, et coenabo cum illo, et ille mecum (Apoc. III). » Impleta est prophetia Jeremiae dicentis: Reliqui domum meam, dimisi haereditatem meam, facta est mihi haereditas mea quasi spelunca hyaenae, quod est parvum quidem, sed rusticum animal, nocte sepulcra 118.0070A| fodiens, et cadaveribus vescens mortuorum (Jer. XII): cui merito comparantur Judaei, qui Christum negantes, omni immunditiae et iniquitati se tradiderunt, dispersi de gente in gentem, et de regno ad populum alterum, relicti sine Deo, sine lege et sine sacerdotio, impleta in eis prophetia quae dicit: « Famem patientur ut canes, et circuibunt civitatem (Psal. LVIII). »
« Dico enim vobis, Non me videbitis amodo, donec dicatis: Benedictus qui venit in nomine Domini. » Haec sententia juxta litteram tunc impleta est quando Dominus super pullum asinae sedens, Hierosolymis appropinquans, honorifice a turbis susceptus est, quando cum ramis palmarum occurrerunt ei, dicentes: « Hosanna Filio David, benedictus qui venit 118.0070B| in nomine Domini. » Versiculus iste spiritualiter potius quam ad litteram est intelligendus, et est sensus: « Dico enim vobis, Non me videbitis amodo, donec dicatis: Benedictus qui venit in nomine Domini, » id est, me vobiscum in cordibus vestris manentem non habebitis, quousque me credatis Filium Dei ad salutem hominum a Patre esse missum.
HOMILIA XI. DE SANCTO JOANNE EVANGELISTA ET APOSTOLO. (JOAN. XXI.) « In illo tempore, dixit Jesus Petro: « Sequere me. Conversus Petrus, vidit illum discipulum quem diligebat Jesus, sequentem, » et reliqua. In serie hujus lectionis tria sunt quae nobis beatus Joannes evangelista commendat, privilegium scilicet 118.0070C| amoris Domini erga se, resolutionem sui corporis atque descriptionem Evangelii. Privilegium amoris sui nobis commendat, cum dicit: « Conversus Petrus, vidit illum discipulum quem diligebat Jesus, sequentem. » Resolutionem sui corporis ostendit, cum ait: « Et non dixit ei Jesus, non moritur, sed sic eum volo manere. » Descriptionem Evangelii, cum subjungit: « Hic est discipulus ille, qui testimonium perhibet de his, et scripsit haec. » Sed ut exordia hujus lectionis plenius intelligere valeamus, libet superiora parumper attendere. Supra enim retulit idem Joannes evangelista quia discipulis post resurrectionem Domini in conclavi residentibus, dixit ei Simon Petrus: Vado piscari. Dicunt ei alii discipuli: Venimus et nos tecum. Ascendit ergo Simon Petrus, 118.0070D| et Thomas qui dicitur Didymus, et Nathanael, qui erat a Cana Galilaeae, et filii Zebedaei, et alii ex discipulis ejus duo. Illis frustra tota nocte in piscando laborantibus, mane stetit Jesus in littore, eorumque rete copiosa multitudine piscium replevit. Egressisque illis ad terram, ait: Venite, prandete. In quo prandio Dominus Petrum ter an se amaret interrogavit. Cui, post trinam negationem, tertio confitenti suum amorem, tertio suas oves ei commendavit, dicens: Si diligis me, pasce oves meas, sive agnos meos. Post commendationem quoque ovium, quid pro eisdem ovibus passurus esset, intimare curavit, dicens: « Amen, amen dico tibi, cum esses junior, cingebas te, et ambulabas ubi volebas cum 118.0071A| autem senueris, extendens manus tuas, et alius te cinget, et ducet quo tu non vis. » -- « Hoc autem dicebat, ait evangelista, significans qua morte esset clarificaturus Deum. » Et ne dura et intolerabilis Petro videretur passio crucis, hanc suo exemplo pius magister lenire curavit, dicens: « Sequere me, » id est imitare me. Ac si diceret Dominus: Tanto ergo tolerabilius crucis passionem sustinebis, quanto in ejus sufferentia mea te sequi vestigia recordaberis: ut sicut pro tua salute crucis patibulum sustinere non distuli, ita quoque et tu pro confessione nominis mei pati te debere memento. Quia eo gloriosorem palmam martyrii consequeris, quo ad hanc promerendam arctius iter magistri sequeris. Sequi enim Dominum, imitari est, sicut ipse dicit: « Si quis 118.0071B| vult post me venire, » etc. (Matth. XVI). Et iterum: « Qui mihi ministrat, me sequatur (Joan. XII). » Secutus est Petrus apostolus Dominum, quia pro ovibus sibi creditis crucis patibulum sustinere non distulit, sicut et ipse Dominus pro redemptione generis humani amplecti dignatus est, implens illud quod ait Joannes apostolus: « Qui dicit se in Christo manere, debet sicut ille ambulavit, et ipse ambulare (Joan. II). » Jam vero post haec quid Dominus et Petrus fecerint, manifeste evangelista non declarat; tamen ex eo quod ait: « Conversus Petrus, vidit illum discipulum quem diligebat Jesus, sequentem, » tacite innuit quia mox ut Dominus dixit Petro, « Sequere me, » surrexit a loco convivii et abire coepit. Cujus jussionem Petrus etiam ad litteram 118.0071C| implere desiderans, secutus est illum corporali gressu. Secutus est autem Dominum et Petrum ille discipulus quem diligebat Jesus, Joannes scilicet nomine, cujus est hoc Evangelium. Neque enim a consectatu illius se indignum aestimavit, cum etiam majoris dilectionis gloria prae caeteris a Domino amplexatum se noverat. Nec incredibile est quod Petrus et Joannes vestigio corporali Dominum sint secuti, quia necdum adhuc intelligebant quid spiritualiter significaret hoc quod Dominus Petro dixerat, « Sequere me. » Sed quia beatus Joannes personam suam ex nomine innotescere noluit, designavit ex merito, cum dixit: « Vidit illum discipulum, quem diligebat Jesus. » Diligebat enim eum Jesus, non exceptis caeteris singulariter solum, sed specialiter 118.0071D| inter caeteros unum. Omnes enim se diligere comprobavit, quibus ante suam passionem loquebatur, dicens: « Sicut dilexit me Pater, et ego dilexi vos, manete in dilectione mea (Joan. XV). » Sed hunc prae caeteris diligebat, quem integritas virginalis majori dilectione fecerat dignum. Tradunt namque historiae quod eum volentem nubere, de nuptiis vocavit, et propterea quod a complexu carnali eum subtraxerat, spirituali dilectione eum fecerat esse digniorem. In eo autem quod ait: « Vidit illum quem diligebat Jesus, sequentem, » morem sanctorum beatus Joannes evangelista servavit, cum proprium nomen tacens, alio indicio suam personam demonstravit. Hanc enim consuetudinem habent sancti 118.0072A| viri, ut quoties de se mira et magna loquuntur, ad aliam transeant personam, et sic de se quasi de alio loquantur: sicut fecit Moyses quando de se quasi de alio locutus est, dicens: « Et erat Moyses vir mitissimus super omnes homines, qui morabantur in terra (Num. XII). » Similiter et beatus Job dicturus: « Et erat vir ille simplex et rectus, ac timens Deum, » de se quasi de alio praemisit, dicens: « Vir erat in terra Hus, nomine Job. (Job I). « Hanc ergo humilitatem servans beatus Joannes, in tota serie sui Evangelii proprium nomen ponere voluit. Dat autem et aliud indicium suae cognitionis beatus Joannes evangelista, cum subjungit: « Qui et recubuit in coena super pectus Domini, et dixit: Domine, quis est qui tradet te? » In ultima coena quam Dominus 118.0072B| cum discipulis habuit suis, ut superius textus Evangelii narrat, discipulus ille supra pectus magistri recubuit: et cum diceret Dominus: Unus ex vobis me traditurus est, contristatis omnibus, innuente sibi Petro, interrogavit magistrum Joannes, dicens: « Domine, quis est qui tradet te? » Et ne omnium conscientias dira suspicio torqueret, certos eos reddidit, dicens: « Qui intingit manum mecum in paropside, hic me tradet. » Quod autem discipulus ille supra pectus magistri recubuit, non solum praesentis dilectionis indicium fuit, sed etiam futuri mysterii signum. Quia enim in pectore Jesu sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi, merito ille supra pectus magistri recubuisse dicitur, qui de ejus divinitate altius et profundius caeteris erat descripturus.
118.0072C| « Hunc ergo cum vidisset Petrus, dixit Jesu: Domine, hic autem quid? » Quia enim Petrus apostolus in extensione manuum, in cinctione alterius, in ductu quo nollet, suam passionem intellexerat significatam, voluit scire de fratre et condiscipulo qua morte et ipse transiturus esset ad vitam. Et videns eum sequentem, ait:
« Domine, hic autem quid? Dicit ei Jesus: Sic eum volo manere, donec veniam, quid ad te? tu me sequere. » Ac si diceret: Nolo eum per passionem martyrii praesentis vitae cursum consummare, sed sic eum volo manere donec, ecclesiastica pace firmata, transitu naturalis mortis, perpetuam eum ducam ad vitam. Ubi putandum non est quod negaverit Dominus Joannem pro sua fide multas tribulationes 118.0072D| esse passurum, sed praedixit eum per martyrium praesentem vitam non esse consummaturum. Nam in Actibus apostolorum publice virgis caesus legitur, quando ibant discipuli a conspectu concilii gaudentes, quoniam digni habiti erant pro nomine Jesu contumelias pati (Act. V). Et a Domitiano impiissimo Caesare in ferventis olei dolium missus legitur, ex quo tantum liber exiit a dolore corporis, quantum alienus erat a corruptione carnis. Nam in historia Ecclesiastica legimus eum veneno esse potatum, et nihil mali passum, impleto in eo quod a Domino dictum fuerat: Et si mortiferum quid biberint, non eis nocebit. Postea vero propter insuperabilem constantiam evangelizandi, ab eodem 118.0073A| principe in Pathmos insulam exsilio est relegatus, ubi, consortio destitutus humano, consolationem promeruit angelorum. Ibi enim propria manu Apocalypsim scripsit, quam ei Dominus revelare dignatus est, pro statu Ecclesiae, praesentis scilicet et futurae. Et ideo cum Dominus dixit: « Sic eum volo manere donec veniam, » non negavit eum corpore moriturum, sed per passionem martyrii non esse consummandum praedixit. Sed sermonem sic manendi, ita quidem discipuli eodem tempore tractare coeperunt, quasi Joannes jam non esset moriturus. Unde et subditur:
« Exiit ergo sermo iste inter fratres quod discipulus ille non moritur. » Sed hunc eorum errorem idem Joannes corrigere curavit, cum subjunxit: « Et non 118.0073B| dixit Jesus Non moritur, sed, Sic eum volo manere donec veniam. » Morte enim corporis veraciter mortuus est Joannes, quia ex eo die quo primo homini dictum est: « Quocunque die comederis de ligno scientiae boni et mali, morte morieris (Gen. II), » nullus est qui gustet vitam qui non gustet mortem. Denique, etsi Elias et Enoch adhuc vivi esse creduntur, tamen sciendum est quia ad tempus mortem corporis distulerunt, non penitus evaserunt, quia temporibus Antichristi interficiendi sunt. Etsi Dominus in forma humanitatis mortem suscepit, nullus est qui mortem corporis evadere possit, Psalmista testante, qui ait: « Quis est homo qui vivet, et non videbit mortem? » (Psal. LXXXVIII.) subauditur nullus. Denique sicut in Patrum litteris invenimus, 118.0073C| cum longo affectus senio Ephesi moraretur, in tantum, ut, discipulorum manibus sustentatus, vix ad ecclesiam pergeret, sciens diem mortis suae imminere, jussit sibi praeparari sepulcrum, et dominica die, post celebrationem missarum, et admonitionem factam discipulorum, perceptione corporis et sanguinis Domini seipsum munivit. Ac deinde valedicens fratribus, descendit in defossum sepulturae suae locum quem sibi praeparaverat, et quasi in lectulo, ita collegit se in sepulcro, atque oratione expleta, videntibus discipulis, appositus est ad patres suos, tam extraneus a dolore corporis quam alienus fuerat a corruptione carnis. Quo in loco terra sensim ab imo dicitur ebullire, ita ut nonnulli eum crediderint vivere. Sed quoniam, aliis apostolis per passionem 118.0073D| martyrii consummatis, ipse solus in pace Ecclesiae naturali morte vitam finivit, ideo a Domino dictum est: « Sic eum volo manere donec veniam. » Quod est dicere: Nolo eum per violentiam persecutoris vitam finire praesentem, sed sic eum volo manere, quoadusque veniens ad vitam eum ducam perennem, et aeterna remuneratione eum clarificem. Spiritualiter autem per hos duos discipulos, duas fidelium vitas, in quibus Ecclesia constat, accipere possimus, activam scilicet et contemplativam. Quarum una in labore est, altera in requie. Per Petrum enim, cui dictum est: « Sequere me, » activae vitae labor exprimitur, ad quam pertinet esurienti cibum, sitienti potum, nudo tribuere vestimentum, suscipere hospitem, visitare infirmum, 118.0074A| sepelire mortuum, errantem corrigere, insipientem docere, pro veritate et justitia etiam, si necessitas fuerit, usque ad mortem certare. His autem qui in regimine positi sunt, qualiter subjecti victum et vestitum habeant, intenta sollicitudine praevidere. Per Joannem vero, de quo dictum est: « Sic eum volo manere donec veniam, » contemplativae vitae suavitas designatur, ad quam pertinet, remotis omnibus curis et sollicitudinibus, lectioni et orationi assidue insistere. Crebra quoque lacrymarum compunctione, pro peccatorum remissione et aeternae vitae perceptione, dulcissime suspirare. Sed tamen utrumque discipulum, utraque vita nullus ignorat esse perfectum, et activa quidem vita generaliter ad omnes fideles pertinet, qui, se ab hoc saeculo 118.0074B| immaculatos custodientes, mentem, manum, linguam in bono opere exercent. Contemplativa vero illis maxime datur, qui post longa exercitia monasticae vitae, secreta loca eremi sibi eligunt, ubi absque impedimento hominum, lectioni et orationi insistere et soli Deo possint inhaerere, et quantum humana fragilitas patitur, aliquoties coetibus angelorum mente adjungi, dicentes cum Psalmista: « Ecce elongavi fugiens, et mansi in solitudine (Psal. LIV). » Hoc autem inter activam et contemplativam vitam distat, quia activa hic incipit et hic finitur: contemplativa vero hic habet initium, sed in futuro plenius perficietur. Quis enim in illa vita esurientibus tribuet cibum, ubi esurit nemo, cum panis sit ibi vivus? Quis ibi sitienti potum tribuet, ubi est fons vivus, ex 118.0074C| quo qui gustaverit, nunquam sitiet in aeternum? Quis vestiet nudum, ubi stola est immortalitatis? Quis visitabit infirmum, ubi qui infirmetur non est? Quis sepeliet mortuum, ubi regio viventium? Unde, sicut diximus, activa vita hic habet initium et finem, mercede restante: contemplativa vero hic habet initium, sed in futuro perfectionem habebit: quia « quod nunc videt per speculum et in aenigmate, tunc videbit facie ad faciem (I Cor. XIII). » Unde bene de Joanne dictum est: « Sic eum volo manere donec veniam, » id est, eos quos gustu meae contemplationis inebriavero, semper proficere volo, quoadusque me in die judicii apparente, cum aeterna remuneratione de fide transeant ad speciem. Jam enim descriptionem sui Evangelii beatus Joannes nobis commendat, cum dicit:
118.0074D| « Hic est discipulus ille qui testimonium perhibet de his, et scripsit haec. » Perhibuit quippe Joannes Domino testimonium docendo, perhibuit recte vivendo, perhibuit Evangelium scribendo, perhibet etiam quotidie, cum Evangelium quod scripsit in Ecclesia a fidelibus legitur vel auditur. Sed gratum forte videbitur, si quae occasio illi Evangelium scribendi fuerit, breviter commemoremus. Nam post Domini ascensionem, per sexaginta ferme annos absque ullo adminiculo scribendi Evangelium praedicavit. Sed cum propter insuperabilem constantiam evangelizandi, ut diximus, a Domitiano impiissimo Caesare in Pathmos insulam exsilio relegatus fuisset, irrumpentes in Ecclesiam Dei haeretici Marcion, Cerinthus et Ebioni, 118.0075A| et caeteri filii diaboli, quos ipse in Epistola sua Antichristos appellat, diversis dogmatibus eam scindere conati sunt, dicentes Christum ante Mariam non fuisse. Postea vero, cum permittente Nerva piissimo rege, de exsilio reversus Ephesi moraretur, rogatus dicitur ab omnibus Asiae episcopis et presbyteris, quia jam in tribus evangelistarum libris de humanitate Salvatoris satis scriptum habebant, ut eis de divinitate sermonem faceret, atque ad memoriam futurorum scriptum relinqueret, maxime ad convincendam illorum haeresim, qui dicebat Christum ante Mariam non fuisse: quod primum se negavit facturum, sed illis in prece perseverantibus, non aliter acquievit, nisi omnes triduano jejunio Dominum in commune precarentur. Quod cum fecissent, tanta 118.0075B| gratia Spiritus sancti dicitur fuisse repletus, ut usque ad contemplandam Patris et Filii ejusdemque Spiriritus sancti divinitatem mente raperetur, et de aeternae vitae purissimo fonte potaret, quod nobis sitientibus propinaret. Unde et Evangelii sui tale est exordium: « In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum, » et sic per totum Evangelii sui textum, pauca de humanis actibus interponens, sufficienter de divinitate Salvatoris scripta reliquit. Quam firmiter autem et absque ulla ambiguitate credenda sunt quae Joannes scripsit, ipse manifestat cum subjungit: « Et scimus quia verum est testimonium ejus. » Et nos ergo cum caeteris fidelibus vera credentes quae scripsit, servemus quae docuit, ut perveniamus ad hoc quod promisit, 118.0075C| quod ipse praestare dignetur, qui cum Patre, etc.
97[recensere]
HOMILIA XII. DE SANCTIS INNOCENTIBUS. (MATTH. II.) « In illo tempore, apparuit angelus Domini in somnis Joseph, » et reliqua. Haerent sibi divinae lectiones, et frequenter una pendet ex altera, ita ut nonnunquam exordia subsequentis, facilius intelligantur ex consideratione praecedentis, quod in hac lectione facile advertimus, si illius superiora parumper attendimus. Supra enim retulit evangelica lectio, quia cum magos ab Oriente Hierosolyma venientes, Herodes Bethlehem misisset, dixit eis: « Ite et inquirite diligenter de puero, et cum inveneritis, renuntiate mihi, ut et ego veniens adorem eum (Matth. 118.0075D| II). » Sed quia disponebat occidere, quem se promittebat adorare, illi ab angelo responso accepto in somnis ne redirent ad Herodem, per aliam viam reversi sunt in regionem suam. Statimque evangelista adjunxit, dicens: « Qui cum recessissent, ecce angelus Domini apparuit in somnis Joseph. » Ubi considerandum, quod minister coelestis angelus, insidias Herodis praevenit, monens cum puero fugere in Aegyptum, ne rabiem sui furoris Herodes, sicut in caeteros, in puerum Jesum explere posset. Sed forte quaeret aliquis, quare angelus Joseph in somnis apparuit, cum legatur pastoribus vigilantibus apparuisse, et Domini nativitatem nuntiasse? Sed ad hoc dicendum, quia in hac angelorum diversa apparitione, 118.0076A| sanctitas simul et prudentia Joseph commendatur: pastores enim, quia rudes erant, utpote pastores, et divina mysteria dignoscere non poterant, necesse fuit ut illis angelus visibiliter appareret, et occultum mysterium manifeste panderet. Joseph vero, quia non solum sanctus, sed etiam prudens erat, non necesse fuit vigilanti apparere, sed tantum in somnis; quoniam, ut ait Apostolus, linguae in signum sunt, non fidelibus, sed infidelibus (I Cor. XIV). Et quia illam angelicam visionem discernere prudenter valebat, illius Joseph non solum carnis origine, sed etiam nominis consortio particeps, qui se somnio praeferendum fratribus viderat, et somnia prudenter interpretando, praelatus vel dominus Aegypti constitutus fuerat (Gen. XLI). Quantum autem 118.0076B| ad moralem sensum pertinet, angelus Joseph in somnis apparuit, ut ostenderet quia illi ad angelorum consortium sunt perventuri, qui a mundi impedimentis ac carnalibus curis velut dormientes sunt alieni. Quasi ergo dormiens vigilat, qui mundi superfluas sollicitudines postponens, oculum mentis in amorem Dei aperit sicut Ecclesiae voce dicitur: « Ego dormio, et cor meum vigilat (Cant. V). » Quid autem in somnis angelus apparens dicat, audiamus: « Surge et accipe puerum, et matrem ejus, et fuge in Aegyptum, et esto ibi usquedum dicam tibi. » Ubi notandum, quia non dixit, Accipe filium tuum, ut falso Judaei dicere voluerunt, sed, « Accipe puerum, » id est accipe quasi bajulus et nutritius, non quasi pater proprius. Non dixit, accipe uxorem 118.0076C| tuam, ut Photiniani dicere voluerunt, quamvis et sponsae uxores dici possint, sed accipe matrem ejus, id est, accipe quasi custos castitatis et sustentator fragilitatis, non ut violator virginitatis. Fugit autem puer Jesus ante persecutionem Herodis, non quod mortem timeret, qui pro hominibus mori venerat, sed ut tempore congruo, non quam persecutor inferre volebat, sed quam ipse disposuerat, sustineret mortem, ostendens potestatem se habere ponendi animam suam, et iterum sumendi eam (Joan. X). Ordo enim rerum necessarius erat, ut prius miracula faciendo se Deum innotesceret, et postmodum mortem pro nostra redemptione sustineret, videlicet turpissimam crucis. Quoniam dignum erat, ut quia primus 118.0076D| homo per lignum vetitum peccando ceciderat, per lignum sanctae crucis restauraretur. Si enim tunc occideretur, quis eum Dominum cognosceret, excepto Maria, et Joseph, et Elizabeth, et paucis aliis quibus Spiritus sanctus revelaverat? Ab aliis enim qui eum noverant, omnibus filius Joseph putabatur, et ideo distulit mortem, non timuit, ostendens fidelibus suis, ibi rabiem persecutorum non esse timendam, ubi mortem suam ad aliorum vitam viderint proficere: ibi autem esse mortem fugiendam, ubi eam ad nullius profectum viderint provenire, juxta illud quod Dominus alibi ait: « Cum vos persecuti fuerint in una civitate, fugite in aliam (Matth. X). » Quare autem tam sollicite cum puero et matre ejus fugere angelus in Aegyptum moneret, manifestat 118.0077A| cum dicit: « Futurum est enim, ut Herodes quaerat puerum ad perdendum eum. » Quaeret, inquit, ad perdendum, sed non inveniet ad interficiendum. Quanto autem studio Joseph et sollicitudine paratus esset angelicis obedire praeceptis, manifestatur cum subjungitur:
« Qui consurgens accepit puerum et matrem ejus nocte, et secessit in Aegyptum. » Non enim noctis tenebras metuens, lucem exspectavit, non perfidae gentis crudelitatem pavens, in alteram partem declinavit, sed « consurgens, accepit puerum et matrem ejus nocte, et secessit in Aegyptum. » Magna potentia Domini, sed non minor ejus claret humilitas. Ille enim ante faciem persecutoris fugere voluit, cui angeli ministrant. Fugit Dominus in Aegyptum 118.0077B| idolis plenam, cunabula Judaeae gentis relinquens, etiam ipso situ corporis ostendens, quod postmodum dicturus erat: « Non veni vocare justos, sed peccatores ad poenitentiam (Marc. IX). »
« Et erat ibi, usque ad obitum Herodis. » Quod nonnulli post quadriennii tempus, alii post biennii factum esse commemorant. Spiritualiter autem Maria et Joseph, legem Synagogamque significant. Aegyptus quoque, quae tenebrae vel moeror interpretatur, mundum significat, qui post Domini incarnationem in tenebris ignorantiae, et umbra mortis vel moeroris et angustiae positus sedebat, sicut Apostolus dicit: « Tribulatio et angustia in omnem animam hominis operantis malum, Judaei primum et Graeci (Rom. II). » Quasi enim Maria et Joseph portantibus, 118.0077C| Dominus Aegyptum venit quando lege et Synagoga praecedentibus, mundum in tenebris erroris positum, sua visitatione illustravit, impleta prophetia Isaiae, dicentis: « Ecce Dominus ascendit super nubem levem, et ingredietur Aegyptum, et cor Aegypti tabescet in medio ejus, et commovebuntur simulacra Aegypti, » et caetera quae sequuntur. Nubes levis, virgo est Maria, quae non est gravata semine virili, et quasi super nubem levem Dominus ascendens, Aegyptum intravit, quando, carnem ex virgine assumens, mundo visibilis apparuit. « Ut adimpleretur quod dictum est per prophetam dicentem: Ex Aegypto vocavi filium meum. » Consuetudo est huic evangelistae, videlicet Matthaeo, ut frequenter suam narrationem oraculis prophetarum 118.0077D| confirmet. Quia enim Hebraeis Hebraeo sermone suum evangelium primus scripsit, ubicunque loci opportunitas se dedit, suam narrationem ex eorum libris confirmare studuit, unde cum dixisset Dominum monente angelo a parentibus in Aegyptum fuisse deportatum, adjecit continuo oraculum propheticum, dicens: « Ex Aegypto vocavi filium meum. » Hoc testimonium in Oseae propheta legitur juxta Hebraicam veritatem, sed inter Septuaginta interpretes non habetur. Quia enim, Ptolemaeo rege jubente, Scripturas in Graecum vertebant eloquium, Judaei prudenti consilio dicunt factum, ut ubicunque manifeste de filio mentio fieret, aut aliter interpretarentur, aut omnino praetermitterent, ne Ptolemaeus, 118.0078A| qui unius Dei cultor videbatur, trinitatem non intelligendo, in varios deos incideret: unde plura in nostris codicibus leguntur, quae in Septuaginta interpretibus non habentur, sicut est hoc (Judio. XIII): « Ex Aegypto vocavi filium meum. » Et illud: « Quoniam Nazaraeus vocabitur. » Et: « Videbunt in quem transfixerunt. » Nonnulli autem hoc testimonium de Numerorum libro sumptum voluerunt esse, illud scilicet Balaam divini, ubi scriptum est: « Deus ex Aegypto vocavit eum, et gloria ejus quasi unicornis (Ose. XI). » Quod quamvis de Judaeorum populo possit intelligi, qui de Aegypto ad terram repromissionis vocatus est, potest et de Filio Dei accipi, qui, post obitum Herodis, iterum monente angelo, ad terram Israel est reversus.
118.0078B| « Tunc Herodes, videns quoniam illusus esset a magis, mittens occidit omnes pueros, qui erant in Bethlehem et in omnibus finibus ejus, a bimatu et infra, secundum tempus quod exquisierat a magis. » Quod autem ait, « Tunc Herodes videns quoniam illusus esset a magis, » ad superiora Evangelii respicit, ubi dictum est, quia cum Herodes mitteret magos in Bethlehem, dixit: « Ite et interrogate diligenter de puero (Matth. II), » et reliqua. Sed quia responso accepto in somnis ne redirent ad Herodem, per aliam viam reversi sunt in regionem suam, videns suas insidias esse frustratas, iratus est valde, quoniam illusus esset a magis. Et quia occulte perdere puerum non potuit, in manifestam persecutionem continuo exarsit. « Et mittens occidit 118.0078C| omnes pueros qui erant in Bethlehem, et in omnibus finibus ejus. » Putabat enim, quod si omnes pueri occiderentur, unus quem quaerebat evadere non posset, non aestimans, infelix, quia non est consilium, non est sapientia, non est prudentia contra Deum. Unde « a bimatu et infra » pueros jussit occidere, hoc est, a puero duorum annorum, usque ad puerum unius noctis. Quod vero dicitur: « Secundum tempus quod exquisierat a magis, » tradunt historiae Josephi et Hegesippi, quod eo tempore quando natum regem Judaeorum a magis audierat, accusantibus adversariis, vocatus ab imperatore, Romam venit: et cum venisset ante Caesarem et universum senatum, ut erat callidus animo et prudens eloquio, potentissime et honestissime purgavit quaecunque 118.0078D| sibi fuerant objecta. Cumque aliter ab inimicis putaretur, majori gloria ab imperatore est exaltatus, in tantum ut ei regium diadema tribueret, et regnandi potestatem in Judaea confirmaret: et cum post duos annos in magna gloria in Judaeam esset reversus, recogitans quod audierat a magis natum esse regem Judaeorum: « Mittens occidit omnes pueros qui erant in Bethlehem, et in omnibus finibus ejus, a bimatu et infra, secundum tempus quod exquisierat a magis, » aestimans, ut diximus, quod, omnibus occisis, unus effugere non posset. Quod autem nato Domino persecutio coepit, significatur per omne tempus vitae praesentis, non deesse futuros, qui electos Dei persequantur, sicut Dominus 118.0079A| ait in Evangelio: « Si me persecuti sunt, et vos persequentur (Joan. XV). » Et Apostolus: « Omnes qui pie volunt vivere in Christo, persecutionem patientur (II Tim. III). » Et sicut ait Scriptura: « Vasa figuli probat fornax, et homines justos tentatio tribulationis (Eccl. XXVII). » Quod vero pueri pro Domino occisi sunt, significat per humilitatis meritum ad coronam martyrii esse veniendum, quod omnis, ut Dominus ait, qui se humiliat, exaltabitur. Puerorum enim innocentia, humilitatem significat simplicium. De qualibus Dominus ait: « Sinite parvulos venire ad me; talium est enim regnum coelorum (Matth. XIX). » Et iterum: « Nisi conversi fueritis et efficiamini sicut parvuli, non intrabitis in regnum coelorum. » Quando autem pueri, ut diximus, pro 118.0079B| Christo interfecti sunt, sed Christus qui quaerebatur non est inventus, ostenditur quia persecutores martyrum corpora male tractare possunt et occidere, sed neque a viventibus, neque a morientibus Christum auferre, qui possunt dicere: « Sive vivimus, Domino vivimus: sive morimur, Domino morimur. Sive enim vivimus, sive morimur, Domini sumus (Rom. XIV). » Per eos autem qui bimi occisi sunt, illi significantur qui perfecti sunt in opere et doctrina, qui cum bene vivendo et recte docendo, aliorum nequitiam increpant, usque ad effusionem sanguinis decertant. Per illos vero qui infra, significantur simplices, qui, scientes Christum tantum et hunc crucifixum, magis eligunt mori, quam ejus fidem negare. Quod autem non solum in Bethlehem, 118.0079C| sed etiam in omnibus finibus ejus pueri occisi sunt, significatum est, quia non solum in Judaea, unde Ecclesia originem sumpserat, persecutio erat futura, sed etiam usque ad fines terrae. Et quod Dominus propter persecutionem Herodis in Aegyptum fugit, significat electos propter persecutionem pravorum, aliquoties a propriis sedibus esse fugandos, exsilioque relegandos. Quod vero defuncto Herode, iterum angelo monente, ad terram Israel reversus est, significavit eosdem electos post compressam haereticorum falsitatem, ad proprias sedes esse reversuros: quod de Hilario Pictaviensi, et Athanasio Alexandrino, et pluribus aliis legimus.
« Tunc adimpletum est, quod dictum est per Jeremiam prophetam dicentem: Vox in Rama 118.0079D| audita est, ploratus et ululatus multus: Rachel plorans filios suos; et noluit consolari, quia non sunt. » Nostram superiorem narrationem Matthaeus evangelista confirmat, cum suis sermonibus oracula infert prophetarum. Quod autem ait: « Vox in Rama audita est, » non hic Rama nomen urbis vel loci, ut quidam putant, simpliciter sonat, sed potius in excelsum significat. Quod est enim dicere: Vox in Rama audita est, idem est dicere, persecutionis procella longe lateque diffusa est. Quaeritur ad litteram, quomodo Rachel filios suos plorasse dicitur, cum Bethlehem, in qua pueri occisi sunt, non in tribu Benjamin, qui de Rachel ortus est, sed in tribu Juda fuerit, qui de Lia sorore ejus natus est? Ad 118.0080A| quod respondendum, quia tribus Juda et Benjamin, ut vetus narrat historia, juxta se haereditatem acceperunt, et funiculus sortis Benjamin prope Bethlehem perveniebat. Et quia Herodes praeceperat non solum in Bethlehem, sed etiam in omnibus finibus ejus pueros occidi, intelligimus per hanc occasionem permultos de stirpe Benjamin esse caesos, quos Rachel mater elevata in excelsum voce plorasse dicitur, ut persecutionis immanitas exaggeretur, quando ipsa mater egisse dicitur, quod ab ejus tribu factum cognoscitur. Est et aliud quod in hoc loco prudens lector adjicere potest, quia sicut Genesis narrat historia (Gen. XXXV), Rachel sepulta est prope Bethlehem, juxta viam quae ducit Hebron, sicut titulus monumenti ejus testatur. Quod ergo ab 118.0080B| aliis constat factum, ipsa prophetico more fecisse dicitur, ex cujus sepultura locus ille insigne nomen habebat (Joan. LXXX). Spiritualiter vero Rachel (quae ovis vel visus principium interpretatur) Ecclesiam significat, quae recte visus principium dicitur, quia, mundato cordis oculo, illius pulchritudinem contemplari desiderat, qui ait: « Ego principium qui et loquor vobis (Joan. VIII). » Ipsa quoque est ovis centesima, quam pius pastor inventam propriis humeris imposuit, et sic reportavit ad gregem (Luc. XV). Plorat ergo Rachel filios suos, quia Ecclesia pro persecutione fidelium gemit. Non vult autem consolari super eos, qui non sunt, quia illam consolationem non vult recipere, ut iterum redeant ad certamina saeculi pugnaturi, qui regnant cum Christo 118.0080C| per martyrium coronati.
« Defuncto autem Herode. » Igitur Herodes, qui tantorum scelerum se fecerat auctorem, ut nec ab ipsius Domini persecutione manum traheret non poterat remanere inultus. Quia enim fraudulenter regnum Judaeorum primus ex gentibus adeptus fuerat, non solum Judaeis multa mala intulerat, verum etiam in filiis propriis patricida exstiterat. Et super omnia mala, quae longum est enumerare, cum Salvatorem mundi natum audisset, fellis invidia commotus, ut unum perdere posset, quem ad regnandum audierat natum, omnes pueros in Bethlehem, et in omnibus finibus ejus interficere jussit. Tantaque rabies ejus animum succenderat, ut nec propter multitudinem morientium, nec propter parvulorum innocentiam, sua 118.0080D| saevitia cessaret. Propter quod divina ultione percussus, immedicabilem passus est aegritudinem. Erat enim febris, acerrima suspiria, et anhelitus assidui, spasmus quoque totius corporis, ita ut vix respirare posset. Hydropis morbus corpus attenuaverat, ita ut vestigia inflatione pedum gravarentur, interiora quoque viscera tanto dolore urebantur, ut per secretum naturae digerere videretur. Prurigo quoque totius corporis in tantum intolerabilis erat, ut etiam verenda putrida vermibus scaturirent. Inerat etiam et anhelitus fetidus, in tantum ut vix medicorum aliquis pro adhibendis medicaminibus ad eum accedere posset. Denique nonnullos medicorum in ipsa aegritudine positus dicitur occidere praecepisse, 118.0081A| quasi qui ejus saluti prodesse possent, nec vellent. Insuper etiam famem sitimque intolerabilem sustinebat. Et quod gravius erat, omnis cibus et potus in fastidium ei erat. Insomnietatem talem sustinebat, ut dies noctesque pervigiles duceret. Quod si parum obdormisset, phantasma patiebatur, ut se obdormisse poeniteret. Sed cum nimio amore praesentis vitae aestuaret, jussit se deferri trans Jordanem, ubi erant aquae calidae, quae etiam languentibus medicabiles dicebantur. Sed quae aliis utiles erant, illi nihil profuerunt, ut intelligeret se divina ultione esse percussum. Visum etiam fuit medicis, ut in fomentum olei tepidi eum deponerent. Quod cum fuisset ingressus, ita totum corpus ejus resolutum dicitur, ut etiam oculi in similitudinem morientium 118.0081B| versarentur, intercluderetur vox, et sensus abesset. Et cum post paululum amicorum et famulorum vocibus excitatus sensum recepisset, jussit se deferri Jericho. Cumque jam de sua vita desperatus esset, omnes principes Judaeorum ex singulis civitatibus et castellis ad se convocatos, in custodia retrudi jussit. Vocansque sororem suam Salomen, et virum ejus nomine Alexandrum, dixit: Novi Judaeos de mea morte gavisuros, sed honorabiles exsequias habere potero ex planctu lugentium, si vos meis volueritis parere praeceptis, ut mox cum ego spiritum exhalavero, omnes principes Judaeorum, quos in custodia reclusi, interficiatis. Sicque fiat, ut qui de mea morte gaudere cupiunt, suorum civium interitum lugere cogantur. Et ne ab eorum sanguinis 118.0081C| effusione manum retraherent, singulis quinquagenas argenti drachmas dari jussit. Cumque dolore ingenti angustiaretur, Antipatrum filium suum, quem quasi de nece paterna tractantem vinculis religaverat, jussit interficere, eo quod audita ejus morte gavisus nuntiaretur. Jam vero tantis malis obsessus, et quia se vivere non posse cognoverat, mortem accelerare cupiebat. Unde quadam die cum resedisset, jussit sibi dari pomum, et ad ejus purgationem gladium. Cumque super sinistram recubuisset, ictum ferientis in seipsum libravit, seque propria manu percussit, atque statim vitam finisset, nisi unus ex amicis qui vicinior astabat, Achiab nomine, manum cum gladio retraxisset. Talem igitur Herodes habuit finem, qui propter Salvatoris odium, multum sanguinem 118.0081D| fuderat innoxium.
« Quo defuncto, ecce angelus Domini iterum apparuit in somnis Joseph in Aegypto, dicens: Surge et accipe puerum et matrem ejus, et vade in terram Israel. Defuncti sunt enim qui quaerebant animam pueri. Qui consurgens, accepit puerum et matrem ejus, et venit in terram Israel. » Et quia non dixit, defunctus, sed defuncti, ex his angeli verbis intelligimus, multos principes Judaeorum cum Herode in nece Domini consensisse: et ideo divina ultione actum est, ut multi ex his cum illo perirent, cum quo in nece Domini consenserant. Spiritualiter vero obitus Herodis, terminum significat invidiosae contentionis, qua nunc Judaea contra 118.0082A| Ecclesiam saevit. Quod autem post obitum Herodis puer Jesus ad terram Israel est reversus, significat, quia circa finem saeculi ad synagogam est reversurus, cum per praedicationem Eliae et Enoch in eum crediderint. Unde cum Aegyptum deferri jubeatur et fugere, hoc in nocte praecipitur: cum vero ad terram Israel revertitur, nec noctis fit mentio: quia quos nunc propter incredulitatem in tenebris deserit, circa finem saeculi credentes in lucem fidei recipiet.
« Audiens autem quod Archelaus regnaret in Judaea pro Herode patre suo, timuit illo ire. » Archelaus autem unus fuit de Herodis filiis, quem post se ad regnandum in Judaea Herodes instituerat, sed postea insolentiam ejus accusantibus Judaeis, judicio 118.0082B| senatus apud Viennam, quae Galliarum est urbs, exsilio relegatus, vitam finivit. Archelaus autem, qui vincens leo interpretatur, Antichristum significat. Qui ad tempus in sanctis victoriam habebit, et quasi leo terribilis apparebit. In illam ergo partem qua regnabat Archelaus, Joseph cum puero ire noluit, quia in illam partem populi Judaeorum, quae in Antichristum creditura est, Christus per fidem non habitabit. Post necem autem Archelai Christus ad terram Israel revertitur, quia post interfectionem Antichristi synagoga in eum creditura est, ut ait Apostolus: « Cum plenitudo gentium intraverit, tunc omnis Israel salvus fiet (Rom. XI). » Sed quia in Ecclesia manet et manebit, audiamus in ubi habitaverit.
« Et admonitus in somnis, secessit in partes Galilaeae, 118.0082C| et veniens habitavit in civitate quae vocatur Nazareth. » Quia enim Nazareth flos sive virgultum interpretatur, significat Ecclesiam, quae et florem habet munditiae, et virgultum virtutum. Cujus virgulti pulchritudinem admirabatur Sponsus in Canticis canticorum, dicens: « Quae est ista quae ascendit per desertum, sicut virgula fumi ex aromatibus myrrhae et thuris, et universi pulveris pigmentarii (Cant. IV)? » Cui iterum voce Sponsi dicitur: « Ego flos campi, et lilium convallium (Cant. II). » Et quia Ecclesia de praesentis vitae amore ad coeleste desiderium transit, recte etiam Nazareth Galilaeae dicitur, quae transmigratio interpretatur. Quod autem subdidit: « Ut adimpleretur quod dictum est per prophetas, quoniam Nazaraeus vocabitur. » 118.0082D| Hoc testimonium, ut diximus, in Septuaginta interpretibus non habetur. Nonnulli enim de Isaiae prophetae libro sumptum esse volunt, ubi scriptum est: « Exiet virga de radice Jesse, et flos de radice ejus ascendet (Isa. XI). » Nos autem dicimus, quia si fixum de Scripturis posuisset Evangelista testimonium, non diceret prophetas, sed per prophetam. Omnes enim prophetae Dominum Nazaraeum vocant, quia sanctum eum praedicant. Ipse est enim de quo per Danielem dicitur (Dan. IX): « Cum venerit Sanctus sanctorum, cessabit unctio. » Et David: « Non dabis Sanctum tuum videre corruptionem (Psal. XV). » Et iterum: « Scitote quoniam mirificavit Dominus Sanctum suum (Psal. IV). »
HOMILIA XIII. DOMINICA INFRA OCTAVAM NATIVITATIS DOMINI 118.0083A| (LUC. II.) « In illo tempore, erant Joseph et Maria mater Jesu mirantes super his quae dicebantur de illo, » etreliqua. Si superiora hujus Evangelii consideremus, inveniemus non sine causa nec frustra Mariam et Joseph miratos super his quae de puero Jesu dicebantur; recolebant enim quod in ejus nativitate a pastoribus audierant angelos apparuisse, et gaudium omni populo nuntiasse, atque virginem concepisse et peperisse. Recolebant eum a magis non solum adoratum, sed etiam quod mystica munera ei oblata viderant. Recolebant quomodo a Simeone in manibus acceptum et benedictum viderant, etiam et Annam 118.0083B| viduam de eo prophetasse, et super his et hujusmodi mirabantur. Qui enim mirabilis est in sanctis suis, scilicet in virtutibus sanctorum, mirabilior apparere voluit in ipsis exordiis suis, sive in suis virtutibus, sicut idem Evangelista alibi ait: « Stupebant autem omnes et mirabantur super prudentia et responsis ejus, et videntes admirati sunt (Luc. II): » ut scilicet Deum, qui in homine latebat, per exteriora signa demonstraret. Sed forte movet aliquem, quare Evangelista patrem Salvatoris Joseph appellaverit. Ad quod respondendum, quia non est oblitus, quod superius eum de Spiritu sancto conceptum, ex Maria virgine natum descripserat, dicens: « quod enim ex te nascetur sanctum, vocabitur Filius Dei (Luc. I), » sed aliorum opinionem secutus est. Excepto 118.0083C| enim Maria et Joseph, et Elizabeth, vel Simeone, et paucis aliis quibus mysterium ejus incarnationis Spiritus sanctus revelaverat, ab omnibus Joseph filius tunc putabatur: non quod vere juxta Photinianos ejus pater fuerit, sed quod ad famam Mariae conservandam, ab omnibus ejus pater sit aestimatus, ne lapidaretur a Judaeis quasi adultera, si virum non haberet, et filium genuisset. Eo enim modo ejus pater appellatus est, cum eum non genuerit, quo et vir Mariae dictus est, cum eam non cognoverit: ubi et hoc dicere possumus, quia et multo expressius et consultius ejus pater dici potuit, quem ex sua sponsa virgine noverat natum, quam si esset aliunde adoptatus. Cum enim publicae leges permittant, ut extraneus filius in adoptionem assumptus, 118.0083D| omnia quae simulati patris sunt, ita sibi vindicare, quasi proprius filius possit, multo etiam vicinius filius Joseph dici potuit, qui de sua sponsa virgine fuerat natus. Nam et nutritios et bajulos, patres consuevimus appellare, non quod carnaliter nobis patres sint, sed quod nutriendo paternum in nos ostendant affectum.
« Et benedixit illis Simeon, et ait ad Mariam matrem ejus. Ecce positus est hic in ruinam et resurrectionem multorum. » Simeon senex, qui humanitatem Domini in mundo exspectaverat, postquam eum vidit, postquam manibus portavit, postquam benedixit, etiam Mariam et Joseph benedicit. Ubi intelligendum est, quia in eo quod ait, « benedixit 118.0084A| illis, » non ad Christum a quo omnis benedictio procedit, teste Apostolo qui dicit: « Benedictus Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi, qui benedixit nos in omni benedictione spirituali in coelestibus in Christo (Ephes. I), » sed ad Mariam et Joseph refertur, ut diximus. Intellexit enim illam omni benedictione esse dignissimam, quae illum, qui est super omnia Deus benedictus in saecula, ex se meruit generare. Unde angelus ait ad eam: « Benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris tui (Luc. I). » Et Elizabeth: « Beata es quae credidisti (Ibid.). » Et ipsa virgo de se: « Ex hoc beatam me dicent omnes generationes (Ibid.). » Neque ab hac benedictione Joseph extraneum putavit, qui pro magna sanctitate, et sponsus 118.0084B| Mariae vocari, et Pater Salvatoris meruit appellari, ut et curam exhiberet virgini, et bajulus esset infantis. Post haec prophetat in ruinam et resurrectionem multorum venisse Dominum Salvatorem, ut intelligamus quia Christi nativitas, non credentibus ruina, et credentibus resurrectio facta est. Quod vero ait, « Positus est hic in ruinam et resurrectionem multorum, » spiritu prophetiae intellexit nonnullos ex Judaeis credituros, multos autem in incredulitate permansuros, juxta illud quod ipse ait in Evangelio: « In judicium enim ego in mundum hunc veni, ut qui non vident videant: et qui vident, caeci fiant (Joan. IX). » Unde etiam et per prophetam lapis offensionis, et petra scandali appellatur, in quo qui non crediderit, cadet super eum: super 118.0084C| quem vero ceciderit, conteret eum. Quia illi qui in homine quem assumpsit scandalizati sunt, in Deum offenderunt. In ruinam enim venit illis, quibus Dominus ait in Evangelio: « Si non venissem et locutus eis fuissem, peccatum non haberent. Nunc autem excusationem non habent de peccato suo, quia viderunt me, et odio habuerunt me gratis (Joan. XV). » Et alibi: « Qui non credit, jam judicatus est (Joan. III). » In resurrectionem autem illis venit, de quibus ipse dicit: « Venit hora, et nunc est, quando mortui audient vocem Filii Dei, et resurgent (Joan. V). » In ruinam venit illis, quibus ipse dicit: « Ego veni in nomine Patris mei, et non suscepistis me (Ibid.). » In resurrectionem illis, de quibus alibi dicit: « Ego sum resurrectio et vita; qui credit in 118.0084D| me, etiam si mortuus fuerit, vivet. Et omnis qui vivit et credit in me, non morietur in aeternum (Joan. XI). » Et iterum: « Omnis qui credit in Filium hominis, habet vitam (Joan. III) » et resurrectionem. Non solum autem ipse Christus, sed etiam et apostoli aliis in ruinam, et aliis in resurrectionem fuerunt. Illis in ruinam fuerunt, quibus dixerunt: « Vobis quidem oportuit primum loqui verbum Dei, sed quia repellitis illud, et indignos vos judicatis aeterna vita, ecce convertimur ad gentes (Act. XIII). » In resurrectionem illis, qui audire merentur ab Apostolo: « Si consurrexistis cum Christo, quae sursum sunt quaerite, ubi Christus (Coloss. III), » etc. Nam praedicatio veritatis illis est in ruinam, qui audita negligunt: 118.0085A| illis in resurrectionem, qui libenti animo audiunt, et libentius faciendo complent. Sed si subtilius consideremus, inveniemus, quia non solum aliis in ruinam, et aliis in resurrectionem Salvator venit, sed etiam uni eidemque homini in ruinam pariter et resurrectionem apparet, in ruinam scilicet vitiorum, et resurrectionem virtutum. Omnis enim homo aut vitiis aut virtutibus repletur. Quicunque hodie superbus est, si, audita Domini voce, ubi ait: « Omnis qui se exaltat humiliabitur (Luc. XIV), » et apostoli Petri: « Superbis Deus resistit (I Petr. V), » superbiam calcare, et humilitatem didicerit amare, in ruinam pariter et resurrectionem illi Salvator venit. Similiter adulter sive fornicator, si ad praedicationem Domini ubi ait: « Qui viderit mulierem 118.0085B| ad concupiscendum eam, jam moechatus est eam in corde suo (Matth. V), » et illud Apostoli: « Neque adulteri regnum Dei possidebunt (I Cor. VI), » carnis suae desideria calcare et castitatem didicerit amare, in ruinam et resurrectionem pariter ei Dominus venit. Sive alius iracundia plenus, fortasse manus effusione sanguinis polluit, si audierit ipsum dicentem: « Omnis qui irascitur fratri suo, reus erit judicio (Matth. V): » iracundiam a corde expellens, charitatem diligit, ei Dominus in ruinam et resurrectionem pariter venit. Ebriosus quoque aliquis vel crapulator audiens ejus verba, in quibus ait: « Ne graventur corda vestra in crapula et ebrietate (Luc. XXI), » vitium ebrietatis et crapulae deserens, sobrietatem diligit, ei Dominus in ruinam et resurrectionem 118.0085C| pariter venit. Raptor et caeterorum criminum sectator, si ad praedicationem Domini vitia contemnere, et virtutes studuerit habere, in ruinam pariter et resurrectionem illi venit, quia cecidit vitium, quod male vivebat, et resurrexit virtus, quae male jacebat. Et bene primum in ruinam, et post in resurrectionem venisse dicitur: quia, nisi corruant vitia, virtutes in homine resurgere non possunt, ipso Domino dicente: « Nemo potest duobus dominis servire (Matth. VI). » Unde Psalmographus nos admonet, dicens: « Declina a malo et fac bonum (Psal. XXXVI). » Cum quali ergo gaudio auditur, quod in resurrectionem multorum venit, cum tali laetitia audiendum est, quod in ruinam venisse dicitur. Non autem in ruinam et resurrectionem omnium, sed multorum 118.0085D| venisse dicitur, ut non intelligamus hoc non de corporali, sed de spirituali resurrectione esse dictum. Duae enim sunt resurrectiones, una animarum, altera corporum. Et illi quandoque resurgent in corpore feliciter, qui modo resurgunt in anima veraciter. « Et in signum cui contradicetur. » Hic manifeste Domini passio a Simeone prophetatur. Signum cui contradicendum praedicit, vexillum crucis accipitur, cui contradixerunt Judaei blasphemantes, sicut apostolo Paulo dixerunt: « De secta autem hac notum est nobis, quod ubique ei contradicitur (Act. XXVIII). » Non solum Domini passio signum fuit cui contradixerunt Judaei, sed etiam alia ejus opera quae fecit, signa fuerunt quibus contradixerunt haeretici. 118.0086A| Quod enim virgo concepit, et virgo peperit, signum fuit, sed huic signo contradixerunt Manichaei, negantes Christum verum corpus assumpsisse, sed per virginem Mariam velut aquam per fistulam transisse. Quod vero animam pro nostra redemptione suscepit, signum fuit, sed huic signo contradixerunt Donatistae haeretici; sed horum omnium contradictiones, divinae Scripturae conculcat auctoritas. His enim qui dixerunt virginem impossibile esse concipere et parere, et post virginem permanere, contradicit sermo propheticus, qui ait: « Ecce virgo concipiet et pariet filium, et vocabitur nomen ejus Emmanuel, quod interpretatur nobiscum Deus (Isa. VII). » Illis autem qui eum veram carnem suscepisse negaverunt, fide armatus occurrit Apostolus, dicens: 118.0086B| « Qui factus est ei ex semine David secundum carnem (Rom. I). » Et iterum: « Cum plenitudo temporis venit, misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant, redimeret (Gal. IV). » Illorum autem opinionem, qui dixerunt rationalem animam Christum non posse suscipere, destruxit ipse Dominus cum ait: « Tristis est anima mea usque ad mortem (Marc. XIV). » Et iterum: « Potestatem habeo ponendi animam meam, et iterum sumendi eam (Joan. X). » Et quia longum est ire per singula, omnia opera quae fecit signa fuerunt, sed his signis contradixerunt reprobi homines.
« Et tuam ipsius animam pertransibit gladius. » Nulla docet littera, nulla commemorat historia, 118.0086C| beatam Mariam virginem materialis gladii percussione ab hac vita migrasse, quamvis et si hoc fieret, non anima invisibilis, sed caro corporali gladio posset transverberari. Unde in hoc loco, gladii nomine, duram tribulationem et immanissimum dolorem, quem de Domini passione toleravit, debemus intelligere. Licet enim Filium Dei non dubitaret, licet resurrecturum sine dubio crederet, nequaquam tamen putandum est, quod sine magno dolore potuerit videre crucifixum, quem de sua carne immaculata noverat natum. In cujus doloris magnitudine olim propheta dixisse putandus est: « O vos omnes qui transitis per viam, attendite et videte si est dolor sicut dolor meus (Jerem. I). » Ipsum ergo dolorem, ipsum cruciatum, quem de ejus morte sustinuit, 118.0086D| gladii appellatione Simeon signare voluit cum dicit: « Et tuam ipsius animam pertransibit gladius, » quia usus Scripturae est duram tribulationem gladii nomine appellare vel signare, sicut de Joseph tribulationes Aegypti fortiter tolerante dictum est: « Ferrum pertransiit animam ejus. » Possumus quoque et gladium, qui animam Mariae pertransire dicitur, illum accipere, de quo ait Apostolus: « Vivus est enim sermo Dei et efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti, pertingens usque ad divisionem animae et spiritus, compagum quoque et medullarum, et discretor cogitationum, et non est ulla creatura invisibilis in conspectu ejus (Hebr. IV). » Sed nunc et usque ad finem saeculi animam Ecclesiae gladius 118.0087A| pertransibit, cum non solum ab extraneis persecutionem patitur, sed etiam eos qui credere videbantur, a fide et bona operatione retrolapsos gemit. Dolet enim ex eorum perditione, de quorum gaudebat salute: sicque multorum cordium cogitationes revelantur, dum superbit impius, incenditur pauper. Quod vero subjungit, « Ut revelentur ex multis cordibus cogitationes, » non solum ad passionem Domini pertinet, sed etiam ad resurrectionem. Ante enim quam in carne apparuisset, incertum erat quinam ex Judaeis in illum essent credituri, et qui in incredulitate permansuri: sed illo nato, multorum cordium cogitationes revelatae sunt, quia pastores ab angelis commoniti, ad eum adorandum festinaverunt: at vero Herodes, audita ejus nativitate, 118.0087B| turbatus est, et omnis Hierosolyma cum illo. Postea vero illo praedicante in perfecta aetate, et miracula faciente, multorum cordium cogitationes revelatae sunt, quia alii ad illum quasi ad magistrum veritatis confluebant, alii quasi a seductore recedebant. Alii « dicebant quia bonus est, alii vero, Non; sed seducit turbas (Joan. VII). » Alii dicebant: Si non esset hic a Deo, non poterat facere quidquam. Alii dicebant: « Hic homo non est a Deo, qui sabbatum non custodit (Joan. IX). » Sed illo in cruce pendente, multorum cordium cogitationes revelatae sunt, quia alii dicebant, cum sine culpa eum morti tradi viderent: « Vere Dei Filiuserat iste (Matth XXVII). » « Alii irridentes dicebant: Vah qui destruit templum Dei, et in triduo reaedificat illud. Si Filius Dei est, 118.0087C| descendat de cruce, et credimus ei. Confidit in Deo, liberet nunc eum, si vult (Ibid.). » -- « Alii percutientes pectora sua, revertebantur (Luc. XXIII). » Alii etiam eo sepulto insidiari volebant, dicentes ad praesidem: « Domine, recordati sumus, quia seductor ille dixit adhuc vivens, Post tres dies resurgam. Jube ergo custodiri sepulcrum usque in diem tertium (Matth. XXVII). » Et hoc est quod a Simeone dicitur, « et tuam ipsius animam pertransibit gladius, ut revelentur ex multis cordibus cogitationes, » id est, ex irridentium et dolentium, scilicet malorum et bonorum.
« Et erat Anna prophetissa, » etc. Post Simeonis prophetiam Anna vidua introducitur, quia ordo rationis poscebat ut primum a viris, deinde a feminis 118.0087D| Domini nativitas testimonium acciperet. Quia enim omnem sexum et omnem aetatem Dominus redimere venerat, dignum erat, ut omnis aetas in ejus nativitate testimonium perhiberet. Et quia prophetaverat copulata conjugio, prophetaverat virgo, prophetaverat senex, etiam introducitur Anna vidua, ut nullus sexus, nulla aetas in ejus laude deesset, et impleretur illa prophetia, quae dicit (Psal. CXLVIII): « Laudate Dominum de coelis, laudate eum in excelsis, » etc. Usque ad id quod ait: « Juvenes et virgines, senes cum junioribus laudent nomen Domini. » Ubi etiam notandum, quia evangelista Annae officium, genealogiam, aetatem et mores, uno versiculo comprehendit, ut hanc ex omni parte dignam 118.0088A| esse ostenderet, quae Domino testimonium perhiberet. Ad officium quippe pertinet, quod ait: « Et erat Anna prophetissa. » Ad genealogiam, cum adjungitur: « Filia Phanuel, de tribu Aser. » Ad aetatem, quod subjungit:
« Haec processerat in diebus multis, et vixerat cum viro suo annis septem, a virginitate sua. Et haec vidua erat, usque ad annos octoginta quatuor. » Ad morum scilicet sanctitatem pertinet, quod subinfertur: « Quae non discedebat de templo, jejuniis et orationibus serviens Domino nocte ac die. » In quibus verbis nostra tepiditas reprehenditur, nostra segnitia redarguitur, qui ad orationem tarde convenimus, citius quam necesse est recedimus, et nostrae vitae tempus in conviviis et superfluis locutionibus 118.0088B| occupamus. At vero cum esset Anna sexu fragilior, sed mente devotior, « non discedebat de templo, jejuniis et orationibus serviens nocte ac die, » ante Apostolum implens illud apostolicum: « Sine intermissione orate, in omnibus gratias agite (I Thes. V). » Ubi considerandum est, quia, etsi ad tempus recedebat propter corporalem necessitatem, tamen devotione mentis semper in oratione perseverabat, secundum Apostoli praeceptum: « Sive manducans, sive bibens, sive aliud quid agens, omnia in nomine Domini nostri Jesu Christi (I Cor. X). » Sicut ergo habent conjugatae in Elizabeth quod imitentur, et virgines in Maria quod sequantur, et senes in Simeone quod amplectantur, sic habent et viduae exemplum viduitatis in Anna quod imitentur, ut discant, 118.0088C| non circuire domos, nec deliciose vivere, non fabulis otiosis occupare linguam, sed in jejunio et oratione semper serviant Domino nocte ac die, ut in eorum numero computentur, de quibus ait Apostolus: « Quae enim vere vidua est et desolata, sperat in Domino. At contra, vidua quae in deliciis est, vivens mortua est (I Tim. V). » Discant ergo viduae secunda et tertia declinare conjugia. Discant etiam post virorum suorum mortem, carnis vitare lasciviam: quia Anna a virginitate postquam amisit virginitatem, septem annis cum viro vivens, octoginta quatuor vidua permansit. Pudeat igitur in senectute viduas castitatem violare, quam Anna in juventute custodivit. Insuper sane devotio illius ostenditur, quia, cum haberet potestatem in secundis nuptiis se matrimonio copulare, 118.0088D| noluit hac potestate uti, sed etiam maluit in potestate Deo servire, quam viri amplexibus perfrui, adimplens illud quod ait Apostolus: « Nemo militans Deo, implicat se negotiis saecularibus (II Tim. II). » Et iterum: « Mulier innupta cogitat quae sunt Dei, ut placeat Deo: quae autem nupta est, cogitat quae sunt mundi, ut placeat viro (I Cor. VII). » Sed haec tanta instantia Domino famulabatur, ut merito de ipsa Evangelista diceret: « Quae non discedebat de templo, jejuniis et orationibus serviens nocte ac die. » Quod enim tale jejunium, talis afflictio, talis devotio, talis oratio mercedem consequatur, manifestatur cum subditur:
« Et haec ipsa hora superveniens, confitebatur 118.0089A| Domino. » Confitebatur enim Domino, quia laudabat Dominum. Confessio namque in Scripturis aliquando ad peccatum pertinet, aliquando ad laudem. Nisi enim ad peccatum pertineret confessio, Psalmista non diceret: « Dixi, confitebor adversum me injustitias meas Domino, et tu remisisti impietatem peccati mei (Psal. XXXI). » Et nisi ad laudem pertineret, alibi non diceret: Confitebor Domino nimis in ore meo, et in medio multorum laudabo eum. Unde ipse unigenitus Dei Filius, qui peccatum non fecit, in Evangelio ait: « Confitebor tibi, Pater, Domine coeli et terrae, qui abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis (Matth. XI). » Sed quia omnis qui Deum laudat, alios etiam ad laudandum eum provocare debet, recte de 118.0089B| Anna dicitur: « Et loquebatur de illo omnibus, qui exspectabant redemptionem Jerusalem. » Nolens dare sanctum canibus, nec mittere margaritas suas ante porcos (Matth. VII). Spiritualiter vero Anna vidua, sanctam significat Ecclesiam, quae pro eo vidua dicitur, quia domini sui morte viduata, reditum ejus ad judicium exspectat. De qua vidua per Psalmistam dicitur: « Viduam ejus benedicens benedicam, pauperes ejus saturabo panibus (Psal. CXXXI). » Haec est enim illa vidua quae, juxta Evangelium, quotidie interpellat judicem, et de qua per quemdam sapientem dicitur: Nonne lacrymae viduae ad maxillam ejus, et exclamatio ejus usque ad deducentem eas? Congruit autem mysteriis Ecclesiae, quod Anna gratia Dei in nostra lingua dicitur. Et filia Phanuel, qui 118.0089C| facies Dei interpretatur, esse narratur: et de tribu Aser, qui inter duodecim patriarchas nascendi ordine habetur octavus, et interpretatur beatus, quoniam ut Ecclesia faciem Domini videre mereatur, ab ipso ardenti amore illuminari desiderat, canens cum Propheta: « Ostende nobis, Domine, misericordiam tuam et faciem tuam, et salvi erimus (Psal. LXXIX). » Et iterum: « Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine (Psal. IV). » Et ut ad resurrectionis beatitudinem pervenire possit, totum de Domini gratia accipit. Sed nec tempus quo in viduitate permansit, a mysterio alienum est. Sicut enim per septem tempora annorum quo cum viro suo permansit, tempus illud quod Dominus in carne fuit significat, ita anni octoginta quatuor quibus vidua perseveravit, tempus 118.0089D| vitae praesentis, in quo Ecclesia semetipsam bonis operibus exercet significat. Septies quippe duodecim, octoginta quatuor faciunt, et septem quippe ad praesentis vitae cursum pertinent, qui per septem dies volvitur. Duodecim quoque ad sacratum numerum duodecim apostolorum: quia per praedicationem duodecim apostolorum, Ecclesia in praesenti vita bonis operibus insistendum didicit, hoc est, bona opera facere cognoscit. Octoginta vero ad corporum resurrectionem pertinent: porro quatuor, ad doctrinam quatuor evangeliorum. Octavus quippe numerus ad mysterium Novi Testamenti pertinet, qui octava die, id est dominica, conscribitur, in quo Dominus resurrexit, cujus gratia liberati sumus. Nam in revolutione 118.0090A| hebdomadis octavus dicitur, quoniam una quaeque hebdomada ab eo in quo bonis operibus insistere, et futuram resurrectionem sperare didicimus, quasi duodenis septies multiplicatis, octoginta quatuor implemus.
« Et ut perfecerunt omnia secundum legem Domini, reversi sunt in Galilaeam, in civitatem suam Nazareth. » Hic praetermisit Lucas Evangelista, quod a Matthaeo sufficienter scriptum noverat (Matth. II), scilicet quomodo propter persecutionem Herodis, angelo monente, in Aegyptum sit deportatus, et post ejus mortem, iterum angelo monente, in Galilaeam in civitatem suam Nazareth reversus. Usus est enim evangelistarum ut unus aliquando praetermittat quod ab alio dictum meminit.
118.0090B| « Puer autem Jesus crescebat, et confortabatur plenus sapientia. » In hoc versiculo duorum haereticorum dogmata destruuntur, Manichaeorum scilicet, et Apollinaristarum. Manichaei dixerunt Dominum verum corpus non assumpsisse; horum dogma destruitur, cum Evangelista dicit: « Puer autem Jesus crescebat et confortabatur. » Nisi enim veram carnem habuisset, nec crescere, nec confortari potuisset: quia in natura Dei, nec minui, nec augeri potest. Apollinaristae dixerunt illum veraciter humanam animam non assumpsisse. Et horum dogma destruitur, cum subinfertur, « plenus sapientia. » Sicut enim crescere et confortari ad corpus pertinet, sic sapientia repleri ad animam. In eo autem quod puer vocatur, et paulo minus ab angelis est minoratus, 118.0090C| crescere et confortari potest, quia pro nostra salute carnem suscepit. In eo vero quod ait, plenus sapientia, nec crescere, ut diximus, nec confortari; sed notandum in eo quod ait, « plenus sapientia, » quoniam non ad mensuram veluti homines gratiam Spiritus sancti accepit, sed, sicut dicit Apostolus, in eo habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter. Quod vero subjungitur, « Et gratia Dei erat in illo, » specialis gratia a Deo Patre homini Jesu Christo data est, ut ex quo homo esse inciperet, perfectus esset Deus et homo, humana assumens, et divina non deserens. De quo Joannes Evangelista dicit: « Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi unigeniti a Patre, plenum gratiae et veritatis (Joan. I). » Cui Psalmista ait: « Unxit te Deus Deus tuus oleo laetitiae prae consortibus 118.0090D| tuis (Psal. XLIV). »
HOMILIA XIV. IN CIRCUMCISIONE DOMINI. (LUC. II.) « In illo tempore: Postquam consummati « sunt dies octo, ut circumcideretur puer, et reliqua. » Quia mediatoris Dei et hominum circumcisionem hodierna lectione recitatam audivimus, libet ad initia ejusdem circumcisionis animum convertere, et quo tempore, vel ex quibus patribus exordium sumpserit, considerare, aut quam utilitatem habuerit, vel ob quam causam Dominus Jesus Christus, qui sine peccato in mundo venit, voluit eam suscipere. Ad quam rem instruendam liber Geneseos in promptu est, in quo legimus, quia post diluvium 118.0091A| exstitit vir quidam de semine Sem, filii Noe, nomine Heber, de cujus domo et familia egressus est Thare, qui genuit filium nomine Abram, cui dixit Deus: « Egredere de terra tua et de cognatione tua, et de domo patris tui, et veni in terram quam monstravero tibi (Gen. V). » Qui cum obediens esset Deo, exiens et nesciens quo pergeret, et reputatum illi esset ad justitiam, venissetque in terram Chanaan, et merito atque sanctitate cresceret, promisit ei Deus eamdem terram in haereditatem esse daturum, et semini ejus post ipsum, cum non haberet filium (Gen. XII). Cumque merito et sanctitate magis ac magis proficeret, praecepit ei Deus ut circumcideret carnem praeputii sui, dicens: « Circumcidetur omne masculinum in vobis, ut sit pactum foederis mei inter me 118.0091B| et vos (Gen. XVII). » Et circumcisus est Abraham centesimo aetatis suae anno, Isaac autem filius ejus octava die. Porro Ismael tredecim annos impleverat. Ex eo tempore ritus et religio circumcisionis, a beato patriarcha Abraham sumpsit exordium. Si quis autem quaerat, quare eadem circumcisio data sit, intelligat varias ob causas esse datam. Primum propter meritum fidei Abrahae, ut sicut fide distabat a caeteris nationibus, sic distaret etiam signo circumcisionis. Sive certe signam circumcisionis datum est ut populus qui ex eadem progenie nasciturus erat per signum circumcisionis peculiaris ac familiaris Deo agnosceretur. Sive aliter signum circumcisionis datum est, ut si qui ex eorum populo in praelio corruissent, ob signum circumcisionis cogniti, quia de stirpe sancta 118.0091C| descenderant, sepulturae traderentur. Vel certe, quia in tali membro circumcisio jussa est, per quod carnis origo propagaretur, significabatur tunc ille ex eodem semine carnem de virgine assumpturus, qui virginitatis amator, et vitiorum praeputii esset amputator, Dominus scilicet Jesus Christus. Nec putandum est, parvam utilitatem suo tempore habuisse circumcisionem: sed sciendum quia tantum valebat tunc circumcisio contra originale peccatum, quantum nunc valet aqua baptismatis, excepto quod ille nondum venerat, qui peccata solvere posset, vel qui januam regni coelestis reseraret. Quoniam qui nunc per Evangelium dicit: « Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest intrare in regnum Dei (Joan. III), » ipse tunc per legem clamabat: 118.0091D| « Masculus cujus caro praeputii circumcisa non fuerit, peribit anima illa de populo suo, quia pactum meum irritum fecit (Gen. XVII). » Non quod infans recens natus, boni et mali ignarus, pactum Domini per se irritum facere posset, sed quia de illius radice omnes nascebantur, qui pactum Dei in paradiso irritum fecerat, aut circumcisione, aut aliis modis purificari indigebant, quia vinculo originalis peccati tenebantur astricti, dicente Psalmista: « Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum, et in delictis peperit me mater mea (Psal. L). » Nec solum per circumcisionem, sed etiam per hostiarum oblationem plures Deum placare studebant, sicut exemplo patientiae Job discimus, qui se suosque liberos quotidianis sacrificiis 118.0092A| purificabat (Habac. II). Alii vero sola tantummodo fide salvabantur, sicut scriptum est in Habacuc: « Justus autem ex fide vivit, sine qua impossibile est placere Deo (Habac. II; Hebr. XI). » Nec putandum est, quod aliqua necessitate Dominus circumcisionem susceperit, qui immaculatam carnem ex virgine sine peccato assumpsit, sed ideo circumcidi voluit, ut etiam suo tempore circumcisionem sanctam fuisse et bonam ostenderet. Et ut omnem occasionem in se non credentibus Judaeis auferret, noluit patribus esse dissimilis, qui non venerat legem solvere, sed adimplere (Matth. V). Sive certe circumcisionem corporaliter suscepit, ut in ipso carnalis circumcisio finem, et spiritualis haberet exordium. « Finis enim legis, ut ait Apostolus, Christus; ad justitiam omni credenti 118.0092B| (Rom. X). » Et bene octavo die circumciditur Jesus, quia legis praeceptum erat, Domino dicente: « Infans octo dierum circumcidetur (Lev. XII). » Sed quamvis hoc frequenter in lege praeceptum sit, non facile de aliquo in tota serie Veteris Testamenti scriptum invenitur, absque solo duntaxat Isaac filio repromissionis, quod non sine mysterio credimus praetermissum. Circumcisio enim Isaac, Domini circumcisionem significabat. Circumcisio vero Domini nostram geminam circumcisionem significat, moderni scilicet temporis et futuri. Circumcidimur namque in praesenti, cum qui per baptismum a peccatorum sordibus purificamur, et quidquid ad vetustatem veteris hominis pertinet respuentes, induimus novum, implentes illud quod ait Apostolus (Colos. III): « Exuite 118.0092C| veterem hominem cum actibus suis, et induite eum qui renovatur de die in diem. » Et iterum: « Renovamini spiritu mentis vestrae, et induite novum hominem qui secundum Deum creatus est, in justitia et sanctitate veritatis. » Melius autem circumcidemur in futuro, quando mortalitas carnis nostrae, in qua nunc peccamus, in immortalitate fuerit immutata, et soli Deo inhaerebimus, ut ait Apostolus: « Nos qui residui sumus, qui relinquimur, simul rapiemur cum illis in nubibus obviam Christo in aera, et sic semper cum Domino erimus (I Thess. IV). » Et quando jam non erit conflictus cum carne et sanguine, quando corpus quod corrumpitur non aggravabit animam, nec terrena inhabitatio sensum multa cogitantem opprimet, sed absorpta morte in victoria, 118.0092D| corruptibile hoc induet incorruptionem, implebiturque in illis, qui illo saeculo digni inventi fuerint, quod Dominus ait in Evangelio. « In resurrectione neque nubunt, neque nubentur, sed sunt sicut angeli Dei in coelo (Luc. XX). » Aequales enim angelis erunt, cum filii resurrectionis fuerint. Pulchre ergo circumciditur puer. Factus est enim puer, qui pueros quaerebat, id est puros. Quis est iste puer, nisi ille, qui cum sit magnus et laudabilis nimis, et cujus magnitudinis non est finis, propter nos puer fieri dignatus est? De quo scriptum est: « Ecce puer meus electus quem elegi, posui principatum super humerum ejus, et vocabitur nomen ejus Admirabilis, Consiliarius, Deus, Fortis, Pater futuri saeculi, Princeps 118.0093A| pacis (Isa. IX). » Quod autem die circumcisionis pueris nomina imponebantur, ex eo in consuetudinem venisse arbitramur, quod beatus patriarcha Abraham, id est pater multarum gentium, cum signaculo circumcisionis augmentum et immutationem promeruit nominis, ut qui hactenus dicebatur Abram, id est pater excelsus, deinceps diceretur Abraham, id est pater multarum gentium, Domino dicente: « Quia patrem multarum gentium constitui te ante Deum, cui credidisti (Gen. XVII). » Nec solum ipse, sed etiam venerabilis uxor ejus augmentum nominis cum immutatione promeruit, ut quae prius dicebatur Sarai, id est princeps mea, deinde diceretur Sara, id est princeps sanctarum feminarum, sive princeps domus. Unde errant qui putant nomen 118.0093B| Sarae per duo rr scribendum. Primum enim apud Hebraeos per sin, res, et iot elementum scribebatur. Sublato ergo iot elemento de fine nominis, additum est aleph, et dictum est Sara.
« Vocatum est nomen ejus Jesus, quod vocatum est ab angelo, priusquam in utero conciperetur. » Si quis autem quaerat, quando ejus nomen ab angelo, antequam in utero conciperetur, vocatum sit, tunc sine dubio, quando ait angelus ad Mariam: « Ave, gratia plena, Dominus tecum, benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris tui. Quod enim ex te nascetur sanctum, vocabitur Filius Dei. Ne timeas, Maria, invenisti gratiam apud Deum, ecce concipies et paries filium, et vocabis nomen ejus Jesum; hic erit magnus, et filius Altissimi vocabitur 118.0093C| (Luc. I). » Nec solum hoc sanctissimum nomen antequam conciperetur in utero ab angelo vocatum est, sed etiam longe antea patriarchis et prophetis praedictum, quod Filius Dei homo factus, hoc nomine vocaretur videlicet Jesus: quia Jesus Hebraea lingua, in nostra salvator sive salutaris dicitur. Ubicunque enim apud nos salutare legitur, in Hebraeo Jesus habetur, sicut est illud: « Salutare tuum exspectabo, Domine (Gen. XLIX). » Et Isaias: « Gaudens gaudebo in Domino, et exsultabit anima mea in Deo Jesu meo (Isa. LXI). » Et in Psalmis: « Memento nostri, Domine, in beneplacito populi tui, visita nos in salutari tuo (Psal. XXXV), » et multa talia. Et non solum sanctum ejus nomen a prophetis et patriarchis, antequam conciperetur, praedictum est, sed 118.0093D| etiam ante omnia saecula a Deo Patre praescitum et praedestinatum, ut Deus homo factus Jesus vocaretur, id est salvator, ut sicut a Christo Christiani vocamur, sic etiam a Salvatore, salvati nuncuparemur: quia non est aliud nomen sub coelo datum hominibus, ut ait Petrus apostolus, in quo oporteat nos salvari (Act. IV). Nec solum autem in etymologia nominis ejus nostra salus continetur, sed etiam in ipsis litteris quibus hoc nomen apud Graecos scribitur, magna salus nostra invenitur. Jesus enim apud Graecos sex litteris scribitur, ΙΗΣΟΥΣ. Quae litterae continent in se magnum numerum et in ipso numero magnum sacramentum, decem videlicet et octo ducentos, septuaginta, quadringentos, et iterum ducentos, 118.0094A| qui simul juncti fiunt octingenti octoginta octo: et denarius quidem numerus ad decalogum legis pertinet, quia decem praecepta legis Moysi data sunt: octo autem, ad resurrectionem pertinent, quia octavo die Dominus resurrexit, et in octava saeculi aetate resurrecturos nos monstravit, juxta illud quod in Salomone legitur: « Da partes septem, necnon et octo (Eccl. XI). » Septuaginta quoque ad poenitentiam pertinent, quia ille populus qui Deo peccavit, per septuaginta annos in captivitate Babylonis sub Nabuchodonosor rege fuit. Et cum de remittendis peccatis Petrus magistrum interrogasset, dicens: « Quoties peccabit in me frater meus et dimittam ei? usque septies? tunc Jesus ait illi: Non dico tibi usque septies, sed usque septuagies septies (Matth. 118.0094B| XVIII). » Centenarius quippe numerus perfectionem vitae aeternae significat, sicut de eodem Dominus, qui omnia sua pro ejus amore reliquerat, ait: « Centuplum accipiet, et vitam aeternam possidebit (Matth. XIX). » Hujus numeri sacramentum, in ipsa digitorum computatione ostenditur, quando centenarius numerus de laeva transit in dexteram, et circulum exprimens, fit in modum coronae: illa corona aeternam beatitudinem significat, quam pro bonis operibus se accepturum noverat, qui dicebat: « Bonum certamen certavi, cursum consummavi, fidem servavi, de reliquo reposita est mihi corona justitiae (I Tim. IV). » Et nos igitur in hoc sanctissimo nomine denarium numerum reperimus, cum decalogi mandata servamus: tenemus octonarium, cum fidem 118.0094C| resurrectionis credimus: habemus et septuagenarium, quando peccata nostra flendo punimus. Tunc autem ad centenarium perveniunt, cum post corporalem resurrectionem ad summam et perfectam beatitudinem animae et corporis perveniunt, quia ibi erit omnis perfectio, ubi nulla fuerit corruptio, ibi perfecta laetitia, ubi nulla tristitia, quando absterget Deus omnem lacrymam ab oculis sanctorum. Etiam non erit luctus, neque clamor, neque ullus dolor: quoniam priora transierunt, quando gaudium et laetitiam obtinebunt qui redempti fuerint a Domino, et fugiet ab eis dolor et gemitus, et venient in Sion laetantes, et laetitia sempiterna super capita eorum (Isa. XXIV). Quod gaudium bene significat Isaac, qui de centenario patre natus, octavo die circumcisus, 118.0094D| risus interpretatur. Illum nimirum spiritualem risum vel gaudium significans, quod noster Isaac, Dominus scilicet Jesus Christus, promisit dicens: « Iterum videbo vos; et gaudebit cor vestrum, et gaudium vestrum nemo tollet a vobis (Joan. XVI). » Et de quo per beatum Job dicitur: « Os veracium replebitur risu (Job VI). » Et in laude Ecclesiae: « Et ridebit in die novissima (Prov. XXXI). » Sed quia sermo de circumcisione Domini se intulit, libet intueri quid est, quod toto tempore ducatus Moysi, nullus ex filiis Israel circumcisus fuisse legitur, excepto uno filio ejus, quem uxor illius in itinere, ne ab angelo percuteretur, acutissima petra circumcidit, dicens: « Sponsus sanguinum tu mihi es. » Quid est enim quod jussio 118.0095A| Domini et consuetudo antiqua quadringentis observata sit annis, et ab ipso Moyse frequenter fieri commonita, ita per quadraginta annos sub suo tempore relicta est pene quasi nunquam esset? Non hoc sine causa, nec sine mysterio contigisse putandum est. Denique praeputium quod sub Moyse crevit, idem populus qui sub eo incircumcisus remansit propter imminens bellum a successore ejus Jesu Nave amputatum est, et hoc cultris petrinis trans Jordanem in campestribus Moab, contra Jericho. Breviter ergo hujus mysterium videamus. Quid per Moysen, nisi lex figuratur? Quid per Jesu Nave, nisi gratia Novi Testamenti, quae legi sucessit, exprimitur? Quid per praeputium, nisi peccatum? Praeputium ergo sub Moyse crevit, quia data lege, peccatum 118.0095B| amplius apparere coepit, teste Apostolo. « Lex iram operatur (Rom. IV), » et: « Ubi non est lex, nec praevaricatio. (Ibid.) » -- « Nam concupiscentiam nesciebam, nisi lex diceret, Non concupisces. Occasione autem accepta, peccatum per mandatum operatum est in me omnem concupiscentiam, et factum est quod erat ad vitam, hoc esse ad mortem (Rom. VII). » Sed quia praeputium, quod sub Moyse crevit, a Josue amputatum est, significat quia peccatum quod lex ostendebat, non etiam auferebat: Dominus Jesus Christus conditor et ordinator Novi Testamenti, quem Josue opere significavit et nomine, per gratiam Novi Testamenti non solum ostendit, sed etiam misericorditer dimisit. Lex enim, ait evangelista, per Moysen data est, gratia et veritas 118.0095C| per Jesum Christum facta est (Joan. I). Unde bene cultris petrinis idem populus a Josue circumcisus legitur, quia ille solus peccata dimittit, de quo ait Apostolus: « Petra autem erat Christus (I Cor. X). » Sed quia Domini Jesu Christi corporalem circumcisionem celebramus, debemus ad nostram spiritualem circumcisionem animum inflectere: et quomodo non corpore sed spiritu circumcidi conveniat, considerare. Ideo enim ille corporaliter circumcisus est, ut nos spiritualiter circumcidi doceret, sicut ait Apostolus: « Dico enim Christum Jesum ministrum fuisse circumcisionis propter veritatem Dei, ad confirmandas promissiones patrum (Rom. XV). » Hoc autem summopere considerandum est, quia circumcisio spiritualis non unius membri, sed omnium 118.0095D| membrorum vitia amputare docet. Nec prodest jam circumcisio corporalis, ubi defuerit spiritualis. Unde Moyses legislator, cum mundissima Dei verba audisset, incircumcisum se labiis conquestus est, dicens: Obsecro, Domine, mitte quem missurus es. « Non enim audiet me Pharao, praesertim cum sim incircumcisus labiis. » Et Stephanus protomartyr quosdam circumcisos corpore, incircumcisos autem corde redarguit, dicens: « Vos incircumcisi corde et auribus, semper Spiritui sancto restitistis, sicut patres vestri. » Ex quibus colligimus, sicut diximus, quia circumcisio spiritalis non unius membri, sed omnium vitiorum debet esse amputatio. Circumcidendi sunt oculi ab illicito visu, ne videant mulierem 118.0096A| ad concupiscendam eam. Unde et ipsa Veritas in Evangelio loquitur, dicens: « Qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, jam moechatus est eam in corde suo. » Ut veraciter cum Propheta dicam: « Averte oculos meos ne videant vanitatem. » Et iterum: « Oculi mei semper ad Dominum, » et reliqua. Et cum beato Job: « Pepigi foedus cum oculis meis, ut ne cogitarem quidem de virgine. » Circumcidendae aures sunt, ne libenter audiant verba detractionis, falsitatis, murmurationis, et his similia, sed semper paratae sint ad audiendum verbum divinum, ut impleatur illud in nobis: « Beati qui audiunt verbum Dei, et custodiunt illud. » Et cum beato Job dicere valeamus: « Auditu auris audivi te, Domine. » Et cum Isaia: « Dominus Deus 118.0096B| aperuit mihi aurem. » Et cum Psalmista: « Audiam quid loquatur in me Dominus Deus. » Et juxta illud quod propheta admonet, dicens: « Sepi aures tuas spinis, ne libenter audiant verba detrahentium (Eccli. XXVIII). » Circumcidendae sunt nares ab illicitis odoribus, ne per illecebras odoris animus in consensum delectationis cadat, sed secundum Apostolum, semper Christi bonus odor simus Deo in omni loco. Circumcidenda est lingua a maledictionibus, perjuriis, falsitatibus, murmurationibus, et a consuetudine otiosi sermonis, nonnunquam etiam propter taciturnitatis custodiam a bono colloquio convenit abstinere, ut cum Propheta dicere possimus: Dixi, Custodiam vias meas, ut non delinquam in lingua mea. Posui ori meo custodiam, cum consisteret 118.0096C| peccator adversum me. Obmutui et humiliatus sum, et silui a bonis: « Mors enim et vita in manibus linguae (Prov. XVIII). » Et qui custodit os suum et linguam suam, custodit ab angustiis animam suam. Tota enim nostra vita quodammodo per linguam commaculatur, nisi sub taciturnitatis custodia teneatur, quia, sicut ait Apostolus, « Corrumpunt bonos mores colloquia mala (I Cor. XV). » Nam sicut Jacobus apostolus ait: Qui se putat religiosum esse, non refraenans linguam suam, sed seducens cor suum, hujus vana est religio. Et in lege vas quod operculum non habet, inter immunda vasa computatur. Et Psalmista nos admonet, dicens: « Prohibe linguam tuam a malo, et labia tua ne loquantur dolum. » Circumcidamus manus ab effusione 118.0096D| sanguinis et laesione proximi, et semper eas paratas habeamus ad operandum quod bonum est, ut habeamus unde tribuamus necessitatem patientibus. Et cum Psalmista dicere queamus: « Lavabo inter innocentes manus meas, et circumdabo altare tuum, Domine. » Et cum Ecclesia, « Manus meae distillaverunt myrrham, et digiti mei pleni myrrha probatissima (Cant. V). » Circumcidamus pedes, ne festinent ad effundendum sanguinem, et discordias seminandas, sed potius ad Ecclesiam conveniant, ad orationem studiosius properent, et inter fratres pacem et concordiam portent, ut adimpleatur illud quod dicitur: « Beati pedes evangelizantium pacem, evangelizantium bona. » Quod ut facere possimus, 118.0097A| supplices cum Propheta rogemus: « Vias tuas,, Domine, demonstra mihi, et semitas tuas doce me. » Et iterum: « Gressus meos dirige secundum eloquium tuum. » Et rursus: « Perfice gressus meos in semitis tuis, ut non moveantur vestigia mea. » Nec solum exteriora, sed etiam quae interiora sunt, circumcidere debemus, id est cor, ut abstineamus nos a malis et immundis cogitationibus, et pravis delectationibus, et iniquo consensu, ne per assiduitatem cogitationis, in consensum delectationis cadamus, quia, ut Dominus ait: De corde exeunt cogitationes malae. Et sicut Salomon nos admonet, dicens: « Omni custodia serva cor tuum, quoniam ex ipso vita procedit (Prov. IV). » Hanc spiritualem circumcisionem praedicabat propheta tenendam esse, cum 118.0097B| dicebat: Circumcidite praeputia cordium vestrorum. Et iterum: Circumcidimini Domino Deo vestro, et nolite circumcidere carnes praeputii vestri. De hac ipsa Moyses legislator ait: In novissimis diebus circumcidet Deus cor tuum et cor seminis tui. Et si taliter circumcisi fuerimus, et hic circumcisionis Domini participes erimus, et in futuro regem in decore suo videre merebimur. Quanta autem gloria praeparanda sit ei, qui spiritualiter circumciditur, Isaias propheta indicat, qui cum dixisset: « Quis poterit habitare ex vobis cum igne devorante, aut quis habitabit ex vobis cum ardoribus sempiternis? » adjecit continuo, de spirituali circumcisione. « Qui ambulat in justitia, et loquitur veritatem, qui projicit avaritiam ex calumnia, et excutit manus suas 118.0097C| ab omni munere, qui obdurat aures suas ne audiant sanguinem, et claudit oculos suos ne videant malum, iste in excelsis habitabit, munimenta saxorum sublimitas ejus; panis ei datus est, aquae ejus fideles sunt, regem in decore suo videbunt oculi ejus (Isa. XXXIII). » Verum considerandum est diligentius, ne forte spiritualem circumcisionem, inani gloria surripiente, propter appetitum humanae laudis servemus, quod pro solius divini amoris gratias agere debemus. Ipse enim se amore circumcisionis privat, qui spiritualem circumcisionem non propter amorem Dei, sed propter inanem gloriam servat, in exemplo Sichimitarum, qui religionem circumcisionis non propter amorem Dei, sed propter carnis suae desideria explenda susceperunt: et ideo 118.0097D| non solum mercede privati sunt, sed etiam tertia die quando gravissimus dolor vulnerum inerat, ipsi una cum ruina suae civitatis perierunt. » Dignum est enim, ut qui in praesenti vita spiritualiter circumciduntur, in meliorem circumcisionem, id est, immortalem quae sanctis repromissa est, semper animum teneant. Unde bene de Domino, qui octava die circumcisus est, adhuc subditur:
« Et postquam impleti sunt dies purgationis ejus secundum legem Moysi, tulerunt illum in Jerusalem, ut sisterent eum Domino, » id est, sanctificarent. Dominus Jesus Christus qui non venit legem solvere, sed adimplere (Matth. V), non solum circumcisus est octava die, cum non indigeret: sed 118.0098A| etiam triginta et tribus diebus post haec ab ingressu templi se abstinuit, juxta ritum legis: non quod ullo modo purificari indigeret, quod nullius originalis peccati vinculo tenebatur astrictus, sed ut ostenderet, cum quanto studio et sollicitudine evangelii praecepta observare debeamus, quando illa praecepta legalia quae per servum dederat, cum tanta diligentia observavit. Decretum namque legis erat, ut puer recens natus octava die circumcideretur, et tricesima tertia die post haec una cum oblatione sua in templo praesentaretur. Quod nulla necessitate, sed sola voluntate Dominus voluit observare, ut ostenderet suis temporibus legem sanctam fuisse et bonam, et in seipso regulam nostrae religionis dignatus est demonstrare. In eo quod prius 118.0098B| templum noluit ingredi, quam circumcideretur et purificaretur, ostendit, quia Ecclesiam intrare non possumus, nec corporis et sanguinis ejus participes esse, nisi prius ab originalis peccati immunditia per baptismum simus purificati, juxta illud quod ipse dicit: « Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest intrare in regnum Dei (Joan. IX). » Adhuc juxta sacratiorem intelligentiam, in eo quod prius templum ingredi noluit, quam circumcideretur, et dies purificationis impleret, ostendit, quia in templo aeternae beatitudinis, quod est in coelo, nequaquam intrabimus, nisi in praesenti vita per poenitentiam et bona opera fuerimus purificati, teste Propheta: « Non habitabit juxta te malignus, neque permanebunt injusti ante oculos tuos (Psal. V). » 118.0098C| Et sicut per Paulum dicitur: « Caro et sanguis regnum Dei non possidebunt. Neque corruptio incorruptelam possidebit. » Quia sicut dicit Augustinus de agone Christiano: Coeleste corpus erit, ubi nulla corruptio. Vel caro et sanguis, opera carnis et sanguinis intelliguntur, et eos Dei regnum non possessuros, qui perseverabiliter ista dilexerint. Quod in ipsius materialis templi constructione praefiguratum est, quando lapides, ex quibus domus Dei aedificata est, alibi caesi, et alibi deportati, in aedificatione inventi leguntur, ita ut scriptum est: « Non est vox mallei audita neque securis in domo Domini, cum aedificaretur (III Reg. VI). » Sicut enim Jerusalem, quae visio pacis interpretatur, coelestem significat patriam, sic domus Dei aeternam significat cum Deo habitationem 118.0098D| sanctorum, quae aedificatur ex lapidibus vivis et pretiosis, id est animabus sanctorum. De quibus per Isaiam prophetam dicitur: « Lapides vivi volventur super terram. » Et iterum: « Ecce ego sternam per ordinem lapides tuos, et fundabo te in sapphyris (Isa. LIV). » De talibus Petrus apostolus dicit: « Et vos tanquam lapides vivi superaedificamini domus spiritualis (I Petr. II). » Lapides ergo ex quibus domus Dei aedificatur, alibi caeduntur, et alibi in aedificio ponuntur: quia animae sanctorum in praesenti vita per poenitentiam et eleemosynas, et cordis compunctionem, atque proximorum compassionem, purificantur et quodammodo tribulationibus poliuntur, ut in templo aeternae beatitudinis apti inveniantur. 118.0099A| In cujus domus aedificatione aptum se inveniri optabat spiritualiter lapis, qui dicebat: « Unam petii a Domino, hanc requiram, ut inhabitem in domo Domini omnibus diebus vitae meae: ut videam voluptatem Domini, et visitem templum ejus (Psal. XXVI). » Cujus pulchritudinem idem Psalmista admirans, ait: « Quam dilecta tabernacula tua, Domine; concupiscit et deficit anima mea in atria Domini. » Verum si diligentius verba legis scrutemur, inveniemus non solum Dominum Jesum Christum a jugo legis solutum, sed etiam sanctam ejus genitricem a vinculo legalis observantiae esse liberam. Sic enim legitur Levitici duodecimo de immunditia mulieris puerperae, mundatione et oblatione ejus. Locutusque est Dominus ad Moysen dicens: « Loquere filiis Israel, et dices 118.0099B| ad eos: Mulier si suscepto semine peperit puerum, immunda erit septem diebus, juxta dies separationis menstruae, et octava die circumcidetur infantulus; ipsa vero triginta tribus diebus manebit in sanguinis purificatione. Omne sanctum non tanget, nec ingredietur in sanctuarium (Levit. XII). » Ubi considerandum est quia non ait, omnis mulier quae pepererit puerum, immunda erit, sed quae suscepto semine pepererit, ad distinctionem illius quae non ex semine viri, sed ex obumbratione Spiritus sancti concepit et peperit Filium Dei. Illa enim sola nulla immunditia tenebatur obnoxia post partum, quam nulla immunditia praecessit ante partum. Et ideo sicut Dominus Jesus Christus nulla necessitate, sed sola voluntate legem observavit, sic ejus sancta genitrix, 118.0099C| non coacta, sed spontanea jugo legis se subdidit, ut ostenderet suis temporibus legem sanctam et bonam fuisse. Quod vero subjungit:
« Sicut scriptum est in lege Domini, quia omne masculinum adaperiens vulvam, sanctum Domino vocabitur, » Consuetae narrationis ordinem secutus est evangelista. Ex eo enim tempore quo Dominus, primogenita Aegyptiorum percutiens, filios Israel de Aegyptia servitute mirabiliter liberavit, omnia primogenita eorum sibi offerri praecepit, tam ex hominibus quam ex jumentis, non solum mundis, sed etiam immundis: ita duntaxat, ut munda quaeque Domino offerrentur, immunda vero aut mutuarentur mundis, aut occiderentur. Unde in lege praecipitur (Exod. XIII): « Primogenitum asini mutabis ove, » hominis 118.0099D| vero primogenitum pretio redimebatur. Cujus redemptio erat post unum mensem quinque siclis argenti. Sic enim ait Dominus Moysi: Praecipe filiis Israel, ut omnia sanctificent mihi primogenita sua: mea enim sunt primogenita eorum, pro primogenitis Aegyptiorum. Sed nunquid illa primogenita omnia sancta fuerunt? Nunquid Achab sanctus, et illi sancti fuerunt, qui cum ex primogenitis nati essent, perdite vixerunt? Non. Sed omnia illa primogenita figuram primogenitorum Sancti sanctorum, id est, Domini nostri Jesu Christi tenuerunt, qui unigenitus ex Patre, primogenitus est ex matre: qui merito sanctus dicitur, quia peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus. De quo per Psalmistam dicitur: 118.0100A| « Non dabis sanctum tuum videre corruptionem (Psal. XV). » Mystice vero in hoc praecepto nos commonemur, ut omnia primogenita nostra Deo offeramus, id est, quidquid bonum et justum in nostris operibus invenimus, ejus gratiae, non nostris meritis reputemus, dicentes: « Non nobis, Domine, non nobis, sed nomini tuo da gloriam. » Si autem immundum aliquid parimus, id est, si peccatum in opere perpetramus, aut occidamus malum quod latebat, et radicitus evellamus, juxta Apostolum, « mortificantes membra nostra quae sunt super terram (Colos. V). » Et iterum: « Non regnet peccatum in vestro mortali corpore. Aut certe mutuemus ea mundis, declinantes a malo, et facientes bonum: ut sicut exhibuimus membra nostra servire immunditiae et iniquitati ad 118.0100B| iniquitatem, ita serviamus munditiae in sanctificatione (Rom. VI). » Nam potest quis mortificare membra, et non facere bonum, sed cum mortificans membra bonum facit, tunc mutuat vitium bonis. Sive, ut quidam tradunt, quia masculum et feminam mulier primogenitis parit, sed si masculum pepererimus, id est, fortia virtutum, Deo, ut dictum est, offeramus. Si autem feminam, id est immundam actionem in nostris operibus peperimus, aut mutuemus mundis, aut redimamus quinque siclis. Hominis ergo primogenitum, quia sine peccato esse non possumus, quinque siclis argenti redimimus quando per quinque sensus corporis bona opera et dignos fructus poenitentiae facimus. Ex eo vero quod ait: « Quia omne masculinum adaperiens vulvam. » haeretici 118.0100C| occasionem sumere voluerunt, qui beatae Mariae virginitatem infamare cupientes, dixerunt eam ante partum virginem fuisse, et post partum virginem non permansisse. Quibus e diverso respondere possumus et debemus, quia in humana nativitate, non tunc primum mulier virginitatem amittit, quando filium parit, sed magis quando concipit, et ideo Dei genitrix virgo permansit post partum, quia virum non cognovit ante partum. De cujus perpetua virginitate Ezechiel propheta dicit: « Converti me ad portam domus Domini, quae respiciebat ad orientem. Et dixit Dominus ad me: Porta haec quam vides, clausa erit, et vir non transiet per eam, quia Dominus Deus Israel ingredietur per eam, et erit clausa principi (Ezech. XLIV). » Quae est enim ista porta in 118.0100D| domo Domini clausa, nisi Maria virgo intacta? Et quid est, vir non transiet per eam, nisi quia Joseph non cognovit eam? Et quid est, quod Dominus ingressus est per eam, et erit clausa principi, nisi quia Dominus matri suae sic contulit fecunditatem, ut virginitatem non auferret? Dignum quippe erat ut cum Deus homo fieret, non ex alia quam ex virgine nasceretur, et virgo quae pareret, non alium quam Dominum peperisset, et ideo sicut virgo ante partum fuit, sic virgo post partum permansit. Cujus voce sponsi in Canticis canticorum dicitur: « Hortus conclusus est soror mea sponsa, hortus conclusus et fons signatus (Cant. IV). » De cujus etiam integerrima 118.0101A| et perpetua virginitate Sedulius in carmine alphabeti pulchre cecinit, dicens: Beatus auctor saeculi, Servile corpus induit, Ut carne carnem liberans, Ne perderet quos condidit. Clausa parentis viscera Coelestis intrat gratia, Venter puellae bajulat Secreta, quae non noverat. Domus pudici pectoris Templum repente fit Dei; Intacta nesciens virum, Verbo concepit filium Enixa est puerpera, Quem Gabriel praedixerat, Quem matris alvo gestiens, Clausus Joannes senserat.
« Et ut darent hostiam secundum quod dictum 118.0101B| est in lege Domini, par turturum aut duos pullos columbarum. » In his verbis considerandum est, quia Dominus Jesus Christus cum dives esset, pauper pro nobis fieri dignatus est, ut sua nos inopia divites faceret, hic in fide, et in futuro coelesti regno. Praeceperat enim Dominus in lege Moysi, ut die qua infans praesentaretur in templo una cum matre, non esset vacua manus parentis a munere, sed tam pro sua, quam pro sobolis purificatione, offerret agnum anniculum immaculatum de grege. Quod si tam pauper esset, ut non sufficeret manus ejus invenire agnum de grege, offerret duos turtures, vel duos pullos columbarum. Hostia ergo haec pauperum erat. Imitemur ergo nos Dominum nostrum, et amemus spontaneam paupertatem, ut habentes victum et vestitum, 118.0101C| his, juxta Apostolum, contenti simus, ut impleatur in nobis, quod ipse in Evangelio promittit, dicens: « Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. V). » Ergo tam pauperes parentes elegit Dominus, qui non haberent agnum quem pro eo offerrent, sed obtulerunt tantum par turiurum, aut duos pullos columbarum. Sed quia superius commemoravimus, quomodo spiritualiter Deo nostra primogenita offerre debeamus, hinc considerandum videtur, qualia munera pro emundatione nostra Deo offeramus, juxta spiritualem vero intelligentiam, in hoc praecepto nos commonemur, ut si de grege operum nostrorum agnum innocentiae, vel principales virtutes invenerimus, qualis est charitas, humilitas, eleemosynarum largitas, etc., Deo 118.0101D| offeramus, id est, quod digne vivimus, non nostris meritis reputemus, sed illius gratiae, qui ait in Evangelio: « Sine me nihil potestis facere (Joan. XV). » ipse enim dat velle et perficere. Si autem tam pauperes sumus, ut in opere nostro principales virtutes non inveniamus, offeramus saltem duos turtures, vel duos pullos columbarum, id est duo genera compunctionis, timoris videlicet et amoris. Quod enim istae duae aviculae pro cantu gemitus edere solent, luctum sanctorum significat, qui in convalle lacrymarum non solum pro suis suorumque diluendis peccatis, sed etiam pro impetrandis virtutibus, quotidie deflent, dicentes cum Propheta: « Heu mihi, 118.0102A| quia incolatus meus prolongatus est, habitavi cum habitantibus Cedar, multum incola fuit anima mea (Psal. CXIX). » De quibus bene dicitur: « Unum pro peccato, et alterum in holocausto, » quia omnis peccator prius timore compungitur, et post amore. Cum enim quis mala opera sua ad memoriam revocans, poenas etiam inferni reminiscens, flere incipit, timendo ne ducatur ad poenam, dicens cum Propheta: « Lavabo per singulas noctes lectum meum, lacrymis meis stratum meum rigabo (Psal. VI), » quasi turturem vel columbam pro peccato offert. Cum vero ex longa consuetudine flendi, animus securitatem acceperit, et coeperit flere, non timens ne ducatur ad poenam, sed quia tanto tempore differatur a regno, cantans cum Propheta, et dicens: « Super flumina 118.0102B| Babylonis, illic sedimus et flevimus, dum recordaremur tui, Sion (Psal. CXXXVI), » quasi turturem vel columbam in holocausto offert. Hoc ergo differt inter sacrificium et holocaustum, quia omne holocaustum sacrificium est, non omne sacrificium holocaustum. In sacrificio enim pars pecudis offerebatur. Holocaustum vero, tantum incensum est. Qui enim cor contritum et humiliatum Deo spiritum pro peccatis offert, quasi turtures et columbas in sacrificio immolat. Qui vero non timore gehennae, sed amore aeternae vitae flet, quasi turtures vel columbas in holocausto mactat, dicens cum Propheta: « Holocausta medullata offeram tibi (Psal. LXV). » Aliter vero per haec duo genera avium, duas Ecclesiae accipimus vitas, activam scilicet et 118.0102C| contemplativam. Hoc enim inter columbas et turtures interest, quia columbae gregatim volant vel gemunt, turtur vero adeo singularitatem diligit, ut si casu conjugem vel parem amiserit, de reliquo singularis perseveret. Unde per columbas, qui gregatim volant vel gemunt, activae vitae societas designatur. De qua scriptum est: « Multitudinis credentium erat cor unum et anima una. » Et iterum: « Ecce quam bonum et quam jucundum habitare fratres in unum! » Per turturem quae singularitatem diligit, contemplativae vitae dulcedo exprimitur, quae, remotis omnibus curis, soli meditationi et orationi insistere desiderat: quia quanto est sublimior, tanto utique rarior. Solus enim Jacob luctamen cum angelo iniit (Gen. XXXII), solus Moyses, pavente procul populo, 118.0102D| montem ascendit (Exod. XXXIV), solus Daniel fugientibus sociis inter angelos remansit (Dan. II), solus Ezechiel, apertis coelis super fluvium Chobar, quadrigam cherubim vidit (Ezech. I, 3), solus Petrus in exstasi mente raptus fuit (Act. X), solus Paulus usque ad tertium coelum ductus fuit (II Cor. XII). Et ad comparationem activae vitae, raro invenitur, qui hac dulcedine perfruatur. Activa vero vita offert Deo sacrificium, contemplativa holocaustum. Cum enim quis bene vivens, ad bene vivendum alios hortatur, dicens: « Magnificate Dominum mecum, et exaltemus nomen ejus in idipsum. » Et iterum: « Venite adoremus et procidamus ante Deum, ploremus coram Domino 118.0103A| qui fecit nos (Psal. LXXXXIV), » quasi turturem vel columbam in sacrificio offert. Cum vero remotis omnibus curis et sollicitudinibus, ea quae coelestia sunt solummodo contemplatur, dicens cum Propheta: « Ingrediar in locum tabernaculi admirabilis usque ad domum Dei, » quasi turturem vel columbam in holocausto offert. Et quia utraeque istae vitae Deo acceptae sunt, non est diffinitum utrum pro Domino turtures, an columbae sint oblatae, sed sic indifferenter dictum est: « Obtulerunt pro eo Domino par turturum, aut duos pullos columbarum. »
« Et ecce homo erat in Jerusalem, cui nomen erat Simeon. » Quia Dominus noster Jesus Christus omnem sexum et omnem aetatem liberare venerat, dignum erat ut omnis aetas et sexus ejus incarnationi 118.0103B| testimonium perhiberet: et quia prophetaverat copulata conjugio, prophetaverat virgo, Simeonis senis et justi persona introducitur, quem et longaeva aetas idoneum fecerat, ut ex omni parte dignus esset testimonium Domino perhibere, et impleretur prophetia quae dicit: « Laudate Dominum de coelis, laudate eum in excelsis » usque ad id quod ait « Juvenes et virgines, senes cum junioribus laudent nomen Domini (Psal. CXLVIII). » « Et homo iste justus et timoratus. » Justus autem et timoratus dicitur, ut ad testimonium Domino perhibendum idoneus inveniatur. Bene priusquam dixit justus, addidit timoratus, id est timore Dei plenus, quia justitia sine timore difficile custoditur. Illorum enim justitia, quorum mentes timor Dei illuminat, teste 118.0103C| Psalmista qui ait: « Beatus vir qui timet Dominum, in mandatis ejus volet nimis. » Et iterum: « Timor Domini sanctus, permanens in saeculum saeculi, justitia Domini vera justificata in semetipsa. » Et alibi: « Initium sapientiae timor Domini. » Et Salomon: « Qui timet Dominum nihil negligit. » Justus quippe erat, quia non solum suam, sed totius populi salutem quaerebat. « Exspectans consolationem Israel. » Consolatio Israel, id est, videntibus Deum Domini adventus in carne fuit. Sancti enim Patres, quos metus originalis peccati contristabat, per Domini incarnationem consolari credebant, et ideo prophetae quotiescunque Domini adventum praedicabant, non parvam consolationem credentibus exhibebant. Unde Isaias cum Domini adventum praediceret, specialem 118.0103D| consolationem populo intulit, dicens: « Consolamini, consolamini, popule meus, dicit Deus vester (Isa. XL). » Et iterum: « Dicite pusillanimis: confortamini et nolite timere. Ecce Deus vester, ipse veniet et salvabit vos. » Hanc consolationem Simeon, qui obediens interpretatur, exspectabat, quem matura aetas de mundo ut exiret compellebat, cum propter desiderium videndi Dominum in carne manebat. « Et Spiritus sanctus erat in eo. » Bene dicturus evangelista de Simeone, quia Spiritus sanctus erat in eo, praemisit quod erat « justus et timoratus, » quoniam in illorum cordibus Deus habitat, qui timentes Deum justitiam servent, sicut ipse per prophetam dicit: « Super quem requiescam nisi super 118.0104A| humilem et quietum, et trementem verba mea (Isa. LXVI)? » Et in Evangelio: « Si quis diligit me, sermonem meum servabit, et Pater meus diliget eum. » Nec solum Simeonem Spiritum sanctum Dei habuisse credimus, sed etiam caeteros sanctos, qui Domini incarnationem praedixerant, Spiritum sanctum habuisse non dubitamus, teste apostolo Petro, qui ait: « Non enim voluntate humana allata est aliquando prophetia, sed Spiritu Dei repleti, locuti sunt Dei homines (II Petr. I). » Hinc Isaias ait: « Spiritus sanctus Domini super me, eo quod unxerit me, evangelizare pauperibus misit me. » Et David qui dixerat: « Audiam quid loquatur in me Dominus Deus, » ejus Spiritum in se credebat esse, dicens: « Spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam. » 118.0104B| Et sicut Apostolus discipulis suis ait: « Puto quod et ego Spiritum Dei habeam (I Cor. VII). »
« Et responsum acceperat a Spiritu sancto, non visurum se mortem, nisi prius videret Christum Domini. » Ab ipso scilicet Spiritu, qui in ipso erat, invisibiliter in corde responsum accepit, et intellexit quod non esset visurum mortem, nisi videret Christum Domini natum. Ex qua responsione hoc intelligimus, quia iste senex Simeon sciebat vicinum esse tempus Dominicae incarnationis. Hoc enim senex quotidie in suis orationibus precabatur, ut non exiret de hoc saeculo antequam videret natum, qui venerat redimere saeculum. Unde secundum suum desiderium responsum accepit, quod non esset visurus mortem, nisi videret Christum Domini. Nec solum 118.0104C| Simeon desiderio videndi Dominum flagrasse credimus, sed etiam omnes sancti, qui per Spiritum sanctum ejus incarnationem praeviderunt, eum corporaliter, si fieri posset, videre optaverunt, juxta illud quod Dominus loquitur, dicens: « Dico vobis quod multi prophetae et reges voluerunt videre quae vos videtis, et non viderunt: et audire quae auditis, et non audierunt (Luc. X). » Hoc desiderio flagrabat venerabilis senex Jacob, qui cum moriturus filios benediceret, ait: « Salutare tuum exspectabo, Domine (Gen. XL). » Hoc etiam amore ardebat Isaias, cum dicebat. « Utinam disrumperes coelos et descenderes (Isa. LXIV)! » Et David eodem aestuans amore, aiebat: « Domine, inclina coelos tuos, et descende. » Et unus prophetarum hoc etiam 118.0104D| ardebat amore, cum dicebat: « Exspectabo Dominum salvatorem meum, et praestolabor eum dum prope est (Mich. VII). » Quaeritur quare dicat, non esse visurum mortem, cum mors potius oculos claudat, quam aperiat. Sed ad hoc dicendum, quia videre in hoc loco, pro sentire vel experiri dicitur. Iste modus in Scripturis usitatissimus est, ut videre pro sentire vel experiri aliquando ponatur, sicut in Evangelio Dominus dicit: « Si quis diligit sermones meos, mortem non videbit in aeternum. » Et ideo quod dicit evangelista, « non esse visurum mortem, » tale est ac si diceret, non esse gustaturum in se vel sensurum mortem.
« Et venit in spiritu in templum. » Non putatur in exstasi raptus venisse in templum, sicut Joannes 118.0105A| in Apocalypsi se in coelo fuisse testatur (Apoc. XII), sed ab ipso Spiritu commonitus, a quo responsum acceperat, intelligens horam esse impletam qua videret Dominum, corporaliter venit in templum, ut desiderium suum ex visione Domini satiaret, et de eo multa coram testibus prophetaret. Unde et subditur:
« Et cum inducerent puerum Jesum parentes ejus, ut facerent secundum consuetudinem legis pro eo, et ipse accepit eum in ulnas suas. » Et ecce impleta promissio est Spiritus sancti, quia non solum videre Dominum meruit, sed etiam portare in ulnis, id est in brachiis. Et mira res, portabat senex, a quo portabatur. Magna hic Domini est potestas, sed nec minor ejus claret humilitas, quoniam quem coelum et terra capere non possunt, unius hominis 118.0105B| portabatur in ulnis. Ille portabat Christum in humanitate, a quo portabatur per divinitatem, ferebat senex Christum infantem, qui illum regebat in senectute degentem. Felix quidem Simeon, qui non solum videre, sed etiam Christum portare meruit in carne; nec minus felices animae quae non viderunt et crediderunt. Unde Dominus cuidam se palpanti ait: « Quia vidisti me, credidisti, beati qui non viderunt et crediderunt (Joan. XX). » Typice Simeon senex mundum significat, qui cum post quinque millia et eo amplius annos Christum natum agnovit, quasi in senectute puerum portavit. Accepit eum in ulnis, quibus nos onera portare solemus, ut discamus tollere super nos jugum Christi leve, et onus ejus suave. Portat autem spiritualiter Ecclesia in bonis operibus, quem 118.0105C| Simeon portavit corporaliter in manibus: quia per manus et brachia opera intelliguntur, monente Paulo Apostolo ac dicente: « Glorificate et portate Dominum in corde vestro (I Cor. VI). » Unde fideles in ista die missarum solemnia celebrantes, luminaria in manibus deferunt, illud ineffabile lumen recolentes, quem Simeon hodierna die portavit in manibus. Figurate autem cum senex portat, innuit nobis ut veterem hominem cum actibus suis exuentes, portemus et induamus novum, id est Christum, ut quodammodo de senectute damnabili ad spiritualem in fantiam redire possimus, juxta illud Apostoli: « Nox, » id est infidelitas, « praecessit, dies autem appropinqua vit (Rom. XIII). » Quam autem magnitudinem cognoverit Simeon in eo quem parvum esse videbat, manifestatur 118.0105D| cum subditur: « Et benedixit Deum. » Benedixit autem Deum, non quod hominis benedictio aliquid Deo conferre possit, a quo omnis benedictio procedit, dicente Apostolo: « Benedictus Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi, qui benedixit nos in omni benedictione spirituali in coelestibus in Christo (Ephes. I), » sed sic dicitur, « benedixit Deum, » quasi dicatur: Bene laudavit Dominum, vel bene de eo dixit, sive digne de illo et bene prophetavit; nam consuetudo sanctorum est Deum semper benedicere, sive in prosperis, sive in adversis, dicentes cum Psalmista: « Benedicam Dominum in omni tempore, semper laus ejus in ore meo. » Quid autem benedicens dicat audiamus:
118.0106A| « Nunc dimittis servum tuum, Domine, secundum verbum tuum in pace. » In quibus verbis ostendit quia non ob aliud manere volebat in saeculo, nisi ut Dominum videret natum, quem mox ut vidit, mox ut portavit, ut ore laudavit, exsiliens gaudio, quasi licentiam de mundo egrediendi postulans, benedixit: « Nunc dimittis servum tuum, Domine, secundum verbum tuum in pace. » Ac si diceret: Quia video pacem, dimitte me in pace, in illam scilicet quam commendaturus erat discipulis, dicens: « Pacem do vobis, pacem relinquo vobis (Joan. XIV). » Sciebat enim se de laboriosa vita ad locum pacis et quietis transiturum, ex quo post Domini resurrectionem perventurus esset ad coelestem regionem. Nec solum Simeon ab hac vita ad aliam transire concupivit, 118.0106B| sed etiam plures sanctorum ad hanc perfectionem pervenerunt, ut sarcinam carnis deponerent, quatenus in sinu Abrahae, id est ad requiem optarent transire, et adventum ejus postularent, qui ejus januam vitae coelestis aperiret, sicut Idithun transilitor cupiditatum, cum mala mundi crescere cerneret, incalescens animo, ait: « Notum fac mihi, Domine, finem meum, et numerum dierum meorum quis est ut sciam. » Et iterum: « Ecce veteres posuisti dies meos. » Et David: « Ne revoces me in dimidio dierum meorum, in generatione et generationem, » etc. Jam vero Novi Testamenti patres tanto securius ab hac vita exeunt, quanto sibi aliam vitam praeparatam esse certius credunt, quod perfectorum est agere. Qualis erat Paulus apostolus, qui pro bonis operibus 118.0106C| securus dicebat: « Cupio dissolvi et esse cum Christo. » Dissolvi enim et cum Christo esse, multo melius: permanere autem in carne, necessarium propter vos, id est propter discipulos. Et iterum: « Dum sumus in corpore, peregrinamur a Domino (II Cor. V). » Quare autem Simeon dimitti se optaret manifestat, adjungens:
« Quia viderunt oculi mei salutare tuum. » Salutare Dei Jesu est; nam ubicunque apud nos salvator sive salutaris legitur, in Hebraeo Jesus habetur. Quod vero subditur:
« Quod parasti ante faciem omnium populorum. » Manifestum est quia salutare Dei, id est Christum, omnes populi in carne videre non potuerunt, quia tantummodo in Judaea per semetipsum praedicavit; 118.0106D| sed ante faciem omnium populorum praeparatum dicitur, quod per praedicationem apostolorum ad notitiam pervenit omnium populorum, sicut scriptum est in Evangelio: « Illi autem profecti praedicaverunt ubique (Marc. XV), » impleta prophetia, quae dicit: « In omnem terram exivit sonus eorum et in fines orbis terrae verba eorum (Psal. XV). » Et iterum: « Non sunt loquelae neque sermones, quorum non audiantur voces eorum. » Sive aliter ante faciem omnium populorum salutare Dei paratum dicitur, quia in judicio omnibus apparebit, non solum justis, sed etiam injustis, sicut scriptum est: « Et videbit omnis caro salutare Dei nostri (Luc. III). » Et Joannes in Apocalypsi: « Et videbit cum omnis oculus, 118.0107A| et qui eum pupugerunt, et plangent se super eum omnes tribus terrae. » Ad quid autem Dominus in primo adventu venerit, declaratur cum subinfertur:
« Lumen ad revelationem gentium, et gloriam plebis tuae Israel. » Salutare quippe Dei lumen gentium fuit, quia gentes quae sedebant in tenebris et umbra mortis, per ejus adventum illuminatae sunt, impleta prophetia Isaiae dicentis: « Populus gentium qui ambulabat in tenebris, vidit lucem magnam (Isa. IX). » Habitantibus in regione umbrae mortis, lux orta est eis: unde ipse in Evangelio dicit: « Ego sum lux mundi, qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitae. » Gloria quoque Israeli salutare Dei fuit, qui aliis, qui ex Israel credere in eum voluerunt; magna gloria facta est, quando ex eorum stirpe Dei Filius carnem assumere 118.0107B| dignatus est, quia inter eos docuit, et suis miraculis eos sacravit: sed quia rari ex Judaeis, et multi ex gentibus in eum credituri erant, ante gloriam Israel, revelationem gentium praemisit. Quod etiam Psalmista fecisse legitur, qui cum Domini adventum in carne prophetasset, dicens: « Notum fecit Dominus salutare suum, in conspectu gentium revelavit justitiam suam, » subjecit dicens: « Recordatus est misericordiae suae et veritatis suae domui Israel (Psal. LXVII). »
HOMILIA XV. IN EPIPHANIA DOMINI. (MATTH. II). « In illo tempore, cum natus esset 118.0107C| Jesus in Bethlehem Judae, in diebus Herodis regis, » et reliqua. In capitulo hujus lectionis, tria sunt quae nobis beatus Matthaeus evangelista commendat, personam scilicet nascentis, locum nativitatis et tempus. Decebat enim ut in illa Domini nativitate nihil auctoritatis deesset. Personam ergo ostendit, cum ait: « cum natus esset Jesus; » locum, cum subjunxit: « in Bethlehem Judae; » tempus, cum infert: « in diebus Herodis regis. » Bene autem, postquam dixit Bethlehem, addidit Judae, ad distinctionem alterius Bethlehem, quae esse in Galilaea, ex libro Jesu Nave comprobatur. Pulchre ergo Dominus in Bethlehem nasci voluit. Bethlehem quippe domus panis interpretatur, eo quod ibi paverit Jacob patriarcha pecora sua, imponens ei nomen Bethlehem, 118.0107D| ob futurae significationis mysterium, quae prius Ephrata vocabatur. Locus namque in quo Dominus nasciturus erat, ante Bethlehem vocatus est, quia futurum profecto erat ut verus panis ibi per materiam carnis appareret, qui electorum mentes aeterna satietate reficeret, ipse scilicet qui ait in Evangelio: « Ego sum panis vivus, qui de coelo descendi; » et de quo per Psalmistam dicitur: « Panem de coelo dedit eis, » et: « Panem angelorum manducavit homo (Psal. LXXVII). » De quo etiam pulchre Sedulius cecinit, dicens: Christus erat panis, Christus petra, Christus in undis Recte etiam in diebus Herodis nasci voluit, ut impteretur 118.0108A| prophetia Jacob, dicentis: « Non auferetur sceptrum de Juda, nec dux de femoribus ejus, donec veniat qui mittendus est, et ipse erit exspectatio gentium (Gen. XLIX). » Ex quo enim de Aegypto ascenderunt, suae gentis principes, reges et duces habuerunt. Jam vero deficientibus principibus ex Juda, primus ex alienigenis Herodes regnum Judaeorum arripuerat. Cujus quia se mentio intulit, qualiter ad Judaici regni apicem pervenerit, breviter commemorandum videtur. Cum enim hi qui de Mathathiae stirpe descenderant, per aliqua annorum spatia ducatum regni Judaeorum tenuissent, pervenit tandem potestas ad quemdam virum, ex eorum stirpe genitum, nomine Alexandrum. Qui cum post aliquod tempus obiisset, reliquit uxorem cum duobus filiis parvulis, 118.0108B| quorum unus Aristobolus, alter Hyrcanus vocabatur. Qui cum adulti essent, desiderio regnandi jurgia inter se habere coeperunt. Erat tunc quidam vir nomine Antipater, fortis viribus, facultate ditissimus, ex Herode quodam genitus, qui in templo Apollinis aedituus erat. Hunc ergo sibi Hyrcanus in amicitiam et societatem contra fratrem vocavit. Cumque eum non solum armis, sed etiam in facultatibus adjuvaret, etiam ut Romanorum ducum auxilium peteret, perdocuit, eo quod tunc Romani prae caeteris hominibus, in ordinandis regni negotiis, fide et sapientia atque fortitudine praecellerent. Et quia longum est ire per singula, cum Aristobolus a Romanis captus, Romam sub custodia duceretur, ducatus regni Judaici ad Hyrcanum pervenit. Tunc memor beneficii 118.0108C| ab Antipatro sibi collati, eum in amicitiam et socium coluit, intantum ut procurationem alicujus partis Judaici regni ei sub se committeret. Habuit vero idem Antipater uxorem Cipridem nomine, ex Arabia generatam, ex qua sumpsit filios, quarum unum Phaselum, alterum Herodem nominavit. Cumque longo confectus senio, vitam finisset praesentem, potestatem quam ab Hyrcano in Judaeis acceperat, Herodi filio suo reliquit. Qui cum callidus et cautus animo strenue ea quae ad se pertinebant agere coepisset, Hyrcani neptem Aristobuli filiam in conjugium suscepit. Cum vero post aliquod tempus Hyrcanus in praelio quod contra Arabas sumpserat, captus esset, etiam exsilio detentus est. Et tunc primum Herodes, quasi vice illius, potestatem illius 118.0108D| obtinuit. Sed cum post aliquod tempus Hyrcanus amputatis auribus Judaeam reverteretur, simulavit se idem Herodes eum in pace suscipere: sed postea cum eum fraude necasset, fraudulenter potestatem illius obtinuit, et primum a Cassio Romanorum duce, postea ab ipso imperatore potestate accepta, regnum Judaeorum sibi subjugavit. Hac igitur fraudulentia primus ex alienigenis Herodes, regnum sub sua potestate Judaeorum accepit, quo regnante Dominus Jesus Christus secundum prophetas praedictus, natus in Bethlehem oppido Judae. Quia enim deficientibus principibus ex Juda, alienus et extraneus atque falsus regnum Judaeorum arripuerat, instabat tempus quo verus Rex nasceretur, cujus tertia 118.0109A| decima die nativitatis magi ab oriente venerunt Hierosolymam,
« Dicentes: Ubi est qui natus est Rex Judaeorum? Vidimus enim stellam ejus in oriente, et venimus adorare eum. » Et bene ab oriente veniebant qui orientem quaerebant, ipsum scilicet de quo scriptum est: « Ecce vir, Oriens nomen ejus, » et iterum: « Visitavit nos Oriens ex alto (Luc. I). » Non autem casu, sed divina dispensatione actum est, ut magi regem natum primum Hierosolymae quaererent, quae est metropolis civitas Judaeorum, ut scilicet ipsi locum nativitatis a Judaeis discerent, et Judaei ab ipsis regem suum natum audirent: et si cum ipsis ad adorandum pergerent, salvarentur: si autem pergere nollent, inexcusabiles essent. Sed ipsi locum nativitatis ex suis libris aliis ostenderunt, sed tanquam stulti 118.0109B| et caeci in tenebris permanserunt. Factique sunt illis quasi lapides in milliario qui itinerantibus viam ostendunt, sed tamen eis pertranseuntibus stolidi et immobiles permanent; ita quidem et Judaei aliis locum nativitatis Christi ostenderunt, sed in se stupidi remanserunt. Quae autem hic ab Evangelista Hierosolyma vocata est, ipsa est civitas quae a Sem filio Noe aedificata, primum dicta est Salem, postea vero propter habitatores Jebusaeorum appellata est Jebus. Unde et ex utrisque compositum est nomen ejus Jerusalem. Temporibus vero Salomonis regis, ejus sapientia et decore ampliori honore exaltata, dicta est Hierosolyma, quasi Hierosolomonia. Unde quidam metricorum ait: « Hiero quem genuit Salomonia regem. » Suis quoque verbis magi eum quem 118.0109C| quaerebant, hominem regem pariterque Deum fatebantur. Hominem quippe quaerere se ostendunt, cum dicunt: « Ubi est qui natus est? » regem, cum subjungunt, « rex Judaeorum. » Eumdemque Deum esse confitentur, cum subjiciunt: « Vidimus enim stellam ejus in oriente, et venimus adorare eum. » Sed forte quaerit aliquis quae ista sit differentia, ut magis in oriente nativitatis Domini index stella apparuit, cum angelus in Judaea eamdem nativitatem pastoribus nuntiaverit. Ad quod respondendum est, quia dignum fuit ut pastoribus, qui Israelitae erant et Deum coeli cognoscebant, rationalis creatura, id est angelus appareret, qui eos de nativitate Domini instrueret: magis vero, tanquam gentilibus 118.0109D| et ratione carentibus, irrationalis creatura stella appareret, quae insolito fulgore coruscans in coelo, regem coeli in terris natum ostenderet, et ita fieret ut et illi per angelum, et isti per stellam admoniti, ad angularem lapidem currerent, et ex utroque populo unum parietem facerent, ab illo conjuncti, de quo ait Apostolus: « Ipse est pax nostra, qui fecit utraque unum, et medium parietem copulavit, dissolvens inimicitias in carne sua, et veniens evangelizavit pacem his qui longe et qui prope sunt (Ephes. II). » Sed forte interrogat aliquis utrum haec stella in coelo sidereo permaneret, sicut et caeterae, vel per aerem an per terram discurreret. Ad quod dicendum quia neque in coelo sidereo fixa erat, neque 118.0110A| in terra, sed per aera discurrebat, ut dux et praevia magorum usque ad natum puerum esset. Sed neque antea fuisse creditur, neque postea permansisse, sed cum novus homo natus est in mundo, novum sidus apparuit in coelo. Omnia enim elementa Creatorem suum in mundo venisse cognoverunt. Coelum cognovit, quia mox eo nato stellam novam misit; mare cognovit, quia sub plantis ejus se calcabile praebuit; sol cognovit, quia in ejus morte radios sui luminis abscondit; saxa et lapides cognoverunt, quia eo moriente scissae sunt; terra cognovit, quia eo resurgente contremuit (Matth. XXVII). Sed quem irrationales creaturae cognoverunt, dura et stulta corda Judaeorum adhuc non cognoscunt. Sed illud praetermittendum non est, quia fuerunt 118.0110B| Priscillianistae haeretici, qui dixerunt unumquemque hominem sub fato stellarum nasci, hoc in adjutorium sui erroris assumere volentes, quia mox ut Dominus natus est, ejus stella in oriente apparuit. Quibus e diverso nos respondemus quia non puer ad stellam, sed stella ad puerum venit: si liceret dici ullo modo, magis puer fatum stellae, quam stella fatum pueri crederetur. Dicebant autem quod qui sub signo nascebantur Librae, trapezitas esse futuros, plurimae autem gentes sunt, quae trapezitas non habent, et tamen sub eodem signo multi homines, sicut in aliis regionibus, nascuntur. Dicebant etiam eos qui sub signo Aquarii nascebantur piscatores esse futuros, cum sine dubio multi homines sub eodem sidere, sicut in caeteris regionibus, 118.0110C| nascantur, qui piscatores non sunt. Nam in Francia plurimarumque gentium regnis, reges ex origine succedere solent, et nullus ignorat quia sub eodem signo et eadem hora qua filius regis nascitur, multi ex servili conditione in eodem regno sub eodem sidere nascuntur, et tamen filius regis, cum adultus fuerit, regni dignitate sublimatur, cum illi qui cum eo nati sunt usque ad mortem in servitute permaneant. Sed ne parva haec ad Priscillianistarum haeresim destruendam videantur, etiam Scripturae sacrae auctoritatem adhibeamus. Legimus enim quia una eademque hora, ex iisdem visceribus Rebecca mater duos filios habuit, Esau scilicet et Jacob, et tamen unus electus, alter vero reprobatus, dicente Domino: « Jacob dilexi, Esau autem odio 118.0110D| habui (Rom. IX). » Si autem fatum esset, aut uterque electus, aut uterque esset reprobatus. Ex quibus omnibus cognoscimus, quia non fatalis accidentia, sed divina providentia hominum vitam ordinat atque disponit; sed solent ad haec mathematici objicere quia constellatio fatalis in ictu pungentis fiat. Quibus nos econtrario respondemus quia homo non in ictu nascitur, sed nascendi moras agit. Et si fatum credendum esset, tot cogerentur credi fata quot sunt hominis membra. Non ergo stella quae in oriente apparuit natum puerum aliquid juvit, sed indicium nascentis fuit, atque sua coruscatione magorum mentes ad quaerendum eum qui natus fuerat illuminavit. Forte etiam quaerit aliquis, qui isti 118.0111A| magi fuerunt, vel ex qua gente venerunt, qui natum puerum tam sollicite ad adorandum quaesierunt. Cui nos diversorum opiniones de his adhibemus, ut eligat quod salubrius judicaverit. Nonnulli enim dixerunt eos ex Tharso vel Arabia advenisse, et in his impletam volunt esse prophetiam ad litteram, quae dicit: « Reges Tharsis et insulae munera offerent, reges Arabum et Saba dona adducent; » et iterum: « Omnes de Saba venient aurum et thus deferentes, et laudem Domino annuntiantes. » Alii dixerunt ex Persarum regione eos venisse, sicut quidam de sapientibus dicit: Tunc jubet et Persas celeres pertendere gressus. Plerique autem arbitrati sunt eos Chaldaeos fuisse, quia Chaldaei stellas coeli deos esse putaverunt, et in arte 118.0111B| astronomica peritissimi fuerunt. Alii etiam dixerunt ex stirpe Balaam prophetae eos descendisse, qui mox ut novam stellam viderunt, regem natum intellexerunt, et recolentes prophetiam Balaam, dicentis (Num. XXIV): « Orietur stella ex Jacob, et exsurget homo de Israel, et dominabitur gentium; » primi cum muneribus ad adorandum eum festinaverunt. Sed tamen qui quilibet horum fuerint, sciendum est quia primitiae gentium fuerunt, et gentes in Christum credituras signaverunt. Bene autem tres magi fuisse dicuntur, quia gentilis populus ad fidem veniens, individuam trinitatem Deum confiteri didicit. Sive tres fuerunt, quia qui Deum adorant, tres principales virtutes habere debent, fidem, spem, charitatem; sive certe tres fuerunt, quia qui Deum videre 118.0111C| desiderant, cogitationem, locutionem et operationem suam observare debent a malis, et memoriam, intellectum et voluntatem occupare in bonis. Vel certe tres magi cum tribus muneribus venerunt, quia gentilis populus ad fidem veniens, tres naturales virtutes secum detulit, physicam scilicet, ethicam et logicam, id est naturalem, moralem et rationalem.
« Audiens autem Herodes rex, turbatus est et omnis Hierosolyma cum illo. » Herodes (ut diximus), qui fraudulenter et callide regnum obtinebat Judaeorum, mox ut regem Judaeorum audivit natum, metuens successorem, conturbatus est animo, timens ut quod injuste tenebat, juste amitteret, non 118.0111D| intelligens quia ille non venerat ut tolleret regnum terrenum, sed ut credentibus conferret aeternum. Sed quia non solum Herodes, sed etiam omnis Hierosolyma cum illo turbata esse dicitur: sciendum est quia ex una magorum interrogatione non omnes uno modo turbati dicuntur: alii enim turbabantur propter invidiam, sicut Herodes; alii propter timorem, ut Judaei, qui audientes regem quaeri Judaeorum, occasionem sibi aliquam nascendam metuebant, tam ex parte Herodis quam etiam ex Romanorum; alii vero nec propter invidiam, nec propter timorem, sed pro solo gaudio turbabantur. Qualis erat Simeon senex, et Anna vidua, et caeteri tales, qui, Spiritu sancto revelante, didicerant vicinam esse Christi nativitatem. Sed cum audissent factum, 118.0112A| quod totis votis desiderabant, prae nimia laetitia turbabantur. Quod enim prae magno gaudio humana mens soleat conturbari, exemplo Petri discimus, qui cum vidisset Dominum in monte clarificatum, conturbatus est, nesciens quid diceret.
« Et convocans omnes principes sacerdotum et scribas populi, sciscitabatur ab eis ubi Christus nasceretur. » In eo autem quod Herodes, novi regis nativitate audita, sacerdotes et Scripturarum magistros interrogavit, imitabile nobis exemplum reliquit, ut quoties aliquid novum in Ecclesia oritur, semper ad auctoritatem Scripturarum recurramus, propter illud quod scriptum est: « Omnia cum consilio fac, » et ea respondeamus quae patres nostros respondisse vel tenuisse cognoverimus, et juxta vocem 118.0112B| Salomonis: « Non transgrediamur terminos antiquos, » quos posuerunt patres nostri, sed impleamus illud quod per Jeremiam prophetam dicitur: « State super vias, et interrogate de semitis antiquis, quae sit bona via, et ambulate in ea (Jerem. VI). » Sed sacerdotes et scribae requisiti ab Herode ubi Christus nasceretur, quod legerant et didicerant responderunt, dicentes:
« In Bethlehem Judae, » confirmantes hoc auctoritate prophetica, dicentes:
« Et tu Bethlehem terra Juda, nequaquam minima es in principibus Juda. » Non solum enim quia Christus nasceretur noverant, sed etiam ubi Christus nasceretur. Quoniam Spiritus sanctus, ut omnem occasionem non credendi auferret, non solum 118.0112C| Christum per prophetas nasciturum praedixit, sed etiam locum ubi nasciturus erat designavit, dicens per Michaeam: « Et tu Bethlehem terra Juda, nequaquam minima es, » etc., ac si diceret: O Bethlehem quae es in terra Juda, videris in multitudine populi minor, in amplitudine murorum angustior, altitudine turrium humilior, sed nequaquam minima eris. Quare? quia « ex te exiet dux, qui regat populum meum Israel. » Unus jam ex te egressus est, sed alter egredietur. Egressus est David filius Jesse, temporaliter nascens, et temporaliter moriens: egredietur Filius Dei ex Mariae virginis utero temporaliter nascens, sed aeternaliter permanens: egressus est David decorus et pulcher, sed egreditur 118.0112D| speciosus forma prae filiis hominum: egressus est David, regnum Israel rationabiliter ad tempus gubernans: et egredietur Filius Dei, qui Israel videntem Deum, et hic ab incursione daemonum spiritualibus armis defendet, et in futuro ad coelestis regni pascua perducet.
« Tunc Herodes clam vocatis magis, diligenter didicit ab eis tempus stellae quae apparuit eis. » Postquam Herodes locum nativitatis Christi auctoritate Scripturae didicit, ad callidas insidias animum convertit, tractans quomodo occulte eum perdere posset, quem palam audierat quaerere. Vocatisque clam magis, id est occulte, diligenter didicit ab eis tempus stellae quae apparuit eis. Quod scilicet ideo fecit, ut si magi ad eum non redirent, quod postea 118.0113A| contigit, ab illo tempore quo regem Judaeorum natum audierat, omnes pueros in Bethlehem interficiens, eum quem metuebat interficere posset, non intelligens stultus quia non est sapientia, non est prudentia, non est consilium contra Dominum.
« Et mittens illos in Bethlehem, dixit: Ite et interrogate diligenter de puero, et cum inveneritis, renuntiate mihi, ut et ego veniens adorem eum. » In eadem calliditate qua Herodes fraudulenter regnum Judaeorum arripuerat, etiam in Domini nece perseveravit, promittens se adorare, quem disponebat occidere. Cujus exemplum simulatores, id est hypocritae modo sequuntur, qui dum speciem sanctitatis ostendunt exterius quam non habent interius, Deum, quem ficto corde quaerunt cum Herode, 118.0113B| invenire non merentur: quia sicut prope est Dominus omnibus invocantibus se in veritate, ita longe est a peccatoribus salus. Unde bene idem Herodes pelliceus sive pellis gloria interpretatur, quia cum hypocritae exterius quasi de bono opere gloriari appetunt, interiori versutia foedi pariter et saevi sunt, juxta illud quod ait Dominus: « Attendite a falsis prophetis, qui veniunt ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces (Matth. VII). »
« Qui cum audissent regem, abierunt. » Non casu contigit, sed nutu Dei actum est, ut stella quae magorum praevia fuerat, appropinquantes eos ad Herodem relinqueret, quatenus ipsi Judaeis Christum natum nuntiarent, et ab eis locum nativitatis auctoritate 118.0113C| Scripturae discerent. Sed cum ab Herode recessissent, « ecce stella quam viderant in oriente, antecedebat eos sicut prius, usque dum veniens staret supra ubi erat puer. » Discimus ergo per hanc stellam gratiam Domini non incongrue figurari, et per Herodem diabolum. Ingredientibus ergo magis ad Herodem, stella eos reliquit: quia eos qui servitio diaboli se subdunt, divina gratia deserit. Sed si ab Herode egressi fuerint, si per poenitentiam jugum diaboli a cervicibus suis excutientes, Deum quaerere coeperint, iterum divina gratia eis apparebit, iterum eos illuminabit, iterum viam qua Dominus inveniatur, demonstrabit. Et solet contingere, ut majori laetitia exsultet anima, cum gratiam Dei receperit post peccatum, quam gauderet in ejus perceptione ante 118.0113D| peccatum, sicut Dominus in Evangelio de ove perdita et inventa similitudinem exponens, ait: « Dico vobis, gaudium erit in coelo super uno peccatore poenitentiam agente quam supra nonaginta novem justis, qui non indigent poenitentia (Luc. XV). » Et de reversione prodigi filii, cum major filius contristatus esset, voce patris audivit: « Oportet te, fili, gaudere, quia frater tuus mortuus fuerat, et revixit: perierat et inventus est (Luc. XV). » Unde bene nunc de magis dicitur:
« Videntes autem stellam, gavisi sunt gaudio magno valde: et intrantes domum, invenerunt puerum cum Maria matre ejus. » Nulli dubium est quod stella in oriente magis regem Judaeorum natum 118.0114A| ostenderat, certum signum et indicium stando supra domum ubi erat puer, dederit, scilicet ut ipsum sine dubio esse agnoscerent, quem in oriente positi natum in Judaea didicerant. Nam quam magnum cum in corde tenuerint, quem videbant esse parvum, manifestatur cum subjungitur: « Et procidentes adoraverunt eum. » Quem enim demissis in terram vultibus adoraverunt, sine dubio eum Deum crediderunt. Et quia cum pro nobis hominem factum mortalem intellexerunt, mysticis muneribus hunc Deum, regem, pariterque hominem praedicabant. Unde et subditur: « Et apertis thesauris suis, obtulerunt ei munera, aurum, thus et myrrham. » Aurum regi convenit, thus in Dei sacrificio offertur, myrrha mortuorum corpora condiuntur. Omnia enim 118.0114B| haec sancta fides veraciter Christo offerre non desinit, dum unum eumdemque verum Deum, verum regem, verumque hominem credit, et vere pro nobis mortuum veraciter recognoscit. Cum ergo magi unum eumdemque puerum Deum regem pariterque hominem credebant, simul ei aurum, thus et myrrham offerebant. Fuerunt autem nonnulli haeretici qui ei aurum et thus obtulerunt, sed myrrham offerre noluerunt, quia Deum ubique regnantem crediderunt, sed hominem factum credere despexerunt. Iterum fuerunt alii, qui ei solummodo myrrham obtulerunt, aurum et thus offerre noluerunt, quia purum hominem tantum crediderunt, sed divinitatem in eo non intellexerunt. Sed nos istorum exempla refugientes, offeramus regi nostro aurum, ut eum ubique 118.0114C| regnantem credamus: offeramus et thus, ut eum verum Deum et creatorem omnium, sine initio existentem confiteamur: offeramus eidem et myrrham, et propter salutem nostram mortale corpus eum assumpsisse non dubitemus. Aliter, apertio thesaurorum praecordia significat sanctorum. Per aurum enim nitor eloquii designatur, Salomone dicente: « Thesaurus desiderabilis requiescit in ore sapientis (Prov. XXI); » per thus quod in sacrificio Dei offertur, oratio munda cum compunctione cordis; per myrrham, qua mortuorum corpora condiuntur, vitiorum mortificatio exprimitur. Nos igitur toties regi nostro munera offerimus quoties secretum praecordiorum nostrorum in ejus laudibus occupamus, sicut per Psalmistam dicitur: « In me sunt, Deus, vota 118.0114D| tua, quae reddam laudationes tibi (Psal. LV). » Apertis autem thesauris aurum ei offerimus, cum omne quod digne sapimus et loquimur, in ejus gratia reputamus. Quasi thus offerimus, cum in oratione nostra cor contritum et spiritum humiliatum exhibemus, dicentes cum Psalmista: « Dirigatur oratio mea sicut incensum in conspectu tuo (Psal. CXL). » Quasi myrrham offerimus, cum pro ejus amore carnis nostrae desideria mortificamus, implentes illud quod ait Apostolus: « Mortificate membra vestra quae sunt super terram, » id est, « fornicationem, immunditiam, avaritiam » et his similia (Coloss. III).
« Et responso accepto in somnis, ne redirent ad Herodem, per aliam viam reversi sunt in regionem 118.0115A| suam. » Ne suam crudelitatem Herodes callide in puerum implere posset, ejus insidias praevenit angelus, monens magos in somnis ne redirent ad Herodem. Sed imitabile nobis exemplum magi in suis actibus reliquerunt, cum per aliam viam in regionem suam reversi fuerunt. Regio enim nostra propria paradisus est, quia ad hoc conditi fuimus, ut si primus homo non peccasset, sine morte corporis paradisi gaudiis frueremur. Qui ergo ab illa per peccatum cecidimus, necesse est ut per poenitentiam quasi per aliam viam ad eam redeamus, ut qui cecidimus superbiendo, inobediendo, vetita gustando, per aliam viam ad eam redeamus, id est humiliando nosmetipsos, obediendo, et non solum ab illicitis, sed etiam a licitis abstinendo, quod ipse praestare 118.0115B| dignetur, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.
HOMILIA XVI. IN OCTAVA EPIPHANIAE. (JOAN. I.) « In illo tempore, vidit Joannes Jesum venientem ad se, et ait: Ecce Agnus Dei, » et reliqua. In hujus lectionis brevitate considerandum est quam latissime Trinitatis essentia inseparabilis nobis commendetur. Cum enim Filius baptizatur, Patris vox auditur, Spiritus sanctus in specie columbae videtur, una deitas in substantia, trina in personis declaratur. In quo loco etiam praecursoris Domini sanctitas commendatur, qui homo ex hominibus natus, per divinam gratiam ad tantam celsitudinem est perductus, 118.0115C| ut non solum Filium Dei in forma hominis baptizaret, sed etiam Patris vocem desuper intonantem audiret, et Spiritum sanctum in specie columbae videret. Sed cuncta per ordinem videamus. « Vidit, inquit, Joannes Jesum venientem ad se. » Visio enim ista non solum ad corporales oculos pertinere putanda est, sed etiam ad spirituales. Vidit ergo eum corpore ambulantem, sed intellexit in eo divinitatem manentem; et ideo exclamavit, dicens: « Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi. » Ac si diceret: Ecce innocens inter peccatores, justus inter reprobos, inter impios pius; quia etsi veram humanam carnem traxit ex Adam, nullum tamen peccatum ex origine sumpsit Adae, ideo potens est tollere peccata mundi; quia cum esset homo inter homines, in 118.0115D| eo vestigium peccati nullum potuit inveniri, quoniam ut ait Petrus apostolus: « Peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus. » Agnus enim Dominus dictus est, non per naturam, sed per figuram, quia sicut agnus pro peccatis populi in sacrificio offerebatur, ita offerens se pro nobis hostiam Patri in odorem suavitatis, peccatorum nostrorum maculas suo sanguine lavit, sicut per Joannem dicitur in Apocalypsi: « Qui dilexit nos, et lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo (Apoc. I). » Cujus typum et figuram ille agnus paschalis in Veteri Testamento tenuit, qui ob recordationem liberationis Israel, per singulos annos in pascha jussus est immolari, illum nimirum agnum significans, cujus sacram passionem 118.0116A| Isaias praedicens, ait: « Sicut ovis ad occisionem ducetur, et quasi agnus coram tondente se obmutescet, et non aperiet os suum (Isa. LIII). » Iste est enim ille agnus, de quo Joannes ait in Apocalypsi: « Vidi agnum quasi occisum, habentem cornua septem et oculos septem (Apoc. V). » Et iterum: « Vidi supra montem Sion agnum stantem, et cum eo centum quadraginta quatuor millia qui empti sunt de terra. » Quo autem ordine agnus iste peccata mundi tollat, Petrus apostolus insinuat, cum dicit: « Non corruptibilibus auro et argento redempti estis de vana vestra conversatione paternae traditionis, sed pretioso sanguine quasi agni incontaminati et immaculati Christi (I Petr. I). » Nec tunc solum Dominus peccata mundi tulit, cum se singularem 118.0116B| hostiam pro mundo obtulit, sed etiam quotidie tollit peccata mundi, cum per communionem corporis et sanguinis sui, fidelium animas a peccatorum maculis abluit, juxta quod ipse ejusdem corporis et sanguinis sui mysterium discipulis tradens, ait: « Hic est calix sanguinis mei Novi Testamenti, qui pro vobis et pro multis effundetur in remissionem peccatorum. Hoc facite, quotiescunque biberitis, in meam commemorationem (Marc. XIV). » Sed quale testimonium suus praecursor Domino perhibeat, audiamus:
« Hic est enim de quo dixi: Post me venit vir, qui ante me factus est. » In quibus verbis humanam pariter et divinam naturam ostendit, cum ait: « Post me venit vir, qui ante me factus est » 118.0116C| Ac si diceret: « Post me venit, » quia post me natus, post me praedicare incipiet. « Ante me factus est, » quia mihi dignitate praelatus est; ante enim in Scripturis non semper ad tempus refertur, sed aliquando ad dignitatem, sicut de Joseph filiis legitur: « Posuit Ephraim ante Manassen (Gen. XLVIII), » id est amplioris gratiae et dignitatis eum futurum ostendit: sive certe quod ait: « Post me venit vir, » ordinem humanae naturae insinuat. Quod vero subjungit: « Ante me factus est, » excellentiam divinae potentiae ostendit. Ac si diceret: Cum post me natus sit, inde me superat, quia nativitatis tempora in divinitate eum non angustant. Unde bene subjungit: « Quia prior me erat. » Illum in his verbis insinuat, de quo Joannes in exordio Evangelii sui ait: « In 118.0116D| principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum (Joan. I). » Et pulchre Dominus a praecursore suo vir appellatur; vir enim a viribus dictus est. Et hoc nomen specialiter illi congruit, qui velut agnus mansuetus et humilis, leonis saevitiam solus potuit superare. De quo scriptum est: « Ecce vir, Oriens nomen ejus (Zach. VI). »
« Et ego nesciebam eum. » Cum omnibus fidelibus manifestum sit quia sciebat Joannes Dominum, quem clauso matris utero senserat, et cui testimonium perhibuerat, dicens: « Ego a te debeo baptizari, et tu venis ad me (Matth. III)? » et multa talia, quid est quod nunc dicit: « Ego nesciebam eum? » sed ad hoc dicendum, quia cum eum baptizaret, tantum 118.0117A| in ejus cognitione crevit, ut ad comparationem ejus cognitionis nihil se esse putaret quod prius de illo cognoverat, et ideo dicit: « Et ego nesciebam eum; » ac si diceret, tam perfecte nesciebam eum, in quo tantam excellentiam divinitatis nondum esse compereram. Cum enim baptista Domini Patris vocem desuper intonantem audivit, et Spiritum sanctum in specte columbae descendentem vidit, non est dubitandum ex hoc visu et auditu in divina cognitione eum multum profecisse. Sed quia ad hoc Deus Pater Filium suum revelavit Joanni, ut per ejus praedicationem aliis ostenderetur, recte subjungitur: « Sed ut manifestetur Israel, propterea veni ego in aqua baptizans; » quod est aperte dicere: Non ideo missus sum ante illum in aqua baptizare, ut baptizando 118.0117B| peccata tollere possim, sed ut in eo baptismo illius baptismum praecurem, qui post me venturus in Spiritu sancto erat baptizaturus. Ille autem solus baptizat in Spiritu sancto, qui per Spiritum sanctum peccata in baptismo dimittit, qui ait in Evangelio: « Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest intrare in regnum Dei (Joan. III). » De quo baptismo ascensurus in coelum, discipulis ait: « Vos autem baptizabimini Spiritu sancto non post multos hos dies (Act. XI). » Quod quia invisibiliter et non visibiliter fit, Dominus alibi manifestat (Joan. III): qui cum de eodem spiritu dixisset: « Spiritus ubi vult spirat, et vocem ejus audis, et nescis unde veniat, aut quo vadat, » continuo adjunxit: « Sic omnis qui natus est ex spiritu. » 118.0117C| Et quoniam omnis qui divinam notitiam accipit, aliis annuntiare debet, recte de eodem Joanne subditur:
« Et testimonium perhibuit Joannes, dicens: Quia vidi Spiritum descendentem quasi columbam de coelo, et mansit super eum. » In quibus verbis non solum quaerendum est quare aliquando Spiritus sanctus in specie columbae, aliquando in linguis igneis visus esse legatur, sed etiam illud sollicite investigandum cur super Dominum in specie columbae, et super apostolos in igne apparuit, ita ut nec super Dominum in igne, nec super apostolos in specie columbae visus sit. Per singula ergo haec manifestanda sunt. Quia enim columba simplex est avis, recte Spiritus sanctus in specie columbae apparuit, 118.0117D| ut ostenderet quia illorum corda inhabitat, qui mansueti et humiles corde unanimem concordiam cum fratribus servant, et pacem sequuntur cum omnibus et sanctimoniam, juxta illud quod scriptum est: « Super quem requiescet Spiritus sanctus, nisi super humilem et quietum, et trementem sermones meos? » quam significant oscula columbarum. Quia vero ignis quod tangit accendit et illuminat recte, idem spiritus in ignis visione apparuit, quia cor quod tangit et in amorem inflammat ad videndum ejus voluntatem illuminat. Hic est ille ignis de quo Salvator in Evangelio ait: « Ignem veni mittere in terram, et quid volo nisi ut ardeat (Luc. XII)? » De hoc igne per Moysen dicitur: « In dextera ejus ignea lex 118.0118A| (Deut. XXXIII); » et per Apostolum: « Etenim Deus noster ignis consumens est (Hebr. XII). » Hoc igne illorum corda calefacta fuerant, qui dicebant: « Nonne cor nostrum ardens erat in nobis (de Jesu) dum loqueretur in via, et aperiret nobis Scripturas? » (Luc. XXIV.) Quod super Dominum in columbae specie, et super apostolos in igne apparuit, cito cognoscimus, si uniuscujusque personae qualitatem subtilius consideremus. Quia enim columba (ut diximus) simplex est avis, recte Spiritus sanctus super Dominum in columbae specie apparuit, quia in primo adventu suo peccata nostra non per zelum venit punire, sed per mansuetudinem dimittere. Quia vero apostoli, ut puri homines, non solum a peccatorum rubigine excoquendi erant, sed etiam ad praedicandum 118.0118B| Evangelium zelo rectitudinis accendendi, recte idem Spiritus super eos in linguis igneis apparuit. Sed quia ex hodierna lectione Spiritum sanctum in columbae specie apparuisse audivimus, ad considerandum naturam columbae diligentius redeamus, ut si Spiritum sanctum accipere volumus, hoc servemus in mente quod columba habet in corpore. Septem quippe naturales differentias in se columba habere traditur: unam, quia felle amaritudinis caret; aliam, quia pro cantu gemitus edere solet; tertiam, quia gregatim volat, vel gemit; quartam, quia juxta fluenta aquarum residere delectat, ut facilius adventum accipitris praecavere possit; quintam, quia nihil vivum comedit; sextam, quia non cum ungulis, nec cum rostro, velut caeterae aves, se defendit, 118.0118C| sed sese defendendo alis percutit: septimam, quia in petris nidificat. Columba ergo felle amaritudinis caret: et nos, juxta admonitionem Petri apostoli, deponamus omnem iram et simulationem et invidiam (I Petr. II). Columba pro cantu gemitus habet: et nos in convalle lacrymarum positi, non solum pro remittendis peccatis, sed etiam pro perceptione vitae aeternae miseri sumus, et lugeamus in exemplo illius qui ait: « Lavabo per singulas noctes lectum meum, lacrymis meis stratum meum rigabo (Psal. VI), » ut impleatur in nobis quod Dominus ait: « Beati qui nunc fletis, quoniam ipsi ridebitis (Luc. VI). » Columba gregatim volat: et nos unanimitatem diligamus, et non solum amicis, verum etiam inimicis bonum quod possumus, propter Dominum impendamus, 118.0118D| ut in eorum numero computemur, de quibus dicitur: « Multitudinis credentium erat cor unum et anima una (Act. IV); » et iterum: « Ecce quam bonum et quam jucundum habitare fratres in unum (Psal. CXXXII). » Columba juxta fluenta aquarum residere solet, ut adventum accipitris facilius cavere possit: et nos ut diaboli insidias praevidere et cavere possimus, in meditatione Scripturarum delectabiliter insistamus, ut impleatur in nobis quod in laude Ecclesiae dicitur: « Oculi tui, oculi columbarum (Cant. V), » quae lacte sunt lotae, et resident juxta fluenta plenissima; et iterum: « Oculi tui, oculi columbarum (Cant. IV), » absque eo quod intrinsecus latet. Columba nihil vivum comedit: et nos, 118.0119A| juxta Apostoli sententiam (Coloss. III), mortificemur membra nostra quae sunt super terram, id est fornicationem, immunditiam, avaritiam, quod est idolorum servitus. Columba non cum ungulis vel cum rostro se defendit: et nos quotiescunque ab injustis persecutionem patimur, non ad vindictam commoveamur, sed potius exempla sanctorum sequentes, patientiam diligamus, ne efficiatur lingua nostra, arma, et sagitta, et gladius acutus, timentes illud quod Paulus apostolus ait: « Quod si invicem mordetis et comeditis, videte ne ab invicem consumamini (Gal. V), » ut impleatur illud: « Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur (Matth. V). » Columba in petris nidificat: et nos omnem spem nostram et fortitudinem in petra quae est Christus, ponamus, 118.0119B| dicentes cum Psalmista: « In petra exaltasti me, deduxisti me, quia factus es spes mea, turris fortitudinis a facie inimici (Psal. LX). » In hujus petrae foraminibus nidum suum Moyses posuerat, quando a Domino meruit audire: « Est locus apud me, et stabis ibi in foramine petrae (Exod. XXXIII). » Si ergo Spiritum sanctum in cordibus nostris habitatorem habere volumus, has spirituales virtutes sollicite teneamus, ut ad nos pertineat specialiter, quod in laude totius Ecclesiae in Canticis canticorum voce sponsi dicitur: « Veni, sponsa mea, electa mea, columba mea, in foraminibus petrae, in cavernis maceriae. Ostende mihi faciem tuam, sonet vox tua in auribus meis (Cant. II). » Tales quippe Dominus suos discipulos esse volebat, quibus dicebat: « Estote 118.0119C| prudentes sicut serpentes, et simplices sicut columbae (Matth. X). » Et pulchre septem naturae enumerantur columbae, quia Spiritus sancti, qui hodierna die super Redemptorem mundi apparuit, septem dona sunt principalia, de quibus per Isaiam dicitur: « Requiescet super eum Spiritus Domini, spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis, et replebit eum spiritus timoris Domini (Isa. XI). » Mirabili autem concordia Scripturae Veteris ac Novi Testamenti sibi conveniunt. Legimus enim quia, cum vellet Noe scire utrum cessassent aquae diluvii, misit columbam, quae vespere reversa est ad eum portans ramum olivae virentibus foliis in ore (Gen. VIII). Nunc autem baptizato Domino, suo praecursori apertis coelis 118.0119D| in specie columbae apparuit. Sicut enim per diluvium baptismum figuratur, ita et per columbam, quae ramum olivae virentibus foliis in ore tulit, unctio Spiritus sancti exprimitur, quae fidelibus in baptismo tribuitur, de qua per Joannem dicitur: « Unctio ejus docet vos de omnibus (I Joan. II). » Quod vero voce baptistae subditur:
« Et ego nesciebam eum, » sic intelligendum est ut supra diximus, quia ad comparationem quod postea cognovit, parum prius de illo cognoverat: unde certum signum ejus cognitionis datur, cum subinfertur: « Sed qui misit me baptizare in aqua, ille mihi dixit: Super quem videris Spiritum descendentem et manentem super eum, hic est qui baptizat 118.0120A| in Spiritu sancto. » Ubi quaeritur, quare Pater ad cognoscendum unigenitum Filium suum tale signum dare voluit, cum idem Filius discipulis suis repromittit, dicens: « Rogabo Patrem, et alium paracletum dabit vobis ut maneat vobiscum in aeternum, spiritum veritatis qui a Patre procedit, quem mundus non potest accipere, quia non vidit eum nec scit eum; vos autem cognoscetis eum, quia apud vos manebit, et in vobis erit (Joan. XIV). » Si ergo et in discipulis manet Spiritus, quid magnum si super unigenitum Filium Dei descendit et mansit? Sed facilis ad haec patet responsio, quia aliter acceperunt illi, et aliter ille. Illis enim ad mensuram datus est Spiritus, in illo autem habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter (Coloss. II). Et illi ex 118.0120B| tempore acceperunt Spiritum: ille vero ex quo obumbrante Spiritu sancto intra uterum virginis conceptus est, ejusdem Spiritus plenitudinem habuit, sicut per Psalmistam dicitur: « Unxit te Deus, Deus tuus oleo laetitiae prae consortibus tuis (Psal. XLIV). » Possumus et hoc dicere, quia in mentibus fidelium idem Spiritus ad aliquid semper manet, et ad aliquid recessurus venit. Manet enim cum illis, ut sobrie, et juste, et pie vivant in hoc saeculo: recedit vero ab illis, ne semper corporales virtutes faciant. Et illis quidem ita venit ut si a bono proposito voluntatem mutaverint, ab illis recedat: in Domino autem, non ex tempore baptismi major ejusdem Spiritus gratia esse coepit; sed in ejus baptismo visibiliter apparuit, ut intelligant fideles per 118.0120C| baptismum ejusdem Spiritus sancti se dona percipere. Quam veraciter autem et absque ulla dubietate credenda sint, quae in hac lectione commemorantur, praecursor Domini manifestare curavit, cum subjunxit:
« Et ego vidi et testimonium perhibui, quia hic est Filius Dei. » Ubi considerandum quia in brevi lectione duorum haereticorum dogmata destruuntur, Manichaei scilicet et Photini, quorum unus negavit eum fuisse verum hominem, alter verum Deum. Erubescat ergo Manichaeus, cum audit: « Post me venit vir. » Erubescat et Photinus, cum praecursor Domini clamat: « Ego vidi, et testimonium perhibui, quia hic est Filius Dei. » Audiant ergo mansueti et laetentur, credentes sine dubio, quia hic est Filius 118.0120D| hominis, qui ut homo baptizatus est, idem ipse est Filius Dei, et confiteantur cum Petro: « Tu es Filius Dei vivi (Matth. XVI). »
HOMILIA XVII. DOMINICA PRIMA POST EPIPHANIAM. (LUC. II). « In illo tempore, cum factus esset Jesus annorum duodecim, ascendentibus illis Hierosolymam, » et reliqua. Rationabiliter magistri ecclesiasticae institutionis et divinae Scripturae traditores, Lucam evangelistam inter quatuor animalia speciem vituli tenere describunt, sicut in Ezechiel et in Apocalypsi Joannis habetur. Quoniam sicut vitulus in 118.0121A| templo Domini in sacrificio a sacerdotibus offerebatur, ita ille, prae caeteris evangelistis, specialius ea quae Dominus in templo vel circa templum gessit, commemorare curavit. De quibus exordium sui Evangelii a Zacharia sacerdote coepit, dicens (Ipsi enim sacerdotes in die ordinationis suae vitulum offerebant): « Fuit in diebus Herodis regis Judaeae sacerdos quidam nomine Zacharias de vice Abia, et uxor illius de filiabus Aaron. Et factum est, cum sacerdotio fungeretur in ordine vicis suae ante Deum, secundum consuetudinem sacerdotii, sorte exiit ut incensum poneret, ingressus in templum Domini. » Post haec Mariam virginem in domum ejusdem sacerdotis venisse, tribusque mensibus eam apud cognatam suam Elizabeth mansisse refert. 118.0121B| Dominum quoque non solum octava die circumcisum, sed etiam tricesima tertia in templo praesentatum narrat, atque pro eo munera oblata, et a Simeone propheta susceptum et benedictum fuisse. Genealogiam vero Salvatoris non per Salomonem regem, sed per Nathan prophetam ac sacerdotem filium David deducit. In praesenti ergo lectione Salvatorem cum duodenarius esset, cum parentibus ad templum venisse, et illis nescientibus, in eo remansisse describit. Nam et in fine Evangelii sui ostendit Dominum Jesum Christum, quasi verum sacerdotem discipulos benedicentem in coelum ascendisse, dicens: Elevatis manibus suis, benedixit eis. Et factum est dum benediceret illis, recessit ab eis, et ferebatur in coelum, et ipsi adorantes, regressi sunt 118.0121C| in Jerusalem cum gaudio magno, et erant semper in templo laudantes et benedicentes Deum. Quanto autem studio parentes Salvatoris legem observarent, cito cognoscimus, si hujus Evangelii superiora parumper attendamus. Ait enim Evangelista:
« Et ibant parentes Jesu per omnes annos in Jerusalem in die solemni paschae. » Sed Dominus non solum legem voluit observare, quam non venerat solvere, sed adimplere, sed etiam tales elegit parentes, qui legis essent observatores. Praeceperat enim ipse in lege ut ter in anno appareret omne masculinum eorum coram Domino, in loco quem elegerat Deus. Ubi apparet cum quanto studio majora praecepta legis observabant, qui nec minora praetermittebant. Consuetudo namque Judaeorum 118.0121D| erat, ut per omnes annos ascenderent in Jerusalem (ut diximus) Dominum adoraturi, et munera ei oblaturi, ob recordationem scilicet egressionis de terra Aegypti et immolationem agni. Ascendentibus ergo juxta hanc consuetudinem parentibus Domini ad orationem, cum factus esset Jesus annorum duodecim, ascendit cum illis. Sed cum audis factum, noli dubitare factorem. Factus est enim in forma servi, qui omnia fecerat in forma Dei, sicut scriptum est: « Omnia per ipsum facta sunt (Joan. I). » De quo ait Apostolus: « Factus est ex semine David secundum carnem (Rom. I). » Et (ut ita dicam) factus est qui cuncta fecerat, ut ille inveniretur, qui bene factus male perierat. Ascendit quippe duodecimo anno in 118.0122A| humanitate, qui nullum tempus habet in divinitate. Pulchre ergo duodenarius Dominus, rudimenta suae infantiae sacerdotes interrogans voluit demonstrare, ut hoc numero mysterium apostolicae praedicationis praefiguraret, et notitiam suae divinitatis mundo innotesceret. Duodenarius enim numerus perfectus est, et in suis partibus divisus, perfectionem significat. Dividitur enim in ternis quaternis et quaternis ternis. Sive enim tria in quatuor, sive quatuor in tria ducas, duodenarium numerum complent. Nam idem numerus ex septenarii numeri partibus constat, scilicet ex primo pari et primo impari, id est, ex tribus et quatuor. Et tres quidem ad individuam Trinitatem pertinent, quatuor ad quatuor libros sancti Evangelii. Septem vero plenitudinem temporis 118.0122B| demonstrant, quia praesentis vitae cursus per septem dies volvitur. Duodecim quoque ad duodenarium numerum apostolorum, vel ad duodecim patriarchas. Quia ergo ad fidem sanctae Trinitatis et doctrinam quatuor evangeliorum, per praedicationem duodecim apostolorum mundo nuntiaturus erat, recte duodenarius in templum ascendit.
« Consummatisque diebus, cum redirent,remansit puer Jesus in Jerusalem, et non cognoverunt parentes ejus. » Forte movet aliquem, quomodo Jesus tanta diligentia a parentibus nutritus, quippe quem Filium Dei esse non dubitabant, illis nescientibus in Jerusalem potuerit remanere Sed sciendum est quia hoc, excepto divino mysterio, non ex ignavia parentum, sed ex consuetudine potius Judaeorum 118.0122C| contigit. Consuetudo enim erat illorum ut ascendentes in templum Domini ad celebrandum solemnitatem, seorsum viri choros ducerent, seorsum feminae, propter munditiam castitatis: pueri vero minoris aetatis licentiam haberent, cum quo vellent ire parentes, sive cum patre, sive cum matre. Ex hac ergo consuetudine accidit ut, illis nescientibus, puer Jesus in Jerusalem remansisset, quoniam Maria putabat eum esse cum Joseph, et Joseph aestimabat quod esset cum Maria. Et hoc est quod subdidit
« Existimantes autem illum esse in comitatu, venerunt iter diei, et requirebant eum inter cognatos et notos. » Nam quantum amoris affectum erga illum haberent, manifestatur, cum subditur:
118.0122D| « Et non invenientes, regressi sunt in Jerusalem, requirentes eum. Et factum est post triduum, invenerunt illum in templo. » Non vacat a mysterio quod Dominus post triduum a parentibus in templo reperitur. Tria enim sunt tempora, ante legem, sub lege et sub gratia. Qui ergo non ante legem, nec sub lege, sed sub gratia mundo visibilis apparuit, recte post triduum repertus in templo memoratur. Sive ergo post triduum in templo reperiri voluit, ut ostenderet quia illis ad ejus visionem sunt perventuri, qui fidem, spem et charitatem perfecte habeat, et fidem sanctae Trinitatis puro corde credunt, et opere custodiunt. Sive aliter in templo post triduum reperiri voluit, ut intelligamus quia ad ejus visionem 118.0123A| feliciter pervenire merebimur, si cogitationem, locutionem et operationem a malo opere observamus: et memoriam, intellectum et voluntatem in ejus servitio occupamus. Ubi repertus sit, ostenditur, cum dicitur: « In templo in medio doctorum. » Quid ageret manifestatur, cum subinfertur:
« Audientem illos et interrogantem. » Non enim alicubi repertus est vacans otio aut fabulis, sed in templo, audiens doctores et interrogans; simul quoque exemplum discendae humilitatis Dominus nobis ostendit, cum in templo non docens, sed discens et interrogans invenitur, implens illud Mosaicum: « Interroga patres tuos, et annuntiabunt tibi: majores tuos, et dicent tibi (Deut. XXXII). » Ne enim nos a magistris discere erubescamus, ille doctores interrogat 118.0123B| in templo, qui angelos docet in coelo. In quo facto non solum humana superbia confunditur, sed etiam praesumptio atque temeritas comprimitur. Sunt enim nonnulli qui ante docere volunt, quam annos impleant pubertatis: et ideo magistri fiunt erroris, quia veritatis discipuli non fuerunt. Longo ergo tempore et multis exercitiis ejus tyrocinia sunt reprobanda, qui in culmine regiminis constituendus est, et longo tempore debet discere, qui desiderat docere. Unde per Salomonem dicitur: « Tempus tacendi et tempus loquendi (Eccli. III). » Non enim dicit prius loquendi, et postea tacendi, sed prius tacendi, et post loquendi, ut intelligamus quia prius tacendo discere debemus quod postea loquendo doceamus. Et iterum idem admonet, dicens: « Omni 118.0123C| tempore otii tui describe sapientiam, qui autem minorantur, actu percipient eam (Eccli. XXXVIII). » Econtra vero, si Filius Dei, qui tricesimo anno praedicaturus erat, duodecimo anno non docens, sed audiens et interrogans in templo invenitur, legitimum tempus, sive ad sacerdotium, sive ad magisterium ecclesiasticum ostendens servare. Hac aetate Joseph, id est, tricesimo anno, Dominus Aegypti constitutus est. Hac aetate David, qui in pueritia ora leonum et ursorum confregerat, regni gubernacula suscepit. Hac aetate Ezechiel propheta super fluvium Chobar coelos apertos vidit. Et quamvis melior sit puerilis simplicitas quam senilis fatuitas, tamen utrumque observandum est ut et morum gravitas, et matura aetas, in eorum actibus concordent, qui ad magisterium 118.0123D| ecclesiasticum eliguntur. Unde bene quoque in lege Dominus de Levitis praecepit, ut usque ad quinquagesimum annum cum fratribus suis ministrent in templo, post quinquagesimum autem annum, custodes vasorum fiant. Quid enim sunt vasa sancta, nisi sanctorum animae? Et quia post quinquagesimum annum calor aetatis deficere incipit, hoc praecepto ostenditur, quia illi ad custodiam animae sunt eligendi, qui per longa exercitia incentivum libidinis vel cupiditatis ardorem, exstinguere didicerunt. Denique et si Daniel et Jeremias in pueritia ad prophetandum missi leguntur, sciendum est quia miracula Domini in exemplum imitationis non sunt trahenda. Mira enim opera Domini magis sunt veneranda 118.0124A| quam imitanda, quoniam ab omnibus fieri non possunt.
« Stupebant autem omnes super prudentia et responsis ejus, etc. » Videntes eum corpore et aetate parvum, sed interrogationibus ac responsis magnum, hominem et non Deum considerantes. Nos autem non cum senioribus Judaeorum super prudentia et responsis ejus stupeamus, sed ipsum esse credamus verum Deum, verumque hominem, a quo est omnis sapientia, et cum quo fuit semper, et est ante aevum. Qui etiam in Proverbiis loquitur, dicens: « Ego sapientia in consiliis habito: per me reges regnant. Meum est consilium et aequitas, ego ex ore Altissimi prodii (Prov. VIII). » Quanto autem animus beatae virginis Dei genitricis de amissione filii sauciatus esset, 118.0124B| hoc loco declaratur:
« Et dixit mater ejus ad illum: Fili, quid fecisti nobis sic? etc. » Quem Virgo mater per triduum anxio dolore quaesierat, post inventionem inter moerorem et gaudium posita, quasi qui talia facere praesumpsisset, pia correptione increpavit, dicens: « Fili, quid fecisti nobis sic? Ecce pater tuus et ego dolentes quaerebamus te. » Patrem ejus Joseph appellat, non quod vere juxta Photinianos ejus pater fuerit, sed quod ad famam Mariae conservandam ab omnibus pater ejus sit aestimatus. Nam quis verus pater ejus sit ipse manifestat, cum respondens ait ad illos:
« Quid est quod me quaerebatis? Nesciebatis quia in his quae Patris mei sunt oportet me esse? » In 118.0124C| quibus verbis non putandus est exasperasse matrem. Et illud quod praetermittendum non est in hac lectione, utramque suam naturam Dominus nobis commendat, cum inventus in templo dicit: « quia in his quae Patris mei sunt, oportet me esse. » Quasi homo cum parentibus Jerusalem ascendit, sed quasi Deus, illis nescientibus, in templo remansit: quasi homo seniores interrogat, sed quasi Deus ea quae seniores mirarentur, respondebat: quasi homo in templo invenitur, sed quasi Deus inventus in templo, dixit: « In his quae Patris mei sunt oportet me esse. » Quia enim domus illa in honore Dei aedificata fuerat, Filium Dei se esse demonstravit, cum inventus in templo dixit: « In his quae Patris mei sunt oportet me esse. » Patris illius erant templum, prophetae, 118.0124D| divinae Scripturae frequens meditatio. Et pulchre in his suis operibus Filium Dei se demonstravit.
« Et videntes admirati sunt. » Quia Dominus non solum humiliter interrogabat, sed etiam subtiliter respondebat.
« Stupebant autem omnes qui eum audiebant, super prudentia et responsis ejus. » Proprium est enim filiorum haereditatem paternam possidere, et in ea manere et esse. Unde Dominus Jesus Christus ideo in templo residebat et habitabat, ut ostenderet non minoris Patre se esse potestatis. Quibus enim una est majestas, non dispar est potestas, sicut ipse dicit: « Ego et Pater unum sumus (Joan. X); » et: « Omnia Patris mea sunt. »
118.0125A| « Et ipsi non intellexerunt verbum quod locutus est ad illos. » Quia divinae naturae arcanum adhuc capere non poterant, ideo verbum quod locutus est ad illos non intellexerunt, scilicet illud quod de Patre dixerat: et quia videbat eos non posse intelligere suam Divinitatem, condescendit illis per humanitatem, ut eorum cor sublevaret ad Divinitatem. Unde et subditur:
« Et descendit cum illis, et venit Nazareth, et erat subditus illis. » Discant ergo pueri obedire parentibus, a quibus non solum geniti, sed et quorum labore et diligentia sunt nutriti, quia et puer Jesus non dedignatus est parentibus esse subjectus. Honestissimum est enim magnam reverentiam et honorem exhibere parentibus, quia et nos parvulos nutrierunt, 118.0125B| et proficientes aetate, sapientia erudierunt. Illis enim humana tantum sapientibus, postquam oculos mentis eorum ad contemplandam Divinitatem elevavit, dicens: « Nesciebatis quia in his quae Patris mei sunt oportet me esse? Descendit Nazareth, et venit cum illis, et erat subditus eis. » Ut hoc exemplo intelligamus quia non solum subditi esse debemus parentibus, sed etiam eorum senectam vel infirmitatem pia sollicitudine refrigerare vel sustentare, juxta illud quod in divina lege praecipitur: « Honora patrem tuum et matrem tuam, ut bene sit tibi super terram, et longo vivas tempore (Exod. XXVIII). » Unde Apostolus praecipit filiis obedire parentibus per omnia, hoc bonum et acceptum est coram Deo (I Tim. V). Et iterum: « Si quis suorum curam non habet, et 118.0125C| maxime fidelium, fidem negavit et est infideli deterior (Ibid.). »
« Et mater ejus conservabat omnia verba haec in corde suo. » Omnia scilicet quae de illo audivit, sive ab angelis, sive a pastoribus, sive a magis, sive a Simeone, vel ab Anna prophetissa, vel etiam quae ab illo fieri videbat, quasi mundum animal ruminans, in corde suo conservabat, nolens mittere margaritas suas ante porcos, neque dare sanctum canibus, sed exspectans tempus illius perfectae aetatis quo miracula faciendo Deus ostenderetur, et quo haec scribendo erant, ut per ordinem cuncta narrentur. Unde idem evangelista paulo superius ait: « conferens in corde suo. » Quia conferebat ea quae in illo fieri videbat, cum eis quae de illo in oraculis 118.0125D| prophetarum legerat, et tanto verius eum credebat Deum esse, quanto illa quae de eo legerat, in illo compleri cernebat.
« Et Jesus proficiebat sapientia et aetate. » In hoc brevi versiculo duae haereses destruuntur, Manichaeorum et Apollinaristarum. Manichaei enim, qui dixerunt Deum veram carnem non assumpsisse, destruuntur, cum dicitur: « Jesus proficiebat aetate. » Apollinaristae vero, qui dixerunt eum veram animam non habuisse, destruuntur, cum dicitur: « proficiebat sapientia. » Sicut enim aetas ad corpus, sic sapientia in hoc loco pertinet ad animam. Nisi enim veram carnem habuisset, nequaquam aetate proficeret et cresceret. Et nisi rationalem et veram animam 118.0126A| habuisset, nequaquam sapientia proficeret et crescere valeret. Et quemadmodum corpus per momenta aetatum crescit, ita et anima sapientia crescendo proficit. Qui igitur in nobis corpus et animam liberare venit, verum corpus et animam veram pro nostra salute ex virgine suscepit. Quod vero subditur:
« Et gratia apud Deum et homines. » Singulari gratia a Deo Patre puero Jesu datum est, ut ex eo quo homo esse inciperet, conceptus scilicet de Spiritu sancto, perfectus esset Deus, perfectus et homo. De quo Joannes evangelista ait: « Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi Unigeniti a Patre (Joan. I). » Et bene quidem prius proficere dixit apud Deum, et postea apud homines; quia primum placendum est 118.0126B| Deo, postea hominibus, non ob aliud, nisi ut ipsi placeant Deo, sicut Apostolus ait: « Providentes bona non tantum coram Deo, sed etiam coram omnibus hominibus (Rom. XIII). » Et iterum: « Provideamus bona in medio nationis pravae (Phil. II). » Et Petrus: « Conversationem vestram inter gentes habentes bonam (I Petr. II). »
HOMILIA XVIII. DOMINICA II POST EPIPHANIAM. (JOAN. II.) « In illo tempore, nuptiae factae sunt in Cana Galilaeae, » et reliqua. Miracula Domini et Salvatoris nostri quandocunque leguntur, non sunt in exempla trahenda, sed potius admiranda atque veneranda. Quotiescunque enim legimus Dominum 118.0126C| vel ad nuptias, vel ad convivium vocatum venisse, non gulae illecebris deputare debemus, sicut faciebant Scribae et Pharisaei, qui dicebant eum vini potatorem et amicum publicanorum (Matth. XI), sed ob certi gratiam mysterii, id est, pro lucrandis animabus, eum venisse credere debemus. Sicut enim doctus piscator, et peritus venator in eo loco retia tendit, ubi multitudinem piscium vel avium, sive bestiarum novit convenire, ut cum multi congregentur, aliqui capiantur, ita Dominus ad convivium vel ad nuptias venire voluit, ut ubi multi conveniebant, reti ejus praedicationis aliqui caperentur. Ob hanc causam invitatus a Pharisaeo, in domo ejus discubuisse legitur, et nunc vocatus ad nuptias, non solum venisse, sed etiam eas suo miraculo consecrasse 118.0126D| memoratur. Ubi notandum quod cum ad nuptias terreno more celebraturus Dominus venit, non solum conjugalem copulam bonam esse ostendit, sed etiam Marcionis et Tationis haeresim destruxit, qui nuptias damnare voluerunt. Si enim nuptiae bonae non essent, nequaquam ad eas filius virginis venire, nec eas suo miraculo dignaret consecrare. Et si nuptiae bonae non essent, quae propter amorem filiorum fiunt, nequaquam Dominus in initio masculum et feminam creasset nec dicturus esset. « Propter hoc relinquet homo patrem et matrem suam, et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una (Gen. II). » Unde et Dominus interrogatus a discipulis si oporteret dimittere uxorem, quacunque ex causa, 118.0127A| ut ostendat bonum esse conjugium legitime celebratum, ait: « Quod Deus conjunxit, homo non separet. Nam qui dimiserit uxorem, excepta causa fornicationis, moechatur (Matth. XIX). » Hinc et Apostolus, magistri sententiam secutus, ait: « Viri, diligite uxores vestras, sicut Christus dilexit Ecclesiam. Et qui uxorem suam diligit, seipsum diligit (Ephes. V). » Et iterum: « Propter fornicationem unusquisque suam uxorem habeat, et unaquaeque uxor suum virum habeat. Vir uxori debitum reddat, similiter et uxor viro. Mulier sui corporis potestatem non habet, sed vir. Similiter et vir sui corporis potestatem non habet, sed mulier (I Cor. III). » Et rursus: « Qui matrimonio conjunctus est, praecipio, non ego, sed Christus, mulierem a viro non discedere: 118.0127B| quod si discesserit, innuptam permanere, aut certe viro reconciliari (Ibid.). » « Honorabiles enim nuptiae (ait Salomon) et cubile immaculatum (Hebr. XIII). » Fornicatores namque et adulteros judicabit Dominus. Bona est ergo copula conjugalis, melior continentia vidualis, perfectior vero integritas virginalis. Ad comprobandum haec, Dominus de intemerato virginis utero nascitur: mox natus, ab Anna vidua benedicitur: juvenis factus, a celebratoribus nuptiarum invitatus venisse legitur. Haec juxta litteram dicta sunt. Spiritualiter vero conjunctionem Christi et Ecclesiae, in Scripturis vocari nuptias usitatissimum est, sicut illud in Evangelio: « Simile est regnum coelorum homini regi, qui fecit nuptias filio suo (Matth. XXII). » Et iterum: « Cum vocatus fueris 118.0127C| ad nuptias, non discumbas in primo loco (Luc. XXIV). » In nuptiis enim duo junguntur sponsus et sponsa. Et sponsus quidem est Christus, de quo per Psalmistam dicitur: « Tanquam sponsus procedens de thalamo suo (Psal. XVIII). » Et Joannes evangelista: « Qui habet sponsam sponsus est (Joan. III). » Sponsa vero ejus sancta est Ecclesia, cui per Prophetam dicitur: « Desponsabo te mihi in justitia et sanctitate veritatis (Ose. II). » Et in Cantico canticorum: « Veni, sponsa mea, electa mea (Cant. II). » Thalamus hujus sponsi, uterus intemeratus genitricis fuit. De quo (ut diximus) tanquam sponsus de thalamo suo Christus processit. Venit ergo ad nuptias terreno more celebratas, quia ad conjungendam sibi Ecclesiam, homo inter homines 118.0127D| apparuit. Locus nuptiarum primum in Judaea fuit, ubi Dominus natus, non solum docuit, sed etiam virtutes fecit, et de qua apostoli electi sunt. Celebratores autem nuptiarum primum apostoli fuerunt, de quibus Dominus ait in Evangelio: « Non possunt filii sponsi lugere, quandiu cum illis est sponsus. Veniet tempus quando auferetur ab eis sponsus, et tunc jejunabunt (Matth. IX). » Sed quia ad has spirituales nuptias venire nemo potest, nisi prius zelo Dei tactus mala opera respuere, et bona didicerit amare, recte in Cana Galilaeae factae fuisse referuntur. Cana quippe viculus Galilaeae, zelus interpretatur. Galilaea namque transmigratio facta in nostra lingua dicitur. Ex qua interpretatione ostenditur, 118.0128A| quia ille feliciter ad has nuptias discumbit, qui zelo amoris Dei tactus, de terreno amore ad coeleste desiderium transmigraverit, qui possit dicere cum Psalmista: « Zelus domus tuae comedit me (Psal. LXVIII). » Et cum Apostolo: « Nos autem revelata facie gloriam Domini contemplantes, transformamur a claritate in claritatem, tanquam a Domini spiritu (II Cor. I). » Quod et faciebat Psalmista, qui, cum videret impium superexaltatum et elevatum sicut cedros Libani, omnia transitoria nihil computans, incalescens animo, aiebat: « Transivi, et ecce non erat: quaesivi eum, et non est inventus locus ejus (Psal. XXXVI). » Et bene die tertia post ea quae supra Evangelista commemoravit, factae fuisse referuntur. Tria quippe sunt tempora, ante legem, 118.0128B| sub lege et sub gratia. Quia enim ad conjungendam sibi Ecclesiam non ante legem, non sub lege, sed sub gratia Deus visibilis apparuit, recte die tertia ad nuptias venisse commemoratur. De qua conjunctione Paulus apostolus ait: « Aemulor enim vos Dei aemulatione, despondi enim vos uni viro virginem castam exhibere Christo (II Cor. XI). » Hinc in laudem Ecclesiae dicitur (Cant. I, II): « Ecce tu pulchra es, amica mea, ecce tu pulchra; oculi tui columbarum. » Et iterum: « Pulchriores sunt oculi tui vino, et dentes tui lacte candidiores. » Et Joannes in Apocalypsi: « Vidi sanctam civitatem Jerusalem, descendentem de coelo, tanquam sponsam ornatam viro suo (Apoc. XXI). » Vel certe, quia nemo in his nuptiis interesse potest, nisi qui individuam trinitatem 118.0128C| Domini fuerit confessus, recte etiam die tertia ad nuptias venisse narratur. Sive aliter, ad hoc die tertia ad nuptias venire voluit, ut ostenderet quia quicunque in Ecclesia per fidem discumbit, memoriam, voluntatem et intellectum observare a malis debet et exercere in bonis: vel quia tres virtutes principales, scilicet spem, fidem et charitatem in suo opere custodire debet, de quibus ait Apostolus: « Maneat in vobis fides, spes, charitas, tria haec, major autem his est charitas (Rom. XIII; I Cor. XIII). » Ternarius autem numerus perfectus est, propter fidem sanctae Trinitatis. Sive ternarius numerus perfectus est, quia legimus quod, Domino dicente ad Jonam prophetam: « Vade in Niniven civitatem magnam, et dices populo huic: Adhuc quadraginta 118.0128D| dies, et Ninive subvertetur (Jon. III), » illo praedicante, statim rex de solio suo descendit, et praecepit triduanum jejunium facere populo. Quo facto, cessavit populus a nequitia sua, et conversus est ad Dominum, et exaudivit eum Dominus, et cessavit a plaga. « Et erat mater Jesu ibi. » Mater Jesu spiritualiter Synagogam significat, quae dum per oracula prophetarum Deum in mundo venturum praedicavit, quasi de quodam spirituali utero legis nobis Dei Filium genuit.
« Vocatus est autem Jesus et discipuli ejus ad nuptias. » Omnia ergo quae in serie hujus lectionis referuntur, sic juxta litteram accipienda sunt, ut tamen per significationem aliquid nobis demonstrent. 118.0129A| Jam superius per nuptias conjunctionem Christi et Ecclesiae figurari diximus. Quod vocatus Jesus dicitur ad nuptias, per hoc declaratur quia sine testimonio legis et prophetarum in mundo non apparuit. Quasi enim patres sancti et prophetae Dominum ad nuptias vocaverunt, quando non solum eum venturum in mundum praedixerunt, sed etiam ut venire dignaretur pro nostra redemptione, totis votis optaverunt. Vis audire quomodo sit vocatus? audi Isaiam dicentem: « Utinam disrumperes coelos, et descenderes (Isa. LXIV). » Et Psalmista, ejus adventum desiderans, ait: « Domine, inclina coelos tuos, et descende (Psal. CXLIII). » Necnon et ille venerabilis senex jam moriturus, aiebat: « Salutare tuum exspectabo, Domine (Gen. XLIX). » Vocati 118.0129B| sunt autem cum eo et discipuli ejus, quia ut firmior auctoritas esset, non solum Domini incarnatio, sed etiam eorum praedicatio praedicta fuit. Sic enim ait Isaias in persona Domini: « Ecce ego et pueri mei, quos mihi dedit Dominus in signum et portentum Israeli (Isa. VIII). »
« Et deficiente vino, dicit mater Jesu ad eum: Vinum non habent. » Nec fortuitu nec casu accidisse putandum est, ut Domino veniente ad nuptias vinum deficeret, sed ideo magis ut occasio miraculi fieret, ut dum aquas in vinum converteret, Deus qui in homine latebat, appareret, ipse scilicet, qui educit panem de terra, et vino laetificat cor hominis. Unde intelligens sancta ejus genitrix jam tempus esse perfectae aetatis, quo per miracula seipsum Dominum 118.0129C| mundo innotesceret, et non filius Joseph, sed Dei et Mariae virginis crederetur, ait: « Vinum non habent. » Spiritualiter autem veniente Domino ad nuptias, vinum defecit, quia meraca illa legis, a prisca sua suavitate et dulcedine desipuerat. Quasi enim vinum sapuit lex temporibus Moysi, Josue, Samuelis et David, et caeterorum qui eam intellexerunt et tenuerunt. Jam vero tempore quo Dominus in mundo apparuit, superstitiosus [ F., superstitionibus] Pharisaeorum excrescentibus, et ab amore Dei Judaeorum populis frigescentibus, ab antiquo suo sapore defecerat, sicut Dominus Judaeis improperando dixit: « Vos estis qui reliquistis mandatum Dei propter traditiones vestras (Matth. XIX). » Quod autem ait mater Jesu ad eum: « Vinum non habent, » vox Synagogae 118.0129D| est Christum ad miracula provocantis.
« Dicit ei Jesus: Quid mihi et tibi, mulier? » Non putandus est Dominus inhonorasse matrem, qui jubet honorare parentes, sed illi altiora quaerenti quam sola humanitas habeat, ad virtutem Divinitatis contemplandam, ejus mentis oculos sublevavit. Ac si diceret: « Quid humanitati tuae cum miraculo, quod quaeris, commune est, cum virtutes operari divinae virtutis sit? » -- « Nondum venit hora mea. » Quo verbo, non hora fatalis (ut haeretici voluerunt) significatur, sed hora passionis. Ac si diceret: Nondum venit hora passionis, qua vere manifestem quid humanitas possit, quam ex te assumpsi. Quae hora tunc impleta est, quando pandens in cruce, dixit: « Mulier, 118.0130A| ecce filius tuus (Joan. XIX). » Ac si diceret: Ecce quod ex te assumpsi, pati et mori potest; miraculum quod quaeris, sine divinitate operari non potest. Sed cum Dei genitricem mulierem audis appellatam, noli dubitare de ejus virginitate, quia usus Scripturae est, omnes feminas, non solum nuptas, sed etiam innuptas, mulieres appellare, sicut de prima matre omnium Eva, cum formaretur, dictum est: « Aedificavit Dominus costam, quam tulerat de Adam, in mulierem (Gen. II). » Hanc consuetudinem secutus Apostolus, Dei genitricem, quae virgo ante partum, virgo post partum permansit, mulierem appellavit, dicens: « Misit Deus Filium suum, factum ex muliere, factum sub lege (Galat. IV), » cum sine dubio ex virgine natus credatur. Non enim hoc nomine 118.0130B| corruptio, sed sexus designatur. Ut autem intelligatur, non pietatem a Domino matri negatam, sed ordinem passionis praenuntiatum, recte subditur:
« Dicit mater ejus ministris: Quodcunque dixerit vobis facite. » Intellexit enim in illis Domini verbis, se non esse exasperatam; et ideo fiducialiter ministris imperavit, ut praecepta implerent filii jubentis.
« Erant autem lapideae hydriae sex positae secundum purificationem Judaeorum, capientes singulae metretas binas vel ternas. » Hydriae dicuntur vasa, aquae receptui praeparata, tracto vocabulo a proprietate Graeci sermonis, quoniam aqua Graece ὕδωρ vocatur. Quoniam autem secundum purificationem Judaeorum positae referuntur, traditio habebat Judaeorum, 118.0130C| et maxime Pharisaeorum, ut in conviviis et nuptiis vasa cum aqua haberentur, propter purificationem Judaeorum, vel lavationem manuum, vel quidquid necesse esset. Quod ille Pharisaeus in Evangelio indicat, qui ipsum fontem aquae vivae Dominum reprehendere ausus est, quare non esset lotus ante prandium (Marc. VII). Sed quia jam tempus instabat ut ille qui homo purus videbatur, verus Deus esse ostenderetur, recte subjungitur:
« Dicit eis Jesus: Implete hydrias aqua. Et impleverunt eas usque ad summum. » Quae in vinum conversae sunt. Et quidem poterat Dominus vacuas hydrias implere vino, quoniam antequam essent, creavit ex nihilo, sed prius jussit eas implere aqua, et sic convertit in vinum; quia veniens non aliam 118.0130D| legem dedit, quam per servum suum Moysen dederat, sed ipsam spiritualiter interpretando, in melius commutavit, quia spiritualem intelligentiam, quae in ea latebat, aperuit, sicut ipse ait in Evangelio: « Non veni solvere legem, sed adimplere (Matth. V). » Quasi ergo spiritualiter aquam in vinum convertit, quando post suam resurrectionem, cum discipulis ambulans, aperuit eis sensum, ut intelligerent Scripturas. Et incipiens a Moyse et prophetis, interpretabatur illis Scripturas in omnibus quae de illo erant. De cujus suavissimo gustu tantum inebriati sunt, ut postea dicerent: « Nonne cor nostrum ardens erat in nobis » de Jesu, « dum loqueretur in via, et aperiret nobis Scripturas (Luc. XXIV)? » Spiritualiter 118.0131A| autem hydriae corda significant sanctorum, quae continent in se aquam, id est scientiam Scripturarum. Quod enim aqua scientiam Scripturarum significet, testis est Salomon, qui ait: « Aqua profunda sermo ex ore viri, et torrens redundans fons sapientiae (Prov. XVIII). » Quae bene lapideae esse referuntur, quia contra tentationes diaboli firma et fixa sunt praecordia sanctorum, illi lapidi adhaerentium, de quo dicit Petrus apostolus: « Ad quem accedentes lapidem vivum, et ipsi tanquam lapides vivi superaedificamini domus spirituales (I Petr. II). » Quoniam petra (ut ait Apostolus) Christum significat (I Cor. X). Bene autem sex fuisse referuntur, quia sex sunt mundi hujus aetates, in quibus Deus omnipotens hydrias spirituales, id est sanctos viros 118.0131B| ad nostram eruditionem et ablutionem mittere dignatus est. Prima mundi aetas fuit ab Adam usque ad Noe, secunda a Noe usque ad Abraham, tertia ab Abraham usque ad David, quarta a David usque ad transmigrationem Babyloniae, quinta a transmigratione Babyloniae usque ad adventum Christi in carne, sexta a primo adventu Domini, quo venit redimere mundum, usque ad secundum ejus adventum, quo venturus est mundum judicare. In his ergo aetatibus Deus omnipotens sanctos viros mittere non destitit, qui Spiritu sancto inspirati, aquam divinorum eloquiorum ad aliorum eruditionem effunderent. In prima aetate mundi legimus, quia fecit Deus hominem de limo terrae, ad imaginem et similitudinem suam. Ad cujus solatium vel adjutorium cum vellet 118.0131C| facere mulierem, immisit soporem in eo, et tulit unam de costis ejus, et aedificavit eam in mulierem, et posuit eos in paradiso voluptatis, praecepitque eis, dicens: « De omni ligno paradisi comedite, de ligno autem scientiae boni et mali ne tetigeritis. Quocunque enim die comederitis ex eo, morte moriemini (Gen. II). » Postea vero seducti a serpente, qui erat callidior cunctis animantibus, interdictum fructum ligni non solum tetigerunt, sed etiam comederunt. Et aperti sunt oculi eorum, et ut cognoverunt se esse nudos, fecerunt sibi perizomata de foliis ficorum. Et dum deambularet Dominus in paradiso ad auram post meridiem, abscondit se Adam et uxor ejus inter ligna paradisi. Cumque requireret eum Deus, dicens: Adam, ubi es? Respondit: Audivi, 118.0131D| Domine, vocem tuam, et timui, eo quod nudus essem, et abscondi me. Dixitque ei Deus: Quis enim indicavit tibi quod nudus esses, nisi quia de ligno de quo praeceperam tibi ne comederes comedisti? Propterea maledicta terra in opere tuo. Cum operatus fueris eam, non dabit tibi fructus suos, sed spinas et tribulos germinabit tibi, et in sudore vultus tui vesceris pane, donec revertaris in terram de qua sumptus es, quia terra es, et in terram ibis; pulvis, et in pulverem reverteris (Gen. III). Quicunque ergo haec audiens, timuerit transgredi praeceptum Dei, reputans apud semetipsum, et dicens: quia si illis rudibus ac novellis non pepercit Deus, forte nec nobis parcet, si post multos aliorum casus, nostram 118.0132A| neglexerimus salutem, invenit in prima aetate hydriam aqua plenam. At vero, si aliquid altius intellexerit, ut intelligat per Adam qui ex immaculata terra factus est, Dominum Jesum Christum, per Evam, quae de latere Adae dormientis formata est, sanctam Ecclesiam, quae de latere Christi pendentis in cruce formata est, quando « unus militum lancea latus ejus aperuit, et continuo exivit sanguis et aqua (Joan. XIX); » hydria, quam plenam invenerat aqua, conversa est in vinum. Videamus adhuc in ipsa aetate aliam hydriam aqua plenam. Legimus enim (Gen. IV) quia idem primus homo post peccatum duos filios genuit, Cain scilicet et Abel. Fuit Abel pastor ovium, et Cain agricola. Tollensque Abel de ovibus suis et de adipibus earum, obtulit holocaustum 118.0132B| Domino, Cain autem de frugibus terrae. Et respexit Dominus ad Abel, et ad munera ejus; ad Cain autem et ad munera ejus non respexit. Unde iratus Cain et invidia ductus, dixit ad fratrem: Egrediamur foras. Cumque essent in agro, concurrexit adversus fratrem suum, et occidit eum. Dixitque ei Deus: Ubi est Abel frater tuus? Qui non solum mendose, sed etiam proterve negavit, dicens: Nescio. Nunquid custos fratris mei sum? Dixitque ei Deus: Quid fecisti? Ecce vox sanguinis fratris tui clamat ad me de terra. Nunc igitur maledictus eris super terram, quae aperuit os suum, et suscepit sanguinem fratris tui de manu tua. Vagus et profugus eris omnibus diebus vitae tuae. Quicunque ergo haec audiens, elegerit innocenter et simpliciter vivere 118.0132C| cum Abel, timuerit invidiam vel odium habere erga fratrem, ne forte in maledictione reputetur, cum Cain invenit in prima aetate aliam hydriam aqua plenam. At vero si ad spiritualem intelligentiam animum suum convertit, ut intelligat per Abel Dominum Jesum Christum; per ejus occisionem Domini passionem, per terram, quae aperuit os suum et suscepit sanguinem ejus, sanctam Ecclesiam, quae quotidie in confessione Domini aperit os; per Cain vero homicidam, populum Judaeorum, qui propter invidiam sanguinem Domini fundere non timuit, et propterea vagus et profugus est reputatus: hydria, quam plenam invenerat aqua, conversa est ei in vinum. In secunda aetate legimus quod, praevaricantibus his qui de stirpe Adae descenderant praeceptum Domini, 118.0132D| inventus est Noe vir justus, cui dixit Dominus: « Finis universae carnis venit coram me, et non permanebit spiritus meus in homine in aeternum, eo quod sit caro. Delebo (inquit) diluvio omnem carnem. Fac ergo tibi arcam de lignis levigatis, et ingredieris eam tu et filii tui, uxor tua, et uxores filiorum tuorum, ut possitis vivere. Te enim inveni justum in generatione hac (Gen. VI). » Qui Domini implens jussionem, per centum annos in arcae fabrica desudavit, et in articulo diei illius ingressus est in arcam ipse et filii ejus, uxor ejus, et uxores filiorum ejus. Pluitque Dominus quadraginta diebus et quadraginta noctibus super terram, et factum est diluvium, mortuaque est omnis caro, in qua erat spiritus vitae. 118.0133A| Postea vero volens scire Noe utrum cessassent aquae, emisit corvum qui non est reversus ad eum. Ac deinde emisit secundo columbam quae vespere reversa est ad eum, portans ramum olivae virentibus foliis in ore suo. Quisquis ergo haec audiens, elegerit magis salvari cum electis paucis, in exemplum Noe, quam perire cum multis reprobis, invenit in secunda aetate hydriam aqua plenam. Quod si hanc historiam spiritualiter interpretari didicerit, ut intelligat per Noe fabricatorem arcae, Dominum Jesum Christum fabricatorem et rectorem Ecclesiae; per diluvium quod peccatores homines delevit, baptismum, in quo peccata delentur; per corvum qui egressus est et non est reversus, haereticos qui ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis per columbam; quae ramum olivae virentibus 118.0133B| foliis detulit, unctionem Spiritus sancti, quae fidelibus in baptismo datur: hydria aqua plena, quam habebat, mutata est ei in vinum. In tertia aetate legimus fuisse Abraham virum justum, cui dixit Deus: « Egredere de terra tua, et de cognatione tua, et de domo patris tui, et veni in terram quam monstravero tibi (Gen. XII). » Qui obediens Deo statim exivit, nesciens quo pergeret, et cum magis ac magis fide et dilectione in Deum proficeret, dedit ei Deus unigenitum filium per repromissionem in senectute sua, nomine Isaac. Dixitque ei Deus postea (Ibid.): « Tolle unigenitum filium tuum quem diligis Isaac, et vade in terram visionis, atque offeres eum ibi in holocaustum, super unum montium quem monstravero tibi (Gen. XXII). » Qui « consurgens, statim stravit asinum 118.0133C| suum, ducens secum duos pueros, et Isaac filium suum. » Cumque die tertia elevatis oculis vidisset locum procul, quem ostenderat ei Deus, dixit pueris suis: « Exspectate hic cum asino; ego et puer illuc usque properantes, postquam adoraverimus, revertemur ad vos. » Et cum imposuisset ligna supra Isaac filium suum, imposuit eum super aram, « extenditque manum et arripuit gladium ut immolaret filium. Et ecce angelus Domini de coelo clamavit, dicens: Abraham, Abraham. Qui respondit: Adsum. Dixitque ei: Ne extendas manum tuam super puerum, neque facias illi quidquam. Nunc cognovi quod timeas Deum, eo quod non pepercisti filio tuo unigenito, propter me. Benedicens benedicam tibi, et multiplicabo semen tuum sicut stellas coeli, et sicut arenam quae est in littore 118.0133D| maris. » Conversusque retrorsum, « vidit arietem inter vepres haerentem cornibus, quem assumens, obtulit holocaustum pro filio. » Quicunque ergo, haec audiens, cogitaverit in corde suo cum quanto studio debeat Deo obedire, quando Abraham magis voluit Deo obedire quam filio suo unigenito parcere, habet in tertia aetate hydriam aqua plenam. Si vero in hoc facto Abrahae spiritualem intellectum quaesierit, ut intelligat per Abraham Deum Patrem, et per Isaac unigenitum filium ejus, Dominum Jesum Christum, qui est unigenitus Filius Patris, per immolationem Isaac Domini passionem, qui pro nobis passurus, lignum in quo pateretur ipse portavit, in eo vero quod Isaac Domini voce liberatus, et aries pro eo est 118.0134A| immolatus, intellexerit Domini humanitatem passionem sustinuisse, sed divinitatem impassibilem permansisse: hydria, quam plenam habebat aqua, mutata est ei in vinum. In quarta aetate legimus (I Reg. XIX) fuisse David, non solum virum fortem, sed etiam humilem et misericordem. Qui cum, reprobato Saul, electus a Deo esset ad regnandum, persecutionem passus est a Saule in tantum ut eum frequenter occidere vellet. Et cum tradidisset eum Dominus in manus ejus, et posset eum occidere, non solum semel, sed etiam bis tertioque pepercit ei propter Dominum, dicens: « Absit a me, ut mittam manum meam in christum Domini (I Reg. XXVI). » Propter quod regnum Saul destructum est, et regnum David super Israel elevatum. Quod si tu haec audiens, volueris 118.0134B| imitari humilitatem et mansuetudinem David, ut cum inimicis tuis nocere possis, propter Deum dimittas, invenisti in quarta aetate hydriam aqua plenam. At vero si Saul reprobum et invidum, populum Judaeorum, qui Dominum persecutus est, intellexeris, per David Dominum Jesum Christum, qui est fortis et potens in praelio, et Dominus virtutum, et qui pro persecutoribus Judaeis exoravit, dicens (Luc. XXIII): « Pater, ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt, » et ideo regnum eorum dissipatum est: regnum autem Domini manet in aeternum; quarta hydria, quam plenam inveneras aqua, mutata est tibi in vinum. In quinta aetate legimus (IV Reg. XXV) quod populus Judaeorum praevaricatus est mandatum Domini, derelinquens Deum patrum suorum et 118.0134C| adorans idola, et ideo tradidit eum Dominus Nabuchodonosor regi Chaldaeorum, qui duxit eum captivum in Babyloniam, et Jerusalem civitatem destruxit, ubi, propter vindictam peccati, per septuaginta annos in grandi afflictione fuit. Postea vero misertus eidem populo Deus, suscitavit Jesum filium Josedech sacerdotem magnum, et Zorobabel principem Judaeorum, qui eumdem in Jerusalem reduxit, templumque Domini restauravit. Quod si tu haec audiens, timueris peccare, ne forte aut captivitas, aut qualiscunque temporalis tribulatio propter peccatum tibi accidat, invenisti in quinta aetate hydriam aqua plenam. Si vero ad altiorem intellectum mentem tuam transtuleris, ut intelligas per populum Israeliticum genus humanum; per Nabuchodonosor, qui 118.0134D| populum captivavit, diabolum figurari, per Babyloniam, quae confusio interpretatur, infernum; ubi diabolus genus humanum post praevaricationem captivum traxit; per Jerusalem, quae visio pacis interpretatur, coelestem patriam: per Jesum sacerdotem magnum, Dominum nostrum Jesum Christum, qui factus est sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchiscdech (Psal. CIX), qui electos suos de captivitate Babyloniae ad coelestem patriam revocavit: hydria tua, quae prius aquam habebat, conversa est tibi in vinum. In sexta aetate legimus (I Tim. II), quod ipse auctor et redemptor omnium Dominus Jesus Christus, pro hominibus homo factus, octava die circumcisus est, et tricesima tertia post haec die in 118.0135A| templo praesentatus, atque legalis hostia pro eo est oblata, nulla tamen necessitate cogente, sed spontanea voluntate, tantum ut legem adimpleret. Quod si haec tu audiens cogitaveris cum quanta sollicitudine et studio Evangelii debeas observare praecepta, quae per ipsum dicta sunt, quando ipse legem quam per servum dederat, cum tanta diligentia dignatus est observare, invenisti in sexta aetate hydriam aqua plenam, uberiorem et mundiorem omnibus, de qua non solum ablui, sed etiam satiari potes. Si autem altius aliquid in hoc Domini facto intellexeris ut intelligas in eo quod ipse noluit prius in templo materialis aedificii constructo praesentari, quam circumcideretur, et diem purificationis exspectare, cum non indigeret: quia nos non possumus spiritualiter Ecclesiae 118.0135B| Dei sociari, nec corporis et sanguinis Christi participes fieri, nisi prius per baptismum fuerimus ab originali peccato mundati: hydria quam aqua plenam habebas, mutata est tibi in vinum bonum. Quod si adhuc aliquid sacratius perscrutari volueris, ut intelligas in eo quod Dominus Jesus Christus prius voluit circumcidi quam in templum intraret: quia nos in templo aeternae beatitudinis, quod est in coelo, ubi sine fine laus Dei canitur, nequaquam intrabimus, nisi in praesenti vita per confessionem, eleemosynas et caetera bona opera fuerimus purificati, et omni custodia cor nostrum servaverimus, ut dignam Deo hostiam in coelo offerre mereamur: hydria, quae versa erat in vinum bonum, commutata est in vinum meracissimum, in tantum ut, hujus suavissima dulcedine 118.0135C| spiritaliter inebriatus, cum propheta dicere possis: « Et calix tuus inebrians quam praeclarus est! » (Psal. XXII.) Et iterum: « Fluminis impetus laetificat civitatem Dei (Psal. XLV). » Et rursus: « Filii autem hominum in tegmine alarum tuarum sperabunt, et inebriabuntur ab ubertate domus tuae, et torrente voluptatis tuae potabis eos (Psal. XXXV). » Hoc vinum desiderabat ille qui dicebat in Canticis canticorum: « Osculetur me osculo oris sui, quia meliora sunt ubera tua vino, fragrantia unguentis optimis (Cant. I). » Quicunque ergo per singulas aetates exempla sanctorum considerans, bene vivere et spiritaliter didicerit intelligere eorum doctrinam, in singulis aetatibus inveniet hydrias, de quarum haustum et ablui et satiari possit. Pulcherrime autem 118.0135D| mentibus sanctorum convenit, quod de iisdem hydriis dicitur: « Capientes singulae metretas binas vel ternas. » Μέτρον enim Graece, Latine mensura dicitur trium modiorum. Non enim dicit, quia aliae capiebant binas, et aliae ternas, sed singulae capiebant metretas binas vel ternas. Cum enim sancti viri, Patris et Filii mentionem tantum faciunt, quasi binas vel ternas metretas capiunt. At vero cum Patris et Filii et Spiritus sancti simul mentionem faciunt, iidem ipsi ternas metretas capiunt. Quasi enim binas metretas David spiritualis hydria capiebat, cum de Patre et Filio loquebatur, dicens: « Omnia in sapientia fecisti (Psal. CIII). » Quasi ternas idem ipse capiebat, cum dicebat: « Verbo Domini coeli firmati 118.0136A| sunt, et spiritu oris ejus omnis virtus eorum (Psal. XXV). » Binas metretas Dominus ostendit in Evangelio, cum dicit: « Ego et Pater unum sumus (Joan. X). » Ternas ostendit, cum alibi ait: « Euntes docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XXVIII). » Doctores autem sancti, id est spiritales hydriae, ternas accipiunt metretas, cum individuam Trinitatem aliis praedicant credendam; binas, quando dilectionem Dei et proximi suis auditoribus commendant. Ministri autem qui eas implesse dicuntur, apostolos significaverunt vel doctores Ecclesiae, per quorum doctrinam haustum sapientiae mundus accepit, de quibus bene dicitur: « Et impleverunt eas usque ad summum. » Quia nullum tempus ab initio saeculi vacuum fuisse 118.0136B| ostenderunt ab eruditione fidelium, quo sine verbis, sine exemplis spiritualem doctrinam non patefacerent. Sive certe eas usque ad summum impleverunt, quia majorem perfectionem ostenderunt esse per gratiam Novi Testamenti quam per Vetus, quoniam doctrina Evangelii, quam illi praedicaverunt, totum mundum complevit: vel quia in operibus sanctorum nihil de imperfectione ad ostendendum nobis magistri Ecclesiae reliquerunt.
« Et dicit eis Jesus: Haurite nunc et ferte architriclino. Et tulerunt. » Architriclinus dicitur princeps triclinii, quia ἀρκός Graece, Latine dicitur princeps; triclinium autem est domus tres ordines habens. Possumus quoque ad litteram hunc architriclinum, aliquem ex majoribus Judaeorum accipere, 118.0136C| qualis erat Nicodemus vel Gamaliel, sive discipulus ejus tunc Saulus, postea vero Paulus. Spiritaliter vero sicut per architriclinum magistri Ecclesiae designantur, sic per triclinium ipsa Ecclesia exprimitur, quae tres habet ordines, conjugatorum, continentium atque virginum. Jussit autem Dominus architriclino vinum ex aqua factum dare, quia illis spiritualis doctrina commendatur, quia sciunt discernere inter Vetus et Novum Testamentum, id est inter legem et Evangelium.
« Ut autem gustavit architriclinus aquam vinum factam, et non sciebat unde esset: ministri autem sciebant qui hauserant aquam, vocat sponsum architriclinus. » Iste sponsus, juxta litteram, ut quidam tradunt, accipitur Joannes apostolus: qui cum 118.0136D| nuptias fecisset, viso miraculo Domini, relinquens nuptias, virgo eum secutus est, unde et dilectus Domini dicitur. Spiritaliter vero idem sponsus ipse Christus intelligitur. « Et dicit ei: Omnis homo primum bonum vinum ponit, et cum inebriati fuerint, tunc id quod deterius est. Tu autem servasti bonum vinum usque adhuc. » Doctorum est discernere, quantum distet inter legem et Evangelium, et inter litteram occidentem et Spiritum vivificantem, et inter bonum et malum, sic architriclinus inter vinum discretionem habuit et aquam. Quoniam quantum distat inter aquam et vinum, tantum distat inter legis litteram et spiritualem Evangelii gratiam. In Domini ergo praesentia ipsa elementa mutata sunt, quando lex 118.0137A| carnalis ipso interpretante spiritaliter est intellecta, in tantum, ut quicunque hanc dulcedinem gustaverit, admiretur et dicat: Omnis homo primum bonum vinum ponit.
« Hoc fecit initium signorum Jesus in Cana Galilaeae. » Pulchre ergo Dominus initium signorum suorum hoc miraculo voluit consecrare, ut aquas mutaret in vinum, ut dicant fideles quia non aliam legem venit docere, nisi quam per servum suum Moysen dederat, sed ipsam spiritualiter interpretando in melius commutare. Bene autem dicitur: « Et manifestavit gloriam suam. » Manifestavit, videlicet per hoc signum quod ipse esset rex gloriae et Dominus virtutum, et ipse esset sponsus Ecclesiae: manifestavit quod ipse esset qui cuncta ex nihilo 118.0137B| potuit creare, qui etiam quando voluit, elementa potuit immutare. Quod vero subditur: « Et crediderunt in eum discipuli ejus. » Non putandum est quod tunc primum in eum crediderint, maxime cum ab illo ad nuptias vocati esse dicantur: sed qui prius crediderant, viso miraculo, firmius crediderunt, et quem antea hominem credebant, hoc signum videntes, Deum verum et hominem esse crediderunt.
HOMILIA XIX. DOMINICA III POST EPIPHANIAM. (MATTH. VIII.) « In illo tempore, cum descendisset Jesus de monte, secutae sunt eum turbae multae, » et reliqua. Superius evangelista narravit qualiter Dominus sedens in monte, ordinem octo beatitudinum 118.0137C| tradidit, dicens: « Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. V), » et caetera quae sequuntur. Et ut vera esse crederent quae in verbis audierant, consequenter miraculum adjungere curavit, dicens: « Et descendente eo de monte, secutae sunt eum turbae multae. » Ubi spiritualiter montem, in quo Dominus sedit, coelum intelligere possumus, in quo cum Patre mansit, et manet semper aequalis. Tunc autem de monte descendit, quando propter nos et propter nostram salutem in convalle plorationis veniens, humanitatem nostram assumpsit, ut qui invisibilis erat in suis, visibilis appareret in nostris: et quem non poteramus videre in sua altitudine, saltem cognosceremus in nostra infirmitate. Unde juxta congruam rationem, soli discipuli in monte ad eum 118.0137D| accesserunt, sed, eo descendente de monte, multae turbae secutae sunt eum: quia ante suam incarnationem notus in Judaea tantum erat Deus, et Israel magnum nomen ejus: at vero, postquam usque ad nostram humanam naturam assumendam descendit, protinus per fidem multae turbae eum secutae sunt nationum. De quibus olim Isaias praedixerat, dicens: « Et erit in novissimis diebus praeparatus mons domus Domini in vertice montium, et elevabitur super colles, et sublimis erit valde. Et venient ad eum omnes gentes, et ibunt populi multi, et dicent: Domus Jacob, venite, et ambulemus in lumine Dei nostri (Isa. II). » Et Psalmista: « Omnes gentes quascunque fecisti, venient et adorabunt coram te, 118.0138A| Domine, et glorificabunt nomen tuum in aeternum (Psal. LXXXV). » Hanc quoque turbam videbat Joannes in Apocalypsi, qui cum ex singulis tribubus Israel duodecim millia signatos describeret, adjunxit: « Post haec vidi turbam magnam quam nemo poterat dinumerare, ex omnibus populis, tribubus et linguis (Apoc. VII). » Sequuntur autem turbae Dominum, quando ejus vestigia humanitatis imitantur fideles. Sequi enim Dominum, imitari est, sicut ipse dicit: « Qui mihi ministrat, me sequatur (Joan. XII). » Et iterum: « Qui vult venire post me abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me (Luc. IX). »
« Ecce leprosus veniens adorabat eum, dicens: Domine, si vis, potes me mundare. » Si quis in hoc loco solam litteram attendat, non parvam fidem 118.0138B| habuisse leprosus iste cognoscitur. Deum enim non dubitavit, quem supplex adoravit. Nec de ejus dubitavit potestate, cum solam requisivit voluntatem, dicens: « Domine, si vis, potes me mundare. » Unde fides protinus effectum consecuta est, nam sequitur:
« Et extendens Jesus manum, tetigit eum dicens: Volo, mundare. » Ubi cum magna appareat Domini potestas, non minor ejus declaratur humilitas. Leprosum enim, quem lex extra castra ejiciebat, quem scribae et Pharisaei vix respicere dignabantur, ille tangere non recusavit, qui eum mundare poterat sine tactu, ostendens quia ejus tactus salus est credentibus. Quaeritur quare Dominus leprosum tetigerit, cum lex praecipiat eum non tangere? Primum, ut humilitatis et compassionis exemplum nobis ostenderet, 118.0138C| nec despiciendos proximos propter debilitates aliquas declararet. Deinde, ut non servum, sed Dominum legis se esse ostenderet, qui cum secundum legem ambularet, etiam supra legem quoscunque vellet, mundaret. Quod autem ait: « Volo, mundare, » non simul jungendum est et legendum, Volo mundare, ut quidam Latinorum putaverunt, sed prius dicendum « Volo, » deinde inferendum est « mundare. » Ad singula ergo verba leprosi singula Dominus respondit. Leprosus enim dixerat: « Domine, si vis. » Dominus respondit: « Volo. » Leprosus dixerat, « Potes mundare. » Dominus respondit, « Mundare, » imperativo scilicet modo. « Et confestim mundata est lepra ejus. » Inter dicere autem Domini 118.0138D| et facere, nulla est differentia: « Dixit enim et facta sunt, mandavit et creata sunt (Psal. XXXII). » Allegorice autem leprosus iste genus designat humanum, quod tunc lepram peccati incurrit, quando praeceptum Domini in paradiso contempsit. Unde bene, juxta evangelistam, non solum leprosus, sed etiam plenus lepra fuisse describitur: quoniam veniens Dominus in carne, invenit genus humanum variis erroribus et iniquitatibus inquinatum. Sed Domino de monte descendente, id est in carne apparente, leprosus ei occurrit: quia intellexit genus humanum tam ex Judaeis quam ex gentibus iniquitatis lepra pollutum, aliter mundationem animae se non posse accipere, nisi per ejus fidem qui peccatum non fecit, nec inventus 118.0139A| est dolus in ore ejus, teste Apostolo qui ait: « Non est distinctio Judaei et Graeci. Omnes enim peccaverunt, et egent gloria Dei, justificati gratis per gratiam ipsius, per redemptionem quae est in Christo Jesu (Rom. X). » Sed Dominus, qui salutem conferre venerat, non dedignatus est tangere leprosum, ut eum ad salutem proveheret. Quasi enim leprosum tangendo curavit, quando per hoc, quod nostrae carnis similitudinem assumpsit, a peccatis animae nos liberavit. Et qui verbo leprosum curare poterat, tangendo curare maluit: quia per hoc quod morticinum nostrae carnis suscepit, a peccatorum contagione nos purificavit, ostendens seipsum esse de quo per Isaiam fuerat prophetatum: « Vidimus eum non habentem speciem, neque decorem, et desideravimus 118.0139B| eum despectum et novissimum virorum, virum dolorum et scientem infirmitatem. Et quasi absconditus vultus ejus et despectus, unde nec reputavimus eum. Vere languores nostros ipse tulit, et dolores nostros ipse portavit. Et nos putavimus eum quasi leprosum et percussum a Deo et humiliatum. Ipse autem vulneratus est propter peccata nostra, attritus est propter scelera nostra (Isa. LI). » Hinc et apostolus Petrus ait: « Peccata nostra ipse pertulit in corpore suo super lignum, ut peccatis mortui, justitiae vivamus, cujus livore sanati sumus (I Petr. II). »
« Et ait illi: Vide nemini dixeris, sed vade, ostende te sacerdoti, et offer munus quod praecepit Moyses in testimonium illis. » Quid est enim quod Dominus, qui alibi sanato homine a legione daemonis praecepit, 118.0139C| dicens (Marc. V): « Vade in civitatem ad tuos, et annuntia eis quanta tibi fecerit Deus, » nunc autem leproso curato dicit: « Vide nemini dixeris? » Nos nimirum in hoc facto instruit, quos frequenter inanis gloria tentat, ostendens etiam in bono opere jactantiam esse fugiendam. Si enim ille, qui ut Filius Dei jactantiam non timebat, miraculum suum occultare praecepit, multo magis nos quos vana gloria subrepit jactantiam cavere debemus, ut secundum quod ipse ait: « Nesciat sinistra tua quid faciet dextera tua (Matth. VI). » Hinc iterum admonet, dicens: « Tu autem cum oraveris, intra in cubiculum, et, clauso ostio, ora Patrem tuum, et Pater tuus, qui videt in abscondito, reddet tibi (Ibid.). » in eo vero quod ait « Vade, ostende te sacerdoti, » 118.0139D| considerandum est, quod nullos alios Dominus, quibus corporaliter sanitatem praestitit, ad sacerdotes misisse legitur, nisi tantum leprosos, quod non solum hic fecisse legitur, sed etiam alibi, quando decem viris leprosis sibi occurrentibus et clamantibus « Jesu praeceptor, miserere nostri, » praecepit, dicens: « Ite, ostendite vos sacerdotibus (Luc. XVII), » quod ob varias causas eum fecisse credimus. Primum ut sacerdotibus honorem deferret: secundo, ne contradictor legis videretur: quia legis praeceptum erat, ut si quis a lepra mundatus esset, veniret ad sacerdotem: tertio, ut sacerdotum animos ad suam crudelitatem provocaret, et non credentibus omnem excusationem auferret. Et videntes leprosum mundatum, si 118.0140A| crederent in mundatorem, salutem invenirent: si autem credere nollent, inexcusabiles essent. Unde bene dicitur: « In testimonium illis, » id est sacerdotibus. Aliter per montem, in quo Dominus discipulos docuit, sublimior doctrina accipitur, ubi soli discipuli accesserunt: quia illi in spiritualibus rebus sunt instruendi, qui per diuturnam meditationem eas capere possint. Qui autem parvuli sunt in sensu et terreni in fide, quasi in convallibus sunt instruendi, id est in apertioribus sententiis monendi. Unde cum in montibus discipulos docuit, et in convallibus leprosum curavit, ostendit in praedicatione juxta capacitatem auditorum, formandum esse sermonem doctorum. Non enim propter perfectos deserendi sunt imperfecti, sed potius cum illis corrigendi atque 118.0140B| tolerandi. Qui enim tales sunt, ut cum apostolis audire possint: « Vobis datum est nosse mysterium regni Dei (Luc. V), » altius et profundius in allegoriarum typis et figuris sunt instruendi. Qui autem parvuli sunt sensu, sola littera sunt instruendi, quod etiam Dominus alibi suo exemplo nos instruit, quando cuidam dicenti (Matth. XIX): « Magister bone, quid faciendo vitam aeternam possidebo? » quasi in convalle posito respondit, dicens: « Mandata nosti: Non occides. Non adulterabis. Non falsum testimonium dices, non concupisces rem proximi tui, » etc. Sed illo respondente: « Haec omnia custodivi a juventute mea, » protinus montem perfectionis ostendit, subjiciens: « Adhuc unum tibi deest: Si vis perfectus esse, vade et vende omnia quae habes, et da 118.0140C| pauperibus, et habebis thesaurum in coelo, et veni sequere me. » Et quia hunc montem difficile ascendunt, qui amore divitiarum sunt onerati, abiit ille tristis, eo quod multas haberet possessiones. Hujus quoque exemplum Paulus Apostolus secutus, quasi cum quibusdam in convallibus morabatur, quibus dicebat: « Ego vobis, fratres, non potui loqui quasi spiritualibus, sed quasi carnalibus. Tanquam parvulis in Christo lac vobis potum dedi, non escam (I Cor. III). » Quasi cum aliis montem ascenderat quibus dicebat: « Sapientiam loquimur inter perfectos (I Cor. II). » Moraliter autem leprosus iste qui Domino de monte descendente occurrit, unumquemque significat peccatorem. Sicut enim lepra varium exprimit colorem in cute, sic peccatum varias habet 118.0140D| species in mente. Qui enim adulterium, homicidium, furtum, rapinam, sacrilegium, et his similia perpetrat, quasi leprosam in anima cutem demonstrat. Talis si vult mundationem recipere, debet Domino occurrere, id est, cum lacrymis et gemitibus se peccatorem cognoscere, et Domini misericordiam compuncto corde exorare, dicens cum Propheta: « Miserere mei, Deus, secundum magnam misericordiam tuam. Quoniam iniquitatem meam ego cognosco, et peccatum meum contra me est semper. Tibi soli peccavi et malum coram te feci (Psal. L): » Et iterum: « Delictum meum cognitum tibi feci, et injustitias meas non abscondi. Dixi, Confitebor adversum me injustitiam meam Domino, et tu remisisti impietatem 118.0141A| peccati mei (Psal. XXXI). » Nec debet desperare veniam, si dignam non neglexerit agere poenitentiam. Nam quantum misericors sit Dominus erga peccatores conversos, manifestatur cum subditur: « Et extendens Jesus manum tetigit eum, dicens: Volo, mundare. » Et quia verus est medicus, qui non venit vocare justos, sed peccatores ad poenitentiam (Matth. IX), recte leprosum tetigisse dicitur. Manus enim Domini in Scripturis aliquando majestatis suae potentiam, aliquando Incarnationis mysterium significat. Potentiam majestatis significat, ut ait Psalmista: « In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum (Psal. XXX). » Incarnationis mysterium, ut idem alibi ait: « Emitte manum tuam de alto (Psal. CXLIII). » Vult enim Deus mundare leprosum, 118.0141B| quia, ut ait Apostolus, « Neminem vult perire, sed omnes ad agnitionem veritatis converti (I Tim. II). » Unde ipse per Prophetam ait (Ezech. XVIII): « Vivo ego, dicit Dominus Deus, nolo mortem peccatoris, sed magis ut convertatur et vivat. » Et iterum: « Peccator quacunque die conversus fuerit, » et reliqua. Et in Evangelio: « Dico vobis, gaudium erit in coelo super uno peccatore poenitentiam agente (Luc. XV). » Nec eget Dominus spatio annorum vel longitudine temporum in poenitentia, sed cor contritum et humiliatum Deus non spernit: quia non nocent mala praeterita, si non placent. Primum autem tetigit leprosum, et postmodum mundavit, quia prius mentem nostram per suam gratiam ad poenitentiam agendam inflammat, et postmodum digne petentibus, 118.0141C| quod peccavimus per misericordiam relaxat. Sed quia ipsa peccata vice Domini sacerdotibus confiteri debemus, et ad eorum consilium poenitentiam agere, recte subjungitur: « Vide nemini dixeris, sed vade, ostende te sacerdoti, » etc. Forte etiam sunt nonnulli, qui sufficere sibi credunt, quod soli Deo compuncto corde peccata sua confiteantur, nec ea esse necesse sacerdotibus confiteri, tantummodo ut a malis suis operibus cessent. Quorum opinio si vera esset, nequaquam Dominus leprosos, quos per semetipsum mundaverat, ad sacerdotes misisset. Denique si peccata non essent sacerdotibus confitenda, et ad eorum judicium excutienda, Paulum quem in via fuerat allocutus, nequaquam Ananiae sacerdoti destinaret, dicens: « Vade in civitatem, et ibi dicetur tibi 118.0141D| quid te oporteat facere (Act. IX). » Quod enim confitentibus peccata sua sacerdotibus multum prosit, probat Jacobus apostolus, dicens: « Confitemini alterutrum peccata vestra, et orate pro invicem ut salvemini (Jacob. V). » Et Joannes: « Si confiteamur peccata nostra, fidelis et justus est Deus, ut dimittat peccata nostra, et emundet nos ab omni peccato (I Joan. I). » Quod etiam in Veteri Testamento figurate demonstratur, quando tale de leprosis praeceptum Moysi a Domino dicitur, sic enim scriptum est: Et locutus est Dominus ad Moysen (Lev. XIII): Vir in cujus cute varius color apparuerit, veniat ad sacerdotem et ostendat se illi: qui recludet eum in domo separata seorsum per septem dies, et post 118.0142A| septem dies intuitus eum, si viderit crevisse lepram, addat alios septem dies. Post quatuordecim vero dies iterum intuitus eum, si viderit adhuc crescere lepram, sciat quia lepra perseverans est, et tunc judicet eum leprosum, et ejiciat eum extra castra; qui manebit intonsa barba, operto capite, scissa veste, aperto ore, immundum se judicans omni tempore separationis suae. Si autem mundatus fuerit, qui hujusmodi sustinet passionem, veniat ad sacerdotem et offerat pro emundatione sua tortam panis et sextarium olei ad luminaria concinnanda, et offerat duos passeres vivos, unum pro peccato et alterum in holocausto. Quae omnia qualiter nunc in Ecclesia spiritualiter fieri conveniant, breviter nunc commemoranda sunt. Lepra enim (ut diximus) peccatum 118.0142B| significat; in cujus ergo cute lepra apparuerit, id est, in cujus anima peccatum fuerit, veniat ad sacerdotem, locum leprae ostendens, id est, peccata sua humiliter ei confiteatur. Qui sacerdos recludat eum in domo separata seorsum per septem dies, id est omni tempore vitae suae, quae per septem dies volvitur, poenitendum insinuet: et post septem dies intuitus eum, si viderit crevisse lepram, addat alios septem, id est, ubi iteratur peccatum, augeatur poenitentiae modus. Quoniam districtius judicandi sunt, qui per consuetudinem peccant, quam illi qui subito cadunt. Post quatuordecim vero dies iterum intuitus eum, si viderit adhuc crescere lepram, id est, si peccatum in consuetudinem viderit venire, sciat quia lepra perseverans est. Maneat autem extra castra, 118.0142C| vel corpore ab Ecclesia separatus, vel a consortio sanctorum se in mente indignum judicet. Habeat intonsam barbam, ut sic squalorem poenitentiae etiam in ipso vultu ostendat. Operto capite, quia ab officio praedicationis cessare debet, qui publice poenitet. Maneat autem aperto ore, scissa veste, id est, per confessionem suam patefaciat conscientiam. Si autem sanatus fuerit, qui hujusmodi sustinet passionem, veniat ad sacerdotem, et offerat pro emundatione sua tortam panis, videlicet dulcedinem charitatis quibuscunque potest impendat, non solum amicis, sed etiam inimicis. Et pulchre per tortam panis dulcedo charitatis designatur, quia, sicut in vita hominis principalis est panis: sic inter omnes virtutes principalis est charitas. Offerat etiam et sextarium 118.0142D| olei, id est misericordiae viscera indutus, in se peccantibus clementer ignoscat: et hoc ad luminaria concinnanda, ut sicut plures peccando suo destruxit exemplo, ita emendatius vivendo, sua satisfactione multos reaedificet. Offerat quoque duos passeres vivos, id est, corpus et animam suam divinae servituti subjiciat, ut sicut exhibuit membra sua servire immunditiae et iniquitati ad iniquitatem, ita serviat justitiae in sanctificationem. Sive certe offerat duos passeres vivos: id est, duo genera compunctionis, timoris scilicet et amoris. De quibus recte dicitur: Unum pro peccato, et alterum in holocausto, id est in sacrificio, quod offerebatur pro peccato, unum: et in gratiarum actione: ubi non pro timore peccati, 118.0143A| sed pro amore Dei et desiderio offerebatur: alterum, quia omnis peccator prius timore compungitur, et post amore.
« Cum autem introisset Capharnaum, accessit ad eum centurio, rogans eum, et dicens: Domine, puer meus jacet in domo paralyticus, et male torquetur. » Post curationem leprosi venitur ad aliud miraculum, in quo non solum Domini virtus apparet miranda, sed etiam centurionis humilitas imitanda. Sed primum quaerendum est quare dicat Matthaeus centurionem ad Dominum accessisse, cum Lucas referat quod non ipse venerit, sed seniores Judaeorum pro se miserit. Sic enim scriptum est in Luca (Luc. VII): Centurionis cujusdam servus erat moriturus, qui erat ei pretiosus. Et cum non auderet accedere 118.0143B| ad Jesum, misit seniores Judaeorum, qui venirent ad eum, dicentes: Domine, dignum est, ut hoc illi praestes. Diligit enim gentem nostram, nam et synagogam ipse aedificavit nobis. Non ergo putandi sunt contraria evangelistae sensisse, sed unus describit voluntatem, alter opera. Quod enim Matthaeus ipsum accessisse dicit, intentionem illius descripsit, quia voluntate accessit. Quod vero ait Lucas, quod non ipse venerit, sed seniores Judaeorum pro se miserit, humilitatem ostendit centurionis, et quemadmodum secundum litteram factum sit. Quia cum esset gentilis, non per seipsum ad Dominum corporaliter ausus est accedere. Sed quid ei Dominus responderit, audiamus:
118.0143C| « Et ait illi Jesus: Ego veniam et curabo eum. » In quibus verbis nostra superbia confunditur, si ad hanc lectionem cum alia Evangelii conferamus. Legimus enim alibi in Evangelio secundum Joannem (Joan. IV), quod erat quidam regulus cujus filius infirmabatur Capharnaum. « Hic cum audisset quia Jesus adveniret a Judaea in Galilaeam, abiit et rogavit eum, ut descenderet et sanaret filium ejus. Incipiebat enim mori. Et dixit ei Jesus: Nisi signa et prodigia videritis, non creditis. Et ille: Domine, descende priusquam moriatur filius meus. Cui dixit Jesus: Vade, filius tuus vivit. » Quid est ergo quod Dominus ad filium reguli rogatus ire noluit, et ad servum centurionis etiam non rogatus ire paratus fuit? Quis enim ignorat majoris potestatis regulum 118.0143D| quam centurionem? Nostra in hoc facto, ut diximus, superbia confunditur, qui in hominibus non naturam, sed potentiam consideramus. Quos enim potentes cernimus, metuimus, veneramur et honoramus. Quos autem pauperes, contemnimus, negligimus et despicimus. At vero Filius Dei, qui de coelo venit in terram ut superbiam fugiendam, et humilitatem amandam, atque naturam hominis diligendam ostenderet, ad filium reguli rogatus ire noluit, et ad servum centurionis, etiam cum non rogaretur, ire paratus fuit. Excelsus enim Dominus humilia a prope respicit: alta autem, id est superba, a longe contemnit (Psal. CXXXVII), quoniam, sicut Petrus apostolus de eo testatur, « Non est personarum acceptor Deus, 118.0144A| sed in omni gente qui operatur justitiam, acceptus est illi (Act. X). »
« Et respondens centurio, ait: Domine, non sum dignus ut intres sub tectum meum, sed tantum dic verbo, et sanabitur puer meus. » Magna haec centurionis declaratur fuisse fides, sed non dispar comprobatur humilitas. In opere hujus centurionis, tres imitabiles virtutes nobis ostenduntur, humilitas scilicet, fides et prudentia. Magnam enim habet humilitatem, qui, dicente Domino: « Ego veniam et curabo eum, » indignum se judicans, respondit: « Domine, non sum dignus ut intres sub tectum meum. » Perfectam autem habuit fidem, quia, cum esset gentilis, solo verbo Dominum credidit posse puero reddere sanitatem, dicens: « Tantum dic verbo, et sanabitur 118.0144B| puer meus. » Nisi enim illum omnipotentem fidenter crederet, nequaquam pro servuli sui prosperitate rogaturus, ad eum accessisset. Habuit etiam non parvam prudentiam, cum eum quem corporaliter ambulantem vidit, ubique per divinitatem esse praesentem intellexit. Nec charitas in eo defuisse credenda est, quia cum multi pro sua, suorumque filiorum ac charorum salute ad Dominum rogaturi accederent, ille pro servi tantum sanitate. Unde adhuc in fidei constantia perseverans subjunxit, dicens:
« Nam et ego homo sum sub potestate, habens sub me milites, et dico huic: Vade, et vadit: et alio Veni, et venit: et servo meo: Fac hoc, et facit. » Ac si diceret: Si ego qui homo sum sub potestate principis, habeo sub me milites, et dico huic, Vade, 118.0144C| et vadit: et alio, Veni, et venit: et servo meo, Fac hoc, et facit: quanto magis tu, cum sis Deus, ubique totus, ubique praesens, ubique potens, si dixeris infirmitati, Recede, nonne recedet? Si dixeris sanitati, Veni, nonne veniet? Et ideo non est te necesse corpore eundo fatigari, qui solo verbo potes curare. Spiritualiter autem per hos subjectos centurionis naturales virtutes, in quibus quidam gentilium pollebant, intelligere possumus, ut est, non adulterari, non furtum facere, non rapere, non occidere, inopis misereri, miseris subvenire, et his similia. Unde de Cornelio gentili legimus (Act. X), quod erat vir justus et bonus, faciens eleemosynas cum omni domo sua plebi, ac timens Deum. Vel certe per hos subjectos centurionis, bonas malasve cogitationes, 118.0144D| quae cordi nostro non desunt, possumus accipere, quas nobis subjectas habere debemus: ut si dixerimus malis, Recedite, recedant: bonis, Venite, et veniant, et cum illis condelectemur. Servo autem nostro, id est corpori, dicamus, Fac hoc et faciet, id est, imperemus ut ea quae sunt Spiritus Domini perficiat, juxta illud Apostoli: « Castigo corpus meum et in servitutem redigo, ne forte, cum aliis praedicaverim, ipse reprobus efficiar (I Cor. IX). »
« Audiens autem Jesus, miratus est. » Admirabatur Dominus fidem centurionis, quam cordi ejus mirabiliter administrabat, non quod aliquid ei mirandum esset, qui cuncta operatur mirabiliter, sed ut eumdem nos mirari debere doceret. Cujus 118.0145A| fidem Dominus admirans, pariter et collaudans:
« Sequentibus se dixit: Amen dico vobis, non inveni tantam fidem in Israel. » Quod non de patriarchis et prophetis dicit, quondam se videntibus, et si Israel videns Deum interpretatur: sed de Israel carnali, id est populo Judaeorum, vel de illis qui praesentes erant, inter quos signa et miracula faciebat, quibus verbum vitae annuntiabat, quod etiam recipere nolebant. Quia non sic cito crediderunt, quomodo centurio. Unde pulchre in centurione non solum fides gentium collaudata est, sed etiam praefigurata, cum dicitur:
« Dico autem vobis quod multi venient ab oriente et occidente, et recumbent cum Abraham et Isaac et Jacob in regno coelorum. » Per orientem et occidentem 118.0145B| quatuor mundi partes designantur, atquibus ex omnibus gentibus erant in fide, non solum per praedicationem apostolorum, sed etiam eorum successorum. De quibus per Psalmistam dicitur: « Dicant qui redempti sunt a Domino, quos redemit de manu inimici, de regionibus congregavit eos; a solis ortu et occasu, ab aquilone et mari (Psal. CVI). » Quod autem per praedicationem apostolorum multi ad fidem, ut diximus, vocati sunt, idem Psalmista alibi demonstrat, cum dicit: « In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum (Rom. X). » Et iterum. « Non sunt loquelae neque sermones, quorum non audiantur voces eorum (Psal. XVIII). » Vel certe, ut quidam volunt, ab oriente venerunt Hebraei, quia primi Dominum cognoverunt, ab occidente 118.0145C| gentiles, quia ultimi Dominum perceperunt. Aliter, ab oriente venerunt, quia, Deo protegente, nulla criminalia peccata commiserunt: ab occidente, qui, post multa flagitia perpetrata, ad omnipotentem Deum convertuntur. Vel, ab oriente, qui ab ipsa infantia vel pueritia Deo servit: ab occidente, qui in senectute vel decrepita aetate ad Dei servitutem convertitur. Recumbere autem cum Abraham et Isaac et Jacob in regno coelorum, est in fide patriarcharum gentes requiescere, et illum credere venisse, quem sancti patriarchae venturum prophetaverunt. Terri bilis autem de Judaeis praedicitur sententia, cum dicitur:
« Filii autem regni hujus ejicientur in tenebras exteriores. » Filios regni Judaeos dicit, qui merito 118.0145D| filii regni appellantur, quia pro amore regni terreni, coelestem regem credere noluerunt, dicentes Pilato: « Non habemus regem nisi Caesarem (Joan. XIX). » Et iterum regnum terrenum eligentes, et coeleste respuentes, dixerunt: « Quid faciemus, quia hic homo multa signa facit? si dimittimus eum sic, omnes credent in eum, et venient Romani, et tollent nostrum locum et gentem (Joan. XI). » Nam Judaei sub potestate Romanorum erant constituti, et ideo hac occasione decepti, timebant, ut si a Romanis rex novus in Judaea regnare audiretur, debellarentur et a regno ejicerentur. Ergo quia Judaei magis terrenum regem quam coelestem dilexerunt, non solum coelestem, sed etiam terrenum perdiderunt. Quoniam 118.0146A| dispersi de gente in gentem, et de regno ad populum alterum, relicti sunt sine Deo, sine lege, sine duce, sine sacerdote. Sicut enim filii Dei vocantur, qui magis Deum quam mundum diligunt, sic filii regni dicuntur, qui in amore terreni regni radices cordis perseverabiliter plantaverunt. Ubi autem tales mittendi sint, manifestatur, cum subjungitur: « Ejicientur in tenebras exteriores. » In quo loco considerandum, quia, cum tenebrae semper sint interiores et non exteriores, in tenebras exteriores mittuntur post mortem, qui in tenebras interiores, id est in caecitate mentis, se concluserunt dum viverent. Quaeritur autem quare dicantur tenebrae exteriores, cum semper sint interiores, sicut clauso ostio domus intrinsecus tenebrae sunt, extrinsecus autem lux. Ad 118.0146B| quod dicendum, quia tenebrae interiores caecitas mentis dicuntur: exteriores vero poenae infernales, quae extra nos sunt. Nam in inferno interiores sunt, sed illi qui illic patiuntur, in tenebras exteriores, id est in infernales poenas mitti dicuntur. Quid autem ibi missi patiantur, demonstratur, cum subinfertur: « Ibi erit fletus et stridor dentium. » Oculi enim prae nimio fumo solent lacrymari, et dentes prae nimio frigore stridescere. Cum ergo ait: « Ibi erit fletus et stridor dentium, » ostendit per metaphoram membrorum, quia reprobi in poena et frigus inaestimabile, et calorem intolerabilem sustinebunt, sicut per beatum Job dicitur: « Ad calorem nimium transeat ab aquis nivium, et usque ad inferos peccatum illius. Obliviscatur ejus misericordia. Dulcedo illius vermes 118.0146C| (Job. XXIV). » Si quis autem de resurrectione sui corporis dubitat, ipsam per hunc locum fieri intelligere valet. Oculi enim carnei sunt, et dentes ex ossibus. Igitur cum dixit, « ibi erit fletus et stridor dentium, » in eadem effigie, qua in praesenti saeculo manemus, ostendit nos in futuro resurrecturos. Unde alibi beatus Job dicit: « Credo quod Redemptor meus vivit, et in novissimo die de terra surrecturus sum. Et rursum circumdabor pelle mea, et in carne mea videbo Deum, quem visurus sum ego ipse, et non alius, et oculi mei conspecturi sunt (Job. XIX), » id est, non alia figura pro me, sed ego ipse eum videbo. Quam etiam Dominus, cum post suam resurrectionem loqueretur discipulis, ostendit, dicens (Luc. XXIV): « Videte manus meas et pedes meos, quia ego ipse 118.0146D| sum. » Et iterum: « Palpate et videte quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me videtis habere. »
« Et dixit Jesus centurioni: Vade, sicut credidisti fiat tibi. Et sanatus est puer ex illa hora. » Hic considerandum est quantum unumquemque propria fides adjuvet, quando tantum profuit aliena. Propter fidem enim centurionis, reddita est puero sanitas. Fides namque magna est virtus, et, ut ait Apostolus, « sine qua impossibile est placere Deo (Hebr. XI). » De qua etiam per Habacuc prophetam dicitur: « Justus autem meus ex fide vivit (Hab. II), » quam Dominus discipulis commendans, ait: « Si habueritis fidem sicut granum sinapis, diceretis monti huic, Transi hinc, et transiret: arbori moro, Eradicare et 118.0147A| transplantare in mare, et obediret vobis (Luc. XVII). » Et quia in centurione gentili, gentium fides est praefigurata, recte iste qui sic perfecte credidit, centurio ab evangelista appellatur. Centurio enim dicitur, quod sub se centum habeat milites. Centenarius quippe numerus perfectus est, qui de laeva transit in dexteram, et circulum exprimens, fit in modum coronae, illam coronam exprimens, quam milites Christi pro spirituali certamine percepturi sunt, quorum unus loquebatur, dicens: « Bonum certamen certavi, cursum consummavi, fidem servavi. De reliquo, reposita est mihi corona justitiae (II Tim. IV). »
Homilia XX[recensere]
HOMILIA XX. DOMINICA QUARTA POST EPIPHANIAM. 118.0147B| (MATTH. VIII.) « In illo tempore, ascendente Jesu in naviculam, secuti sunt eum discipuli ejus. Et ecce motus magnus factus est in mari, et reliqua. » In hujus lectionis serie utriusque suae naturae veritatem Dominus Jesus Christus dignatus est commendare, divinam scilicet et humanam. Quasi enim homo navem ascendit, sed quasi Deus mare conturbavit: quasi homo in nave dormivit, sed quasi Deus ventis et mari imperavit. Nec ideo navis officium assumpsit, ut non posset mare siccare, sicut quondam coram filiis Israel fecerat: vel super fluctus maris ambulare, qui etiam Petro, ut super fluctus ambularet, tribuit: sed quae hominis sunt egit, ut verum hominem pro nobis factum se esse insinuaret. Allegorice 118.0147C| autem navis, quam Dominus ascendit, vexillum crucis significat. Quasi enim navem ascendit, quando pro nostra liberatione in ligno crucis se elevari permisit, sicut ipse Judaeis dixit: « Cum exaltaveritis Filium hominis, tunc scietis quia ego sum (Joan. VIII). » Unde bene Marcus prope solis occasum eum navem ascendisse commemorat, ut passionis ejus sacramentum insinuaret, de quo per prophetam dicitur: « Sol cognovit occasum suum (Psal. CIII). » Secuti sunt eum discipuli ejus, quia vestigia ejus passionis sunt imitati. Sequi enim Dominum, imitari est, sicut ipse dicit: « Qui mihi ministrat, me sequatur (Joan. XII). » Et iterum: « Qui vult venire post me, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me (Luc. IX). » Sed Domino 118.0147D| navem ascendente,
« Motus magnus factus est in mari, » quia, illo in cruce pendente, commotio facta est in populo Judaeorum. Quasi enim mare tumebat, quando Judaeorum populus fremendo clamabat: « Crucifige, crucifige (Joan. XIX) » talem. Tantum autem motus maris praevaluit, « ut navicula operiretur fluctibus. » Quia in tantum excrevit persecutio Judaeorum, ut ipse princeps apostolorum Christum negaret, et ipse et alii propter metum Judaeorum in conclavi residerent. « Ipse vero dormiebat: » quia resurrectionis suae potentiam usque in triduum differebat. Et pulchre mors Christi somno comparatur, quia nemo tam facile excitatur a somno, quam ille resurrexit 118.0148A| de sepulcro. De qua dormitione ipse per prophetam dicit: « Ego dormivi et soporatus sum, et exsurrexi (Psal. III). »
« Et accesserunt ad eum discipuli ejus, et suscitaverunt eum, dicentes: Domine, salva nos, perimus. » Non ut aliquid in resurrectione eum juvare possent, qui se propria virtute resuscitavit, sed quasi ipsi eum suscitaverunt, qui de ejus resurrectione ex parte dubitaverunt, recte dicitur:
« Et dixit eis: Modicae fidei, quare dubitastis? » Modicae fidei est, qui ex parte credit, et ex parte non credit. Nam qui ex toto dubitat, infidelis est. Modicae ergo fidei appellati sunt apostoli, quia in ejus resurrectione ex parte dubitaverunt, teste Matthaeo, qui ait: « Undecim discipuli abierunt in 118.0148B| Galilaeam, in montem ubi constituerat illis Jesus, et videntes eum adoraverunt, quidam autem dubitaverunt (Matth. XXVIII). » Unde merito juxta Marcum evangelistam novissime increpatur illorum incredulitas, et duritia cordis, quia his, qui viderant eum resurrexisse, non crediderunt. De hac modicitate fidei arguebantur illi, qui a Domino audierant: « O stulti et tardi corde ad credendum in omnibus quae locuti sunt prophetae (Luc. XXIV). » -- « Tunc surgens imperavit ventis et mari, et facta est tranquillitas magna. » Surgens enim Dominus, ventis et mari imperavit, quando suam resurrectionem manifestans discipulis, et eorum mentibus dubitationem quiescere fecit, et frementis Judaeorum populi saevitiam compressit, impleta prophetia quae dicit: « Terra tremuit 118.0148C| et quievit, cum resurgeret in judicio Deus, ut salvos faceret omnes mansuetos terrae (Psal. LXXV). »
« Porro homines mirati sunt, dicentes: Qualis est hic, quia venti et mare obediunt ei? » Non hoc apostoli dixisse putandi sunt, sed nautae et caeteri qui erant in navi. Sed si quis contentiose hoc apostolos dixisse defendat, noverit eos homines esse appellatos, quia adhuc humana sapiebant. Nam si quis divinitatis naturam consideret, non est hoc mirum, si ventis et mari potuit imperare, qui cuncta ex nihilo potuit creare. Ipse enim erat in navi, qui in principio terminum constituit maris, dicens: « Hucusque venies, et non procedes amplius, et hic confringes tumentes fluctus tuos (Job. XXXVIII). » Possumus quoque et hanc Domini navigationem ad 118.0148D| generalem Ecclesiae referre persecutionem, quoniam navis aliquando Ecclesia designatur, sicut per prophetam dicitur: « Qui descendunt mare in navibus, facientes operationem in aquis multis. Ipsi viderunt opera Domini, et mirabilia ejus in profundo (Psal. CVI). » Qui ergo pelagus mundi transire desiderat, hujus navis gremium necesse ascendat, id est, Ecclesiae membris se fide et opere societ. Quasi enim Dominus navem ascendit, quando praedicantibus discipulis ad Ecclesiam venit. « Sed motus magnus factus est in mari. » Quia persecutio paganorum, instigante diabolo, contra Ecclesiam consurrexit, in tantum « ut navicula operiretur fluctibus. » Videlicet, ut crescente persecutione, Ecclesia in paucis fidelibus 118.0149A| vix latere posset: nec auderet publice nomen Christi confiteri, nisi qui paratus esset illico pro Christo mori: quod factum historiae referunt temporibus Diocletiani et Maximiani, et aliorum qui Ecclesiam non mediocriter persecuti sunt. « Ipse vero dormiebat, » quia virtutis suae potentiam non ostendebat. Quasi enim dormiebat in navi, quando contra pios reprobos praevalere permittebat, ut electi de patientia sublimius coronarentur, et reprobi de crudelitate acrius damnarentur. « Et accesserunt, et suscitaverunt eum, dicentes: Domine, salva nos, perimus. » Quando fideles et ecclesiastici viri, intelligentes se illam persecutionis procellam sua virtute nec tolerare nec superare posse, totis desideriis ad eum confugerunt, qui ait in Evangelio: « Sine me nihil 118.0149B| potestis facere (Joan. XV), » dicentes illi cum Propheta (Psal. XLIII): « Exsurge, quare obdormis, Domine? exsurge, et ne repellas in finem. » Et illud: « Exsurge, Domine, adjuva nos et libera nos propter nomen tuum. » -- « Tunc surgens imperavit ventis et mari. » Surgens enim Dominus, ventis et mari imperavit, quando persecutiones paganorum a diabolo excitatas quiescere fecit, nonnullos eorum ad suam fidem convertens, aliquos in incredulitate perseverantes corporaliter puniens. « Et facta est tranquillitas » Ecclesiae, in tantum ut ipsi imperatores, reges et principes jugo Christianae fidei colla submitterent, et ipsos postmodum honorarent in quorum persecutionem prius exarserant, et in tantum, ut homines mirarentur, dicentes: « Qualis est hic, 118.0149C| quia venti et mare obediunt ei? » Sed quod generaliter ad universalem Ecclesiam diximus pertinere, potest moraliter ad unamquamque animam justi viri referri. Qui enim abrenuntians impietatem et saecularia desideria, membra sua crucifigit cum vitiis et concupiscentiis (Gat. V), quasi cum Domino navem ascendens, mare hujus saeculi transire desiderat. Sed statim motus magnus consurgit in mari, quia procella tentationis ex invidia diaboli orta, mentem viri justi a bono proposito commovere optat, aliquando pravorum persecutionibus exterius, aliquando impulsu malarum cogitationum interius, nonnunquam etiam ex propria fragilitate carnis, stimulis ortis tentationum. Discipulis ergo cum Domino navem ascendentibus, fit commotio magna in 118.0149D| mari: quia quanto magis quisque in Deum proficit, tanto magis invenit in saeculo, quod durius portet, exemplo Israelitarum, qui tunc a Pharaone duplici vexati sunt afflictione, cum eos a Moyse monitos ad divinum contigit auxilium confugisse, quando per Moysen et Aaron ad terram repromissionis sunt vocati. Quod Dominus etiam suo exemplo ostendit, quando post jejunium diaboli tentationes pertulit. Saepe enim post conversionem nos diabolus acrius tentat, quos a sua servitute recedere dolet. Sed ille qui non dormit, neque dormitat, custodiens Israel, quasi dormit in navi, cum mentem viri justi inter procellas tentationum durius permittit fatigari: cumque sentit non solum diaboli tentationes, sed nec 118.0150A| propriae carnis stimulos sua virtute superare se posse, accedit et suscitat Dominum, cum per mentis devotionem illi appropinquans, et suam fragilitatem humiliter recognoscit, et divinam potentiam devotissime deprecatur. Si autem senserit sua desideria a Domino differri, tandiu jungit preces precibus, quoadusque assiduis gemitibus in sui adjutorium divinum excitet auxilium. Unde bene subjungitur: « Tunc surgens imperavit ventis et mari. » Surgens Dominus, ventis et mari imperat, quando tumultus malarum cogitationum in anima fideli conquiescere facit. Fit autem tranquillitas magna, quia, expulsis malarum cogitationum radicibus, virtutes animae, quas prius cum formidine observabat, velut naturaliter ex bona consuetudine incipit 118.0150B| custodire, gaudens cum propheta, et cantans: « Declinate a me, maligni, et scrutabor mandata Dei mei (Psal. CXVIII). » -- « Ascendente Jesu in naviculam. » Solet enim in Scripturis sacris una eademque res duplicem vel triplicem habere significantiam, utpote navis, quae aliquando vexillum crucis, aliquando uterum intemeratae virginis, aliquando sanctam Ecclesiam significat. Sanctam Ecclesiam, ut est illud: « Ascendente Jesu in naviculam (Matth. VIII). » Et, « Sedens docebat de navicula turbas (Luc. V). » Uterum intemeratae virginis, sicut alibi legitur: « Ascendens Jesus in navem, transfretavit et venit in civitatem suam (Matth. IX). » Vexillum sanctae crucis, sicut in hoc loco: « Ascendente Jesu in naviculam (Matth. VIII). » In unoquoque eodemque miraculo 118.0150C| utraque Domini natura, divina scilicet et humana, nobis commendatur. Quasi enim homo navem ascendit, sed quasi Deus mare conturbavit: quasi homo in nave dormivit, sed quasi Deus ventis et mari imperavit, et quiescere fecit. Ut quid autem mare transnavigaturus, navem ascendere voluit? Nunquid non supra mare transire poterat, qui Petro praestitit super undas maris ambulare? Aut non poterat suis coram vestigiis mare siccare, qui coram filiis Israel, dudum ex Aegypto egredientibus, mare Rubrum siccaverat, et sicco vestigio eos transire fecerat? Poterat utique, sed ideo ministerium navis assumpsit, nimirum ut omnia quae sunt hominis faciens, se verum hominem esse ostenderet. Postquam enim mirabiliter miracula in terris nostris 118.0150D| fecit, ad mare transiit, ut ingens ibi miraculum faceret, et Filium Dei se esse demonstraret, qui facit prodigia magna, et mare et flumina producit. Qui educit ventos de thesauris suis. Ipse est enim qui fecit mare et aridam, qui imposuit terminum mari, dicens: « Hucusque venies, et non procedes amplius, et hic confringes tumentes fluctus tuos (Job. XXXVIII). » Typice autem per hanc naviculam, ut diximus, vexillum crucis accipitur. Navis quippe concavum est lignum, ad onera super aquas deportanda utilissimum, maxime illis in locis, ubi vada non reperiuntur, necessarium. Dominus autem fluctus marinos transnavigaturus, navem ascendit, quia, calcatis hujus saeculi fluctibus, passurus crucem erat 118.0151A| ascensurus. Dignum quippe erat, ut quia primus homo per lignum vetitum inobediendo mortem repererat, per lignum sanctae crucis Deo obediente vitam reciperet. « Secuti sunt autem eum discipuli ejus. » Quia sicut ipse pro redemptione generis humani pati, crucifigi et mori dignatus est, sic et discipuli ejus pro nomine illius sibique ovibus commissis, multa tormenta pati non distulerunt. Nam et Petrus et Andraeas uterque crucifixus exstitit. Paulus vero decollatus, caeteri quoque varia perpessi sunt tormenta. Sive eum secuti sunt, quia bonis operibus insistendo, ejus vestigia sunt imitati. Sequi enim Dominum, imitari est, sicut ipse dicit: « Qui mihi ministrat, me sequatur (Joan. XII). » Et iterum: « Qui vult venire post me, abneget semetipsum (Luc. 118.0151B| IX), » et reliqua. Unde et in lege praecipitur: « Post Dominum Deum tuum ambulabis (Deut. X). » Hinc et in Canticis canticorum, voce Ecclesiae sponso dicitur: « Trahe me post te, curremus in odorem unguentorum tuorum (Cant. I). » -- « Et ecce motus magnus factus est in mari, ita ut navicula operiretur fluctibus. » Si enim per navem, quam Dominus ascendit, vexillum crucis accipitur, nihilominus et in hoc loco per mare populus Judaeorum, qui magna seditione concutitur. Turbati enim sunt Judaei, et discipuli ejus fugati. Numquid non mare fluctuabat, quando, Pilato dicente (Joan. XIX), « Nullam causam mortis invenio in eum; » populus acclamabat, dicens: « Tolle, tolle, crucifige eum, » et: « Si hunc dimittis, non es amicus Caesaris? » Fluctuabat mare, 118.0151C| quando alii dicebant: « Nisi hic homo malefactor esset, nequaquam tibi eum tradidissemus (Joan. XVIII), » et alii dolentes aiebant: « Vere Dei Filius erat iste (Marc. XV). » -- « Ipse vero dormiebat. » Dormitio Christi mortem significat. Tunc enim obdormivit, quando pendens in cruce dixit: « Consummatum est. Et inclinato capite, tradidit spiritum (Joan. XIX). » Recte enim mors Christi somno comparatur, quia nemo tam facile a somno surgit, quam velociter Christus a morte surrexit. Quia excitatus est tanquam dormiens Dominus, ut ait Psalmista (Psal. LXXVII), et tanquam potens crapulatus a vino. Qui etiam per eumdem dicit: « Ego dormivi et somnum cepi, et surrexi (Psal. III). » Et iterum: « In pace in idipsum dormiam et requiescam (Psal. IV). » 118.0151D| Dormitio ergo Domini non ad Divinitatem, sed ad humanitatem pertinet. Quia dormit per humanitatem, qui nunquam dormivit per Divinitatem, Psalmista testante, qui ait: « Non dormiet neque dormitabit, qui custodit Israel (Psal. CXX). » -- « Et accesserunt ad eum discipuli ejus, et suscitaverunt eum, dicentes: Domine, salva nos, perimus. » Accedentes discipuli Dominum suscitaverunt, qui intellexerunt saevitiam Judaeorum se non posse superare, nisi ejus resurrectione (quam citissime fieri optaverunt) fuissent confirmati et laetificati. Vel, accesserunt ad eum suscitandum, quia in ejus omnipotentia confisi, mente et desiderio ei adhaeserunt, juxta illud Psalmistae: « Accedite ad eum et illuminamini, et facies 118.0152A| vestrae non confundentur (Psal. LIII). » Vel, ad eum accesserunt, quia toto nisu mentis ejus resurrectionem fieri optaverunt, quod Lucas Evangelista manifestat cum dicit: « Gavisi sunt discipuli viso Domino (Luc. XXIV). » -- « Et dicit eis: Quid timidi estis, modicae fidei? » Qui non credit infidelis dicitur: qui perfecte credit, magnae fidei nominatur. Qui autem ex parte credit, sed perfecte non credit, modicae fidei appellatur. Discipuli ergo modicae fidei fuerunt, quando Omnipotentem praesentem dubitaverunt: et cum Creator praesens esset, creaturam timuerunt. Non solum autem hic, verumetiam aliis in locis de modicitate fidei redarguuntur. Nam in ipsa passione Domini modicam fidem habuerunt, qui dudum dicebant: « Eamus et nos, et moriamur cum illo 118.0152B| (Joan. XI). » Videntes autem eum comprehendi, ligari, flagellari, relicto eo, fugerunt (Matth. XXVI). Petrus autem modicam fidem habuit, quia, cum prius Domino dixisset (Ibid.): « Si oportuerit me mori tecum, non te negabo, » etiam ad vocem unius ancillae eum negavit. Nec tantum in passione, sed etiam in resurrectione modicam fidem habuisse comprobantur, quia eum resurrecturum dubitabant. Unde cum post resurrectionem ejus in conclavi, id est, in domo clausa sedentibus apparuisset, conturbati et exterriti aestimabant se spiritum videre. Ad quorum fidem confirmandam, ostendit eis manus et pedes, dicens (Luc. XXIV): « Videte manus meas et pedes, quia ipse ego sum. » Et iterum: « Palpate et videte, quia spiritus carnem et ossa non habet, 118.0152C| sicut me videtis habere. » Nec ab hac fidei modicitate Thomas alienus exstitit, qui discipulis narrantibus, « Vidimus Dominum, » non credidit, dicens: « Nisi videro in manibus ejus fixuram clavorum, et mittam manum meam in latus ejus, non credam. » Ad cujus fidem constipulandam sese palpabilem praebuit, dicens: « Infer digitum tuum huc in locum clavorum, et affer manum tuam in latus meum, et noli esse incredulus, sed fidelis (Joan. XX). » -- « Tunc surgens imperavit ventis et mari, » scilicet quando tertia die resurgens, non solum corda discipulorum confirmavit et laetificavit, sed etiam saevitiam ac seditionem Judaeorum conquiescere fecit, et eorum laetitiam in tristitiam convertit: in tantum ut militibus sepulcrum Domini custodientibus, et ejus resurrectionem 118.0152D| narrantibus, pecuniam spopondissent, dicentes: « Dicite quia venerunt discipuli ejus nocte, et furati sunt corpus ejus (Matth. XVIII). » -- « Et facta est tranquillitas magna. » Quia pars eorum qui in nece Domini consenserant, per praedicationem apostolorum ad fidem Christi conversa est, sicut Petro praedicante una die tria millia, alia vero quinque millia crediderunt. « Porro homines mirati sunt, dicentes: Qualis est hic, quia venti et mare obediunt ei? » Non hoc apostoli dixerunt, sed nautae qui erant cum Domino in navi. Nam apostoli jam dicere noverant, quia hic est Christus Filius Dei vivi. Caeteri vero qui humanitatem Domini tantum videbant, et Divinitatem non intelligebant, non interrogando, sed 118.0153A| admirando dixerunt: « Qualis, » et reliqua. Unde bene homines dicuntur, quia humana sapiebant, ac si dixissent: Iste major est patribus nostris, qui cum Moyses baculo aquas maris diviserit, et Elias pallio aquas Jordanis; hic solo verbo maria et tempestates quiescere facit. Sed haec lectio, quamvis specialiter ad apostolos videatur pertinere, possumus tamen eam ad universalem Ecclesiam referre. Nam postquam Christus per trophaeum sanctae crucis mortem devincens coelestia petiit, quasi mare fluctuavit: quia quanto magis Ecclesia fide electorum crevit, et numerus credentium multiplicatus est, eo amplius majorem persecutionem pravorum, et duriorem perfidiam haereticorum in seipso consurrexisse senserunt. Ipse vero, quia tam validam persecutionem 118.0153B| contra electos saevire permittebat, postquam sanctorum precibus est excitatus, surgens imperavit ventis et mari: quoniam ipsam persecutionem et perfidiam quiescere fecit, et pacem ac quietem sibi electis concessit. Facta est autem tranquillitas magna, quia postquam principes et potentes per eorum praedicationem ad fidem Christi venerunt, tanta requies Ecclesiae data est, ut etiam ipsi, qui eam destruxerant, propriis manibus reaedificarent. Et quamvis mare fluctuaret, et procella excresceret, non est mersa navis, in qua Dominus dormiebat; quia etsi Ecclesia potuit adversis persecutionibus conturbari, non tamen a fide rectitudinis, Domino gubernante, recedere. Fundata enim erat supra firmam petram, de qua Apostolus ait: « Petra autem 118.0153C| erat Christus (I Cor. X). » Quod autem in apostolis et in universa Ecclesia impletum est, solet moraliter fieri in quolibet viro sancto. Qui enim crucifigit membra sua cum vitiis et concupiscentiis, et cui crucifixus est mundus et ipse mundo, Christum in se habitatorem habet. Jesus autem nave ascendit, cum mentem viri sancti inhabitat, quia, sicut sapientissimus Salomon ait, Anima justi sedes est sapientiae. Cum enim is a vitiis et peccatis se subtrahere voluerit, ut soli Deo vacare, id est, intendere possit, tentationes diaboli contra se insurgere sentit, et ejus persuasiones mentem suam contraire: et quo magis Deo appropinquare voluerit, eo amplius invenit quod durius portet. Qui enim pie in Christo volunt vivere, persecutiones patiuntur (II 118.0153D| Tim. III), in exemplo videlicet Israelitarum, qui tunc durius sunt afflicti a Pharaone, quando per Moysen et Aaron ad terram repromissionis sunt vocati. Unde nos quidam sapiens, Salomon scilicet, admonet, dicens: « Fili, accedens ad servitutem Dei, sta in justitia et timore, et praepara animam tuam ad tentationem (Eccli. II). » Jesus autem dormit, quando delectationes carnis, et persuasiones diaboli contra mentem viri sancti insurgere permittit. Sed cum ipse vir intelligit se eadem tentamenta sua virtute superare non posse, ad omnipotentiam Dei recurrit. Unde et subditur: « Et accesserunt, et suscitaverunt eum, dicentes: Domine, salva nos, perimus. » Quia totis viribus mentis misericordiam Dei implorare non 118.0154A| cessat, dicens cum Psalmista (Psal. XLIII): « Exsurge, quare obdormis, Domine? » Et iterum. « Exsurge, Domine, adjuva nos, » et reliqua. « Et surgens imperavit ventis et mari, » quando tentamenta diaboli contra mentem viri sancti insurgentia conquiescere facit, et cum sibi libere servire permittit. Fit autem tranquillitas magna, quia ea quae prius habuit, non sine formidine observabit postmodum, sicut naturaliter per bonam consuetudinem custodire incepit, dicens cum Psalmista: « Declinate a me, maligni, et scrutabor mandata Dei mei (Psal. CXVIII). » Sicque transnavigato mari, et hujus saeculi fluctibus calcatis, ad portum feliciter pervenit. De talibus per prophetam dicitur: « Qui descendunt mare in navibus facientes operationem in aquis multis, ipsi viderunt 118.0154B| opera Domini et mirabilia ejus in profundo (Psal. CVI). » Ad mare descendunt, id est, in hoc saeculum: in navibus, scilicet in animabus: facientes operationem, scilicet bonam, carnem suam cum vitiis et concupiscentiis confringentes, et ad coelestia suspirantes: in aquis multis, scilicet in populo multo, inter quos manentes, in omnibus se provident, ne in aliquo maculentur. Sed sicut homo in navi per mare navigans non tangitur mari, sic justi in hoc saeculo, inter populum habitantes, eorum malignitatibus non adhaerent.
720[recensere]
HOMILIA CXXXV. DOMINICA VICESIMA PRIMA POST PENTECOSTEN. (MATTH. XXII.) « In illo tempore. Loquebatur Jesus cum discipulis suis in parabolis, dicens: Simile factum est regnum coelorum homini regi qui fecit nuptias filio suo et misit servos suos vocare invitatos 118.0718A| ad nuptias, et nolebant venire. » Et reliqua. Cum frequenter regnum coelorum in Evangelio nominatur, non incongrue semper unam eamdemque habet significationem, sed aliquando coelestem Dominum Jesum Christum, aliquando doctrinam sancti Evangelii, aliquando coelestem patriam, aliquando praesentem significat Ecclesiam. Dominum Jesum Christum, sicut ipse ait: « Regnum Dei intra vos est (Luc. XVII). » Doctrinam sancti Evangelii, sicut ipse Judaeis hanc recipere nolentibus dixit: « Auferetur a vobis regnum Dei, et dabitur genti facienti fructus ejus (Matth. XXI). » Coelestem patriam, ut est illud: « Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. V). » Sanctam Ecclesiam, sicut alibi 118.0718B| ait: « Qui solverit unum de mandatis istis minimis, et docuerit sic homines, minimus vocabitur in regno coelorum (Ibid.). » Ergo in hoc loco regnum coelorum praesentem significat Ecclesiam, id est congregationem justorum, in qua Dominus non solum regnat, sed etiam quiescit, sicut scriptum est in Salomone: « Anima justi, sedes sapientiae. » Sunt nonnulli, qui hanc eamdem lectionem esse putant, quam Lucas sub appellatione coenae descripsit, sed quaedam inter se diversa continere videntur: quia ibi coena, hic prandium nominatur: ibi nullus qui intravit, egressus legitur: hic qui cum veste nuptiali non intraverat, cum magno dedecore expulsus narratur. Nam quamvis consuetudo antiquis fuerit, semel in die prandere, et hoc convivium 118.0718C| et prandium et coena vocaretur, apud nos tamen usitatius post prandium coena restat, post coenam vero nullum convivium remanet. Unde per illam coenam Ecclesia figuratur, qualis erit in futuro: per hoc vero prandium, qualis est in praesenti. Homo iste rex spiritaliter Deus omnipotens est, Filius ejus Dominus Jesus Christus, de quo per Psalmistam dicitur: « Deus, judicium tuum regi da (Psal. LXXI), » etc. Qui fecit nuptias filio suo, quando per incarnationis mysterium ei sanctam Ecclesiam sociavit, non habentem maculam neque rugam, de qua per Apostolum dicitur: « Despondi enim vos uni viro virginem castam exhibere Christo (II Cor. XI). » In nuptiis vero duo junguntur, sponsus et sponsa. Sponsus enim Christus est, de quo per Joannem 118.0718D| dicitur: « Qui habet sponsam sponsus est (Joan. III). » Amicus autem sponsi, qui stat et audit eum, gaudio gaudet propter vocem sponsi. Sponsa sancta Ecclesia est, cui per prophetam dicitur: « Sponsabo te mihi in justitia et veritate (Ose. II). » De his nuptiis Joannes in Apocalypsi loquitur dicens: « Beati qui ad coenam nuptiarum agni vocati sunt (Apoc. XIX). » Et iterum: « Vidi civitatem sanctam Jerusalem descendentem de coelo (Apoc. XXI). » Thalamus hujus sponsi, uterus genitricis fuit, de quo ad conjungendam sibi Ecclesiam, velut sponsus de thalamo suo processit. Unde cum Apostolus exponeret testimonium, quod primo homini dictum fuerat: « Propter hoc relinquet homo patrem et matrem, 118.0719A| et adhaerebit uxori suae, » et reliqua, continuo adjecit: « Sacramentum hoc magnum est. Ego autem dico in Ecclesia et in Christo (Ephes. V; Gen. II). »
« Et misit servos suos vocare invitatos ad nuptias. » Si servum legerimus, ut nonnulla habent exemplaria, Moysen intelligere debemus; si autem pluraliter servos, patriarchas et prophetas accipere possumus. Misit ergo servos vocare invitatos ad nuptias, quia incarnationis suae mysterium per patriarchas et prophetas longe ante dicere voluit: qui plurimos ad Christi nuptias vocaverunt, quia per Spiritum sanctum adventum Christi praevidentes aliis annuntiaverunt. Sed valde dolendum est quod subdidit: « Et nolebant venire. » Et pulchre dicitur: « Nolebant 118.0719B| venire. » Quia plurimi per prophetas annuntiatum audierunt, sed tamen venturum minime crediderunt. Offert Deus quod rogari debuerat, non rogatus dare paratus est, quod vix credi potuit, ut largiri dignaretur etiam postulatus. Sed reprobi ad nuptias venire nolunt, quia ejus jussionibus per multa opera contradicunt. Quia sunt nonnulli qui non solum ea quae sibi conveniunt, a Deo non postulant, verum etiam oblata sibi accipere renuunt. Nec tamen divina pietas contemnentes se contemnit, cum ad eos, qui venire nolebant, iterum misit alios servos. Servi, qui secundo mittuntur, apostoli sunt intelligendi, qui post Domini incarnationem ad praedicandum Evangelium sunt missi. Qui tanto securius adventum Christi annuntiaverunt, quanto ab ipso ore veritatis uberius 118.0719C| Verbum divinum audierunt. Sed quia plerumque apud auditorum mentes plus exempla quam verba proficiunt, recte in secunda invitatione dicitur:
« Dicite invitatis: Ecce prandium meum paravi, tauri mei et altilia occisa sunt, et omnia parata, venite ad nuptias. » In tauris et altilibus utriusque Testamenti sanctos Patres accipimus, Veteris scilicet ac Novi. Taurus enim erectae cervicis est animal, cornua in capite gerens, quibus se defendat et minora animalia terreat. Unde et per tauros non incongrue Patres Veteris Testamenti accipimus, qui dum ex promissione legis acceperant, ut Dei suosque inimicos corporaliter ferirent, quasi in capite cornua gestabant. Sed in praeparatione nuptiarum tauri occisi sunt, quia cum incarnationem Christi Patres 118.0719D| Veteris Testamenti praedicerent, nonnulli interfecti sunt: alii secti, ut Isaias; alii lapidati, ut Jeremias. Altilia autem dicta sunt quasi alitilia, quae nos vulgari locutione manu pasta, id est saginata appellare consuevimus. Ergo per altilia apostoli eorumque successores figurantur, qui dum terrenas divitias contemnere, et coeleste regnum amare didicerunt, quasi altilia penna contemplationis sese ad alta sustollere noverunt, dicentes cum Apostolo: « Nostra autem conversatio in coelis est (Philip. III). » Qui cum ab ipsius Domini ore doctrinae pabulum acceperunt, quasi manu pasti sunt, tantoque brevius spirituali pinguedine sunt saginati, quanto manifestius et perfectius ejusdem Spiritus sancti dono sunt 118.0720A| repleti, ut cum Psalmista dicere possint: « Sicut adipe et pinguedine repleatur anima mea (Psal. LXII). » Et iterum: « Impinguasti in oleo caput meum (Psal. XXII). » Sed in praeparatione nuptiarum Christi cum tauris altilia sunt occisa, quia Patres Novi Testamenti pro praedicatione Evangelii corporaliter interierunt. Alii crucifixi sunt, ut Petrus; alii decollati, ut Paulus; alii lapidati sunt, ut Stephanus; alii igne cremati, ut Laurentius; alii lacerati, et secundum Apostolum: « Circuierunt in melotis, in pellibus caprinis (Hebr. XI). » Omnem autem occasionem excusandi aufert rex, cum dicit: « Omnia parata. » Omnia enim parata sunt, quia ille singularis agnus occisus est, in cujus figura omnia praecesserunt. Sive certe omnia parata sunt, quia nullum 118.0720B| exemplum virtutis est sanctorum, quod ad nostram imitationem in operibus eorum manifestatum jam non sit. Jam enim innocentiam Abel audivimus, obedientiam Abrahae, castimoniam Isaac, tolerantiam Jacob, mititiam Moysi, misericordiam David, patientiam Job audivimus, et finem Domini vidimus. Sed reprobi omnes, dum terrenis divitiis acquirendis studiose inhiant, non solum servorum Dei exempla imitari contemnunt, sed etiam ipsius Domini verba invitantis audire negligunt. Unde et subditur:
« Illi autem neglexerunt, et abierunt, alius in villam suam. » Quid per villam, nisi terrena substantia designatur? Ad villam quippe vadit qui, terrena et superflua diligens, coelestem patriam non 118.0720C| requirit. Cumque naturalem intellectum non in servitio Dei, sed in terrenis commodis occupat, non solum ad villam, sed etiam ad negotiationem suam pergit. Unde bene subditur: « Alius vero ad negotiationem suam. » Quid per negotiationem, nisi calliditates et ingenia figurantur? In negotiatione vero hoc agitur, ut quod vilius emitur, carius venundetur. Quicunque ergo arte vel ingenio injusta lucra appetit, quasi ad negotiationem pergens, ad nuptias Dei venire contemnit. De talibus sine dubio ait Apostolus: « Qui volunt divites fieri, incidunt in tentationem et laqueum diaboli, et desideria multa inutilia, quae mergunt hominem ad interitum et perditionem (I Tim. VI). » Et quisquis his deditus fuerit, necesse est ut non solum mendacia, verum etiam perjuria 118.0720D| incurrat. Qui autem eis deseruerit, ad nuptias Christi, ut diximus, venire contemnit. Unde Apostolus ait: « Nemo militans Deo implicat se negotiis saecularibus, ut placeat illi cui se probavit (I Tim. II). » Et Jacobus: « Qui voluerit amicus esse saeculi hujus, inimicus Dei constituitur (Jac. IV). »
« Reliqui vero tenuerunt servos ejus, et contumelia affectos occiderunt. » Inter eos qui verbum Dei audire negligunt, et eos qui nuntios persequuntur, magna distantia est. Sunt nonnulli qui nec verbum Dei audire dignantur, et sunt alii qui verbum Dei audiunt, sed opere implere contemnunt. Sunt alii etiam qui non solum verbum Dei despiciunt, sed etiam praedicatores verbi odiis et gladiis persequuntur. 118.0721A| Illi vero districte damnandi sunt qui verbum Dei non audiunt: sed illi districtius qui auditum implere negligunt. Quia sicut Dominus ait in Evangelio: « Servus nesciens voluntatem domini sui, et non faciens, plagis vapulabit paucis; sciens autem et non faciens digne, plagis vapulabit multis (Luc. XII). » Severius namque illi adhuc judicandi sunt qui manus a persecutione praedicatorum continere non possunt. Unde et subditur:
« Rex autem cum audisset, iratus est, et missis exercitibus suis, perdidit homicidas illos, et civitatem eorum succendit. » Quae similitudo, si specialiter ad populum Judaeorum referatur, manifeste pater quia servos Dei contumeliis affecerunt, quando, sicut ait liber Actuum apostolorum: « Ibant gaudentes 118.0721B| discipuli a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine Jesu contumeliam pati (Act. V). » Stephanum quoque lapidaverunt, et Jacobum Justum praecipitantes de pinnaculo templi, occiderunt (Act. VII). Quod cum audisset rex, illis in malitia perseverantibus, mittens duos Romanorum principes cum exercitibus suis: Vespasianum scilicet et Titum, patrem utique et filium, perdidit homicidas illos; civitatem quoque illorum, id est praecipuam Jerusalem igne succenderunt, ita ut, juxta Domini vocem, « non sit relictus in ea lapis super lapidem (Marc. XXIII). » Si autem generaliter haec parabola ad omnes reprobos referatur, datur intelligi quia non solum in animabus, sed etiam in corporibus damnandi sunt, qui verba invitantis Dei audire negligunt. Exercitus enim 118.0721C| regis nostri angelici sunt spiritus, unde Dominus sabaoth, id est Dominus exercituum dicitur. De quibus ait Daniel: « Millia millium ministrabant ei (Dan. VII), » et reliqua. Missis ergo exercitibus suis, perdidit homicidas illos, quia omne judicium in hominibus per angelos suos impleturus est, sicut ipse ait in Evangelio: « Mittet filius hominis angelos suos, et colligent de regno ejus omnia scandala, et mittent ea in caminum ignis ardentis (Marc. XIII). » Civitas namque reproborum propria sunt illorum corpora: quia sicut ad tempus homo in civitate manet, ita anima inhabitat in corpore. Non solum ergo homicidae perduntur, sed etiam civitas succenditur, quia usque ad judicium reprobi in animabus, et post judicium etiam cum corporibus damnabuntur. Sed quia 118.0721D| superius hunc regem Dei omnipotentis speciem tenere diximus, quaeritur quomodo iratus dicatur, cum in natura Dei nulla ira, nulla mutabilitas cadat, teste Psalmista, qui ait: « Deus judex justus, fortis et patiens, nunquid irascitur per singulos dies? » (Psal. VII.) Ad quod dicendum quia multis in locis Scriptura sacra more nostro loquitur, ut occulta Dei judicia per visibiles res intelligantur. Sicut enim rex terrenus iratus dicitur, quando in subjectis vindictam exercet, sic Deus omnipotens illis iratus videtur, quos justo judicio propter peccata damnat et punit: caeterum in sua natura semper immutabilis, semperque tranquillus permanet. Cui per quemdam sapientem dicitur: « Tu autem, Domine sabaoth, cum tranquillitate 118.0722A| judicas, et cum magna reverentia disponis nos (Sap. II). » Et per prophetam: « Ego sum Deus, et non mutor (Mal. III). »
« Tunc ait servis suis: Nuptiae quidem paratae sunt, sed qui invitati erant non fuerunt digni. Ite ergo ad exitus viarum, et quoscunque inveneritis, vocate ad nuptias. » In his verbis Domini manifeste Judaeorum repulsio, et gentium vocatio designatur. In via enim quondam Judaei stabant, quando Deum coeli cognoscentes, legalia praecepta observabant. Sed Domino veniente in carne, hi qui invitati erant non fuerunt digni, quia non credendo in eum, quem promissum habebant, fecerunt se esse indignos. Sed nunquid quia Judaei venire nolunt, locus nuptiarum Dei vacuus remanebit? Absit. Nam protinus servi ad 118.0722B| gentium vocationem mittuntur, cum dicitur: « Ite ergo ad exitus viarum. » De exitibus ergo viarum gentilis populus vocatus est, quando, nullam Dei cognitionem habens, ab idolorum cultura ad credulitatem Dei adductus est. Sed quia non ad solos Judaeos hanc parabolam, sed ad nos pertinere credimus, sicut vias actiones accipimus, sic exitus viarum defectus dicimus actionum. Sunt enim nonnulli qui non facile ad Deum convertuntur, nisi prius prosperitas hujus saeculi eis deficiat, sicut scriptum est: « Et tantummodo vexatio intellectum dabit auditui (Isa. XXVIII). » Et Psalmista: « Cum occideret eos, quaerebant eum (Psal. LXXVII), » et caetera. Frequenter enim nonnulli divinis flagellis percussi ad salutem redeunt, qui si in prosperitatibus saeculi permansissent, 118.0722C| utique perirent, quibus per prophetam dicitur: « Virga et flagello castigaberis, filia Sion, ut non discedat zelus meus a te (Ezech. XXIII). » Tales significavit ille puer Amalechites, de quo in Regum libris legitur (I Reg. XXX): quia Amalechitis fugientibus, infirmus in via remansit, quem David persequens, Amalechitas reperit, eique cibum et potum tribuit, atque postea ducem sui itineris fecit. Amalechites autem, qui lambens populus interpretatur, mundi significat amatores, qui alienis divitiis locupletari, et extraneis facultatibus cupiunt augeri. Cumque nonnulli electi cum talibus praesentis vitae cursum communem ducere desiderant, misericordissima Dei bonitate, aut flagellis atteruntur, aut paupertate attenuantur, aut aliqua necessitate constringuntur, 118.0722D| ut etiam nolentes ad Deum convertantur. Tales non de viis, sed de exitibus viarum ad Domini nuptias vocantur, quibus convenit, quod per Osee prophetam dicitur: « Ecce ego sepiam viam tuam spinis, et sepiam eam maceria: et sequeris amatores tuos, et non apprehendes eos: quaeres, et non invenies eos, et dices: Revertar ad virum meum priorem, quia bene mihi erat tunc magis quam nunc (Ose. II). »
« Et egressi servi ejus in vias, congregaverunt omnes quos invenerunt, malos et bonos, et impletae sunt nuptiae discumbentium. » In quibus verbis manifeste ostenditur, quia, sicut superius diximus, per has regis nuptias praesens Ecclesia significatur. 118.0723A| Ecce enim dicitur: « Egressi servi ejus in vias, congregaverunt omnes quos invenerunt, malos et bonos. » Boni namque soli nusquam sunt, nisi in coelo: mali soli nusquam, nisi in inferno. Praesens autem Ecclesia, quae inter coelum et infernum consistit, utriusque partis cives recipit: quia multi per fidem in Ecclesiam intrant, qui per vitae meritum in regnum coelorum minime intrare possunt, de quibus per Prophetam dicitur: « Annuntiavi et locutus sum, multiplicati sunt super numerum (Psal. XXXIX). » Nec mirum si reprobi super numerum multiplicantur, cum inter multitudinem palearum grana tritici salvantur, et rosa quae redolet, inter spinas quae pungunt, nasci soleat.
« Intravit autem rex ut videret discumbentes. » 118.0723B| Discumbere in nuptiis est fide in Ecclesia quiescere, sicut Dominus alibi dicit: « Multi venient ab oriente et occidente, et recumbent cum Abraham et Isaac et Jacob in regno coelorum (Matth. VIII). » Quotidie autem iste rex ad suas nuptias intrat, quia Deus omnipotens actus moresque hominum subtili examine dijudicat, et qua intentione quisque vivat, pensat: et si aliquem bonis operibus viderit esse adornatum, hunc quasi spiritalem convivam secum sedere et convivari gaudet. Solet autem contingere, ut talis in Ecclesia inveniatur, qualis et iste fuit, de quo adhuc subditur: « Et vidit hominem ibi, non vestitum veste nuptiali, et ait illi: Amice, quomodo huc intrasti, non habens vestem nuptialem? » Quaeritur autem quae sit vestis nuptialis, sine qua 118.0723C| quisquis Ecclesiam intraverit, non recipietur ad convivium, sed cum magno dedecore ejicietur. Vestem nuptialem non recte fidem intelligere possumus, quia sine illa Ecclesiam intrare non valemus. Nam et baptismum vestem nuptialem non accipimus, quia sine illo Ecclesiam non intramus. Fiducialiter ergo, et absque ulla contradictione, vestem nuptialem intelligamus charitatem, sine qua quisque in vacuum Ecclesiam intrat, etiamsi rectam fidem se habere simulat. Recte ergo vestem nuptialem intelligimus charitatem, quia sicut vestis duobus filis texitur, superiori et inferiori, sic charitas duobus praeceptis impletur, dilectione Dei videlicet et proximi. Filum ergo inferius, dilectionem proximi: filum superius, dilectionem significat Dei. Minus enim, quam inter 118.0723D| duos haberi charitas non potest, quia nec vere diligimus Deum sine proximo, nec vere proximum sine Deo diligere possumus. Unde inter caetera ornamenta in veste pontificis coccus bis tinctus poni praecipitur (Exod. XXIII), ut scilicet in nostro bono opere charitas geminetur, ut diligamus Deum toto corde, tota anima, tota mente, et proximos sicut nosmetipsos, sicut Joannes apostolus ait: « Filioli, hoc mandatum habemus a Deo, ut qui diligit Deum, diligat et fratrem suum. Et qui dixerit, quoniam diligo Deum, et fratrem suum oderit, mendax est (I Joan. IV). » Vel certe aliter per vestem nuptialem recte 118.0724A| charitas figuratur, quia sicut vestis piurimis filis contexitur, sic charitas diversis virtutibus adornatur. Ex ipsa enim nascitur prudentia, eleemosynarum largitas, hospitalitas, inimici dilectio, et caetera his similia. Si quis vult scire quibus filis vestis charitatis contexitur, legat Paulum apostolum, qui cum dixisset: « Si linguis hominum loquar et angelorum, et si habuero prophetiam, et noverim mysteria omnia, et omnem scientiam, et habuero omnem fidem, ita ut montes transferam, et si distribuero omnes facultates meas in cibos pauperum, et si tradidero corpus meum ita ut ardeam, charitatem autem non habuero, nihil mihi prodest (I Cor. XIII); » continuo ejusdem charitatis membra enumeravit, dicens: « Charitas patiens est, benigna est, non aemulatur, non 118.0724B| agit perperam, non inflatur, non est ambitiosa, non quaerit quae sua sunt, non irritatur, non cogitat malum, non gaudet super iniquitate, congaudet autem veritati: omnia suffert, omnia credit, omnia sustinet, charitas nunquam excidit (Ibid.). » Sive aliter recte charitas vestis nuptialis est, quia sicut vestis non solum nuditates corporum operit, sed etiam decorem tribuit, sic charitas non solum caeteras virtutes generat, vel multitudinem peccatorum operit, sed etiam ornat, Domino dicente: « Omni habenti dabitur, et abundabit: ei autem qui non habet, et quod videtur habere, auferetur ab eo (Matth. XXV). » Et Apostolus: « Nunc manet, fides, spes, charitas (I Cor. XIII). » Mirum autem quomodo amicum vocat, quem cum tanta confusione a convivio repudiat. Ad quod 118.0724C| dicendum, quia tropice loquens, per antiphrasin, id est per irrisionem amicum appellat, qui non meretur diligi. Ac si diceret: Amice, et non amice. Amice per fidem, sed non amice per operationem. Amice, quia ad nuptias venisti; sed non amice, quia vestem nuptialem non attulisti.
« At ille obmutuit. » Increpatus a rege is qui sine veste nuptiali nuptias intraverat, obmutuit, quia in illa discussione districti examinis, nec fugiendi, nec mentiendi, nec cuiquam se occultandi locus erit, quando non solum Dei praesentia, et angelorum atque sanctorum multitudo testis erit, sed etiam ipsa conscientia peccatrix semetipsam, cur peccaverit, accusabit, teste beato Job, qui ait: « Et terra adversum me clamat (Job XXXI). » Unde in 118.0724D| persona Judae proditoris, sive cujuslibet impii dicitur: « Revelabunt coeli iniquitatem ejus, et terra adversus eum consurget, et manifestum erit peccatum illius in die furoris Domini (Job XX). » Hanc quippe districtionem considerabat Propheta, cum dicebat: « Neque ab oriente, neque ab occidente, neque a desertis montibus (subauditur locus fugiendi erit), quoniam Deus judex est (Psal. LXXIV). » Quid autem post haec sequatur, manifestatur cum subditur:
« Ligatis pedibus et manibus, mittite eum in tenebras exteriores. » Si quis autem vult scire quibus 118.0725A| funiculis peccatorum manus et pedes ligentur in poena, Salomon manifestat, cum ait: « Funiculis peccatorum suorum unusquisque constringetur (Prov. V). » Et Psalmista de ipsis loquitur: « Funes peccatorum circumplexi sunt me (Psal. CXVIII). » Funis enim torquendo componitur, ut longior efficiatur: et quicunque peccatis peccata addunt, quasi funem faciunt, quo in poena ligentur. Quibus Isaias terribiliter clamat: « Vae qui trahitis iniquitatem in funiculis vanitatis, et quasi funiculum plaustri peccatum! » (Isa. V.) Ministri isti immundi sunt spiritus intelligendi, de quibus per Psalmistam dicitur: « Immissiones per angelos malos (Psal. LXXVII). » Ligatio pedum vitia et peccata significant. Quisquis autem hic ligatas habet manus vel pedes, ne bonum 118.0725B| operetur, ne viam mandatorum Dei currat, necesse est ut illic ligatas habeat manus vel pedes: et qui undique se dilatavit in malo opere, undique constringatur in retributione vindictae. Digne vero peccatoris manus et pedes ligantur in poena, quos hic habuit solutos ad culpam. Cum tenebrae semper sint interiores, et nunquam exteriores, cur iste in tenebras exteriores mitti dicitur? Ad quod dicendum, quia tenebrae interiores caecitas est mentis: exteriores vero, poena infernalis. Justum igitur est ut post mortem in exteriores tenebras mittatur qui, dum viveret, in interioribus tenebris, id est, in caecitate mentis se conclusit. Quid autem ibi missus patiatur, manifestatur cum subinfertur: « Ibi erit fletus et stridor dentium. » Ubi per nomina membrorum, 118.0725C| qualitas ostenditur tormentorum. Acriori enim fumo oculi tacti lacrymari solent, et nimio frigore dentes stridescere. Cum ergo dicit: « Ibi erit fletus et stridor dentium, » datur intelligi quia reprobi aeterno supplicio damnati et frigus inaestimabile et calorem intolerabilem sustinebunt, beato Job teste, qui ait: « A calore nimio transibunt ad aquas nivium (Job XXIV). » Ubi etiam considerandum quia non solum sanctorum corpora, sed etiam reproborum in judicio resurrectura monstrantur. Unde per beatum Job alibi dicitur: « Credo quod Redemptor meus vivit, et in novissimo die de terra resurrecturus sum, et in carne mea videbo Deum (Job XIX). » Oculi enim carnei sunt, et dentes ex ossibus: igitur cum dicit: « Ibi erit fletus et stridor 118.0725D| dentium, » ostendit corpora reproborum, quae constant ex carne et ossibus, veraciter esse resurrectura: ut qui in carne et anima peccaverunt, in carne et anima pariter puniantur. Quod autem ait:
« Multi enim sunt vocati, pauci vero electi. » Magis timendum est quam exponendum. Quod enim omnes vocati sumus, novimus; utrum autem ad electorum sortem pertineamus, adhuc ignoramus. Tanto ergo solliciti esse debemus in bono opere, quanto inexcusabiles nos esse scimus de vocatione, ut non cum multis reprobis audiamus: « Ite, maledicti, in ignem aeternum (Matth. XXV), » sed cum electis audire mereamur: « Venite, benedicti Patris mei, possidete 118.0726A| paratum vobis regnum a constitutione mundi. (Ibid.) » Quod ipse praestare dignetur, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus in saecula saeculorum. Amen.
HOMILIA CXXXVI. DOMINICA VIGESIMA SECUNDA POST PENTECOSTEN. (JOAN. IV.) « In illo tempore. Erat quidam regulus cujus filius infirmabatur Capharnaum. » Et reliqua. Aliquoties contingere solet, ut nonnulli a qualitate mentis, quam habent interius, nomina sortiantur exterius, sicut Simon dictus est Petrus ob firmitatem fidei, eo quod firmae petrae inhaeserit, et filii Zebedaei Boanerges, id est, filii tonitrui, sunt vocati, quia de spiritali coelo intonituri erant: « In principio erat 118.0726B| Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum (Joan. I). » Et Judas zelotes dictus est, eo quod zelo amoris Dei plurimum ferveret. Sic ergo et iste regulus fortassis a qualitate mentis quam habebat interius, nomen traxit exterius. Regulus enim diminutivum nomen est a rege, quasi dicatur sub rege primus, vel parvus rex. Et ideo quia ex parte credebat, et ex parte non credebat, non rex, sed regulus meruit appellari. Sed quod nos verbis de illo dicimus, hoc ipse de se operibus comprobat. Nam subditur:
« Hic cum audisset quia Jesus adveniret a Judaea in Galilaeam, abiit ad eum, et rogabat eum ut descenderet et sanaret filium ejus. Incipiebat enim mori. » Quae omnia juxta litteram ita manifesta 118.0726C| sunt, ut expositione non indigeant. Hoc tantummodo mirum videtur quare is qui pro filio rogaturus venerat a Domino audivit:
« Nisi signa et prodigia videritis, non creditis. » Cum utique nisi credidisset, nequaquam pro sanitate filii rogaturus ad Dominum accessisset? Ad quod dicendum quia credebat et non credebat. Credebat quod Dominus per praesentiam corporalem salutem filio suo restituere posset, sed non credebat eum per Divinitatem ubique esse praesentem, cujus tam sollicite corporalem adventum requirebat, dicens:
« Domine, descende priusquam moriatur filius meus. » Quia ergo credebat, rogaturus pro filio accessit, sed quia non perfecte credebat, audire meruit: « Nisi signa et prodigia videritis, non creditis. » 118.0726D| Fides enim augmentum habet, sicut apostoli Domino dixerunt: « Domine, auge nobis fidem (Luc. XVII). » Et centurio ille, qui pro puero lunatico rogaturus venerat, cum audisset a Domino: « Credis, omnia possibilia credenti, » respondit: « Credo, Domine, adjuva incredulitatem meam (Marc. IX). » Inter signa autem et prodigia hoc interest, quia signa dicuntur miracula insolita: prodigia vero ea dicuntur, quae cum praesentialiter mira sunt, etiam in futuro aliquid praemonstrant. Unde prodigium dictum est, quasi porro digium. Sed in hac lectione nostra superbia confunditur, si eam cum alia conferamus. Legimus enim in Evangelio Matthaei, quia cum introisset Jesus in Capharnaum, accessit ad eum centurio, rogans 118.0727A| eum, et dicens: « Domine, puer meus jacet in domo paralyticus, et male torquetur. » Et ait illi Jesus: « Ego veniam et curabo eum (Matth. VIII). » Quis enim ignorat regulum majoris esse potestatis quam centurionem? Et quid est quod Dominus ad filium reguli rogatus ire noluit, et ad servum centurionis etiam non rogatus ire paratus fuit? Nimirum nostra superbia, ut diximus, confunditur, qui in hominibus non naturam, qua ad imaginem Dei facti sunt, sed potentiam consideramus. Quos enim potentes cernimus honoramus: et quos metuimus veneramur: pauperes autem contemnimus, despicimus et negligimus. Econtra Filius Dei, qui de coelo descendit in terras, ad filium reguli rogatus ire noluit, et ad servum centurionis, etiam cum non rogaretur, ire paratus 118.0727B| fuit. Quia sicut Petrus de eo veracissime testatur: « Non est personarum acceptor Deus, sed in omni gente qui operatur justitiam, acceptus est illi (Act. X). » Imitemur ergo et nos caput nostrum, et quem plus Deum amare viderimus, illum studiosius diligamus. Et haec dicentes, non prohibemus honorare potentes, maxime cum Petrus apostolus dicat: « Deum timete, regem honorificate (I Petr. II). » Sed sicut illorum veneramur potentiam, sic pauperum supplere debemus indigentiam, ut in Ecclesia Dei unicuique congruus honor exhibeatur. Sed quia increpatio piis mentibus multum prodesse solet, postquam regulus a Domino increpatus audivit: « Vade, filius tuus vivit. Credidit homo sermoni quem dixit ei Jesus et ibat. » Unde fides protinus 118.0727C| effectum consecuta est.
« Jam autem eo descendente, servi occurrerunt ei, et nuntiaverunt dicentes quia filius ejus viveret. » Ex eo ergo, quod superius iste regulus Domino dixit: « Descende priusquam moriatur Filius meus, » et hic dicitur: « Jam autem eo descendente, » datur intelligi, quia Capharnaum in valle erat sita, quae vallis pinguis sive villa pulcherrima interpretatur. At ille volens scire utrum ea hora sanitas esset reddita filio, in qua audierat a Domino: Filius tuus vivit, « interrogavit horam ab eis in qua melius habuerit. Et dixerunt ei: Quia heri hora septima reliquit eum febris. » Pulchre autem hora septima filius reguli sanatur, quia septem sunt dona Spiritus sancti, cujus gratia et virtute, non solum remissio 118.0727D| peccatorum, sed etiam virtus et sanitas tribuitur, Apostolo teste, qui ait: « Charitas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis (Rom. V). » Sive certe hora septima filius reguli sanatus est, ut intelligamus quia in praesenti vita quae per septem dies volvitur, salutem animae nostrae bene operando quaerere debemus.
« Cognovit ergo Pater quia illa hora esset in qua dixit ei Jesus: Filius tuus vivit, et credidit ipse, et domus ejus tota. » In multis locis Evangelii promptior fides gentium ad credendum ostenditur quam Judaeorum, ipso Domino de centurione dicente: « Amen, dico vobis, non inveni tantam fidem in Israel (Matth. VIII). » Legimus paulo superius, 118.0728A| eodem evangelista Joanne narrante, quia cum mulier Samaritana audisset a Domino omnia quae fecit, abiit in civitatem, et dixit illis omnibus: « Venite et videte hominem qui dixit mihi omnia quaecunque feci. Nunquid ipse est Christus? cum venissent ergo ad illum Samaritani, rogaverunt eum ut ibi maneret. Et mansit ibi duos dies, et multo plures crediderunt propter sermonem ejus. Et mulieri dicebant: Quia jam non propter tuam loquelam credimus, ipsi enim audivimus, et scimus quia hic est vere Salvator mundi (Joan. IV). » Ibi enim sine ostensione miraculi tota civitas credidit, hic cum magnum signum ostensum esset, ipse pater tantum « credidit et domus ejus tota. »
HOMILIA CXXXVII. DOMINICA XXIII POST PENTECOSTEN. 118.0728B| (MATTH. XVIII.) « In illo tempore dixit Jesus discipulis suis parabolam hanc: Simile est regnum coelorum homini regi qui voluit rationem ponere cum servis suis. » Et reliqua. Virtus et sapientia Dei Dominus Jesus Christus, humanae ignorantiae condescendens, frequenter suis sanctis sermonibus similitudines dignatus est adjungere, ut quod per similitudinem sermonum auditores capere non poterant, saltem per parabolas et figuras tenerent. Unde sicut alibi Matthaeus ait: « Loquebatur Jesus cum discipulis in parabolis, et sine parabolis non loquebatur eis, ut adimpleretur quod per Prophetam dicitur: Aperiam in parabolis os meum (Matth. XIII et Psal. 118.0728C| LXXVII), » loquar propositiones ab initio. Quod in hac lectione eum fecisse cognovimus, si diligentius superiora hujus Evangelii consideremus. Cum enim praeceptum dimittendi fratribus in nobis peccantibus dedisset, ne dura haec viderentur et aspera, adjecit similitudinem de rege qui debitori suo decem millia talenta ad unam supplicationem dimisit. Spiritaliter homo iste rex Dominus Jesus Christus de quo scriptum est: « Ecce veniet Deus et homo de David qui est rex regum et Dominus dominantium (I Tim. VI) » , et cujus regni non erit finis. Hujus regis servi homines sunt quos ad sibi serviendum, seque laudandum ad suam imaginem condidit, quibus etiam sensum et intelligentiam praebuit. Huic rei servire summa est libertas, ab ejus servitio recedere turpissima servitus. 118.0728D| Hujus servum se gloriabatur Psalmista, cum dicebat: « Ego servus tuus et filius ancillae tuae (Psal. CXVIII). » Et iterum: « Servus tuus ego sum, da mihi intellectum (Psal. CXVI), » Domine. Ponit autem rex rationem cum servis suis, quia non solum opera, sed etiam cogitationes nostras ejus majestatis oculus subtiliter examinat atque discernit. Sed eo rationem ponente, solet contingere ut inveniantur plures qui non solum in minoribus peccatis, sed etiam in majoribus criminibus sunt obligati. Quorum speciem tenet iste, de quo subditur:
« Et cum coepisset rationem ponere oblatus est ei unus qui debebat ei decem millia talenta. » Talentum in Scripturis aliquoties peccatum significat, vel 118.0729A| pondus, sive multitudinem peccatorum, sicut in Zacharia legitur: « Vidi, et ecce talentum plumbi portabatur (Zach. V), » et projecit illum in medio amphorae, et dixit: « Haec est impietas (Ibid.), » sicut enim talentum diversis modis ponderatur, sic peccatorum species diversae sunt. Qui enim homicidium, adulterium, sacrilegium, et caetera his similia perpetrat, quasi decem millia talenta debebat.
« Cum autem non haberet unde redderet, jussit eum dominus venundari, et uxorem ejus et filios, et omnia quae habebat, et reddi. » Non habebat servus unde redderet debitum, quia digne pro peccatis Deo satisfacere non potest per proprium meritum. Sive certe non habet servus unde debitum reddat, quia peccator in die judicii nullam excusationem 118.0729B| pro peccatis suis inveniet. Sed quia Deus misericors, nec vult peccatores perire perpetuo, jubet servum venundari, cum peccatorem per poenitentiam praecipit immutari. In venundatione enim hoc agitur, ut alterius res ad alterius transeat possessionem. Et tunc spiritaliter servus venundatur, quando peccator de possessione diaboli, per poenitentiam ad possessionem convertitur Dei. Venundatur quoque uxor et filii cum caro, quae peccatis fuit subdita, et cogitationes carnales in servitio Dei immutat. Et qui servivit immunditiae et iniquitati ad iniquitatem, serviat justitiae in sanctificationem, et pro superbia humilitatem, pro luxuria castitatem, pro avaritia diligat largitatem. Et qui antea procreaverat filios diaboli male vivendo. Et per uxorem, 118.0729C| propriam carnem intelligere possumus: per filios, vitia et peccata. Vel certe aliter: venundatur servus, cum peccatori impoenitenti aeternum comminatur supplicium, et declinare a malo, et facere bonum ei praecipitur. Venundantur quoque uxor et filii, quando non solum animae pro peccatis, sed etiam carni peccatrici poena aeterni cruciatus praedicitur. Quod cum audierit servus frequenter post peccatum, timore concutitur ad poenitendum, qui pro amore Dei noluit cavere peccatum. Unde et subditur:
« Procidens autem servus ille, rogabat eum dicens: Patientiam habe in me, et omnia reddam tibi. » Procidit autem servus ante Deum, cum peccator, suam fragilitatem recognoscens, humiliter veniam postulat, dicens cum Propheta: « Quoniam 118.0729D| iniquitatem meam ego cognosco et peccatum meum contra me est semper. Tibi soli peccavi, et malum coram te feci, ut justificeris in sermonibus tuis, et vincas cum judicaris (Psal. L). » Rogat quoque patientiam, ut dignam possit exhibere poenitentiam, quatenus praesentis vitae dies ad inducias poenitendi accipiat, et secundum Apostolum, per patientiam Dei ad poenitentiam convertatur. Quantum autem misericors Deus erga peccatores conversos existat, manifestatur cum subditur.
« Misertus autem dominus servi illius, dimisit eum, et debitum dimisit ei. » Ecce enim non solum patientiam, quam rogaverat, invenit, sed etiam debiti absolutionem accepit. Quia divina clementia 118.0730A| semper majora consuevit praestare, quam humana fragilitas sciat rogare. Nemo ergo de magnitudine vel multitudine peccatorum diffidere debet, ac de ipsa desperare, cum ille qui decem millia talenta debebat, et patientiam rogaret ut redderet omnia a Domino impetravit. Amat enim Deus peccatores post conversionem, si dignam faciant satisfactionem. Quia sicut ipse dicit per prophetam, non vult mortem peccatoris, « sed ut convertatur et vivat (Ezech. XVIII et XXXIII). » Et iterum: « Peccator, quocunque die conversus fuerit (Ibid.), » etc. Et sicut pius Redemptor in Evangelio ait: Quia « non veni vocare justos, sed peccatores (Matth. IX). » -- « Et gaudium est in coelo super uno peccatore poenitentiam agente quam supra nonaginta novem justis, qui non indigent poenitentia 118.0730B| (Luc. VII). » Unum autem summopere necessarium est poenitentibus, ut sicut sibi sua a Deo dimitti volunt peccata, ita fratribus in se peccantibus clementer ignoscant. Sunt enim nonnulli qui cum Deum erga se benignum esse desiderant, fratribus duri, asperi et amari existunt. Quorum similitudinem videtur iste tenere, de quo subditur:
« Et egressus servus ille, invenit unum de conservis suis, qui debebat ei centum denarios, et tenens suffocabat eum, dicens: Redde quod debes. » Egreditur servus, quando liber abire permittitur. Suffocationem supradictam tribulationes et angustias, quas ei ingerebat, intelligere possumus. Spiritaliter, unusquisque nostrum exiens, invenit unum de conservis suis debentem sibi centum denarios, quando 118.0730C| reminiscitur se ab alio esse laesum.
« Procidens autem servus ille, rogabat eum, dicens: Patientiam habe in me, et omnia reddam tibi. » Iisdem ergo verbis quibus dominum supplicaverat a conservo rogatus est, sed non talem misericordiam conservo exhibuit qualem a Domino acceperat. Unde et subditur:
« Ille autem noluit, sed abiit et misit eum in carcerem, donec redderet debitum. » Mali autem retributio carceris conclusione vel suffocatione designatur. Igitur carcer in hoc loco afflictio, qua eum coarctabat, intelligitur. Debitum in Scripturis peccatum vocari, ex eo intelligimus quod quotidie in oratione poscimus, dicentes: « Dimitte nobis debita nostra (Matth. VI). » Unde in lege praecipitur: Debitum 118.0730D| debet tibi quispiam frater tuus, si abstuleris « pignus ab eo, ante solis occasum (Exod. XXII) » pignus restitue. Omnis enim homo debitor est et debitorem habet. Quis enim est qui non sit debitor Dei, cum nullus sit sine peccato? Et quis est qui debitorem non habeat fratrem suum, nisi ille in quem nullus peccavit? Quantum autem inter decem millia talenta et centum denarios distat, tanto majora sunt quae in Deum committimus, quam ea quae fratres in nobis peccant. Ea ergo benignitate fratribus in nobis peccantibus minora dimittere debemus, qua majora nobis a Deo dimitti optamus. Quod melius agnoscimus si superiorem Domini admonitionem, ex qua haec similitudo orta est, consideremus. Cum enim 118.0731A| superius praeciperet, dicens: « Si peccaverit in te frater tuus, vade et corripe eum inter te et ipsum solum (Matth. XVIII), » et caetera quae sequuntur, interrogavit eum Petrus, dicens: « Domine, quoties peccabit in me frater meus, et dimittam ei? usque septies? Ait illi Jesus: Non dico tibi usque septies, sed usque septuagies septies (Ibid.). » Ex qua interrogatione et responsione hoc discimus, quia si toties peccaverit in nobis frater noster, quoties humana fragilitas in die peccare non sinit, semper parati esse debemus ad ignoscendum. Sed dicet aliquis: Peccavit in me frater meus, dimisi ei usque septuagies septies, nunquid amplius dimittere debeo quam a Christo praeceptum est? Cui respondere debemus, quia etsi septuagies octies, etsi centies, et quoties omnino peccaverit, 118.0731B| semper dimittendum est. Quia sicut a Domino non ex parte, sed ex integro volumus dimitti peccata: sic ex toto corde fratribus in nobis peccantibus dimittere debemus, monente Paulo apostolo: « Donate vobis omnia invicem, si quis adversus aliquem habet querelam, sicut et in Christo donavit nobis (Col. III). » Numerus enim iste non pro quantitate, sed pro mysterio positus est. Hujus numeri sacramentum Lucas evangelista ostendere curavit, cum humanae generationis Christi ordinem describens, septuaginta septem generationes enumeravit. Cum enim Matthaeus ab Abraham incipiens usque ad Christum descendendo, quadraginta duas generationes enumerasset, e contra Lucas a Christo ascendendo usque ad primum hominem Adam describens, septuaginta 118.0731C| septem generationes enumeravit, ut intelligamus, septuagies non ad quantitatem numeri, sed ad peccatum pertinere. A Christo ergo usque Adam septuaginta septem generationes numerantur, quia illud peccatum quod primus homo de paradiso perpetravit, per septuaginta septem generationes usque ad Christum, qui sine peccato venit, viguit. Unde bene idem Lucas a baptismate Christi numerare coepit, quia omnia peccata in baptismo absolvuntur. Quod mystice Lamech suis verbis ostendit, quando uxoribus suis ait: Septuplum ultio dabitur de Cain, de Lamech vero septuagies septies. Nam quantum ad litteram pertinet, septuagies septies de Cain ultio data est, quia vindictam, quam pro fratris morte promeruit, usque ad generationem 118.0731D| in ipso pertulit. De Lamech vero septuagies septies ultio data est, quia septuaginta septem animae de femore ejus egressae sunt, quae omnes diluvio perierunt. Spiritaliter vero de Lamech septuagies septies ultio data est, quia peccatum quod primus homo peccavit, ut diximus, per septuaginta septem generationes usque ad Christi adventum viguit. Unde bene idem Lamech percutiens sive percussus interpretatur, quia primus homo peccati, et omnem suam stirpem eodem vulnere percussit. Haec diximus, ut ostenderemus septuagies septies, non ad quantitatem numeri, sed ad peccatum pertinere. Omnia ergo quae fratres in nobis peccare possunt, dimittere jussit, quando septuagies septies fratribus 118.0732A| in nobis peccantibus indulgere praecepit. Regulam ergo dimittendi in nobis ipsis discamus, ut sicut Deum post peccatum volumus invenire propitium, sic in nobis peccantibus clementes et benigni simus, ipso Salvatore monente: « Cum stabitis ad orandum, dimittite si quid habetis adversus aliquem, ut et Pater vester, qui in coelis est, dimittat vobis peccata vestra (Matth. XI). » Nam qui divini beneficii oblitus, suas vult vindicare injurias, non solum de futuris peccatis veniam non merebitur, sed etiam praeterita peccata quae sibi dimissa credebat, ad vindictam ei replicabuntur. Unde et subditur:
« Videntes ergo conservi ejus quae fiebant, contristati sunt valde, et venerunt et narraverunt omnia domino suo quae facta fuerant. » Conservi, 118.0732B| qui haec videntes Domino nuntiant, angeli sunt qui opera nostra die noctuque factori nostro annuntiare creduntur, sicut angelus ad Tobiam ait: « Dum oraretis, ego obtuli orationes vestras ante Deum (Tob. XII). » Qui pro eo conservi dicuntur, quia nostris humilitatibus ministrant, sicut Apostolus ait « Sunt administratorii spiritus, in ministerium missi propter eos qui haereditatem cupiunt salutis (Hebr. I). » Contristati autem dicuntur, quia sicut gaudent super bene agentes, sic dolere dicuntur super male agentes. Sive aliter, conservi qui haec domino nuntiant, doctores et magistri Ecclesiae intelliguntur, qui videntes minores a majoribus opprimi vel affligi, compatiuntur eis: et dum eis condolent, quasi per affectum mentis omnia haec Domino nuntiant.
118.0732C| « Tunc vocavit illum dominus suus, et ait illi: Serve nequam, omne debitum dimisi tibi, quoniam rogasti me; nonne ergo oportuit et te misereri conservi tui, sicut et ego tui misertus sum? » Ecce qualem poenam merebitur, quia suas vult vindicare injurias. Ait enim: Serve nequam, etc. Ac si diceret: Serve male, ingrate serve, cum ad unam petitionem omne debitum tibi dimiserim, quare non considerasti quia oportuit et te misereri conservi tui, sicut et ego tui misertus sum?
« Et iratus Dominus ejus tradidit eum tortoribus, quoadusque redderet universum debitum. » Quaeritur, quomodo Dominus iratus dicatur, cum in natura Dei nulla ira, nulla mutabilitas cadat, teste Psalmista, qui ait: « Deus judex justus, fortis et 118.0732D| patiens, nunquid irascitur per singulos dies? » (Psal. VII.) Ad quod dicendum, quia multis in locis Scriptura sacra more nostro loquitur, ut occulta Dei judicia per visibiles res intelligantur. Sicut enim terrenus rex iratus dicitur, quando in subjectis vindictam exercet, sic Deus omnipotens illis iratus videtur, quos justo judicio propter peccata damnat et punit, caeterum in sua natura semper immutabilis semperque tranquillus permanet, cui per quemdam sapientem dicitur (Sap. XII): « Tu autem, Domine Sabaoth, cum tranquillitate judicas, et cum magna reverentia disponis nos. » Tortores, quibus ingratus servus traditur, immundi sunt spiritus, de quibus scriptum est (Psal. LXXVII). « Immissiones per 118.0733A| angelos malos: » qui graviter a nobis exigunt quod blande et leniter persuaserunt. Ipsos enim peccator tortores habet in poena, quos habuit suasores ad culpam. Quod autem dicitur: « Quoadusque redderet universum debitum. » Finitum adverbium pro infinito tempore posuit, quoniam reprobi aeterno supplicio damnati, sic quotidie debitum peccati in poena exsolvent, ut tamen poenarum cruciatus nunquam eis deficiat, Domino alibi dicente (Psal. XXVI): « Amen dico vobis, non exies inde donec reddas novissimum quadrantem. » Non ergo ita est accipiendum, quod post universale judicium vindicta peccatorum peracta, reprobi veniam consequi possint, licet Origenistae testentur, quorum sententia non est sequenda, quia postquam semel damnati fuerint, veniam 118.0733B| non consequentur. Exponens Dominus quod in similitudinem praemiserat adjunxit, dicens:
« Sic Pater meus coelestis faciet vobis, si non remiseritis unusquisque fratri suo de cordibus vestris. » In quibus verbis ostenditur, quia, sicut superius diximus, qui fratribus in se peccantibus dimittere non vult, etiam illa peccata, quae sibi dimissa credebat, ad vindictam ei replicabuntur. Et quia Deus inspector est cordis, signanter dicitur, « de cordibus vestris. » Sunt enim nonnulli, qui cum ab aliis laesi fuerint, ore dimittere videntur, sed corde injurias reservant, quod ideo faciunt, quia ab aliis coguntur ut dimittant: aut certe defendere non se praevalent ab his a quibus laesi sunt, vel certe tempus vindicandi aptum exspectant, de quibus per 118.0733C| prophetam dicitur (Jer. IX): « Ore pacem cum amico suo loquitur, et occulte ponit ei insidias. » Sed isti tales, qualem vindictam percipiant, Psalmista declarat, dicens (Psal. XXVII): « Qui loquuntur pacem cum proximo suo, mala autem in cordibus eorum. » Et iterum: « Da illis secundum opera eorum, et secundum opera manuum eorum tribue illis (Ibid.). » Quorum patientia non praemium accipiet virtutis, quia velamentum est furoris. Nihil ergo prodest ore dimittere, qui vult iracundiam corde servare. Propter hoc, cum dixisset Dominus: « Sic pater vester coelestis faciet vobis, si non remiseritis unusquisque fratri suo. » adjunxit: « de cordibus vestris. »
HOMILIA CXXXVIII. DOMINICA XXIV POST PENTECOSTEN. 118.0733D| (MATTH. XXII.) « In illo tempore, abeuntes Pharisaei consilium inierunt, ut caperent Jesum in sermone. » Et reliqua. Ab eo tempore quo totius mundi monarchia sub unius hominis principatu redacta est, propter pacem et concordiam servandam in populis, statutum est, ut unusquisque censum capitis sui redderet. Cujus rei testis est Lucas evangelista, qui tempore quo Dominus et Salvator noster natus est, hanc legem in populum Judaeorum allatam descripsit, dicens: « Exiit edictum a Caesare Augusto, ut describeretur universus orbis (Luc. II). » Super hanc rem autem Caesar Augustus Herodem Antipatri filium Judaeis praefecit, ut et tributa exigeret, 118.0734A| et Romano pareret imperio. Ergo praedicante Domino et Salvatore nostro, continuo magna inter Judaeos nata quaestio fuerat, propter redditionem census, aliis dicentibus pro securitate et quiete, quia Romani principes pro eis militarent, debere tributa solvi, e contra scribis et Pharisaeis dicentibus, non debere populum Dei humanis legibus esse subjectum, maxime cum decimas, et primitias, et spontaneas oblationes Deo offerret. Et quia scribae et Pharisaei, ut saepe diximus, ad hoc Dominum sequebantur, ut eum vel in opere, vel in sermone reprehendere possent, sub hac occasione consilium ineuntes,
« Mittunt ei discipulos suos cum Herodianis, dicentes: Magister, scimus quia verax es, et viam Dei in veritate doces, et non est tibi cura de aliquo. 118.0734B| Non enim respicis personam hominum. Dic ergo nobis, quid tibi videtur? licet censum dare Caesari, an non? » Quod ideo interrogabant, ut dum unum ex eis quodlibet affirmaret, aut illorum aut istorum odium incurreret. Ut scilicet, si diceret: Licet, reprehenderetur ab aliis, qui censum dare nolebant, vel videretur esse contrarius legi Dei. Si vero diceret: Non licet, quasi qui rebellionem contra Caesarem movere cogitaret, a ministris Herodis comprehensus teneretur, Herodianos autem vel ministros Herodis vocat, qui publice vectigalia exigebant, vel certe illos quos scribae et Pharisaei, quia sponte Herodi tributa solverent, illudentes Herodianos vocabant. Et quia, ut Dominus ait, scribae et Pharisaei similes erant sepulcris dealbatis, blandam 118.0734C| et fraudulentam interrogationem praemittebant, ei dicentes: « Magister, scimus quia verax es et viam Dei in veritate doces, et non est tibi cura de aliquo. Non enim respicis personam hominum. » Proprium est enim illorum qui alios fraude decipere conantur, ut prius mentem audientis adulationibus demulceant, ut blandimentis provocatus, non quod verum est respondeat, sed quod illi, qui interrogat, placere probaverit. Quod vero illi fraudulenter de Domino dicebant, nos firmi et immobili fide credere debemus, illum scilicet verum ac singularem esse magistrum, a quo procedit omnis sapientia, et cum quo fuit semper et est ante aevum, qui ait in Evangelio: « Vos vocatis me Magister et Domine, et bene dicitis: sum etenim (Joan. XIII). » Et iterum: « Nec 118.0734D| vocemini magistri, quia magister vester unus est Christus (Matth. XXIII). » Ipse autem verax est, quia, ut ait Scriptura, « omnis homo mendax (Psal. CXV), » quia ait in Evangelio: « Ego sum via, veritas et vita (Joan. XIV). » « Viam quoque Dei in veritate docuit (Luc. XX), » quia nec fefellit aliquem, nec falli ab aliquo potuit, quoniam servantibus quae praecepit, veraciter dabit quod promisit. « Non enim respicit personam hominum (Matth. XXII), » quia nec propter paupertatem aliquem abjicit, nec propter divitias aliquem eligit, sed quem in suo servitio viderit devotiorem, ipsum efficit sanctiorem. De quo veracissime Petrus apostolus dicit: « In veritate comperi quoniam non est personarum acceptor 118.0735A| Deus, sed in omni gente, qui operatur justitiam, acceptus est illi (Act. X). » Caesarem autem, non Augustum, sed Tiberium successorem ejus, sub quo passus est Dominus, intelligere debemus. Omnes enim imperatores Romanorum Caesares appellabantur, a primo Caio Caesare, qui ob duas causas Caesar est nuncupatus, vel quia caeso ventre matris exiit, vel quia cum caesarie capitis, id est cum capillis est natus
« Cognita autem Jesus nequitia eorum dixit: Quid me tentatis, hypocritae? » Sapientia semper sapienter agit. Et primum cogitationes tentatorum denudavit, ut sic saltem in eo cogerentur cognoscere divinitatem. Quoniam proprium est Deo cogitationes hominum intueri, Scriptura teste, quae ait: « Quae sunt in corde 118.0735B| hominis, oculi tui vident, Domine. » Et recte tentatores suos hypocritarum appellatione redarguit, quia aliud ore proferebant, et aliud in corde retinebant. Hypocrita enim Graece, Latine simulator dicitur. Quo nomine recte illi censentur qui aliud servant interius, et aliud ostentant exterius. Quales erant isti qui cum Domino dicerent: « Magister, scimus quia verax es, » eum capere cogitabant in sermone. Quibus adhuc dicitur:
« Ostendite mihi numisma census. » Numisma est, ut Isidorus dicit, solidus aureus, vel argenteus, sive aereus. Dicitur enim numisma, quia nominibus principum effigiisque signabatur. « At illi obtulerunt ei « denarium. » Denarius genus erat nummi, qui pro decem nummis imputabatur, et habebat imaginem 118.0735C| Caesaris expressam nomenque superscriptum.
« Et ait illis: Cujus est imago haec et superscriptio? Dicunt ei: Caesaris. » Non ex ignorantia interrogatio Salvatoris descendit, maxime cum manifeste pateret, cujus esset expressa imago in nummo. Sed tentatores suos interrogavit, ut illis cujus esset imago respondentibus, rationabiliter et absque reprehensione, quae Dei Deo et quae Caesaris Caesari reddenda esse doceret. Unde et subditur:
« Et ait illis: Reddite ergo quae sunt Caesaris, Caesari, et quae sunt Dei, Deo. » Ac si diceret: Reddite ergo quae sunt Caesaris, Caesari, id est tributum, vectigal et censum: et quae sunt Dei Deo, id est decimas, primitias et spontaneas oblationes. Unde subtiliter considerandum, quia sicut Caesar 118.0735D| imaginis suae censum a sibi subditis exigebat, sic Deus omnipotens imaginis suae figuram a nobis exacturus est. In denario quippe imago regis exprimebatur, homo autem secundum interiorem hominem, ad imaginem et similitudinem Dei factus est, ipso Domino dicente: « Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram (Gen. I). » Hujus imaginis figuram in se expressam noverat, qui dicebat: « Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine (Psal. IV). » Quemadmodum ergo Caesar denarium, in quo imago ejus exprimebatur, a subditis exquirebat, sic Deus omnipotens inviolatam in urbis suam imaginem vult invenire in piis actibus et piis moribus vel castis. Simulque etiam considerandum est quia nisi 118.0736A| primus homo imaginem Dei in se peccando violasset, nequaquam homo homini subjectus esset. Quia in initio cum fecisset Deus hominem ad imaginem et similitudinem suam, non ait: Praesit homo hominibus, sed « dominamini piscibus maris et volatilibus coeli et bestiis terrae (Gen. I). » Postquam vero peccatum inter homines, jurgia, rixae, et seminarium discordiae crescere coepit, ad comprimendam pravorum hominum insolentiam, proposuit Deus hominibus hominem, ut quos amor Dei non provocabat ad bonum, saltem timor hominis coerceret a malis. Jam vero Christianorum temporibus divina providentia ordinavit, ut esset in Ecclesia Dei non solum pastor et pontifex, sed etiam in saeculo princeps, ut iste Ecclesiam Dei verbis instruat, et ille armis defendat. 118.0736B| Et quod iste non potest corrigere verbo, ille feriat ferro. Et qui nolunt ecclesiasticam suscipere disciplinam, prohibeantur a malis per potestatem regiam. Et qui potestati Dei non sunt subditi, mundanis legibus constringantur. Et ideo debemus Christianis principibus esse subditi (nisi contra Dei voluntatem nobis imperent) et obedientes, ut juxta Salvatoris praeceptum reddamus « quae sunt Caesaris Caesari, et quae sunt Dei Deo. » Unde Apostolus admonet nos dicens: « Omnibus potestatibus sublimioribus » subditi estote, quia « non est potestas nisi a Deo. Quae autem sunt, a Deo ordinatae sunt. Et qui potestati resistit, Dei ordinationi resistit (Rom. XIII). » Et iterum: « Reddite omnibus debitum: et cui tributum, tributum: cui vectigal, vectigal: et cui honorem, 118.0736C| honorem: et cui timorem, timorem (Ibid.). » Quod non solum Dominus verbis, sed etiam exemplis faciendum ostendit, quando et Deo reddidit, quae sunt Dei, Patris faciens voluntatem: et Caesari, quae sunt Caesaris, quando pro se et Petro tributum reddere jussit, sicut scriptum est in Evangelio (Matth. XVII): Quia cum accessissent hi « qui didrachma accipiebant, ad Petrum, dixerunt ei: Magister vester non solvit didrachma? Et ait: Etiam. Et cum » contristatus Petrus « intrasset domum, praevenit cum Jesus, dicens: Quid tibi videtur, Simon? reges terrae a quibus accipiunt tributum vel censum? a filiis suis, an ab alienis? » Et illo respondente, « ab alienis. » ait: « Ergo liberi sunt filii. Ut autem non scandalizemus eos, vade ad mare, et mitte hamum. Et eum 118.0736D| piscem qui primus ascenderit, tolle, et aperto ore ejus, invenies staterem; illum sumens, da eis pro me et te. » Cujus etiam exemplum secutus idem Petrus, discipulos suos per epistolam admonet, dicens: « Deum timete, regem honorificate (I Petr. II). » Et iterum: « Subjecti estote omni humanae creaturae propter Deum: sive regi quasi praecellenti, sive ducibus tanquam ab eo missis ad vindictam malefactorum, laudem vero bonorum (Ibid.). »
HOMILIA CXXXIX. DOMINICA XXV POST PENTECOSTEN. (MATTH. IX.) « In illo tempore. Loquente Jesu ad turbas, ecce princeps unus accessit, et adoravit eum, dicens: Domine, filia mea. » Et reliqua. Inter 118.0737A| omnia miracula quae Dominus Jesus Christus per semetipsum ostendit in terris, tres tantum mortuos resuscitasse legitur. Resuscitavit filiam archisynagogi in domo jacentem, de qua nunc sermo agitur; resuscitavit filium viduae, extra portam civitatis ad sepeliendum delatum; resuscitavit nihilominus et Lazarum quatriduanum mortuum, jam fetentem in monumento. Qui ergo omnes in se credentes venerat resuscitare in anima, non sine causa est, quod tres tantum mortuos resuscitasse legitur in corpore. Trina namque mortuorum resuscitatio varietatem significat peccantium, atque post peccatum digne poenitentium. Moritur enim anima per peccatum, quia, sicut ait Scriptura, anima quae peccaverit, ipsa morietur (Ezech. XVIII). Ipsum autem peccatum 118.0737B| tribus modis in mente, tribus perpetratur in corpore: in mente agitur suggestione, delectatione et consensu: in corpore aliquando occulte, aliquando palam, aliquando consuetudine. Qui vero occulte peccat, quasi intra domum mortuus jacet: sed cum divina gratia ejus cor ad poenitentiam agendam inflammat, quasi intra domum mortuus resuscitatur: tales significavit filia archisynagogi, quae in puellari aetate resuscitata est. Qui autem manifeste peccat, quasi extra portam civitatis ad sepeliendum mortuus expellitur; sed cum tales per divinam gratiam et aliorum, correptionem ad poenitentiam compunguntur, quasi antequam ad sepulcrum perveniant, a Domino resuscitantur: hos significavit adolescens filius viduae, quem Dominus extra portam civitatis 118.0737C| resuscitavit (Luc. VII). Sunt etiam aliqui, qui non solum publice peccare non erubescunt, sed etiam ipsum peccatum in longam consuetudinem vertunt: quales significavit Lazarus quatriduanus mortuus, de quo bene scriptum est: « Quia jam fetet (Joan. XI), » quia dum publice per consuetudinem peccare non erubescunt, piis mentibus fetorem malae famae ingerunt: sed nec de talibus desperandum est, quia Dominus etiam Lazarum quatriduanum mortuum fetentem solo jussu resuscitavit, de quo lacrymasse legitur Jesus, et voce magna clamasse: « Veni foras, » quia tales a doctoribus non solum exhortationibus, verum etiam orationibus sunt instruendi, et cum magna instantia praedicationis voce magna clamandi. Frequenter enim per divinam gratiam compuncti ab 118.0737D| ipsis peccatis resipiscunt, seque ipsos assiduis fletibus et longioribus jejuniis macerant, largiores eleemosynas tribuunt, et « ubi abundavit peccatum, superabundavit gratia (Rom. V), » et sicut prompti fuerunt ad peccandum, sic promptiores sint ad poenitendum. Sed nunc quid princeps vel filia ejus, pro qua rogaturus venerat, allegorice significent, videamus. Ait enim Evangelista:
« Loquente Jesu ad turbas, ecce princeps unus accessit, et adoravit eum, dicens: Filia mea defuncta modo est, » et reliqua. Allegorice princeps iste Moysen significat. Unde bene juxta Lucam evangelistam Jairus est dictus, qui interpretatur illuminans, sive illuminatus; quoniam idem legislator 118.0738A| Moyses dum verba vitae aliis ministraturus a Deo accepit, et ipse illuminatus est spiritali gratia, et alios sua doctrina illuminans. Filia ejus Synagogam significat, quam dum primus divinis praeceptis legalibus observationibus erudivit, quasi spiritali utero genuit. Sed, Domino loquente ad turbas, principis filia defuncta est, quia tempore quo Dominus in carne apparuit, Synagoga a paterna religione et legis observatione defecerat. Unde etenim tumultuantibus rebus pristinam amisit dignitatem? quia nec sacerdotalis honor proprium decorem habebat, et templi reverentia et hostiarum immolatio non solum non spiritaliter, sed etiam nec historialiter observabantur. Rogavit ergo princeps pro filia, quia frequenter Moyses pro Synagogae liberatione 118.0738B| divinam exoravit clementiam, quemadmodum in multis locis Scripturae scriptum invenis, praesertim in eo loco, ubi Deum usque adeo pro populo Israelitico deprecabatur, ut etiam ex libro vitae deleri cuperet, modo posset Dei iram deprecari. Et quia intellexit, eam non aliter a morte animae posse liberari, nisi per incarnationem unigeniti filii Dei, recte ejusdem principis voce dicitur: « Veni, impone manum tuam super eam, et vivet. » Manus enim Domini in Scripturis, aliquando incarnationem significat Filii, sicut per prophetam dicitur (Psal. LXXIII): « Ut quid avertis manum tuam, et dexteram tuam de medio sinu tuo? » Et iterum: « Emitte manum tuam de alto, eripe me, et libera me de aquis multis (Psal. CXLIII). » Ut ergo super defunctam filiam manum imponeret, 118.0738C| rogare fuit, quatenus per incarnationis Domini mysterium mundo visibiliter appareret. Quasi enim spiritaliter Moyses manum super Filiam defunctam imponere rogavit, quando incarnationis Domini mysterium Judaeis praedicabat, dicens: « Prophetam vobis suscitabit Deus de fratribus vestris tanquam me, ipsum audietis (Deut. XVIII), » juxta omnia quae locutus fuerit vobis. Et quia adveniente plenitudine temporis, non solum de Synagoga carnem assumere, sed etiam Deum inter homines visibiliter se dignatus est demonstrare, recte subjungitur:
« Et surgens Jesus sequebatur eum, et discipuli ejus. Et ecce mulier, quae sanguinis fluxum patiebatur duodecim annis, accessit retro, et tetigit fimbriam 118.0738D| vestimenti ejus. » Sicut archisynagogi filia Synagogam significat, sic « mulier, quae fluxum sanguinis patiebatur duodecim annis, » significat Ecclesiam ex gentibus. Fluxus enim sanguinis immunditiam significat peccatorum, sicut per prophetam dicitur: « Furtum, homicidium, et adulterium inundaverunt, et sanguis sanguinem tetigit (Ose. IV). » A quo fluxu sanguinis se liberari optabat ille qui dicebat: « Libera me de sanguinibus, Deus, Deus salutis meae (Psal. L). » Non autem praetermittendum videtur quod haec « mulier duodecim annis fluxum sanguinis patiebatur, » ut enim alii evangelistae commemorant, puella haec archisynagogi filia duodecim annos habebat aetatis, considerata ergo utraque lectione, cognoscimus 118.0739A| quia, quando puella nata est, tunc mulier coepit infirmari. Quoniam et illa duodecim annos habebat aetatis, et ista duodecim infirmitatis. Juxta vero spiritalem intelligentiam, quando Synagoga nata est, Ecclesia ex gentibus coepit infirmari: quia facile cognoscuntur vitia in comparatione virtutum. Gentilis ergo populus ex eo vilior esse coepit, ex quo populus Judaeorum electus est. Si enim, ut diximus, puella duodecimo anno aetatis defuncta est, tempore pubertatis appropinquante vitam finivit; quia, tempore liberationis vel redemptionis instante, Judaea suum non cognovit liberatorem, magisque mortem elegit quam vitam. Juxta hunc sensum, non vacat a mysterio, quod archisynagogus filiam suam octavo loco miraculorum a Domino resuscitari rogavit. Recensita 118.0739B| igitur evangelica lectione, invenitur primum miraculum Dominus in Galilaea fecisse, scilicet de aqua vinum: secundum descendens de monte, leprosum curasse: tertium, puerum centurionis a paralysi sanasse: quartum, socrum Petri febricitantem liberasse: quintum, mare turbatum sedasse: sextum, in regione Gerasenorum a legione daemonum hominem curasse: septimum, in civitate sua Capharnaum paralyticum sanasse: octavo loco subintrat archisynagogus, pro filia rogaturus, nolens a mysterio circumcisionis excludi. Subintrat etiam et mulier a fluxu sanguinis curata. Retro autem accessit, quia non Domino manente in carne, sed post ejus ascensionem credidit Ecclesia ex gentibus. Vel certe accessit retro, quia non solum incarnationis ejus mysterium 118.0739C| cognovit, sed etiam vestigia passionis illius imitatur. Retro enim post Dominum accedere, est ejus vestigia imitari, sicut ipse dicit in Evangelio (Matth. XVI): « Si quis vult venire post me, » etc. Et iterum: « Qui mihi ministrat, me sequatur (Joan. XII). » Unde in lege praecipitur: Post Dominum Deum tuum ambulabis. Hinc Petrus Ecclesiam, quae ad Dominum accessit, admonet dicens: « Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia ejus (I Petr. II). » Et Joannes: « Qui dicit se in Christo manere, debet sicut ille ambulavit et ipse ambulare (I Joan. II). » Accessit ergo Ecclesia corde, non corpore, juxta illud propheticum: « Accedite ad eum et illuminamini (Psal. XXXIII). » Fimbriam autem vestimenti tangere est incarnationis ejus mysterium 118.0739D| agnoscere, et secundum illud spiritaliter vivere. Quia enim Deus in divinitate tangi non potest, quasi fimbriam vestimenti tangendum esse exhibuit, quando se in humanitate visibilem demonstravit.
« Dicebat enim intra se: Si tetigero tantum vestimentum ejus, salva ero. » Pulchre haec mulier intra se dicebat, quia omnis Ecclesiae fides vel operatio magis in corde est quam in corpore. Ut enim clarior in conspectu Dei appareat, sua bona opera frequenter ab humanis conspectibus abscondit. De qua per prophetam dicitur: « Omnis gloria ejus ab intus (Psal. XLIV). » In tactu enim vestimenti salutem esse credidit, quia per incarnationis mysterium genus humanum salvari posse non dubitavit.
118.0740A| « At Jesus conversus, et videns eam, dixit: Confide, filia. » Conversio Domini ad mulierem respectum miserationis ejus significat ad Ecclesiam. Quasi enim terga, et non faciem Domini videbat, quando post idola manuum suarum currens, creatorem suum Deum ignorabat. Et postquam fide eum tangere coepit, faciem ei ostendit, quando per suam gratiam mentem Ecclesiae ad se videndum illuminavit. Quod quia per fidem accipere meruit, recte dicitur: « Confide, filia, fides tua te salvam fecit. Et salva facta est mulier ex illa hora. » Nam si quis solam litteram attendat, non parvam fidem mulierem istam habuisse cognoscit. Cujus perfectionem fidei Lucas (cap. VIII) Evangelista manifestius declarat, dicens eam « omnem substantiam suam in medicos erogasse, 118.0740B| nec ab ullo poterat curari. » Sed cum vidisset Dominum in turba ambulantem, solo tactu vestimenti ejus posse fieri credebat, quod multis medicis impossibile fieri comprobaverat: « Unde et accessit retro, et tetigit fimbriam vestimenti ejus, et confestim stetit fluxus sanguinis ejus (Ibid.). » Cujus virtutem fidei, ut Dominus comprobaret, ait: « Quis est qui me tetigit? » Negantibus autem omnibus, dixit Petrus, et qui cum illo erant: Praeceptor, turbae te comp imunt et affligunt, et tu dicis quis me tetigit? Et dixit: Tetigit me aliquis. Nam et ego novi virtutem de me exisse. Videns autem mulier quia non latuit, tremens venit, et procidit ante pedes illius, et ob quam causam tetigerit eum, indicavit coram omni populo, et quemadmodum confestim sanata sit. At ipse dixit 118.0740C| illi: « Filia, fides tua te salvam fecit (Ibid.). » Recte ergo filiam vocavit, quae tam perfectam habuit fidem. Spiritualiter autem, ut diximus, significat Ecclesiam, quae filia est Dei per adoptionem, quia, sicut ait evangelista: « Quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri (Joan. I). » Cui per Prophetam dicitur: « Audi, filia, et vide, et inclina aurem tuam (Psal. LXVII). » Quae recte per fidem salvatur, quia, sicut scriptum est: « Justus ex fide vivit (Gal. III), » et « sine fide impossibile est placere Deo (Hebr. XI). » Unde Dominus mulieri Chananaeae ait: « O mulier, magna est fides tua, fiat tibi sicut vis (Matth. XV). » Notandum autem quia cum Dominus ad filiam archisynagogi resuscitandam pergeret, mulier in itinere sanata est: quia cum Dominus ad 118.0740D| Synagogam docendam veniret, Ecclesia ex gentibus credendo anticipavit salutem, juxta illud propheticum: « Aethiopia praeveniet manus ejus Deo (Psal. LXXVII). » Aethiopia enim, quae nigrum gignit populum, Ecclesiam significat ex gentibus nigredine peccatorum coopertam. Aethiopia ergo manus ejus praeveniet, quando Ecclesia ex gentibus, ante Synagogam credidit. Oportet autem considerare quia mulier nec in domo, nec in urbe, quoniam ab urbe longe excludebatur, sed in via ei occurrit: quia gentilis populus nullam cognitionem Dei, nec legis notitiam habebat, et ideo quasi nudus et discoopertus Domino occurrebat. Sicque cum Dominus ad puellam tendebat, mulier in via sanata est: quia dum Judaeorum populo 118.0741A| praedicabat, fidem gentium approbabat, sicut ipse alibi de centurione ait: « Amen dico vobis, non inveni tantam fidem in Israel (Matth. VIII). » Unde et apostoli Judaeis dixerunt: « Vobis quidem oportuerat primum loqui verbum Dei, sed quia repellitis illud, et indignos vos judicatis aeternae vitae, ecce convertimur ad gentes (Act. XIII). » Manifeste etiam major fides mulieris comprobatur, quam archisynagogi: quoniam cum archisynagogus Dominum ad domum suam venire rogasset, et in itinere eundo vel redeundo eum laborare fecisset, mulier perfecte credens, nihil eum laborare fecit, sed tantum fimbriam vestimenti tetigit. Sed postquam Dominus mulierem in itinere curavit, filiam archisynagogi in domo resuscitavit: quia circa finem saeculi Synagoga creditura est, juxta illud Apostoli 118.0741B| (Rom. XI): Cum « plenitudo gentium subintraverit, tunc omnis Israel salvus fiet. » Et iterum: « Non prius quod spirituale est, sed quod carnale, deinde quod spirituale (I Cor. XV), » id est, non prius Synagoga credidit, quae spiritualis fuit, sed gentilis populus, quae erat animalis: deinde Synagoga, quae fuit spiritualis.
HOMILIA CXL. DOMINICA VIGESIMA SEXTA POST PENTECOSTEN. (JOAN. VI.) « In illo tempore: Cum sublevasset oculos Jesus, et vidisset maximam multitudinem venientem ad se, dicit ad Philippum: Unde ememus panes? » Et reliqua. Quoties legimus Dominum ex paucis panibus multas turbas hominum pavisse, 118.0741C| non tantum est mirandum quantum venerandum. Non est enim mirum, quia potuit: sed potius venerandum, quia facere voluit. Qui enim ex nihilo cuncta creavit, non est mirum si ex paucis panibus multas turbas pavit. Sed illud considerandum est, quod Dominus refecturus turbas, prius sublevatis oculis in coelum respexisse dicitur. Oculi enim Domini in Scripturis duplicem habent significationem, etc.
Vide Dominicam Laetare in Quadragesima.
HOMILIA CXLI. IN DEDICATIONE ECCLESIAE. (LUC. VI.) « In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Non est arbor bona quae facit fructum malum. » Et reliqua. Dominus Jesus Christus aedificator 118.0741D| et conservator suae Ecclesiae, quales ad aedificationem arbores quaerat, in exordio hujus lectionis declarat, dicens: « Non est enim arbor bona quae facit fructum malum. »
« Neque arbor mala faciens fructum bonum. » Arbores spiritaliter in Scripturis homines significant, sicut ille caecus, qui a Domino illuminatus fuerat, dicebat: « Video homines quasi arbores (Marc. VIII). » Et Daniel in visione Nabuchodonosor regis, arborem magnam ipsum regem interpretatus est (Dan. IV). Fructus autem arboris opera sunt hominis vel bona, vel mala, sicut Dominus ait in Evangelio: « Aut facite arborem bonam, et fructum ejus bonum; aut facite arborem malam, et fructum ejus malum 118.0742A| (Matth. XII). » Sed quaeritur quare ipse Dominus dicat: « Non est arbor bona quae facit fructum malum, neque arbor mala faciens fructum bonum, » cum legimus Petrum apostolum, arborem utique bonam malum fructum fecisse, quando Deum negavit et magistrum: et, e contra, Judam arborem malam fuisse nemo dubitat, et tamen fructum bonum fecit quando cum caeteris discipulis Dominum secutus est? Ad quod respondendum, quia tandiu bona arbor, id est bonus homo, bonos fructus facit, quandiu in bona intentione perseverat: et mala arbor tandiu malos fructus facit, quandiu mala intentio perdurat. Sicut enim ex radice arboris procedit fructus, ita ex radice intentionis, fructus operationis, et ideo necesse est ut qualis fuerit intentio, talem proferat fructum, 118.0742B| Domino dicente: Qualis fuerit intentio tua, tale erit et opus tuum. Caeterum et is qui videtur esse bonus, si a bona intentione cessaverit, malos fructus facere potest: et is qui putatur malus, si per poenitentiam praeterita mala correxerit, bonos fructus facere potest. Juxta quem sensum et David, arborem utique bonam malum fructum fecisse legimus, quando homicidium pariter et adulterium perpetravit: e contra Nabuchodonosor, cum esset arbor mala, fructum bonum fecit, quando Deum Danielis in universo regno suo adorari jussit. Similiter et Jethro, cum prius mala esset arbor, bonum fructum fecit, quando Moysi utile consilium dedit. Paulus quoque cum bona esset arbor, malos fructus fecit, quando Ecclesiam Dei est persecutus. Et quia ea, quae occulta 118.0742C| sunt hominibus, Deo placent, quomodo homines inter bonas et malas arbores discernere valeant, Dominus manifestat, cum adjungit:
« Unaquaeque enim arbor ex fructu cognoscitur. » Sicut enim visibiles arbores ex fructu discernimus, cujus generis vel saporis sunt, ita spiritales arbores, id est homines, ex operibus discernere possumus, cujus intentionis sint. Nam si quales mala arbor proferat fructus, vel ex quibus cognosci possit, Paulus apostolus denuntiat cum ait: « Manifesta autem sunt opera carnis, quae sunt fornicatio, immunditia, avaritia, idolorum servitus, veneficia, inimicitiae, contentiones et aemulationes, irae, rixae, dissensiones, sectae, invidiae, ebrietates, comessationes, quae praedico vobis sicut praedixi, quod qui talia 118.0742D| agunt, regnum Dei non consequentur (Gal. V). » At vero quales bona arbor proferat fructus, idem ipse ostendit cum adjungit: « Fructus enim spiritus est charitas, gaudium, pax, patientia, longanimitas, mansuetudo, fides, modestia, continentia, castitas, adversus hujusmodi non est lex (Ibid.). » Hos fructus gratulabatur se protulisse Propheta, cum dicebat: « Ego autem sicut oliva fructifera in domo Dei speravi in misericordia Dei in aeternum et in saeculum saeculi (Psal. LI). » Qualem arborem etiam alibi descripsit, dicens: « Beatus vir qui non abiit in consilio impiorum, et in via peccatorum non stetit (Psal. I). » Adjiciens: « Et erit tanquam lignum quod plantatum est secus decursus aquarum, quod fructum 118.0743A| suum dabit in tempore suo. Et folium ejus non defluet (Psal. I). » Et iterum: « Justus ut palma florebit, et sicut cedrus Libani multiplicabitur (Psal. XCI). » At vero mala arbor qualem finem habeat, Dominus in Evangelio ostendit, cum dicit: « Omnis arbor quae non facit fructum bonum, excidetur et in ignem mittetur (Matth. VII), » qualem arborem describit Jeremias propheta, cum dicit: « Maledictus homo qui confidit in homine, et ponit carnem brachium suum, et a Domino recedit cor ejus. Erit enim quasi myricae in deserto, et non videbit cum venerit bonum (Jer. XVII). » De qua adhuc subditur: « Non enim de spinis colligunt ficus, neque de rubo vindemiant uvam. » Spina et rubus arbores sunt plenae aculeis, ita ut vix aut nullo modo absque laesione tractari 118.0743B| possint: quibus contrariae sunt vitis et ficus, quae et gustum dulcis saporis, et fragrantiam habent suavis odoris. Ergo per spinam et rubum vitia et peccata significantur, de quibus primo homini dictum est, « Terra tua spinas et tribulos germinabit tibi (Gen. III). » Sunt enim nonnulli, in quibus ita aculei peccatorum abundant, ut eorum societas absque laesione haberi non possit, quoniam cum male in seipsis vivant, proximis amari, asperi et insuaves existunt vel male vivendo, vel injurias irrogando. Sunt vero alii, qui velut vitis, dulcem coelestis patriae memoriam in suis operibus ostendentes, et fragrantiam bonae opinionis reddentes, ad amorem coelestem alios pertrahunt, non solum in terrenis substantiis necessitatem indigentium sustentando, sed etiam in spiritualibus 118.0743C| eruditionibus verbum vitae suaviter ministrando. Sed quia illi, in quibus compunctiones facinorum abundant, habere non possunt, Domini voce declaratur, cum dicitur: « Non enim de spinis colligunt ficus, neque de rubo vindemiant uvam, » possumus per spinam et rubum haereticorum pravam doctrinam accipere, quae animas audientium cruentat et laniat. Hi autem in tantum fugiendi sunt, ut, in quantum fieri potest, nulla participatio, nec collocutio cum eis habeatur: quia, sicut ait Scriptura, « qui tetigerit picem, inquinabitur ab ea (Eccli. XIII), » et « qui dissipat sepem, mordebit eum coluber (Eccle. X). » Unde nos Apostolus admonet, dicens: « Haereticum hominem post unam et secundam correptionem devita, sciens quia perversus est hujusmodi 118.0743D| (Tit. III). » Sed quamvis spina botrum non gignat, solet tamen vitem cum botro sustinere. Cernimus enim aliquoties in vineis caricem ex spinis vitem cum botro sustinere. Et cum ex alta radice botrus procedat, frequenter tamen spina vitem cum botro sustentat. Quid ergo faciendum? Nunquid propter spinam relinquenda est uva? Non. Sed, sicut ait quidam de sapientibus, sic colligendus est botrus, ut tamen caveatur spina. Juxta ergo hanc similitudinem, quia in suis assertionibus quaedam bona et utilia docent, ab ecclesiasticis viris prius discernendi sunt, et postmodum bona carpenda, et mala fugienda. Quod in Scripturis Veteris Testamenti figurate ostendit (Exod. XI), quando egredientibus filiis Israel ex 118.0744A| Aegypto, praecepit eis ut mutuarent a vicinis suis vasa aurea et argentea non pauca, et exspoliarent Aegyptum. Per aurum enim nitor eloquii designatur, Salomone dicente: « Thesaurus desiderabilis requiescit in ore sapientis (Prov. XXI). » Per argentum, quod sonat et lucet, subtilitas praedicationis exprimitur, Psalmista teste: « Eloquia Domini, eloquia casta, argentum igne examinatum (Psal. XI). » Quasi enim vasa aurea et argentea ab Aegyptiis mutuamus, quando ab haereticis vel paganis sententias utiles nostrae fidei necessarias discimus: quod illi facere debent, qui in fide catholica ita radicati sunt, ut subtilitas haereticae pravitatis nullo modo eis nocere possit. Unde Dominus alibi in lege figurate praecepit, dicens: « Cum egressus fueris ad pugnam contra hostes 118.0744B| tuos, et tradiderit eos Dominus Deus tuus in manus tuas, captivosque eos duxeris, si videris in numero feminarum puellam quae oculis tuis placeat, voluerisque eam habere uxorem, introduces eam in domum tuam, ita tamen, ut prius radas caesariem capitis ejus, et praecidas summitates unguium, maneatque in domo tua lugens patrem suum et matrem uno mense. Postea vero ingredieris ad eam, et erit tibi uxor (Deut. XXI; Jud. III). » Quasi enim spiritaliter ad bellum contra hostes nostros pergimus, quando cum haereticis de fide et religione Christiana conflictum habemus, cumque divina auctoritate a nobis superati fuerint, si viderimus in eorum disputationibus sententias nostrae fidei utiles et necessarias, debemus eas accipere nobis in uxorem, quia 118.0744C| uxor viri sapientia vocatur, ita tamen, ut prius radamus caesariem capitis ejus, et praecidamus summitates unguium, id est quidquid haereticum, quidquid distortum et pravum in eorum doctrina invenitur, abjiciamus et respuamus. Sed et si aliqui ex haereticis ad catholicam fidem converti voluerint, recipiendi sunt, ita tamen, ut pristinum errorem anathematizent. Exponens autem Dominus quid dixerit in eo quod ait: « Non enim de spinis colligunt ficus, neque de rubo vindemiant uvam, » adjunxit dicens:
« Bonus homo de bono thesauro cordis sui profert bonum, et malus de malo profert malum. » Thesaurus dicitur locus ubi ponitur aurum, qua θέσις Graece, Latine positio dicitur. Thesaurus ergo 118.0744D| in hoc loco intentionem significat cordis, juxta illud quod alibi ait: « Ubi est thesaurus tuus, ibi est cor tuum (Matth. VI). » « Bonus ergo homo de bono thesauro cordis sui profert bonum (Matth. XII), » quia de bono desiderio cordis procedit loquela boni sermonis: similiter et « malus homo de malo thesauro profert malum (Ibid.), » quia ex mala intentione cordis procedit fructus pravae operationis, juxta illud quod Dominus ait: « Ex corde enim exeunt cogitationes malae, adulteria, ebrietates, homicidia, furta, blasphemiae (Matth. XV) » et his similia. Unde adhuc subjungit, dicens: « Ex abundantia cordis os loquitur. » Ubi forte quaerit aliquis quare dicat, « Ex abundantia cordis os loquitur, » cum saepe homines, 118.0745A| et maxime illi qui hypocritae appellantur, alia pro aliis mentientes, et fallant alios, et fallantur ab aliis. Sed facilis ad haec patet responsio, quia si hominibus haec occulta sunt, Deo tamen manifesta sunt, qui clarius videt ea quae sunt in corde, quam tu videre possis quae sunt in facie, dicente Scriptura: Quae sunt in corde hominis, oculi tui vident, Domine. Illi ergo soli « ex abundantia cordis os loquitur, » cujus oculis nuda et aperta sunt omnia (Hebr. IV), et ante videt intentionem, quam lingua proferat sermonem. Sed non semper latere possunt homines hypocritae, quoniam quae in corde ardenter diligunt, frequenter in sermone proferunt. Qui enim toto corde Deum sciunt, etiam sermonibus suum desiderium ostendunt, juxta illud sapientis: 118.0745B| Mentibus instat amor, sermonibus aestuat ardor.
Sed quia sunt nonnulli, ut diximus, qui ut homines fallere possint, judicium Dei non metuunt, recte increpatio subinfertur, cum dicitur:
« Quid autem vocatis me, Domine, Domine, et non facitis quae dico? » Dicere enim Domine, Domine, ad fructum bonae arboris pertinere videtur, et ad boni thesaurum cordis; sed non facere quae jubet, magis ad contumaciam pertinet, quam ad obedientiam, quoniam sicut Apostolus ait de falsis fidei professoribus: « Confitentur se nosse Deum, factis autem negant (Tit. I). » Quales Dominus per prophetam reprobat, dicens: Populus autem hic labiis me honorat, cor « autem illorum longe est a me (Isa. XXIX). » 118.0745C| Et alibi in Evangelio: « Non omnis qui dicit mihi, Domine, Domine, intrabit in regnum coelorum (Matth. VII). » Unde fatuis virginibus ad januam sponsi clamitantibus: Domine, Domine, aperi nobis, dicturum se esse testatur: « Amen dico vobis, nescio vos (Matth. XXV). » Suos enim confessores, praeceptorum suorum vult esse operatores. Unde adhuc similitudinem adjungit, dicens:
« Omnis qui venit ad me, et audit sermones meos, et facit eos, ostendam vobis cui similis est. » Et pulchre postquam dixit, « et audit sermones meos, » adjunxit « et facit eos: » quia ut ait Apostolus: « Non auditores legis justi sunt apud Deum, sed factores justificabuntur (Rom. II). » Et ipse in Evangelio Salvator cum dixisset: « Beati qui audiunt verbum 118.0745D| Dei, » adjunxit, « et custodiunt illud (Luc. XI). » Unde alibi Dominus discipulos suos beatificat, dicens: « Scitis haec? beati eritis, si feceritis ea (Joan. XIII). » Hinc et Joannes in Apocalypsi sua cum dixisset: « Beatus qui audit et legit verba libri hujus, » continuo adjunxit: « et servat ea quae in 118.0746A| ea scripta sunt (Apoc. I). » Illos enim specialiter Dominus suos recognoscit, qui cum recta fide bona opera adjungunt. Unde Psalmista, cum in laude sanctorum diceret, « Invocabant Dominum, et ipse exaudiebat eos, » adjunxit: « Custodiebant testimonia ejus et praeceptum quod dedit illis (Psal. XCVIII). » Et alibi: « Beati qui custodiunt judicium et faciunt justitiam in omni tempore (Psal. X). » Qui ergo talis est, merito ipsius Domini imitator efficitur, sicut subjungitur:
« Similis est homini aedificanti domum, qui fodit in altum, et posuit fundamenta supra petram. » Homo iste per similitudinem Dominus Jesus Christus est: quia aedificat domum, videlicet sanctam Ecclesiam, non ex lapidibus et lignis visibilibus, sed 118.0746B| ex pretiosis et imputribilibus animabus sanctorum. De qua per Prophetam dicitur: « Domum tuam decet sanctitudo, Domine, in longitudine dierum (Psal. XCII). » « Qui fodit in altum, » quia terrenam cupiditatem radicitus a cordibus fidelium suorum abscidit. « Posuit autem fundamentum supra petram, » quia fidem Ecclesiae super seipsum constituit vel stabilivit, sicut Petro, cui a firmitate petrae nomen impositum est, dicit: « Super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam (Matth. XVI). » Petra enim Christum significat, sicut ait Apostolus: « Petra autem erat Christus (I Cor. X). » Quod vero subjungit: « Inundatione autem facta, illisum est flumen domui illi, et non potuit ea moveri. » Manifeste patet, quia saepe persecutionibus concussa est Ecclesia, non tamen 118.0746C| a fide commota, aliquando paganorum infestationibus, aliquando falsorum fratrum perversis dogmatibus, aliquando impulsione daemonum, vel propriae fragilitatis, sed contra haec omnia firma stat Ecclesia, quia non in se confidit, sed in Christo, dicens cum propheta: « In petra exaltasti me, deduxisti me, quia factus es spes mea, turris fortitudinia a facie inimici (Psal. LX). » Et iterum: « Statuit supra petram pedes meos, et direxit gressus meos (Psal. XXXIX). » Unde et subditur: « Fundata enim erat supra petram, » id est supra Christum. De quo ait Apostolus: « Fundamentum aliud nemo potest ponere, praeter id quod positum est, quod est Christus Jesus (I Cor. III). » Sicut enim in aedificationibus nihil fundamento prius ponitur, sic quicunque 118.0746D| amorem Dei omnibus rebus praeponit, etsi pulsari potest, tamen cadere nescit: quia superjecta titubare nesciunt, quando fixa stant ea quae continent. Unde alibi de Ecclesia dicitur: « Et portae inferi non praevalebunt adversus eam (Matth. XVI). »
HOMILIAE ALIQUOT DE SANCTIS, Tum propriae singulis, tum communes omnibus. 118.0747| HOMILIA PRIMA. IN DIE CELEBRI SANCTI ANDREAE APOSTOLI. 118.0747A| (MATTH. IV.) « In illo tempore: Ambulans Jesus juxta mare Galilaeae, vidit duos fratres, Simonem, qui vocatur Petrus, et Andream fratrem ejus. » Et reliqua. In omnibus operibus suis, quae Dominus Jesus Christus nobis ad imitandum ostendit, hoc declarare dignatus est, quia si virtutes animae volumus accipere, prius tentationum stimulos debemus superare. Denique praedicaturus mundo Evangelium prius a Joanne baptizatus, secessit in desertum, ibique quadraginta diebus et quadraginta noctibus jejunans, trinam tentationem diaboli superavit: ac inde egressus, ambulans juxta mare Galilaeae, ut praesens 118.0747B| lectio narrat, discipulos elegit: nos nimirum in hoc facto instruens, quia si volumus bonum accipere, prius a malo debemus declinare. Est enim ordo recte vivendi, ut prius vitia superet, qui virtutes vult accipere: quia superato diabolo Dominus discipulos eligere voluit, ut ostenderet nobis tunc virtutum culmen posse ascendere, quando tentationes diaboli fortiter superaverimus, quoniam sicut ait Apostolus, « Tribulatio patientiam operatur, patientia vero probationem, probatio autem spem, spes vero non confundit. Quia charitas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis (Rom. V). » Sed de vocatione apostolorum locuturi, primum de situ loci, in quo haec facta fuisse memorantur, aliqua commemoranda sunt. Hoc enim 118.0747C| mare, quod nunc Galilaeae dicitur, propter varietates adjacentium locorum, variis censetur nominibus. Dicitur enim mare Galilaeae, propter adjacentem provinciam Galilaeam. Dicitur et mare Tiberiadis, a Tiberiade civitate. Dicitur et stagnum Genezareth, eo quod flantibus ventis, crispantibus undis, auram ex se generare videatur. Dicitur et lacus Genezareth, propter eamdem civitatem sibi adjacentem. Et a quibusdam mare asphaltum, propter inopportunitatem portus vocatur. Extenditur autem in longitudine centum quadraginta stadia, in latitudine quadraginta. Nec propterea mare dicitur, eo quod amarae sint aquae ejus, sunt enim dulces ad potandum, habilesque ad piscandum; sed idioma linguae Hebraeae est omnes congregationes aquarum vocare mare, 118.0747D| sicut in Genesi scriptum est (cap. I): « Congregationes aquarum appellavit maria. » Sed ut haec spiritaliter consideremus, non ab re putandum est, quod evangelista Dominum non sedisse, nec stetisse, sed deambulasse juxta mare Galilaeae descripsit. Ipsa 118.0748A| enim motio Dominici corporis, a mysterio vacua non est putanda. Mare ergo in hoc loco, mundum significat. Et pulchre, quia sicut mare immobile esse non potest, sed semper accedit et recedit, sic mundus diversis perturbationibus et fluctuationibus commovetur. Hinc per Psalmistam dicitur: « Commovisti, Domine, terram (Psal. LIX). » Unde mare a meando dicitur, eo quod semper accedat et recedat, significat, ut dictum est, mundum, qui crescit nascendo, decrescit moriendo, elevatur in prosperis, dejicitur in adversis. Ad hoc ergo mare Dominus venit, quando per incarnationis suae mysterium mundo visibilis apparuit, quando, ut ait Apostolus, « semetipsum exinanivit, formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo, humiliavit 118.0748B| semetipsum (Phil. II). » Non autem stetisse vel sedisse, sed perambulasse dicitur, quia non, sicut caeteri mortales in mundo cum esset natus, ut caeteri homines permansit, sed post doctrinam sancti Evangelii, post ostensionem miraculorum, post suam sacram passionem resurgens a mortuis, victor ad coelum rediit, sicut ipse ait: « Exivi a Patre (Joan. XVI), » et reliqua, hoc significavit deambulatio ejus. De cujus motione vel transitu per Petrum dicitur: « Qui pertransivit benefaciendo et sanando omnes oppressos a diabolo. » Neque illud absque consideratione praetermittendum est, quod Dominus discipulos electurus, juxta mare ambulavit, qui postea coram illis super fluctus maris ambulasse narratur. Ut enim diximus, mare mundum significat. Discipulis 118.0748C| ergo in mari piscantibus, Dominus secus mare ambulavit, quia etsi venit in mundum per naturam, alienus fuit tamen a mundo per culpam. Quoniam sicut Petrus veracissime testatur: « Peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus (I Petr. II). » Sed forte quaerit aliquis, quare Dominus discipulos primum a Galilaea eligere voluit, et non a Judaea, vel caeteris regionibus, quae nobiliores putabantur. Ad quod, qui curiosus est, respondere potest, quia quamvis gloriosa Domini nativitas prius in Judaea sit celebrata, tamen ejus sancta conceptio primum in Galilaea ab angelo virgini est annuntiata, Luca evangelista teste, qui ait: Eodem tempore « missus est Gabriel angelus a Deo in civitatem Galilaeae, cui nomen Nazareth, ad virginem desponsatam viro, cui nomen 118.0748D| erat Joseph (Luc. I). » Et post pusillum adjecit:
« Ne timeas, Maria, invenisti gratiam apud Dominum, ecce concipies et paries filium (Ibid.). » Dignum enim erat, ut ubi caput nascendi sumpserat exordium, inde membra horum acciperent incrementum: et ubi ortum 118.0749A| primum sol justitiae dederat, inde stellae fulgentes mundo apparerent: et ubi virgo audierat: « Ecce concipies (Luc. I), » ibi piscatores audirent: « Venite post me. » Sive ideo a Galilaea Dominus discipulos eligere voluit, quia per virtutem miraculorum, per manifestationem suam, primum in Galilaea mundo innotuit. Primum enim miraculum in Cana Galilaeae fecisse legitur, quando ex aqua vinum fecit « et manifestavit gloriam suam, et crediderunt in eum discipuli ejus (Joan. II). » Et Petrus: « Vos scitis verbum, quod factum est in universam Judaeam, post baptismum quod praedicavit Joannes, Jesum a Nazareth, incipiens a Galilaea (Act. X). » Nos autem dicimus primum discipulos a Galilaea eligere voluisse, propter sacramentum ipsius nominis. Galilaea namque transmigratio 118.0749B| facta sive revelatio perpetrata interpretatur, et cum Dominus discipulos a Galilaea elegit, nos instruxit, ut si ejus discipulatui adhaerere volumus, primum divitiis ad virtutes transmigrare debemus, et de mundi amore ad amorem Dei, dicentes cum Propheta: « Quoniam advenae et peregrini sumus apud te, sicut omnes patres nostri (Psal. XXXVIII), » ut in Galilaea, id est in revelatione aeterna faciem Domini contemplantes, dicamus cum Apostolo: « Nos autem revelata facie gloriam Domini contemplantes, transformamur a claritate in claritatem, tanquam a spiritu Dei (II Cor. III). »
« Vidit duos fratres, Simonem, qui vocatur Petrus, et Andream fratrem ejus, mittentes retia sua in mare, et vocavit eos. » Videre Dei, eligere est, 118.0749C| sicut nescire, reprobare. Sicut enim illos nescit, quos reprobat, unde in finem reprobis dicturus est: « Nescio vos unde sitis (Matth. XXV): » sic videre eos dicitur, quos in aeterna praesentia elegit, sicut cuidam dictum est: « Cum esses sub ficu, vidi te (Joan. II). » Vidit ergo Dominus Petrum et Andream, quos per praevenientem gratiam in sorte apostolatus dignos elegit. Sed nec illud praetermittendum est, quod in prima sua vocatione carnales fratres elegit. Petrus enim et Andreas fratres erant non solum spiritu, sed etiam carne germani. Cum ergo carnis fratres elegit, ostendit, qui ejus discipulatui volumus adhaerere, fratres esse debemus non carne, sed spiritu: non genealogia, sed charitate. Omnes quoque qui in Christo regenerati sumus, 118.0749D| unum Patrem habemus Deum, cui quotidie in oratione dicimus: « Pater noster, qui es in coelis (Matth. VI). » de quo ipse ait in Evangelio: « Et patrem nolite vocare vobis super terram, unus est Pater vester qui in coelis est (Matth. XXIII). » Hujus filios nos esse gloriemur, dicentes cum Apostolo: « Filii Dei sumus, sed nondum apparuit quid erimus (I Joan. III). » Mater vero nostra sancta Ecclesia est, quae nos per fidem et sacramentum baptismatis quotidie spiritaliter generat. Quibus ergo unus est Pater Deus, et una mater Ecclesia, consequens est, ut fratres sint, id est ut unum sentiant, idipsum sapiant, non dissideant, non discordent, ut in eorum numero computentur quibus Salvator ait: « Omnes 118.0750A| enim vos fratres estis (Matth. XXIII). » Hos enim spiritales fratres admirabatur Propheta, cum dicebat: « Ecce quam bonum et quam jucundum, habitare fratres in unum (Psal. CXXXII). » Notandum autem, quod duos fratres elegit, ut non ostenderet quia suos discipulos geminam vult habere charitatem, dilectionem scilicet Dei et proximi. « Vae enim soli, » ait Scriptura, « quia cum ceciderit, non habet sublevantem (Eccle. IV). » Cujus rei gratia Dominus binos elegit; binos ad praedicandum postea misit, ut ostenderet quia praedicationis officium non debet suscipere, nisi qui dilectionem Dei et proximi habet in pectore. Vel certe binos elegit ad confirmandam auctoritatem, qui duorum Testamentorum doctores fierent, ut impleretur in eis quod ipse alibi 118.0750B| ait: « Omnis scriba doctus in regno coelorum, similis est patrifamilias, qui profert de thesauro suo nova et vetera (Matth. XIII). » « Erant enim piscatores. » Piscatores et illiterati a Domino eliguntur, ne fides credentium, quae per eorum doctrinam et praedicationem instruenda erat, in eloquentia verborum, et non in virtute Dei fieri putaretur. Magister humilitatis, qui veniens in mundum ait: « Discite a me quia mitis sum et humilis corde, et invenietis requiem animabus vestris (Matth. XI), » humilitatis exemplum, quod in omnibus operibus suis ostenderet, etiam in vocatione apostolorum servare voluit. Non enim elegit matrem potentissimam, sed quantum sanctissimam, tantum pauperrimam, in tantum ut non inveniret agnum, quem pro 118.0750C| Filio offerret. Nec natus est in domibus cedrinis laqueatis et vario picturae colore decoratis, sed reclinatus est in praesepio, quia non erat ei locus in diversorio. Neque involutus est vestibus purpureis, auro et margaritis resplendentibus: sed sicut scriptum est: « Pannis eum involvit (Luc. II). » Hanc ergo humilitatem, quam in his et his similibus servaverat, in vocatione duorum, non deseruit, quia non elegit potentes vel filios regum, non philosophos vel sapientes mundi, sed pauperes simplices, qui quotidianum victum arte piscandi quaererent, per quorum tamen doctrinam et praedicationem potentes mundi et sapientes ad suam fidem vocavit, quia sicut Apostolus ait: « Mundus non cognovit per sapientiam Deum, placuit Deo per stultitiam praedicationis salvos 118.0750D| facere credentes (I Cor. I). » Et iterum: « Nam sermo noster et praedicatio non fuit in humanae sapientiae verbis, sed in virtute (II Cor. II), » ut non evacuetur crux Christi. « Quia non multi potentes, non multi nobiles, sed quae stulta sunt mundi elegit Deus, ut confundat fortia: et ignobiliora et contemptibiliora mundi elegit, ut confundat sapientes: et ea quae non sunt, ut ea quae sunt destrueret (I Cor. I). » Sed quid de talibus Dominus dicat, videamus: « Et ait illis: Venite post me. » Bene quidem Petrum et Andream vidisse dicitur, ac postmodum ad sequendum vocasse, quia omnes electos prius ex interna Dei praesentia ad sequendum vocat, diciturque eis:
118.0751A| « Venite post me. » Quid est dicere, « Venite post me, » nisi me sequimini, meis praeceptis et non vestris voluptatibus obedite? ire enim post Dominum, est ejus vestigia imitari, sicut ipse ait: « Si quis vult venire post me, abneget semetipsum (Matth. XVI), » etc. Et iterum: « Qui non bajulat crucem suam, et venit post me, non est me dignus (Luc. XIV). » Unde in lege praecipitur: Post Dominum Deum tuum ambulabis. Quid autem in promissione dicat, audiamus. Ait enim: « Faciam vos fieri piscatores hominum. » Non dicit piscatores piscium, sed piscatores hominum: nomen mutavit, officium non abstulit. Nam post resurrectionem legimus eos isse piscatum. Et congrue de piscatoribus piscium, piscatores hominum facere voluit: quia sicut officium 118.0751B| est piscatoris navem ascendere, retia manibus tenere, et de profundis gurgitibus pisces ad littus trahere: sic isti in gremio Ecclesiae recepti, navem fidei ascendentes, retia praedicationis in verbo et opere habentes, de amarissimis et tenebrosis mundi gurgitibus, multos homines ad veram lucem traxerunt, quae ait: « Ego sum lux mundi, qui sequitur me, non ambulat in tenebris (Joan. VIII), » impleta prophetia quae dicit: « Populus qui ambulat in tenebris (Isa. IX), » etc. Vide Petrum Hierosolymis retia in manibus tenentem, et multos pisces spiritaliter de profundis gurgitibus capientem. Legimus enim ad ejus praedicationem una die quinque millia, altera tria millia hominum credidisse. Vide beatum Andream, cujus hodie festivitatem colimus, in Achaia 118.0751C| retia in manibus tenentem, et multos pisces spiritaliter capientem. Non solum enim ad ejus praedicationem tota civitas, sed etiam tota regio credidisse legitur, sicut ipse ait: « Christus me misit ad istam provinciam, ubi non parvum populum acquisivi. » Istos piscatores pollicebatur Ecclesiae Dominus, cum per prophetam dicebat: « Mittam piscatores meos, et piscabuntur eos: venatores meos, et venabuntur eos de omni monte et de omni colle (Jer. XVI). » Sed libet suaviter intueri quod Dominus, qui Petrum et Andream de arte piscandi elegit, Paulum quoque qui non minoris gratiae fuit, de arte scenofactoria ad praedicationis officium vocavit. Sicut enim isti convenienter de piscatoribus piscium, piscatores hominum facti sunt, sic decenter ille, qui erat tabernaculorum 118.0751D| corporalium aedificator, ad spiritalia tabernacula construenda translatus est. Aedificavit ergo spiritalia tabernacula, cum sua praedicatione ab humanis mentibus culturam daemonum expulit, ut habitaret Christus per fidem in cordibus eorum. Aedificavit etiam spiritaliter Christo tabernacula, quando ab Hierusalem usque Illyricum replevit Evangelio Christi: ut qui corporalia tabernacula morituris hominibus aedificabat, postmodum inciperet spiritualia Deo, ut diximus, construere in animabus in sempiternum victuris. Aedificabat tabernacula Deo, quando praedicabat, « Reddite omnibus debitum: cui tributum, tributum: cui vectigal, vectigal (Rom. XIII), » etc. Vel quando praecipiebat 118.0752A| (Eph. IV, V), qualiter viri erga mulieres, et mulieres erga viros deberent esse: qualiterque parentes erga liberos, et filii erga parentes: qualiter servi erga dominos, et domini erga servos. Quarum pulchritudinem tabernaculorum admirabatur propheta, cum dicebat: « Quam pulchra tabernacula, Jacob, et tentoria tua, o Israel (Num. XXIV). » Et Psalmista: « Quam dilecta tabernacula tua, Domine virtutum (Psal. LXXXIII), » etc. Domini jussionem obedientia secuta est apostolorum. Nam sequitur:
« At illi continuo relictis retibus et navi, secuti sunt illum. » In quorum opere nostra superbia confunditur, nostra duritia redarguitur, qui quotidie flagellis atterimur, et minis terremur, signis provocamur, promissionibus sublevamur et tamen vocantem sequi 118.0752B| contemnimus. At vero illi non hunc miracula facientem viderant, non ejus promissionibus sublevati fuerant, et tamen ad unius jussionem relictis omnibus secuti sunt illum. Sequamur ergo et nos eos, quos in Christo patronos habere meruimus, ut eorum exemplo incitati, saltem post multas admonitiones et promissiones sponte relinquamus quod quotidie amittimus, ut impleatur promissio Domini, dicentis: « Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. V). » Ille enim in coelo sedet, qui adhuc in terris de conversione nostra monet. Sed solent hi, qui proprias voluntates abrenuntiare volunt, paupertatis occasionem in sua excusatione praetendere, dicentes: Imitari contemptores mundi volumus, sed quod relinquamus non habemus. Quibus nos respondemus, 118.0752C| quia Deus omnipotens in abrenuntiatione mundi, non censum, sed votum pensat, nec perpendit quod habeas in arca, sed qualem habeas conscientiam. Unde si habeas temporalem rem, vende: si autem non habes, de magno onere liberatus es. Tanto ergo liberius Christum sequi potes, quanto minus divitiarum funibus fueris illigatus. Considerare etiam tales monemus, quid et quantum nostri sancti patres reliquerint. Nonne retia et navem? Et tamen postea Domino promittente audire meruerunt: « Omnis qui reliquerit domum, agros, patrem et matrem, uxorem et filios, fratres et sorores propter me, centuplum accipiet, et vitam aeternam possidebit (Matth. XIII). » Petrus in persona omnium libere respondit: « Domine, ecce nos reliquimus 118.0752D| omnia et secuti sumus te, quid ergo erit nobis? » Et ille qui (ut diximus) non censum, sed votum pensat, ait: « Amen dico vobis, quia vos qui reliquistis omnia et secuti estis me, in regeneratione cum sederit filius hominis in sede majestatis suae, sedebitis et vos super sedes duodecim, judicantes duodecim tribus Israel (Ibid.). » Parum videtur Petrus et Andreas reliquisse in retibus et navi, et magnam gratiam et praemium a Domino accepisse. Sed tamen multum reliquerant, qui voluntatem habendi abnegaverunt. Tantum enim a sequentibus relinquitur, quantum a non sequentibus concupisci potest. Quoniam regnum Dei, quantum habes, tantum valet. Valuit Zachaeo dimidium substantiae, valuit 118.0753A| Petro et Andreae navem et retia: sicut cum omnia quae relinquerent, nihil profuit Hermogeni et Socrati, quia Christum non fuerunt imitati. Valet etiam calicem aquae frigidae, et si haec omnia defuerint, sola bona voluntate comparari potest. Quia Domino nato, coeli cives in terris visi sunt, qui clamarent: « Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis (Luc. II). » Bene autem postquam dixit, « relictis omnibus, » adjunxit, « secuti sunt eum. » Quoniam in vacuum omnia sua reliquit, qui Christum non sequitur, id est, imitatur. Sed inter haec omnia considerandum est, qualis artifex sit Spiritus sanctus, qui sine mora mentem, quam tangit, non solum immutat, sed etiam habet et docet. Tetigit puerum citharoedum, et Psalmistam 118.0753B| fecit (I Reg. XVI). Tetigit armentarium sycomoros vellicantem, et prophetam fecit (Amos, VII). Tetigit abstinentem juvenem, et judicem senum fecit (Dan. XIII). Tetigit publicanum, et evangelistam fecit (Matth. IX). Tetigit persecutorem, et doctorem gentium constituit (Act. IX). Tetigit Petrum et Andream, et piscatores piscium apostolos statuit. Rogandus est ergo a nobis artifex et devotissimis precibus supplicandus, ut mentes nostras tangere dignetur, cujus solummodo tetigisse docuisse est.
« Et procedens inde vidit alios duos fratres, Jacobum Zebedaei, et Joannem fratrem ejus, in navi cum Zebedaeo patre eorum, reficientes retia sua, et vocavit eos. Illi autem statim, relictis retibus et patre, secuti sunt eum. » Geminata in binis vocatio 118.0753C| superiorem narrationem confirmat. Non solum enim semel, sed et iterum bini vocati sunt discipuli: quia duo sunt, quae erga charitatem proximis sollicite servare oportet. Primo, ut nullum laedamus: secundo, ut bonum, quod possumus, impendamus, quoniam qui dixit: « Quod tibi non vis fieri, alteri ne feceris (Tob. IV), » ipse alibi ait: « Quod vultis ut faciant vobis homines, et vos facite illis (Matth. VII), » Zebedaeus interpretatur dealbatio, significat diabolum. Cui ideo recte nomen dealbationis convenit, quia cum sit et merito tenebrosus, ut ait Apostolus, transfigurat se in angelum lucis (II Cor. XI). Filii ergo Zebedaei isti discipuli, qui a Domino vocati sunt, fuisse memorantur: quia, ut ait Apostolus (Eph. II): Omnes irae filii sumus, antequam 118.0753D| redimeremur, non conditionis naturae, sed imitatione et primi parentis praevaricatione. Navis Zebedaei, infidelitatem significat: cujus navis instrumenta vitia sunt et peccata. Qualia Paulus apostolus enumerat, dicens: « Manifesta autem sunt opera carnis, quae sunt fornicationes, immunditiae, impudicitiae, avaritiae, idolorum servitus, veneficia, et his similia (Gal. V). » Sicut autem isti discipuli vocati a Domino, relicto patre, secuti fuerunt, et ultra ad patrem non dicuntur reversi, sic et nos, qui de potestate diaboli per divinam gratiam liberati ad coeleste regnum sumus vocati, nec propter amorem parentum, nec cujuscunque cupiditatis obtentu, ulterius ad eum debemus, redire propter illud quod Dominus 118.0754A| dicat: « Quia nemo mittens manum in aratrum et respiciens retro, aptus est regno Dei (Luc. IX): » sed infatigabiliter usque in finem in bono opere perseverare, quia, sicut ait Salvator: « Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth. X). » Unde cuidam dicenti: Domine, sequar te quocunque ieris, sed dimitte me prius sepelire patrem meum, respondit: « Sine mortuos sepelire mortuos suos (Matth. VIII). » Tu autem sequere Christum. Sed his de vocatione discipulorum breviter dictis, libet intueri quod non frustra Dominus in prima sua vocatione quatuor discipulos elegit. Quaternarius enim numerus perfectus est, et in suis partibus divisus, perfectionem significat. Dividitur namque in unum, duos et tres. Unum ergo, quod est prima 118.0754B| pars ejus, perfectionem significat. Quia « unus Dominus, una fides, unum baptisma, unus Deus et Pater omnium (Eph. IV). » Duo, quod est alia pars ejus, ad perfectionem pertinent, propter duo Testamenta, vel propter geminam dilectionem. Tres vero, propter individuam Trinitatem, et propter tria tempora, ante legem, sub lege, et sub gratia: vel quia homo interior ex tribus rebus constat, memoria, sensu et voluntate. Quaternarius autem numerus perfectus est, propter quatuor Evangelia, vel quatuor tempora anni, sive propter quatuor elementa, ex quibus constamus in exteriore homine, aere, igne, terra et aqua: frigida, calida, sicca et humida: seu propter quatuor flumina, quae egrediuntur de paradiso: vel certe propter quatuor principales 118.0754C| virtutes, prudentiam scilicet et temperantiam, fortitudinem et justitiam. Has etiam virtutes non solum in numero, sed etiam in nominibus isti discipuli significant. Petrus enim, qui a quibusdam agnoscens interpretatur, prudentiam significat: cujus virtutis prima pars est, Deum ejusque voluntatem cognoscere: quia sicut insipiens est, qui dicit in corde suo, non est Deus (Psal. XVIII), ita prudens, qui cognoscit Deum. Hanc virtutem in se habuit, qui corde, hominem videns, Deum cognovit, dicens: « Tu es Christus Filius Dei vivi (Matth. XVI). » Andreas, qui virilis interpretatur, fortitudinem significat. Quam virtutem non solum in nomine, sed etiam in opere habuit, quia in fide recta usque ad passionem viriliter perseveravit in tantum, ut etiam cum 118.0754D| duceretur ad crucifigendum, videns crucem, cum gaudio diceret: Salve, crux pretiosa, quae in corpore Christi dedicata es, et ex membris ejus tanquam margaritis ornata es, gaudens et exsultans venio ad te, ut suscipias me ab hominibus, et reddas me magistro meo, ut per te me recipiat, qui per te redemit me. Per Jacobum, qui interpretatur supplantator, justitia designatur, quae iniquitatem supplantare et aequitatem novit diligere. Quam in omnibus actibus nostris habere debemus, sicut propheta dicit: « Indicabo tibi, homo (Mich. VI), » et reliqua. Joannes qui interpretatur gratia Dei, vel in quo est gratia, temperantiam designat, quae alio nomine discretio vocatur, et est mater omnium virtutum. Hanc virtutem 118.0755A| habebat ille qui dicebat: « Angelus noster es an adversariorum (Joan. V)? » Ut enim homo prudens, fortis et temperatus sit, non a se habet, sed per divinam gratiam accipit. Cum ergo Dominus in prima sua vocatione quatuor discipulos suos elegit, in ipso numero nobis innotuit, quia si ejus discipuli esse volumus, has quatuor virtutes habere debemus: ut simus Petrus, bonum agnoscendo, ut videamus praeterita, praesentia et futura, propter illud quod Dominus admonet, dicens: « Estote prudentes sicut serpentes (Matth. X). » Et ipse Petrus, « Estote prudentes et vigilate in orationibus (I Petr. IV). » Andreas, viriliter, quod bonum cognoscimus, per fortitudinem tenendo, sicut angelus admonet Joannem in Apocalypsi, dicens: « Estote fortes in bello, 118.0755B| et pugnate cum antiquo serpente (Tit. II), » etc. Jacobus, vitia cum justitia supplantando, ut in omnibus actibus justitiam teneamus, sicut ait Apostolus: « Juste et pie vivamus (Tit. II). » Et Salomon: « Diligite justitiam qui judicatis terram (Sap. I). » Joannes gratiam Dei adipiscendo. Et cum ipso discretionem habeamus, ut inter bonum malumque discernentes, bonum teneamus et malum relinquamus, propter illud Apostoli: « Omnia autem probate, quod bonum est tenete (I Thess. II). » Quod cum fuerimus, habebimus in quadriga Cherubim faciem hominis per prudentiam, leonis per fortitudinem, vituli per justitiam, aquilae per discretionem. Allegorice autem per hos quatuor discipulos, ut quidam dicunt, duo populi figurantur. Petrus enim, qui interpretatur 118.0755C| agnoscens, populum Judaeorum significat, qui in caeremoniis observandis Deum cognovit. Id idem significat Jacobus, qui gentilem fratrem suum prius credendo supplantavit. Andreas, qui interpretatur virilis, populum gentium significat, qui postquam Deum credidit, viriliter in fide permansit. Eumdem significat Joannes, qui interpretatur gratia Dei, quia gentilis populus, gratia Dei subveniente, salvari meruit, non suis meritis, sed sicut Paulus dicit: « Gratia Dei salvae factae sunt gentes (Ephes. II). » Imitemur ergo hos Dei apostolos, ut per gratiam ipsius mereamur salvari, quemadmodum et illi. Quod ipse praestare dignetur, qui sine fine vivit et regnat, etc.
HOMILIA II. IN NATIVITATE SANCTI JOANNIS BAPTISTAE. 118.0755D| (LUC. I.) « In illo tempore: Elizabeth impletum est tempus pariendi, et peperit filium. Et audierunt vicini et cognati ejus. » Et reliqua. Non solum opera et virtutes sanctorum plenae sunt admirationibus, sed etiam ipsa verba, quibus ad memoriam posterorum scribuntur, aliquando a mysteriis vacua non sunt. Quod in exordio hujus lectionis evangelista ostendere voluit, cum praecursoris Domini nativitatem descripturus, ait: « Elizabeth impletum est tempus pariendi, et peperit filium. » Verbum impletionis Scriptura sacra in bonorum tantum ortu, actu vel obitu ponere consuevit. Denique impleti sunt dies Mariae parere filium. Et Elizabeth impletum est 118.0756A| tempus pariendi. Et Salomon implevit aedificare domum Domini (III Reg. IX). Mortuus est autem Abraham, vel alius aliquis patrum, senex et plenus dierum. Merito enim in operibus sanctorum impletio commemoratur, quia etiam in brevi tempore ad cumulum perfectionis perveniunt, sicut de uno illorum scriptum est: « Consummatus in brevi explevit tempora multa (Sap. IV), » quia placita erunt Deo opera illius. Ut ergo ostenderet evangelista quantae perfectionis praecursor Domini futurus esset, in ipso ortu nativitatis ejus, verbum impletionis ponere ratum duxit. At contra dies impiorum inanes et vacui, qui licet longo tempore feliciter vivunt, nunquam tamen ad cumulum perfectionis perveniunt. De quibus Psalmista ait: « Viri sanguinum 118.0756B| et dolosi non dimidiabunt dies suos (Psal. LIV). » Et sicut de eorum principe per beatum Job dicitur: « Antequam dies ejus impleantur, peribit: et ut incaluerit sol, solvetur de loco suo (Job VI). » Horum umbraticam felicitatem sine perfectione transitura despexerat Psalmista, cum dicebat: « Vidi impium superexaltatum (Psal. XXXVI), » etc.
« Et audierunt vicini ejus quia magnificavit Dominus misericordiam suam cum illa, et congratulabantur ei. » Concordet autem haec evangelistae narratio cum praemissa promissione evangelica. Cum enim angelus Zachariae nasciturum Joannem promitteret, inter caetera ait: « Et erit tibi gaudium et exaltatio, et multi in nativitate ejus gaudebunt (Luc. I). » Nunc autem nato puero, evangelista 118.0756C| adjungit, dicens: « Et audierunt vicini et cognati ejus, » et reliqua. Merito enim vicini et cognati Elizabeth congratulabantur, non solum quod in provecta aetate filium genuisset, sed etiam quia ad similitudinem Sarae et Annae per repromissionem eum accepisset. Quod superius evangelista de Zacharia et Elizabeth protulerat. Qui erant ambo justi ante Deum, incedentes in omnibus mandatis et justificationibus Domini sine querela, hoc nunc in illorum operibus demonstrat, cum ait:
« Et factum est in die octavo, venerunt circumcidere puerum, et vocabant eum nomine patris sui Zachariam. » Praeceptum erat in lege, ut infans recens natus, octavo die circumcideretur, ubi declaratur, cum quanto studio alia praecepta legalia observabant, 118.0756D| qui etiam in hujus mandati custodia tam studiosi erant. Hi autem qui convenerant vicini et cognati, vocabant eum nomine patris sui Zachariam, ut dignitas quae in patre sene et muto videbatur amissa, in filio recuperaretur. Quod autem die circumcisionis nomina pueris imponebantur, ex eo in auctoritatem credimus venisse, quod beatus Abraham patriarcha cum signaculo circumcisionis, augmentum vel immutationem promeruit nominis (Gen. XVII).
« Et respondens mater ejus, dixit: Nequaquam, sed vocabitur Joannes. » Haec enim a marito non didicerat, quippe qui ex eo, quod sibi filium nasci non crediderat, mutus permanebat: sed quia ille ab 118.0757A| angelo, ista didicerat a Spiritu sancto. Decebat enim ut novae gratiae praeco, novo vocaretur vocabulo, quod ei imponebat divina electio, non autem carnalis cognatio.
« Et dixerunt ad illam: Quia nemo est in cognatione tua, qui vocetur hoc nomine. Innuebant autem patri ejus quem vellet vocari eum. Et postulans pugillarem, scripsit dicens: Joannes est nomen ejus. » Hi qui convenerant vicini et cognati, quia nomen patris filio imponere volebant, nec mater ad hoc assensum praebebat, quibus nutibus valebant, patrem mutum interrogare satagebant. At ille postulans pugillarem, id est stylum scriptorium quod verbis non poterat, litteris expressit dicens: « Joannes est nomen ejus. » Ubi notandum quia non dixit: 118.0757B| Joannes erit nomen ejus, cum futurum videret, sed, Joannes est nomen ejus. Ac si diceret: Non nos ei imponimus, quia habet vocabulum quod agnovimus, non quod eligimus. Hoc ergo nomen non tunc primum impositum est, sed antequam nasceretur, quando a Gabriele angelo Zachariae dictum est: Ne timeas, Zacharia, exaudita est oratio tua, et Elizabeth uxor tua pariet tibi filium, et vocabis nomen ejus Joannem (Luc. I). Ubi magnus praecursor Domini futurus praemonstratus est, quando ejus nomen antequam nasceretur, praedictum est. Novum enim aliquid in eorum actibus futurum praemonstratur, quibus nomina antea a Deo imponuntur, quam corporaliter nascantur: quod de Isaac et Ismael legimus, de Salomone et Josia, de Joanne Baptista, et de Domino 118.0757C| salvatore. Magnus ergo iste Joannes futurus ostenditur, quia antea nominatus est quam natus. Cui illud convenire potest, quod divina voce Jeremiae dicitur: « Priusquam te formarem in utero, novi te: et antequam exires de vulva, sanctificavi te, et prophetam in gentibus dedi te (Jer. I). » Et illud: « Dominus ab utero vocavit me, de ventre matris meae recordatus est nominis mei: et posuit os meum Dominus ut gladium acutum sub umbra manus suae (Isa. XLIX). » « Et mirati sunt universi, » de tali scilicet concordia, quod mater verbis, et pater scriptis in nomen filii concordarent. Mirati sunt tamen maxime, cum in eorum cognatione nemo vocaretur hoc nomine.
« Apertum est autem illico os ejus et lingua ejus, 118.0757D| et loquebatur. » Merito lingua quam infidelitas vinxerat, fides absolvit, ut impleretur quod ab angelo ei dictum fuerat: Pro eo quod non credidisti verbis meis, eris mutus, nec poteris loqui usque in diem quo haec fiant. Quia enim vox clamantis in deserto nascebatur, merito in ejus nativitate lingua patris, qui prius obmutuerat, absolvitur. Loquebatur autem non verba otiosa vel fabulosa, sed benedicens Deum. Quia consuetudo sanctorum est, ut cum semper benedicant Dominum, maxime tunc in ejus benedictione ora relaxant, quando ab aliqua tribulatione liberati fuerint. Quod hymnus trium puerorum pleniter declarat (Dan. III), qui in camino ignis ardentis soluti deambulantes, non solum Deum benedicebant, 118.0758A| sed etiam creaturam ad cum laudandum provocabant.
« Et factus est timor super omnes vicinos eorum, et super omnia montana Judaeae divulgabantur omnia verba haec. » Quia praeco judicis nascebatur, non solum vicinis, sed etiam aliorum corda timore commovebantur: et quia audierant illum per repromissionem angelicam de sene patre et sterili matre natum, et quia videbant in ejus nativitate linguam patris esse solutam, non solum admiratione, verum etiam timore corda eorum commota sunt. Unde et dicunt:
« Quis putas puer iste erit? » Quod est dicere: qualis est? Sed ne putares Joannem hanc gratiam sua virtute adeptum esse, et non per divinum auxilium, 118.0758B| recte subjungitur:
« Etenim manus Domini erat cum illo. » Manus Domini in Scripturis aliquod divinae protectionis auxilium significat, sicut in Psalmis legitur: « In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum (Psal. XXX). »
« Et Zacharias pater ejus impletus est Spiritu sancto, et prophetavit. » Igitur quia ille natus est, qui non solum propheta, sed etiam plus quam propheta futurus erat, de quo et Salvator ait in Evangelio: « Inter natos mulierum non surrexit major Joanne (Matth. XI), » non solum officium loquendi in ejus nativitate pater recepit, sed etiam spiritu prophetiae repletus, adventum Salvatoris pronuntiavit. Quod quia vicinum futurum prospexit: prophetico 118.0758C| more quasi jam factum narravit, dicens:
« Benedictus Dominus Deus Israel, quia visitavit et fecit redemptionem plebis suae. » Ubi considerandum quod duo sunt quae posuit: « Visitavit, et fecit redemptionem plebis suae. » Visitatio quippe ad infirmos pertinet: redemptio, ad captivos. Visitavit ergo et fecit redemptionem plebis suae, per adventum suum Dominus Jesus Christus, qui in se credentes et a languore animae liberavit, et a captivitate diabolica pretioso sanguine redemit. Unde finis hujus cantici ita concluditur: « Visitavit nos oriens ex alto. Illuminare his, qui in tenebris et in umbra mortis sedent. » Etc. Plebi suae dicit, non quod hanc veniens suam invenerit, sed quia eam visitando et redimendo suam fecerit, sicut 118.0758D| ipse per Osee prophetam dicit: « Vocabo non plebem meam (Ose. II), » et reliqua. Haec de nativitate praecursoris Domini ad litteram breviter dicta sunt. Spiritaliter cum Joannis celebratur nativitas, Novi Testamenti inchoatur sublimitas. « A diebus enim Joannis, ait Salvator, regnum coelorum vim patitur, et qui vim faciunt, diripiunt illud (Matth. XI). » Congratulabantur vicini et cognati Elizabeth in nativitate Joannis, quia gaudium natum est in coelo angelis de ablutione justorum, Domino dicente: « Gaudium erit coram angelis Dei in coelo (Luc. XV), » etc. Sive congratulabantur vicini et cognati genitrici in ortu novi pueri, quia Ecclesia spiritale gaudium habuit, cum fidelem populum per baptismum 118.0759A| genuit. Concinit autem gratia Novi Testamenti, quod ejusdem praeconis circumcisio octava die celebratur. Octonarius enim numerus ad fidem resurrectionis pertinet, dicente Salomone: « Da partes septem, necnon et octo (Eccle. XI). » Et Dominus Jesus Christus octava die resurgens a mortuis, nostram resurrectionem in octava aetate saeculi futuram demonstravit. Recte cum Novum Testamentum inchoatur, Joannes octava die circumciditur, pulchre etiam nativitate novi praeconis patris lingua absolvitur, quia et spiritualiter sacerdotii dignitas, et Veteris Testamenti mysterium, quod absconditum et ligatum erat, post Domini resurrectionem manifestatum et declaratum est. Hic autem qui patris nomen puero magis quam Joannem imponere 118.0759B| volebant, illam partem populi significant, qui magis ex operibus legis quam per fidem Christi hominem posse justificari credebant. Sed mater haec prophetico spiritu prohibet, dicens: « Nequaquam, sed vocabitur Joannes, » quia Ecclesia eorum ablutionem, quos per baptismum regenerat, magis per fidem et gratiam, quam per opera legis posse implere credit. Quod nomen Joannis in nostra lingua sonare videtur, quia gratia Dei, sive in quo est gratia, interpretatur. « Gratia enim Dei, » ait Apostolus, « salvae factae sunt gentes (Ephes. II). » Et sicut alibi ait: « Neque circumcisio aliquid valet, neque praeputium, sed fides quae per dilectionem operatur (Gal. V). » Unde spiritaliter patris nomen puero imponere volentibus, Petrus apostolus cum Elizabeth 118.0759C| contradicit, cum ait: « Quid vultis imponere jugum super cervices discipulorum, quod neque nos neque patres nostri portare potuimus? sed per gratiam Domini Jesu credimus salvari, quemadmodum et illi (Act. XV). »
HOMILIA III. IN DIE SANCTO APOSTOLORUM PETRI ET PAULI. (MATTH. XVI.) « In illo tempore: Venit Jesus in partes Caesareae Philippi. » Et reliqua. Caesareas tres legimus, duas in terra repromissionis, tertiam vero in Cappadocia. Est enim Caesarea Palestinae regionis, in littore maris Magni, quae prius turris stationis vocabatur, sed postea ab Herode in honorem 118.0759D| Caesaris nobilius reaedificata, Caesarea est appellata. In qua idem Herodes in honore Caesaris magnificam domum albo marmore construxit: ubi Herodes ab angelo percussus, eo quod non dedisset honorem Deo, consumptus a vermibus exspiravit (Act. XII). In hac etiam Cornelius centurio a Simone Petro baptizatus est (Act. X): in ea vero quatuor filiarum Philippi virginum sepulcra usque hodie ostenduntur. Est et alia Caesarea quaedam in Cappadocia, de qua Lucas evangelista in Actibus apostolorum meminit: « Descendit Caesaream, et salutavit ecclesiam (Act. XXV). » Tertia autem Caesarea est Philippi, cujus in hoc loco evangelista meminit, et ipsa in terra repromissionis, quam Philippus Herodis filius in honore Caesaris ad radices 118.0760A| montis Libani aedificavit: et hanc Caesaream Philippi cognominavit, ubi duo fontes oriuntur, unus nomine Jor, alter vero Dan, qui, simul juncti, Jordanem efficiunt fluvium. In hujus ergo partes veniens Jesus cum discipulis suis interrogabat eos dicens: « Quem dicunt homines esse filium hominis? » Ut scilicet ubi Caesar nummum exigebat tributi, ibi Salvator nummum acciperet fidei. Notandum autem, quia non ait: Quem me dicunt homines esse, ne jactanter de se quaerere videretur, sed « quem dicunt homines esse filium hominis. » Et cum majoris honoris videretur Filium Dei se vocari, filium hominis se voluit nominare, ut ostenderet in omnibus actibus humilitatem esse servandam: sive certe, ne aliquis de veritate assumptae carnis dubitaret, frequentius 118.0760B| filium hominis, quam Filium Dei se vocare maluit, sicut est illud: « Veniens filius hominis, putas inveniet fidem in terra? » (Luc. XVIII.) Et: Filius hominis venturus est in gloria Patris sui cum angelis suis (Matth. XVI). » Et: « Vulpes foveas habent (Matth. VIII), » et his similia. Ubicunque enim in Latino filius hominis legitur, in Hebraeo filius Adam habetur, sicut illud in Psalmo: « Filii hominum, usquequo gravi corde? » (Psal. IV.) pro quo in Hebraeo habetur filii Adam. Sed interrogati discipuli diversorum opinionem proferunt, dicentes:
« Alii Joannem Baptistam, alii vero Eliam, alii vero Jeremiam, aut unum ex prophetis. » Quid autem homines Eliam aut Jeremiam Christum putaverint, cum ante multa curricula annorum fuisse leguntur. 118.0760C| Sed hic error in populo ex stultitia gentilium descenderat, ut putarent aliquem magnum virum post mortem suum spiritum dare posse cui vellet. Quo errore seductus fuerat Herodes, quando audita fama de Jesu, dixit: « Joannes quem ego decollavi, surrexit a mortuis, et virtutes multae operantur in eo (Marc. VI). » Diversorum autem opinionibus auditis, Salvator ad discipulos specialiter sermonem convertit, et dicit:
« Vos autem quem me esse dicitis? » Ac si diceret: Illis hominibus humana tantum de me opinantibus, vos, qui ex illis non estis, quia ego elegi vos de mundo, quem me esse dicitis? In quibus verbis ostendit, eos in humana fragilitate humanae naturae meritum transcendisse, et ad imitationem veri Dei quodammodo 118.0760D| deos vocari posse, juxta illud Psalmographi: « Ego dixi, dii estis et filii excelsi omnes (Psal. LXXXI). »
« Respondens autem Simon Petrus, dixit: Tu es Christus Filius Dei vivi. » Non solum Petrus ordinem sui prioratus servat, cum interrogatus primus respondit, sed etiam magnitudinem amoris ostendit. Merito ergo primus respondet, quia plus caeteris eum diligit. In multis namque Evangelii locis legimus, Petrum prae caeteris Dominum discipulis dilexisse, ipso Domino dicente: « Simon Joannis, diligis me plus his? Et ille: Tu scis Domine, quia amo te (Joan. XXI), » sive diligo. Et cum duodecim discipulis suam passionem praediceret, hoc Petrus prae magnitudine amoris ferre non valens, assumpsit eum secreto, et 118.0761A| dixit ei: Propitius tibi esto, Domine, ne fiat istud. Non enim decet ut Filius Dei gustet mortem (Matth. XVI). Et cum imminente articulo passionis diceret: « Omnes vos scandalum patiemini in me in ista nocte. » Ille respondit: « Etsi omnes scandalizati fuerint in te, ego nunquam scandalizabor. » Cumque quod futurum erat praediceret, dicens: « Amen dico tibi, antequam gallus cantet, ter me negabis, » Petrus de se praesumens ait: « Etiamsi oportuerit me mori tecum, non te negabo (Matth. XXVI). » Et cum post resurrectionem stans in littore, discipulis piscantibus apparuisset, audiens Petrus quod Dominus est, tunica succinxit se, et misit se in mare, et venit ad Jesum. Caeteri vero discipuli navigio venerunt. Ejusdem ergo amoris flamma Petrus succensus, omnibus 118.0761B| discipulis interrogatis, primus respondit, dicens: « Tu es Christus Filius Dei vivi. » In quibus verbis fundamentum verae fidei decentissime declaravit. Christus enim Graece ab unctione chrismatis nomen accepit. Et cum Christum confitetur, verum hominem credere docet, qui non materiali oleo, sed Spiritus sancti dono unctus est. Unde Psalmista ait: « Unxit te Deus tuus (Psal. XLIV), » etc. Cum vero adjunxit, « Filius Dei vivi » verum Deum illum esse insinuat, quia quod est Pater, hoc genuit, id est Deus Deum. Deum autem vivum appellat, ad comparationem falsorum deorum, qui ab hominibus dii putabantur, sed mortui erant, ut scilicet, Jupiter, Saturnus, Mars, Mercurius, Venus, et caetera idolorum portenta, de quibus per prophetam dicitur: 118.0761C| « Dii qui coelum et terram non fecerunt, pereant (Jer. X), » et reliqua. Et Psalmista: « Omnes dii gentium daemonia (Psal. XCV). »
« Respondens autem Jesus, dixit ei: Beatus, es Simon Barjona. » Mercedem recipit vera confessio. Quia enim Petrus confessus est Christum Filium Dei vivi, merito beatificatur, et Barjona, quod in nostra lingua sonat filius columbae, a Domino cognominatur. Quod enim columba Spiritum sanctum significet, ipse manifestavit, quando Redemptore baptizato, in specie columbae apparuit. Barjona ergo, filius columbae, id est Spiritus sancti, dicitur: quia Spiritu sancto revelante, Filium Dei vivi confessus est. Nonnulli autem Barjona, pro bar Joanna scribendum putant, eo quod juxta alii Evangelii locum, filius Joannis 118.0761D| sit appellatus, Domino dicente: « Simon Joannis, diligis me? » (Joan. XII.) Joanna vero gratia Dei, sive in quo est gratia, interpretatur. Merito ergo primus apostolorum Joannis filius dicitur, quia non propria virtute, sed Patris gratia revelante Filium Dei cognovit. Unde et subditur: « Quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus qui in coelis est. » Caro et sanguis in hoc loco carnalem doctrinam Scribarum et Pharisaeorum significant, juxta illud quod apostolus Paulus protestatur, dicens: « Continuo non acquievi carni et sanguini (Gal. I). » Non ergo per doctrinam Pharisaeorum et Scribarum princeps apostolorum Christum Filium Dei cognovit, sed Patre revelante, sicut idem Filius alibi Patrem glorificat, 118.0762A| dicens: « Confiteor tibi, Pater, Domine coeli et terrae (Matth. XI). »
« Et ego dico tibi, quia tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam. » Ac si diceret: Quia tu me confessus es Christum Filium Dei vivi, et ego dico tibi, non casso vel transitorio sermone, quoniam meum dixisse, fecisse est, dico, inquam tibi, quia tu es Petrus, etc. Ubi non est putandum, quod nunc ei primum Petri cognomen imposuerit, sed quando evangelizante Andrea ad eum venit, cum intuitus eum, dixit: « Tu es Simon filius Joanna, tu vocaberis Cephas, quod interpretatur Petrus (Joan I), » quod enim Syriace Cephas, Latine Petrus dicitur. Utrumque autem nomen ab illa petra derivatur, de qua ait Apostolus: « Petra autem erat Christus (I Cor. X); » 118.0762B| quod autem ait, « Et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, » tale est ac si diceret, super hanc fidem, id est super me, quem tu confessus es, aedificabo Ecclesiam meam. « Fundamentum enim aliud, ait Apostolus, nemo potest ponere, praeter id quod positum est, quod est Christus Jesus (I Cor. III). » Ea ergo quae continentur, cadere non possunt, quia fixa sunt ea quae continent. Unde et subinfertur: « Et portae inferi non praevalebunt adversus eam. » Per portas inferi in hoc loco doctrinam haereticorum accipere possumus, quae suos auditores in infernum ruere facit. Portae ergo inferi contra Ecclesiam, quae super Christum fundata est, non praevalent, quia licet frequenter pulsata sit persecutionibus haereticorum, tamen a fide catholica evelli non potuit. Aliter 118.0762C| portas inferi, vitia et peccata intelligere possumus, qualia Apostolus commemorat, dicens: « Manifesta sunt opera carnis, quae sunt fornicatio, et his similia (Gal. V): » quae recte portae inferi nominantur, quia in se perseverantes ad infernum dimergunt, sicut idem Apostolus concludit, dicens: « Quoniam qui talia agunt, regnum Dei non consequentur. » Portae enim inferi non praevalebunt adversus Ecclesiam, qualiter his vitiis et peccatis electi tentari possint, tamen in his usque ad finem perseverare nesciunt. Aut enim antequam vincantur vincunt, aut post lapsum cito per poenitentiam surgunt, juxta quod Dominus alibi ait: « Omnis qui venit ad me, et audit sermones meos, et facit eos, dicam vobis cui similis est: similis est homini aedificanti domum, qui fodit in altum 118.0762D| (Matth. VII), » etc.
« Et tibi dabo claves regni coelorum. » Claves regni coelorum nihil aliud, nisi ligandi et solvendi potestatem significant. Sicut enim clavis ad hoc in ostio ponitur, ut amici recipiantur, extranei autem excludantur: sic ligandi atque solvendi potestas justos recipit, injustos vero excludit. De qua subditur: « Et quodcunque ligaveris super terram, » etc. Ubi considerandum, vir iste quia tanta humilitate vocatur, ad quantam gloriam sit perductus, quia enim relictis omnibus Christum ardentissimo amore secutus est, ad tantam celsitudinem pervenit, ut vice Dei quorumdam peccata relaxare, quorumdam etiam retinere posset. Nec tamen putandum 118.0763A| est, quod solum beato Petro haec potestas data est, sed sicut unus pro omnibus respondit: « Tu es Christus Filius Dei vivi, » ita in uno omnes audierunt: « Quodcunque ligaveris super terram, » et reliqua. Unde cum post resurrectionem Dominus discipulis suis Spiritum sanctum dedisset, omnibus generaliter ait: « Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis. » Nec solum apostolis haec potestas data est, sed etiam episcopis et sacerdotibus, qui nunc eorum ordinem in Ecclesia retinent, et ligandi solvendique potestatem habent. Unde in lege de leprosis figuraliter praecipitur, ut si quis lepra percussus esset, ostenderet se sacerdoti, et ad ejus judicium aut ejiceretur extra castra, aut reciperetur: non quod ipse leprosum mundare, aut mundatum leprosum facere 118.0763B| posset, sed quia ad ministerium ipsius sacerdotis pertinet, ut discernat inter lepram et lepram, id est, inter peccatum majus et minus. Hunc sensum require in Evangelio in octava Paschae.
HOMILIA IV. DE SANCTO LAURENTIO MARTYRE. (JOAN. XII.) « In illo tempore, loquebatur Jesus cum discipulis suis in parabolis: Amen, amen dico vobis, nisi granum frumenti cadens in terra mortuum fuerit. » Et reliqua. Hortaturus Dominus discipulos ad martyrium, suae passionis exemplum praemisit, ut tanto minus pro ejus nomine mortem pati timerent, quanto in hoc opere coelestis magistri imitatores exsisterent. Ait enim: « Amen, amen dico 118.0763C| vobis, » reliqua. In quibus verbis intelligimus, quia Dominus in similitudine grani frumenti seipsum dicit mortificandum et multiplicandum: mortificandum, in infidelitate Judaeorum: multiplicandum, in fide omnium populorum. Quod non solum facilius, sed etiam apertius intelligere possumus, si superiora hujus Evangelii parumper attendamus. Supra enim retulit Evangelista, quia praedicante Domino Hierosolymis in die festo, erant quidam gentiles, qui venerant adorare in Jerusalem: hi accesserunt ad Philippum, qui erat a Bethsaida Galilaeae, et dixerunt ei: « Domine, volumus videre Jesum. » Venit Philippus et dixit Andreae. Andreas rursum et Philippus dixerunt Jesu. Jesus autem respondens dixit eis: « Venit hora ut clarificetur Filius 118.0763D| hominis. » Ac deinde subjunxit: « Amen, amen dico vobis, » et reliqua. Qui ergo ex gentibus se videre desirantibus dixit: « Venit hora ut clarificetur Filius hominis, » ac deinde subjunxit: « Amen, amen dico vobis: nisi granum frumenti cadens in terram, » etc., ordinem suae passionis profecto insinuavit, quia prius mortificandus erat a Judaeis, et postea praedicandus gentibus. Nam ejus nomen tanto magis crescit in fide credentium, quanto per mortem in perfidia Judaeorum est exstinctum. Nec indignum debet Redemptore nostro videri, si in assumpta humanitate grano frumenti comparetur, in qua etiam vilibus vermibus assimilatur, sicut ipse per prophetam dicit:
« Ego sum vermis et non homo (Psal. XXI). » Et 118.0764A| pulchre Dominus grano tritici comparatur, quia sicut in omnibus annonis nihil frumento pulchrius, nihil est delectabilius: ita ipse omnes creaturas excellit, quia nihil eo suavius, nihil dulcius invenitur. Sive certe grano frumenti comparatur, quia alimento corporis et sanguinis sui fidelium animas reficit. Ipse enim ait in Evangelio: « Ego sum panis vivus qui de coelo descendi (Joan. VI). » Et iterum: « Panis quem ego dedero, caro mea est, pro saeculi vita. » Et alibi: « Caro mea vere est cibus, et sanguis meus vere est potus (Ibid.). » Praemisso autem mysterio suae passionis, mox ad constantiam martyrii discipulos suos hortatur, dicens:
« Qui amat animam suam, perdet eam, et qui odit animam suam in hoc mundo, in vitam aeternam 118.0764B| custodit eam. » Anima in Scripturis, aliquando interiorem hominem, id est vitalem spiritum, significat, aliquando praesentem vitam. Interiorem hominem, sicut Dominus dicit: « Quid prodest homini, si totum mundum lucretur, animae autem suae detrimentum patiatur (Matth. XVI)? » Praesentem vitam, sicut alibi ait: « Nonne anima plus est quam esca, et corpus plus quam vestimentum? » (Ibid.) Ergo in hoc loco animae nomine praesentem vitam designat, cum dicitur: « Qui amat animam suam, perdet eam. » Mira autem res est, ut amando anima pereat, et odiendo in hoc mundo, in vitam aeternam custodiatur. Tunc enim nostram animam bene odimus, et odiendo custodimus, quando ejus carnalibus desideriis contradicimus, ejus appetitum frangimus, ejus 118.0764C| passionibus reluctamur, et in comparatione futurae vitae praesentem vitam pro nihilo ducimus: illud sollicite considerantes, quod Dominus ait: « Si quis venit ad me, et non odit patrem suum et matrem, et uxorem, filios et fratres, et sorores, » adhuc autem et animam suam, « non potest esse meus discipulus (Luc. XIV). » Taliter Paulus animam suam oderat, cum dicebat: « Ego autem non solum alligari, sed etiam mori paratus sum in Jerusalem pro nomine Domini nostri Jesu Christi (Act. XXI). » Non enim facio animam meam pretiosiorem quam me. Et ut hoc quod dicimus etiam simpliciores intelligere possint, libet aliquos ad medium deducere, qui odientes animam suam amaverunt, et alios qui amantes, odio habuerunt. Verbi gratia, dictum est quibusdam: 118.0764D| Adorate idola, alioquin interficiemini. At illi odientes animam suam, id est praesentem vitam pro nihilo ducentes, in mortem corporis inciderunt, sed ad vitam animae pervenerunt. Dictum est etiam aliis: Adorate idola, alioquin interficiemini. Illi vero male amantes animam suam, id est praesentem vitam adoraverunt, et mortem perpetuam invenerunt. Taliter beatus Laurentius levita, cujus hodie festivitatem colimus, animam suam oderat, et odiendo in vitam aeternam custodiebat, quando expensis facultatibus Ecclesiae propter nomen Domini nostri Jesu Christi in craticula positus, crudelissimo tyranno dicebat: « Assatum est, jam versa et manduca, » nam facultates Ecclesiae, quas requiris, in coelestes 118.0765A| thesauros manus pauperum deportaverunt. Cujus autem imitatores in passione sint martyres, Dominus manifestat cum dicit: « Si quis mihi ministrat, me « sequatur. » Sequi enim Dominum imitari est, sicut ipse alibi dicit: « Qui vult venire post me, abneget semetipsum et tollat crucem suam, et sequatur me (Matth. XVI). » Et iterum: « Qui non bajulat crucem suam, et venit post me, non est me dignus (Luc. XIV). » Variis enim modis fideles Christo ministrant. Alii bene dicendo, ut confessores; alii pro ejus nomine moriendo, ut martyres; alii juste eleemosynas tribuendo, ut fideles laici. Sed qui Christo ministrat, Christum debet sequi. Quia sicut Joannes apostolus ait: « Qui dicit se in Christo manere, debet sicut ille ambulavit, et ipse ambulare (I Joan. II). » Qualem 118.0765B| autem remunerationem pro tali imitatione recipiat, ipse declarat, cum subjungit:
« Et ubi ego sum, ibi et minister meus erit. » Quid amplius potest promitti fideli ministro, quam ut mereatur esse cum Domino suo, nec solum videre ejus humanitatem, sed etiam contemplari ipsius divinitatem. Unde et subditur:
« Si quis mihi ministraverit, honorificabit eum Pater meus qui est in coelis. » Honorificabit Pater ministrum Filii, quoniam pro fideli ministerio vitam aeternam retribuet, dicens: « Euge, serve bone et fidelis (Matth. XXV), » et reliqua. Et tunc implebitur oratio Salvatoris: « Pater, da ut sicut ego et tu unum sumus, ita et isti in nobis unum sint (Joan. XVII): » non aequalitate naturae, sed participatione gloriae. 118.0765C| Ad quam nos adducere dignetur, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum, Amen.
HOMILIA V. IN SOLEMNITATE PERPETUAE VIRGINIS MARIAE. Lectio libri Ecclesiastici, omnibus festis diebus beatae Virgini dicatis communis. (ECCLI. XXIV.) « Ab initio et ante saecula creata sum, et usque ad futurum saeculum non desinam. » Et reliqua. Lectionis hujus capitulum, quod ex libro Sapientiae sumptum cognoscitur, specialiter laudem aeternae sapientiae, per quem omnia creata sunt, commendare videtur. Sed haec particula a catholicis et eruditis Patribus in solemnitate perpetuae virginis 118.0765D| Mariae, de qua eadem Dei sapientia carnem assumpsit, ad legendum ordinata est. Potest pars quaedam illius non incongrue eidem Dei genitrici aptari, quae ab ipsa Dei sapientia talis creata est, ut per illam ad redimendam humanam naturam Dei Filius sine humana concupiscentia crearetur. Quid enim absurdum, quodve contrarium est, si hoc quod ait:
« In omnibus requiem quaesivi et in haereditate Domini morabor, » Dei genitrici convenire dicamus? ipsa quippe in omnibus requiem quaesivit, quae ut in requie sempiterna patrem invenire posset, prima omnium virginitatem suam sine macula servare devovit, sicut angelo Gabrieli Domini conceptionem nuntianti respondit: « Quomodo fiet istud, quoniam 118.0766A| virum non cognosco? » (Luc. I.) id est, ne cognoscerem disposui. Ipsa in haereditate Domini morata est, quae non peccando a passione Domini discessit, sed integram suam animam a concupiscentia, et carnem a corruptione servans, portio haereditatis Dei effecta est, cantans cum Propheta, et dicens: « Etenim haereditas mea praeclara est mihi (Psal. XV). » Cujus personae convenire videtur quod sequitur:
« Tunc praecepit et dixit mihi Creator omnium, et qui creavit me, requievit in tabernaculo meo. » Quis autem Creator omnium credendus sit, Joannes in Evangelio declarat, qui cum dixisset: « In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, » adjecit: « Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil (Joan. I). » Et David: « Omnia in sapientia 118.0766B| fecisti (Ps. CIII). » Iste igitur Creator omnium in ejus tabernaculo requievit, quando Verbum Dei per quod omnia facta sunt, ut homo verus fieret, intra virginis uterum carnem suscepit. Quapropter cesset latrare Manichaeorum haeretico grunnitu praesumptio, qui ausi sunt dicere Christum ex virgine veram non assumpsisse carnem. Dicat autem ipsa Dei sapientia in persona Virginis: « Qui creavit me, requievit in tabernaculo meo, et dixit mihi, in Jacob inhabita et in Israel haereditare. » Jacob qui supplantator interpretatur, illorum significat actiones, qui ut in virtutibus animae proficere valeant, viriliter vitiorum blandimenta calcant. In illis ergo habet Dei sapientia habitaculum, qui vitia supplantantes, hoc habent in opere, quod Jacob signat in nomine. Sicut 118.0766C| ipse dicit: « Et inhabitabo in illis, et inambulabo (II Cor. VI). » Israel vero idem Jacob appellatus est, postquam angelum superans, Deum videre meruit. Unde merito vir videns Deum interpretatur. Igitur post supplantationem vitiorum, ad contemplationem Dei tendens anima, haereditas efficitur Dei sapientiae, id est Christi, juxta illud Apostoli: « Haeredes quidem Dei, cohaeredes autem Christi (Rom. VIII). » Jubetur nihilominus et in electis mittere radices, id est cogitationum suarum semina illorum mentibus occulta inspiratione immittere, quos novit fructum boni operis germinare. Non ergo in reprobis, sed in electis radices mittit, in quorum cordibus ita radicibus spiritalibus bona ligatur voluntas, ut antequam ad maturitatis fructum perveniat, non 118.0766D| arescant. Sed qui modo euntes et flentes mittunt semina sua, in furore venientes, venient cum exsultatione portantes manipulos (Psal. CXXV), etc., a pio judice audientes: « Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod vobis paratum, etc. Esurivi enim, et dedistis mihi manducare (Matth. XXV), » etc. Sequitur:
« Et sic in Sion firmata sum, et in civitate sanctificata similiter requievi, et in Jerusalem potestas mea. » Sion in ipsa Jerusalem posita est, non solum ad defensionem munitior, sed etiam ad contemplandum sublimior, unde congrue speculum vel speculatio interpretatur. Cujus nominis interpretatio congruit Ecclesiae, quae ne invisibilium hostium insidiis 118.0767A| pateat, superior per spiritale desiderium petit, atque coelestia per mentis munditiam contemplatur, orans cum Propheta et dicens: « Esto mihi, Domine, turris fortitudinis (Psal. LX). » Civitas autem sanctificata sancta Ecclesia est, quae ab illo sanctificari se optat, cui quotidie, in oratione dicit: « Sanctificetur nomen tuum (Matth. VIII), » considerans sollicite admonitionem Domini, dicentis: « Sancti estote, quia ego sanctus sum Deus vester (Lev. XI). » In civitate ergo sanctificata Dei sapientia requiescit, quia in illorum mentibus requiescit, qui sanctimoniam diligunt. Quod vero subditur: « Et in Jerusalem potestas mea. » Ad hoc pertinet, quia quondam potestatem in illorum cordibus tenet, qui visionem intimae pacis toto affectu diligunt. Sequitur:
118.0767B| « Et radicavi in populo honorificato, et in partes Dei mei haereditas illius. » Populum honorificatum, populum dicit sanctum. Quia, ut ait Apostolus: « Gloria, honor et pax in omnem animam hominis operantis bonum (Rom. II). » In tali ergo populo radicasse dicitur, qui non flatu tentationis flevit favilla rapiuntur, sed firmiter in amore Dei radicati perseverant, juxta admonitionem Apostoli, dicentis: « In charitate radicati et fundati, ut possitis comprehendere cum omnibus sanctis, quae sit longitudo, latitudo et sublimitas et profundum (Ephes. III). » Hujus igitur populi partes Dei haereditas est, qui ejus amori nil anteponunt, et in ejus comparatione nihil charum aestimant, de quibus in lege dicitur: « Tribui autem Levi non dabis haereditatem, ego enim pars 118.0767C| et haereditas illius (Num. XVIII). » Et de quibus ait Psalmista: « Beata gens cujus est Dominus Deus ejus (Psal. CXLIII), » etc. Et ipse clamans dixit ad illum: « Dominus, pars haereditatis meae et calicis mei, tu es (Psal. XV), » etc. Qui ergo tales sunt, ad perseverantiam tendere debent, unde et subditur: « Et in plenitudine sanctorum detentio mea. » Plenitudo sanctorum, perfectio est operum. Plenitudinem habent, qui in bonis operibus consummantur, quam plenitudinem concedere nobis dignetur, qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.
HOMILIA VI. IN DIE SANCTO ASSUMPTIONIS DEIPARAE VIRGINIS MARIAE. 118.0767D| (LUC. X.) « In illo tempore. Intravit Jesus in quoddam castellum, et mulier quaedam Martha nomine excepit illum. » Et reliqua. Conditor et redemptor humanae naturae Dominus Jesus Christus, non solum ad se venientibus verbum vitae annuntiabat, sed etiam circuiens civitates et castella, ut Evangelium refert, coeleste regnum omnibus evangelizabat. Cumque juxta hanc consuetudinem per diversa discurreret loca, « intravit in quoddam castellum, » ut praesens Evangelii lectio narrat, « et mulier quaedam Martha nomine, excepit illum in domum suam. » Excepit autem illum quasi hospitem, quasi peregrinum, quasi illum qui non haberet ubi caput reclinaret. Et adhuc excepit illum quasi virum magnum et prophetam eadem 118.0768A| devotione, qua vidua Sareptana quondam Eliam prophetam susceperat. Suscepit illum, suscipienda ab illo; seminans et sua carnalia, ut meteret illius spiritalia. Hujus autem soror erat Maria nomine; quia Martha et Maria sorores erant, non solum spiritu, sed etiam carne germanae, quarum fratrem Lazarum Dominus a mortuis resuscitaverat. Haec ergo Maria sedens secus pedes Domini verbum de ore illius intenta auribus audiebat. Audierat enim prophetam dicentem: « Vacate et videte quoniam ipse est Deus (Psal. XLV). » Et illud quod per Moysen dicitur: « Et qui appropinquant pedibus ejus, accipiunt de doctrina ejus (Deut. XXXIII). » Sed quia omnis qui hospitem et peregrinum suscipit, juxta possibilitatem suam temporale subsidium ministrare debet, 118.0768B| Martha circa frequens ministerium in tantum sollicita erat, ut non solum contra sororem, sed etiam contra ipsum Dominum querelam assumeret, dicens:
« Domine, non est tibi curae quod soror mea reliquit me ministrare solam; dic ergo illi ut me adjuvet. » Ille vero qui non est personarum acceptor, sed subtiliter singulorum merita dijudicat, et virtutes discernit, ut ostenderet meliorem esse cibum spiritalem quam carnalem, ita unius opus laudat, ut alterius non vituperet.
« Ait vero: Martha, Martha, sollicita es et turbaris erga plurima. Porro unum est necessarium. » Ubi non opus Marthae reprehenditur, sed Mariae laudatur, cum dicitur: « Maria optimam partem elegit, 118.0768C| quae non auferetur ab ea. » Quod autem ait: « Martha, Martha, » repetitio istius nominis admonitio est piae intentionis. Haec ad litteram breviter dicta sunt. Spiritaliter autem castellum quod Dominus ingressus est, mundum significat. Quasi enim castellum intravit, quando mundo visibilis apparuit, quando « exinanivit semetipsum, formam servi accipiens in similitudine hominum factus, et habitu inventus ut homo (Philip. II). » Duae autem devotae sorores quae Dominum susceperunt in domum suam, duas Ecclesiae vitas significant, activam scilicet et contemplativam. Quarum proprietatem in suis actibus demonstrant. Cum una circa frequens ministerium satagebat, activae vitae labor exprimitur: ad quam pertinet reficere esurientem, potare sitientem, 118.0768D| vestire nudum, suscipere hospitem, visitare infirmum, sepelire mortuum; his etiam quae in regimine sunt subjectorum necessaria, laboriosa sollicitudine praevidere. Per Mariam vero quae sedens secus pedes Domini verbum illius audiebat, comtemplativae vitae dulcedo designatur. Cujus sapor quanto magis degustatur, eo amplius a rebus visibilibus, et curarum tumultibus atque negotiis animus separatur. Spretis enim omnibus curis, calcatis omnibus vitiis, sola mens cum solo Deo esse desiderat. Libet ei audire praecepta coelestia, lectioni et orationi frequenter incumbere, et quantum mortalis fragilitas permittit, coetibus angelorum interesse; et quia ab illorum consortio aliquantulum separatur, cum spiritali 118.0769A| gaudio amarissime deflet. Hanc gratiam inaestimabilem, hanc felicitatem incomprehensibilem Dominus significare voluit, cum dixit: « Porro unum est necessarium, Maria, » etc. Tantum autem ejus suavitas est necessaria, ut etiam ea quae hic bona esse videntur, ad illius comparationem superflua judicentur. Ibi est enim quod « nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit quae praeparavit Deus diligentibus se (I Cor. II). » Quam suavitatem optabat ille habere, qui dicebat: « Unam petii a Domino (Psal. XXVI), » etc. Et activa quidem vita in via est, contemplativa in patria. Activa in necessitate, contemplativa in dilectione. Activa in labore, contemplativa in requie. Activa namque in praesenti vita incipit, et cum praesenti finitur, mercede restante. 118.0769B| Quis enim in illa patria esurientem reficiet, ubi esurit nemo? Quis nudum vestiet, ubi vestis est immortalis? Quis infirmum visitabit, ubi qui infirmetur est nullus? Quis mortuum sepeliet, ubi perpetua vita est? Contemplativa vero vita in praesenti incipit, sed in futuro perficietur. Unde bene de Maria dicitur:
« Optimam partem elegit Maria, quae non auferetur ab ea. » Quia quod hic animus parumper degustare incipit, illic pleniter percipiet, ubi videbitur Deus deorum in Sion, Apostolo teste qui ait (I Cor. XIII): « Quod nunc vidimus per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem. » Et iterum: « Nunc cognosco ex parte, » etc. Hoc ergo inter activam et contemplativam vitam distat, quia activa 118.0769C| communis est et multorum. Contemplativa vero speculatio quanto sublimior tanto est rarior. Raro enim inveniuntur, qui in veritate dicere possint: « Nostra autem conversatio in coelis est (Philip. III). » Et illud: « Sive mente excidimus Deo, sive sobrii sumus, vobis (II Cor. V). » Ordo autem harum virtutum exposcit, ut per activum laborem studeat quisque pervenire ad contemplativam dulcedinem. Plerisque enim, postquam in activae vitae labore bene desudaverint, contemplativae vitae suavitas in mercede datur. Unde in lege figuraliter praecipitur: « Si emeris servum Hebraeum, sex annis serviet tibi, et in septimo egredietur liber gratis (Exod. XXI). » Hebraeus quippe transiens interpretatur. Et servus Hebraeus spiritaliter emitur, quando mens de 118.0769D| terrena conversatione ad coeleste desiderium transit. Senarius enim numerus ad activae vitae laborem pertinet, quia sex sunt dies in quibus operari licet, septenarius autem propter sabbati requiem, dulcedinem contemplativae vitae exprimit. Servus Hebraeus emptus sex annis servire praecipitur, et in septimo liber gratis egredi jubetur, quia sunt nonnulli qui post diuturnum activae vitae laborem ad requiem contemplationis transeunt. Quod quia non propria virtute, sed divino fit munere, recte dicitur, egredietur liber gratis. Quod proprie illorum est, qui post longa exercitia monasticae vitae, post diuturnam monasterialem probationem, secreta sibi loca eligunt, in quibus illud Apostolicum implere possint: « Sine intermissione 118.0770A| orate, in omnibus gratias agite (I Thess. III). » Liber egreditur gratis, quia hi, postquam omnia fecerint, dicunt se inutiles servos ejus. Procul dubio sicut ipsa activa fuit ex munere, ita erit ex gratia etiam contemplativa. Cum quali veste intraverit, cum tali respondeat, quia omnino necesse est ut unusquisque nostrum in hoc quod incipit perseveret, atque usque ad finem operis in ea qua inchoavit intentione perduret. Ille quippe bene ad contemplativam vitam transiit, qui in hac vita intentionis suae vestem non mutaverit. Sunt autem nonnulli, qui divino ferventes amore, in ipso exordio conversionis ad contemplativae vitae suavitatem incipiunt convolare, sed divina dispensatione prius in activa vita liberari permittuntur. In tanto securius, imo et felicius, 118.0770B| ad contemplativam vitam perveniunt, quanto perfectius in activa fuerunt vita comprobati. Quales significaverunt duae uxores sancti Jacob patriarchae, Liam scilicet et Rachel. Quarum una Lia lippis erat oculis, sed fecunda prole. Rachel autem pulchra facie, sed infecunda erat. Per Liam ergo quae lippis erat oculis, sed fecunda prole, activa vita designatur. Quae cum mundo cordis oculo Deum contemplari non possit, tamen per praedicationis bonae exemplum, spiritales filios Deo generat. Unde bene Lia laboriosa interpretatur, quia activa vita in multis laboribus et sollicitudinibus est occupata. Per Rachel vero quae pulchra erat facie, sed infecunda, contemplativae vitae dulcedo exprimitur. Quia mens, dum ad videndum Deum se undique colligit, minus per praedicationem 118.0770C| filios parit. Unde bene Rachel, ovis vel visus principium interpretatur, quia mens contemplationi dedita, illum videre desiderat qui ait: « Ego principium, qui et loquor vobis (Joan. VIII). » Jacob igitur Rachel concupivit, sed Liam nocte nesciens accepit: quia sunt nonnulli, ut supra diximus, qui ad contemplativam pervenire desiderant, sed prius divino judicio in nocte praesentis vitae, pro multorum utilitate laborare permittuntur. Postquam autem Liam accepit, ad amplexus Rachel pervenit: quia qui bene in activa vita laboraverint, divino munere quandoque ad contemplativam vitam pervenient. In utraque firmi, et in utraque inveniuntur perfecti. Qualis erat Paulus apostolus, qui cum haberet sollicitudinem omnium Ecclesiarum, quod pertinet ad 118.0770D| activam vitam, raptus est usque ad tertium coelum, quod pertinet ad contemplativam. Has autem duas vitas significaverunt duae devotae sorores, quae Dominum susceperunt in domum suam, Martha scilicet et Maria. Utrasque enim sanctas, utrasque bonas et justas esse credimus. Sed qualis sit melior, ipse declarare dignatus est, qui teste non eget, dicens: « Maria optimam partem sibi elegit, quae non auferetur ab ea, » etc.
HOMILIA VII. IN FESTO SANCTI MICHAELIS ARCHANGELI. (MATTH. XVIII.) « In illo tempore, accesserunt discipuli ad Jesum, dicentes: Quis putas major est 118.0771A| « in regno coelorum? » Et reliqua. Quoties legimus discipulos Domini de ordine prioratus inter se contendisse vel interrogasse, non livori et invidiae deputare debemus, sed humanae fragilitati ac infirmitati, quippe qui rudes erant ac novelli, quia enim audierant eum suam resurrectionem praedicantem, et nondum Spiritus sancti gratia illuminati, coeleste regnum perfecte amare didicerant, (quia, ut ait evangelista Joannes (Joan. VII), « nondum erat Spiritus datus, quia Jesus nondum fuerat glorificatus » ) putabant quod ipse resurgens a mortuis, corporaliter regnum teneret, et ipsi honoribus sublimarentur. Unde passionis illius tempore facta est contentio inter eos, quis eorum major esset in regno coelorum. Hac suspicione seducta fuerat mater filiorum Zebedaei, 118.0771B| quando accessit ad Dominum, dicens: « Domine, dic ut sedeant hi duo filii mei, unus ad dexteram tuam, et alius ad sinistram tuam in regno tuo (Matth. XX). » Hinc Cleophas et alius discipulus, quibus cum Dominus post resurrectionem in specie peregrini apparuisset, dicebant: « Nos autem sperabamus quod ipse esset redempturus Israel (Luc. XXIV). » Et quidam discipulorum interrogantes eum, dicebant: « Domine, si in tempore hoc restitues regnum Israel? » (Act. I.) Occasio autem interrogandi Dominum, quis illorum major esset in regno coelorum, fortassis ex superioribus acciderat. Nam, ut supra evangelista retulit, accesserunt ad Petrum qui didrachma accipiebant, et dixerunt ei: « Magister vester non solvit didrachma? Ait, Etiam. Et 118.0771C| cum intrasset domum, praevenit eum Jesus, dicens: Quid tibi videtur Simon? Reges terrae a quibus suscipiunt tributum vel censum? a filiis suis, an ab alienis? Et ille dixit: Ab alienis. Dixit illi Jesus: Ergo liberi sunt filii. Ne autem scandalizemus eos, vade ad mare et mitte hamum, et eum piscem qui primus ascenderit, tolle: et aperto ejus ore, invenies staterem; illum sumens, da eis pro me et te (Matth. XVII). » Quia ergo alii discipuli viderant Petrum in redditione census Domino coaequari, computantes eum illis omnibus esse praelatum, in illa hora accesserunt ad Jesum, dicentes: « Quis, putas, major est in regno coelorum? » Sed magister humilitatis, qui ait in Evangelio: « Discite a me quia mitis sum et humilis corde, et invenietis requiem animabus 118.0771D| vestris (Matth. XI), » ut ostenderet regnum coelorum non per superbiam, sed per humilitatem esse quaerendum, illumque fore majorem in eo, qui propter Deum se humiliat:
« Advocans parvulum, statuit eum in medio eorum et dixit: Amen dico vobis, nisi conversi fueritis et efficiamini sicut parvuli, non intrabitis in regnum coelorum. » Quod duobus modis potest intelligi. possumus enim hic parvulum Dominum Jesum Christum accipere, qui cum sit magnus et laudabilis nimis, et magnitudinis ejus non est finis (Psal. XLVII), ut nos excelsos faceret, parvulus natus est nobis, et filius datus est nobis. Et est sensus: Nisi meo exemplo vos humiliaveritis, qui non veni ministrari, 118.0772A| sed ministrare, et factus sum in medio vestrum sicut qui ministrat, sed non qui vel quasi recumbens, regnum coelorum quod humilibus est praeparatum, intrare non potestis. Si autem simpliciter quemlibet parvulum intelligamus, facile patet, quia non solum ad humilitatem, sed etiam ad simplicitatem servandam hoc exemplo nos hortatur. Ac si diceret: Sicut parvulus iste cujus vobis exemplum proposui, videns mulierem pulchram non concupiscit, non alienas divitias appetit, laesus non relaedit, non aliud cogitat, aliud loquitur, et iratus non perpetuas tenet discordias, ita et vos nisi talem habueritis innocentiam in mente, qualem iste habet in corpore, regnum coelorum, quod humilibus et simplicibus est praeparatum, intrare nequaquam potestis. Cujus viam nemo 118.0772B| superbus graditur, nemo tumidus incedit, quia « ardua via est et angusta, quae ducit ad vitam, et pauci sunt qui inveniunt eam (Matth. VII). » Cum ergo ait, « Nisi conversi fueritis et efficiamini sicut parvuli, non intrabitis in regnum coelorum: »
« Quicunque ergo humiliaverit se sicut parvulus iste, hic est major in regno coelorum. Et qui susceperit unum parvulum talem in nomine meo, me suscipit. Qui autem scandalizaverit unum ex pusillis istis, » etc. Tale est ac si dixisset: jam si vos delectat locus sublimis, prius exerceat humiliationem vitae innocentis, non quod apostolos corpore vellet esse parvulos, sed ut innocentiam parvulorum in mente possiderent. Hujuscemodi parvulos, Dominus suos volebat esse discipulos, quibus dicebat: 118.0772C| « Sinite parvulos venire ad me, talium est enim regnum coelorum (Marc. X). » Et Paulus apostolus talium innocentiam parvulorum suos volebat habere discipulos, quibus per Epistolam praecipiebat: « Nolite pueri effici sensibus, sed malitia parvuli estote, sensibus autem perfecti sitis (I Cor. XIV). » Talem se noverat rex propheticus, qui in regali solio sublimis, sed mente humilis dicebat (Psal. CXIV): « Custodiens. parvulos Dominus, humiliatus sum et liberavit me. » Et iterum: « Ludam et vilior fiam plusquam factus sum, et ero humilis in oculis meis (II Reg. VI). » Parvulus est enim, qui sibi displicet ut Deo placeat, tantoque ante Deum erit pulchrior,, quanto apud semetipsum erit humilior. Unde et subditur: « Quicunque ergo humiliaverit se sicut parvulus iste, hic 118.0772D| major erit in regno coelorum. » Habeamus ergo virtutem humilitatis, si volumus habere in regno coelorum locum celsitudinis, quoniam sicut Salvator ait in Evangelio: « Omnis qui se humiliat, exaltabitur: et qui se exaltat, humiliabitur (Luc. XIV). » Unde et nos alibi Scriptura admonet, dicens: « Quanto magnus es, humilia te in omnibus, et coram Deo invenies gratiam (Eccli. III). » Et iterum: « Humiliamini sub potenti manu Dei, ut vos exaltet in tempore visitationis (I Petr. V). » Et ne putares illum esse contemnendum, qui propter Deum hic se humiliat, congruam sententiam adjunxit, dicens: « Et qui susceperit unum parvulum talem in nomine meo, me suscipit. » Hoc est quod Dominus in futurum se praemisit 118.0773A| dicturum: « Quandiu fecistis uni ex minimis meis, mihi fecistis. » Et signanter ait: « Qui susceperit unum parvulum talem in nomine meo, me suscipit (Matth. XVIII). » Quamvis enim non sit eligendum cui juxta Scripturae vocem benefacere debeamus, illis tamen qui propter Deum parvi et humiles esse eligunt, in cujus vitae moribus Christum esse cognoscimus, specialem benevolentiam impendere debemus. Unde cum pius pater filium instrueret, ait (Tob. IV): « Panem tuum et vinum tuum super sepulturam justi constitue, et ne communicaveris ex eo cum peccatoribus. » Et iterum: « Desudet eleemosyna in manu tua, donec invenias justum cui tradas eam. » Hinc et Apostolus ait: « Dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes, maxime autem 118.0773B| ad domesticos fidei (Gal. VI). » Qui enim bona temporalia illis impendit, in quorum vita et moribus Christum habitare cognoscit, profecto illi tribuit, pro cujus amore impendit. Unde bene dicitur, « in nomine meo. » Multi enim bona temporalia non in nomine Christi, sed ut laudem hominum captare possint tribuunt, de quibus scriptum est: « Quaesierunt gloriam hominum magis quam Dei (Joan. XII): » Et Dominus alibi: « Omnia opera sua faciunt ut videantur ab hominibus (Matth. XXIII). » Et iterum: « Amen dico vobis, receperunt mercedem suam (Matth. VI). » Et ne ad suscipiendos hospites vel peregrinos pigri remaneremus, seipsum in his suscipi promisit cum ait: « Qui susceperit unum parvulum talem in nomine meo, me suscipit. » Unde et ipse alibi dicit: 118.0773C| « Qui suscipit prophetam in nomine prophetae, mercedem prophetae accipiet, et qui suscipit justum in nomine justi, mercedem justi accipiet (Matth. X). » Et iterum: « Qui vos recipit, me recipit; et qui vos spernit, me spernit (Luc. X). » Sicut autem suscipientibus merces promittitur, ita duris et avaris poena indicitur, cum subinfertur:
« Qui autem scandalizaverit unum de pusillis istis qui in me credunt, expedit ei ut suspendatur mola asinaria in collo ejus, et demergatur in profundum maris. » Ubi considerandum est, quam grave peccatum sit scandalizare fratrem, quando etiam scandalizantibus talis vindicta comminatur. Quod autem ait: « Expedit ei ut suspendatur mola asinaria in collo ejus, et in profundo maris demergatur, » juxta 118.0773D| morem provinciae loquitur, ubi apud veteres Judaeos capitalia crimina hoc supplicio puniebantur. Non ergo arbitretur leve peccatum esse scandalum fratris, cum scandalizantibus talis poena praedicitur, quoniam sicut alibi in Evangelio ait: « Qui dixerit fratri suo, fatue, reus erit gehennae ignis (Matth. VI). » Quod se cavere omnino Apostolus ostendit, cum ait: « Melius enim mihi est non manducare carnem, neque bibere vinum, neque aliquid in quo fratrem scandalizem (Rom. XIV). » A quo peccato etiam discipulos suos compescit, dicens: « Quare tu scandalizas fratrem tuum, aut quare spernis illum? » (Ibid.) Igitur in quantum possumus, juxta Apostoli admonitionem, scandalum fratrum vitare debemus; si autem pro 118.0774A| veritate scandalum oriatur, magis veritas eligenda est quam scandalum vitandum. Vel certe per molam asinariam quae pondus habet, sed nullum iter explicat, volubilis amor saeculi exprimitur. Cum ergo ait: « Expedit ei ut suspendatur mola asinaria in collo ejus, et demergatur in profundum maris, » carnales quoque et mundi amatores a regimine ecclesiastico prohibet, quoniam melius est, quod mundi amator in saeculo vivens carnaliter, se solum perdat, quam in regimine ecclesiastico constitutus se et alios perverse vivendo ad interitum trahat: quia cujus vita despicitur, restat ut ejus praedicatio contemnatur, quoniam dum infirmi discipuli patroni sequuntur exemplum, et ipsi pereunt, et illorum perditio in ejus caput redundat, qui auctor est criminis. Sive 118.0774B| certe per molam asinariam doctores intelliguntur, quia sicut mola granum tritici frangitur, ut medulla ejus: ad sustentationem vel refectionem humanae naturae ostendatur, ita quoque et doctores occultas sententias Scripturae sacrae aperientes, interiorem sensum eorum manifestant vel vitam sive refectionem animarum sanctarum.
« Vae mundo ab scandalis. » Mundus cui vae dicitur, non ille est quem venit Filius hominis quaerere et salvare, sed ille qui in maligno positus est, id est mundi amotores, de quo Dominus alibi ait: « Pater juste, mundus te non cognovit (Joan. XVII). » Qui enim mente et desiderio saeculum incolunt, recte mundus appellantur, de quibus Joannes ait: « Mundus transibit et concupiscentia ejus (I Joan. II). » 118.0774C| Mundi enim amatores dum propter cupiditates saeculi alios non metuunt scandalizare, tamen ipsi scandalum sustinent, aliquando autem corpore, semper autem mente. Et ideo vae illis, quia « ducunt in bonis dies suos, et in puncto ad inferna descendunt (Job XXI). » Quibus per Jacobum dicitur: « Qui voluerit esse amicus hujus saeculi, inimicus Dei constituitur (Jac. IV), » ad quos pertinet quod adhuc subjungitur: « Necesse est enim ut veniant scandala; verumtamen vae homini per quem scandalum venit. » Quod autem ait, « necesse est, » tale est ac si diceret: Non potest esse ut scandala non veniant. « Oportet enim et haereses esse, » sicut ait Apostolus, « ut qui probati sunt, manifesti fiant (I Cor. XI). » Et alia Scriptura: « Vasa figuli probat fornax, et 118.0774D| homines justos tentatio tribulationis (Eccli. XXVII). » Pacis autem tempore non facile discerni potest, quis bonus malusve sit. Sed cum scandalizatorum flaverit ventus, faciles et tenues projiciet quasi paleas ante faciem venti, grana vero congregabit in horrea Christi. Vae ergo homini illi qui talem se exhibet, ut malum quod venturum est per ejus ministerium impleatur, de quibus Dominus ait: « Mittet Filius hominis angelos suos, et colligent de regno ejus omnia scandala, et tradent ea in caminum ignis ardentis (Matth. XIII). » Quod facilius intelligimus, si unum ad medium deducamus, Judam scilicet Domini proditorem, de quo ipse tempore passionis suae ait: « Filius hominis vadit sicut scriptum est de illo, 118.0775A| vae homini illi per quem tradetur (Matth. XXVI). » Necesse enim erat, ut Filius Dei pro nobis passionem sustineret, sed vae Judae, qui nostrum bonum, suum fecit malum. Et ne aliquis sub occasione proximorum vel amicorum a via Dei sibi recedendum putaret, omnem magister veritatis errorem tollit cum subjungitur: « Si autem manus tua, vel pes tuus scandalizat te, abscinde eum et projice abs te. Bonum est tibi ad vitam ingredi debilem vel claudum, quam duas manus vel duos pedes habentem mitti in gehennam ignis. Et si oculus tuus scandalizat te, erue illum et projice abs te. Bonum est tibi cum uno oculo intrare ad vitam, quam duos oculos habentem, mitti in gehennam ignis. » Juxta litteram quantum abhorreat hoc, facile patet. Sed 118.0775B| cum a littera excludimur, spiritualis sensus est requirendus. Per hoc quod manus, pes, oculus, nostris necessitatibus necessariora sunt, propinquorum et charissimorum affectus in hoc loco designatur. Ac si diceret Dominus: Si quis tibi fuerit pretiosus ut oculus, propinquus ut pes, necessarius ut manus, et a via Dei te recedere persuaserit, hujus amorem abscinde et abs te projice. Melius est te solum intrare ad vitam, quam cum multa turba propinquorum mitti in ignem aeternum. « Quid proficit homini si totum lucretur mundum, animae autem suae detrimentum patiatur? » (Matth. XVI.) Verbi gratia: Blanditur uxor, minatur pater, persuadet mater, lacrymatur frater et soror, ut autem in via Domini sta firmus, ne illos inutiliter amando a Dei amore recedas, 118.0775C| sed juxta illud quod alibi ait: « Sine mortuos, mortuos suos sepelire, tu autem sequere me (Matth. VIII). » Neque hoc diximus, quod parentibus et amicis ingrati et inobedientes esse debeamus, sed quando a via Dei removere voluerint, tunc eorum amorem abscindamus a nobis. Caeterum cum eos Deum amare cognoverimus, dupliciter a nobis honorandi sunt. Primum, quia justi sunt: deinde, quia propinqui, Domino dicente in lege: « Honora patrem tuum et matrem, ut bene sit tibi, et longo vivas tempore (Exod. XX). » Hinc Apostolus ait: « Si quis suorum curam non habet, et maxime fidelium, fidem negavit, et est infideli deterior (I Tim. V). » Quantam autem sollicitudinem et curam Dominus de his habeat, qui totam spem in eo ponunt, manifestat cum 118.0775D| subjungit: « Videte ne contemnatis unum ex his pusillis. » Qui enim pusilli et humiles in praesenti vita propter Deum sunt, nequaquam contemnendi sunt. Pusilli namque sunt, ut diximus, qui coram oculis suis humiles sunt et despecti, de quibus Salvator ait in Evangelio: « Nolite timere, pusillus grex, quia complacuit Patri vestro dare vobis regnum (Luc. XII). » Quisquis ergo tales scandalizare non metuit, offendit Deum qui habitat in illis, sicut ipse per prophetam dicit: « Qui tangit vos, quasi qui tangit pupillam oculi mei (Zach. II). » Et iterum: « Nolite tangere christos meos, et in prophetis meis nolite malignari (Psal. CIV). » De quibus valde 118.0776A| dulce est quod adhuc subinfertur, quare non sint contemnendi:
« Dico enim vobis, quia angeli eorum in coelis semper vident faciem Patris mei qui in coelis est. » In hoc loco discimus, quia unusquisque fidelium, angelum ob sui custodiam deputatum habet, qui et eum a tentationibus defendit, et in virtutibus juvat, sicut Apostolus in epistola ad Hebraeos ait: « Angeli sunt administratorii spiritus, in ministerium missi propter eos, qui haereditatem capient salutis (Hebr. I). » Et Psalmista de justo quolibet: « Angelis suis mandavit de te, ut custodiant te in omnibus viis tuis, et in manibus tollent te, ne forte offendas ad lapidem pedem tuum (Psal. XC). » Hinc de Petre in Actibus apostolorum legimus, quia cum ab angelo 118.0776B| de carcere eductus januam pulsare coepisset, fideles qui convenerant, dicebant: « Non est Petrus, sed angelus ejus (Act. XII). » Angeli ergo parvulorum semper vident faciem Patris, quia si propter nos foras exeunt, ut ab ejus visione nunquam recedant, sicut ipse angelus Raphael ad Tobiam ait: « Ego sum unus de septem spiritibus, qui assistimus ante Deum (Tob. XII). » Et Daniel: « Millia millium ministrabant ei, et decies millies centena millia assistebant ei (Dan. VII). » Angeli enim qui custodes sunt vitae nostrae, orationes et opera nostra Deo nuntiare creduntur, sicut angelus ait Tobiae: « Cum orares, ego obtuli orationes tuas ante Deum (Tob. XII). » Et Daniel: « Ex die qua posuisti cor tuum ad intelligendum, ut te affligeres in conspectu Dei, exaudita 118.0776C| sunt verba tua, et ego veni propter sermones tuos (Dan. X). » Tu autem Domine, etc.
HOMILIA VIII. DE MARTYRIBUS. (LUC. VI.) « In illo tempore: Descendens Jesus de monte, stetit in loco campestri, et turba discipulorum ejus, et multitudo copiosa plebis ab omni Judaea et Jerusalem. » Et reliqua. Non solum per mysterium incarnationis de coelo in terram descendens Dominus Jesus Christus, humanae infirmitati condescendere dignatus est, sed etiam in sanctis suis sermonibus ad humanam ignorantiam instruendam ita doctrinam suam temperavit, ut non solum perfecti, sed etiam minus perfecti cibum vitae invenire possent. Denique ut supra evangelista retulit, cum 118.0776D| ascendissent in montem, secuti sunt eum ejus discipuli (Matth. V), ubi cum perfectiora mandata quasi capere valentibus dedisset, nolens propter eos simpliciores turbas relinquere, iterum descendens de monte, stetit in loco campestri. In quo suo facto ostendit, in praedicatione juxta capacitatem auditorum temperandum esse sermonem doctorum. Mons enim in hoc loco perfectiorem significat doctrinam, loca vero campestria, humiliorem praedicationem, atque communiorem. Qui enim tales sunt, ut cum apostolis audire possint: « Vobis datum est nosse mysterium regni Dei (Marc. IV), » sublimius instruendi sunt. Qui vero propter mentis infirmitatem, ad altiorem non possunt ascendere doctrinam, minimis 118.0777A| praeceptis sunt erudiendi, ut qui idonei nequaquam existunt ad facienda bona, saltem non sint proclives ad perpetranda mala. Quod alibi Dominus suo exemplo ostendit, cum cuidam quaerenti (Matth. XV), « Magister, quid faciendo vitam aeternam possidebo, » quasi in convallibus moranti respondit: « Mandata nosti? Non occides, non moechaberis, non falsum testimonium dices, non concupisces rem proximi tui, honora patrem et matrem. » Sed illo respondente, « Haec omnia custodivi a juventute mea, » ostendit ei montem perfectioris doctrinae, dicens: « Adhuc unum tibi deest. Si vis perfectus esse, vade et vende omnia quae habes, et da pauperibus, et habebis thesaurum in coelo, et veni, sequere me. » Sed quia hunc montem difficile qui saeculi divitiis onerati 118.0777B| sunt, ascendere possunt, subjunctum est illico: « ille autem abiit tristis, quia multas habebat possessiones. » Hujus quoque exemplum Paulus apostolus secutus est, quando cum discipulis montem ascenderat, quibus dicebat: « Sapientiam loquimur inter perfectos (I Cor. II). » Quasi cum quibusdam in convallibus morabatur, quando dicebat; « Ego, fratres, non potui vobis loqui quasi spiritalibus, sed quasi carnalibus; tanquam parvulis in Christo lac vobis potum dedi, non escam (I Cor. III). » Non enim omnes omnia capiunt, neque enim omnes aequaliter instruuntur. Aliter quippe admonendi sunt superbi, aliter humiles, aliter casti, aliter adulteri, aliter ebriosi, aliter sobrii, aliter viri, aliter feminae, aliter conjugati, aliter virgines, aliter pii, aliter impii, aliter contemptores 118.0777C| mundi, aliter amatores, aliter pacifici, aliter discordes, aliter sua dantes, aliter aliena rapientes, ut et isti audiant de promissione aeternae vitae quod ament, et illi de supplicio aeterno quod timeant. Saepe etenim quod uni morbo prodest, alteri nocet: et venenum cum sit mors hominis, vita est serpentis: et levis sibilus equos mitigat, catulos instigat. Juxta hoc ergo exemplum doctores suam praedicationem debent temperare, ut et perfecti inveniant quod semper discant: infirmi talia audiant, in quibus non refugiant. Quod suo nobis exemplo beatus patriarcha Jacob ostendit (Gen. XXX), qui cum oves avunculi sui Laban pasceret, et varia quaeque pro mercede recepturus esset, tulit virgas populeas et amygdalinas, quas ex parte decorticavit, 118.0777D| et ex parte cum corticibus reliquit, posuitque eas in canalibus tempore quo ducebantur ad aquandum oves, ut in earum aspectu conciperent varios fetus. Jacob enim pastor ovium, pastores significat animarum. Quorum primo dictum est: « Si diligis me, pasce oves meas (Joan. XXI). » Aqua autem Scripturam sanctam significat, juxta illud Salomonis: « Aqua profunda verba ex ore viri, et torrens redundans fons sapientiae (Prov. XVIII). » Virgae autem variae, sententiae sunt Scripturarum. Ducuntur ad aquandum oves, cum ad audiendum verbum Dei conveniunt fideles. Cumque ex eloquiis divinis diversae sententiae ad medium proferuntur, quasi virgae in canalibus ponuntur. Quae ex parte decorticandae 118.0778A| sunt, et ex parte cum corticibus relinquendae. Quia, ut diximus, perfectiores allegorico sensu instruendi, simplices vero et minus intelligentes juxta veritatem historiae sunt pascendi. Unde et Dominus cum discipulos in monte docuit, et turbas in convallibus curare voluit, ostendit ut illi qui ex doctrina verborum credere non poterant, saltem ex virtutibus miraculorum crederent. Quod, ut diximus, suo Dominus exemplo declaravit, quando, « descendens de monte, stetit in loco campestri, et turba discipulorum ejus, et multitudo copiosa plebis ab omni Judaea et Jerusalem, et maritima, et Tyri, et Sidonis, qui venerant ut audirent eum. » Maritima enim hic Magni maris loca intelligere debemus, maxime cum de Tyro et Sidone, quae in corde maris sitae sunt, affuisse memorantur. 118.0778B| In quo loco cognoscimus, quia virtutes ejus non solum ad Judaeorum regnum, sed etiam ad vicinas et exteras regiones pervenerant, quando omnes concurrebant, non solum ut audirent verbum Dei, sed ut sanarentur a languoribus suis; unde et subditur:
« Et omnis turba quaerebat eum tangere, quia virtus de illo exibat, et sanabat omnes. » Multi enim eum tangere cupiebant, a quo omnis virtus procedit, et qui est Dei virtus et Dei sapientia, in quo habitat omnis plenitudo Divinitatis corporaliter. Et ideo, quia de illo omnis virtus exibat, omnes volebant eum tangere. Nam et supra tangendo leprosum curaverat, et nunc omnis turba quaerebat eum tangere, ut intelligamus quia tactus sanitas est. Quod experta est illa mulier, quae sanguinis fluxum patiebatur 118.0778C| duodecim annis, et cum tetigisset fimbriam vestimenti ejus statim, sanata est ab infirmitate sua. Ad cujus tactum virtus de illo exibat in tantum ut quasi nescius Dominus quaereret, « Quis me tetigit? » Et discipuli ejus ad eum: « Rabbi, turbae te comprimunt et affligunt, et dicis, Quis me tetigit? » Et ille: « Tetigit me aliquis, nam ego novi virtutem de me exisse (Luc. VIII). » Spiritualiter vero Christum tangit, qui eum verum Deum credit, et recta fide confitetur. At vero pagani, Judaei et haeretici Christum minime tangunt, quia eum verum Deum credere contemnunt, et fide recta hunc confiteri nolunt. Unde et Mariae quae Dominum surrexisse non credebat, sed eum mortuum inter mortuos quaerebat, volenti illum tangere, dictum est: « Noli me 118.0778D| tangere, nondum enim ascendi ad Patrem meum (Joan. XX). » Ac si diceretur: Quia manu fidei me tangere noluisti, manu corporis me tangere noli. Curatio vero daemonum non solum per ejus praesentiam fiebat, sed etiam invocatione ipsius nominis in sui absentia, sicut discipuli quoque Domino gaudentes dicunt: « Domine, in tuo nomine etiam daemonia nobis subjiciuntur (Luc. X). » Sequitur:
« Et ipse elevatis oculis in discipulos dicebat: Beati pauperes, quia vestrum est regnum Dei. » Etsi generaliter Dominus loquebatur, specialiter in discipulos oculos levavit, quos majori gratia digniores fecit. Elevatio quippe oculorum Jesu Christi, amplioris misericordiae munera significat. Et in 118.0779A| discipulos oculos levavit, quos specialius virtutibus ditavit, juxta quod alibi legimus: Quia cum dixisset ei quidam: « Ecce mater tua et fratres tui foris stant quaerentes loqui tecum, » ipse elevatis oculis in discipulos suos, dicebat: « Ecce mater mea et fratres mei (Matth. XIII). » Quid autem elevatis oculis dicat, audiamus: « Beati pauperes, quia vestrum est regnum Dei. » Et quae virtus talem inter reliquas beatitudines tenere debet principatum, nisi spontanea paupertas? Ex ipsa enim caeterae virtutes exordium quoddam et originem sumunt. Sicut denique ex una radice arboris multi rami et folia prodeunt, sic ex spontanea paupertate multae virtutes generantur. Qui enim spontaneam amat paupertatem, erit misericors per largitatem, et non tenax per avaritiam. 118.0779B| Erit consequenter et mitis, quia divitias non quaerit per jactantiam, qui paupertatem diligit cum humilitate. Erit et pacificus, quia non erit occasio rixandi, ubi non est voluntas acquirendi. Habebit etiam et cordis munditiam, quia sicut illi qui divitias diligunt, turbulenti sunt animo, ita qui spontaneam paupertatem amant, solliciti sunt quae Dei sunt, quomodo placeant Deo. Sed illud diligenter considerandum, quia illa paupertas laudabilis est, quae aut habere non cupit, aut si forte habet, propter Deum distribuenda relinquit. Unde Matthaeus evangelista, ut hanc paupertatem ad beatitudinem pertinere ostenderet, cum additamento ait: « Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. V). » Alii enim sunt pauperes spiritu et 118.0779C| rebus, alii nec rebus nec spiritu, alii rebus et non spiritu, alii spiritu et non rebus. Rebus sunt pauperes et non spiritu, qui nihil habentes, multa habere concupiscunt. Spiritu sunt pauperes et non rebus; sicut illi qui secundum Apostolum, tanquam nihil habentes, et omnia possidentes sunt, quales fuerunt Abraham, Jacob et David: qui regali solio sublimatus erat, pauperem se ostendit spiritu, dicens: « Ego autem mendicus sum et pauper (Psal. XXXIX). » Et iterum: « Egens sum, et in laboribus a juventute mea (Psal. LXXXVII). » Nec rebus nec spiritu sunt pauperes, divites superbi, qui facultatibus locupletati, nihilominus mente sunt turgidi. De quibus dicitur in Psalmo: « Ecce ipsi peccatores et abundantes in saeculo obtinuerunt divitias (Psal. LXXII). » 118.0779D| Rebus et spiritu sunt pauperes perfecti monachi, qui propter Deum omnia relinquentes, nec corporis proprii potestatem in suo arbitrio relinquunt, et ideo quanto hic propter Deum sunt pauperiores, tanto in futura gloria erunt ditiores, juxta promissionem Domini dicentis: « Omnis qui reliquerit domum, agros, patrem et matrem, fratres et sorores, uxorem et filios propter me, centuplum accipiet, et vitam aeternam possidebit (Matth. XIX). »
« Beati qui nunc esuritis, quia saturabimini. » Quid esurire vel sitire debeant qui ad beatitudinem pervenire desiderant, alius evangelista manifestius declarat, dicens: « Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam, quoniam ipsi saturabuntur (Matth. V). » Justitiam 118.0780A| quippe esurire et sitire, est praecepta Dei libenter audire, et libentius opere implere. Tales enim saturabuntur, quando ad videndum Deum cujus hic mandata cum magna mentis esurie susceperunt, perducentur, dicentes cum Psalmista: « Ego autem in justitia apparebo, et in conspectu tuo satiabor dum manifestabitur gloria tua (Psal. XVI). » Unde et Salomon ait: « Diligite justitiam qui judicatis terram (Sap. I). »
« Beati qui nunc fletis, quia ridebitis. » Beati dicuntur flentes, non illi qui flent propter temporalium damna commodorum, propter amissionem charorum, sed qui flent propter remissionem peccatorum, vel pro exspectatione regni coelorum, qui veraciter cum Psalmista dicere possunt: « Deus, vitam meam annuntiavi 118.0780B| tibi, posuisti lacrymas meas in conspectu tuo (Psal. LV). » Et iterum: « Fuerunt mihi lacrymae meae panes die ac nocte, dum dicitur mihi quotidie: Ubi est Deus tuus? » (Psal. XLI.) Tales enim ridebunt, quando implebitur illud quod Dominus ait: « Nunc quidem tristitiam habetis, iterum autem videbo vos, et gaudebit cor vestrum, et gaudium vestrum nemo tollet a vobis (Joan. XVI). » Risum autem hic non pueriliter accipere debemus, sed mentis exsultationem et gaudium. Unde et Sara ex repromissione prolis laetabunda ait: « Risum mihi fecit Deus (Gen. XXI). » De quo per beatum Job dicitur: « Et os veracium implebitur risu (Job VIII). » De quo etiam risu in laudibus Ecclesiae dicitur: « Accinxit fortitudine lumbos suos, et ridebit 118.0780C| in die novissimo (Prov. XXXI). » Quia vero per humilitatis meritum pervenitur ad martyrii praemia, recte post alias beatitudines subinfertur:
« Beati eritis cum vos oderint homines, et cum separaverint vos et exprobraverint, et ejecerint nomen vestrum tanquam malum propter Filium hominis. » Ubi ostenditur quia persecutio pravorum non est timenda, sed potius cum adfuerit, toleranda, quia, sicut dixit Jacobus apostolus, « Beatus vir qui suffert tentationem, quoniam cum probatus fuerit, accipiet coronam vitae, quam repromisit Deus diligentibus se (Jac. I). » Verum subtilius discutiendum est, quia non nos ad nostram persecutionem pravos homines commovere debemus, sed potius cum justitia et rectitudine quantum possumus, cum fuerint 118.0780D| commoti, mitigare. Quod si quiescere noluerint, magis persecutionem tolerandam, quam justitiam relinquendam. Quod alius evangelista manifestius declarat, dicens: « Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. V). » Sustinent enim multas tribulationes homicidae, adulteri, fures, alienarum rerum invasores. Nec tamen talis persecutio ad beatitudinem perducit, quae propter justitiam sustinetur. Unde nos admonet beatus Petrus, dicens: « Nemo vestrum patiatur quasi homicida, aut fur, aut adulter, aut rapax. Si autem ut Christianus, non erubescat, sed glorificet Deum in isto nomine (I Petr. IV). » Et quis est qui vobis noceat, si boni aemulatores 118.0781A| fueritis? Sed et si quid patimini propter justitiam, beati. Unde recte Salvator concludit, dicens:
« Gaudete in illa die et exsultate, ecce enim merces vestra multa est in coelo. » Non enim dolendum est in persecutionibus, sed potius gaudendum, ut quanto hic quisque propter justitiam durius affligitur, tanto dulcius in coelo remunerabitur. Unde Jacobus admonet, dicens: « Omne gaudium existimate, fratres, cum in tentationes varias incideritis, scientes quod probatio fidei vestrae multo pretiosor est auro, quod per ignem probatur (Jac. I). » Et alia scriptura: « Vasa figuli probat fornax, et homines justos tentatio tribulationis (Eccli. XXVII). » Hinc et Salvator cum discipulos ad persecutionem tolerandam hortaretur, sui exemplum posuit, dicens: « Si me persecuti 118.0781B| sunt, et vos persequentur. Si sermonem meum servaverunt, et vestrum servabunt (Joan. XV). » Et iterum: « Si de mundo fuissetis, mundus quod suum erat diligeret, quia vero de mundo non estis, sed ego elegi vos de mundo, propterea odit vos mundus (Ibid.). » Quapropter studeamus juxta Domini praeceptum vel exemplum saeculi hujus cunctas adversitates aequanimiter ferre, scientes quia si electi sumus ab eo, non ad gaudium mundi, sed (sicut ipse missus est a Patre, quem pro humani generis redemptione incarnari constituit) ad passiones mittimur in mundum. Inter scandala igitur persecutorum tolerantia sit passionum, terrena desideria quae separant a Deo fugientes, ut coelestia mereamur consequi praemia. Amen.
HOMILIA IX. DE CONFESSORIBUS. 118.0781C| (MATTH. XXV.) « In illo tempore, dixit Jesus discipulis suis parabolam hanc: Homo quidam peregre proficiscens vocavit servos suos, et tradidit illis bona sua. Et uni dedit quinque talenta, alii duo, alii vero unum, unicuique secundum propriam virtutem, et profectus est. » Et reliqua. In similitudinibus, quas ad ignorantiam nostram instruendam Dominus proposuit, sollicite considerandum est, quia sic quaedam ad nostram proponuntur admonitionem, ut specialiter ad ipsum Dei et hominum pertineant Mediatorem. Quod in hujus lectionis serie comprobatur, cum dicitur: « Homo quidam peregre proficiscens 118.0781D| vocavit servos suos, et tradidit illis bona sua. » Homo enim iste per similitudinem Dominus Jesus Christus accipiendus est, qui cum sit Deus ante saecula, factus est homo in fine saeculorum, de quo scriptum est: « Homo factus est in ea, et ipse fundavit eam Altissimus (Psal. LXXXVI). » Iste autem homo peregre profectus est, quando carnem suam quam ex hominibus assumpsit ascendendo in coelum elevavit. Ex eo enim tempore quo primo homini dictum est: « Terra es, et in terram ibis (Gen. III), » proprie locus carnis terra est. Sed iste homo peregre profectus est, quia caro quam assumpsit, non corruptionem vidit, sed post resurrectionem in coelos ascendit. Hujus hominis servi homines sunt, quos 118.0782A| sibi ad serviendum, seque laudandum rationabiles condidit. Huic autem homini servire summa libertas est: ab ejus servitute recedere turpissima servitus est. Hujus se servum gloriabatur Paulus, cum dicebat (Rom. I); « Paulus servus Christi Jesu. » Et iterum: « Gratias ago Deo meo, cui servio a progenitoribus meis. » Et Psalmista: « Ego servus tuus, et filius ancillae tuae (Psal. CXV). » Et iterum: « Servus tuus sum ego (Psal. CXVIII). » Bona autem hujus hominis, spiritalia dona sunt, id est virtutes animae, quae de ejus bonitate sunt natae, et illius largitate nobis collatae, qualis est charitas, pax, patientia, humilitas, castitas, sobrietas, et his similia. Ergo peregre profecturus vocatis servis tradidit bona sua, quia spiritalibus spiritalia dona concessit. Et quia 118.0782B| eadem dona non omnes aequaliter accipiunt, sed secundum dantis distributionem, alius plus, alius minus proficit, recte dicitur:
« Et uni dedit quinque talenta, alii duo, alii vero unum, unicuique secundum propriam virtutem, et profectus est statim. » Sicut talentum apud antiquos variis modis librabatur, ita dona Spiritus sancti diversa sunt juxta accipientium merita, non in se, sed in aliis, qui ea accipiunt. Nam ab uno Domino diversa dona servis dantur, juxta illud quod ait Apostolus: « Alii quidem per spiritum datur sermo sapientiae, alii autem sermo scientiae, secundum eumdem spiritum, alteri fides in eodem spiritu, alii gratia sanitatum in uno spiritu, alii operatio virtutum, alii prophetia, alii discretio spirituum, alii 118.0782C| genera linguarum, alii interpretatio sermonum. Haec autem omnia operatur unus atque idem Spiritus, dividens singulis prout vult (I Cor. XII). » In quinque ergo talentis, quinque sensus corporis designantur, per quos exterior homo regitur, visus videlicet, auditus, gustus, odoratus et tactus, in duobus autem intellectus et operatio designatur. Et unius talenti nomine intellectus solummodo exprimitur. Plus ergo accipit cui duo, quam cui quinque talenta commissa sunt: quia sunt nonnulli qui per exteriores sensus opera quae possunt operantur, et tamen in intellectu spirituali minus proficiunt. Sunt vero et aliqui, qui extrinsecus magna agunt, et interius majora intelligunt. Sunt etiam aliqui qui unum tantum talentum accipiunt, quia bona quidem intelligunt, sed operari 118.0782D| minime student. De quibus scriptum est: « Sapientes sunt ut faciant mala, bene autem facere nescierunt (Jer. IV). » Quod autem studio in multiplicandis bonis operibus insistere debeamus, manifestatur cum subditur:
« Abiit autem qui quinque talenta acceperat, et operatus est in eis, et lucratus est alia quinque. Similiter qui duo acceperat, lucratus est alia duo. » Jam superius per quinque talenta, quinque corporis sensus: et per duo, intellectum et operationem diximus designari. Quinque ergo talenta geminare, est per exteriores sensus devotissime Deo servire, tribuendo esurienti cibum, sitienti potum, nudo vestitum, in carcere positum requirendo, infirmum visitando, 118.0783A| mortuum sepeliendo, aliaque pietatis opera implendo. Quasi enim talenta multiplicando geminantur, quando nonnulli tardiores in sensu per consuetudinem boni operis, in intellectu spirituali proficiunt. Duo quoque talenta geminant, qui bene vivendo et docendo, Ecclesiam Dei multiplicare non negligunt, illud attendentes quod ad Timotheum scribitur: « Doctrinam quam accepisti a me, commenda fidelibus hominibus, qui idonei sunt et alios docere (II Tim. II). » Taliter accepta talenta servis spiritualibus geminare suadebat Apostolus, cum dicebat: « Habentes donationes secundum gratiam quae data est nobis, differentes, sive prophetiam secundum rationem fidei, sive ministerium in ministrando, sive qui docet in doctrina, qui exhortatur 118.0783B| in exhortando, qui tribuit in simplicitate, qui praeest in sollicitudine, qui miseretur in hilaritate (Rom. XII). »
« Qui autem unum acceperat, abiens fodit in terram, et abscondit pecuniam domini sui. » Quasi enim unum talentum in terra abscondit, qui ingenium, quod a Deo accepit, in terrenis actibus occupat, seseque totum in mundi amore obligat. Sed veniet tempus quando spiritales de acquisito lucro gaudeant, et mundi amatores pro suis cupiditatibus erubescant, unde et subditur:
« Post multum vero temporis venit dominus servorum illorum, et posuit rationem cum eis. » Post multum tempus Dominus redire dicitur, quia longum spatium est inter Domini ascensionem et secundum 118.0783C| ejus adventum. Tunc enim ratio cum servis ponetur, quando districte a nobis exiget dona, quae misericorditer nobis tribuit, quando astabimus ante tribunal Christi, ut Apostolus ait, rationem pro his quae gessimus reddituri (II Cor. V). Felix autem qui in illa hora discussionis talis inventus fuerit, qualis iste memoratur, de quo subditur:
« Et accedens qui quinque talenta acceperat, obtulit alia quinque talenta dicens: Domine, quinque talenta tradidisti mihi, ecce alia quinque superlucratus sum. » Ex quinque enim talentis alia quinque lucratur, qui per quinque sensus corporeos, quos supra diximus, bona quae potest operatur. Sunt enim nonnulli in Ecclesia, qui cum tardiores videantur 118.0783D| ingenio, tamen cum per exterius ministerium fideliter serviunt, ejus munere ad spiritualem intellectum perducuntur, in tantum ut etiam aliquando in ecclesiasticum magisterium eligantur. Qualem autem mercedem sit recepturus, manifestatur cum subditur:
« Ait illi dominus ejus: Euge, serve bone et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam; intra in gaudium domini tui. » Pauca enim sunt omnia praesentis vitae ad comparationem futurorum bonorum, quamvis magna esse videantur. Qui ergo super pauca fidelis fuit, super multa constituitur, quia is qui terrenam substantiam bene dispensavit, pro rebus transitoriis perpetuam accipiet mercedem, audiens ab ipso judice: « Venite, 118.0784A| benedicti Patris mei, percipite regnum quod vobis paratum est a constitutione mundi (Matth. XXV). »
« Accessit autem et qui duo talenta acceperat, et ait: Domine, duo talenta tradidisti mihi, ecce alia duo superlucratus sum. » Similiter alia duo lucratur talenta, qui a domino duo acceperat, quando is qui intellectum et operationem habet, non solum bene vivendo, sed etiam bene docendo plurimos ad amorem Dei vocat. Notandum autem, quod et is qui de quinque talentis decem, et is qui de duobus quatuor reportavit, aequali voce collaudantur, cum utrique a domino dicitur: « Euge, serve bone et fidelis, » quod est, bene gaude. Et qualiter servus cum domino gaudeat, declaratur cum subinfertur: « Quia super pauca fuisti fidelis, super multa te constituam. » 118.0784B| Cui recte dicitur: « Intra in gaudium domini tui. » Quia cum tantis et pro tantis mercedem accipiet, quantos bene vivendo, bene docendo lucratus est. In quibus verbis intelligimus, quia illi majorem mercedem sunt a Domino in aeterna vita recepturi, qui bene vivendo, ut diximus, et bene docendo, ad aliorum eruditionem vel doctrinam spiritualiter invigilant. Quod alibi Dominus apertius declarat, cum dicentibus apostolis, « Domine, ad nos dicis hanc parabolam, an et ad omnes? » respondit: « Quis putas est fidelis servus et prudens, quem constituit dominus super familiam suam, ut det illis cibum in tempore? Beatus ille servus, quem cum venerit dominus, invenerit sic facientem. Amen dico vobis, quoniam super omnia 118.0784C| bona sua constituet eum (Luc. XII). » Qui enim super omnia bona constituitur, duplicem mercedem accipiet, non solum qui sancte vixit, sed etiam qui digne docuit. Unde Daniel cum de resurrectione mortuorum loqueretur, ut ostenderet magistros spirituales super omnia constituendos, ait: « Qui autem docti fuerint, fulgebunt quasi splendor firmamenti, et qui ad justitiam erudiunt multos, quasi stellae in perpetuas aeternitates (Dan. XXI). » Quam desiderabilem vocem et ineffabile gaudium audire desiderans beatissimus pater noster, cujus hodie festivitatem celebramus, talentum sibi creditum bene docendo et bene vivendo studuit erogare, ut geminatum illud Domino reportaret, non tantum monendo pios, sed etiam comprimendo reprobos. Et ideo quia juxta 118.0784D| Scripturae vocem, gaudium patris est filius sapiens, tanta hujus excrescunt merita gaudiorum, quanta incrementa proficiunt spiritualium filiorum. Unde necesse est, ut unusquisque nostrum, fratres charissimi, hujus beatissimi patris nostri vestigia sequentes, talentum quod a Deo accepimus, non in terra abscondamus, sed cum magno desiderio erogare studeamus, ut geminatum Domino referamus. Et quia alius artem legendi, alius cantandi, alius praedicandi, alius pingendi, alius ea quae ad ornamentum ecclesiae pertinent fabricandi talentum accepit, alius hoc quod didicit studeat erogare. Nec solum in ecclesiasticis ministeriis, sed etiam sunt tales in hoc populo, qui diversas artes 118.0785A| habent quibus victitant, alii caementarii, alii lignarii, alii fabri, alii sectores, et unicuique ars qua pascitur, pro talenti commendatione reputabitur: et si in hoc quod scit alios instruit, mercedem in futuro recipiet. Qualiter autem hujusmodi talenta quod accepit, erogare debeat, Dominus ostendit cum ait: « Gratis accepistis, gratis date (Matth. X). » Unde necesse est, fratres dilectissimi, unicuique nostrum, ut cum summa diligentia vigilanter cogitet, quatenus talentum quod accipit, duplicatum Domino repraesentet. Si autem suae talentum utilitatis prodesse aliis non vult, timeat increpationem quam is qui talentum unum in terra abscondit, a Domino audivit: « Serve male et piger, quare non dedisti pecuniam meam nummulariis, et ego veniens, 118.0785B| recepissem utique quod meum est cum usura? » Et implebitur quod sequitur:
« Tollite ab eo talentum, et date illi qui habet decem talenta. » Quia quaecunque sine charitate operatus est, bona in conspectu Dei non sunt, quamvis bona coram hominibus videantur. Tanto enim quisque ampliorem gloriam cum Domino possidebit, quanto largius talentum acceptum pro ejus amore erogaverit, quod ipse praestare dignetur, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit, etc.
HOMILIA X. ITEM DE CONFESSORIBUS. (LUC. XII.) « In illo tempore, dixit Jesus discipulis 118.0785C| suis: Sint lumbi vestri praecincti, et lucernae ardentes in manibus vestris. » Et reliqua. Inter caeteras virtutes, quas Dominus noster Jesus Christus discipulis tradidit, et per discipulos nobis, maximam et praecipuam castitatem ostendit. Nam cum superius ad spontaneam paupertatem amandam nos incitasset, dicens: « Facite vobis sacculos qui non veterascunt, thesaurum non deficientem in coelis, quo fur non appropiat, nec tinea corrumpit (Luc. XII), » continuo de servanda castitate adjecit, dicens: « Sint lumbi vestri praecincti. » Quod enim luxuria viris in lumbis sit, et feminis in umbilico, Dominus testatur, cum de diabolo loquitur ad beatum Job: « Virtus ejus in lumbis ejus, et fortitudo illius in umbilico ventris ejus (Job XL). » Lumborum 118.0785D| enim nomine hic luxuria designatur cum dicitur: « Sint lumbi vestri praecincti. » Lumbos enim praecingimus, cum ardorem libidinis amore castitatis refrenamus. Taliter lumbos praecinctos habebat Joannes Baptista, de quo scriptum est, quia erat vestitus pilis cameli, et zona pellicea circa lumbos ejus (Marc. I). Nec erat de immundis, qui propter fluxum seminis ejiciebantur extra castra, sed castitatem quam in mente habebat, in ipso habitu corporis demonstrabat. Sic et Elias zonam circa lumbos habebat. Qui enim non propter amorem filiorum junguntur, sed propter libidinem explendam, lumbos praecinctos non habent, sed potius de illis sunt, qui propter immunditiam extra castra 118.0786A| ejiciuntur, comparati jumentis insipientibus. Qui vero tollens membra Christi, facit ea membra meretricis, nequaquam lumbos habet praecinctos, quoniam sicut vere ait apostolus Paulus: « Sine pace et castimonia nemo videbit Deum (Hebr. XII). » Quantum enim incorruptio carnis Deo placeat, ipse per prophetam testatur, dicens: « Haec dicit Dominus eunuchis qui custodierint sabbata mea et elegerint quae volui, tenuerintque foedus meum: dabo eis in domo mea et in muris meis locum nominatum, et nomen melius a filiis et filiabus, nomen sempiternum, quod non peribit (Isa. VI). » Et in Apocalypsi de talibus dicitur: « Hi sunt qui cum mulieribus non sunt coinquinati, virgines enim sunt (Apoc. XIV). » Quod cum omnibus fidelibus generaliter observandum sit, 118.0786B| specialiter tamen ministris ecclesiastici ordinis custodiendum injungitur, quando in veteri lege carnes agni, qui in figura corporis et sanguinis Domini immolatus est, non prius credere permissi sunt, quam renes accinctos haberent, Domino dicente: « Sic ergo comedetis illum, renes vestros accingetis, calceamenta habebitis in pedibus (Exod. XII). » Item: « Dixit Dominus ad Moysen: Loquere ad Aaron, et ad filios ejus: Homo de semine vestro, in quo fuerit macula, non accedat ad altare. Si gibbus fuerit, si lippus, si albuginem habens in oculo, si impetiginem in corpore, vel jugem scabiem; si caecus fuerit vel claudus, si fracto pede vel torto naso, si fuerit ponderosus vel herniosus (Lev. XXI). » Qui enim sacra mysteria manibus tractare et aliis ministrare 118.0786C| debent, dignum est ut ab omni immunda pollutione sint alieni, ut scilicet et mente sint casti et corpore pudici. Quod in opere David discimus, qui cum venisset ad Achimelech sacerdotem, non prius panes sanctificatos accipere voluit, quam se suosque mundos a mulieribus testaretur, non utique solum ab alienis neque a concubinis, sed etiam a propriis uxoribus. Ait enim: « Et quidem si de mulieribus agitur, continuimus nos ab heri et nudius tertius quando egrediebamur, et fuerunt vasa puerorum munda (I Reg. XXI). » Quapropter consideret unusquisque conscientiam suam, et si se incontinentem senserit in corpore, abstineat se a sacra communione, ne forte ad judicium accipiat, quod fidelibus datum est ad remedium, timens illud quod terribiliter 118.0786D| clamat Apostolus, dicens: « Quicunque manducaverit panem, vel biberit calicem Domini indigne, reus erit corporis et sanguinis Domini. Probet autem seipsum homo, et sic de pane illo edat et de calice bibat. Qui enim manducat et bibit indigne, judicium sibi manducat et bibit, non dijudicans corpus Domini (I Cor. XI). » Vel certe aliter lumbos praecingimus, cum omnia impedimenta mundi postponimus, ut in via mandatorum Dei gressum mentis firmiter figere valeamus. Qui enim discinctus est, ipsis suis vestimentis impeditur ne libere ambulet. Qui vero praecinctus est, quaquaversus liber discurrere potest. Praecingitur ad praelium miles, et circa renes gladium portat, quo adversarium suum percutiat. 118.0787A| Et tu ergo qui cupis esse miles Dei, praecinge umbos tuos, id est omnia fluxa et impedimenta mundi postpone, ut pugnare valeas non « adversus carnem et sanguinem, sed adversus mundi rectores tenebrarum harum, contra spiritualia nequitiae in coelestibus, » ut impleatur in te quod idem Apostolus subjungit: « State ergo succincti lumbos vestros in veritate, et induti lorica justitiae, et calceati pedes in praeparatione Evangelii pacis (Eph. VI). » Taliter miles castrorum lumbos praecinxerat, quando audivit: « Accinge sicut vir lumbos tuos (Job XXXVIII). » Unde et in laude Ecclesiae dicitur: « Accinxit fortitudine lumbos suos, et roboravit brachium suum (Job XL). » Quisquis autem talis est, aliis ad exemplum imitationis proponendus est, quia sicut 118.0787B| ait Dominus: « Nemo accendit lucernam et ponit eam sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt (Luc. XI). » Unde postquam dixit: « Sint lumbi vestri praecincti et lucernae ardentes, » quid per lucernas, nisi opera bona designantur? Lucernas ardentes habere, est bona opera aliis ad imitandum ostendere, juxta illud quod Dominus alibi ait: « Luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum qui in coelis est (Matth. V). » Considerandum autem illud est, quo duo sunt quae praecipiuntur, lumbos scilicet praecingere, et lucernas ardentes habere, quia nec castitas prodest sine bono opere, nec bonum opus aliquid valet sine castitate. Primum enim praecipimur lumbos restringere, et 118.0787C| post lucernas tenere: quia ille ad aliorum exempla promovendus est, in cujus pectore salutaria desideria vigent, et cujus mentem carnalis voluptas non occupat. Quod in lege praefiguratum est, cum per Moysen praecipitur, ut levitae usque ad quinquagesimum annum ministrent, post annum vero quinquagesimum custodes vasorum fiant, legitimum tempus attendentes, sive ad regendum, sive ad officium praedicationis suscipiendum (Num. VIII). Sed quaeritur quare praecipiat lucernas tenere, cum alibi dicat: « Tu autem cum oraveris, intra in cubiculum tuum, et clauso ostio ora Patrem tuum (Matth. VI). » Ad quod dicendum, quia illis praecipitur bonum opus ad exemplum aliorum ostendere, qui tam perfecti sunt, ut ab hominibus laudati non extollantur. 118.0787D| Illis autem qui imperfecti sunt, aut quos favor humanus extollit, praecipitur: « Tu autem cum oraveris, intra in cubiculum tuum. Et cum facis eleemosynam, nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua (Ibid.). » Et quia juxta Joannis vocem: « Si cor nostrum non reprehenderit nos, fiduciam habemus in die judicii (I Joan. III), » quicunque lumbos habent praecinctos et lucernas ardentes, adventum Domini non tam timere debent quam diligere. Unde et subditur:
« Et vos similes hominibus exspectantibus dominum suum, quando revertatur a nuptiis, ut cum venerit et pulsaverit, confestim aperiant ei. » Ad nuptias quippe Dominus noster abiit, quando ascendens 118.0788A| in coelum, multitudinem angelorum novus homo sibi sociavit. Tunc autem revertetur ad servos suos, quando per judicium manifestari coeperit. Sive aliter: Certe Dominus nobis quotidie venit, cum conscientias nostras per suam gratiam visitat, et cor nostrum suo amore inflammat. Pulsat vero, quando per aegritudinis molestiam, vicinam mortem denuntiat. Cui ille statim aperit, qui laetus de corpore exit, et ejus speciem, quem semper desideravit, videre concupiscit. Pulsanti judici aperire timet, qui ejus praeceptis se minime obtemperasse cognoscit: et videre eum exiens de corpore trepidat, quem contempsisse se meminit: et quasi judicem videre metuit, cujus jussis se obtemperasse non cognoscit. Sicut enim judicis adventum in civitate ejus justi diligunt, 118.0788B| fures et latrones timent: ita et adventum Domini illi timent, qui ejus praeceptis se minime obtemperasse sciunt. Soli autem illi diligunt, qui recte se vivere recolunt: quod illorum est facere, qui vitam suam quantum humana fragilitas patitur, inculpabilem custodiunt, et cor suum de terreno amore in coelestis patriae gaudio ponunt. Talis erat Paulus apostolus, qui de bonis actibus securus dicebat: « Ego autem jam delibor, et tempus meae resolutionis instat. Bonum certamen certavi, cursum consummavi, fidem servavi, de reliquo reposita est mihi corona justitiae (II Tim. IV). » Et iterum: « Cupio dissolvi, et esse cum Christo multo melius est (Philip. I). » Et rursus: « Vivo autem jam non ego, vivit vero in me Christus (Gal. II). » Taliter 118.0788C| pulsanti judici beatus Martinus aperire paratus erat, quando inter aegritudinis molestiam constitutus, discipulorum fletibus commotus, dicebat: Gravis est, Domine, pugna laboris, qua hucusque certavi, sed si adhuc populo tuo sum necessarius, non recuso propter eos laborem: fiat voluntas tua. Talibus qualis remuneratio praeparata sit, Dominus manifestat cum subdit:
« Beati servi illi, quos cum venerit dominus invenerit vigilantes. » Vigilare enim est, in bono opere unumquemque sollicitum esse. Ille vero bene vigilat, qui recte credit et recte vivit. Vigilat, qui ad aspectum veri luminis apertos tenet oculos mentis. Vel certe vigilat, qui torporem et negligentiam a se excutit, et divinis mandatis ardenti animo inhaeret. 118.0788D| Taliter Paulus apostolus vigilare monebat, quibus dicebat; « Evigilate, justi, et nolite peccare (I Cor. XV). » Et iterum: « Hora est jam nos de somno surgere (Rom. XIII). » Et rursus: « Vigilate et orate, et state in fide (I Cor. XVI). » Adhuc etiam ipsius remunerationis qualitas insinuatur cum subditur: « Amen dico vobis quod praecinget se et faciet illos discumbere et transiens ministrabit illis. » Praecingi vero Dei, est ad retributionem se praeparare. Nostrum autem discumbere, est in aeterna beatitudine quiescere, juxta quod ipse alibi ait: « Multi venient oriente et occidente, et recumbent cum Abraham, et Isaac, et Jacob in regno coelorum (Matth. VIII). » Transire vero dicitur, cum post judicium 118.0789A| ad regnum properat. Vel certe Dominus transiens nobis ministrabit, cum de forma humanitatis usque ad contemplandam charitatem Divinitatis nos perducet. Omnibus enim in judicio in forma humanitatis apparebit, justis scilicet et injustis, sicut scriptum est: « Et videbit omnis caro salutare Dei nostri (Isa. XL).: » Sed reprobis justo judicio damnatis, juxta illud quod scriptum est: « Tollatur impius, ne videat gloriam Dei (Isa. XXVI), » solis electis transiet, quos de visione humanitatis usque ad contemplandam charitatem Divinitatis sublimabit, ut qui modo intuentur tantum hominem, tunc facie ad faciem mereantur videre Deum, qualiter Pater in Filio, et Filius manet in Patre. Sed quia omnibus praesentis vitae terminus incertus est, recte subjungitur:
118.0789B| « Et si venerit in secunda vigilia, et si in tertia vigilia venerit, et ita invenerit, beati sunt servi illi. » Antiqui enim noctem in quatuor vigilias dividebant, ita ut unaquaeque vigilia trinas haberet horas. Varietates namque horarum, diversitatem significant humanae vocationis. Prima enim vigilia, primaevum est tempus nostrae aetatis, id est pueritia. Secunda vigilia, adolescentia vel juventus, quae pene idem sunt, Salomone dicente: « Laetare, juvenis, in adolescentia tua (Eccle. XI). » Tertia vigilia senectus est. Cum vero Dominus nonnullos in pueritia bene operantes ab hac vita vocat, quasi ad servos vigilantes in prima vigilia venit. Cum vero alios in adolescentia vel juventute ab hac vita ducit, quasi 118.0789C| in secunda vigilia venit. Si quis ergo in prima vigilia vigilare noluerit, saltem hic in secunda vigilet, id est, si quis in pueritia a bono opere torpuit, saltem in adolescentia vel juventute somnum torporis a se excutiat, et dum virtus corporis viget, in bono opere se exerceat. Si quis autem tam negligens et desidiosus fuerit inventus, ut nec in prima, nec in secunda vigilia vigilaverit, saltem in tertia, id est in senectute jam resipiscat, et tunc vigilare non timeat cum parum vigilaturus est. Neque enim sero conversos divina pietas despicit, qui per prophetam ait (Ezech. XVIII): « Vivo ego, dicit Dominus; nolo mortem peccatoris, sed ut convertatur et vivat. » Et iterum: « Peccator quacunque die conversus fuerit et ingemuerit, salvus erit. » Sed quia solet antiquus hostis 118.0789D| in hac parte tepidos decipere Christianos, ut quibus suadet culpam, longam promittat vitam, adhuc Dominus admonendo similitudinem incerti finis subdit, dicens:
« Hoc autem scitote, quoniam si sciret paterfamilias qua hora fur veniret, vigilaret utique et non sineret perfodi domum suam. » Juxta litteram ita est, quia paterfamilias thesaurum reconditum habens in domo, si furis adventum sciret, vigilias instrueret, custodias adhiberet, infirmiora loca muniret, et ne sua domus aliqua fraude perfodi posset, sollicitus praecaveret. Spiritualiter autem paterfamilias iste, noster est animus, qui tunc male securus dormit, quando diem mortis obliviscens, a bono 118.0790A| opere torpet, et brevissimum tempus vitae praesentis, quasi longum sibi promittit. Furis autem adventus mors est, quae improvisa subito dum non speratur veniens, thesaurum animae nostrae ad poenas rapit. Hujus ergo furis adventum, ut praecavere possimus, necesse est ut diem mortis semper ante oculos habeamus. Multum enim nos adversus peccatum juvat, si finis vitae a memoria non recedat, monente Scriptura: « In omnibus operibus tuis memorare novissima tua, et in aeternum non peccabis (Eccli. VII). » Unde et Dominus admonendo subjungit, dicens:
« Et vos estote parati, quia qua hora non putatis, Filius hominis veniet. » Si autem terminum vitae nostrae sciremus, aliud tempus poenitentiae deputaremus. 118.0790B| Cum vero omnibus incerta sit hora mortis, non debet esse conscientia secura a bono opere, quia Dominus omnipotens, qui neminem vult perire, sed omnes ad cognitionem veritatis venire, ideo voluit nos latere ultimum diem, ut dum ignoratur unus, observentur omnes. Quod autem ait, « quia qua hora non putatis Filius hominis veniet, » si ad diem judicii referamus, manifestum est, quia incertus est omnibus et incognitus, sicut ipse dicit in Evangelio: « De die autem illa et hora nemo scit, neque angeli in coelo, neque Filius hominis, nisi Pater solus (Marc. XIII). » Et iterum: « Sicut fuit in diebus Noe, sic erit adventus Filii hominis (Matth. XXIV). » Et rursum: « Sicut fulgur egreditur ab oriente, et penetrat in occidentem, sic erit adventus 118.0790C| Filii hominis (Ibid.). » Et post suam resurrectionem, quaerentibus discipulis ait: « Non est vestrum nosse tempora vel momenta quae Pater posuit in sua potestate (Act. I). » Hinc Petrus apostolus dicit: « Dies Domini sicut fur in nocte, ita veniet (II Petr. III). » Sed quod tunc generaliter futurum est omnibus in resurrectione animarum et corporum, quotidie fit singulis in animabus. Dum enim non putamus, Filius hominis venit, quando subita morte praeventi, ipsum habemus terminum peccandi, quem et vivendi. Et dum mala non deserimus, sed a malis deserimur, seram agimus poenitentiam, non attendentes illud quod scriptum est: « Ne tardes converti ad Deum, neque differas de die in diem, ne subito veniat ira ejus, et in tempore vindictae disperdat te (Eccli. V). »
HOMILIA XI. DE VIRGINIBUS. 118.0790D| (MATTH. XIII.) « In illo tempore dixit Jesus discipulis suis parabolam hanc: Simile est regnum coelorum thesauro abscondito in agro, quem qui invenit homo, abscondit. » Et reliqua. Virtus et sapientia Dei Dominus Jesus Christus non solum ad suscipiendam humanam naturam hominibus compati dignatus est, sed etiam humanae ignorantiae condescendens, suis sanctis sermonibus rerum temporalium similitudines frequenter adhibuit, ut ex collatione rerum visibilium, ad invisibilium amorem animos audientium incitaret. Unde cum coelestem gloriam studiose 118.0791A| amandam docet, illa rerum similitudinem adhibuit, quas homines plurimum diligere solent, dicens: « Simile est regnum coelorum thesauro abscondito in agro, quem qui invenit homo, abscondit. » Ubi thesauri nomine spiritualiter coelestis patriae amorem intelligere debemus, ubi sunt divitiae quae non deficiunt, thesaurus qui nunquam marcescit, ubi nos Dominus thesaurizare admonet, juxta quod alibi loquitur, dicens: « Thesaurizate vobis thesauros in coelo, ubi neque aerugo, neque tinea demolitur, et ubi fures non effodiunt, nec furantur; » et, « Ubi thesaurus tuus, ibi et cor tuum (Matth. VI). » Qui profecto thesaurus tanto magis cumulatur, quanto magis temporalis thesaurus atque facultas studiosius pro Deo expenditur. Unde de eo qui thesaurum 118.0791B| invenit, dicitur: « Et prae gaudio illius vadit, et vendit universa quae habet et emit agrum illum. » Ager in quo thesaurus absconditus invenitur nos sumus, si tamen in nobis manet coeleste desiderium. Quem ille venditis omnibus comparat, qui corpus suum per coelestis patriae disciplinam affligit in jejuniis, vigiliis et orationibus. Sed et ille agrum cum thesauro invento, datis omnibus emit, qui crucifigens membra sua cum vitiis et concupiscentiis, Christum sequitur, et quodammodo spirituali venundatione seipsum mutat, declinando a malo et faciendo bonum. Hunc enim thesaurum absconditum in agro, cuidam Dominus emere persuadebat cum dicebat: « Si vis perfectus esse, vade et vende omnia quae habes, et da pauperibus, et 118.0791C| habebis thesaurum in coelo; et veni, sequere me (Matth. XIX). » Illud autem notandum, quod thesaurus inventus custoditur ut servetur, quatenus intelligamus quam studiose in bono opere vanam gloriam cavere debeamus. Sic est enim praesens vita quasi via, latrones autem juxta viam, immundi sunt spiritus, qui illis maxime invident, quos cum spirituali thesauro ad coelestem patriam tendere cognoscunt, sicut per Prophetam de eorum capite dicitur: « Sedet in insidiis cum divitibus in occultis, ut interficiat innocentem (Psal. X). » Illorum ergo divitias isti latrones rapiunt, qui per inanem jactantiam bona sua opera coram hominibus denudant. Unde necesse est, ut cum opus bonum exterius agimus, intentionem Deo placendi semper in occulto teneamus, juxta 118.0791D| quod ipse nos admonet, dicens: « Cum facis eleemosynam, nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua (Matth. VI). » Et iterum: « Tu autem cum oraveris, intra in cubiculum, et clauso ostio, ora Patrem tuum, et Pater tuus qui videt in abscondito, reddet tibi (Ibid.). » Ad accendendum autem mentem in amorem coelestis desiderii, alia similitudo datur cum subinfertur:
« Iterum simile est regnum coelorum homini negotiatori quaerenti bonas margaritas: inventa autem una pretiosa margarita, abiit et vendidit omnia quae habuit et emit eam. » Ubi pretiosae margaritae nomine dulcedo vel claritas aeternae patriae intelligitur, quae pretiosior est cunctis pretiosis rebus, 118.0792A| et suavior omnibus delectationibus. Negotiatores autem spiritualiter nos sumus, qui de terrenis facultatibus coelestem gloriam mereari jubemur. Notandum autem quod ait, « vendidit omnia quae habuit et emit eam, » quia ille pretiosam margaritam unam, id est coelestem patriam, datis omnibus emit, qui non solum terrenis facultatibus, sed etiam propriis renuntiat facultatibus. Qui vero sua pauperibus tribuit, sed adhuc propriis voluntatibus servit, pretiosam margaritam nondum emit: quia quod carius Deo poterat offerre, retinuit. Non enim Deus nostra, sed nos quaerit, qui terrenam substantiam non nisi propter lucrum animarum dare praecepit. Quia ergo negotiatori bonas margaritas quaerenti, bonisque margaritis sumus comparati, servare debemus in 118.0792B| opere quod accepimus in nomine. Et sicut terrenos negotiatores non maris pericula ab officio negotiandi prohibent, non latronum insidiae terrent, non asperi casus itineris vetant, non hyemis frigus, non aestatis calor retinet, tantum ut terrenum lucrum acquirere possint: ita et nos, qui spirituales sumus negotiatores, ab amore coelestis patriae nulla mundi blandimenta retineant, nulla ejus adversitas terreat, nec aliqua tribulatio prohibeat, ut pretiosam margaritam amantes, cum Apostolo dicere valeamus: « Quis ergo nos separabit a charitate Christi? Tribulatio? an angustia? an persecutio? an fames? an nuditas? an periculum? an gladius? Certus sum autem quia neque mors, neque vita, neque angeli, neque principatus, neque potestates, neque instantia, neque 118.0792C| futura, neque fortitudo, neque altitudo, neque profundum, neque creatura alia poterit nos separare a charitate Dei, quae est in Christo Jesu Domino nostro (Rom. VIII). » Imitemur et aliud negotiatorum opus. Habent enim hoc proprium hi, qui negotiandi operibus insistunt, ut si in uno negotio damna incurrerint, studiosius negotiandi operibus insistant, quoadusque quod in una re perdiderunt, in alia acquirant. Ita ergo et nos, si in aliquo casu damnum animae inciderimus, studiosius incepto bono operi instamus, ut quod per negligentiam amisimus, per bonum opus recuperemus, quatenus ad pretiosae margaritae lucrum pervenire possimus, et vocem Domini audire mereamur, dicentis: « Euge, serve bone et fidelis, quia in pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam, 118.0792D| intra in gaudium Domini tui (Rom. VIII). » Haec autem margarita tam cara est, ut nullis terrenis divitiis possit comparari: tam vilis, ut sola bona voluntate possit acquiri. Hanc margaritam pretiosam multis facultatibus Zachaeus comparare studuit, qui cum hujus margaritae largitorem in domo sua suscepisset, prae nimio gaudio dixit: « Domine, dimidium bonorum meorum do pauperibus, et si cui aliquid tuli, in quadruplum restituo (Luc. XIX). » Hanc quoque margaritam vidua illa duobus aeris minutis, in gazophylacio jactatis comparavit. Cujus pretium ipse testis conscientiae, Dominus scilicet, collaudavit, dicens: « Amen dico vobis, quia vidua haec pauper plus omnibus misit, qui miserunt in gazophylacium. Omnes 118.0793A| enim ex eo quod abundavit illis, miserunt: haec vero de penuria sua quod habuit, misit totum victum suum (Marc. XII). » Hujus margaritae pulchritudinem beatissima N. cujus hodie festivam celebramus festivitatem, multis divitiis datis comparavit, quando pro ejus amore regni potentiam derelinquens, et thorum regalis matrimonii spernens, ad spontaneam paupertatem se contulit. Unde sine dubio, quia regis terreni conjugium contempsit, sponsa effecta est regis coelestis: et quae noluit cum terreno rege regnare in mundo, regnat cum Christo in coelo. Et quia salutationes et officia refugit regalium ministrorum, ministrat nunc cum Christo, conjuncta coetibus angelorum. Et ideo dignum est, ut qui temporalem reginam honore debito veneramur, hanc Deo acceptam 118.0793B| reginam devotis precibus supplicemus: ut quia nos suo exemplo in nomine Christi congregavit, suis nos meritis et orationibus in praesenti vita jucundos efficiat, et in futuro acceptos reddat.
« Iterum simile est regnum coelorum sagenae missae in mari et ex omni genere piscium congreganti. » Pulchre sagenae assimilatur Ecclesia, quia et piscatori est commissa, et intra rete fidei quotidie homines capit. Sicut enim piscatorum est, cum sagena de profundis gurgitibus pisces ad littus trahere, sic quotidie Ecclesia, per doctrinam praedicatorum, de turbulentis et amaris gurgitibus mundi, mentes hominum ad veram lucem trahere studet. Et quoniam quandiu in praesenti vita Ecclesia cum bonis colligit et malos, recte de eadem sagena subditur:
« Quam, cum impleta esset, educentes et secus littus sedentes elegerunt bonos in vasa sua, malos autem foras miserunt. » Ubi cum boni et mali nominantur, praesentis temporis Ecclesia designatur. Boni enim soli nusquam sunt nisi in coelo, mali autem nusquam soli sunt nisi in inferno. Haec autem Ecclesia quae in medio consistit, utriusque patriae cives recipit, sicut per Psalmistam dicitur: » Annuntiavi et locutus sum, multiplicati sunt super numerum (Psal. XXXIX). » Ubi considerandum est quia super numerum electorum modo in Ecclesia multi reprobi intrare possunt, sed in regnum coelorum non possunt. Unde et bene dicitur: « Elegerunt bonos in vasa sua, malos autem foras miserunt. » In quibus verbis manifeste discretio electorum et reproborum 118.0793D| in fine saeculi futura esse ostenditur. Sicut enim mare saeculum, sic littus maris finem significat saeculi. In littore enim sedentes, « elegerunt bonos in vasa sua, malos autem foras miserunt, » quia in fine saeculi electi assumentur ad gloriam, et reprobi separabuntur ad poenam, juxta quod alibi Dominus ait in Evangelio: « In illa nocte erunt duo in lecto uno: unus assumetur, et unus relinquetur (Luc. XVII). » Unde et exponens Dominus similitudinem, adjunxit:
Sic erit in consummatione saeculi. Exibunt angeli « et separabunt malos de medio justorum, et mittent eos in caminum ignis, ibi erit fletus et stridor dentium. » Hoc est quod Dominus in alibi 118.0794A| Evangelio dicit: « Mittet Filius hominis angelos suos, et colligent de regno ejus omnia scandala (Matth. XIII). » Et item de zizaniis quae inimicus homo superseminavit tritico, interrogatus ait: « Sinite utraque crescere usque ad messem, et in tempore messis dicam messoribus: Colligite primum zizania, alligate ea in fasciculos ad comburendum, triticum autem congregate in horreum meum (Ibid.). » Idipsum est quod alibi dicitur a Domino: » Cum sederit Filius hominis in sede majestatis suae, congregabuntur ante eum omnes gentes, et separabit eos ab invicem, sicut pastor segregat oves ab haedis (Matth. XXV), » etc. In eo autem quod subditur: « Ibi erit fletus et stridor dentium, » manifeste qualitas poenarum describitur. Oculi enim prae nimio fumo 118.0794B| fluere lacrymas solent, dentes vehementi frigore stridescere. Cum vero ait, « Ibi erit fletus et stridor dentium, » ostendit quia reprobi in gehenna, et frigus intolerabile, et calorem inaestimabilem sustinebunt, juxta illud quod per beatum Job dicitur (cap. XXIV): « Ad calorem nimium transibunt ab aquis nivium, et usque ad inferos peccatum illius, obliviscatur ejus misericordia, dulcedo illius vermis. » Finita autem similitudine, de ejus intellectu Salvator discipulos requirit, ostendens piis magistris, ut alios possint erudire, aliquando interrogare debere. Ait enim:
« Intellexistis haec omnia? » Illisque dicentibus, « Etiam, » de profectu illorum gloriabatur, dicens:
118.0794C| « Ideo omnis scriba doctus in regno coelorum, similis est homini patrifamilias, qui profert de thesauro suo nova et vetera. » Quod specialiter ad apostolos pertinere ex eo manifestum est quod homini patrifamilias comparantur, « proferenti de thesauro suo nova et vetera. » Si enim per nova et vetera Vetus et Novum Testamentum accipimus, Abraham et Moysen caeterosque Patres qui ante Domini adventum fuerunt, nova cum veteribus non protulisse cognoscimus: quia etsi nova narraverunt, Domini tamen incarnationem novam corporalibus oculis non viderunt, sicut ipse discipulis suis ait: « Multi reges et prophetae voluerunt videre quae vos videtis, et non viderunt: et audire quae auditis, et non audierunt (Luc. X). » Apostoli autem nova et 118.0794D| vetera spiritualiter intellexerunt, et nova corporalibus oculis viderunt. Quibus ipse ait: « Mandatum novum do vobis, ut diligatis invicem (Joan. XIII). » Sive aliter: Vetera ad poenam, nova pertinent ad gloriam. Vetustum enim erat homini post peccatum ire ad poenam, cui aliquid novum per Redemptoris adventum contigit, quando bene operantibus gloria est repromissa. Cum ergo Dominus discipulos collaudat, dicens: « Omnis scriba doctus in regno coelorum, similis est homini patrifamilias, qui profert de thesauro suo nova et vetera. » Ostendit hunc ordinem doctoribus in praedicatione servandum, ut vetera proferant de terrore supplicii, et nova de promissione praemii. Quod et in hujus lectionis serie suo exemplo 118.0795A| Dominus ostendit, cum in prioribus similitudinibus incitavit ad praemium, et in sequentibus comminatur supplicium, ostendens, ut dictum est, doctoribus quia sic bene operantibus debent promittere gloriam, ut non cessent peccantibus comminari poenam. Quod etiam in lege figurate ostendit, quando per Moysen tale praeceptum dedit, dicens: « Non accipies loco pignoris superiorem et inferiorem molam, quia apposuit tibi animam suam (Deut. XXIV). » Superior enim et inferior mola spes et timor accipitur. Quasi enim a debitoribus pignus accipimus, cum confessionem peccatoris accipimus. Cui si poenitenti spem non repromittimus, veniam negamus, superiorem molam tollimus. Si autem peccatori securitatem damus, inferiorem abstrahimus. Sed utrumque 118.0795B| observandum est, ut sic poenitentibus promittamus veniam, quatenus in peccato perseverantibus comminemur poenam, ut quos non provocant ad bene agendum praemia promissa, saltem denuntiata terreant supplicia. Tu autem, Domine, miserere nostri.
HOMILIA XII. SERMO DE CONFESSIONE JESU AD PATREM, ET DE JUGI EJUS SUAVITATE ET ONERIS LEVITATE. (MATTH. XI.) « In illo tempore, respondens Jesus dixit: Confiteor tibi, Pater, Domine coeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus. » Et reliqua. In fronte hujus lectionis evangelicae quaestio 118.0795C| suboritur, cum nec superius nec inferius describatur, quod aliquis eum interrogasset. Legimus enim in aliis locis, quod interrogatus est a discipulis, et respondit. Interrogaverunt eum Scribae et Pharisaei, et respondit. Hic datur intelligi quia nihil tale reperitur, sed tantummodo absolute dicit, respondit Jesus. Concordia Lucae evangelistae facienda est, qui hoc aptius manifestat, cum dicit (Luc. X): « Designavit Dominus et alios septuaginta duos, et misit illos binos ante faciem suam in omnem civitatem et locum, quo erat ipse venturus, « et dedit eis » potestatem calcandi super serpentes et scorpiones, et supra omnem virtutem inimici, et nihil vobis nocebit, » et ut sanarent infirmos et caeteras virtutes facerent. Quod idem Lucas in sequentibus testatur, cum dicit: Qui 118.0795D| euntes, fecerunt sicut constituit eis Jesus, et faciebant multa miracula, et inter caetera daemonia ejiciebant. Unde reversi cum gaudio ad Dominum dixerunt: « Domine, etiam daemonia subjiciuntur nobis in nomine tuo. » Et ait illis Jesus: « Videbam Satanam sicut fulgur de coelo cadentem. Verumtamen nolite in hoc gaudere quia spiritus vobis subjiciuntur; gaudete autem quod nomina vestra scripta sunt in coelis (Ibid.). » Inde subinfert et dicit: « In ipsa hora exsultavit Jesus Spiritu sancto, et dicit (Ibid.): » -- « Confiteor tibi, Domine. » Hoc est quod dicit Jesus: sciendum est enim quia in uno homine duo homines sunt, interior et exterior. Solet enim interior exteriori respondere, et exterior interiori, 118.0796A| sicut legimus de Nabuchodonosor, qui dum deambularet dominus in aula regni sui in Babylonia tumens superbia, respondit: « Nonne haec est Babylon illa, quam ego aedificavi in robore et in brachio fortitudinis meae? » (Dan. IV.) Sed Dominus non taliter respondit sicut Nabuchodonosor: sed respondit humanitas Divinitati, imo Filius ad Patrem. Videbat enim simulacra daemoniorum destrui, principem mundi ejici foras, et suum numerum crescere, et ideo exsultavit et dixit: « Confiteor. » Tribus enim modis confessio dicitur. Est confessio in fide, et confessio in peccatis, est et confessio in laude. In fide, sicut confitetur universalis Ecclesia cum dicit: « Credo in Deum. » Est confessio in peccatis, de qua apostolus dicit: « Confitemini alterutrum peccata 118.0796B| vestra (Jac. V). » Est et in laude, de qua Propheta dicit: « Confitemini Domino quoniam bonus, quoniam in saeculum misericordia ejus (Psal. CV). » Sed Dominus nec in fide, nec in peccatis dicitur confiteri, sed tantummodo in laude. Vel certe dicitur confiteri, eo quod sanctis hoc faciat facere. « Confitetor tibi, Domine. » Ad haec surgentes, haeretici dixerunt quod Dominus Jesus Christus non fuisset verus Filius Dei per proprietatem naturae, dicentes quia si fuisset Filius Dei verus, nunquam eum Dominum appellasset, non considerantes illud, quoniam ipse per humanitatem minor est Patre, sicut ipse ait: « Pater major me est (Joan. XIV), » in divinitate namque aequalis est Patri, veluti ipse dicit: « Ego et Pater unum sumus (Joan. X). » Secundum 118.0796C| enim humanitatem Dominum appellat. Unde et Pater ad eum per Prophetam dicit: Noli timere, serve meus. Et beata Maria se ancillam illius appellat et dicit: « Ecce ancilla Domini (Luc. I). » -- « Pater coeli et terrae. » Et recte eum Patrem appellat, quia ipse ascendens in coelum, dixit: « Ascendo ad Patrem meum (Joan. XX). » Quidam per hyperbaton hoc volunt intelligere, id est, per transcensionem verborum, dicentes: « Confiteor tibi, Pater. » Deinde subinferrent et dicerent: Domine coeli et terrae. Ut sit sensus: quod sit ipsius Pater, et Dominus coeli et terrae. Quanquam ita possit intelligi, tamen secundum praefatum sensum accipiendum est, quia ipse aequalis est Patri per divinitatem. Pater coeli, id est, angelorum: terrae vero, hominum. Aliter autem 118.0796D| Pater coeli, id est, sacrarum animarum. Unde scriptum est: « Coeli enarrant gloriam Dei, et opera manuum (Psal. XVIII), » etc.; terrae vero hominum, qui adhuc in terrenis sunt implicati, necdum possunt contemplari coelestia per oculum mentis, nec valent dicere cum Apostolo: « Nostra autem conversatio in coelis est (Phil. III). » Et recte Pater coeli et terrae appellatur, quia ipse cuncta creavit ex nihilo visibilia et invisibilia, sicut scriptum est: « In principio creavit Deus coelum et terram (Gen. I). » Et alibi: « Qui manet in aeternum, creavit omnia simul (Eccli. XVIII) » Unde et nos quotidie in oratione dicimus: « Pater noster. (Luc. XI). » Et ipse alibi ait: « Unus est enim Pater vester (Matth. XXIII). » -- « Qui 118.0797A| abscondisti haec a sapientibus et prudentibus. » Ubi perquirere debemus, quid absconderit Dominus a sapientibus et prudentibus, nunquid abscondita est humanitas a Scribis et Pharisaeis, cum Simeon dicat: « Quia viderunt oculi mei salutare tuum (Luc. II). » Et in alio loco scriptum sit: Et videbit eum omnis oculus. Non utique humanitatem, sed divinitatem eis abscondit: quia Scribae et Pharisaei divinitatem in humanitate latitantem non cognoscebant. Quia « si cognovissent, nunquam Dominum gloriae crucifixissent (I Cor. II). » Nam sapientes et prudentes sancti apostoli fuerunt, de quibus Dominus Judaeis ait: « Ecce ego mitto ad vos prophetas et sapientes et scribas (Matth. XXIII). » Et iterum apostolis: « Estote ergo prudentes sicut serpentes 118.0797B| (Ibid. X). » Et Petrus apostolus: « Estote prudentes et vigilate in orationibus (I Petr. LV). » Sed nunquid istis Divinitas abscondita fuit? Non. Sed illis de quibus per prophetam Dominus dicit: « Vae qui sapientes estis in oculis vestris, et coram vobismetipsis prudentes (Isa. V). » Et iterum: « Sapientes sunt ut faciant mala (Jer. IV). » Et Apostolus: Quia non potuit mundus per sapientiam credere Deum, placuit Deo per stultitiam salvos facere credentes. « Quoniam stulta mundi elegit Deus, ut confundat fortia (I Cor. I), » etc. « Et revelasti ea parvulis. » Qui sunt isti parvuli? nimirum sancti apostoli. Habes enim in Evangelio, quia convocans Jesus parvulum, statuit eum in medio, et dixit: « Nisi conversi fueritis et efficiamini sicut parvuli (Matth. XVIII), » etc. 118.0797C| Et iterum: « Sinite parvulos venire ad me (Ibid. XIX). » Parvulos autem non propter modicitatem corporis, vel propter insipientiam dicit, sed propter innocentiam. Unde Apostolus discipulis suis ait: « Nolite pueri effici sensibus (I Cor. XIV). » Revelavit Dominus Filium suum sanctis apostolis, sicut Thomae, qui dixit: « Dominus meus et Deus meus (Joan. XX). » Et sicut Petro ait: « Caro et sanguis non revelavit tibi (Matth. XVI). » Regnum enim Dei possidebunt beati oculi justorum, quibus Dominus se et Patrem revelare dignatus est.
« Ita, Pater, sicut fuit placitum ante te. » Sic enim placitum fuit Deo Patri, ut Filium suum unigenitum mitteret pro salute generis humani. Sive etiam ut sapientibus et prudentibus hujus saeculi absconderet 118.0797D| Filium suum, et parvulis revelaret. Vel certe in praesentia Dei Patris fuit ante omnia saecula, quos eligeret de mundo, mittens Filium suum in mundum. Quia, sicut Apostolus dicit: « Quos praescivit, hos et praedestinavit, quos autem praedestinavit, hos et vocavit, et quos vocavit, illos et justificavit (Rom. VIII). »
« Omnia mihi tradita sunt a Patre meo. » In Christo semper duas naturas et duas operationes intelligere debemus, divinam scilicet et humanam: secundum divinam aequalis est Patri, et omnia habet cum Patre, sicut ipse dicit ad Patrem: « Pater, omnia mea tua sunt (Joan. XVI). » Secundum vero humanam, qua minor est Patre, omnia ei subjecta sunt 118.0798A| a Patre. Unde Pater ad eum ait: « Pete a me, et dabo tibi (Marc. VI). » Et in hoc loco: « Omnia mihi tradita sunt a Patre meo. » Et in Psalmo: « Omnia subjecisti sub pedibus ejus (Psal. VIII). » Unde et ipse Dominus post resurrectionem suam gratulabundus ait discipulis: « Data est mihi omnis potestas (Matth. XXVIII), » etc. Habet enim Pater quod non habet Filius; habet Filius quod non habet Pater, habet Spiritus sanctus quod habet Pater et Filius. Pater habet aeternitatem sine nativitate. Filius habet aeternitatem cum nativitate. Spiritus vero sanctus a Patre Filioque procedit. Ergo Pater ingenitus, Filius genitus, Spiritus sanctus nec genitus, cave ne fallaris, sed nec ingenitus, sed a Patre et a Filio procedit.
118.0798B| « Et nemo novit Filium nisi Pater, neque Patrem quis novit nisi Filius, et cui Filius voluerit revelare. » Valde perquirere debemus cur dicit: « Nemo novit Filium, » et caetera, cum Apostolus dicat: « Cum autem placuerit ei qui me segregavit (Gal. I), » etc. Nam et Joannes vidisse eum testatur indutum podere ad mamillam ejus (Apoc. I). Et non solum in Novo Testamento, verum etiam et in Veteri inveniuntur sancti qui se Deum vidisse testati sunt, sicut Abraham qui tres vidit, et unum adoravit. Et sicut Jacob qui dixit: « Vidimus facie ad faciem (Gen. XXXII). » Nam et Moyses loquebatur cum illo facie ad faciem (Exod. XXXIII). Et Isaias (cap. VI): « Vidi Dominum sedentem super solium excelsum; » et Joannes apostolus dicit: « Quod vidimus, quod audivimus (Joan. III). » 118.0798C| Et hic dicit: « Nemo vidit Filium nisi Pater (Matth. XI). » Si nemo novit Filium nisi Pater, ergo sancti frustra credunt illuc ascendere ubi Christus est. Sed ista quaestio facile solvitur, si hoc consideremus quod superius diximus, in Christo duas naturas inesse, divinam et humanam. Sciendum namque est, quia, sicut ille coaeternus est et coaequalis Patri, nullus eum novit nec nosse potest, Joanne dicente: « Deum nemo vidit unquam (Joan. I). » Quomodo enim Deus lumen de lumine, omnipotens de omnipotente, nemo novit, neque scire potest, sicut propheta dicit: « Generationem illius quis enarrabit? (Isa. LIII.) » Hoc est quod Apostolus considerans ait: « O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei (Rom. XI), » etc. Ad Moysen enim Dominus dicit: « Non 118.0798D| enim videbit me homo, et vivet (Exod. XXXIII). » Vel etiam quomodo in utero beatae Mariae virginis, nullus novit. Angelus enim ad beatam Mariam ait: « Spiritus sanctus superveniet in te (Luc. I). » Unde Joannes dicit: « Post me venit vir (Joan. I), » et propheta: « Brachium Domini cui revelabo? » (Isa. LIII.) Ergo Pater novit Filium, quem coaeternum et consubstantialem sibi genuit. « Et cui voluerit Filius revelare. » Quia, quamvis modo non videant sancti corporaliter, tamen restat tempus quando videbunt. Unde Joannes dicit: « Filioli, nunc filii Dei sumus (I Joan. III). » Cui vult et quantum vult se et Patrem ostendit.
« Venite ad me omnes. » Quatuor vocationes in 118.0799A| sacro eloquio reperimus, duas in Veteri Testamento, duas et in Novo. Prima in Veteri Testamento: « Venite, filii, audite me (Psal. XII). » Secunda: « Venite, adoremus (Psal. XCIV). » Prima in Novo Testamento, ista quae in praesenti recitatur, cum dicitur: « Venite ad me omnes (Matth. XI). » Secunda: « Venite, benedicti Patris mei (Matth. XXV), » et reliqua. Sicut enim synagoga admonebat filios suos, ut venirent atque timorem discerent, dicens: « Venite, filii, audite me, » et caetera. Postea vero hortabatur adorare, inquiens: « Venite, adoremus: » ita etiam sancta Ecclesia hortatur, cum ait: « Venite ad me omnes. » Quod enim synagoga dicebat: « Venite, filii, audite me, » hoc Ecclesia dicit: « Venite ad me omnes. » Et quod illi dicebant: « Venite, adoremus, » 118.0799B| ita et Christus dicturus erat sanctis: « Venite, benedicti Patris mei. » Tres vocationes jam impletae sunt, et adimplentur quotidie. Restat quarta, quae in die judicii adimplebitur, quam qui audire meruerint sine fine gaudebunt. « Qui laboratis et onerati estis. » Laborabat enim plebs gentilium in culturis daemoniorum et in delubris idolorum, sive etiam in desideriis carnis, de quibus scriptum est (Isa. LIX): « Telas araneae texuerunt. » Et Apostolus dicit (I Cor. XII): « Scitis, quoniam cum gentes essetis, ad simulacra muta, » et reliqua. « Et ego reficiam vos. » Quid promisit: Refectionem non solum in cibo carnali, sed in spiritali. De qua refectione in Apocalypsi scriptum est (cap. XIX): « Beati qui ad coenam nuptiarum Agni vocati sunt. » Quam sancti 118.0799C| accipientes, dicent: « Quam magna multitudo dulcedinis tuae Domine! (Psal. XXX), » et caetera. De hac refectione Dominus mulieri Samaritanae ait: « Qui biberit aquam quam ego do, fiet in eo fons aquae salientis in vitam aeternam (Joan. IV). »
« Tollite jugum meum super vos. » Nunquam poterit homo sine jugo esse aut Christi, aut diaboli. Dudum autem Judaica plebs jugum legis sustinebat, de quo jugo Petrus apostolus ait: « Quid vultis imponere jugum super nos? » (Act. XV.) et caetera. Quia ait Dominus postea: « Onera gravia et importabilia imponunt in humeros hominum (Matth. XXIII). » Plebs autem gentium jugum diaboli portabat, videlicet sarcinam peccatorum in dorso. De hoc namque superius dictum est: « Venite ad me, omnes qui laboratis 118.0799D| et onerati estis (Matth. XI). » Notandum autem, quia non onus diaboli suum jugum dixit. Jugum enim Christi ejus doctrinam intelligere possumus, quam omnes sancti, qui eum sequi voluerunt, portabunt, sicut ipse dicit: « Qui vult venire post me (Matth. XVI), » et caetera. Notandum autem quia homines qui alios ad se venire faciunt et eos erudire cupiunt, dicunt eis: Discite a nobis; ita et Dominus suam doctrinam nos erudire cupit, cum dicit: « Discite a me quia mitis sum et humilis corde. » Non dixit virtutes facere, infirmos sanare, mortuos suscitare, et caetera talia. Jam enim supra dederat illis potestatem ad hoc faciendum. Hic nihil tale reperitur, sed tantum dixit: « Discite a me. » Quid nisi 118.0800A| humilitatem? Et notandum est quia se mitem dixit esse. Jam enim mitibus terram promiserat, dicens: « Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram. » Et ne grave videretur quod Dominus percipiebat facere, ipse superius exemplis monstrabat, et recte dicitur « humilis corde, » quia semetipsum humiliavit, sicut ait Apostolus: « Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinanivit (Phil. II), » etc. Multi videntur humiles exterius, sed interius tumidi, sunt. Bona conscientia, quae talem fert fructum, quae semper intus servat humilitatem. « Et invenietis requiem animabus vestris. » Et alibi dicit: « Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere (Matth. X). » Sancti post 118.0800B| tribulationem requiem percepturi sunt.
« Jugum enim meum suave est, et onus meum leve. » Jugum ipsius suave est; quare suave? aut quare leve? Quia quod docuit ipse, prius implevit, sicut Lucas dicit (Act. I): Quia « coepit Jesus facere et docere. » Praecepit nobis humiles esse, ipse prius in semetipso humilitatem exhibuit, nullam rem jussit quam ipse non demonstraret. Solent etiam nonnulli magistri « gravia et importabilia » discipulis injungere, quod ipsi facere non valent. Loquuntur ore, et opere destruunt, ideo discipulis gravia videntur: sed Dominus talia non fecit. « Jugum ejus leve est. » Sancti namque quidquid in hoc saeculo patiuntur, leve sustinent, quod jugum perfidi Judaei portare noluerunt, dicentes: « Disrumpamus vincula eorum 118.0800C| (Psal. II). » Ergo nec scientia Patris, nec Filii, nec Spiritus sancti portare voluerunt, dicentes: « Scientiam viarum tuarum nolumus (Job XXI). »
HOMILIA XIII. SERMO DE ORATIONE DOMINICA. (LUC. XI.) « In illo tempore, dixit unus ex discipulis Jesu ad eum: Domine, doce nos orare, sicut docuit Joannes discipulos suos. » Et reliqua. Lucas evangelista refert quia cum Dominus ab oratione surrexisset, accessit ad eum unus ex discipulis ejus, dicens: « Domine, doce nos orare, sicut et Joannes docuit discipulos suos. » Quibus cum dixisset: « Orantes autem nolite multum loqui, sicut ethnici faciunt, qui putant in multiloquio se exaudiri 118.0800D| (Matth. V), » brevem quidem verbis, sed plenam mysterii docuit orationem, dicens:
« Sic ergo orabitis, dicentes: Pater noster, qui es in coelis, » etc. In qua oratione septem specialiter petitiones commendantur, quarum tres priores ad futuram vitam pertinent, reliquae quatuor ad praesentem pertinere videntur, propter futuram tamen accipiendam. Quod enim ait, « Sanctificetur nomen tuum, fiat voluntas tua, sicut in coelo et in terra, » ad futurae vitae beatitudinem pertinet. Quod vero subjungitur:
« Panem nostrum quotidianum da nobis hodie, » etiam usque in finem, ad praesentis vitae necessaria pertinere videtur. Sed cuncta per ordinem videamus. 118.0801A| Ait enim: « Pater noster qui es in coelis. » Ubi considerandum est, quia cum singulis hanc orationem dicendam docuit, non dicimus, Pater meus singulariter, sed « Pater noster » pluraliter, ut intelligamus hanc paternitatem non ad naturam pertinere, sed ad gratiam. Hoc enim dicit imperator, hoc etiam miles, hoc dominus, hoc servus, hoc dives, hoc pauper. Omnes aequaliter dicunt, Pater noster, « quia non est personarum acceptor Deus, sed in omni gente qui operatur justitiam, acceptus est illi (Act. X). » Ubi revera magna dignatio hominibus datur, ut Dominum et Creatorem suum patrem audeant appellare. Sive, certe eum communiter patrem invocandum esse docuit, spiritaliter nos fratres esse debere insinuat, juxta illud quod ipse alibi ait: 118.0801B| « Omnes enim vos fratres estis (Matth. XXIII). » Qui enim unum invocant patrem, unanimem debent habere fraternitatem, secundum illud quod per Psalmistam dicitur: « Ecce quam bonum et quam jucundum habitare fratres in unum (Psal. CXXXII). » Cum vero Deus ubique sit totus, ubique praesens, specialiter in coelis esse dicitur, ubi angelorum agminibus vicinus apparet, et sublimius collaudatur: ubi nobis innuit, quia qui Patrem nos habere gloriamur in coelis, juste debemus vivere in terris, ut quandoque terreno pulvere exuti, ascendere mereamur in coelos, ubi Patrem quotidie invocamus. Quod vero subditur: « Sanctificetur nomen tuum, » cum nomen Dei in se semper sanctum sit, in nobis sanctificari petimus, ut scilicet nos in quibus nomen ejus invocatum 118.0801C| est, sancte et juste vivamus. Unde diligentissime cavendum, ne ad nos illa sententia terribilis dirigatur, qua dicitur: « Vos polluistis nomen sanctum meum (Ezech. XXXVI), » sed potius tales simus, ut ad nos pertineat vel in nobis impleatur quod ipse alibi dicit: « Sancti estote, quia ego sanctus sum Dominus Deus vester (Levit. XI). »
« Adveniat regnum tuum. » Regnum Dei illud hic commemorat specialiter, quod venturum est per universale judicium, ubi regnabunt sancti cum Domino in gloria, qui non permittunt modo regnare in suo mortali corpore peccata. Quales erant apostoli, quibus a Domino dictum est: « Vos estis qui permansistis mecum in tentationibus meis, et ego dispono vobis, sicut disposuit mihi Pater meus regnum, ut 118.0801D| sedeatis super thronos duodecim, judicantes duodecim tribus Israel (Luc. XXII). » Hoc ergo regnum, velimus nolimus, venturum est: tamen si ad illud nos pertinere confidimus, totis viribus, ut veniat optare debemus. Cum vero subjungimus: « Fiat voluntas tua. » Cognoscimus quia non nostris voluptatibus obtemperare, sed voluntatem Dei in omnibus debemus quaerere, ut juxta admonitionem Apostoli, probantes quae sit voluntas Dei bona, et bene placens et perfecta, hoc impleamus in opere, quod illius voluntati placere fuerit comprobatum. Quod autem dicimus: « Sicut in coelo et in terra, » coeli nomine angelicam creaturam possumus accipere: terrae, humanam, cui dictum est: « Terra es, et in terram 118.0802A| ibis (Gen. III). » Et hoc petimus, ut sicut angeli ejus voluntatem faciunt in coelo, ita et nos faciamus in terris. Sive aliter coeli nomine, justos accipimus, de quibus scriptum est: « Coeli enarrant gloriam Dei (Psal. XVIII): » terrae nomine, peccatores. Et cum dicimus: « Fiat voluntas tua sicut in coelo et in terra, » hoc petimus, ut sicut justi ejus faciunt voluntatem, ita ad ejus voluntatem sequendam convertantur etiam peccatores. Vel certe, coeli nomine Ecclesiam, terrae vero incredulos et paganos possumus accipere. Et cum dicimus: « Fiat voluntas tua, » etc., hoc petimus, ut etiam increduli et pagani convertantur ad fidem.
« Panem nostrum quotidianum da nobis hodie. » Panis quotidianus ad victum pertinet et vestitum, 118.0802B| quibus secundum Apostolum contenti esse debemus, in quibus verbis spontanea paupertas poscitur. Quoniam sicut Dominus ait: « Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. V). » Qui enim panem quotidianum petit, superfluitatem divitiarum non quaerit. « Hodie » vero cum dicitur, omne tempus vitae praesentis significat. Qui ergo dicunt: « Panem nostrum quotidianum da nobis hodie, » jubentur de crastino non cogitare: vel certe, quia juxta Domini vocem, « non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo quod procedit ab ore Dei (Luc. IV). » Cum enim dicimus, panem nostrum, hoc oramus, ut animae cibum spiritalem tribuat, id est verbum Dei. Et sicut quotidie moriturae carni carnale tribuit alimentum, sic animae sine fine victurae 118.0802C| tribuat esurire verbum Dei: quia « beati, » ut Dominus ait, « qui esuriunt et sitiunt justitiam, quia ipsi saturabuntur (Matth. V). » Sive aliter: Cum dicimus « panem nostrum quotidianum da nobis hodie, » possumus de perceptione eucharistiae accipere, de acceptione corporis et sanguinis Domini. Et hoc oramus, ut quia sine peccato esse non possumus, sic nobis vitam praesentem tribuat sine crimine transire, ut ab eucharistiae perceptione non separemur.
« Et dimitte nobis debita nostra. » Quod debitum in Scripturis ad peccatum pertineat, illa parabola Evangelii indicat, ubi servus qui decem millia talenta debebat, ad unam petitionem impetravit absolutionem. Cum ergo dicimus: « Dimitte nobis debita 118.0802D| nostra, » hoc precamur, ut dimittat nobis peccata nostra; quod sine dubio non negabit, si nos fecerimus quod subditur: « Sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. » Regulam enim dimittendi peccata nostra in nobisipsis habemus, ut sicut volumus nostra a Deo dimitti nobis peccata, sic dimittamus et proximis quaecunque in nobis peccaverint. Et sicut volumus post peccatum benignum invenire Deum, sic nos his qui in nobis peccaverint, clementes simus et benigni, propter illud quod Dominus ait: « Cum stabitis ad orandum, dimittite si quid habetis adversus aliquem, ut et Pater vester qui in coelis est, dimittat vobis peccata vestra (Marc. XI). » Ubi et discretio necessaria est, ut discernamus quia 118.0803A| alia sunt peccata quae in nobis fratres committunt, et alia quae in Deum: ut scilicet cum in nobis peccaverint, facile dimittamus: cum vero in Deum, non sine castigatione vel correptione, vel si necessitas fuerit, districtiorem adhibeamus disciplinam. Perverso enim itinere graditur, qui in se peccantibus vindictam, et his qui in Deum peccant, exhibent patientiam. Notandum autem quia non solum per baptismum, sed etiam post baptismum aliis modis in Ecclesia remissio tribuitur peccatorum. Septem enim modis remissio peccatorum dari creditur. Primo per baptismum, sicut Dominus ait: « Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit (Marc. XVI). » Secundo per poenitentiam, de qua Dominus alibi ait: « Poenitentiam agite, appropinquabit enim regnum 118.0803B| coelorum (Matth. IV), » etc. Tertio fit per eleemosynam, juxta quod Dominus alibi ait: « Date eleemosynam, et ecce omnia munda sunt vobis (Luc. XI). » Quarto fit per indulgentiam proximorum, de qua Dominus dicit: « Si dimiseritis hominibus peccata eorum, et Pater vester coelestis (Marc. XI), » etc. Quinto per correptionem verae charitatis, de qua per Jacobum apostolum dicitur: « Qui converti fecerit peccatorem ab errore viae suae, salvabit animam ejus a morte (Jac. V), » etc. Sexto fit per assumptionem corporis et sanguinis Domini, sicut Dominus, cum ejusdem sacramentum discipulis traderet, 118.0803C| ait: « Hic calix Novum Testamentum est in 118.0804A| meo sanguine, qui pro vobis et pro multis effundetur in remissionem peccatorum. Haec facite quotiescunque feceritis, in meam (Luc. XXII), » etc. Septimo vero fit per sanguinis effusionem in martyrio, sicut angeli voce in Apocalypsi dicitur: « Isti sunt qui venerunt ex magna tribulatione, et laverunt stolas suas in sanguine Agni (Apoc. XXII). » In eo quod subditur: « Et ne nos inducas in tentationem, » hoc petimus, ne nos permittat incidere in tentationem. Quasi enim Deus nos in tentationem inducere dicitur, quando a tentatione non liberat, sicut de Pharaone dictum est: « Ego indurabo cor Pharaonis (Exod. IV), » cum nihil aliud sit Deo indurare, nisi a duritia non liberare. Quapropter considerantes fragilitatem nostram cordis vocibus supplicemus, ne 118.0804B| nos inducat in tentationem, sed, juxta Apostoli sententiam, faciat cum tentatione etiam proventum, ut possimus sustinere (I Cor. X). Quod vero subdimus, « Sed libera nos a malo, » vel generaliter ab omni quod malum est, nos liberari petimus, vel specialiter a diabolo, qui est inventor omnium malorum. De quo alibi Dominus ait: « Omnis qui audit verbum regni, et non intelligit, venit malus et rapit (Matth. XIII). » Ab hujus ergo malitia nequaquam possimus liberari, nisi per ejus adjutorium, qui ait: « Nemo bonus, nisi solus Deus (Marc. X), » qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen.
HOMILIAE IN ALIQUOT EPISTOLAS PAULI. 118.0803| HOMILIA PRIMA. DOMINICA DECIMA NONA POST TRINITATIS. 118.0803C| (EPHES. IV.) « Fratres: Renovamini spiritu mentis vestrae, et induite novum hominem, qui secundum Deum creatus est, in justitia et sanctitate veritatis. » Haec verba Apostoli ex superioribus pendent. Sic namque loquitur Ephesiis:
« Deponite vos secundum pristinam conversationem veterem hominem, qui corrumpitur secundum desideria erroris. » Ac deinde subdit: « Renovamini autem spiritu mentis vestrae. » Pristina conversatio, est peccatorem in peccatis manere, vetus autem homo, veteris conversatio hominis Adae. Quicunque enim in peccato manet, conversationem veteris 118.0803D| hominis habet, qui homo, id est conversatio illa, corrumpitur et depravatur secundum desideria errorum et vitiorum. « Renovamini, » inquit, « spiritu mentis vestrae. » Spiritum et mentem pro bono debemus accipere, secundum beatum Augustinum, Id est, pro rationabilitate mentis. Duae autem sunt renovationes. Una est subitanea ac momentanea, quae fit in baptismate, in qua renovamur ab omnibus peccatis originalibus et actualibus. Altera quae fit per spatium temporis, et per assiduitatem lectionis, 118.0804C| et per operationem bonorum operum, de qua hic dicit. Dum enim ea animus quotidie per studium lectionis de Deo intelligit, quae ante ignorabat, et dum proficit quotidie de virtute in virtutem, quotidie innovatur. Tale est ergo ac si diceret: Estis renovati in baptismate, quotidie renovamini per studium lectionis, ea de Deo intelligendo, quae ante nos latebant, et crescendo de virtute in virtutem. « Et induite, » inquit, « novum hominem, » id est, novi hominis conversationem, vel ipsum Dominum Jesum. Videamus quomodo sit ipse novus homo, et quomodo secundum Deum creatus est. Conceptus est in utero virginali opere sancti Spiritus, ex semine mulieris sine semine viri; hoc novum fuit. Fecit miracula quae 118.0804D| nemo alius fecit, conversatus est sine peccato in hoc mundo verus Deus et verus homo, resurrexit a mortuis, et haec nova omnia fuerunt et sunt. « Secundum Deum creatus est in justitia, » quia justus est, « in sanctitate et veritate, » quia sanctus et verus est. Et non solum sanctus, justus, et verus, sed insuper ipsa justitia, ipsa sanctitas et veritas. Quod ergo dicit: « Induite novum hominem, » tale est ac si diceret: Induite Dominum Jesum Christum, id est, conversationem novi hominis, et omnes virtutes quas intelligitis in Christo esse. Quicunque enim assumunt 118.0805A| justitiam, sanctitatem, veritatem, sapientiam, charitatem, omnesque virtutes quas in Christo cognoscit esse, Christum utique induit.
« Propter quod deponentes mendacium, loquimini veritatem unusquisque cum proximo suo. » Quia omne mendacium a diabolo est, qui est mendax et pater mendacii (Joan. VIII). Quicunque filii veritatis sunt, debent deponere et abjicere mendacium, dolositatem et duplicitatem, et loqui veritatem de animo puro, cum omni homine, non solum cum Christiano, verum etiam cum haeretico et pagano, quia omnes sunt nostri proximi (Eph. V). Et quare debemus loqui veritatem cum proximo? « Quoniam sumus invicem membra. » Est Christus caput, membra illius sunt electi. Et sicut membra nostri corporis sunt sibi 118.0805B| invicem necessaria, et sibi ministrant invicem quae necessaria sunt: verbi gratia (I Cor. XII; Rom. XII): Oculus est necessarius manui et pedi, et manus, pes, oculo, ideoque ministrat oculus manui et pedi lumen, manus autem abstergit illum et lavat a sordibus; sic in sancta Ecclesia praedicator quilibet qui est oculus, debet ministrare lumen scientiae et praedicationis aliis qui sunt manus et pedes, id est, qui sunt eleemosynarii, et qui currunt ad sepeliendum mortuum, et qui activae vitae sunt dediti. Econtra illi debent de substantia sustentare oculum praedicatorem, praebendo ei cibum et potum, et ministrando caetera quae necessaria sunt illi. Haec faciendo, erunt sibi invicem membra. Sequitur:
« Irascimini, et nolite peccare (Psal. IV). » Dupliciter 118.0805C| possumus hoc intelligere. Si quando peccatis et a via rectitudinis diabolo suadente receditis, irascimini vobis ipsis, et indignemini, ne amplius talia faciatis, castigando corpus vestrum vigiliis et jejuniis; aliter: Et si, inquit, irascimini, nolite iram perficere. Permittit quidem Apostolus irasci quod humanum est, sed prohibet vindictam expetere, quod jam non est humanum, quia ira viri justitiam Dei non operatur. « Sol non occidat super iracundiam vestram. » Similiter et duplici modo potest intelligi, dicamus simpliciter. Sol non occidat super iracundiam vestram, id est, si commoti fueritis ad tempus adversus proximum, ante solis occasum reconciliamini, et recedat ira a vobis; aliter: Sol appellatur Christus in Scripturis sacris, ut ibi: « Vobis timentibus 118.0805D| nomen meum, orietur sol justitiae (Mal. IV, Luc. I). » Qui sol plerumque propter iram, quae vindictam expetit, et propter discordiam, occidit vobis, id est, recedit a vobis, sicut occidit filiis prophetis, de quibus dicitur: « Occidit eis sol, cum adhuc dies esset media (Jer. XV). » Sol non occidat super iracundiam vestram, id est, cavete ne propter iram vestram, et propter vestrum peccatum recedat sol justitiae Christus a vobis.
« Et nolite locum dare diabolo, » id est, nolite vindictam expetere, neque ultra modum irasci (Ephes. VI), ne recedat sol a vobis Christus, et veniat diabolus princeps tenebrarum. Quandocunque enim peccamus, locum diabolo in nobis damus.
118.0806A| « Qui furabatur » bona aliorum, « jam non furetur. » Vel, qui furabatur verba et doctrinam Evangelii, per haereticam pravitatem, sicut prophetae filii, de quibus dicitur: « Vident vana et divinant mendacium, dicentes: Haec dicit Dominus Deus, cum Dominus non miserit eos (Ezech. XIII; Jer. III); » jam non furetur, sed recedat ab errore suo. « Magis autem laboret, operando manibus suis quod bonum est, ut habeat unde tribuat necessitatem patienti. » Ille qui ante furabatur, non solum debet a furto cessare, sed debet operari manibus suis, ut habeat unde sustentet alios inopiam patientes.
HOMILIA II. DOMINICA VIGESIMA POST TRINITATIS. 118.0806B| (EPHES. V.) « Fratres, videte quomodo caute ambuletis, non quasi insipientes, sed ut sapientes. » Loquitur Apostolus Ephesiis, in illis omnes homines hortatur, ut caute et considerate vivant sicut sapientes, et non sicut insipientes. Fratres autem illos vocat in fide, in societate dilectionis, quia unum Patrem Deum omnipotentem omnes habemus, non per naturam, sed per adoptionem (Matth. XXIII). « Videte, fratres, » id est, considerate, « quomodo caute » et ordinate « ambuletis, » vivatis et conversemini in medio nationis pravae et perversae, et « non quasi insipientes, » id est infideles qui non habent sapientiam veram, id est Christum in se habitantem, « sed ut sapientes » , id est fideles qui sapientiam substantialem in vobis habetis. Quanta enim distantia est 118.0806C| inter tenebras et lumen, inter fidelem et infidelem, tanta distantia est inter insipientem et sapientem, quia lumen et sapientia non potest esse in eo, nisi fidem omnipotentis Dei habeat. « Redimentes tempus, quoniam dies mali sunt. » Quomodo est tempus malum, quod secundum dispositionem Dei semper volvitur, mensibus, diebus, et noctibus, horis, momentisque currentibus. Sicut ergo dicitur mala esse domus, quae malos habitatores habet, ita dicuntur mali dies, in quibus mala fiunt a malis hominibus. Quid est quod dicit, « redimentes tempus? » id est, vestrum illud facite. Verbi gratia: Alii vendunt illud, mala operando ad malum suum: vos redimite illud, talia opera faciendo, pro quibus remunerationem capiatis. Quicunque enim hoc facit quod sibi est 118.0806D| utile, tempus sibi redimit, et acquirit, quia suum illud facit, et ad suam salutem illud occupat.
« Propterea, » subaudis, quia dies mali, « tunc nolite fieri imprudentes, sed intelligentes, quae sit voluntas Dei. » Prudens homo dicitur quasi providens, quia longe considerat quem finem sua opera habitura sint, et qui scit quid debeat petere, et quid vitare, qui considerant etiam quae placeant aut quae displiceant Deo. Econtra ille qui inconsiderate et improvide omnia agit, et qui non considerat ad quem finem opera sua deducat, et quod placeat voluntati Dei, appellatur imprudens et stultus. Unde dicit Apostolus: « Propterea, » inquiens, quia dies mali sunt, in quibus multa mala fiunt: « Nolite fieri imprudentes 118.0807A| sive inconsiderati, » sed « estote » intelligentes quae sit voluntas Dei, » id est, quid placeat Deo et in quibus operibus voluntas Dei impleatur.
« Et nolite inebriari vino in quo est luxuria. » Per luxuriam debemus intelligere omnia vitia quae per ebrietatem solent evenire, quia, ut quidam doctor dicit, ebrietas nullum vitium excusat. Sed hic notandum est, quia sicut illi qui replentur vino, replentur inverecundia, impatientia, luxuria, impudicitia, superbia, caeterisque vitiis: ita illi qui replentur Spiritu sancto, replentur castitate, humilitate, mansuetudine, caeterisque virtutibus.
« Loquentes vobismetipsis in psalmis et hymnis et canticis spiritualibus. » Nobismetipsis loquimur, quando alternatim canimus psalmos. Psalmi dicuntur 118.0807B| a psallendo, quia in psalterio inveniuntur. Hymnus Graece, Latino eloquio sonat laus Dei. Hymnus autem si componitur et cantatur in laudem Dei, tunc est hymnus. Hymnos autem apud Latinos, praecipue Ambrosius et Hilarius, clarissimi viri composuerunt. Unde igitur cum dixit canticis, subjunxit spiritualibus, quia sunt cantica quae non sunt spiritalia, neque in laudem Dei cantantur. Sicut sunt cantica saecularium hominum. Cantica autem spiritalia sunt, quae composuerunt prophetae Spiritu sancto afflati et repleti, ut sunt cantica Moysi, canticum Annae, canticum Deborae, canticum Isaiae, canticum Ezechiae, caeterorumque prophetarum. Hoc vero distat inter canticum et psalmum, quia canticum ne solummodo profertur, sed et decantatur: psalmus autem addito 118.0807C| quodam instrumento musicae artis, id est psalterio. « Cantantes et psallentes in cordibus vestris Domino. » Ideo dixit cantantes in cordibus vestris, quia multi sunt qui cantant solummodo ore, quorum mens non concordat voci, et qui magis attendunt ad sonoritatem vocis ut auditoribus placeant, quam considerent mente quid dicant. Illi vero cantant in corde, quorum mens concordat voci, juxta illud beati Benedicti: Sic stemus ad psallendum, ut mens nostra concordet voci nostrae.
« Gratias agentes semper pro omnibus in nomine Domini nostri Jesu Christi Deo et Patri. » Pro omnibus beneficiis nobis a Deo gratis datis, vel pro omnibus prosperis et adversis debemus semper gratias referre Deo Patri, id est, Deo omnipotenti Patri, qui 118.0807D| omnibus creaturis est Deus Pater, id est, creator et factor. Et quomodo? In nomine Domini nostri Jesu Christi, dicentes ei: Gratias tibi referimus, Domine sancte Pater, qui nos per Filium tuum fecisti et redemisti et viam patriae coelestis aperuisti. Et ideo in nomine Domini nostri Jesu Christi gratias referre debemus Deo Patri, quia per illum qui mediator noster est, preces et sacrificia nostra offerimus et transmittimus ad Deum Patrem, dicentes: Suspice, Domine, preces populi tui, per Dominum nostrum Jesum Christum Filium tuum, qui tecum, etc.
« Subjecti invicem in timore Christi. » Sicut auditores et subjecti suis praelatis subditi sunt causa obedientiae et reverentiae: sic debent etiam praelati 118.0808A| humiliare se erga subjectos, in quantum vident illos aequales sibi in virtutibus et vitae meritis, in quantum autem vident illos erigi in superbiam contra se et vitia sectari, debent officium suae praepositurae ostendere et fortiter redarguere et increpare. Quod probari potest ex factis apostoli Petri, qui cum vidisset Cornelium centurionem cum omni domo sua humiliter velle se adorare, econtra ille humiliavit se illi, dicens: « Surge, nam et ego homo sum (Act. V). » Ubi autem vidit Ananiam et Sapphiram a via veritatis recedere, et vitiis subjacere, potentiam sui officii et praepositurae ostendit solo verbo illos interficiens (Act. V). Sed ista omnia in timore Christi sunt agenda, id est, per amorem Dei, non causa adulationis neque patrocinationis, quod quidam faciunt, ut 118.0808B| possint invenire gratiam praelati, et liberius quod eos delectat operentur.
HOMILIA III. DOMINICA VIGESIMA PRIMA POST TRINITATIS. (EPHES. VI.) « Fratres, confortamini in Domino, et in potentia virtutis ejus. Induite vos armaturam Dei. » Et reliqua. Post spiritalia praecepta, quibus admonuit Apostolus viros et mulieres, patres et filios, dominos et servos, subjunxit ista generalia, non solum ad Ephesios quibus mittebat hanc epistolam, sed ad omnem sexum, et ad omnem conditionem, et dixit: « De caetero, » id est, deinceps et praeter illa quae superius diximus, « Fratres » mei in fide et dilectione, et qui unum Deum Patrem omnipotentem 118.0808C| habemus (Matth. XXV), « confortamini in Domino et in potentia virtutis ejus. » Nolite confidere in vestra fortitudine, neque in meritis vestris, neque in potentia principum hujus saeculi, sed in Domino et in potentia virtutis ejus confortamini. « Induite armaturam Dei. »
« Ut possitis stare adversus insidias diaboli. » In hoc nomine quod est armatura comprehenduntur omnia vasa bellica, ut lorica, galea, scutum, lancea, tela, caeteraque instrumenta armorum. Specialiter autem debemus intelligere per armaturam Dei, Dominum Jesum Christum, cujus protectione defenduntur omnes electi, et quem induunt, juxta quod idem Apostolus alias dicit: « Quotquot in Christo baptizati estis, Christum induistis (Rom. VI; Galat. 118.0808D| III). » Tunc induunt electi Christum, quando virtutes quae in Christo sunt, per adjutorium illius assumunt. Quod ergo dicit: Induite armaturam Dei, tale est ac si diceret: Induite Dominum Jesum Christum. id est, omnes virtutes quas scitis in illo esse in vos assumite. Verbi gratia: Et ille justus, verus, patiens, castus, mansuetus. Appellatur agnus et leo et vitulus. Induite vos justitiam, veritatem, patientiam, charitatem, castitatem, mansuetudinem. Estote agnus, id est, mites; leo, fortes in fide, in bono opere contra diabolum. Estote et vitulus, mortificantes vosmetipsos cum vitiis et concupiscentiis, ut possitis stare adversus insidias diaboli. Multus enim modis insidiatur nobis diabolus. Denique insidiatur nobis 118.0809A| per malas suggestiones. Insidiatur per vitia carnis nostrae, et incentiva malarum delectationum. Insidiatur per ministros suos ut per haereticos et falsos fratres atque paganos. Sed contra hos omnes debemus nos viriliter pugnare, ut possimus superare. Poterat aliquis dicere: O Paule, quare praecipis omnem armaturam Dei induere? Ad haec ille subjungit:
« Quia non est nobis, » inquiens, « colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed adversus principes et potestates, » etc. Carnem et sanguinem appellat Apostolus isto loco omnes homines, qui constant ex carne et sanguine, a quibus plerumque, suadente diabolo, impugnamur: et dicit, quia non est nobis colluctatio, id est pugna, adversus illos solummodo, 118.0809B| sed adversus daemones, qui principantur malis hominibus, et potestatem exercendo super illos, regunt illos potius ad malum quam ad bonum. Ipsique appellantur spiritalia, subaudis daemonia, nequitia, id est malitia, qui morantur in hoc aere (Luc. XII). Coelum denique appellatur aer in Scripturis sacris. Unde et aves coeli dicuntur. Qui, ut philosophi dixerunt, et doctores nostri opinantur, ita plenus est daemonibus et malignis spiritibus, sicuti radius solis minutissimis atomis. Contra hos ergo tam pugnandum est nobis, quam etiam contra homines constantes ex carne et sanguine, quia quidquid mali contra nos homines machinantur, ab illis suggeritur. Et si superaverimus illos qui sunt principes malitiae, et quorum instinctu vitia carnis nostrae contra nos saeviunt, 118.0809C| tunc facile superare poterimus omnes ministros illius; verbi gratia: Sicut, superato principe, exercitus facile fugatur. Quod probari potest ex libro Judith, quo narrante discimus, quia Holoferno principe militiae interempto, multitudo exercituum in fugam versa, et a Judaeis est facillime superata (Judith. XIII). Sed quaerendum est quomodo pugnare possimus contra daemones qui spiritus sunt? Nam omnibus patet, contra spiritum armis materialibus non posse pugnari (II Cor. X). Quapropter quia spiritus sunt et invisibiles, necesse est ut arma spiritualia assumantur, virtutes videlicet supra memoratae, et detractemus eo modo, quomodo legimus Jacob luctatum esse cum angelo orando, jejunando, vigilando, caeterisque bonis operibus insistendo, ut 118.0809D| sicut meruit ab angelo sancto benedici cum quo luctabatur orando (Gen. XXXII), ita et nos superando diabolum a Domino benedici mereamur. Caeterum quaeri potest, ubi acceperit Apostolus ut daemones et malignos spiritus, principes et potestates et rectores tenebrarum harum appellaret, id est hominum infidelium, Deum ignorantium et peccatorum, de quorum ministerio fuerant illi quondam, quibus dicebat: « Fuistis aliquando tenebrae (Eph. V), » id est, infideles Deum ignorantes et peccatores. Ad quod dicendum, quod ex libro Danielis illud accepit, ubi legitur: « Princeps Graecorum, et princeps Persarum (Dan. X). » Ex libro quoque Ezechielis, ubi dicitur ad principem Tyri: « Tu signaculum similitudinis 118.0810A| in paradiso Dei fuisti (Ezech. XXVIII), » et caetera quae ibi dicuntur de hoc et de principibus aliarum gentium Aegyptiorum, Assyriorum, Idumaeorum. Nam per principes illi daemones intelliguntur illis gentibus praepositi. Sicut enim unusquisque fidelium habet bonum angelum delegatum ad custodiam sui, ita et pagani habent malos angelos, qui eis principantur permissione Dei. Et sicut Michael praepositius est genti Judaeorum, de quo dicitur: « Et nemo est mihi adjutor, nisi Michael princeps noster (Dan. X), » ita habent et gentes in infidelitate manentes malos principes. Dicamus altius: Apostolus, repletus gratia Dei, cognovit per Spiritum sanctum, quia sicut boni reges Israelitarum significabant Dominum Jesum Christum, et principes qui sunt in Ecclesia, verbi 118.0810B| gratia: qualis fuit David qui interpretatur manu forits, sive desiderabilis, aliique quamplurimi; et sicut populus Israel significabat populum credentium qui sunt veri Israelitae, sic mali reges et principes cum suis gentibus qui contra populum Dei pugnabant, et fuerunt reges Ismaelitarum et Idumaeorum atque Philisthinorum significabant daemones, qui principantur paganis et haereticis, qui Ecclesiam Dei semper impugnant. « Propterea » subaudis, quia colluctatio est nobis adversus principes et potestates, ideo « accipite armaturam Dei, » de qua superius diximus, id est, omnes virtutes, « ut possitis resistere in die malo, et in omnibus perfecti stare, » id est, in omnibus prosperis et in adversis perseverare firmi in fide bonisque operibus. Diem malum 118.0810C| appellat praesens tempus, non quod per se sit malum, sed quia multa mala in eo fiant. Vel etiam diem malum dicit diem judicii, in quo omnes mali damnabuntur.
« State ergo succincti lumbos vestros in veritate. » Lumbos siccingimus, cum luxuriam, refrenamus. State, inquit, in fide, id est in bono opere, restringentes lumbos a luxuria ubi maxime viget, et hoc in veritate facite, non in mendacio neque per hypocrisim, nec ut laudem humanam capiatis. Vel in veritate dicit, pro amore nominis Christi, qui est veritas (Joan XIV). « Induite loricam justitiae. » Recte justitia loricae comparatur, quia sicut lorica multis circulis contexitur, ita justitia multis virtutibus constat. Aliter: Justitia enim bene loricae potest 118.0810D| comparari, quia sicut lorica pectus munit, ventrem stringit, femora protegit, ita justitia superfluas cogitationes, quae in pectore versari solent, repellit, ingluviem ventris restringit, luxuriam quoque comprimit.
« Et calceati pedes, » subaudis sint vobis, « in praeparatione Evangelii pacis. » Et est sensus: Sicut ille qui calceatos habet pedes, serpentes spernit, spinas, omnemque asperitatem viae pro nihilo ducit: ita et vos diabolum serpentem antiquum, spinas quoque, id est passiones punctionum, omnem asperitatem hujus vitae contemnite, et liberi ad praedicationem Evangelii incedite. Aliter: Per calceamenta, quae ex mortuis animantibus fiunt, debemus intelligere 118.0811A| dicta et exempla praecedentium patrum. Calceatos ergo pedes habemus, cum dictis et exemplis praecedentium patrum muniti, securi ad praedicandum Evangelium pacis pergimus. Dicitur autem Evangelium pacis, quia ibi continetur pax quam Christus apostolis commendavit (Joan. XIV), et in apostolis omnibus fidelibus, vel etiam quia per observantiam Evangelii, meremur reconciliari Deo.
« In omnibus » praeliis et certaminibus « sumentes scutum fidei, in quo possitis omnia tela nequissimi ignea exstinguere. » Quidquid missile est et jacitur, telum potest appellari, proprie tamen illud quod in longum protenditur, ut lancea. Nam telon dicunt Graeci longum. Unde mustela dicitur mus longus. Sicut scutum se tenentem protegit, et tela repellit, 118.0811B| ita fides hominem munit, et a diabolo jaculis et infestationibus defendit, illa tamen quae fuerit bonis operibus adornata. Tela autem diaboli ignea appellat suggestionem pravam, qua nos incendunt ad mala opera agenda, quae exstinguuntur, id est superantur, per virtutem fidei.
« Et galeam salutis assumite. » Galea in capite ponitur, quae omnes sensus corporis munit, id est protegit: visum videlicet in oculis, auditum in auribus, gustum in ore, olfactum in naribus, tactum in toto capite. Quid ergo debemus intelligere per galeam, quae ut diximus, omnes sensus corporis protegit? Dominum nostrum Jesum Christum et protectionem illius. Per caput vero mentem, quia sicut capite reguntur membra, ita cogitationes mente disponuntur. 118.0811C| Ponamus igitur in capite, id est mente, protectionem Christi, recordemur ipsius in secreto mentis nostrae, habentes in illo fiduciam non in nosipsos, et ipse tuebitur omnes sensus nostros, ne a diabolo hoste antiquo possint vulnerari. « Et gladium spiritus quod est verbum Dei, » subaudis assumite. Gladius sancti Spiritus intelligitur verbum Dei, ut Apostolus ait (Hebr. IV), id est, doctrina et scientia divinarum Scripturarum quae per Spiritum nobis tribuuntur. Idcirco autem gladius appellatur, quia sicut gladio fugantur hostes, ita per cogitationem divinarum Scripturarum, quae per Spiritum sanctum nobis tribuitur, possumus fugare omnes insidias et omnia machinamenta diaboli, appetendo quae Scriptura sacra docet, et vitando quae prohibet. Et non solum 118.0811D| daemones per ejus cognitionem et adjutorium possumus superare, sed etiam auctoritate illius haereticos convincere, et errorem illorum destruere.
« Gratia, » id est fides et remissio peccatorum, « sit in incorruptione, » id est integritate fidei, « cum omnibus qui diligunt Dominum Jesum Christum. » Vel aliter: Gratia, id est fides, remissio peccatorum, societas aeterna, sint cum omnibus sanctis in incorruptione, hoc est in resurrectione generali, ubi omnes accipient electi incorruptionem et immortalitatem in corpore, et incommutabilitatem in anima (I Cor. XV), fulgentes sicut sol in regno patris sui (Matth. XIII): cum quo felices in saecula saeculorum manebunt.
HOMILIA IV. DOMINICA VIGESIMA SECUNDA POST TRINITATIS. 118.0812A| (PHILIP. I.) « Fratres, confidimus in Domino Jesu, quia qui coepit in nobis opus bonum, perficiet usque in diem Jesu Christi. » Christus, qui dedit nobis initium fidei et bonae conversationis, dabit et perseverantiam usque in diem mortis nostrae, vel usque ad diem judicii per successionem.
« Sicut justum est mihi hoc sentire pro omnibus vobis, » id est, justum est mihi hoc intelligere de vobis, quia permanebitis in fide Christi, et ideo debeo gaudere. « Eo quod habeam vos in corde et in vinculis meis, » id est vestri reminiscor, « et in defensione et in confirmatione Evangelii, socios 118.0812B| gaudii mei, » id est promissionis aeternae vitae. Multis modis autem defendebat et confirmabat Evangelium, videlicet recte medendo, juste vivendo, bene docendo. Defendebat quoque et confirmabat sanctam esse doctrinam Evangelii, dum dicebant ei: Nega Christum et abjice doctrinam istam, erisque florens magno honore in palatio meo, et ille magis eligebat ab illo flagellari, et in vinculis: astringi, quam ei consentire, tunc defendebat Evangelium. Et videntes alii hoc, dicebant: Vere nisi esset doctrina ista vera, et nisi esset Christus Dei Filius verus, nequaquam Paulus talia pro ejus nomine sustineret. Omnes vos, subaudis volo esse, id est opto, ut sicut estis socii in labore praedicationis, ita sitis et in remuneratione. Poterat enim aliquis dicere. Vere circuitor Paulus 118.0812C| mundi, verbosus, neque diligit nos. Unde dicit ad haec ille: « Testis enim mihi est Deus, quomodo cupiam omnes vos in visceribus Christi Jesu. » Viscera dicuntur filii, et viscus dicitur, quanquam inter carnem est, ideo duobus modis intelligitur. Cupio, inquit, vos omnes filios esse Dei, vel cupio ut ipse sit templum vestrum, et vos communicantes corpori et sanguini illius, maneatis in illo.
« Et hoc oro, ut charitas vestra magis ac magis abundet. » Sicut fides habet initium, habet incrementum et perfectum: ita et charitas. Oro, inquit, ut non solum ad Deum et proximum, sed ad inimicos extendatur vestra charitas. « Justitia, » subaudis legis, « et omni sensu, » id est doctrina Evangelii.
118.0812D| « Ut probetis potiora, » id est intelligatis majora de « Deo, ut sitis sinceri, » id est perfecti in fide et in omni bonitate. Sinceris materia est integra, solida et firma, quae nullius rei varietate maculatur, ita debet et fides esse solida « et sine offensa in die Christi, » id est sine offensione in die mortis vestrae, vel die judicii.
« Repleti fructu justitiae, » id est, et sitis repleti omnibus virtutibus, de quibus dicit Apostolus: « Fructus autem spiritus est gaudium, pax (Gal. V). » « Per Jesum Christum in gloriam et laudem Dei, » id est ut glorificetur Deus in nobis, et laudetur Dominus Jesus, per quem omnia bona habemus.
HOMILIA V. IN DIE DEDICATIONIS TEMPLI. 118.0813A| (APOC. XXI.) « Vidi civitatem sanctam Jerusalem novam descendentem de coelo, a Deo paratam sicut sponsam, ornatam viro suo. » Haec civitas sancta Ecclesia, quae idcirco civitas appellatur, quoniam a multis inhabitatur, et in quatuor mundi partes distenditur, habens habitatorem Domini. Hinc Paulus dicit: « Templum Dei sanctum est, quod estis vos (I Cor. III, VI). » Sancta dicitur, quia quotidie per baptismum sanctificatur. Vocatur quoque Jerusalem, quae visio pacis interpretatur, quia ad hoc laborat, ut visionem Dei in coelestibus percipiat. Nova dicitur, quia a vetustate peccati exuitur: peccati 118.0813B| enim perpetratio ad veterem Adam pertinet. Et ideo dum Ecclesia a peccato original mundatur, et a vetustate peccati, ad novitatem venit. Unde Apostolus: « Exspoliantes vos veterem hominem, induite novum, qui renovatur in agnitionem Dei (Col. III, Eph. IV). » Idcirco autem civitas haec a Deo descendere dicitur, quia ab exordio sui, jam cum capite suo descendit. Unde idem Dominus dicit: « Nemo ascendit in coelum (Joan. III), » etc. Aliter: In hoc descendere de coelo dicitur, quia coelestis est gratia, quod Dominus fecit eam Ecclesiam. Juxta illud: « Ego Dominus faciens te (Isa. XLIII). » Quidquam enim habet in fide, spe et charitate, caeterisque virtutibus, et baptismo desuper datum est illi. Unde Jacobus: « Omne datum optimum, et omne donum 118.0813C| perfectum, desursum est, descendens a patre luminum (Jac. I). » -- « Paratam, » id est fide caeterisque virtutibus ornatam. Unde meretur dici sponsa. « Sicut sponsam ornatam viro suo. » Duo dicit, sponsam et virum, in quo subintelligitur uxor, quia consuetudo est sacrae Scripturae, ut sponsos appellet viros, et sponsas uxores. Unde Joel: « Egrediatur sponsus de cubili suo, et sponsa de thalamo suo (Joel. II). » Et Sephora ad Moysen: « Sponsus sanguinum tu mihi es (Exod. IV). » In Evangelio ab angelo dicitur: « Joseph autem vir ejus (Matth. II). » Et in lege: « Si invenerit vir puellam desponsatam in agro, et dormierit cum ea, morte morietur, quia humiliavit uxorem proximi sui (Deut. XXII). » Sponsa itaque nunc est sancta Ecclesia per fidem, spem et charitatem, 118.0813D| sed tunc erit uxor, quando ad amplexus viri, id est ad contemplationem Dei omnipotentis, pervenerit. Quod tota die quidem in singulis agitur electis, generaliter autem in fine complebitur; tunc omnes in commune audient: « Venite, benedicti Patris (Matth. XXV), » etc. « Ornatam » dicit, id est in omnibus virtutibus compositam. Juxta illud Psalmistae: « Astitit regina a dextris tuis (Psal. XLIV), » etc.
« Et audivi vocem magnam de throno. » Thronus hic intelligitur homines et angeli sancti in quibus habitat Deus, ideoque haec vox magna, vox intelligitur omnipotentis Dei. Quae idcirco magna dicitur, quia de magnis loquitur Deus. « Ecce tabernaculum Dei cum hominibus. » Magna est enim Dei gratia, 118.0814A| ut homines illius fiant tabernaculum, cujus magnitudinem non capit mundus. Tabernaculum Dei cum hominibus, id est, ipsi homines sunt tabernaculum Dei. Joannes in hoc loco typum tenet sanctae Ecclesiae, quae audit vocem dicentem: « Ecce tabernaculum Dei cum hominibus, » quando per internam inspirationem seipsam cognoscit esse Dei tabernaculum. « Et habitabit cum illis, » id est cum illis qui tabernaculum Dei esse meruerunt. Unde ipse Dominus dicit: « Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus (Matth. XXVIII). » -- « Et ipsi populus ejus erunt. » Juxta illud: « Haereditas mea Israel (Isa. XIX). » -- « Et ipse cum eis erit eorum Deus. » Habitans in eorum fide et dilectione, sicut ipse dicit: « Si quis diliget me, sermonem meum servabit. Et Pater meus diliget 118.0814B| eum, et ad eum veniemus, et mansionem apud eum faciemus (Joan. XIV). » Unde et idem Joannes in epistola sua ait: « Qui manet in dilectione, in Deo manet et Deus in eo (I Joan. IV). » Et ipsorum Deus omnipotens est Deus cum quibus habitare dignatur. Unde Psalmista: « Dominus pars haereditatis meae (Psal. XV). » Et ipse in lege loquitur, dicens: « Filiis autem Levi non dabitis haereditatem, ego enim haereditas illorum (Deut. XVIII). » Quando enim homo peccando recedit a Deo, non est populus Dei, nec Deum possidet, sed dum poenitendo revertitur ad Deum, populus Dei est, quia possidet Deum et possidetur a Deo.
« Et absterget Deus omnem lacrymam ab oculis eorum. » Haec verba non ad praesentem vitam 118.0814C| luctu et lacrymis plenam pertinent, sed ad futuram, quando omnis luctus auferetur a fidelibus, et perpetuum gaudium possidebitur. Juxta illud: « Beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur (Matth. V). » Intuendum autem, quare omnem lacrymam ab oculis sanctorum dicat auferendam, cum sufficere potuisset dicere: Absterget lacrymam ab oculis eorum? Sed sciendum quod diversae sunt qualitates lacrymarum, quibus in hac vita affliguntur electi. Aliquando scilicet propter timorem tormentorum, ne ob demerita iniquitatis suae poenis tradantur ultricibus; aliquando propter amorem et consortium supernorum civium. Postquam enim veniam peccatorum consequuntur, iterum flere incipiunt, non jam quia timent damnari, sed quia differuntur a regno. Aliquando 118.0814D| quoque deplorant aliorum peccata, sicut Samuel flebat Saul, eo quod poenituisset Dominum, quod constituerat eum regem super Israel (I Reg. XV). Et sicut Paulus deflebat Corinthios, qui propter fornicationem et idololatriam non egerunt poenitentiam (II Cor. XII. Omnem ergo lacrymam ab oculis electorum Dominus absterget, quia neque timore arctabuntur poenarum, neque jam differentur a regno quod praesentialiter possidebunt, neque etiam aliorum peccata deflebunt, quia justo Dei judicio damnatis reprobis, nullus deinceps peccare poterit. « Et mors ultra non erit. » Postquam enim omnes a mortuis resurreximus, in electis jam ultra non erit mors neque corporis neque animae. Primus namque 118.0815A| homo ea lege conditus est in paradiso, ut nisi peccasset immortalis mansisset. Et completo electorum numero, ab illo paradiso terreno absque mortis interventu transiret ad patriam coelestem. Sic autem est conditus, ut si peccaret mori posset. Quae mors, quia per peccatum eam incurrit, destructa est per Domini mortem. Ideoque locum in electis non habebunt. Postquam omnes ad vitam resurgemus, tales effecti ut deinceps neque mori neque peccare possimus, « neque luctus » erit in illa Ecclesia, qui, ut superius dictum est, multis modis fit in praesenti. « Neque clamor, neque dolor erit ultra. » Clamor in hoc loco intelligitur querela pravae suggestionis. Prius enim quam peccaret homo, in magna quiete erat, omniaque membra sibi subjecta, et nullo modo 118.0815B| in aliqua repugnantia possidebat. Sed postquam peccavit, statim clamorem pravae suggestionis contra se exsurgentem sensit, vidensque mulierem concupivit, factumque est Dei judicio, ut qui noluit esse subjectus Deo, non posset habere membra sibi subjecta. Hunc clamorem deinceps sustinemus, quo et 118.0816A| Paulus se fatigatum ostendit, dicens: « O infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus. Video enim aliam legem in membris meis (Rom. VII), » etc. Semper enim fit hic clamor, quia semper caro spiritui resistit. Sed cum corruptibile hoc induerit incorruptionem, et mortale hoc induerit immortalitatem, cessabit clamor tumultuari contra electos, qui eos in hac vita quiescere non sinebat. Ibi enim cessabit omnis prava suggestio, ubi nulla erit carnis delectatio. Sed et dolor post haec non erit, quia videlicet caro electorum, ultra spinas et punctiones peccatorum pro quibus dolere debeant, non generabit. « Quae prima abierunt, » quia in praesenti saeculo haec omnia sustinent. Sed cum innovata coelum et terra fuerint, tunc et ipsi electi innovabuntur, 118.0816B| et nequaquam praeteritas passiones sustinebunt.
« Et dixit qui sedebat in throno, » id est Deus omnipotens, qui praesidet Ecclesiae suae: « Ecce nova facio omnia, » ea scilicet quae superius dicta sunt, inter quae etiam coelum et terra innovabuntur.
Homiliae Homiliae (Haymo Halberstatensis), J. P. Migne 118.0815A Homiliae 118.0009| Adjectae sunt ejusdem Haymonis homiliae aliquot aliae, in Epistolas D. Pauli apostoli, quarum in templis usus est, excusae antehac nusquam. Addita est postremo Haymonis ejusdem homilia una singularis in illam Apocalypseos lectionem: Vidi sanctam civitatem Hierusalem, etc.; nec ipsa ante hoc tempus excusa usquam. (Coloniae, ex officina Joannis Prael, anno 1536.)
SPLENDIDISSIMO DOCTISSIMOQUE VIRO UTRIUSQUE JURIS PERITISSIMO D. HIERONYMO UNICORNI Ecclesiae metropolitanae apud inclytam Coloniam canonico et illustrissimi principis archiepiscopi Coloniensis consiliario atque in spiritualibus vicario, JOANNES PRAEL TYPOGRAPHUS S. D. 118.0009| 118.0009A| Facit, vir prudentissime, pius vereque candidissimus animus tuus erga bona studia, facit et tua singularis diligentia in optimis quibusque scriptoribus conquirendis, efficit tuus demum in me favor, ut partim communi studiorum nomine, partim et nostra causa, existimem me aliquid, vel potius plurimum tuo nomini debere: sed utinam, eruditissime Hieronyme, hucusque non tam defuisset occasio et facultas tibi gratificandi quam semper flagrantissimum desiderium hoc debito me, non dico liberandi (malo enim hoc nomine tibi esse obnoxius), sed saltem id tibi commode testificandi, mihi adfuit: ut intelligas quam honesti officii genere plurimos homines tibi clientes efficias, dum causam studiorum, et studiosorum, et eorum quoque quorum opera litterarum monumenta quotidie in manus hominum distribuuntur, sic agas, ut me hercle dignus sis cui ab omnibus doctis et bonis viris gratia habeatur: et a me quoque tanto impensius, quanto minus prae ingenii mei fortunarumque exiguitate ego quidquam praestare 118.0009B| queam, quod tam exquisito tuo judicio tuaque rerum amplitudine dignum esse possit: fretus tamen tua humanitate ac facilitate, lubens ea occasione in quam nunc commodum incidi utar, ut hoc pacto symbolum aliquod animi mei erga te nomini tuo consecretur. 118.0010A| Est enim amicorum aliquot opera, quibus et ratio rerum mearum alicui curae fuit, effectum, ut D. Haymo episcopus, luculentus et familiaris scriptor, ac in theologia illa pura et vere Christiana (supra quam ab talis saeculi viro exspectari debebat) versatus, in divi Pauli aliquot Epistolas, tunc in locum quemdam Apocalypseos nobis excudendus traderetur: quod scriptum tibi (es enim non leviter doctus, nec parum in hoc studiorum genere versatus) valde probabitur; sic enim audivi de amicis quorum adhortatione et consilio hoc opus a me prelo datum est, omnibus videlicet doctis sincereque Christianis, illud valde placiturum. Itaque eam sententiam ut sequerer dignam arbitratus sum, eo praesertim tempore quo nostri opificii tractatio apud nonnullos ob id male audiat, quod cum passim, non habito magno respectu religionis et materiae, quaelibet passim et ubilibet imprimantur; illa tamen primum opificem inveniant, quorum lucrum speratur certius, citius et majus. Ego certo ut pecuniae spem ex opere 118.0010B| et lucri cupiditatem, ad tuendum statum familiarem deprecari cum fide nequeo, ita vicissim non concipio successus opinionem ex malo aut inutili, aut infami materia, etiamsi talium mercium tractatione quidam satis feliciter emergant: mihi certe neque oblatae 118.0011A| sunt, nec eas unquam captavi. Invenit et emptorem, ut ille inquit, proba merx. D. Haymo saepe recuditur et distrahitur, emitur a doctis, et placet bonis: itaque et ego aliquod operae pretium facturus videbar mihi, si has Homilias, quas sic satis castigate scriptas ab amicis dono accepi, prelo traderem, et cum altero Homiliarum opere nuper excuso copularem; ad illud enim argumentum et hae quadrant, quas tamen non omnes, quia me tempus nundinarum urgebat, absolvere potui, statim alias prioribus additurus: quas omnes tibi, vir ornatissime, inscribendas judicavi: primum quod respublica litteraria in conquirendis hujuscemodi libris tibi multum debeat: 118.0012A| deinde quod summo studio, quantum a negotiis aulicis datur, hujusmodi scripta et scriptores legis: postremo ut aliqua parte magnitudinem tuam demererer exiguo hoc officiolo, sed tibi in primis, ut spero, grato. Commendare scriptorem ei qui longe rectius atque ego de eo judicare posset, ridiculum arbitratus sum, nos fama scriptoris et amicorum judicio contenti fuimus. Accipe igitur hoc, humanissime Hieronyme, quidquid est officii, pro tuo solito candore benevolenter, neque quantum ego in hoc donare potui, sed quantum ille qui donatur prodesse queat, expende. Vale, ac diu te nobis Christus servet. Coloniae Kalendis Decembris 1536.
HOMILIAE DE TEMPORE. 118.0011| HOMILIA PRIMA. DOMINICA PRIMA ADVENTUS. 118.0011B| « (MATTH. XXI.) In illo tempore, cum appropinquasset (Jesus) Hierosolymis, et venisset Bethphage ad montem Oliverti, » et reliqua. Non solum opera et virtutes quas fecit Dominus plena sunt mysteriis, sed etiam ipsa loca, in quibus docuit vel perambulavit, aliquoties a mysteriis vacua non sunt credenda, quod in exordio liujus lectionis comprobatur, cum appropinquans Dominus Hierosolymis, primum venisse Bethphage in montem Oliveti dicitur. Mons enim Oliveti non longe ab Hierusalem distat, mons uberrimus et decorus, arboribus insitus, et maxime olivarum, a quibus et nomen accepit. In cujus latere Bethphage 118.0011C| quondam viculus sacerdotum fuit, ubi hostias praeparabant quas in templo Domini oblaturi erant. Spiritaliter autem mons Oliveti Dominum Jesum Christum significat, qui est mons pinguedinis, mons misericordiae, quoniam misericorditer genus humanum redimere venit: quia ἔλεος Graece, Latine misericordia interpretatur. Hic est enim ille mons de quo per Isaiam prophetam dicitur: « Et erit in novissimis diebus praeparatus mons domus Domini in vertice montium, et elevabitur super colles, et sublimis erit valde (Isa. II). » Et Daniel: « Vidi praecisum lapidem de monte sine manibus, qui crevit in montem magnum, et implevit totam terram (Dan. II). » Bethphage autem, quae domus buccae vel maxillarum interpretatur, significat Ecclesiam, quae sine intermissione 118.0011D| os, quod vulgo bucca dicitur, in confessione Domini apertum habet, dicens cum Psalmista: « Praeoccupemus faciem ejus in confessione, et in psalmis jubilemus ei (Psal. XCIV). » Spiritaliter vero eadem Ecclesia a Deo reficitur ac pascitur, quae potest dicere cum Propheta: « Dominus pascit me, et nihil mihi deerit, » et reliqua (Psal. XXII). Bene ergo Bethphage in latere montis Oliveti esse dicitur, quia de latere Christi pendentis in cruce Ecclesia formata est, quando unus militum lancea latus ejus aperuit, et continuo exivit sanguis redemptionis, et aqua baptismatis. Hierusalem quippe, quae visio pacis interpretatur, coelestem patriam significat, ubi summa 118.0012B| et vera est pax de visione Conditoris. Pulchre ergo Dominus cum Hierosolyma tendit, Bethphage ad montem Oliveti venisse describitur, quia omnia qui ad visionem supernae pacis venire desiderat, necesse est imprimis Dominum Jesum Christum et corde credat, et ore confiteatur: et sicut Bethphage sacerdotes hostias praeparabant et emundabant, quas in templo Domini erant oblaturi, ita unusquisque fidelis in praesenti Ecclesia ab omnibus vitiis et peccatis per bona opera se purificare debet, ut acceptabilis hostia Deo fiat, juxta admonitionem apostoli Pauli dicentis: « Obsecro vos per misericordiam Dei ut exhibeatis corpora vestra hostiam viventem, sanctam, Deo placentem, rationabile obsequium vestrum (Rom. XII). » Talem hostiam praeparabat 118.0012C| idem Apostolus, cum dicebat: « Castigo corpus meum et in servitutem redigo, ne forte, cum aliis praedicaverim, ipse reprobus efficiar (I Cor. IX). »
« Tunc misit duos discipulos suos, dicens eis: Ite in castellum quod contra vos est. » Spiritualiter autem duo discipuli qui in castellum mittuntur, duos ordines significant praedicatorum, quorum unus ad Judaeorum populum, alter vero ad gentium destinatus est. Quos specialiter Petrum et Paulum suscepisse manifestum est, teste Apostolo: « Qui operatus est Petro in apostolatum circumcisionis, operatus est et mihi inter gentes (Galat. II). » Juxta litteram secundum quosdam, Petrus et Philippus fuisse dicuntur, eo quod Philippus Samariae praedicaverit, nomen Samariae Asiam interpretantes. Aliter, duo 118.0012D| discipuli quos ante se Dominus praemisit, intellectum et operationem significant: quia unusquisque qui regimen ecclesiasticum assumpsit, et potestatem ligandi atque solvendi, expedit ei ut intellectus et operatio praecedat: quia unum absque altero summum atque praecipuum apud Creatorem esse non potest, qui dixit discipulis suis: « Scitis haec, beati eritis si feceritis ea (Joan. XIII). » Primum ergo discipuli praecedunt, postea Jesus sequitur, quia ad eorum corda Dominus venit, qui intellectum recte credendi, et operationem bene vivendi habent, dicente Scriptura: « Intellectus bonus omnibus facientibus eum: laudatio ejus manet in saeculum saeculi (Psal. 118.0013A| CX). » Castellum autem ad quod mittuntur, juxta litteram Hierusalem civitatem intelligimus, nec cuiquam absurdum debet videri, si urbs regia castellum nominatur, quia usus Scripturae est, aliquando castellum pro civitate, et civitatem pro castello vocare. Spiritaliter autem castellum ad quod mittuntur, mundum significat, quod contra eos fuisse dicitur, quia in exordio praedicationis mundus eorum doctrinae conatus est resistere, sicut apostolis Judaei dixerunt: » De secta autem hac novimus, quod ubique ei contradicitur (Act. XXVIII). » Qui et ab apostolis improperando audierunt: « Vobis quidem oportuit primum loqui verbum Dei, sed quia repellitis illud, et indignos vos judicatis aeternae vitae, ecce convertimur ad gentes (Act. XIII). » Quod autem subjungit: 118.0013B| « Et statim invenietis asinam alligatam et pullum cum ea, solvite et adducite mihi, » juxta morem provinciae loquitur. Usus enim erat in illis regionibus, et in singulis civitatibus vel viculis, ut asinus vel quodlibet animal ad sedendum aptum, praeparatum haberetur; et si cui ex civibus necesse esset itinere unius diei, hujus vehiculi sustentatione uteretur: habitatores autem urbis de sustentatione vehiculi communiter cogitabant. Mos igitur iste Hierosolymis servabatur, quando Dominus discipulos suos illo misit, dicens: « Et invenietis asinam alligatam et pullum cum ea, » etc. Spiritaliter autem per asinam quae domita erat, Synagoga figuratur, quae jugo legis fuerat mansueta et attrita, et in legalibus caeremoniis observandis edomita. Per pullum 118.0013C| vero lascivum et indomitum, qui absque frenis huc illucque discurrebat, gentilis populus designatur, qui nulla legis doctrina constrictus, nulla Dei notitia instructus, incertus, et errans, post idola manuum suarum currebat. De quo bene juxta alium evangelistam dicitur: « Super quem nullus hominum sedit. » Quia super gentilem populum nullus prophetarum, nullus patriarcharum, suam praedicationem et eruditionem adhuc exercuerat. Non solum enim asina alligata, sed etiam pullus inveniri dicitur: quia non solum gentilis populus, sed etiam Judaeorum, peccati vinculis erat astrictus, teste Apostolo, qui ait in Epistola ad Romanos: « Non enim est distinctio Judaei et Graeci. Omnes enim peccaverunt, et egent gloria Dei (Rom. X). » Et iterum: « Tribulatio et 118.0013D| angustia in omnem animam hominis operantis malum, Judaei primum et Graeci (Rom. II). » Et bene prius solvere praecepit, et sibi postea adducere, quia ordo rerum poscebat ut prius homines ab infidelitatis vinculis solverentur, et postea per fidem sibi praesentarentur. Vincula enim peccata sunt, ut ait Salomon: « Funiculus peccatorum suorum unusquisque constringitur (Prov. V). » Et alii quidem evangelistae tantum pullum posuerunt, vocationem gentium solummodo exprimere cupientes. Matthaeus autem utrumque animal posuit, asinam videlicet et pullum, ut significaret ex utroque populo aliquos in Christo esse credituros. Quasi enim ad solvendam asinam apostolos misit, quando specialiter ad 118.0014A| Synagogam praedicandum eos destinavit, dicens: « In viam gentium ne abieritis, et in civitates Samaritanorum ne intraveritis, sed potius ite ad oves quae perierunt domus Israel (Matth. X). » Quasi ad pullum misit, quando post suam resurrectionem eis praecepit, dicens: « Euntes in mundum universum, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XXVIII). » Quid vero subjungit?
« Et si quis aliquid vobis dixerit, dicite quia Dominus his opus habet, et confestim dimittet eos. » Hoc est quod juxta Lucam evangelistam pullus quem discipuli solverunt, multos dominos habuisse fertur, quia Judaeorum et gentium populus non uni errori, sed multis erat deditus. Domini autem qui solutionem 118.0014B| contradicebant, immundi spiritus sunt intelligendi, qui quondam tyrannidem post peccatum in humano genere sibi vindicabant. Cumque per praedicationem apostolorum eos ad fidem converti cernerent, dixerunt: Ut quid solvitis pullum? Quoniam omni studio conati erant eorum praedicatione resistere, suscitantes reges et tyrannos ad eorum praedicationem, ne genus humanum ab eorum vinculis solveretur. Sed postquam discipuli dixerunt, « Dominus his opus habet, » confestim dimiserunt eos: quia postquam talia signa et miracula, scilicet suscitantes mortuos, et ab humano corpore immundos spiritus expellentes, et caetera quamplura, ut a Deo cognoscerentur esse missi, coacti nolentesque genus humanum relinquere. Infirmata est autem virtus daemoniorum, 118.0014C| mox ut fides Christi patuit per praedicationem apostolorum, in tantum ut illorum manibus idola destruerentur, quorum sumptu et labore fuerant aedificata. Unde et per obsessum hominem Domino dixerunt: Quid nobis et tibi, Fili Dei? venisti ante tempus torquere nos (Matth. VIII)?
« Hoc autem totum factum est ut adimpleretur quod dictum est per prophetam dicentem: Dicite filiae Sion: Ecce rex tuus venit tibi mansuetus, et sedens super asinam et pullum filium subjugalis. » Morem suum in hoc loco Matthaeus evangelista servat. Qui enim Hebraeis Hebraeo sermone scripsit Evangelium ubicunque se loci opportunitas dedit, suam narrationem legis et prophetarum testimoniis confirmavit. Unde cum dixisset Dominum misisse 118.0014D| discipulos ad solvendam asinam et pullum, continuo testimonium prophetae adhibuit, dicens: « Dicite filiae Sion: Ecce rex tuus venit, » etc. (Zach. IX.) Hoc testimonium in Zacharia propheta est, quod non solum impletum est, quia praedictum erat, sed etiam antea praedictum est, quia implendum erat. Ut autem omnem excusationem ignorantiae a Judaeis auferret, cum Domini adventum praediceret propheta, ipsam qualitatem Domini advenientis ostendit, dicens: « Dicite filiae Sion, » etc. Historialiter autem filiam Sion Jerusalem appellat, in cujus sublimiori loco Sion posita erat, non solum ad defendendum tutior, sed etiam ad contemplandum sublimior locus. Ac si diceret propheta: O vos Judaei, quos ille adventus 118.0015A| Domini in carne inventurus est, his signis regem vestrum cognoscite: Cum videritis eum venientem mansuetum, non superbum, sed humilem: non armorum splendore terribilem, ut quondam ad vestram destructionem Nabuchodonosor et Antiochus venerunt, sed ad restaurationem: non sedentem super spumeum equum discordiae amatorem, qui ungula terram fodiat, et procul odoretur bellum, sed super asinam pacis amicam, vel super pullum filium asinae: non ut auferat a te temporale regnum atque terrenum, sed conferens tibi, si credideris, coeleste et sempiternum: non ut ducat te in terram alienam vinctum, sed ut restituat in propria liberum. Quod autem ait, « tuus, » tale est ac si diceret: Tuus, inquam, non alienus, non extraneus, sed proprius, ex 118.0015B| te natus, et in te nutritus, et ad tuam salutem veniens. Quod vero subjungitur, « mansuetus, » ostendit suam mansuetudinem non solum in verbis, sed etiam in subjugali sessione. Spiritaliter namque Sion, quae speculatio interpretatur, Ecclesiam significat, quae mundo corde quotidie contemplatur eum qui dixit: « Ego principium qui et loquor vobis » ; et iterum: « Ego sum lux mundi (Joan. VIII). » -- « Dicite ergo filiae Sion, » id est Ecclesiae: « Ecce rex tuus venit sedens super asinam et pullum, » id est non superborum, sed humilium mentes inhabitans, ut discas ab eo qui mitis est et humilis corde: quia qui hujus regis regni particeps esse desiderat, necesse est, ut humilis sit et mansuetus, non reddens malum pro malo, nec maledictum pro maledicto, ut in eorum 118.0015C| numero computari possit, de quibus dicitur: « Mansueti haereditabunt terram, et inhabitabunt in saeculum saeculi super eam (Psal. XXXVI). » Et iterum: « Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram (Matth. V). » Mansuetus autem rex, mansuetos vult habere subditos, sicut ipse dicit: « Discite a me quia mitis sum et humilis corde, et invenietis requiem animabus vestris (Matth. XI). » Asinus enim in Scripturis nec semper in malo, nec semper in bono ponitur, sed aliquando asinorum nomine, fatuitas stultorum significatur, aliquando luxuriantium petulantia, aliquando simplicitas viri justi. Fatuitas stultorum, sicut scriptum est (Deut. XXII): « Non arabis in bove simul et asino, » id est stultum sapienti in praedicatione non socies. Luxuriantium 118.0015D| petulantia, sicut per prophetam dicitur (Ezech. XXIII): « Quorum carnes sunt ut carnes asinorum, et fluxus eorum ut fluxus equorum. » Simplicitas viri innocentis, sicut per Isaiam prophetam dicitur (Isa. XXXII): « Beati qui seminatis super omnes aquas, immittentes pedem bovis et asini. » Ergo in hoc loco asina vel pullus, qui ad sedendum Domino adducuntur, simplicem vel innocentem significant animam. Dominus enim super asinam sedet, quando simplicem mentem inhabitat, sicut ab eo per prophetam dicitur: « Super quem requiescet Spiritus meus, nisi super humilem et quietum, et trementem sermones meos? » (Isa. LXVI.) Quasi enim Dominus asellum sedens Jerusalem tendit, cum simplicem 118.0016A| mentem inhabitans, ad visionem intimae pacis eam ardenter festinare docet. Quod bene in sacra veracique historia signatur (Judic. I), cum Achsam, Caleb filia, super asinam sedens, suspirasse legitur: quasi enim Achsam Caleb filia asinam sedens suspirat, quando mens simplicis viri pro coelestis vitae desiderio ingemiscit. Domini jussionem obedientia secuta est apostolorum. Unde et subditur:
« Euntes autem discipuli, fecerunt sicut praecepit eis Jesus et adduxerunt asinam et pullum. » Jam superius per asinam et pullum utrumque populum diximus figurari, Judaeorum scilicet et gentium. Quasi ergo missi discipuli asinam adduxerunt, quando nonnullos ex Synagoga ad fidem Christi venire fecerunt, sicut in Actibus apostolorum legimus, quia 118.0016B| praedicante Petro, una die crediderunt tria millia, et altera die crediderunt quinque millia hominum, et multa turba sacerdotum obediebant fidei. Quasi vero adduxerunt et pullum, quando illis maxima ex parte non credentibus, profecti praedicaverunt ubique, Domino cooperante et sermonem confirmante sequentibus signis. Sed quia ordo orationis poscit ut prius instruatur homo in fide, ac deinde Deum sessorem habere possit, recte subjungitur:
« Et imposuerunt super eum vestimenta sua, et eum desuper sedere fecerunt. » Vestimenta apostolorum eorum doctrinam significant. Quasi ergo super asinam et pullum vestimenta sua imposuerunt, ut Jesus mollius sederet, quando sua doctrina corda hominum instruxerunt, ut Deum habitatorem habere 118.0016C| possent. Quaeritur autem quomodo in tam brevi spatio itineris super utrumque animal sedisse dicitur: si enim super asinam sedit, pullus absque sessore fuit: si autem super pullum (quod plus competit) sedit, asina a sessore libera mansit. Quod fieri potest, ut prius super asinam sederit, deinde Hierosolymis appropinquans, turbis sibi obviantibus, super asellum sedere voluerit, sicut dicit Joannes evangelista: « Appropinquans Jesus Hierosolymis, invenit asellum et sedit super eum. » Sed juxta spiritualem intelligentiam (ut supra diximus) patet sensus quia super utrumque animal sedisse dicitur, quoniam ex utroque populo nonnullos ad suam fidem vocavit.
« Plurima autem turba straverunt vestimenta sua 118.0016D| in via. Alii autem caedebant ramos de arboribus, et sternebant in via. Turbae autem quae praecedebant et quae sequebantur, clamabant, dicentes: Hosanna filio David, benedictus qui venit in nomine Domini. » Considerandum est in hoc loco juxta ordinem personarum, qualitas meritorum: alii super asinam vestimenta sua imponebant ut Jesus mollius sederet: alii vestimenta sua sternebant in via, ne pes asinae impingeret: alii ramos de arboribus in via sternebant, ut iter asinae planum et decorum redderent: et qui vicinius appropinquare nequibant, sequentes clamabant: « Hosanna filio David, » etc. Qui ergo vestimenta sua super asinam imposuerunt, apostoli fuerunt, quia doctrina sua 118.0017A| mentes hominum ut habitaculum Dei essent, praeparaverunt. Qui autem vestimenta sua in via straverunt, sancti martyres sunt, qui dum corpora sua propter Deum ad supplicia tradiderunt, quasi vestimenta sua straverunt, iter simplicioribus ostendentes, per quod ad coelum pervenire possent. Qui vero ramos de arboribus praecidebant, et sternebant in via, sancti confessores sunt, qui dum sententias Patrum praecedentium multiplices et necessarias ad nostram doctrinam proferunt, quasi de spiritualibus arboribus ramos caedentes, coelestis patriae iter decorant. Turbae autem praecedentes et sequentes, utriusque Testamenti significabant fideles, Veteris scilicet ac Novi. Una enim voce clamant, quia una est fides praecedentium adventum Domini, et sequentium, 118.0017B| teste apostolo Petro qui ait: « Per gratiam Domini Jesu credimus salvari quemadmodum et illi. Quod enim illi praedixerunt futurum, nos jam credimus factum (Act. XV). » Quod autem clamant, audiamus: « Hosanna filio David. » Hosanna quippe vox est exsultantium pariterque laudantium. Filium quoque David profitentur, quia de David stirpe natus ad nos Salvator descendit, sicut ait Apostolus: « Qui factus est ei ex semine David secundum carnem (Rom. I). » Versiculus autem iste quem et pueri in introitu templi Domino cantaverunt, sumptus est de centesimo septimo decimo psalmo, qui pene totus in persona Domini canitur, et haec ad ejus adventum pertinent. Cum enim dixisset Propheta: « Lapidem quem reprobaverunt aedificantes, hic factus est in 118.0017C| caput anguli (Psal. CXVII), » quaedam interposita adjunxit: « O Domine, salvum me fac, o Domine, bene prosperare, benedictus qui venturus est in nomine Domini. » Pro quo in Hebraeo habetur Hosanna Adonai Hosanna, quem Symmachus more suo apertius transtulit, dicens: « Obsecro, Domine, salvum me fac. » Hosanna ergo proprie Hebraeorum sermo est, et interpretatur in nostra lingua, salva, sive salvifica: cui ergo turbae salva sive salvifica clamabant, utique Salvatorem credebant. Benedictum quoque venturum in nomine Domini profitebantur, quia Filius non in suo nomine, sed in nomine Patris venit: nec suam, sed Patris gloriam quaesivit, sicut ipse Judaeis non credentibus dixit: « Ego veni in nomine Patris mei, et non suscepistis me, si alius venerit in 118.0017D| nomine suo, illum suscipietis (Joan. V). » Et iterum: « Ego a meipso non veni, sed Pater meus misit me (Joan. VIII). »
HOMILIA II. DOMINICA SECUNDA ADVENTUS. (LUC. XXI.) « In illo tempore, dixit Jesus discipulis suis: Erunt signa in sole et luna et stellis, et in terris pressura gentium, prae confusione sonitus maris et fluctuum, » et reliqua. Praevidens vel condescendens et consulens Dominus humanae fragilitati, tribulationes et pressuras, quae circa finem saeculi venturae sunt, longe ante dicere voluit, ut tanto facilius tolerentur cum venerint, quanto ab ipso longius 118.0018A| praedictae recoluntur. Minus enim jacula ferire solent, quae praevideri possunt. Et electi qui circa finem saeculi futuri sunt in carne, tribulationes et pressuras mundi tanto levius tolerabunt, quanto eas prius ab ipso Redemptore praedictas meminerint. Nam interrogatus Dominus a discipulis de adventu suo, et de consummatione saeculi, ut supra evangelista retulit, respondit:
« Audituri enim estis praelia et seditiones praeliorum, nolite terreri. Oportet primum haec fieri, sed nondum statim finis. Tunc dicebat illis: Surget gens contra gentem, et regnum adversus regnum, et erunt terraemotus magni per loca, et pestilentiae et fames, terroresque de coelo, et signa magna erunt. » Et quibusdam de persecutione reproborum 118.0018B| et patientia electorum interpositis, adjunxit hoc quod in capite hujus lectionis audivimus, dicens: « Erunt signa in sole et luna et stellis. » Ubi notandum est quia ad ultionem reproborum hominum ipsa etiam elementa mundi turbata dicuntur, quae sigillatim Dominus enumerat dicens: « Surget gens contra gentem, et regnum adversus regnum. » Ecce conturbatio hominum. « Terraemotus magni erunt per loca. » Ecce respectus irae desuper. « Erunt pestilentiae. » Ecce inaequalitas corporum. « Erit fames. » Ecce sterilitas terrae. « Terroresque de coelo, et signa magna erunt. » Ecce inaequalitas aeris. « Erunt signa in sole et luna et stellis. » Ecce commotio siderum. « Prae confusione sonitus maris et fluctuum. » Ecce confusio fluminum. Justum est enim ut insensati homines 118.0018C| qui in cunctis peccaverunt, in cunctis feriantur, id est si peccaverunt per aeris serenitatem, feriantur per tempestatem. Sic de reliquis ab ipsis insensatis rebus feriantur, et impleatur illud quod scriptum est in Salomone: « Pugnabit pro eo orbis terrarum contra insensatos (Sap. V). » Quae autem signa in sole et luna et stellis futura sunt, alius evangelista, Matthaeus scilicet, manifestius declarat, dicens: « In diebus illis sol obscurabitur, et luna non dabit lumen suum, et stellae cadent de coelo. » Ubi spiritaliter solis nomine Dominus Jesus Christus intelligitur. De quo scriptum est: Vobis autem qui timetis Deum, orietur sol justitiae. Et iterum: « Ortus est sol et congregati sunt (Psal. CIII). » Lunae autem nomine in hoc loco Ecclesia designatur, sicut scriptum est in 118.0018D| Habacuc: « Elevatus est sol in ortu suo, et luna stetit in ordine suo (Habac. III). » In diebus autem illis, id est in illa ultima tribulatione, « sol obscurabitur, » quia Dominus Jesus Christus virtutis suae potentiam non manifestabit. « Luna autem non dabit lumen suum, » quia Ecclesia miraculorum fulgore non resplendebit. Unde per Joannem in Apocalypsi dicitur: « Et factus est sol niger sicut saccus cilicinus, et luna tota facta est sicut sanguis (Apoc. I). » Et Apostolus: « Oportet haereses esse, ut probati manifesti fiant (I Cor. XI). » Quoniam cum Dominus potentiam virtutis non ostendet, Ecclesia pro veritatis testimonio martyrii cruore sanguinea erit, sicut per Joelem prophetam dicitur: « Sol convertetur in 118.0019A| tenebras, et luna in sanguinem, antequam veniat dies Domini magnus et manifestus (Joel. II). » Stellarum autem nomine in hoc loco hypocritae designantur, qui dum professionem fidei habent, in Ecclesia quasi stellae et astra fulgent. Sed ultima tribulatione imminente, stellae cadent de coelo, quia plurimi tunc ab Ecclesia recedent de corpore, a qua prius recesserant mente. Permittet enim Dominus Antichristum saevire in sanctis, et suam saevitiam in eis grassari pertinaciter, ut patientia eorum probetur. Ut Apostolus dicit (II Thes. II): « Qui adversatur et extollitur supra omne quod dicitur Deus, aut quod colitur. » Unde in Apocalypsi dicitur: « Et misit draco caudam suam, et traxit tertiam partem stellarum coeli (Apoc. XII). » Hinc Daniel, cum Antichristi 118.0019B| tempora praediceret, ait inter caetera: « Robur datum est ei contra juge sacrificium pro peccato, et prosternetur veritas in terra, et faciet et prosperabitur (Dan. VIII). » Et iterum: « Et usque ad altitudinem coeli elevatus est, et dejecit in fortitudine et de stellis, et conculcavit eas. » -- « Et in terris pressura gentium. » Non sufficient ad vindictam reproborum hominum signa de coelo, sed etiam in terris pressurae gentium erunt. Ejusdem terrae incolis invicem se prementibus, et invidiosa contentione in se consurgentibus, sicut Dominus ait: « Consurget pater in filium, et filius in patrem, et filia in matrem suam, et nurus adversus socrum suam, et inimici hominis domestici ejus (Luc. XII). » Unde Isaias ait: « Irruet vir in virum, unusquisque in proximum 118.0019C| suum. Tumultuabitur puer contra senem, ignobilis contra nobilem (Isa. III). » Et Paulus: « In novissimis diebus instabunt tempora periculosa, et erunt homines seipsos amantes, et a veritate quidem auditum avertent, ad fabulas autem convertentur (II Tim. III). » Unde Matthaeus ejusdem tribulationis magnitudinem expressius describens, ait: « Et erit tunc talis tribulatio qualis non fuit ab initio usque nunc, neque fiet. » Nec solum coelum et terra, sed etiam mare et flumina ad ultionem reproborum hominum consurgent. Unde et subditur: « Prae confusione sonitus maris et fluctuum. » Confusio, sonitus maris et fluctuum nondum nova exorta est, sed cum maxima ex parte quae praedicta sunt, completa cernimus, de minimis quae restant dubitare non possumus. 118.0019D| Jam enim gentes contra gentem, et regnum adversus regnum surrexisse, ut vidimus et audimus, terraemotus per loca fuisse experti sumus: pestilentias, et fames, terroresque de coelo, et signa magna fuisse non ignoramus: signa in sole et luna et stellis. a quibusdam frequenter visa esse referuntur: confusio autem sonitus maris et fluctuum, quia nondum venit, sine dubio ventura creditur. Tradunt enim nonnulli, quod circa finem saeculi mare, flumina et rivuli, juxta qualitatem et quantitatem suam, voces et mugitus emittent, interitum suum quibusdam luctuosis vocibus deplorantes, et per hoc non parvum timorem hominibus audientibus incutient. Quia enim omnia finienda sunt, circa finem saeculi omnia commoventur. 118.0020A| Hinc per Joannem in Apocalypsi dicitur: « Et mare jam non est. »
« Arescentibus hominibus. » Spiritualiter in ultima tribulatione homines arescere, est reprobos a pinguedine fidei et charitatis deficere. Multi enim in illa tribulatione a fide arescent, qui prosperitatis tempore fideles putabantur, sicut Dominus de jactatis seminibus supra petram ait: « Quia orto sole aruerunt. » Hanc ariditatem fatuae virgines patientur, quando prudentibus dicent: « Date nobis de oleo vestro, quia lampades nostrae exstinguuntur (Matth. XXV). » Recte autem dicitur: « Prae timore et exspectatione, quae supervenient universo orbi. » Illa enim tribulatio utcunque tolerabilis est, post cujus finem gaudium speratur: illa dura, aspera et intolerabilis, 118.0020B| quae cum praesentialiter cruciat, in futuro majora comminatur. Utrumque enim reprobis in illa tribulatione continget, quia et praesentialiter mala sustinebunt, et in futuro majora exspectabunt, quia et foris poenas, et intus timorem habebunt, nec de praesenti neque de futuro securitatem animae habere poterunt. Et ideo recte dicitur: « Prae timore et exspectatione quae supervenient universo orbi. »
« Nam virtutes coelorum movebuntur; et tunc videbunt Filium hominis venientem in nube, cum potestate magna et majestate. » Quidam in hoc loco, virtutes coelorum, magistros et rectores Ecclesiae intelligere volunt. Si enim, aiunt, Ecclesia spiritualiter coelum est, ut est illud: « Coelum mihi sedes est (Isa. LXVI); » et: « Anima justi sedes est 118.0020C| sapientiae (Sap. VII), » non incoagrue virtutes coelorum rectores Ecclesiae intelliguntur, episcopi scilicet et sacerdotes. Et de his intelligi volunt quod scriptum est: Angeli territi purgabuntur (Isa. XLI), angelorum nomine super sacerdotes interpretantes, juxta illud Malachiae: « Labia sacerdotis custodiunt scientiam, et legem requirunt ex ore ejus, quia angelus Domini exercituum est (Malach. II). » Commoveri autem virtutes coelorum dicuntur, quia in illo districto judicio etiam praesules ecclesiarum rationem exsolvent non solum pro suis actibus, sed etiam pro commissis sibi animabus, sicut Dominus ait: Homini cui multum commissum est, multum quaeritur ab eo. Et sic alia Scriptura dicit: « Potentes potenter tormenta patientur (Sap. VI). » Nos autem 118.0020D| virtutes coelorum specialiter in hoc loco, angelos, archangelos, thronos, dominationes, virtutes, principatus et potestates, cherubim et seraphim accipimus, de quibus scriptum est: « Laudate Dominum, omnes angeli ejus, laudate eum, omnes virtutes ejus (Psal. CXLVIII). » Quae virtutes moveri dicuntur, quia angeli non solum adventum Domini comitabuntur, sed etiam praecessuri sunt, sicut Dominus ait in Evangelio: « Mittet Filius hominis angelos suos, et colligent de regno ejus omnia scandala (Matth. XIII). » Et iterum: « Exibunt angeli, et separabunt malos de medio justorum. » Et alibi: « Dominus ad judicium veniet cum senibus (Isa. III). » Et Salomon: « Nobilis in portis vir ejus quando sederit cum senatoribus 118.0021A| terrae (Prov. XXXI). » Vel certe alio modo commoveri dicuntur, ut terror et districtio judicii ostendatur. Sicut enim, verbi gratia, cum rex severum et districtum judicium in subjectis exercet, non solum illi timent qui pro suis meritis judicantur, sed etiam illi qui ejus lateri adhaerere solent: sic cum Deus omnipotens in judicio reprobos puniet, ut terror et districtio judicii ostendatur, etiam illi timere dicuntur, qui aeterna stabilitate firmati sunt. Unde bene per beatum Job dicitur: « Columnae coeli contremiscunt et pavent ad nutum ejus (Job. XXVI). » Quid ergo de talibus fiet quando columnae concutientur? Quid ibi virgula deserti patietur, quando cedrus quae in Libano est concutietur? Quid miseri mortales homines facturi sunt, quando angeli timebunt? « Et 118.0021B| si justus, » ut ait Petrus apostolus, « vix salvabitur, impius et peccator ubi parebunt (I Pet. IV)? » Hujus diei districtionem conspexerat Sophonias propheta, cum dicebat: « Juxta est dies Domini, juxta et velox nimis. Vox diei Domini amara: tribulabitur ibi fortis. Dies irae, dies illa, dies tribulationis et angustiae, dies calamitatis et miseriae, dies nebulae et turbinis, dies tubae et clangoris (Soph. I). » Et iterum: « Vae qui desideratis diem Domini; ut quid vobis eam? et quasi si fugiat homo a facie leonis, et mordeat eum coluber, sic dies Domini ista tenebrae, et non lux (Amos V). » Et sicut Matthaeus ait: « Vae praegnantibus et nutrientibus in illis diebus (Matth. XXIV). » Et iterum: « Tunc erunt duo in lecto uno, » etc. Et Lucas: « Ecce venient dies in quibus dicent: Beatae 118.0021C| steriles quae non genuerunt, et ubera quae non lactaverunt. Tunc incipient dicere montibus: Cadite super nos, et collibus: Operite nos (Luc. XXIII). » Qui ergo in hac die securus esse desiderat, dum in hoc corpore vivit, hujus diei districtionem ante oculos mentis necesse est ponat. Tanto enim erit ibi quisque securior, quanto in observandis mandatis Domini modo fuerit timidior. « Beatus enim vir qui timet Dominum, » ait Propheta; « in mandatis ejus volet nimis (Psal. CXI). » Et sicut ait Salomon: « Beatus homo qui semper est pavidus, qui vero mentis est durae corruet in malum (Prov. XXVIII). » In hujus diei terrore magnam securitatem eleemosynarum largitas tribuet, quando ipse Judex ad dexteram positus, dicturus est: « Venite, benedicti Patris 118.0021D| mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab origine mundi. Esurivi enim, et dedistis mihi manducare: sitivi, et dedistis mihi bibere: hospes eram, et collegistis me: nudus, et operuistis me: infirmus et in carcere, et venistis ad me (Matth. XXV). » « Beatus enim, » ait Propheta, « qui intelligit super egenum et pauperem, in die malo liberabit eum Dominus (Psal. XL). » Hinc justi viri voce dicitur: « Fiducia magna erit coram summo deo eleemosyna omnibus facientibus eam. » etc. (Tob. IV.) Et iterum: « Fili, eleemosyna a morte liberat, et non patitur hominem ire in tenebras (Ibid.). » Notandum autem quia quanto fortiora signa manifestantur, tanto Domini adventus vicinior esse intelligitur. Sicut enim cum rex ad aliquod 118.0022A| palatium vel civitatem venturus est, nuntii alii atque alii mittuntur, sed cum illi videri coeperint qui ex ejus latere sedere solent, de ejus adventu non dubitatur: sic adventum illum Dominicum signa in sole, et luna et stellis, et multa alia praecessura sunt. Sed cum angeli qui ei semper assistunt coeperint apparere, statim adventus Domini vicinus cognoscitur. Unde cum dixisset: « Nam virtutes coelorum movebuntur, » adjunxit: « et tunc videbunt Filium hominis venientem in nube, cum potestate magna et majestate. » Filium ergo hominis in judicio visuri sunt, quia in forma servi, id est in forma hominis quam pro nobis assumpsit, ad judicium venturus est, sicut scriptum est: « Ecce veniet in nubibus, et videbit eum omnis oculus, et qui eum pupugerunt, 118.0022B| et plangent se super eum omnes tribus terrae (Apoc. I). » Et iterum: « Videbunt in quem transfixerunt (Joan. XIX). » In potestate autem magna, et majestate eum visuri sunt, quem in humilitate loquentem audire contempserunt. Dignum est enim ut ipse Filius Dei, qui in forma hominis injuste judicatus est, in eadem forma omnes in judicio juste judicet, sicut ipse dicit in Evangelio: « Pater non judicat quemquam, sed omne judicium dedit Filio (Joan. VIII). » Et iterum: « Potestatem dedit ei Pater judicium facere, quia Filius hominis est. » Sed postquam haec ad terrendos reprobos dicta sunt, mox ad consolandos electos Dominus sermonem convertit, dicens:
« His autem fieri incipientibus, respicite et levate 118.0022C| capita vestra, quoniam appropinquat redemptio vestra. » Ac si diceret Dominus: Cum crebris mundi ruinis et assiduis plagis ejus signum appropinquare videritis, nolite de mundi interitu flere, nolite de vobis timere: quia cum ejus finis venit, quem non amastis, invenietis gaudium quod semper quaesistis. Saepe autem in Scripturis sanctis, caput pro mente ponitur, sicut per Salomonem dicitur: « Sapientis oculi in capite ejus (Eccli. II). » Si enim corpoream visionem attendimus, non solum sapientis, sed etiam stulti oculi in capite sunt. Sed sapientis oculi in capite esse dicuntur, quia discretionem spiritus habet in mente. Quia sicut a capite membra corporis reguntur, ita et mente cogitationes discernuntur. Et sicut caput principale membrum est 118.0022D| corporis, ita et mens principatus cordis. Ita ergo et in hoc loco cum capita jubet levare, mentem praecipit ad remunerationem aeternam praeparare. In quibus verbis ostenditur, quia electi diem judicii non tantum debent timere quantum optare. Unum quotidie in oratione poscunt, dicentes: « Adveniat regnum tuum. » Quod illorum est facere, qui gratia Dei se praeveniente bona operatos esse recolunt, sicut per Joannem dicitur: « Charissimi, si cor nostrum non reprehenderit nos, fiduciam habemus in die judicii (I Joan. III). » Et ne ad haec intelligenda humana mens pigra remaneret, similitudinem de rebus visibilibus Dominus adjunxit. Unde et subditur:
118.0023A| « Et dixit illis similitudinem: Videte ficulneam et omnes arbores; cum producunt jam ex se fructum, scitis quia prope est aestas. » Ipsam namque exposuit, addens:
« Ita et vos cum videritis haec fieri, scitote quoniam prope est regnum Dei. » Ac si diceret Dominus: Sicut ex fructu arboris vicina aestas cognoscitur, ita et vos ex ruinis mundi regnum Dei proximum et vicinum esse cognoscite. Unde bene alius evangelista, scilicet Matthaeus, ut celeritatem venientis Domini ad judicium ostenderet, ait: « Ita et vos cum videritis haec omnia fieri, scitote quia prope est regnum Dei in januis (Matth. XXIV). » Pulchre autem regnum Dei aestati comparatur, quia, sicut aestatis tempore sol lucidior et splendidior apparens 118.0023B| mundum illuminat, ita post judicium omnis humana fragilitas, omnisque tentatio transiet. Et cum sol justitiae Dominus Jesus Christus in claritate visionis suae apparuerit, sanctos majori splendore glorificabit, quando implebitur quod Dominus alibi ait: « Tunc justi fulgebunt sicut sol in regno Patris eorum (Matth. XIII). » Et tunc impletum erit quod ait Apostolus: « Quod nunc videmus per speculum et in aenigmate, tunc videbimus facie ad faciem (I Cor. XIII). » Sicut autem hiemis tempore arbores cernimus foliis nudatas, fructibus exspoliatas et pene mortuas esse, ita in praesenti vita sancti mortificantes membra sua super terram, humiles et despecti apparent, dicentes cum Propheta: « Propter te mortificamur tota die, aestimati sumus sicut oves 118.0023C| occisionis (Psal. XLIII). » Et sicut appropinquante aestate iterum redivivae arbores vestiuntur foliis, decorantur floribus, ornantur fructibus, ita in die judicii, sancti de terra et pulvere consurgentes, induti stola immortalitatis, jucundi et floridi apparebunt, dicente Psalmista: « Justus ut palma florebit, et sicut cedrus Libani multiplicabitur (Psal. XCI). » Taliter quasi in hieme in praesenti vita spiritales arbores mortuas inspexerat Paulus apostolus cum dicebat: « Mortui enim estis, et vita vestra abscondita est cum Christo in Deo (Coloss. III). » Quasi iterum appropinquante aestate easdem vestiri foliis, et decorari spiritualibus floribus considerabat, quando aiebat: « Cum enim apparuerit Christus, vita vestra, tunc et vos apparebitis cum ipso in gloria. » Similiter 118.0023D| et David propheta spirituales arbores mortuas inspexerat, cum dicebat: « Euntes ibant et flebant, mittentes semina sua (Psal. CXXV). » Et quasi aestate regno appropinquante iterum vivificandas inspexerat, quando aiebat: « Venientes autem venient cum exsultatione, portantes manipulos suos. » Unde sancta Ecclesia post resurrectionem Domini fructu justitiae repleri se gaudens, in amoris Cantico audivit a Domino: « Veni, electa mea, formosa mea, columba mea, immaculata mea. Tota pulchra es, amica mea, et macula non est in te ulla. Jam enim hiems transiit, imber abiit et recessit, flores apparuerunt in terra, tempus putationis advenit; mane surgamus ad vineas (Cant. II). » Vel certe aliter, per ficulneam 118.0024A| Synagogam intelligere possumus. Haec est enim ficulnea, ad quam, juxta aliam Evangelii parabolam, Dominus venisse legitur: Quaerens fructum in ea, et non inveniens, dixit: « Nunquam ex te fructus nascatur in sempiternum (Matth. XXI). » Cum ergo viderimus hanc ficulneam, id est, Synagogam, ex se fructus credulitatis proferre, sciamus quia prope est regnum Dei, quoniam circa finem saeculi per praedicationem Eliae et Enoch Synagoga ex parte creditura est, teste Apostolo, qui ait: « Cum plenitudo gentium subintraverit, tunc omnis Israel salvus fiet (Rom. II). » Et iterum: « Non prius quod spiritale, sed quod animale, deinde quod spiritale (I Cor. XV). » Unde et Dominus per Malachiam prophetam repromisit, dicens: « Ecce ego mittam ad vos 118.0024B| Eliam Thesbiten, qui convertat corda patrum in filios, et corda filiorum ad patres eorum (Malach. IV). »
« Amen dico vobis, quia non praeteribit generatio haec, donec omnia fiant. » Amen, proprie Hebraeorum sermo est, et est adverbium affirmantis, et cum possit interpretari vere sive fideliter, a nullo interpretatum est, sed ob honorem et reverentiam Domini, qui hoc sermone in sua locutione frequenter usus est, ita relictus est sine interpretatione. Generatio autem haec, si de Judaeorum gente intelligatur, non praeteribit, ut plures illorum non sint, quoadusque omnia quae a Domino praedicta sunt, impleantur. Si vero ad totam humani generis massam referatur, manifeste patet quia non praeteribit genus humanum, quoadusque omnia quae a Domino 118.0024C| praedicta sunt, consummata sint. Praedicta est enim Domini incarnatio, et impleta est. Praedicta est ejus passio, et resurrectio, et impletae sunt. Praedicta est gloriosa ejus ascensio, et completa est. Praedicta est Ecclesia, per universum mundum futura, et oculis cernimus impletum. Praedicta sunt signa in sole et luna, et stellis, impleta sunt. Praedictus est sonitus maris et fluctuum, nulli dubium quod adveniat. Praedicta est dies judicii, quia nondum impleta est, sine dubio implenda creditur. Praedictum est universale judicium, et vita aeterna, et complenda exspectamus. Cum quanta autem firmitate credenda sint, quae a Domino praedicta sunt, ipse manifestat, cum adjungit:
« Coelum et terra transibunt, verba autem mea 118.0024D| non transibunt. » Nihil enim rebus visibilibus coelo et terra durabilius, nihil in rebus humanis velocius quam verba transeunt, quae nec perfici nisi transeundo possunt. Cum ergo Dominus dicit: « Coelum et terra transibunt, verba autem mea non transibunt, » ostendit quia quae apud nos fixa videntur, apud illum transitoria sunt: et quae apud nos transitoria videntur, in ejus verbis firma et stabilia sunt, quia fixas et permanentes sententias format ejus sermo dum transit. Sed quaeritur cum Dominus dicat: Coelum et terra transibunt, quomodo stare possit illud quod ait Ecclesiastes: « Generatio praeterit, et generatio advenit, terra vero in sempiternum stat (Eccles. I)? » Si enim, juxta Domini 118.0025A| vocem, Coelum et terra transibunt, quomodo terra in sempiternum stare dicitur? Ad quod dicendum, quia aliud est coelum aereum, aliud sidereum, et aliud aethereum. Coelum ergo aereum terrae vicinum est, unde et aves coeli nominamus, quas super aera volitare cernimus. Pluvia dicitur cadere de coelo, cum utique de nubibus quas cernimus, pluat. Coelum ergo hoc aereum et terra transire dicuntur, Psalmista dicente: « Initio, tu Domine, terram fundasti, et opera manuum tuarum sunt coeli, ipsi peribunt (Psal. CI). » Non ut omnino non sint, sed ut in melius immutanda sint. Ipsa ergo immutatio transitus appellatur. Transire vero dicitur non solum id quod ita perit quod nunquam sit, sed quod immutatur ut melius sit. Sicut metalla aurea et argentea per ignem 118.0025B| transeunt, non ut non sint, sed ut pulchriora fiant. Quoniam coelum et terra, quae nostris iniquitatibus polluta sunt, per ignem in die judicii purganda sunt, sicut ait Psalmista: Ignis ante ipsum praecedet, et inflammabit in circuitu inimicos ejus. Et tantum ardebit ignis judicii in aere, ut nonnulli tradunt, quantum aquae diluvii occupaverunt super terram, et ipsa immutatio coeli et terrae, transitus appellatur. Sicut enim homo amictum vel quodlibet vestimentum a se projicit, ut alterum decentius induat, ita Deus omnipotens coelum et terram per ignem purgabit, ut purgata in melius consistant. Unde et per Psalmistam dicitur: « Et velut amictum mutabis eos, et mutabuntur (Ibid.). » Hinc per Petrum apostolum dicitur (II Petr. III): « Coeli autem qui nunc 118.0025C| sunt et terra eodem verbo reposita, igni reservata sunt in die judicii. » Et iterum: « Dies Domini sicut fur, ita in nocte veniet, in quo coeli magno impetu transibunt, elementa vero calore solventur. » Hinc per Isaiam Dominus dicit: « Ecce ego creo coelum novum et terram novam, non ut condenda sint, sed ut in melius immutanda (Isa. LXV). » Sic et per Joannem in Apocalypsi dicitur: « Ecce nova facio omnia (Apoc. XXI). »
HOMILIA III. DOMINICA TERTIA ADVENTUS. (MATTH. XI). « In illo tempore, cum audisset Joannes in vinculis opera Christi, mittens duos de discipulis suis, ait illi: Tu es qui venturus es, » et 118.0025D| reliqua. In exordio hujus lectionis inquirendum est, quare Joannes Baptista propheta, et plus quam propheta, qui Salvatorem aliis digito ostenderat, dicens, « Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi (Joan. I), » et quem venientem ad baptismum expaverat, dicens, « Ecce a te debeo baptizari, et tu venis ad me (Matth. III)? » nunc in carcere positus, quasi quis sit ignorans, discipulos ad interrogandum misit, dicens: « Tu es qui venturus es, an « alium exspectamus? » Nunquid ergo ignorabat eum, quem aliis demonstraverat, et super quem Spiritum sanctum in columbae specie descendentem et manentem viderat, vocemque Patris intonantem audierat, « Hic est Filius meus dilectus in quo mihi complacui 118.0026A| (Ibid), » et de quo multa testimonia perhibuerat, dicens: « Qui de terra est, de terra loquitur: qui de coelo venit, super omnes est (Joan. III)? » Non; sed haec interrogatio Joannis, illius discipulis potius quam illi necessaria erat. Ut quod ergo interrogavit, « Tu es qui venturus es, an alium exspectamus (Matth. XI, Luc. VII)? » Ad quod respondendum, quia in hac interrogatione, ut diximus, non sibi, sed discipulis suis consuluit, id non propter suam ignorantiam, sed propter incredulitatem interrogantium discipulorum. Quod autem discipuli Joannis erga Dominum, quem adhuc verum Deum non cognoscebant, aliquid mordacitatis vel livoris haberent, superior textus Evangelii ostendit. In illo die accesserunt discipuli Joannis ad Jesum, dicentes: « Quare nos et Pharisaei 118.0026B| jejunamus frequenter, discipuli autem tui non jejunant (Matth. IX)? » Et iterum: « Accesserunt discipuli Joannis ad eum, » scilicet ad Joannem, « dicentes: Magister, cui testimonium perhibuisti, ecce baptizat, et omnis turba post eum vadit (Joan. III). » Ac si dixissent: Nos relinquimur, et illum omnis turba sequitur. Positus ergo Joannes in carcere, sciens se pro veritatis testimonio moriturum, discipulos quos ad credendum Christo praeparaverat, in hoc errore relinquere noluit, et ideo sub obtentu interrogationis eos ad interrogandum misit, ut dum ad interrogandum eum pergerent, videntes signa et miracula quae faciebat, verum Deum esse illum cognoscerent, ac crederent, et sic ab ipso errore liberarentur. Est et alia rationabilis causa, pro qua Joannes 118.0026C| ad interrogandum Christum discipulos misit. Noverat enim pro redemptione hominum Christum natum de virgine in mundum venisse; utrum autem moriens per seipsum eos qui in inferno injuste tenebantur liberaturus esset, adhuc ignorabat: et ideo non dixit: Tu es qui venisti, sed, « Tu es qui venturus es. » Ac si diceret: Ego in carcere clausus ab Herode capite truncandus, ad inferna descensurus sum: manda mihi utrum debeam adventum tuum annuntiare inferis, qui nuntiavi superis, an non conveniat Filio Dei, ut gustet mortem, et ad hoc sacramentum peragendum, id est ad liberandas animas, alium quam te missurus es.
« Et respondens Jesus, ait illis: Euntes renuntiate Joanni quae audistis et vidistis. Caeci vident, 118.0026D| claudi ambulant, leprosi mundantur, surdi audiunt, mortui resurgunt, pauperes evangelizantur. » Responsio ista Domini ad superiorem sensum pertinet, quod non ad interrogationem Joannis respondit, sed ad cogitationes interrogantium. De morte namque sua requisitus, miraculorum virtutes enumeravit, ut videntium animos ad suam credulitatem provocaret. Ac si diceret: Conferte opera quae in me videtis cum prophetarum oraculis quae legistis, ut in me illum esse cognoscatis, de quo olim propheta gaudens dicebat: « Dominus ipse veniet, et salvabit nos (Isa. XXXV). » -- « Caeci vident, » ut impleatur illud propheticum: « Tunc aperientur oculi eorum (Isa. LV). » -- « Claudi ambulant, » ut impleatur illud: « Tunc 118.0027A| saliet sicut cervus claudus (Ibid.). » -- « Leprosi mundantur, » quia sicut per prophetam dicitur: « Ipse iniquitates nostras tulit, et languores nostros ipse portavit, cujus livore sanati sumus (Isa. LIII). » -- « Surdi audiunt, » ut impleatur: « Et aures surdorum patebunt (Isa. XXXV). » -- « Mortui resurgunt, » ut impleatur illud: « Vivent mortui, interfecti mei resurgent (Isa. XXVI). » -- « Pauperes evangelizantur, » ut illorum ministerium impleatur, de quibus dicitur: « Dominus dabit verbum evangelizantibus virtutem multam (Psal. LXVII). » Spiritualiter autem Joannes vinctus in carcere, legem significat vinctam in cordibus Judaeorum, quae dum non spiritualiter, sed carnaliter intelligebatur, quasi vinculata et ligata jacebat. « Misit ergo Joannes 118.0027B| duos discipulos ad Christum, ut interrogarent eum: Tu es qui venturus es, an alium exspectamus? » Misit et lex Scribas et Pharisaeos, qui Salvatorem interrogarent: « Si tu es Christus, dic nobis palam (Joan. X). » Et iterum: « Dic nobis in qua potestate haec facis (Luc. XX). » Quibus congrue a Domino respondetur: « Euntes renuntiate Joanni quae audistis et vidistis: » -- « Caeci vident, etc. » Per has enim infirmitates corporum, debilitas animarum significata est. Infirmorum vero curationes enumeravit, quia non venit vocare justos, sed peccatores ad poenitentiam. Ait enim: « Caeci vident, » ac si dicat aliis verbis: Jam tempus gratiae meae apparuit, quo verum lumen resplendens in mundo, eorum oculos qui in tenebris et in umbra mortis sedebant illuminet, et purgato 118.0027C| mentis oculo, illum aspicere incipiant, qui ait in Evangelio: « Ego sum lux mundi (Joan. VIII), » ut impleatur in eis: « Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Matth. V). » -- « Claudi ambulant. » Hoc est, illi qui in via Dei claudicabant, nunc utriusque Testamenti instructi lectione, et dilectione Dei et proximi confirmati, et gressum mentis firmum habentes, viam mandatorum Dei currunt, et de terrenis ad coelestem patriam pervenire festinant, ut impleatur in eis: « Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram (Matth. V). » -- « Leprosi mundantur, » id est, illi qui variis peccatorum facinoribus immundi et foedati erant, necnon per baptismum et poenitentiam se purificari desiderant, et non solum de praeteritis peccatis lugent, sed etiam pro vitae aeternae desiderio 118.0027D| suspirant, et in prosperis humilitatem, et in adversis patientiam servant, ut impleatur in eis: « Beati pacifici, quoniam Filii Dei vocabuntur (Ibid.). » Et ut mundationem animae recipere possint, in tantam perfectionem excrescunt, ut non solum mala non irrogent, sed etiam ab aliis irrogata aequanimiter ferant, ut impleatur in eis. « Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam. » -- « Surdi audiunt, » quia illi qui prius aures clausas habebant ad audiendum verbum Dei, apertas ad audienda ludibria: nunc econtra obdurant aures suas ne audiant sanguinem, et verbum Dei ardenti animo audire desiderant et ut opere implere possint, esuriunt atque sitiunt, ut impleatur in eis: « Beati qui esuriunt et sitiunt 118.0028A| justitiam, quoniam ipsi saturabuntur (Ibid.). » -- « Mortui resurgunt, » id est, illi qui quasi insensibiles in peccatis mortui jacebant, econtrario membra sua mortificantes, spiritualiter vivere incipiunt, et misericordiam quam in se experti sunt, aliis etiam in quantum praevalent impendunt, cupientes implere illud Scripturae: « Miserere animae tuae placens Deo (Ecc. XXX), » ut impleatur in eis: « Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur (Matth. V). » -- « Pauperes evangelizantur, » id est, illi qui virtutibus tenues erant et pauperes et vitiis repleti: nunc econtrario ut in coelo thesaurizari possint, temporales divitias contemnunt, et per communionem charitatis et Spiritus sancti gratiam, bonum quod didicerunt, aliis annuntiare non cessant, 118.0028B| ut impleatur in eis: Beati pedes evangelizantium pacem, evangelizantium bona (Rom. X): et qui ante virtutibus pauperes erant et vacui, nunc incipiant esse pauperes spiritu, ut in eis impleatur quod Dominus ait in Evangelio: « Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. V). »
« Et beatus est qui non fuerit scandalizatus in me. » Conclusio ista Domini ad interrogationem Joannis pertinet. De morte enim sua requisitus, primo signorum virtutes enumeravit, et postea ad hoc quod inquisitus fuerat respondit, dicens: « Beatus qui non fuerit scandalizatus in me, » id est in mea morte. Ac si diceret: Mira quidem et magna sunt quae facio, quia caecis visum, surdis auditum, claudis gressum, 118.0028C| mortuis vitam restituo; sed tamen cum haec omnia faciam, ad ultimum mortem pro humani generis redemptione sustinere non dedignor. Et necesse est hominibus, ut qui in me signa venerantur, ad suum scandalum mortem in me non despiciant. Plures enim fuerunt, qui cum prius Domini virtutes mirarentur, mortem turpissimam crucis in eo despexerunt. Visis autem tot signis tantisque virtutibus miraculorum non scandalizari quisque potuit, sed admirari. Sed mens infidelium grave contra eum sumpsit scandalum, quando post enumeratis miraculorum signis, eum comprehendi, ligari, flagellari, et in sepulcro collocari conspexit. Scandalizabantur quoque quando eum quem mortuos suscitantem aspexerant, mortuum videbant. De quibus ait Apostolus; 118.0028D| « Nos autem praedicamus Christum crucifixum, Judaeis scandalum quidem, gentibus autem stultitiam (I Cor. I). »
« Illis autem abeuntibus, coepit Jesus dicere ad turbas de Joanne: Quid existis in desertum videre? arundinem vento agitatam? » Ac si diceret: Ne circumstantes turbae putarent interrogationem Joannis vel de invidia, vel de ignorantia natam, discipulis illius recedentibus miris et magnis laudibus Dominus Joannem extollit, dicens de illo ad turbas: « Quid existis in desertum videre? arundinem vento agitatam? » Ac si diceret: Nunquid ad hoc venistis in desertum, ut videretis hominem calamo similem, qui levitate mentis de me dubitet, quem antea paululum 118.0029A| vobis praedicavit? Quod non affirmando, sed negando protulit. Arundo quippe canna est ab ariditate sic dicta, quae tres differentias in se naturaliter habere dignoscitur; primam, quia in humectis et aquosis locis nascitur; secundam, quia exterius pulchra et interius vacua est; tertiam, quia quacunque aura tacta fuerit, in aliam partem flexibilis vertitur, significat carnalium mentes, qui dum petulantiam libidinis diligunt, quasi in aquosis et humectis locis nascuntur. Unde Propheta: « Computruerunt jumenta in stercore suo (Joel. I). » Et iterum: « Comparati sunt jumentis insipientibus, et similes facti sunt illis (Psal. XLVIII). » Cumque per hypocrisim dissimulant se sanctos, quod non sunt, quasi arundo exterius nitidi apparent, sed interius vacui sunt. 118.0029B| Tales erant Scribae et Pharisaei, quos Dominus fortiter increpabat, dicens: « Vae vobis, Scribae et Pharisaei hypocritae, qui similes estis sepulcris dealbatis, quae a foris parent hominibus speciosa, intus autem plena sunt ossibus mortuorum atque omni spurcitia (Matth. XXIII). » Ita vos a foris quidem paretis hominibus justi, intus autem pleni estis hypocrisi et iniquitate. Et quia Deum in corde habitatorem non habent, immundis spiritibus aditum praebent. Sicut de diabolo ad beatum Job Dominus ait: « Sub umbra dormit in secreto calami in locis humentibus (Job. XL). » Cum vero humanis laudibus elevantur, et detractionibus dejiciuntur, quasi more arundinis vento tacti, in aliam partem flectuntur. Si enim carnalis mens favorem laudis transitoriae 118.0029C| audierit, delectatur, hilarescit, et gaudet. At vero si ab eodem ore processerit ventus detractionis, et quo favor laudis humanae exire consueverat, statim ad iracundiam provocatur. Sed non talis erat Joannes, quippe qui ex castis parentibus et longaevis natus virginitatis amator pariter exstitit et custos. Sed nec exterius pulcher et interius inanis erat, quia sanctitatem quam ostendebat exterius, multo magis servabat interius. Neque more arundinis ventus detractionis vel laudis hunc elevare vel dejicere poterat, sed inter adversa et prospera immobilis permanebat, servans in prosperis humilitatem, et in adversis patientiam. De cujus laude adhuc recte subditur:
« Sed quid existis videre? hominem mollibus 118.0029D| vestitum? » Et hoc Dominus negando, non affirmando intulit. Mollibus enim Joannes vestitus non erat, quia de camelorum pilis, ex quibus asperum cilicium texitur, indumentum habebat. Qui ergo putant in cultu vel in superfluitate pretiosarum vestium peccatum non esse, discant exemplo Joannis appetitum suum compescere. Si enim virtus non esset vilibus indui vestibus, nequaquam Dominus Joannem de vestitus sui asperitate laudasset. Et si peccatum non esset pretiosa et superflua induere vestimenta, nequaquam de poena purpurati divitis locuturus praemitteret, quia induebatur purpura et bysso. Sed neque beatus Paulus apostolus ab appetitu pretiosarum vestium mulieres compesceret, dicens: Non in 118.0030A| veste pretiosa, non in tortis crinibus auro et margaritis (I Tim. II). Ubi considerandum est, quam verecundum sit, hoc viris appetere, a quo magister Ecclesiae studuit feminas cohibere. Unicuique enim nostrum sua conscientia testis est, quia pretiosa vestis, nisi propter inanem gloriam non quaeritur; quod si in occulto sit ubi a nemine videatur, non ei cura est qualibus induatur vestibus. At vero cum ad publicum processerit, pretiosa vestimenta quaerit, non ut sanctior, sed ut honorabilior et pulchrior pluribus appareat. His ergo exemplis instructi, tanta ac talia vestimenta quaeramus, quibus et nuditas operiri, et frigus possit arceri, quia sicut ait Apostolus: « Nihil intulimus in hunc mundum, sed neque aliquid auferre possumus. Habentes autem victum et 118.0030B| vestimentum, his contenti simus (I Tim. VI). » Juxta spiritalem vero intelligentiam Joannes mollibus vestitus non erat, qui peccantium vitia non blandiendo fovere, sed increpando noverat castigare, in tantum ut ipsum Herodem regem de incestis nuptiis argueret, dicens: « Non licet tibi habere uxorem fratris tui, illo vivente (Marc. VI). » Nam et unusquisque doctor induitur asperis vestibus in exemplo Joannis, quando peccantes duris redarguit increpationibus, sicut per Salomonem dicitur: « Verba sapientium quasi stimuli, et quasi clavi in altum defixi (Eccle. XII). » Et recte verba sapientium clavis et stimulis comparantur, quia culpas delinquentium non noverunt dissimulando palpare, sed feriendo pungere, sicut faciebat Joannes, quando Judaeis dicebat: « Genimina 118.0030C| viperarum, quis vobis demonstravit fugere a ventura ira (Luc. III)? » At vero econtra mollibus doctor induitur vestimentis, quando peccantium vitia non increpando redarguit, sed blandiendo vel tacendo nutrit. Quod quia aliquando timore, aliquando amore agitur, recte subjungitur: « Ecce qui mollibus vestiuntur, in domibus regum sunt. » Quod est aperte dicere: Non coelesti, sed terreno regi militant, qui timore persecutionis vel amore laudis peccantium vitia non redarguunt. Et ut temporalia patrimonia acquirere possint, illis se conformant.
« Sed quid existis videre? prophetam? Etiam dico vobis et plus quam prophetam. » Non Joannem Dominus prophetam negavit, sed plus quam prophetam 118.0030D| eum affirmavit. Prophetae enim officium est, ventura praedicere, non autem ostendere. Joannes autem et propheta et plusquam propheta fuit, quia eum quem post se venturum praedixit, etiam digito demonstravit, dicens: « Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi (Joan. I). » De quo Joanne, Dominus alibi discipulis dicit: « Inter natos mulierum major non surrexit Joanne Baptista (Matth. II), » sed quia Dominus Joannem arundinem vento agitatam esse negaverat, quia non esse mollibus vestitum dixerat, et quia non solum prophetam, sed etiam plus quam prophetam eum ostenderat, qualis esset manifestavit, adjungens:
« Hic est enim de quo scriptum est: Ecce mitto 118.0031A| angelum meum ante faciem tuam qui praeparabit viam tuam ante te. » Hoc autem testimonium in Malachia scriptum est, in persona utique Joannis. Cum enim propheta venturum Dominum praediceret, etiam praecursoris ejus personam ostendit, cum dixit: « Ecce mitto angelum meum (Malach. III). » Altum ergo nomen, sed non est inferius meritum. Implevit quippe in opere, quod accepit in nomine. Quia enim angelus Graeca locutione, Latine nuntius dicitur, recte nunc angelus vocatur, qui adventum Domini venerat nuntiare, dicens: « Veniet tortior me, post me, cujus non sum dignus corrigiam calceamenti solvere (Matth. III). » Et: « Cujus ventilabrum in manu sua, et permundabit aream suam (Ibid.). » Nec solum Joannes hujus participationem vocabuli 118.0031B| meretur, sed etiam omnes sacerdotes et ministri Ecclesiae, qui verbum Dei in Ecclesia praedicant, et venturum judicium nuntiant, angelici nominis consortium merebuntur, juxta illud Malachiae: « Labia sacerdotis custodiunt scientiam, et legem requirunt ex ore ejus, quia angelus Domini exercituum est (Malach. II). » Et non solum sacerdotes, sed etiam fideles laici, si juxta modulum scientiae suae bonum quod noverunt, fratribus annuntiaverint, ad angelorum consortium pertinebunt. Quia in ornamento tabernaculi non solum phialae, sed etiam cyathi jussi sunt fieri. Quoniam non solum uberior doctrina Deo accepta est, sed etiam et minima, juxta illud, quod ait in Apocalypsi Joannes: « Qui audit, dicat veni (Apoc. XXII). » Et Apostolus: Spectaculum 118.0031C| facti sumus mundo, angelis atque hominibus (I Cor. IV). Joannes vero viam Domini praeparavit, non lapides tollendo, nec aspera coaequando, sed mentes hominum praeparando, quando annuntiavit, dicens: « Poenitentiam agite, appropinquabit enim regnum coelorum (Matth. III). » Sive viam Domini praeparavit, quando corpora humana baptizando abluit, sed peccata non dimisit: illum praefigurans, qui non solum in aqua, sed etiam in Spiritu sancto erat baptizaturus, et peccata hominibus remissurus.
HOMILIA IV. FERIA QUARTA QUATUOR TEMPORUM. « (LUC. I.) In illo tempore, missus est angelus Gabriel a Deo in civitatem Galilaeae, cui nomen Nazareth, » 118.0031D| et reliqua. Idcirco angeli privatis nominibus censentur, ut signetur per vocabula, etiam in operatione quid valeant. Neque etenim in illa sancta civitate, quam visio Dei omnipotentis plenam scientia perficit, idcirco propria nomina sortiuntur, ne eorum personae sine nominibus sciri non possint, sed cum ad nos aliquid ministraturi veniunt, apud nos etiam nomina a ministeriis trahunt. Ad Mariam ergo virginem Gabriel mittitur, qui Dei fortitudo nominatur. Illum quippe nuntiare veniebat, qui ad debellandas potestates aereas, humilis apparere dignatus est. De quo per Psalmistam dicitur (Psal. XXIII): « Dominus fortis et potens, Dominus potens in praelio. » Et rursum: « Dominus virtutum ipse est rex gloriae. » Per Dei 118.0032A| ergo fortitudinem nuntiandus erat, qui virtutum Dominus et potens in praelio, contra potestates aereas ad bella veniebat. Mensem autem sextum Martium intellige, cujus vigesima et quinta die Dominus noster et conceptus traditur et passus, sicut et in vigesima quinta die mensis Decembris natus. Quod si vel hoc die, ut nonnulli arbitrantur, aequinoctium vernale, vel illo solstitium brumale fieri credatur, convenit utique cum lucis incremento concipi, vel nasci eum, qui illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Joan. I). At si quis ante Dominicae nativitatis et conceptionis tempus lucem vel crescere, vel tenebras superare convicerit, dicimus et nos quia et Joannes tunc ante faciem adventus ejus regnum coelorum evangelizabat, et nunc quoque 118.0032B| praedicatoribus imperatur: « Iter facite ei qui ascendit super occasum (Psal. LXVII). » Cur autem Joannes circa aequinoctium autumnale conceptus, circa solstitium aestivum sit natus, docet ipse qui vel ex sua, vel ex Veteris Testamenti (ut multi autumant) persona loquitur: « Illum oportet crescere, me autem minui (Joan. III). »
« Ad virginem desponsatam viro cui nomen erat Joseph, de domo David, et nomen virginis Maria. » Multas ob causas Salvator non de simplici virgine, sed de desponsata voluit nasci. Primo videlicet, ut per generationem Joseph, cujus Maria cognata erat, Mariae quoque nosceretur origo. Neque enim mos est Scripturae, feminarum genealogiam texere. Nam et de utroque potest intelligi, quod dicitur de 118.0032C| domo David. Deinde, ne velut adultera lapidaretur a Judaeis, malens aliquos de suo ortu, quam de pudore dubitare parentis. Simul et virginibus impudicis occasionem tollens, ne matrem quoque Salvatoris dicerent falsis suspicionibus infamatam. Tertio, ut in Aegyptum fugiens et rediens, haberet solatium viri, qui integerrimae virginitatis custos pariter ac testis exsisteret. Quarto, ne partus ejus diabolo pateret, qui si eum de virgine natum cognosceret, forsitan quasi caeteris hominibus eminentiorem morti tradere timeret. Maria autem Hebraice stella maris, Syriace vero domina vocatur, et merito, quia et totius mundi Dominum, et lucem saeculi meruit generare perennem.
« Et ingressus angelus ad eam, dixit: Ave gratia 118.0032D| plena, Dominus tecum, benedicta tu in mulieribus. » Bene gratia plena vocatur, quae nimirum gratiam quam nulla alia meruerat assequitur, ut ipsum videlicet gratiae conciperet et gigneret auctorem.
« Quae cum audisset, turbata est in sermone ejus, et cogitabat qualis esset ista salutatio. » Disce virginem moribus, disce virginem verecundia, disce virginem oraculo, disce mysterio. Trepidare virginum est, et ad omnes viri ingressus pavere, omnes viri affatus vereri. Discant mulieres propositum pudoris, imitari solam in penetralibus, quam nemo virorum videret, solus angelus reperiens, solam sine comite, solam sine teste, ne quo degeneri depravaretur 118.0033A| affectu, ab angelo salutatur. Disce, virgo, verborum vitare lasciviam. Maria etiam salutationem angeli verebatur. Erat tamen cogitans, inquit, qualis esset ista salutatio (Luc. I). Et ideo cum verecundia, quia pavebat; cum prudentia, quia benedictionis novam formulam mirabatur, quae nusquam lecta est, nusquam ante comperta.
« Et ait angelus: Ne timeas, Maria; invenisti enim gratiam apud Dominum. » Quia salutatione insolita, utpote quae ei soli servabatur, ut viderat turbatam, quasi familiarius notam vocans ex nomine, ne timere debeat, jubet. Et quia gratia plenam vocaverat, eamdem gratiam et astruit plenius, et uberius explicat, dicens:
« Ecce concipies in utero, et paries filium, et 118.0033B| vocabis nomen ejus Jesum. » Jesus salvator sive salutaris interpretatur. Cujus sacramentum nominis alloquens Joseph angelus, exposuit: ipse enim (inquiens) salvum faciet populum suum a peccatis eorum. Non ait populum Israel, sed populum suum, hoc est, in unitatem fidei ex praeputio et circumcisione vocatum. Quibus ex diversa parte congregatis, fieret unum ovile et unus pastor (Joan. X).
« Hic erit magnus, et Filius Altissimi vocabitur, et dabit ei Dominus Deus sedem David patris ejus. » Dictum est et de Joanne, quia erit magnus, sed quasi homo magnus: hic, quasi Deus magnus. Ille enim magnus coram Domino, hic autem erit magnus, inquit, et Filius Altissimi vocabitur. Idem ergo Filius Altissimi, qui in utero virginali conceptus 118.0033C| et natus est, idem homo in tempore creatus ex matre, qui Deus est ante tempora natus ex Patre. Si autem idem homo, qui Deus est, omittat Nestorius tantum hominem dicere ex virgine natum, et hunc a verbo Dei non in unitatem personae, sed in societate, inseparabilem esse receptum. Alioquin non unum Christum verum Deum et hominem, sed duos (quod dici nefas est) asserere, ac per hoc non Trinitatem, sed quaternitatem praedicare convincitur. Catholica autem fides, sicut unumquemlibet hominem carnem et animam, ita hominem et Verbum unum Christum rectissime confitetur. Juxta quod et angeli verba significant, quae dandam illi sedem David patris ejus asseverant. Qui enim eumdem ipsum Patrem haberet David, quem Filium Altissimi vocari 118.0033D| pronuntiat, in duabus utique naturis, unam Christi personam demonstrat. Accepit autem sedem David, ut nimirum gentem, cui David quondam et filii ejus temporalis regni gubernacula praebuerunt, ipse perpetuum vocaret ad regnum, quod eis paratum est ab origine mundi.
« Et regnabit in domo Jacob in aeternum, et regni ejus non erit finis. » Et Isaias ait: « Multiplicabitur ejus imperium, et pacis non erit finis. Super solium David, et super regnum ejus sedebit, ut confirmet illud, et corroboret in judicio et justitia (Isa. IX). » Non dixit in acquisitione gloriae, gazarumque terrestrium, non in victoria gentium plurimarum, urbiumque debellatione superbarum, sed 118.0034A| in judicio et justitia. Per haec enim regnum Christi, et in singulis quibusque fidelibus, et in universa per orbem multiplicatur pariter et confirmatur Ecclesia. Domum namque Jacob, totam Ecclesiam dicit, quae vel de bona radice nata, vel cum oleaster esset, merito tamen fidei in bonam est inserta olivam: quam post triumphum passionis alloquens Salvator ait: « Qui timetis Dominum, laudate eum, universum semen Jacob magnificate eum (Psal. XVI). » Non autem ideo futuri temporis verbo magnus exiturus Jesus, Filius Altissimi vocandus, sceptrum David accepturus, et in domo Jacob regnaturus asseritur, quia, juxta quod haeretici sapiunt, atque a veritate desipiunt, Christus ante Mariam non fuerit: sed quia homo assumptus in Deum, clarificatus est ea claritate, quam Verbum Dei habuit, priusquam mundus esset, 118.0034B| apud Patrem. Hoc est, ut idem filii nomen eamdem Christi personam, homo cum Deo plenus gratia et veritate sortiretur.
« Dixit autem Maria ad angelum: Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco? » Propositum suae mentis reverenter exposuit, vitam videlicet virginalem se ducere decrevisse. Quae quia prima feminarum tantae servituti se mancipare curavit, jure singulari prae caeteris feminis beatitate meruit excellere. « Quomodo, inquit fiet istud? » Non ait, unde hoc sciam? sed quomodo, inquit, fiet, quoniam virum non cognosco? » Ordinem videlicet obsequii cui subdatur, inquirens, non autem signum cui credat, flagitans. Neque enim decebat electam generatura Deum virginem, dubiam diffidentia, sed prudentia 118.0034C| cautam exsistere: quia nec facile poterat homo nosse mysterium, quod in Deo manebat a saeculis absconditum. Quia ergo legerat: « Ecce virgo in utero habebit, et pariet filium (Isa. VII), » sed quomodo id fieri posset non legerat, sciscitabatur ab angelo, quod in propheta non invenit.
« Et respondens angelus, dixit ei: Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi. » Non virili, inquit, quod non cognoscis, semine, sed Spiritus sancti, quo impleris, opere concipies. Erit in te conceptio, libido non erit concupiscentiae. Non erit aestus, ubi umbram faciet Spiritus sanctus. Verum in eo quod ait: « Et virtus Altissimi 118.0034D| obumbrabit tibi, » potest etiam incarnati Salvatoris utraque natura designari. Umbra quippe a lumine solet et corpore formari, et cui obumbratur, lumine quidem vel calore solis, quantum sufficit, reficitur, sed si ipse solis ardor perferri nequeat, interposita vel nubecula levi, quolibet alio corpore temperatur. Beata igitur Virgo, quia quasi purus homo omnem plenitudinem divinitatis corporaliter capere nequibat, virtus ei Altissimi obumbravit, id est incorporea lux divinitatis, corpus in ea suscepit humanitatis. De quo pulchre propheta: « Ecce Dominus, inquit, ascendet super nubem levem, et ingredietur Aegyptum (Isa. XIX), » quod est dicere: Ecce Verbum Dei Patri coaeternum, lumenque de 118.0035A| lumine ante saecula natum, carnem in fine saeculorum, atque animam nullo peccati pondere gravatam suscipiet, et de utero virginali tanquam sponsus de thalamo suo procedet in mundum.
« Ideoque et quod nascetur ex te Sanctum, vocabitur Filius Dei. » Ad distinctionem nostrae sanctitatis, Jesus singulariter sanctus nasciturus asseritur. Nos quippe etsi sancti efficimur, non tamen nascimur: quia ipsa naturae corruptibilis conditione constringimur, ut merito cum Propheta gementes singuli dicamus: « Ecce in iniquitatibus conceptus sum, et in delictis peperit me mater mea (Psal. I.). » Ille autem solus veraciter sanctus est, qui ut ipsam conditionem naturae corruptibilis vinceret, ex commistione carnalis copulae conceptus non est. « Sanctum, inquit, 118.0035B| vocabitur Filius Dei. » Quid ad hoc dicis, Nestoriane, qui beatam Mariam Dei negas esse genitricem, aptam niteris impugnare veritatem? Ecce dixit Deum superventurum, Dei Filium nasciturum. Quomodo ergo aut Dei Filius Deus non est, aut quae Deum edidit, quomodo Θεοτόκος, id est Dei Genitrix non esse potest?
« Et ecce Elisabeth cognata tua, et ipsa concepit filium in senectute sua. Et hic mensis est sextus illi quae vocatur sterilis, quia non erit impossibile apud Deum omne verbum. » Ne virgo se parere posse diffidat, accepit exemplum anus sterilis pariturae, ut discat omnia Deo possibilia, etiam quae naturae ordini videntur esse contraria. Si quem vero movet, quomodo beatae Mariae cognatam dicat Elisabeth, 118.0035C| cum haec de domo David, illa de filiabus Aaron originem duxerat, animadvertat proavos earum liberis invicem nuptum traditis, utraque tribum potuisse conjungere. Cui si haec expositio forte non sufficeret contentiose insistenti, quasi hoc contra interdictum legis fieri nequiverit, legat Exodum, ubi scriptum est: « Accepit autem Aaron uxorem Elisabeth, filii Aminadab, sororem Naason, quae peperit ei Nadab, Abiu, Eleazar, et Ithamar (Exod. VI). » Videatque ante edictum legis superna provisione sacerdotalem regali jam junctam fuisse progeniem, ut videlicet Dominus Jesus Christus, qui secundum carnem verus rex et sacerdos erat futurus, ipsam quoque carnem de utraque, David scilicet et Aaron, stirpe susciperet. Unde et in hac utraque 118.0035D| tribu chrisma per legem mysticum celebratur, Christi nimirum nominis pariter et generationis praenuntium: et ipse David domum Dei ingrediens, panem sanctum et gladium quasi rex et sacerdos accepit, illum videlicet de suo semine venturum praefigurans, qui et pro vestra libertate regis jure pugnaret, et pro vestra libertatis absolutione panem suae carnis offerret.
« Dixit autem Maria: Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum verbum tuum. » Quanta cum devotione humilitas, quae et angeli promissum optat impleri, et seipsam quae mater eligitur, nuncupat ancillam, apertissime insinuans quia nihil sibi meriti vindicet in eo, quod Domini jussis obsecundet. 118.0036A| Fiat, inquit, sine viri semine conceptus in virgine, nascatur de Spiritu sancto integra caro. Sanctum quod nascitur de homine matre, sine homine patre, vocetur Dei Filius.
HOMILIA V. FERIA SEXTA QUATUOR TEMPORUM. (LUC. I.) « In illo tempore, exsurgens Maria, abiit in montana cum festinatione in civitatem Judae, et reliqua. » Accepto Virginis consensu, mox angelus coelestia repetit: illa petit montana, festinat invisere Elisabeth, non quasi incredula de oraculo, vel dubia de exemplo: sed ut laeta pro voto, religiosa pro officio, typicum pariter exemplum tribuens, quod omnis anima quae verbum Dei mente conceperit, virtutum 118.0036B| celsa statim cacumina gressu conscendat amoris, quatenus civitatem Judae, id est confessionis et laudis, arcem penetrare, et usque ad perfectionem fidei, spei et charitatis, quasi tribus in ea mensibus valeat commorari.
« Et intravit in domum Zachariae, et salutavit Elisabeth. » Disce, virgo, humilitatem Mariae, ut et corpore casta, et pectore possis esse devota. Visitat junior seniorem, salutat virgo uxorem. Decet enim ut quo castior virgo, eo sit humilior: et senioribus honorem deferens, habitum castitatis praeconia commendet humilitatis. Aliter: Maria ad Elisabeth, Dominus ad Joannem. Haec, ut Spiritu sancto repleatur, illius ut baptismo consecretur. Majorumque humiliatio, minorum est utique exaltatio. 118.0036C| Denique sequitur:
« Et factum est ut audivit salutationem Mariae Elisabeth, exsultavit infans in utero ejus. Et repleta est Spiritu sancto Elisabeth. » Vide distinctionem, singulorumque verborum proprietates. Vocem prior Elisabeth audivit, sed Joannes prior gratiam sensit: illa naturae ordinem audivit, iste exsultavit ratione mysterii: illa Mariae, iste Domini sensit adventum. Istae gratiam loquuntur, illi intus operantur pietatis mysterium, antequam maternis adoriuntur profectibus, duplicique miraculo prophetant matres spiritu parvulorum. Exsultavit infans, et repleta est mater. Non prius mater repleta, quam filius. Sed cum filius esset repletus Spiritu sancto, replevit et matrem.
118.0036D| « Et exclamavit voce magna, et dixit: Benedicta tu inter mulieres, et benedictus fructus ventris tui. » Notandum quod praemissam de Christo prophetiam, non rerum tantum miraculis, sed et verborum proprietate complectitur. Iste est enim fructus, qui David patriarchae sub jurejurando promittitur: « De fructu ventris tui ponam super sedem tuam (Psal. CXXXI). » Simulque intuendum, quod eadem voce Maria ab Elisabeth, qua a Gabriel, benedicitur, quatenus et angelis et hominibus veneranda, et cunctis merito feminis praeferenda monstretur.
« Et unde hoc mihi, ut veniat mater Domini mei ad me? » Non quasi nescia perquirit, quod nimirum 118.0037A| sancti Spiritus esse cognoscitur, se videlicet a matre Domini ad pignoris sui perfectum salutari: sed miraculi novitate perculsa, non hoc sui muneris, sed muneris fatetur esse divini.
« Ecce enim ut facta est vox salutationis tuae in auribus meis, exsultavit in gaudio infans in utero meo. » Erubescebat Elisabeth onus parientis, quandiu nesciebat mysterium religionis. Sed quae occultabat se, quia conceperat filium, jactare se coepit, quia generabat prophetam. Et quae ante erubescebat, benedicit: et quae dubitabat ante, firmatur. « Ecce enim, inquit, ut vox salutationis tuae facta est in auribus meis, exsultavit in gaudio infans in utero meo. » Itaque magna voce clamavit, ubi Domini sensit adventum, quia religiosum credidit partum, 118.0037B| ubi prophetae ortus, non affectate fidem generationis adscisceret.
« Et beata quae credidisti, quoniam perficientur ea quae dicta sunt tibi a Domino. » Vides non dubitasse Mariam, sed credidisse, et ideo fructum fidei consecutam. Beata, inquit, quae credidisti, et vere beata, quae sacerdote praestantior, cum sacerdos negasset, virgo correxit et pignore. Pariterque notandum, quanta Elisabeth animum gratia, Maria intrante, ditavit, quam simul de praeterito, praesenti atque futuro, prophetiae spiritus illustravit. Dicens enim: « Quae credidisti beata, » aperte indicat, quia verba angeli, quae dicta ad Mariam fuerant, per Spiritum agnovit. Atque subjungens: « Perficientur ea quae dicta sunt tibi a Domino, » quae etiam eam in 118.0037C| futuro sequerentur praevidit. Matrem vero Domini sui nominans, quia Redemptorem humani generis in utero portaret, intellexit.
« Et ait Maria: Magnificat anima mea Dominum. Et exsultavit spiritus meus in Deo salutari meo. » Tanto, inquit, me Dominus tamque inaudito munere sublimavit, quod non ullo linguae officio explicari, sed ipso vix intimi pectoris affectu valeat comprehendi. Et ideo totas animi vires in agendis gratiarum laudibus offero, totum in contemplandam magnitudinem ejus cui non est finis, quidquid vivo, sentio, discerno, gratulanter impendo. Quia et ejusdem Jesu, id est salutaris spiritus meus aeterna divinitate laetatur, cujus mea caro temporali conceptione foetatur. Cui simile est illud Psalmistae: « Anima autem mea 118.0037D| exsultabit in Domino, et delectabitur super salutari ejus (Psal. XXXIV). » Et ipse enim Patrem Filiumque pari venerabatur amore.
« Quia respexit humilitatem ancillae suae, ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes. » Cujus humilitas respicitur, recte beata ab hominibus cognominanda gratulatur: sicut econtrario, cujus superbia despecta condemnatur, Evae, id est vae, sive calamitatis nomine mulctata tabescit. Decebat enim ut, sicut per superbiam primae parentis nostrae mors in mundum intravit, ita denuo per humilitatem Mariae introitus panderetur vitae.
« Quia fecit mihi magna qui potens est; et sanctum nomen ejus. » Ad initium carminis respicit 118.0038A| ubi dictum est: « Magnificat anima mea Dominum. » Sola quippe anima illa, cui Dominus magna facere dignatur, dignis eum praeconiis magnificare, et ad consortes ejusdem voti ac propositi potest cohortando dicere: « Magnificate Dominum mecum, et exaltemus nomen ejus in invicem (Psal. XXXIII). » Nam qui Dominum, quem cognovit, quantum in se est, magnificare et nomen ejus sanctificare contempserit, minimus vocabitur in regno coelorum. Sanctum autem nomen ejus vocatur, quia singularis culmine potentiae transcendit omnem creaturam, atque ab universis quae fecit, longe segregatur. Quod graeca locutione melius intelligitur, in qua ipsum verbum quod dicitur ἅγιον quasi extra terram esse significat. Cujus etiam nos imitatione, pro modulo 118.0038B| nostro segregari, praecipimur, ab omnibus qui non sunt sancti, nec Deo dicati, dicente Domino: « Sancti estote, quia ego sanctus sum (Lev. XX). » Quicunque enim se consecraverit, merito extra mundum videbitur. Potest enim et ipse dicere: Super terram ambulantes, conversationem in coelis habemus.
« Et misericordia ejus in progenie et progenies timentibus eum. » A specialibus se donis ad generalia Dei judicia convertens, totius humani generis statum describit. Et quid superbi, quid humiles mereantur, quid filii Adae per liberum arbitrium, quid filii Dei sive per gratiam, alterius versibus explicat. Non ergo, inquit, soli mihi fecit magna, qui potens est, sed in omni gente et progenie, qui timet eum, et operatur justitiam, acceptus est illi.
118.0038C| « Fecit potentiam in brachio suo, dispersit superbos mente cordis sui. » In brachio suo, in ipso Dei Filio significat. Non quod Pater figura determinetur carnis humanae, eique Filius tanquam membrum corporis adhaereat, sed quia omnia per ipsum facta sunt, ideo brachium Domini dictus est. Sicut enim tuum brachium per quod operaris, sic Dei brachium dictum est ejus verbum, per quod verbum operatus est mundum. Cur enim homo brachium, ut aliquid operetur, extendit, nisi quia non continuo fit quod dixerit? Si autem tanta potestate praevaleret, ut sine ullo motu corporis sui quod diceret fieret, brachium ejus verbum ejus esset. Cum ergo audivimus brachium Dei Patris esse Dei Filium, non nobis obstrepat consuetudo carnalis, sed quantum illo donante 118.0038D| possimus Dei virtutem, et Dei sapientiam cogitemus, per quem facta sunt omnia.
« Deposuit potentes de sede, et exaltavit humiles. Esurientes implevit bonis, et divites dimisit inanes. » Quod dixit in brachio suo, et quod praemisit in progenies et progenies, his quoque proximis per singula commota est adnectendum versiculis, quia videlicet per omnes saeculi generationes, et perire superbi, et humiles exaltari, pia justaque divinae potentiae dispensatione non cessant.
« Suscepit Israel puerum suum, memorare misericordiae suae. » Pulchre puerum Domini appellat Israel, qui ab eo sit ad salvandum susceptus, obedientem videlicet et humilem, juxta quod Oseae dicit: 118.0039A| « Quia puer Israel, et dilexi eum (Ose. XI). » Nam qui contemnit humiliari, non potest utique salvari, nec dicere cum propheta: « Ecce enim Deus adjuvat me, et Dominus susceptor est animae meae (Psal. LIII). » -- « Quicunque autem humiliaverit se sicut parvulus, hic est major in regno coelorum (Matth. XVIII). »
« Sicut locutus est ad patres nostros, Abraham et semini ejus in saecula. » Semen Abrahae non carnale, sed spiritale significat, id est, non tantum carne progenitos, sed sive in circumcisione, seu in praeputio, fidei illius sequentes vestigia. Nam et ipse in praeputio positus credidit, reputatumque est ei ad justitiam, atque ejusdem fidei signaculum circumcisionem accepit, ut sic utriusque populi pater fieret 118.0039B| per fidem, juxta quod Apostolus ad Romanos plenissime disserit. Adventus ergo Salvatoris, Abrahae est et semini ejus promissus in saecula, hoc est, filiis promissionis, quibus dicitur: « Si autem vos Christi, ergo Abrahae semen estis, secundum promissionem haeredes (Gal. III). » Bene autem vel Domini vel Joannis exortum matres prophetando praeveniunt, ut sicut peccatum a mulieribus coepit, ita etiam a mulieribus bona incipiant. Et quae per unius deceptionem periit, duabus certatim praeconantibus mundo vita reddatur.
HOMILIA VI. SABBATO QUATUOR TEMPORUM. (Luc. III.) « In illo tempore, anno quinto decimo 118.0039C| imperii Tiberii Caesaris, procurante Pontio Pilato Judaeam, tetrarcha autem Galilaeae Herode, Philippo autem fratre ejus tetrarcha Ituraeae et Trachonitidis regionis, et Lysania Abilenae tetrarcha, » et reliqua. Herodes, Philippus, et Lysania, qui cum Pilato praeside Romano Judaeam regebant, filii sunt Herodis, illius sub quo Dominus natus est. Inter quos et ipsum Herodem Archelaus frater eorum decem annis regnavit. Qui a Judaeis ob intolerabilem animi ferocitatem apud Augustum criminatus, aeterno apud Viennam disperiit exsilio. Regnum vero Judaeae quo minus validum fieret, idem Augustus per tetrarchias scindere curavit. Porro Pilatus duodecimo anno Tiberii Caesaris in Judaeam missus, procurationem suscepit gentis, atque inibi per decem 118.0039D| continuos annos, usque ad ipsum pene finem Tiberii perduravit.
« Sub principibus sacerdotum Anna et Caipha, factum est verbum Domini super Joannem Zachariae filium in deserto. » Ambo quidem, incipiente praedicatione Joannis, id est Annas et Caiphas, principes fuere sacerdotum, sed Annas illum annum, Caiphas vero illum, quo Dominus crucem ascendit, administrabat; et quidem tribus aliis in medio pontificatu perfunctis, verum his maxime, qui ad Domini passionem pertinerent, ab Evangelista commemoratis. Legalibus namque tunc praeceptis vi et ambitu cessantibus, nulli pontificatus honor vitae vel generis merito reddebatur: sed Romana potestate aliis nunc, item et aliis 118.0040A| summi sacerdotii honor praestabatur. Denique Josephus refert in hunc modum, dicens: Valerius Gratus, Anna sacerdotio deturbato, Ismaelem pontificem designavit, filium Bassi. Sed et hunc non multo post abjiciens, Eleazarum Ananiae pontificis filium pontificatui subrogavit. Post annum vero etiam hunc arcet officio. Octavianus imperator regnavit annis quinquaginta sex, et Simoni cuidam Canifi filio pontificatus tradidit ministerium. Quo non amplius et ipse quam unius anni uni spatio perfunctus, Josephum Josephum cui et Caiphas nomen fuit, accepit successorem. Ac per hoc omne tempus quo Dominus noster in terris docuisse describitur, intra quadriennii spatio coarctatur, in quo quatuor istae (quas Josephus memorat) successiones pontificum describuntur, vix unoquoque 118.0040B| per annos singulos ministrante. Quia ergo Joannes illum praedicare veniebat, qui et ex Judaea quosdam, et multos ex gentibus redempturus erat, per regem gentium, et principes Judaeorum praedicationis ejus tempora designantur. Quia autem gentilitas colligenda erat, et Judaea pro culpa perfidiae dispergenda, ipse quoque descriptio terreni principatus ostendit. Quoniam et in Romana republica unus praefuisse describitur, et in Judaeae regno per quartam partem plurimi principabantur. Voce enim nostri Redemptoris dicitur: « Omne regnum in seipso divisum, desolabitur (Luc. XI). » Liquet ergo quod ad finem regni Judaea pervenerat, quae tot regibus divisa subjacebat. Apte quoque non solum quibus regibus, sed quibus etiam sacerdotibus actum sit, demonstratur: ut quia illum 118.0040C| Joannes Baptista praedicaret, qui simul rex et sacerdos exsisteret. Lucas Evangelista praedicationis ejus tempora, per regnum et sacerdotium designavit.
« Et venit in omnem regionem Jordanis, praedicans baptismum poenitentiae, in remissionem peccatorum. » Cunctis legentibus liquet, quia Joannes baptismum poenitentiae non solum praedicavit, verum etiam quibusdam dedit, sed tamen baptismum suum in remissionem peccatorum dare non potuit. Remissio etenim peccatorum, in solo vobis baptismo Christi tribuitur. Notandum itaque quod dicitur, praedicans baptismum poenitentiae in remissionem peccatorum, quoniam baptismum quod peccata solveret, quia dare non poterat, praedicebat. Ut sicut incarnatum Verbum Patris praecurrebat verbo praedicationis, ita 118.0040D| baptismum poenitentiae quo peccata solvi non possunt.
« Sicut scriptum est in libro sermonum Isaiae prophetae (Isai. XL): Vox clamantis in deserto, parate viam Domini, rectas facite semitas Dei nostri. » Idem vero Joannes Baptista requisitus quis esset, respondit: « Ego vox clamantis in deserto. » Qui ideo vox a propheta vocatus est, quia Verbum praeibat. Qui etiam in desertum clamat, quia derelictae ac destitutae Judaeae solatium redemptionis annuntiat. Quid autem clamaret, aperitur cum subditur: « Parate viam Domini, rectas facite semitas ejus. » Omnis qui fidem rectam et bona opera praedicat, qui aliud quam venienti Domino ad corda audientium 118.0041A| viam parat, ut hanc vis gratiae penetret, lumen veritatis illustret. Ut rectas Deo semitas faciat, dum mundas in animo cogitationes per sermonem bonae praedicationis format?
« Omnis vallis implebitur, et omnis mons et collis humiliabitur. » Quid hoc loco vallium nomine, nisi humiles? quid montium et collium, nisi superbi homines designantur? In adventu igitur Redemptoris valles impletae, montes vero et colles humiliati sunt, quia juxta ejus vocem « omnis qui se exaltat, humiliabitur: et qui se humiliat, exaltabitur (Luc. XVIII). » Vallis etenim impleta crescit, mons autem et collis humiliatus decrescit. Quia nimirum in fide Mediatoris Dei et hominum, hominis Jesu Christi, et gentilitas plenitudinem gratiae accepit, et Judaea per 118.0041B| errorem perfidiae, hoc unde tumebat, perdidit. « Et erunt prava in directa, et aspera in vias planas. » Prava in directa fiunt, cum malorum corda per injustitiam detorta, ad justitiae regulam diriguntur. Et aspera in vias planas mutantur, cum immites atque iracundiae mentes, per infusionem supernae gratiae, ad lenitatem mansuetudinis redeunt. Quando enim verbum veritatis ab iracunda mente non recipitur, quasi asperitas itineris gressum pergentis repellit. Sed cum iracunda, per acceptam mansuetudinis gratiam, correptionis vel exhortationis verbum recipit, ibi planam viam praedicator invenit, ubi prius pro asperitate itineris pergere, id est praedicationis gressum ponere non valebat.
« Et videbit omnis caro salutare Dei. » Quia omnis 118.0041C| caro accipitur omnis homo, « salutare Dei, » videlicet Christum, in hac vita omnis homo videre non potuit. Ubi ergo in hac sententia propheta prophetiae oculum nisi ad extremum judicii diem tendit? ubi cum apertis coelis, ministrantibus angelis, consedentibus apostolis, in sede majestatis suae Christus apparuerit, omnes hunc et electi et reprobi pariter videbunt, ut et justi de munere retributionis sine fine gaudeant, et injusti in ultione suplicii in perpetuum gemant.
HOMILIA VII. DOMINICA QUARTA ADVENTUS. (JOAN. I.) « In illo tempore, miserunt Judaei ab Hierosolymis sacerdotes et levitas ad Joannem, ut interrogarent eum: Tu quis es? » et reliqua. Potest 118.0041D| movere ad investigandum, quare Judaei ab Hierosolymis sacerdotes et levitas mittentes ad Joannem, tam sollicite et studiose requirerent eum, dicentes: « Tu quis es? » Sed ad haec facilis et vera patet responsio, quia vulgata res erat apud Judaeos in frequentatione legis, ut illud Moysi: « Prophetam suscitabit vobis Deus de fratribus vestris, tanquam me: ipsum audietis, juxta omnia quae locutus fuerit vobis (Deut. XVIII). » Et ex oraculis prophetarum manifestatum, quod Christus esset in mundum venturus, et novam doctrinam praedicaturus; et ideo quia audierant Joannem per repromissionem angelicam de sene patre et sterili matre esse natum, audierant in ejus nativitate linguam patris solutam, videbantque juvenem 118.0042A| deserta sectantem, et inauditam prius poenitentiam in remissionem peccatorum, vel doctrinam praedicantem, miram abstinentiam conservantem, baptismum quoque non solum docentem, sed etiam dantem: aestimaverunt apud semetipsos, quod ipse esset Christus, qui eis fuerat promissus; et ideo miserunt ab Hierosolymis sacerdotes et levitas ad Joannem, ut interrogarent eum: « Tu quis es? » Quod enim hac suspicione permoti, ad eum interrogandum miserint, alius evangelista Lucas scilicet manifeste declarat, dicens: « Existimante autem populo, et cogitantibus omnibus in cordibus suis de Joanne, ne forte ipse esset Christus (Luc. III). »
« Miserunt ab Hierosolymis sacerdotes et levitas, ut interrogarent eum: Tu quis es? » Sed veritatis 118.0042B| praeco quid de se dicat, audiamus.
« Et confessus est, et non negavit, et confessus est, Quia non sum ego Christus. » Si quaeras quid confessus est, et quid non negavit: confessus est quod non erat, non negavit quod erat. Confessus est se non esse Christum, sed non negavit se praecursorem Christi. Confessus est se non esse judicem, sed non negavit praeconem se esse judicis. Confessus est non se esse sponsum, sed se non negavit amicum sponsi. Confessus est non se esse verbum, non se negavit esse vocem. Elegit enim solide subsistere in se, ne humana opinione inaniter raperetur super se. Magis enim voluit humilis inter membra Christi numerari, quam ejus nomen immeritus usurpare, et ab ipso corpore Christi abscindi. Quia cum eum magnum 118.0042C| alii putarent, ipse parvum se aestimavit. Aliis enim magna de se aestimantibus, ipse de se minima sensit, conservans illud quod Scriptura dicit: « Quanto magnus es, humilia te in omnibus, et coram Deo invenies gratiam (Eccle. III). »
« Et interrogaverunt eum: Quid ergo? Elias es tu? Qui dicit: Non sum. » Et de persona ideo Joannem interrogabant, quia in oraculo Malachiae prophetae, Eliae adventum promissum habebant, Domino dicente: « Ecce ego mittam vobis Eliam Thesbiten, qui convertet corda patrum in filios, et corda filiorum ad patres eorum (Malach. IV). » Sed quod de secundo adventu Domini praedictum erat, illi de primo dictum arbitrantes, confitente Joanne, quod non esset Christus, interrogaverunt eum, dicentes: 118.0042D| « Quid ergo? Elias es tu? Qui dicit: Non sum. » Ex cujus responsione non parva nobis quaestio oritur, si aliam Evangelii lectionem ad memoriam reducamus. Legimus enim alibi, quod requisitus Dominus a discipulis de adventu Eliae, respondit: « Elias jam venit, et non cognoverunt eum, sed fecerunt in eum quaecunque voluerunt. Et si vultis scire, Joannes ipse est Elias (Matth. XI, XVII). » Cum ergo Dominus dicat, Joannes ipse est Elias, quare Joannes interrogatus dicit, Non sum Elias? Nihil magis dissonum videri potest, quam esse, et non sum. Nunquid aliud veritas sentit, et aliud praecursor et propheta veritatis? Nunquid aliud judex nuntiat, et aliud praeco clamat? Non. An simul Elias 118.0043A| et Joannes esse poterat? Sed utrumque quomodo verum sit, cito cognoscimus, si verba angeli, quibus ad Zachariam locutus est cum Joannem nasciturum praediceret, ad memoriam reducamus. Ait enim inter caetera: « Ipse praeibit ante illum in spiritu et virtute Eliae (Luc. I). » Ex quibus verbis ostenditur, quia Joannes in persona Elias non erat, in spiritu autem Elias erat. Quia sicut Elias adventum Domini secundum praecessurus est, quando venturus est judicare mundum: sic Joannes adventum Domini primum praecessit, quando venit redimere mundum. Et sicut ille praeco futurus est Judicis, ita iste praecursor factus est Redemptoris. Et ideo quod Dominus dicit de spiritu, hoc Joannes denegat de persona. Et quod Joannes de persona negat, hoc Dominus de 118.0043B| spiritu affirmat. Quamvis igitur tempore fuissent divisi, tamen spiritu fuerunt uniti. Et quia Dominus spiritualibus discipulis loquebatur, quibus datum erat nosse mysterium regni Dei, dignum erat ut spiritualem de Joanne sententiam proferret, dicens: « Joannes ipse est Elias. » Joannes vero requisitus a Judaeis, qui tantum litteram, non autem spiritum, pensare noverant, dignum fuit ut non de spiritu, sed de sua persona diceret: « Non sum Elias. » Denique si quis amborum praeconum actionem diligenter inspiciat, unum eumdemque spiritum, in utrisque operatum, intelligit. Elias namque in deserto fuit, similiter et Joannes. Elias quadraginta diebus et noctibus jejunavit (III. Reg. XIX), et Joannes inauditam prius abstinentiam tenuit: quia locustas et mel silvestre 118.0043C| comedit (Marc. I). Elias zonam pelliceam habuit circa lumbos (IV Reg. I), similiter et Joannes (Matth. III). Elias Jordanem fluvium pallio divisit (IV Reg. XIX), et Joannes in Jordane fluvio baptizavit (Joan. I). Elias persecutionem ab Achab rege et impiissima regina Jezabel passus est (III Reg. XIX), et Joannes ab Herode propter Herodiadem capite truncatus est (Marc. VI). « Propheta es tu? Et respondit: Non. » Ideo autem Joannes prophetam se esse negavit, quia plus quam prophetam se esse intellexit. Prophetae enim officium est ventura praedicere, non autem demonstrare. Ergo Joannes plusquam propheta fuit, quia eum quem venturum praedixit, etiam venisse digito demonstravit, dicens: « Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi (Joan. I). » 118.0043D| Sed sacerdotes et levitae, qui ad Joannem missi fuerant, adhuc diligentius quis sit inquirunt, dicentes:
« Quis ergo es, ut responsum demus his qui miserunt nos? quid dicis de teipso? » Sed ille qui se Christum negaverat, qui se neque Eliam neque prophetam esse dixerat, quid de se sentiat, aperit cum subjungit:
« Ego vox clamantis in deserto. » Pulchre se Joannes vocem dixit, quia verbum praeibat. In humana enim locutione vox praecedit, et postmodum verbum sequitur: quia non poterit verbum formari, nisi prius vox sonuerit. Recte ergo Joannes se vocem fatetur, quia verbum praeibat, illud scilicet de quo Joannes evangelista dicit: « In principio erat Verbum, et Verbum 118.0044A| erat apud Deum et Deus erat Verbum (Joan. I). » Et iterum: « Verbum caro factum est, et habitavit in nobis (Ibid.). » Ne enim Domino apparente humana caecitas in ejus claritate subito offenderet, missus est Joannes ante Dominum quasi lucerna ante solem, vox ante verbum, praeco ante judicem, ut scilicet per ejus praedicationem corda hominum ad videndum Deum praepararentur, sicut per Joannem evangelistam dictum est: « Fuit homo missus a Deo, cui nomen Joannes erat. Hic venit in testimonium, ut testimonium perhiberet de lumine, ut omnes crederent per illum. Non erat ille lux, sed ut testimonium perhiberet de lumine. » Clamabat ergo Joannes in deserto, id est in Judaeorum populo. Quia enim desertum dicitur derelictum, recte deserti nomine Judaeorum censetur 118.0044B| populus, qui derelinquens Dominum, derelictus est ab eo, sicut eis alibi Dominus exprobrat, dicens: « Ecce relinquetur domus vestra deserta (Luc. XV). » In hoc ergo deserto Joannes clamabat, cum peccantibus poenitentiam praedicabat, dicens: « Genimina viperarum, quis ostendit vobis fugere a ventura ira? facite ergo fructus dignos poenitentiae (Luc. III). » Sed adhuc quid clamaverit, audiamus: « Dirigite viam Domini, sicut dixit Isaias propheta. » Via enim Domini ad cor dirigitur, cum ad praecepta Dei audienda cor humiliter inclinatur. Aliter: Via Domini ad cor dirigitur, cum bonum quod cor intelligit, manus operatur. Sed doctor quilibet in exemplo Joannis dirigit viam Domini, quando declinare a malo, et facere bonum persuadet, ut videlicet mundato aditu 118.0044C| cordis, illum habitatorem habere possit qui dicit: « Ecce ego sto ad ostium et pulso. Si quis aparuerit mihi, intrabo ad illum, et coenabo cum illo, et ille mecum (Apoc. III). » Taliter igitur nobis viam Domini praeparantibus, Jesus ad cor nostrum per fidem venire dignabitur, sicut ipse ait in Evangelio: « Si quis diligit me, sermonem meum servabit, et Pater meus diliget eum, et ad eum veniemus, et mansionem apud eum faciemus (Joan. XIV). » Unde per Psalmistam praedicatoribus dicitur: « Iter facite ei qui ascendit super occasum: Dominus nomen illi (Psal. LXVII). » Sed quia sacerdotes et levitae magis reprehendendi studio quam discendi voto Joannem interrogabant, tacite evangelista manifestare curavit, cum adjunxit:
118.0044D| « Et qui missi fuerant, erant ex pharisaeis. » Ac si diceret: Illi Joannem de suis actibus requirebant, qui magis solebant doctrinam invidere, quam imitari.
« Et interrogaverunt eum et dixerunt ei. » Sed hi qui missi fuerant, quia de persona responsum acceperant, etiam de ministerio inquisitionem faciebant dicentes: « Quid ergo baptizas, si tu non es Christus, neque Elias, neque propheta? » Ac si dicerent: Cujus auctoritatis es, ut novam doctrinam audeas docere, et inauditum prius hominibus baptismum dare, cum tu non sis Christus, neque Elias, neque propheta? Et quia, secundum apostoli Petri sententiam (I Petr. III), parati semper esse debemus, ad reddendam rationem omni poscenti, de ea quae in 118.0045A| nobis est fide, percontatus Joannes cur baptizaret, respondit dicens:
« Ego baptizo in aqua. » Ubi notandum quia in aqua se baptizare dixit, non in Spiritu, quia corpora abluebat, sed peccata non dimittebat. De quo scriptum est: « Erat Joannes in deserto praedicans baptismum poenitentiae (Marc. I). » Et iterum: « Joannes baptizavit aqua, vos autem baptizabimini Spiritu sancto (Act. I). » Quare ergo baptizabat, si peccata non dimittebat? Nunquid per hoc ejus baptismum vacuum videbatur? Non. Nimirum ut praecursionis suae ordinem servans, qui nasciturum Christum nascendo praevenerat, baptizaturum quoque in Spiritu baptizans in aqua praeveniret. Nam et sacerdotes hodie in aqua baptizant, quia per exterius ministerium 118.0045B| baptizatorum corpora in aqua intingunt, sed ille solus in Spiritu baptizat, qui per Spiritum sanctum peccata dimittit. De quo voce Patris ad eumdem Joannem dictum est: « Super quem videris Spiritum sanctum descendentem quasi columbam, et manentem super eum, hic est qui baptizat in Spiritu sancto. » Et sicut Verbum praedicando praeibat, ita suum baptismum in quo peccata non solvebantur, illius verum baptismum praeveniret, in quo peccata relaxarentur. Unde secundum alium evangelistam, videlicet Matthaeum, bene respondisse Joannes dicitur: « Ego quidem aqua baptizo vos in poenitentiam, » et post pusillum adjecit: « Ipse vos baptizabit in Spiritu sancto et igni (Matth. III). » Ignis enim nomine Spiritus sanctus designatur. De quo Salvator ait: 118.0045C| « Ignem veni mittere in terram, et quid volo nisi ut ardeat (Luc. XII)? » Nec putandum est baptismum Joannis parum profuisse hominibus, qui etsi peccata non dimittebat, omnes tamen qui ab illo baptizabantur, sub peccati vinculo constrictos esse sentiebat. Et ideo Redemptorem nostrum et mundatorem, mox ubi apparuisset, qui peccata dimittere posset, quaerere necesse habebant. De quo voce praecursoris sui adhuc subditur: « Medius autem vestrum stetit, quem vos non scitis. » Medium autem hic Dominum Jesum Christum dicit, qui dum sit excelsus super omnia, ex Judaeis carnem assumens, inter homines conversari dignatus est, sicut ipse ait discipulis: « Ego autem in medio vestrum sum sicut qui ministrat (Luc. XXII). » Quem medium stetisse, non autem 118.0045D| cognitum esse dicit: quia per humanitatem hominibus vel Judaeis visibilis apparuit, sed plurimis per divinitatem incognitus mansit. Unde Joannes evangelista dicit: « In propria venit, et sui eum non receperunt (Joan. XI). » De quo adhuc subditur:
« Ipse est qui post me venturus est, qui ante me factus est. » Quod est dicere, post me venturus est, quin post me natus est post me praedicare incipiet, sed ante me factus, id est mihi dignitate praelatus, id est antepositus. Quod autem ait, « ante me factus est, » ad excellentiam dignitatis pertinet, cujus praelationis causas idem Joannes alibi aperit, dicens: « Quia prior me erat (Joan. III). » Ac si diceret: Inde me post natus superat, quia nativitatis 118.0046A| suae tempora cum non coangustant. Quoniam qui post me natus est de matre sine patre ante omnem creaturam, sine ullo initio genitus est ex patre sine matre. De quo alibi ipse Joannes ait: « Me oportet minui, illum autem crescere (Joan. III). » In cujus comparationis magnitudine, quam se parvum credat, manifestat adjungens: « Cujus non sum dignus ut solvam ejus corrigiam calceamenti (Joan. I). » Ubi considerandum est, quia cum magna sit Joannis sanctitas, non minor ejus declaratur humilitas. Cum enim tantae sanctitatis esset, ut a turbis Christus esse putaretur, tantae humilitatis fuit, ut ad solvendam ejus corrigiam calceamenti indignum se judicaret. Si spiritalem sensum sequamur, est in corrigia calceamenti, ligatura mysterii. Calceamentum quippe 118.0046B| ex mortuo fit animanti. Quia enim calceamentum pedes munire solet, recte per calceamentum Domini, ejus humanitatis incarnatio designatur. Quoniam cum invisibilis Deus in homine, quem assumpsit, nobis visibilis apparuit, quasi calceata divinitas ad nos venit, sicut ipse per Psalmistam dicit: « In Idumaeam extendam calceamentum meum (Psal. LIX). » Idumaea autem, quae sanguinea interpretatur, significat gentilem populum, qui variis facinoribus peccatorum erat sanguinolentus. Quasi enim Dominus in Idumaeam calceamentum extendit, quando per incarnationis suae mysterium gentibus se manifestavit. Sed ejus corrigiam calceamenti Joannes solvere non praesumpsit, quia incarnationis ejus secretum, qualiter obumbrante Spiritu sancto, Virgo conceperit, 118.0046C| nec ipse perscrutari praesumpsit, qui eum in carne venientem etiam digito demonstravit. Alta enim et inscrutabilia sunt sacramenta divinitatis, nec ea mortalium quisquam discurrere potest, sicut per prophetam dicitur: « Generationem illius quis enarrabit (Isa. LIII)? » Hujus inscrutabilem profunditatem considerabat Paulus apostolus, cum dicebat: « O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei, quam incomprehensibilia sunt judicia ejus, et quam investigabiles viae ejus! Quis enim cognovit sensum Domini? aut quis consiliarius ejus fuit (Rom. XVI)? » Et Psalmista: « Quam magnificata sunt opera tua, Domine (Psal. XC)! » Est quoque et in corrigia calceamenti aliud quod considerari subtiliter potest. 118.0046D| Consuetudo enim fuit apud veteres ut si quis uxorem fratris defuncti accipere nollet, ille ejus corrigiam calceamenti solveret, qui ad hanc propinquitatis jure sponsus accederet, et ob hanc causam illius domus, discalceati domus appellaretur in Israel, sicut exemplo Ruth Moabitidis discimus. Christus autem inter homines sanctae Ecclesiae sponsus apparuit, sicut per psalmum dicitur: « Tanquam sponsus procedens de thalamo suo (Psal. XVIII). » Et idem Joannes: « Qui habet sponsam, sponsus est. Amicus vero sponsi, qui stat et audit eum, gaudio gaudet propter vocem sponsi (Joan. III). » Unde et ipse Dominus ait in Evangelio: « Nunquid possunt filii sponsi jejunare, quandiu cum illis est sponsus? 118.0047A| (Matth. III.) » Cum autem mirae sanctitatis Joannem homines cernerent, cum hunc Christum putarent, quasi sanctae Ecclesiae sponsum credere volebant, sicut de eo Dominus ait: Vos venistis ad Joannem, et voluistis exsultare in nomine ejus. Sed Joannes ad corrigiam calceamenti solvendam indignum se dicit, quia cum se Christum, quod putabatur esse negavit, sponsi nomen immeritus non usurpavit, ac per hoc se esse sponsum sanctae Ecclesiae, negavit. Ac si diceret: Non sum ego sponsus, sed amicus sponsi.
« Haec in Bethania facta sunt trans Jordanem, ubi erat Joannes baptizans. » Bethanias duas esse legimus: est namque Bethania in latere montis Oliveti, ubi Dominus Lazarum suscitavit, ipsa est et 118.0047B| Betphage. Est et alia Bethania trans Jordanem, ubi erat Joannes baptizans, et ubi haec facta fuisse referuntur. De qua idem Joannes evangelista commemorat, dicens: « Erat Joannes baptizans in Aenon juxta Salim, eo quod essent ibi aquae multae. » Spiritualiter autem Bethania in nostra lingua domus obedientiae interpretatur. Pulchre ergo praecursor Domini in Bethania, quae domus obedientiae interpretatur, baptizare dicitur, uti intelligant homines quia si a peccato originali, quod per inobedientiam primi hominis contigit, absolvi desiderant, submisso corpore et credulo corde baptismi sacramentum suscipere debent. Quoniam sicut ait Salvator alibi: « Nisi quis renatus fuerit ex aqua Spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei (Joan. III). » 118.0047C| Jordanis autem descensus eorum interpretatur: quorum, nisi baptizatorum? quasi enim in Jordane baptizantur homines, quia antequam ad baptismum veniant, filii irae et filii diaboli sunt: sed cum in baptismum descendunt, descendentibus peccatis, filii pacis et filii Dei per adoptionem ascendunt.
HOMILIA VIII. IN VIGILIIS NATIVITATIS DOMINI. (MATTH. I.) « In illo tempore, cum esset desponsata mater Jesu Maria Joseph, antequam convenirent, inventa est in utero habens de Spiritu sancto, » et reliqua. Cum nativitatem Domini, et Salvatoris nostri Jesu Christi, qua aeternus ante saecula Dei Filius, hominis ex tempore filius apparuit. 118.0047D| Matthaeus evangelista brevi quidem sermone, sed ab Abraham usque ad Joseph virum Mariae perduxisset, omnesque communi humanae creationis ordine genitos simul et generantes ostendisset, mox de ipsa locuturus, quantum ejus generatio a caeteris distaret, aperuit: quia videlicet caeteri per conjunctionem maris et feminae solitam, ipse autem per virginem, utpote Filius Dei nasceretur in mundum. Et quidem decebat omnibus modis, ut cum Deus homo propter homines fieri vellet, non ex alia quam de virgine nasceretur, cum virginem generare contingeret, non alium, quam qui Deus esset, filium procrearet. « Cum esset (inquit) desponsata mater Jesu Maria Joseph, antequam convenirent, inventa 118.0048A| est in utero habens de Spiritu sancto. » Quo ordine, vel in qua civitate sit celebrata conceptio Lucas evangelista sufficienter exponit. Quod quia vestrae sanctitati constat esse notissimum, dicendum est paucis de his quae Matthaeus scribit. Notandumque in primis, in eo quod ait, « antequam convenirent, » verbo conveniendi non ipsum concubitum, sed nuptiarum, quae praecedere solent, tempus insinuatur, quando ea quae prius sponsata fuerat, esse conjux incipit. Ergo « antequam convenirent, » dicit, antequam nuptiarum solemnia rite celebrarent, « inventa est in utero habens de Spiritu sancto. » Siquidem memorato ordine postea convenerunt, quando Joseph ad praeceptum angeli accepit conjugem suam, sed non concumbebant, quia 118.0048B| sequitur, « et non cognoscebat eam. » Inventa est autem in utero habens, a nullo alio quam Joseph, qui licentia maritali futurae uxoris pene omnia noverat, ideoque tumentem ejus uterum mox curioso deprehendit intuiti. Sequitur:
« Joseph autem vir ejus, cum esset justus, et nollet eam traducere, voluit occulte dimittere eam. » Videns autem Joseph sponsam concepisse suam, quam bene noverat a nullo viro fuisse attactam, cum esset justus et juste omnia vellet agere, optimum duxit ut neque hoc aliis proderet, neque ipse eam acciperet uxorem; sed mutato occulte nuptiarum proposito, in conditione eam sponsae manere pateretur, ut erat. Nam et in Isaia legerat, virginem de domo David esse concepturam et parituram 118.0048C| Deum, de qua etiam domo noverat genus duxisse Mariam, atque ideo non discredebat in ea prophetiam hanc fuisse complendam. Sed si eam voluisset occulte dimittere, neque accipere conjugem, et illa sponsa pareret, nimirum pauci essent, qui eam virginem, et non potius autumarent esse meretricem. Unde Joseph consilium repente consilio meliore mutatur, ut videlicet ad conservandam Mariae famam, ipse eam celebrato nuptiarum convivio, conjugem acciperet, sed castam perpetuo custodiret. Maluit namque Dominus aliquos modumsuae generationis ignorare, quam castitatem infamare genetricis. Nam sequitur:
« Haec autem eo cogitante, ecce angelus Domini in somnis apparuit ei, dicens: Joseph fili David, 118.0048D| noli timere accipere Mariam conjugem tuam. Quod enim in ea natum est, de Spiritu sancto est. Pariet autem filium, et vocabis nomen ejus Jesum. Ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum. » Quibus profecto verbis, modus conceptionis ejus simul et dignitas partus edocetur, quia videlicet et de Spiritu sancto conciperet et paritura sit Christum. Quem etsi aperta voce angelus Christum non appellet, in eo tamen quod etymologiam nominis Jesu exponens, ipsum salutis ostendit auctorem, populorumque salvatorem eum nuncupat, manifesta ratione, quia sit Christus; significat ut per haec et quae nescierat, discat Joseph, ut a contactu Dei genitricis funditus mentem amoveat. 118.0049A| Quam tamen dispensatione justae necessitatis accipere jubetur, solo de nomine conjugem, ne videlicet quasi adultera lapidaretur a Judaeis, et ut in Aegyptum fugiens, haberet solatium masculi, qui familiari cura, et custos femineae fragilitatis, et testis ejus perpetuae virginitatis existat. Produnt et catholici expositores alias causas, quare Dei genitricem Joseph accipere debuit conjugem, quas in suis qui vult, inveniet locis. Adhibet autem evangelista partui virginali etiam prophetici sermonis exemplum, ut tantae miraculum majestatis eo certius videretur, quo hoc non solum ipse factum crederet, sed etiam a propheta praedictum recoleret. Nam et huic evangelistae, id est Matthaeo, moris est omnia quae narrat etiam propheticis affirmare 118.0049B| testimoniis. Scripsit namque Evangelium suum ad eorum maxime causam qui ex Judaeis credebant, nec tamen legis ceremoniis, quamvis renati in Christo, valebant avelli. Et propterea satagebat eos a carnali legis et prophetarum sensu, ad spiritualem, quae de Christo est, erigere, quatenus sacramenta fidei Christianae tanto securius perciperent, quanto haec non alia esse quam quae prophetae praedixerant, cognoscerent.
« Ecce virgo (inquit) in utero habebit et pariet filium, et vocabunt nomen ejus Emmanuel, quod est interpretatum, nobiscum Deus. » Nomen Salvatoris, quod nobiscum Deus a propheta vocatur, utramque naturam unius personae ipsius significat. Qui enim ante tempora natus ex Patre Deus est, ipse 118.0049C| in plenitudine temporum Emmanuel, nobiscum Deus, in utero matris factus est: quia nostrae fragilitatem naturae in unitatem suae personae suscipere dignatus est, quando Verbum caro factum est, et habitavit in nobis: mirum videlicet in modum incipiens esse quod nos sumus, et non desinens esse quod erat: sic assumens naturam nostram ut quod erat, ipse non perderet.
« Exsurgens autem Joseph a somno, fecit sicut praeceperat ei angelus Domini. Et accepit conjugem suam, et non cognoscebat eam. » Accepit eam ad nomen conjugis, ob causas « quas praediximus, » et non cognoscebat eam, ad opus conjugale, ob arcana quae didicerat. Quod si quis huic nostrae expositioni obsistere et contendere voluerit, beatam 118.0049D| Dei genitricem nunquam a Joseph celebratis nuptiis in nomen conjugis assumptam, exponat ipse melius hunc sancti Evangelii locum, pariterque ostendat licitum fuisse apud Judaeos ut sponsae suae quisque carnali copula misceretur, et sano ejus intellectui libenter cedimus; tantum ne erga matrem Domini quidquam gestum, quod publica opinione possit infamari, credamus. Quod vero additur, « Donec peperit filium suum primogenitum, » nemo ita intelligendum putet quasi post natum filium eam cognoverit, ut quidam perverse opinantur. Scire enim debet vestra fraternitas quia fuerunt haeretici qui propter hoc quod dictum est, « non cognoscebat eam donec peperit filium suum, » crederent 118.0050A| Mariam post natum Dominum cognitam esse a Joseph, et inde ortos eos, quos fratres Domini Scriptura appellat, assumpto et hoc in adutjorium sui erroris, quod primogenitus nuncupatur. Dominus Deus avertat hanc blasphemiam a fide omnium vestrum, donetque nobis catholica pietate intelligere, parentes nostri Salvatoris intemerata semper fuisse virginitate praeclaros, et non filios, sed cognatos eorum fratres Domini Scripturarum more nuncupari; et ob id evangelistam, an post natum Filium Dei eam cognoverit non curasse, quia nulli de hoc ambigendum putaverat, conjuges, quibus in virginitatis casti monia permanentibus Dei Filium nasci singular gratia datum est, nullatenus ex eo castitatis jura temerare potuisse. Notandum quoque est quod primo 118.0050B| geniti non juxta haereticorum opinationem soli sunt, quos fratres sequuntur alii: sed juxta auctoritatem Scripturarum, omnes qui primi vulvam aperiunt, sive fratres eos aliqui, seu nulli sequantur, primogeniti vocantur. Attamen Dominus speciali ratione potest primogenitus dictus intelligi, juxta hoc quod in Apocalypsi dicit de illo Joannes: « Qui est testis fidelis, primogenitus mortuorum, et princeps regum terrae (Apoc. I). » Et apostolus Paulus: « Nam quos praescivit et praedestinavit conformes fieri imaginis Filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus (Rom. II). » Primogenitus in multis fratribus, « quotquot enim receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri. » Quorum recte « Primogenitus » appellatur, quia omnes adoptionis filios, etiam illos qui in 118.0050C| carnationis ejus tempora nascendo praecesserunt, dignitate praegreditur. Siquidem possunt illi cum Joanne veracissime testari: « Qui post nos venit, ante nos factus est (Joan. I). » Id est post nos quidem in mundo genitus, sed merito virtutis et regni, Primogenitus omnium nostrum jure est vocatus. Qui et in ipsa divina nativitate non inconvenienter potest primogenitus dici, quia priusquam creaturam, gigneret aliquam, coaeternum sibi Pater genuit Verbum. Unde ipsum Verbum, ipse Filius, Dei videlicet virtus et sapientia, loquitur: « Ego ex ore Altissimi prodivi, primogenitus ante omnem creaturam (Eccli. XXIV). » Deus de Deo natus erat, et in ea creatus ex humanitate, omnem merito creaturam praeibat. « Et vocavit (inquit), nomen ejus Jesum. » Jesus Hebraice, Latine 118.0050D| salutaris sive salvator dicitur. Cujus vocationem nominis, prophetis liquet esse certissimam. Unde sunt illa, magno visionis ejus desiderio cantata: « Anima autem mea exsultabit in Domino, et delectabitur in salutari ejus (Psal. XXXIV). » Et item: « Defecit in salutari tuo anima mea (Psal. CXVIII). » Et alibi: « Ego autem in Domino gloriabor, gaudebo in Domino Jesu meo (Habac. III). » Et maxime illud: « Deus, in nomine tuo salvum me fac (Psal. LIII). » Ac si diceret: Nominis tui gloriam, qui salvator vocaris, in me salvando glorifica. Jesus ergo nomen est filii, qui ex virgine natus est angelo exponente, significans quod ipse salvet populum suum a peccatis eorum. Qui autem salvat a peccatis, id est utique a corruptionibus 118.0051A| mentis et corporis, quae ob peccata contigerunt, salvabit. Christus vero vocabulum est sacerdotalis vel regiae dignitatis. Nam et sacerdotes et reges in lege a chrismate, id est unctione olei sancti appellabantur Christi, significantes eum qui verus rex et pontifex in mundo apparens, unctus est oleo laetitiae prae participibus suis. A qua unctione, id est chrismate, ipse Christus, et ejusdem unctionis, id est gratiae spiritualis participes, sunt Christiani vocati. Qui per id quod salvator est, nos salvaret a peccatis: per id quod pontifex est, nos reconciliaret Deo Patri. Per id quod rex est, regnum nobis patris dignaretur aeternum
« Christi autem generatio sic erat. » Quaereitur cur non ait, Jesu Christi, sed solummodo « Christi, » 118.0051B| quod angelo mox dicturo servavit. « Generatio, » ipse Christus in carne generatus. Ac si diceret: Generatio, quae est Christus, sic erat, bifarie explanandum, vel ad decursae genealogiae locum, ubi ait: Jacob genuit Joseph virum Mariae, de qua natus est Jesus qui vocatur Christus. Omnes igitur generationes ab Abraham usque ad David, generationes quatuordecim. Et a David usque ad transmigrationem Babylonis, generationes quatuordecim. Et a transmigratione Babylonis usque ad Christum, generationes quatuordecim.
« Christi autem generatio sic erat. Cum esset desponsata mater Jesu Maria Joseph, etc. » Sic autem erat Christi generatio, id est sic ad Christum pertinet haec genealogia. « Cum esset desponsata. » His 118.0051C| causis non de simplici virgine, sed de desponsata natus est Christus: Ne per feminam, sed per virum uxta morem Scripturae genealogia texeretur; ne lapidaretur a Judaeis ut adultera. Ut in Aegyptum fugiens, haberet viri solatium; ut partus ejus celaretur diabolo, dum putat non de virgine, sed de uxore genitum. Ne temeratae virginis adureretur infamia: maluit enim Dominus aliquos de suo potius ortu, quam de matris pudore dubitare. Ne virginibus velamen excusationis fieret, quod infamata sit mater Domini. Ne dicente Domino: Non veni solvere legem, sed adimplere, ullus objiceret, quod cum legis injuria natus sit. Ut testis pudoris maritus adhiberetur, qui posset delere et vindicare opprobrium, si non agnosceret sacramentum. Ne videretur Maria culpam 118.0051D| obumbrare mendacio: causam enim mentiendi desponsata non habuit, cum conjugii praemium partus sit feminarum. Ne Herodi et Judaeis excusandi praeberetur occasio, quod natum ex adulterio persequerentur. Ut fidelibus conjugatis ex pari consensu continentia insinuaretur. Ut nisi praevaricationi esset obnoxia, qualiter humana progenies multiplicari sine virginitatis detrimento potuisset, demonstraretur. « Desponsata. » id est nondum nupta. « Mater ejus. » Mater ejus, inquit, non uxor Joseph. In ipsa janua amborum ponuntur nomina, quae factis congruunt. « Antequam convenirent. » Proximum nuptiarum tempus ostendit, non quod sequeretur ut postea convenirent, sicut hoc dicit Helvidius. « Inventa est. » 118.0052A| A nullo alio nisi a Joseph, qui maritali licentia futurae uxoris omnia noverat. Hic Matthaeus praetermisit multa quae Lucas narravit, dicens: « In mense, inquit, sexto, missus est Gabriel angelus a Deo in civitatem Galilaeae, cui nomen Nazareth, ad virginem desponsatam viro, cui nomen erat Joseph, de domo David, et nomen virginis Maria. Et ingressus angelus ad eam, dixit: Ave, gratia plena, Dominus tecum, etc. » Nimirum enim ad id usque ad genealogiam deduxit, ut diceret, Joseph virum Mariae de qua natus esset Christus. Et ideo conceptum ejus, quem transcenderat, Lucae narrandum reliquit. « In utero. » Non in uterum accipiens, id est non aliunde acceptum, sed interius veniente Spiritu sancto habitum, ut illud: Femina circumdabit virum.
118.0052B| « De Spiritu sancto. » Quaeritur, si inventa est a Joseph habens de Spiritu sancto, cur dimittere eam voluit? Ideo scilicet, quia nec totum scivit, nec totum ignoravit. Noverat in utero habentem, non de carnali concubitu, sed spiritali virtute. De quo vero Spiritu conceperit ignorabat, quod ei aperitur quasi nescienti « de Spiritu, » dum inducit, « sancto, » et reliqua. Item quaeritur cur Matthaeus anticipavit, quod mox angelus dicturus erat: pro spiritali fervore, et ne lectoris animus paucissimis licet lineis dubitaret, et ut in ore duorum vel trium testium stet omne verbum (Deut. XV, III Cor. XIII).
« Joseph vir ejus. » In Scripturis sponsae uxores, et sponsi viri vel mares dicuntur. « Cum esset justus. » Cum conscii criminum, obnoxii sint peccati, 118.0052C| cur Joseph cum crimen celet, justus vocatur? Id est ut idoneum ejus testimonium commendet. In plerisque exemplariis additur, cum esset homo justus, ut ostendat secundum humanam justitiam Joseph justum fuisse, quia comparatione justitiae Dei, pro nihilo ducitur. Et ideo recte sequitur: « Et nollet eam. » Non solum celat, sed nec audet contingere templum dominici corporis, recte justus justitiae templum non corrumpit. « Traducere. » Ac si diceret: Nollet ducere sponsam, quam suspicatus est esse adulteram. Aut aliter: sive traducere ad poenam, quam sciebat non ab homine concepisse. Traductionis enim verbum, saepius in mala quam in bona parte invenitur. Quod etiam Graecus non absurde sermo significat παραδειγματίσαι, id est propalare, quod est 118.0052D| palam facere, et omnibus notum facere conceptum. « Occulte. » Ne aut dimissa uxore sua, alieni coitus reatum super eam induceret, aut liberata seipsum quasi adulterii innocentem liberaret. Ecce Adam coelestis nova opponit veteribus. Priori vice, ex solo viro femina facta est sine matre; secunda vero, vir ex sola muliere natus est sine carnali patre. Ex feminis decuit nova redemptio, a quibus praecessit antiqua praevaricatio. Terrenus Adam de incorrupta terra formatus est, secundus Adam de incorrupta carne virginis Mariae (I Cor. XV).
« Haec autem eo cogitante, ecce angelus Domini. » Bono viro et justo, bona et justa cogitanti bonus et justus apparet nuntius. Ideoque additur, « Domini, » 118.0053A| ad distinctionem apostatarum angelorum. Hunc angelum Gabrielem multi putant, juxta Lucae videlicet narrationem. Non quasi ipse sit nuntius nativitatis omnium, sed quia interpretatur fortitudo Dei et victoria bellorum ei commissa est, ideo in nativitate Joannis et Christi nuntius venientium recte mittitur. Recte quoque de Deo cogitanti opportuna adhibetur consolatio, sicut duobus in via ambulantibus ostensus est Christus. « In somnis apparuit. » Sermo apparendi insolitam rem significat. Duobus modis locutio divina distinguitur: aut per angelos, aut per semetipsum. Sed cum per semetipsum fit, sola inspiratione interius sine verbis et syllabis cor docet, qui auditum aperit, et habere sonitum nescit, sicut Philippo Spiritus dixit: « Junge te ad currum istum 118.0053B| (Act. VIII). » Cum vero per angelum, his modis fit. Aliquando verbis sine ulla imagine, sicut Christo dicente: « Pater, clarifica Filium (Joan. XVII), » protinus respondetur: « Clarificavit, et iterum clarificabo, » et reliqua. Aliquando rebus, sine verbis, sicut Ezechiel electri speciem vidit in medio ignis (Ezech. I), per hanc Christi incarnationem designans. Aliquando verbis et rebus, sicut Adam ambulantem Dominum in paradiso post meridiem vidit (Gen. III), significans lucem veritatis a se recessuram. Aliquando imaginibus cordis oculis ostensis, sicut Jacob innixam coelo scalam (Gen. XXVIII), et Petrus vas plenum animantibus in exstasi viderat (Act. X). Aliquando imaginibus ante corporeos oculos ex aere assumptis, sicut Abraham tres viros non 118.0053C| solum vidit, sed in domum accepit, et insuper etiam pavit (Gen. XVIII). Aliquando coelestibus substantiis, sicut baptizato Domino vox insonuit, dicens: « Hic est Filius meus (Matth. III). » Aliquando terrenis et coelestibus, sicut coram Moyse in monte ignem rubumque sociavit (Exod. III), significans se doctorem populi fore, qui legis flammam acciperet, tamen peccati spinam non relinqueret: sive quod ex illo populo exiret, qui ignem divinitatis in humanitatis nostrae spinas imponeret. Aliquando humanis cordibus secreta praesentia inspirat; unde Zacharias ait: « Et dixit ad me angelus qui loquebatur in me (Zach. II). » Cum vero huic beato Joseph apparuisse dicitur, imagine cordis ostensa apparuit. « Joseph, fili David. » Blandientis affectu loquitur, notum eum 118.0053D| significans et familiarem cujus nomen et genus designatur. Hinc apparet quod ex eadem tribu erat Joseph et Maria, juxta illud: Nemo copuletur nisi de tribu sua (Num. XXXVI). In quo notandum quod non tam carne quam spiritu filium David illum dixerit, ut justum virum ex genere justi propagatum, hoc meruisse declararet. « Noli timere. » Apparet quod causa timoris appetierit dimittere eam, qui timebat profiteri spirituale conjugium. Vide quod metus ille non coercitus, quo accipere uxorem prohibitus est, sed jubetur ne ad suam praesentiam illam accipere expavescat. Prius timor expellitur, ut libentius dicenda postea audiantur. « Conjugem tuam. » Solet Scriptura sponsas, conjuges vel uxores vocare. Sive 118.0054A| ideo Maria conjux dicitur, quia sub eodem jugo educatura Salvatorem erat. « Quod, inquit, natum est, » non extrinsecus seminatum. « De Spiritu sancto est. » Hic solvitur quod Joseph scierit quod ignoravit. Sed non ob hoc Spiritus pater Christi existimandus est, ut Deus Pater Verbum genuerit, Spiritus vero hominem, sed quia ejus ministerio nativitas Christi adimpleta est.
« Pariet autem filium. » Parere tamen faciet sine dolore pariendi, sicut sine peccati voluntate fuit conceptus. Hic monstrantur quatuor incerta uniuscujusque nascentis, quia pariet filium qui vocabitur Jesus, qui salvum faciet populum suum. « Et vocabis. » O Joseph, vocibus prophetarum non contradicas. Notandum quod juxta Matthaeum ad Joseph, 118.0054B| juxta Lucam ad Mariam vocare nomen pueri praedictum sit, quia Jesus ad salutem utriusque sexus venit. Jesum sequitur etymologia nominis, cum ait: « Ipse enim salvum faciet populum suum. » Vere suus, qui salvus esse possit. « A peccatis. » Contra Judaeos, qui putant populum de captivitatibus, non de peccatis per Christum liberandum. « Eorum. » Nota quod ejus est salus, nostra vero sunt peccata.
HOMILIA IX. IN DIE SANCTO NATIVITATIS DOMINI. (Joan. I.) « In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud Deum. Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil, » et reliqua. Dominicae nativitatis diem, qua temporaliter natus est, 118.0054C| annua revolutione colentes, libet oculos mentis ad contemplandam naturam Divinitatis convertere; et quia in tribus evangelistarum dictis, Matthaei scilicet, Marci et Lucae, modus humanae nativitatis describitur, ad consubstantialem Dei Patris essentiam, oportet beati Joannis evangelistae dicta considerare. De cujus Evangelio locuturi, breviter quidem, sed rationabiliter commemorandum videtur, quare tam Domini dilectus discipulus, in ordine prophetarum ponatur extremus. Quia enim suum Evangelium scripsit novissimus, ideo jure ponitur ultimus: jam vero tria Evangelia scripta erant atque in universum orbem divulgata. Per Matthaeum quippe in Judaea, per Marcum vero et Lucam in gentibus. Ipse autem post ascensionem Domini, per sexaginta 118.0054D| ferme annos Evangelium suum, absque ullo adminiculo scribendi, Asiae partibus praedicavit; sed postquam a Domitiano, impiissimo Caesare ac crudelissimo tyranno, propter insuperabilem evangelizandi constantiam, in Patmos insulam exsilio esset relegatus eruperunt haeretici in Ecclesiam, Marcion, Cerinthus, et Ebion, et alii filii diaboli, quos ipse in epistola sua Antichristos appellat, qui eam diversis dogmatibus scindere conati sunt, dicentes Christum ante Mariam non fuisse. Postea vero cum, permittente piissimo rege Nerva, regressus de exsilio Ephesi moraretur, rogatus traditur ab universis episcopis et presbyteris, ut quia jam in tribus evangelistarum libris, ut diximus, temporalem Domini nativitatem 118.0055A| pleniter habebant expositam, eis de divinitate sermonem faceret, et ad memoriam futurorum scriptum relinqueret, ut scilicet post ejus recessionem de mundo, haberent fideles unde suam munirent et haereticorum falsa dogmata destruerent. Quod primum se negavit facturum, sed illis in prece perseverantibus, non aliter hoc facere acquievit, nisi prius triduano jejunio omnes in commune Dominum precarentur. Quod cum libentissime ab omnibus factum esset, die tertia expleti jejunii tanta Domini gratia, secundum sui nominis congruam interpretationem, dicitur repletus, et usque ad contemplandam divinitatis naturam substantiae ultra omnes homines raperetur, et regem in decore suo cernens, de ipso purissimo fonte divinitatis hauriret quod nobis sitientibus 118.0055B| propinaret, et sic per totum sui Evangelii textum pauca de humanis actibus Salvatoris inserens, sufficienter ex divinitate scripta reliquit. Unde bene in coena super pectus Domini recubuisse dicitur. Quia enim in pectore Jesu sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi, inde gustans quam suavis est Dominus, nobis esurientibus cibum vitae aeternae est impartitus. Unde bene inter quatuor animalia aquilae speciem rationabiliter habere describitur, quia sicut aquila prae caeteris avibus altius volat, et prae cunctis animantibus jubar solis irreverberatis oculis contemplatur, ita Joannes prae cunctis hominibus subtilius ex divinitate sensit, et prae cunctis mortalibus altius aeterni solis naturam contemplatus est, dicens: « In principio erat Verbum, 118.0055C| et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. » Alii enim evangelistae Christum in tempore natum describunt, ille vero ante omnia tempora eum fuisse commemorat, dicens: « In principio erat Verbum. » Alii eum subito hominem inter homines apparuisse commemorant, ille semper cum Deo Patre manere ostendit, dicens: « Et Verbum erat apud Deum. » Alii hunc verum hominem describunt, ille verum confirmat Deum, dicens: « Et Deus erat Verbum. » Alii corporaliter de Maria virgine natum, temporaliter inter homines conversatum fuisse asserunt, ille cum Deo Patre semper fuisse demonstrat, dicens: « Hoc erat in principio apud Deum. » Alii signa et virtutes quas inter homines fecit, ille quod Deus erat per Filium omnem creaturam condiderit, manifestat, 118.0055D| cum ait:
« Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. » Et mirabili ordine beatus Joannes evangelista in exordio sui Evangelii, et fidem credentium roborat, et haereticorum falsum dogma damnat. Fuerunt enim haeretici qui dicebant: Si ergo natus est Christus, erat tempus quando ille non erat. Quorum errorem evangelista in ipso exordio sui Evangelii destruit, cum dicit: « In principio erat Verbum. » Quia non dixit, in principio coepit esse Verbum, sed in principio erat Verbum, nullum tempus ejus naturam antecessisse, sed ipsum ante omnia tempora semper esse, sicut ipse in Evangelio dicit: « Ego principium qui et loquor vobis (Joan. VIII). » 118.0056A| Et in Proverbiis: « Dominus possedit me in initio viarum suarum antequam quidquam faceret a principio, ab aeterno ordinata sum, et ex antiquis antequam terra fieret (Prov. VIII). » Et iterum: « Quando praeparabat coelos, aderam, simul cum illo componens omnia (Ibid.). » Hinc per Psalmistam dicitur: « Priusquam montes fierent, aut formaretur terra et orbis a saeculo usque in saeculum tu es Deus (Psal. LXXXIX). » Iterum fuere alii veritatis inimici qui tres personas sanctae Trinitatis negare volentes, dicerent: Pater quando vult, Filius est; quando vult, Spiritus sanctus est: Filius quando vult Pater, quando vult Spiritus sanctus est; Spiritus sanctus quando vult, Pater est aut Filius, idem tamen unus est. Et horum falsissimum errorem verax evangelista 118.0056B| dissipat, cum subjungit: « Et Verbum erat apud Deum. » Si enim alter apud alterum erat, manifestum est quia alia est persona Patris, alia Filii, alia Spiritus sancti. Nec Pater juxta illorum fallaciam aliquando mutatur in Filium, aut Filius in Patrem, neque Spiritus sanctus in Patrem aut Filium, sed Pater semper est Pater, Filius semper est Filius, Spiritus sanctus semper est Spiritus sanctus. Non enim divina natura vel substantia mutari potest, teste Jacobo Apostolo qui ait: « Apud quem non est transmutatio, nec vicissitudinis obumbratio (Jacob. I). » Item fuerunt alii filii diaboli, qui Christum hominem tantum crederent, Deum verum negarent. Et horum fallaciam spirituali mucrone evangelista amputavit, cum adjungit: « Et 118.0056C| Deus erat Verbum. » Congrua enim ratione coaeternus Patri Filius Verbum dicitur, quia sicut nos interiorem cordis nostri voluntatem per verbum patefacimus, ita Deus Pater per Filium cuncta quae videntur operatus est, teste Psalmista, qui dicit: « Verbo Dei coeli firmati sunt, et spiritu oris ejus omnis virtus eorum (Psal. XXXI). » Sive Verbum Patris Filius dicitur, quia, ut ait Apostolus: « Virtus et sapientia est Patris (I Cor. I). » De quo alibi Psalmista ait: « Eructavit cor meum verbum bonum (Psal. XLIV). » Fuerunt rursus alii qui Deum Christum quidem crederent, sed ex Maria exordium sumpsisse putarent, quorum unus mente captus dixisse fertur: Non invideo Christo facto Deo, quia si volo, possum fieri similis illi. Et horum nefandissimum 118.0056D| errorem sanctus evangelista opprimit, cum abhuc subjungit: « Hoc erat in principio apud Deum. » Ostendens illum non ex tempore incrementum sumpsisse, sed semper in coaeterna substantia cum Patre esse. Item fuerunt et alii veritatis inimici, qui quasdam creaturas a Deo, quasdam a quodam principe tenebrarum factas assererent, et hos destruit evangelicus sermo, cum adjungit: « Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. » Quae enim subsistunt, per ipsum facta sunt, sicut scriptum est: « Qui manet in aeternum, creavit omnia simul. » Non quaedam bona, quaedam mala, ut illi putaverunt, sed omnia valde bona, sicut scriptum est: « Vidit cuncta quae fecit, et erant 118.0057A| valde bona (Gen. I). » Quod vero quaedam creatura mala esse videtur, propter peccatum hominis contigit, sicut per quemdam sapientem dicitur: Bestiarum dentes, scorpii et serpentes, omnia in vindictam creata sunt. Nam peccatum, quia subsistendi naturam non habet, non est a Deo creatum, sed a diabolo inventum, et ideo nihil est; et quidquid non subsistit, nihil est, sicut de cultura idolorum Apostolus dicit: « Scimus quia nihil est idolum (I Cor. VIII). » Fuerunt et alii haeretici qui, divinae naturae substantiam subtilius quam deberent perscrutantes, unigenitum Filium Dei in divinitatis forma a Deo factum et non a Patre dicerent genitum, sicut fuit Arius, ut per hoc eum minorem Patre assererent, quod non ex Deo genitum, sed a Deo factum praedicarent. 118.0057B| Quorum errorem vel dementiam fide armatus evangelista conculcat cum dicit: « Omnia per ipsum facta sunt. » Si enim omnia per ipsum facta sunt, ipse non est factus, qui omnia fecit: et ideo non creatura, sed creator: non factura, sed factor, in aequalitate Patris credendus est, sicut ipse ait in Evangelio: « Ego et Pater unum sumus (Joan. X). » Et quia aliam creaturam rationalem rationabilis Dei sapientia creavit, ne putares ejus voluntatem esse mutabilem, ut subito vellet facere aliam creaturam quam in aeterna sua dispositione non fecisset, rem necessariam evangelista subjunxit, dicens:
« Quod factum est. In ipso vita erat. » Qui versiculus ita distinguendus est, ut primum dicamus, « Quod factum est; » deinde inferamus, « in ipso 118.0057C| vita erat. » Et est sensus: Quod factum est ab illo, in tempore apparuit, sive vivens, sive vita carens; in ipso vita erat, id est in ejus aeterna sapientia etiam illa quae non vivunt, antequam crearentur, vivebant, scilicet ante initium mundi, quia ut postea fierent dispositum erat, ac per hoc quasi factum erat, quia omnis creatura in ipso Filio Dei imaginata erat. Quod ut manifestius possit intelligi, de rebus visibilibus exemplum adhibeamus, verbi gratia: Faber lignarius pergit in silvam, inspicit arborem, cogitat ex illa facere arcam vel quodlibet vas; et cum arbor maneat adhuc non scissa, jam in ejus sapientia quantae longitudinis et latitudinis futura sit consideratur; cujus fabrica in ejus arte ex eo vivere comprobatur, cum tamen ex se non vivat, 118.0057D| quasi aut vetustate aut igne consumpta fuerit, iterum ejusdem quantitatis et qualitatis novit vas fabricare. Ita Deus omnipotens antequam mundum crearet, antequam mundi creaturas in proprias species formaret, in ejus sapientia non solum quae vivunt, sed etiam quae vita carent, vivebant. Sed ne aestimares omnem creaturam in hoc saeculo vitam habere et illuminatam esse, recte subditur: « Et vita erat lux hominum. » Quod est aperte dicere quia ipsa vita et sapientia per quam cuncta sunt creata, et in qua per quamdam rationem, ut dictum est, vivere dicuntur, lux est hominum, id est rationabilium creaturarum, non irrationabilium. Non enim bestiae et pecora, sed homines illuminantur, 118.0058A| qui rationabiles sunt. Licet namque bestiae vivant, tamen non illuminantur, ut possint sapientiam et intellectum atque spiritum discretionis habere. Quibusdam enim creaturis tribuit esse, vivere, sentire et non discernere, ut animalibus; aliis esse, vivere, sed non sentire, ut arboribus; aliis etiam esse, nec vivere, nec sentire, ut petris. Hominibus autem tribuit esse, vivere, sentire atque discernere, unde bene illuminati sunt, qui ad imaginem Dei creati sunt. Sed et animalis quicunque est homo, non percipit ea quae sunt Spiritus Dei (I Cor. II). Sed quia nullam excusationem de ignorantia carnaliter viventibus aeterna Dei sapientia reliquit, recte subinfertur:
« Et lux in tenebris lucet, et tenebrae eam non 118.0058B| comprehenderunt. » Tenebrae enim homines sunt iniqui, homicidae, adulteri, raptores, immundi, et his similium patratores. De quibus per Joannem dicitur: « Omnis qui odit fratrem suum, in tenebris est, et in tenebris ambulat, et nescit quo eat, quia tenebrae excaecaverunt oculos ejus (I Joan. II). » Unde et Apostolus credentibus ait: « Fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in Domino (Ephes. V). » Sic lux in tenebris lucet, quia hi qui carnaliter vivunt, de ignorantia excusationem habere non possunt, quando sapientes sunt ut faciant mala, bene autem facere nesciunt. Quia enim sensum rationalem, per quem et Dominum et ejus voluntatem possunt cognoscere, carnaliter viventes obtenebrant, lux in tenebris lucet, et tenebrae eam non comprehenderunt. 118.0058C| Solet autem contingere aliquoties ut majoris sensus acumine, hi qui carnaliter vivunt, splendeant quam illi qui simpliciter, sicut Dominus ait in Evangelio: « Filii hujus saeculi prudentiores filiis lucis in generatione sua sunt (Luc. XVI). » Igitur lux in tenebris lucet, quia quamvis iniqui homines non videant lucem, id est Christum, tamen opera eorum mala videntur a luce, scilicet a Christo, cujus oculis nuda et aperta sunt omnia, Psalmista teste, qui ait: « Vultus autem Domini super facientes mala (Psal. LIII). » Verbi gratia, si ponatur caecus ad solem, sicut ipse non videt lumen solis, sed circa confunditur ab ipso, sic praedicti homines non vident Deum, sed videntur a Deo: et ideo quia Deus hos videt, lux in tenebris lucet, id est, in ipsis 118.0058D| hominibus; vel certe in tenebris lux lucet, quia ipsa sapientia per quam nos homines esse cognoscimus, et aliquid facere intelligimus, comparati jumentis insipientibus et similes facti, veram lucem, id est, Deum, nos qui sumus tenebrae, non comprehendimus. Unde bene dicit evangelista: « Et tenebrae eam non comprehenderunt. » « Nulla quippe participatio, ut ait Apostolus, luci ad tenebras, nulla conventio Christi ad Belial, nec pars fideli cum infideli (I Cor. VI). » Quia vero Dei lucem ineffabilem humana mens in tenebris posita, subito venientem sustinere non poterat, ne in his tenebris remaneret, ipsa lux ventura, mundo praemisit hominem ante se magni meriti, velut lucernam ante diem luciferum 118.0059A| ante solem, per cujus testimonium et praedicationem ad videndam veram lucem lippitudo mentis humanae praepararetur, et cognosceretur Deus et homo. Si enim Domini lux subito nobis appareret, magis inde excaecaremur quam illuminaremur. Sed paulatim Dominus per patriarchas et prophetas suum adventum nobis denuntiare voluit, ut, verbi causa, sicut cum in valle consistimus, orientem solem cernere non possumus, tamen in ejus summitatem ascendentes, illius ortum resplendere videmus, et scimus ipsum radiare cito: ita et Dominus per sanctos suos mentes nostras ad suam lucem contemplandam trahere voluit. De quibus montibus fuit iste de quo et subditur:
« Fuit homo missus a Deo. » Ubi in primo verbo 118.0059B| obedientiae virtus in illo commendatur, cum dicitur: « Fuit homo missus a Deo. » Non enim a semetipso, id est sua praesumptione venit, sed a Deo missus est. Aliud est enim a se venire, aliud a Deo mitti. A se quippe venit, qui praesumptive, in eo quod docet, suam gloriam quaerit. Unde de pseudoprophetis dictum est: « Ipsi veniebant, et non mittebam eos: loquebantur, cum non praeceperam illis (Jer. XXV) » : ergo non erat de talibus Joannes, sed potius ex illis erat quibus Salvator ait in Evangelio: Ego vos elegi de mundo, ut eatis, et fructum afferatis, et fructus vester maneat (Joan. XV). A Deo quippe mittitur, qui in eo quod docet Dei laudem et animarum lucra quaerit, qualis erat Moyses, cui dictum est: « Veni, et mittam te in Aegyptum, » qualis erat Isaias propheta, 118.0059C| qui, dicente Domino: « Quem mittam, et quis ibit nobis ad populum istum? » Respondit: « Ecce ego, mitte me (Isa. VI). » Talis erat Joannes Baptista, de quo dicitur: « Fuit homo missus a Deo. » Qui vocabatur homo ille, sequitur: « Cui nomen erat Joannes. » Ad quid autem missus fuit a Deo, manifestatur cum subditur:
« Hic venit in testimonium, ut testimonium perhiberet de lumine. » Ut quid testimonium perhibuit de lumine? declaratur cum subinfertur: « Ut omnes crederent per illum. « Non dixit ut omnes crederent in illum, quia « maledictus homo qui confidit in homine (Jerem. XVII), » sed « ut omnes crederent per illum, » id est, per ejus testimonium omnes crederent in Christum. Aliud est enim credere illum, aliud per illum, 118.0059D| aliud in illis. Credere illum, et per illum, ad fidelem hominem referri potest; credere autem in illum, nisi ad eum non pertinet, verbi gratia: Credo Paulum, et per Paulum credo, id est, per ejus praedicationem, tamen non credo in Paulum, sed in Deum quem praedicat.
« Non erat ille lux, sed ut testimonium perhiberet de lumine. » Quaeritur quare evangelista dicat de Joanne dilecto Domini, et inter natos mulierum majore, « non erat ille lux, » cum Dominus discipulis dicat: « Vos estis lux mundi (Matth. V), » sed a haec facilis patet responsio, quia alia est lux quae illuminat, alia quae illuminatur. Lux est quae illuminat, quae nec initium accipit, nec fine concluditur, nec 118.0060A| augmentum capit, nec defectum patitur, sed semper aequalis permanet. Cui luci, id est Christo, si comparentur homines, tam minores quam perfectiores, tenebrae computabuntur. Nam et nostra justitia, si illius justitiae comparetur, injustitia reputabitur. Illuminantur enim homines, ut lux sint, ab illo qui ait in Evangelio: « Ego sum lux mundi. Qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitae (Joan. V). » Qualis erat iste Joannes de quo Dominus alibi ait: « Ille erat lucerna ardens et lucens. » Ardens dilectione et amore, lucens sermone: sed non esse Joannes lux dicitur, ad comparationem verae lucis, quae omnes illuminat, et a nullo illuminatur. Tantum enim distat inter lucem quae illuminat et quae illuminatur, quantum inter lucernam et 118.0060B| luciferum et solem. Illa est igitur principalis lux de qua adhuc subditur:
« Erat lux vera quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. » Ubi cum « omnem hominem venientem in hunc mundum » posuit, ostendit quia sine spirituali gratia, sive naturali ingenio illuminentur homines, tantum ab illo possunt illuminari a quo procedit omnis sapientia, cum quo fuit semper et est ante aevum.
« In mundo erat, et mundus per ipsum factus est, et mundus eum non cognovit. » Hic manifeste evangelista in mundi vocabulo tres differentias ostendit. Aliquando enim mundi nomine sancti significantur, aliquando situs orbis terrarum, aliquando mundi amatores. Quod ergo ait: « In mundo 118.0060C| erat » ad sanctos pertinet, de quibus alibi Dominus dicit: « Non venit Filius hominis ut perderet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum (Joan. XII). » Et Paulus apostolus: « Deus erat in Christo, mundum reconcilians sibi (I Cor. V). » Quod vero subjungit: « Et mundus per ipsum factus est, » ad situm pertinet orbis terrarum, juxta illud quod Dominus ait in Evangelio discipulis: « Euntes in mundum universum. » Quod autem infert: « et mundus eum non cognovit, » ad mundi pertinet amatores. De quibus alibi Dominus ait: Pater juste, mundus te non cognovit. In eo vero quod ait: « In mundo erat, » ostendit per divinitatem eum ubique esse praesentem: quia nullo concluditur loco, vel excluditur, sed ipse est superior et ipse inferior, ipse interior 118.0060D| et ipse exterior. Legitur « in mundo erat, » id est in orbe terrarum. Quidam tamen « in mundo, » in sanctis hominibus exponunt. « Mundus per ipsum factus est, » quia omnis creatura per ipsum et ab ipso facta est ex nihilo. « Et mundus eum non cognovit, » id est, mundi amatores. Recte enim mundi amatores mundi nomine vocantur, quia mente et desiderio mundum incolunt. Visibiliter autem eum signa facientem, scilicet Judaei, viderunt, et ipsum non cognoverunt. Nam coelum cognovit, quando eo nato novam stellam misit; mare cognovit, quando sub plantis ejus se calcabile praebuit; terra cognovit, quando eo moriente contremuit; sol cognovit, quia radios suos in ejus morte abscondit. Sed, ut 118.0061A| diximus, mundi amatores, scilicet Judaei, non cognoverunt. De quibus adhuc subjungitur:
« In propria venit, et sui eum non receperunt. » In propria quippe venit, quia non solum ex stirpe Judaeorum carnem assumpsit, sed etiam inter eos docuit, praedicavit, signa et virtutes inenarrabiles ostendit. « Sed sui eum non receperunt, » id est Judaei, quos sibi peculiariter prioribus temporibus velut proprios asciverat, quos in terra repromissionis, ejectis hostibus, habitare fecerat, quibus legis notitiam dederat, et ad quorum eruditionem prophetas miserat, et ex quibus nasci elegerat. Sive certe « in propria venit, » quia in mundo apparuit per humanitatem, quem fecerat per divinitatem. Venire quippe et abire, humanitatis est: manere et esse, 118.0061B| divinitatis. « Sed sui eum non receperunt. » Id est, homines quos ad imaginem et similitudinem suam fecerat, magna ex parte in eum credere noluerunt. Sed nunquid omnes ab ejus notitia alieni remanserunt? Non. Nam sequitur:
« Quotquot autem receperunt eum. » Illi eum receperunt, qui eum a Patre missum Filium Dei crediderunt. Sed quid eis profuit quod eum receperunt? « Dedit eis, inquit, potestatem filios Dei fieri, his qui credunt in nomine ejus. » Ubi larga misericordia Dei ostenditur, quando qui servi non fuerant digni etiam filii vocantur: non per naturam, sed per adoptionis gratiam, ut hic haeredes Dei per fidem cohaeredes efficiamur Christi per gratiam, juxta quod idem Joannes in fine Evangelii sui scripsit, dicens: 118.0061C| « Haec autem scripta sunt ut credatis, quoniam Jesus est Filius Dei, et ut, credentes, vitam habeatis in nomine ejus (Joan. XX). » Quid ergo benignius, quid misericordius, quam unicus Filius Dei, nolens manere solus, nostra carne sumpta, nos fecit Dei filios, et sibi adoptavit in fratres, ut quod ipse habebat per naturam, nos haberemus per gratiam? De quibus ipse dicit in Evangelio: « Quicunque fecerit voluntatem Patris mei, qui in coelis est, ipse meus frater, soror et mater est (Matth. VII). » Et post resurrectionem discipulos fratres vocare dignatus, ait: « Ite, nuntiate fratribus meis. » Ad hanc adoptionem non venit, nisi qui fide crediderit in nomine ejus, quoniam sicut scriptum est: « Justus ex fide vivit, sine qua impossibile est placere Deo (Rom. I; Hebr. 118.0061D| XI). » Et ne putares hanc nativitatem carnalem esse et non spiritualem, recte subjungitur:
« Qui non ex sanguinibus, neque ex voluntate carnis, neque ex voluntate viri. » In quo loco cum « ex sanguinibus » posuit, contra regulam artis grammaticae fecit, quia apud grammaticos sanguis semper singulariter, et nunquam pluraliter enuntiatur secundum regulam. Sed non curae fuit evangelistae observare regulam artis grammaticae, ut perfectius sensum explicare posset. Si enim diceret ex sanguine, viri tantum videretur significare semen, et non pleniter quod vellet exprimeret: cum vero dicit « ex sanguinibus, » viri pariter et feminae conjunctionem ostendit. Unde ne quis interrogaret 118.0062A| quare « ex sanguinibus » dixisset, exponendo subjunxit, dicens: « Neque ex voluntate viri, neque ex voluntate carnis. » Carnem pro uxore posuit, juxta illud quod scriptum est: « Hoc nunc os ex ossibus meis, et caro de carne mea. » Et: « Erunt duo in carne una (Gen. II). » Et Apostolus: « Nemo unquam carnem suam odio habuit, sed nutrit eam et fovet (Ephes. V). » Vel ex sanguinibus, id est, vitiis et peccatis, sicut per Psalmistam dicitur: « Libera me de sanguinibus, Deus, Deus salutis meae (Psal. L). » « Sed ex Deo nati sunt. » Qualiter vel quomodo ex Deo nascantur homines, ut filii Dei sint per adoptionem, Dominus alibi manifestat, dicens: « Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei 118.0062B| (Joan. III). » Et iterum: « Quod natum est carne, caro est: et quod natum est ex spiritu, spiritus est (Ibid.). » Una est enim natura carnalis, altera spiritualis. Una visibilis, alia invisibilis.
« Et Verbum caro factum est, et habitavit in nobis. » Versiculus iste ex superioribus pendet; ac si diceret Evangelista: Ut homines per adoptionem filii Dei fieri possent, illud Verbum quod erat in principio, Deus apud Deum, illud, inquam, Verbum factum est caro, id est Deus factus est homo, non tamen in carne conversus, assumens quod non erat, nec desinens esse quod erat, permanens Deus, factus est homo. Qui cuncta fecit in forma Dei, id est, cum esset Deus, factus est in forma servi, factus est qui fecerat, ut inveniretur qui perierat. Sed cum 118.0062C| dicit: « Verbum caro factum est, » carnis nomine perfectum hominem significat, qui constat ex anima rationali et carne. Usus namque Scripturae est aliquando per solam animam, aliquando per solam carnem totum hominem significare. Animae nomine totus homo significatur, sicut scriptum est: « Descendit Jacob in Aegyptum in animabus septuaginta (Gen. XLVI). » Iterum carnis nomine totus homo significatur, sicut scriptum est in Propheta: « Et videbit omnis caro salutare Dei (Luc. III). » Non enim animae sine corporibus in Aegyptum descenderunt, nec caro sine anima salutare Dei videre poterit, sed alibi, ut diximus, per solam animam, alibi per solam carnem totus homo significatur. Ita ergo et hoc in loco, cum dicit: « Verbum caro factum est, » non aliud est 118.0062D| dicere quam Deus homo factus est ex anima rationali, ut diximus, et carne. Fuerunt enim nonnulli haeretici qui dixerunt Dominum carnem absque anima suscepisse. Si enim quod minus est fecit, utique et quod majus est suscepit. Qui enim pro liberandis animabus carnem suscepit, sine dubio humanam animam suscepit. De qua ipse loquitur: « Potestatem habeo ponendi animam meam, et iterum sumendi eam (Joan. XVI). » Et iterum: « Tristis est anima mea usque ad mortem (Matth. XXVI). » Quod vero subditur: « Et habitavit in nobis, » ad illos specialiter pertinet, quibus visibiliter apparuit, et cum quibus corporaliter conversatus est. Vel aliter, « habitavit in nobis, » ut habitaremus 118.0063A| in ipso, habitat in nobis protegendo, habitamus et nos in ipso ut protegamur ab illo. Ut autem inter nos habitare posset, « cum esset in forma Dei, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinanivit formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo (Phil. II). » « Et vidimus gloriam ejus, gloriam quasi Unigeniti a Patre. » Gloriam ejus viderunt in humanitate, qui videre non poterant in divinitate, quia quam ante incarnationem videre non poterant, videre postquam Verbum caro factum est. Gloriam igitur Dei latentis in homine, illi specialiter viderunt, qui eum miraculis coruscantem conspicere meruerunt. Illi quoque ejus gloriam manifestius conspexerunt, qui eum ante 118.0063B| passionem transfiguratum in monte contemplati sunt, audientes desuper vocem Patris intonantem: « Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui (Matth. III). » De quibus unus fuit iste Joannes, de quo talia revelata sunt, et per quem talia signa sunt monstrata, quae nullus facere posset, nisi qui Unigenitus Patris esset. Nam et post resurrectionem Spiritus sanctus eosdem discipulos obumbrare atque replere dignatus est, ut per haec et unigenitum Dei cognoscerent Filium, et ex matre primogenitum. Sed est differentia inter unigenitum et primogenitum, quia non omnes primogeniti unigeniti, sed omnes unigeniti primogeniti vocantur. Primogenitum enim dicimus, non solum quem alii sequuntur, sed etiam quem nullus praecedit. Ex eo autem quod 118.0063C| evangelista Matthaeus ait: « Donec peperit filium suum primogenitum (Matth. II), » occasionem trahere voluerunt haeretici, beatae Mariae virginitatem infamare cupientes. Dixerunt enim eam alios filios post Dominum ex Joseph habuisse, et ipsos esse voluerunt qui in Evangelio fratres Domini appellantur, non considerantes quia fratres in Scripturis variis modis vocantur. Aliquando enim natura fratres dicuntur, aliquando cognatione, aliquando gente, aliquando etiam dilectione. Natura, sicut Cain et Abel, Esau et Jacob, Petrus et Andreas. Cognatione, ut Abraham et Lot, juxta quod ipse Abraham ait: « Ne, quaeso, sit jurgium inter me et te, et inter pastores meos et pastores tuos, fratres enim sumus (Gen. XIII). » Similiter Jacob et Laban, eodem 118.0063D| Laban dicente: « Num quia frater meus es, gratis servies mihi? » Gente, sicut omnes Judaei fratres dicti sunt, dicente ipso latore legis Moyse: Si constituendo constitueris super te regem, non habebis potestatem aliae gentis hominem constituere, sed eum qui sit frater tuus, id est de gente tua. Dilectione, sicut omnes Christiani fratres vocantur, Domino discipulis dicente: « Omnes enim vos fratres estis (Matth. XXII). » Eodem modo fratres Domini cognatione dicti sunt, quia de illius erant progenie. Ergo Dominus non solum unigenitus, sed etiam primogenitus dicitur, quod non solum alii ex Maria post eum nati non sunt, sed quia ante eum nullus. Quod autem subjungitur, « plenum gratiae et veritatis, » 118.0064A| singulari gratia Dei Filio in homine quem assumpsit datum est a Patre, ut ex quo homo esse inciperet, perfectus esset Deus, perfectus et homo. Nec eamdem gratiam ad mensuram accepit ut puri homines, sed factus homo plenus gratia fuit, sicut dicit Apostolus: « In quo habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter (Colos. II). » Et Joannes Baptista: Et de plenitudine ejus nos omnes accepimus gratiam pro gratia. De qua plenitudine gratiae per Psalmistam dicitur: « Unxit te Deus, Deus tuus oleo laetitiae prae consortibus tuis (Psal. XLIV). » Veritate quoque plenus fuit, sicut ipse in Evangelio dicit: « Ego sum via, veritas et vita (Joan. XIV). »
HOMILIA X. DE SANCTO STEPHANO PROTOMARTYRE. (MATTH. XXIII.) « In illo tempore, dixit Jesus turbis Judaeorum: Ecce ego mitto ad vos prophetas et sapientes, et scribas, et ex illis occidetis et crucifigetis, et ex eis flagellabitis in synagogis vestris, » et reliqua. Narrat superior textus Evangelii qualiter Dominus, conflictum habens cum Judaeis, convicerit eos homicidas et homicidarum filios, qui cum aedificarent sepulcra prophetarum, et ornarent monumenta justorum, dicentes: Quia si fuissemus in diebus patrum nostrorum, non essemus socii eorum in sanguine prophetarum. In hoc se filios eorum ostendebant, qui prophetas occiderant, quod animum plenum habentes invidiae, Christum ejusque discipulos persequebantur. Unde et Dominus adjungit, 118.0064C| dicens: Itaque testimonio estis vobismetipsis, quod filii estis eorum qui prophetas occiderunt, et vos implete mensuram patrum vestrorum. Ac si diceret: Quod illis defuit, vos implere cupitis. Illi occiderunt membra, vos caput persequimini: illi prophetas, vos ipsum Dominum prophetarum, qui ab eis praedictus est, occidere desideratis, et me meosque discipulos, quos illi ideo quia non viderunt, non occiderunt: vos videntes, illorum desiderium implere desideratis. Quibus congruit quod subditur: Serpentes, genimina viperarum, quomodo fugietis a judicio gehennae? Recte ergo. viperarum nomine isti vocantur, quia sicut ex viperis viperae, et ex serpentibus serpentes nascuntur, sic isti ex venenatis parentibus venenatum animum trahentes, 118.0064D| Christum ejusque discipulos persequi moliebantur. Convenit autem istis, quod viperarum natura traditur esse, ut in conceptione moriatur pater, in parturitione mater. Quamvis enim diversa sint genera viperarum et serpentium, tradunt tamen tantummodo duas esse viperas in partibus Arabiae, ubi nulla habitatio hominum consistit, quia non solum homo si accesserit, verum etiam si avis desuper volaverit, a flatu earum interimitur. Quarum conceptio tarde evenit, sed quotiescunque evenerit, ita fit ut in conceptione moriatur pater, ut diximus, et in parturitione mater. Nam tempore conceptionis, mas caput in ora feminae mittit, at illa prae nimio amore stringens caput illius abscindit. Cum vero tempus 118.0065A| parturitionis evenit, scinditur venter matris, et sic filii egrediuntur, et ita fit ut in conceptione moriatur pater, et in parturitione mater. Unde vipera dicta est, quod vi pariat vel vi perire faciat. Tales ergo per similitudinem fuerunt Judaei, quia Christum, qui eos spiritualiter generare venerat, crucis patibulo cruentis manibus tradiderunt, dicentes: « Crucifige, crucifige illum. Si hunc dimittis, non es amicus Caesaris (Matth. XXVII). » Ecclesiam quoque, quae spiritualis mater erat eorum futura, persecuti sunt primum in apostolis, per quos sancta Ecclesia regebatur, deinde in eorum successoribus, de quibus nunc dicitur: « Ecce ego mitto ad vos prophetas et sapientes et scribas. » Sed in exordio hujus lectionis haereticorum dogma destruitur, qui dixerunt alium Deum 118.0065B| esse Veteris Testamenti et alium Novi, cum dicit: « Ecce ego mitto ad vos prophetas et sapientes et scribas. » Ac si diceret: Ego qui quondam ad Patres vestros misi prophetas et sapientes et scribas, idem ipse et non alius mitto nunc prophetas, et sapientes, et scribas. Fuerunt enim in Veteri Testamento prophetae, sapientes, et scribae: fuerunt et in Novo. In Veteri Testamento fuerunt prophetae: Isaias, Jeremias, et multi alii; fuerunt sapientes: sicut Salomon et Samuel, et plures alii; fuerunt et scribae: qualis fuit Moyses, qui legem scripsit, et Ezras, qui post captivitatem Babyloniae, incensis bibliothecis, legem recuperavit. De quo scriptum est: « Ascendit Ezras de Babylone, et ipse fuit scriba velox in lege Moysi (I Esdr. VII). » In Novo Testamento legimus 118.0065C| Agabum prophetasse, et quatuor filias Philippi (Act. II et XXI). Et omnis qui futura mala cavere monet, et bona diligere, propheta est. Fuerunt sapientes, sicut apostoli, sicut evangelistae, qui dicta vel facta Dominica nobis scripta reliquerunt. De quibus Dominus in Evangelio: « Omnis scriba doctus in regno coelorum, similis est homini patrifamilias, qui profert de thesauro suo nova et vetera (Matth. XIII). » Sed patres eorum ex illis occiderunt Isaiam, Jeremiam, et multos alios: isti autem Jacobum justum de pinnaculo templi praecipitaverunt, Stephanum quoque (cujus hodie colimus solemnitatem) lapidaverunt, Petrum et Andream crucifixerunt, et Paulum decollaverunt. Quod autem in synagogis suis flagellaverunt et persecuti eos fuerunt de civitate in 118.0065D| civitatem, liber Actuum apostolorum pleniter narrat, cum dicit: « quia ibant discipuli a conspectu concilii gaudentes, quoniam digni habiti erant pro nomine Jesu contumeliam pati (Act. V). »
« Ut veniat super vos omnis sanguis justus. » Quaeritur quomodo omnis sanguis justus super eos, quibus haec Dominus loquebatur, venire dicatur, cum non ipsi omnem sanguinem justum fuderint? Ad quod respondendum quod malorum generationi per imitationem se sociaverunt, ideo et in retributione vindictae participes eorum esse dicuntur. « A sanguine Abel justi usque ad sanguinem Zachariae filii Barachiae, quem occidistis inter templum et altare. » De Abel qui fuerit, vel quod a fratre per 118.0066A| invidiam occisus sit, nulla est ambiguitas. Quod autem justus fuerit, non solum in Genesi legitur, ubi ejus munera Deo accepta esse memorantur, et ubi sanguis ejus ad Dominum clamasse dicitur (Gen. IV), sed etiam nunc testimonium ei perhibet, dicens: « A sanguine Abel justi. » Quaeritur autem quis iste Zacharias fuerit, quia multos legimus Zacharias, et ne cuiquam errandi tribuatur facultas, adjunctum est « quem occidistis inter templum et altare: » Diversa enim de hoc diversi senserunt. Nonnulli dixerunt hunc Zachariam fuisse, qui inter duodecim prophetas minores undecimus ponitur, nomine patris ei consentiente, eo quod Filius fuerit Barachiae, sed occisionis locus minime concordat, quia quomodo inter templum et altare occisus fuerit non reperitur, 118.0066B| maxime cum suo tempore templum ab his qui de captivitate ascenderant reaedificaretur, et idem Zacharias, quia prospera ejus prophetaret, in magna veneratione a populo habebatur. Alii dixerunt hunc Zachariam fuisse patrem Joannis Baptistae, et propterea quod adventum Domini venturum, praedicaret, a populo sit interfectus: sed haec opinio magis ex apocryphorum somniis et deliramentis descendit quam ex veritate. Sed cum ab his excludimur, recurrit mens ad Regnorum libros, in quibus legimus quia, Ozia rege mortuo, cum Athalia impiissima regina locum ejus suscepisset, et interficeret omne semen regium, tulit Joiada pontifex unum de filiis regis, qui erat minor natu, Joas nomine, et abscondit eum in templo Domini sex annis. 118.0066C| Septimo autem anno unxit eum in regem, iniitque cum eo foedus et cum omni populo, ut in lege Dei ambularet, quod et fecit cunctis diebus quibus vixit Joiada. Mortuo autem Joiada, successit ei in honore et ordine sacerdotali filius ejus Zacharias nomine, vir bonus et justus. Cumque Joas declinare coepisset a lege Domini, frequenter arguit eum Zacharias. Propter quod odium regis incurrit, in tantum ut una die cum publice argueret eum, iratus rex jussisset eum lapidare in porticu domus Domini, qui cum moreretur inter lapides, ait: « Videat Deus et judicet, » et sicut ipsa Scriptura adjungit: « Non est recordatus Joas quae pater ejus fecisset ei bona, sed occidit collactaneum suum filium ejus qui se nutrierat (IV Reg. II). » Hic est ergo Zacharias, qui occisus 118.0066D| est a Joas rege, cujus justitiae Dominus testimonium perhibet, dicens: « A sanguine Abel justi, usque ad sanguinem Zachariae, filii Barachiae, quem occidistis inter templum et altare, » id est inter aedem templi et altare incensi. Fecerat Salomon altare aeneum, ut Regum narrat historia, ante fores domus Domini, in porticu templi, ut offerentur in eo sacrificia quotidie mane et vespere: quia altare aureum quod erat in domo Domini, non poterat sustinere omnia holocausta quae offerebantur. Juxta altare vero aeneum fons Siloe erat, ubi etiam lapides rubri apparent, unde et a simplicibus aestimatur quod sanguine hujus justi viri sint foedati. Sed cum Zachariam habemus, et occisionis consentiat locus, 118.0067A| nomen patris discordare videtur, quia ibi legitur filius Joiadae, hic dicitur filius Barachiae. Ubi quamvis possit prudens lector respondere, hunc fuisse juxta veterem consuetudinem fortasse binomium, et alibi Joiadam, et alibi Barachiam fuisse nominatum, nos tamen dicimus, quia ubicunque in Latina lingua Scriptura deficit, recurrendum est ad Graecam vel Hebraicam proprietatem, ex quibus eadem Scriptura sumpserat originem, ut per interpretationem congruam conveniens appareat, quod ad litteram inconveniens sonat. Joiada ergo interpretatur justitia Domini, Barachias memoria Domini, Zacharias benedictus Domini. Quia ergo de justitia Domini, et de memoria Domini nascitur benedictio Domini, juxta congruam interpretationem nihil discordare videtur 118.0067B| utrum Barachiae an Joiadae filius legatur. Nam in Evangelio quo Nazaraei utuntur, pro filio Barachiae, filius Joiadae dicitur. Non autem sine causa putandum est quod Dominus beatorum martyrum mentionem faciens, hos duos specialiter nominare voluit, Abel scilicet et Zachariam, cum ab initio saeculi multi alii pro ejus nomine fuissent occisi. Tales ergo ponere voluit, per quorum martyrium omnium passiones significarentur, qui pro ejus nomine passi fuerant, vel passuri erant. Per Abel vero, qui non propter praedicationem, sed propter invidiam in agro occisus, non reluctasse dicitur vel legitur, illi significantur qui simplices sunt in doctrina, firmi tamen in fide, qui scientes tantum Christum et hunc crucifixum, magis eligunt pro ejus nomine mori, 118.0067C| quam ejus fidem negare. Per Zachariam vero, qui sacerdos fuit in ordine pontificali, et non in agro, sed propter praedicationem inter templum et altare est occisus, illi significantur qui magistri et doctores Ecclesiae sunt, et propter constantiam evangelizandi, vel propter correptionem reproborum, martyrium sumpserunt. Quorum primus post Domini passionem fuit beatus Stephanus Levita, cujus hodie festivitatem celebramus, quia ad praedicandum ordinatus ab apostolis, cum ex auctoritate divinae legis Christum Dei Filium doceret, reproborum manibus est lapidatus. Nec tamen inter lapides amisit patientiam, sed in oratione puram exhibuit conscientiam, supplicans pro lapidantibus et dicens: « Domine Jesu, ne statuas illis hoc peccatum, quia nesciunt 118.0067D| quid faciunt (Act. VII). »
« Amen dico vobis, venient haec omnia super generationem istam. » Si quem movet quomodo haec omnia super generationem unam venire dicantur, cum nec Abel nec Zachariam ipsi occiderint, intelligat quia auctoritas sacrae Scripturae est, duas generationes commemorare, bonorum scilicet et malorum. De bonis legimus: « Generatio rectorum benedicetur (Psal. CXI). » Et iterum: « Haec est generatio quaerentium Dominum, quaerentium faciem Dei Jacob (Psal. XXIII). » De malis vero, Generatio prava et perversa. Et iterum: Generatio quae non direxit cor suum. Et gens absque consilio, et sine prudentia. Unde et Dominus in Evangelio ait: « Generatio 118.0068A| prava et adultera signum quaerit (Matth. II). » Omnes ergo persecutores fidelium, a primo Cain usque ad ultimum qui venturus est, in una generatione computantur, quoniam etsi divulsi sunt in tempore, uniti sunt in mala voluntate. Similiter et illi qui per bona opera generationi rectorum adhaerent, in futuro praemium cum eis accipient.
« Jerusalem, Jerusalem, quae occidis prophetas, et lapidas eos qui ad te missi sunt, quoties volui congregare filios tuos quemadmodum gallina congregat pullos suos sub alas, et noluisti? » Cum Dominus ad Jerusalem loquitur, non ad saxa vel aedificia putandus est loqui, sed metaphorice ad ipsos homines, ut per inhabitatum habitantes intelligas. Quos paterno planxit affectu, quia eorum interitum 118.0068B| cito praesciebat esse venturum, juxta quod alibi legimus: « quoniam cum vidisset Jesus civitatem, flevit super illam, dicens: Quia si cognovisses et tu. » Cum autem adjunxit, « quae occidis prophetas et lapidas eos qui ad te missi sunt, » ostendit praeteritis temporibus prophetas ad salutem ejusdem populi esse missos. Quaeritur autem quomodo Dominus dicat: « Quoties volui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos suos sub alis, et noluisti, » cum alibi scriptum sit: « Omnia quaecunque voluit, Dominus fecit in coelo et in terra, in mari et in omnibus abyssis (Psal. CXXXIV). » Quia enim omnia quae vult facit, quomodo filios Jerusalem congregare voluit, et non congregavit? Ad quod dicendum est quia omnipotens Deus hominum 118.0068C| servitia non vult habere coacta, sed spontanea et voluntaria, ut inveniat in nostra bona voluntate quod remuneret ex sua gratuita largitate; et ideo pius et omnipotens Deus, qui non vult mortem peccatoris, sed ut eonvertatur et vivat, non propterea reliquit filios Jerusalem quia congregare non potuit, sed quia illos nolentes spontaneam voluntatem exhibere, congregare noluit. Quod vero ait: « Quoties volui congregare filios tuos, » et reliqua, tale est ac si diceret: Ego volui, sed tu noluisti; ego quod meum est feci, sed tu quod tuum erat, non fecisti; ego pro tua salute ad te prophetas misi, sed tu eos interfecisti; ego ad te ipse veni, et tu me recipere noluisti. Vult enim Deus omnipotens omnes homines salvos fieri, et tamen non omnes salvantur, quia in 118.0068D| duritia cordis impoenitentes perseverant. Nec absque consideratione praetereundum est quod gallinae se comparavit cum filiis, cum filios Jerusalem congregare se velle dixit. Gallina enim simplex et mitissima est avis, quae dum pullos fovet ac nutrit, plumas erigit, et totam se hispidam reddit, alas deponit, vocem attenuat, et totam se infirmam exhibet, ut pullos fortiores reddat, bestiolis quoque et avibus insidiantibus pro salute pullorum usque ad mortem se opponit. Juxta ergo hanc similitudinem Dominus gallinae se comparavit, quia ut nos de infirmis firmos faceret, et de terrenis ad coelestia sublevaret, quasi infirmis exhibuit se infirmum, quando de coelo descendit in terras, sciens quia « non est 118.0069A| opus sanis medicus, sed male habentibus (Matth. IX): » et quasi totum se hispidum in passione reddidit qui mitis et mansuetus apparuit. De quo Isaias ait: « Et vidimus eum non habentem speciem neque decorem (Isa. LIII). » Vocem attenuavit, quando pendens in cruce dixit: « Deus, Deus meus, utquid me dereliquisti (Matth. XXVII)? » Et ut perfecta in nobis esset liberatio, morti etiam pro nobis se obtulit. Nec indignum debet videri, si Redemptor noster in assumpta humanitate gallinae se comparavit hic, qui etiam vermibus se assimilavit, sicut ipse per prophetam dicit: « Ego autem sum vermis et non homo (Psal. XXI). » Et pulchre se gallinae comparavit, qui persecutorem suum Herodem vulpem nominasse legitur, dicens: « Ite, dicite vulpi illi, quia hodie et cras miracula faciam, et die tertia proficiscar 118.0069B| (Luc. XIII). » Callida enim bestiola vulpes insidiatrix et inimica gallinae comprobatur, ita quoque et Herodes callidus et ingeniosus gallinam persecutus est, quia Dominum cum exercitu suo sprevit. Pullis ejus insidiatus est, quia apostolos persequi non destitit, et ideo persecutores Domini vulpibus comparantur, cum per prophetam dicitur: « Ipsi vero in vanum quaesierunt animam meam. Introibunt in inferiora terrae, tradentur in manus gladii, partes vulpium erunt (Psal. LXII). » Duae autem alae gallinae quibus pullos fovet, duo sunt Domini Testamenta; aut duae alae gallinae, Moyses et Aaron, per quos Dominus Israeliticum populum de Aegyptia servitute liberavit: sive Jesus et Zorobabel, per quos eumdem populum de captivitate Babyloniae reduxit. Sed his 118.0069C| et aliis beneficiis ingratus, non solum credere noluit, sed etiam nutritorem suum morti tradidit. Unde et contingit eis merito quod subditur:
« Ecce relinquetur vobis domus vestra deserta. » Si quis corporalibus oculis intueatur, videbit etiam ad litteram hanc Domini vocem esse impletam, quia domus Domini, quae nobiliter in Jerusalem aedificata fulgebat, propter incredulitatem illorum ad solum usque destructa est a Tito et Vespasiano, ita ut non relinqueretur in ea lapis super lapidem. Unde et dudum discipulis Domino aedificia civitatis ostendentibus, ait illis: « Videtis haec omnia? Amen dico vobis, non relinquetur hic lapis super lapidem, qui non destruatur (Matth. XXIV). » Dicitur namque: « Ecce 118.0069D| relinquetur vobis domus vestra deserta. » Domus illorum ideo dicitur, quia deserta relicta est, quae quondam domus Domini dicebatur, quando hostia et sacrificia in ea offerebantur, modo « domus vestra » dicitur, quia deserta relicta est. Spiritualiter autem domus Judaeorum deserta relicta est, quia illis in incredulitate perseverantibus, Christum in cordibus suis hospitem non susceperunt, qui ait: « Ego ad ostium sto et pulso; si quis aperuerit mihi, intrabo ad illum, et coenabo cum illo, et ille mecum (Apoc. III). » Impleta est prophetia Jeremiae dicentis: Reliqui domum meam, dimisi haereditatem meam, facta est mihi haereditas mea quasi spelunca hyaenae, quod est parvum quidem, sed rusticum animal, nocte sepulcra 118.0070A| fodiens, et cadaveribus vescens mortuorum (Jer. XII): cui merito comparantur Judaei, qui Christum negantes, omni immunditiae et iniquitati se tradiderunt, dispersi de gente in gentem, et de regno ad populum alterum, relicti sine Deo, sine lege et sine sacerdotio, impleta in eis prophetia quae dicit: « Famem patientur ut canes, et circuibunt civitatem (Psal. LVIII). »
« Dico enim vobis, Non me videbitis amodo, donec dicatis: Benedictus qui venit in nomine Domini. » Haec sententia juxta litteram tunc impleta est quando Dominus super pullum asinae sedens, Hierosolymis appropinquans, honorifice a turbis susceptus est, quando cum ramis palmarum occurrerunt ei, dicentes: « Hosanna Filio David, benedictus qui venit 118.0070B| in nomine Domini. » Versiculus iste spiritualiter potius quam ad litteram est intelligendus, et est sensus: « Dico enim vobis, Non me videbitis amodo, donec dicatis: Benedictus qui venit in nomine Domini, » id est, me vobiscum in cordibus vestris manentem non habebitis, quousque me credatis Filium Dei ad salutem hominum a Patre esse missum.
HOMILIA XI. DE SANCTO JOANNE EVANGELISTA ET APOSTOLO. (JOAN. XXI.) « In illo tempore, dixit Jesus Petro: « Sequere me. Conversus Petrus, vidit illum discipulum quem diligebat Jesus, sequentem, » et reliqua. In serie hujus lectionis tria sunt quae nobis beatus Joannes evangelista commendat, privilegium scilicet 118.0070C| amoris Domini erga se, resolutionem sui corporis atque descriptionem Evangelii. Privilegium amoris sui nobis commendat, cum dicit: « Conversus Petrus, vidit illum discipulum quem diligebat Jesus, sequentem. » Resolutionem sui corporis ostendit, cum ait: « Et non dixit ei Jesus, non moritur, sed sic eum volo manere. » Descriptionem Evangelii, cum subjungit: « Hic est discipulus ille, qui testimonium perhibet de his, et scripsit haec. » Sed ut exordia hujus lectionis plenius intelligere valeamus, libet superiora parumper attendere. Supra enim retulit idem Joannes evangelista quia discipulis post resurrectionem Domini in conclavi residentibus, dixit ei Simon Petrus: Vado piscari. Dicunt ei alii discipuli: Venimus et nos tecum. Ascendit ergo Simon Petrus, 118.0070D| et Thomas qui dicitur Didymus, et Nathanael, qui erat a Cana Galilaeae, et filii Zebedaei, et alii ex discipulis ejus duo. Illis frustra tota nocte in piscando laborantibus, mane stetit Jesus in littore, eorumque rete copiosa multitudine piscium replevit. Egressisque illis ad terram, ait: Venite, prandete. In quo prandio Dominus Petrum ter an se amaret interrogavit. Cui, post trinam negationem, tertio confitenti suum amorem, tertio suas oves ei commendavit, dicens: Si diligis me, pasce oves meas, sive agnos meos. Post commendationem quoque ovium, quid pro eisdem ovibus passurus esset, intimare curavit, dicens: « Amen, amen dico tibi, cum esses junior, cingebas te, et ambulabas ubi volebas cum 118.0071A| autem senueris, extendens manus tuas, et alius te cinget, et ducet quo tu non vis. » -- « Hoc autem dicebat, ait evangelista, significans qua morte esset clarificaturus Deum. » Et ne dura et intolerabilis Petro videretur passio crucis, hanc suo exemplo pius magister lenire curavit, dicens: « Sequere me, » id est imitare me. Ac si diceret Dominus: Tanto ergo tolerabilius crucis passionem sustinebis, quanto in ejus sufferentia mea te sequi vestigia recordaberis: ut sicut pro tua salute crucis patibulum sustinere non distuli, ita quoque et tu pro confessione nominis mei pati te debere memento. Quia eo gloriosorem palmam martyrii consequeris, quo ad hanc promerendam arctius iter magistri sequeris. Sequi enim Dominum, imitari est, sicut ipse dicit: « Si quis 118.0071B| vult post me venire, » etc. (Matth. XVI). Et iterum: « Qui mihi ministrat, me sequatur (Joan. XII). » Secutus est Petrus apostolus Dominum, quia pro ovibus sibi creditis crucis patibulum sustinere non distulit, sicut et ipse Dominus pro redemptione generis humani amplecti dignatus est, implens illud quod ait Joannes apostolus: « Qui dicit se in Christo manere, debet sicut ille ambulavit, et ipse ambulare (Joan. II). » Jam vero post haec quid Dominus et Petrus fecerint, manifeste evangelista non declarat; tamen ex eo quod ait: « Conversus Petrus, vidit illum discipulum quem diligebat Jesus, sequentem, » tacite innuit quia mox ut Dominus dixit Petro, « Sequere me, » surrexit a loco convivii et abire coepit. Cujus jussionem Petrus etiam ad litteram 118.0071C| implere desiderans, secutus est illum corporali gressu. Secutus est autem Dominum et Petrum ille discipulus quem diligebat Jesus, Joannes scilicet nomine, cujus est hoc Evangelium. Neque enim a consectatu illius se indignum aestimavit, cum etiam majoris dilectionis gloria prae caeteris a Domino amplexatum se noverat. Nec incredibile est quod Petrus et Joannes vestigio corporali Dominum sint secuti, quia necdum adhuc intelligebant quid spiritualiter significaret hoc quod Dominus Petro dixerat, « Sequere me. » Sed quia beatus Joannes personam suam ex nomine innotescere noluit, designavit ex merito, cum dixit: « Vidit illum discipulum, quem diligebat Jesus. » Diligebat enim eum Jesus, non exceptis caeteris singulariter solum, sed specialiter 118.0071D| inter caeteros unum. Omnes enim se diligere comprobavit, quibus ante suam passionem loquebatur, dicens: « Sicut dilexit me Pater, et ego dilexi vos, manete in dilectione mea (Joan. XV). » Sed hunc prae caeteris diligebat, quem integritas virginalis majori dilectione fecerat dignum. Tradunt namque historiae quod eum volentem nubere, de nuptiis vocavit, et propterea quod a complexu carnali eum subtraxerat, spirituali dilectione eum fecerat esse digniorem. In eo autem quod ait: « Vidit illum quem diligebat Jesus, sequentem, » morem sanctorum beatus Joannes evangelista servavit, cum proprium nomen tacens, alio indicio suam personam demonstravit. Hanc enim consuetudinem habent sancti 118.0072A| viri, ut quoties de se mira et magna loquuntur, ad aliam transeant personam, et sic de se quasi de alio loquantur: sicut fecit Moyses quando de se quasi de alio locutus est, dicens: « Et erat Moyses vir mitissimus super omnes homines, qui morabantur in terra (Num. XII). » Similiter et beatus Job dicturus: « Et erat vir ille simplex et rectus, ac timens Deum, » de se quasi de alio praemisit, dicens: « Vir erat in terra Hus, nomine Job. (Job I). « Hanc ergo humilitatem servans beatus Joannes, in tota serie sui Evangelii proprium nomen ponere voluit. Dat autem et aliud indicium suae cognitionis beatus Joannes evangelista, cum subjungit: « Qui et recubuit in coena super pectus Domini, et dixit: Domine, quis est qui tradet te? » In ultima coena quam Dominus 118.0072B| cum discipulis habuit suis, ut superius textus Evangelii narrat, discipulus ille supra pectus magistri recubuit: et cum diceret Dominus: Unus ex vobis me traditurus est, contristatis omnibus, innuente sibi Petro, interrogavit magistrum Joannes, dicens: « Domine, quis est qui tradet te? » Et ne omnium conscientias dira suspicio torqueret, certos eos reddidit, dicens: « Qui intingit manum mecum in paropside, hic me tradet. » Quod autem discipulus ille supra pectus magistri recubuit, non solum praesentis dilectionis indicium fuit, sed etiam futuri mysterii signum. Quia enim in pectore Jesu sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi, merito ille supra pectus magistri recubuisse dicitur, qui de ejus divinitate altius et profundius caeteris erat descripturus.
118.0072C| « Hunc ergo cum vidisset Petrus, dixit Jesu: Domine, hic autem quid? » Quia enim Petrus apostolus in extensione manuum, in cinctione alterius, in ductu quo nollet, suam passionem intellexerat significatam, voluit scire de fratre et condiscipulo qua morte et ipse transiturus esset ad vitam. Et videns eum sequentem, ait:
« Domine, hic autem quid? Dicit ei Jesus: Sic eum volo manere, donec veniam, quid ad te? tu me sequere. » Ac si diceret: Nolo eum per passionem martyrii praesentis vitae cursum consummare, sed sic eum volo manere donec, ecclesiastica pace firmata, transitu naturalis mortis, perpetuam eum ducam ad vitam. Ubi putandum non est quod negaverit Dominus Joannem pro sua fide multas tribulationes 118.0072D| esse passurum, sed praedixit eum per martyrium praesentem vitam non esse consummaturum. Nam in Actibus apostolorum publice virgis caesus legitur, quando ibant discipuli a conspectu concilii gaudentes, quoniam digni habiti erant pro nomine Jesu contumelias pati (Act. V). Et a Domitiano impiissimo Caesare in ferventis olei dolium missus legitur, ex quo tantum liber exiit a dolore corporis, quantum alienus erat a corruptione carnis. Nam in historia Ecclesiastica legimus eum veneno esse potatum, et nihil mali passum, impleto in eo quod a Domino dictum fuerat: Et si mortiferum quid biberint, non eis nocebit. Postea vero propter insuperabilem constantiam evangelizandi, ab eodem 118.0073A| principe in Pathmos insulam exsilio est relegatus, ubi, consortio destitutus humano, consolationem promeruit angelorum. Ibi enim propria manu Apocalypsim scripsit, quam ei Dominus revelare dignatus est, pro statu Ecclesiae, praesentis scilicet et futurae. Et ideo cum Dominus dixit: « Sic eum volo manere donec veniam, » non negavit eum corpore moriturum, sed per passionem martyrii non esse consummandum praedixit. Sed sermonem sic manendi, ita quidem discipuli eodem tempore tractare coeperunt, quasi Joannes jam non esset moriturus. Unde et subditur:
« Exiit ergo sermo iste inter fratres quod discipulus ille non moritur. » Sed hunc eorum errorem idem Joannes corrigere curavit, cum subjunxit: « Et non 118.0073B| dixit Jesus Non moritur, sed, Sic eum volo manere donec veniam. » Morte enim corporis veraciter mortuus est Joannes, quia ex eo die quo primo homini dictum est: « Quocunque die comederis de ligno scientiae boni et mali, morte morieris (Gen. II), » nullus est qui gustet vitam qui non gustet mortem. Denique, etsi Elias et Enoch adhuc vivi esse creduntur, tamen sciendum est quia ad tempus mortem corporis distulerunt, non penitus evaserunt, quia temporibus Antichristi interficiendi sunt. Etsi Dominus in forma humanitatis mortem suscepit, nullus est qui mortem corporis evadere possit, Psalmista testante, qui ait: « Quis est homo qui vivet, et non videbit mortem? » (Psal. LXXXVIII.) subauditur nullus. Denique sicut in Patrum litteris invenimus, 118.0073C| cum longo affectus senio Ephesi moraretur, in tantum, ut, discipulorum manibus sustentatus, vix ad ecclesiam pergeret, sciens diem mortis suae imminere, jussit sibi praeparari sepulcrum, et dominica die, post celebrationem missarum, et admonitionem factam discipulorum, perceptione corporis et sanguinis Domini seipsum munivit. Ac deinde valedicens fratribus, descendit in defossum sepulturae suae locum quem sibi praeparaverat, et quasi in lectulo, ita collegit se in sepulcro, atque oratione expleta, videntibus discipulis, appositus est ad patres suos, tam extraneus a dolore corporis quam alienus fuerat a corruptione carnis. Quo in loco terra sensim ab imo dicitur ebullire, ita ut nonnulli eum crediderint vivere. Sed quoniam, aliis apostolis per passionem 118.0073D| martyrii consummatis, ipse solus in pace Ecclesiae naturali morte vitam finivit, ideo a Domino dictum est: « Sic eum volo manere donec veniam. » Quod est dicere: Nolo eum per violentiam persecutoris vitam finire praesentem, sed sic eum volo manere, quoadusque veniens ad vitam eum ducam perennem, et aeterna remuneratione eum clarificem. Spiritualiter autem per hos duos discipulos, duas fidelium vitas, in quibus Ecclesia constat, accipere possimus, activam scilicet et contemplativam. Quarum una in labore est, altera in requie. Per Petrum enim, cui dictum est: « Sequere me, » activae vitae labor exprimitur, ad quam pertinet esurienti cibum, sitienti potum, nudo tribuere vestimentum, suscipere hospitem, visitare infirmum, 118.0074A| sepelire mortuum, errantem corrigere, insipientem docere, pro veritate et justitia etiam, si necessitas fuerit, usque ad mortem certare. His autem qui in regimine positi sunt, qualiter subjecti victum et vestitum habeant, intenta sollicitudine praevidere. Per Joannem vero, de quo dictum est: « Sic eum volo manere donec veniam, » contemplativae vitae suavitas designatur, ad quam pertinet, remotis omnibus curis et sollicitudinibus, lectioni et orationi assidue insistere. Crebra quoque lacrymarum compunctione, pro peccatorum remissione et aeternae vitae perceptione, dulcissime suspirare. Sed tamen utrumque discipulum, utraque vita nullus ignorat esse perfectum, et activa quidem vita generaliter ad omnes fideles pertinet, qui, se ab hoc saeculo 118.0074B| immaculatos custodientes, mentem, manum, linguam in bono opere exercent. Contemplativa vero illis maxime datur, qui post longa exercitia monasticae vitae, secreta loca eremi sibi eligunt, ubi absque impedimento hominum, lectioni et orationi insistere et soli Deo possint inhaerere, et quantum humana fragilitas patitur, aliquoties coetibus angelorum mente adjungi, dicentes cum Psalmista: « Ecce elongavi fugiens, et mansi in solitudine (Psal. LIV). » Hoc autem inter activam et contemplativam vitam distat, quia activa hic incipit et hic finitur: contemplativa vero hic habet initium, sed in futuro plenius perficietur. Quis enim in illa vita esurientibus tribuet cibum, ubi esurit nemo, cum panis sit ibi vivus? Quis ibi sitienti potum tribuet, ubi est fons vivus, ex 118.0074C| quo qui gustaverit, nunquam sitiet in aeternum? Quis vestiet nudum, ubi stola est immortalitatis? Quis visitabit infirmum, ubi qui infirmetur non est? Quis sepeliet mortuum, ubi regio viventium? Unde, sicut diximus, activa vita hic habet initium et finem, mercede restante: contemplativa vero hic habet initium, sed in futuro perfectionem habebit: quia « quod nunc videt per speculum et in aenigmate, tunc videbit facie ad faciem (I Cor. XIII). » Unde bene de Joanne dictum est: « Sic eum volo manere donec veniam, » id est, eos quos gustu meae contemplationis inebriavero, semper proficere volo, quoadusque me in die judicii apparente, cum aeterna remuneratione de fide transeant ad speciem. Jam enim descriptionem sui Evangelii beatus Joannes nobis commendat, cum dicit:
118.0074D| « Hic est discipulus ille qui testimonium perhibet de his, et scripsit haec. » Perhibuit quippe Joannes Domino testimonium docendo, perhibuit recte vivendo, perhibuit Evangelium scribendo, perhibet etiam quotidie, cum Evangelium quod scripsit in Ecclesia a fidelibus legitur vel auditur. Sed gratum forte videbitur, si quae occasio illi Evangelium scribendi fuerit, breviter commemoremus. Nam post Domini ascensionem, per sexaginta ferme annos absque ullo adminiculo scribendi Evangelium praedicavit. Sed cum propter insuperabilem constantiam evangelizandi, ut diximus, a Domitiano impiissimo Caesare in Pathmos insulam exsilio relegatus fuisset, irrumpentes in Ecclesiam Dei haeretici Marcion, Cerinthus et Ebioni, 118.0075A| et caeteri filii diaboli, quos ipse in Epistola sua Antichristos appellat, diversis dogmatibus eam scindere conati sunt, dicentes Christum ante Mariam non fuisse. Postea vero, cum permittente Nerva piissimo rege, de exsilio reversus Ephesi moraretur, rogatus dicitur ab omnibus Asiae episcopis et presbyteris, quia jam in tribus evangelistarum libris de humanitate Salvatoris satis scriptum habebant, ut eis de divinitate sermonem faceret, atque ad memoriam futurorum scriptum relinqueret, maxime ad convincendam illorum haeresim, qui dicebat Christum ante Mariam non fuisse: quod primum se negavit facturum, sed illis in prece perseverantibus, non aliter acquievit, nisi omnes triduano jejunio Dominum in commune precarentur. Quod cum fecissent, tanta 118.0075B| gratia Spiritus sancti dicitur fuisse repletus, ut usque ad contemplandam Patris et Filii ejusdemque Spiriritus sancti divinitatem mente raperetur, et de aeternae vitae purissimo fonte potaret, quod nobis sitientibus propinaret. Unde et Evangelii sui tale est exordium: « In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum, » et sic per totum Evangelii sui textum, pauca de humanis actibus interponens, sufficienter de divinitate Salvatoris scripta reliquit. Quam firmiter autem et absque ulla ambiguitate credenda sunt quae Joannes scripsit, ipse manifestat cum subjungit: « Et scimus quia verum est testimonium ejus. » Et nos ergo cum caeteris fidelibus vera credentes quae scripsit, servemus quae docuit, ut perveniamus ad hoc quod promisit, 118.0075C| quod ipse praestare dignetur, qui cum Patre, etc.
HOMILIA XII. DE SANCTIS INNOCENTIBUS. (MATTH. II.) « In illo tempore, apparuit angelus Domini in somnis Joseph, » et reliqua. Haerent sibi divinae lectiones, et frequenter una pendet ex altera, ita ut nonnunquam exordia subsequentis, facilius intelligantur ex consideratione praecedentis, quod in hac lectione facile advertimus, si illius superiora parumper attendimus. Supra enim retulit evangelica lectio, quia cum magos ab Oriente Hierosolyma venientes, Herodes Bethlehem misisset, dixit eis: « Ite et inquirite diligenter de puero, et cum inveneritis, renuntiate mihi, ut et ego veniens adorem eum (Matth. 118.0075D| II). » Sed quia disponebat occidere, quem se promittebat adorare, illi ab angelo responso accepto in somnis ne redirent ad Herodem, per aliam viam reversi sunt in regionem suam. Statimque evangelista adjunxit, dicens: « Qui cum recessissent, ecce angelus Domini apparuit in somnis Joseph. » Ubi considerandum, quod minister coelestis angelus, insidias Herodis praevenit, monens cum puero fugere in Aegyptum, ne rabiem sui furoris Herodes, sicut in caeteros, in puerum Jesum explere posset. Sed forte quaeret aliquis, quare angelus Joseph in somnis apparuit, cum legatur pastoribus vigilantibus apparuisse, et Domini nativitatem nuntiasse? Sed ad hoc dicendum, quia in hac angelorum diversa apparitione, 118.0076A| sanctitas simul et prudentia Joseph commendatur: pastores enim, quia rudes erant, utpote pastores, et divina mysteria dignoscere non poterant, necesse fuit ut illis angelus visibiliter appareret, et occultum mysterium manifeste panderet. Joseph vero, quia non solum sanctus, sed etiam prudens erat, non necesse fuit vigilanti apparere, sed tantum in somnis; quoniam, ut ait Apostolus, linguae in signum sunt, non fidelibus, sed infidelibus (I Cor. XIV). Et quia illam angelicam visionem discernere prudenter valebat, illius Joseph non solum carnis origine, sed etiam nominis consortio particeps, qui se somnio praeferendum fratribus viderat, et somnia prudenter interpretando, praelatus vel dominus Aegypti constitutus fuerat (Gen. XLI). Quantum autem 118.0076B| ad moralem sensum pertinet, angelus Joseph in somnis apparuit, ut ostenderet quia illi ad angelorum consortium sunt perventuri, qui a mundi impedimentis ac carnalibus curis velut dormientes sunt alieni. Quasi ergo dormiens vigilat, qui mundi superfluas sollicitudines postponens, oculum mentis in amorem Dei aperit sicut Ecclesiae voce dicitur: « Ego dormio, et cor meum vigilat (Cant. V). » Quid autem in somnis angelus apparens dicat, audiamus: « Surge et accipe puerum, et matrem ejus, et fuge in Aegyptum, et esto ibi usquedum dicam tibi. » Ubi notandum, quia non dixit, Accipe filium tuum, ut falso Judaei dicere voluerunt, sed, « Accipe puerum, » id est accipe quasi bajulus et nutritius, non quasi pater proprius. Non dixit, accipe uxorem 118.0076C| tuam, ut Photiniani dicere voluerunt, quamvis et sponsae uxores dici possint, sed accipe matrem ejus, id est, accipe quasi custos castitatis et sustentator fragilitatis, non ut violator virginitatis. Fugit autem puer Jesus ante persecutionem Herodis, non quod mortem timeret, qui pro hominibus mori venerat, sed ut tempore congruo, non quam persecutor inferre volebat, sed quam ipse disposuerat, sustineret mortem, ostendens potestatem se habere ponendi animam suam, et iterum sumendi eam (Joan. X). Ordo enim rerum necessarius erat, ut prius miracula faciendo se Deum innotesceret, et postmodum mortem pro nostra redemptione sustineret, videlicet turpissimam crucis. Quoniam dignum erat, ut quia primus 118.0076D| homo per lignum vetitum peccando ceciderat, per lignum sanctae crucis restauraretur. Si enim tunc occideretur, quis eum Dominum cognosceret, excepto Maria, et Joseph, et Elizabeth, et paucis aliis quibus Spiritus sanctus revelaverat? Ab aliis enim qui eum noverant, omnibus filius Joseph putabatur, et ideo distulit mortem, non timuit, ostendens fidelibus suis, ibi rabiem persecutorum non esse timendam, ubi mortem suam ad aliorum vitam viderint proficere: ibi autem esse mortem fugiendam, ubi eam ad nullius profectum viderint provenire, juxta illud quod Dominus alibi ait: « Cum vos persecuti fuerint in una civitate, fugite in aliam (Matth. X). » Quare autem tam sollicite cum puero et matre ejus fugere angelus in Aegyptum moneret, manifestat 118.0077A| cum dicit: « Futurum est enim, ut Herodes quaerat puerum ad perdendum eum. » Quaeret, inquit, ad perdendum, sed non inveniet ad interficiendum. Quanto autem studio Joseph et sollicitudine paratus esset angelicis obedire praeceptis, manifestatur cum subjungitur:
« Qui consurgens accepit puerum et matrem ejus nocte, et secessit in Aegyptum. » Non enim noctis tenebras metuens, lucem exspectavit, non perfidae gentis crudelitatem pavens, in alteram partem declinavit, sed « consurgens, accepit puerum et matrem ejus nocte, et secessit in Aegyptum. » Magna potentia Domini, sed non minor ejus claret humilitas. Ille enim ante faciem persecutoris fugere voluit, cui angeli ministrant. Fugit Dominus in Aegyptum 118.0077B| idolis plenam, cunabula Judaeae gentis relinquens, etiam ipso situ corporis ostendens, quod postmodum dicturus erat: « Non veni vocare justos, sed peccatores ad poenitentiam (Marc. IX). »
« Et erat ibi, usque ad obitum Herodis. » Quod nonnulli post quadriennii tempus, alii post biennii factum esse commemorant. Spiritualiter autem Maria et Joseph, legem Synagogamque significant. Aegyptus quoque, quae tenebrae vel moeror interpretatur, mundum significat, qui post Domini incarnationem in tenebris ignorantiae, et umbra mortis vel moeroris et angustiae positus sedebat, sicut Apostolus dicit: « Tribulatio et angustia in omnem animam hominis operantis malum, Judaei primum et Graeci (Rom. II). » Quasi enim Maria et Joseph portantibus, 118.0077C| Dominus Aegyptum venit quando lege et Synagoga praecedentibus, mundum in tenebris erroris positum, sua visitatione illustravit, impleta prophetia Isaiae, dicentis: « Ecce Dominus ascendit super nubem levem, et ingredietur Aegyptum, et cor Aegypti tabescet in medio ejus, et commovebuntur simulacra Aegypti, » et caetera quae sequuntur. Nubes levis, virgo est Maria, quae non est gravata semine virili, et quasi super nubem levem Dominus ascendens, Aegyptum intravit, quando, carnem ex virgine assumens, mundo visibilis apparuit. « Ut adimpleretur quod dictum est per prophetam dicentem: Ex Aegypto vocavi filium meum. » Consuetudo est huic evangelistae, videlicet Matthaeo, ut frequenter suam narrationem oraculis prophetarum 118.0077D| confirmet. Quia enim Hebraeis Hebraeo sermone suum evangelium primus scripsit, ubicunque loci opportunitas se dedit, suam narrationem ex eorum libris confirmare studuit, unde cum dixisset Dominum monente angelo a parentibus in Aegyptum fuisse deportatum, adjecit continuo oraculum propheticum, dicens: « Ex Aegypto vocavi filium meum. » Hoc testimonium in Oseae propheta legitur juxta Hebraicam veritatem, sed inter Septuaginta interpretes non habetur. Quia enim, Ptolemaeo rege jubente, Scripturas in Graecum vertebant eloquium, Judaei prudenti consilio dicunt factum, ut ubicunque manifeste de filio mentio fieret, aut aliter interpretarentur, aut omnino praetermitterent, ne Ptolemaeus, 118.0078A| qui unius Dei cultor videbatur, trinitatem non intelligendo, in varios deos incideret: unde plura in nostris codicibus leguntur, quae in Septuaginta interpretibus non habentur, sicut est hoc (Judio. XIII): « Ex Aegypto vocavi filium meum. » Et illud: « Quoniam Nazaraeus vocabitur. » Et: « Videbunt in quem transfixerunt. » Nonnulli autem hoc testimonium de Numerorum libro sumptum voluerunt esse, illud scilicet Balaam divini, ubi scriptum est: « Deus ex Aegypto vocavit eum, et gloria ejus quasi unicornis (Ose. XI). » Quod quamvis de Judaeorum populo possit intelligi, qui de Aegypto ad terram repromissionis vocatus est, potest et de Filio Dei accipi, qui, post obitum Herodis, iterum monente angelo, ad terram Israel est reversus.
118.0078B| « Tunc Herodes, videns quoniam illusus esset a magis, mittens occidit omnes pueros, qui erant in Bethlehem et in omnibus finibus ejus, a bimatu et infra, secundum tempus quod exquisierat a magis. » Quod autem ait, « Tunc Herodes videns quoniam illusus esset a magis, » ad superiora Evangelii respicit, ubi dictum est, quia cum Herodes mitteret magos in Bethlehem, dixit: « Ite et interrogate diligenter de puero (Matth. II), » et reliqua. Sed quia responso accepto in somnis ne redirent ad Herodem, per aliam viam reversi sunt in regionem suam, videns suas insidias esse frustratas, iratus est valde, quoniam illusus esset a magis. Et quia occulte perdere puerum non potuit, in manifestam persecutionem continuo exarsit. « Et mittens occidit 118.0078C| omnes pueros qui erant in Bethlehem, et in omnibus finibus ejus. » Putabat enim, quod si omnes pueri occiderentur, unus quem quaerebat evadere non posset, non aestimans, infelix, quia non est consilium, non est sapientia, non est prudentia contra Deum. Unde « a bimatu et infra » pueros jussit occidere, hoc est, a puero duorum annorum, usque ad puerum unius noctis. Quod vero dicitur: « Secundum tempus quod exquisierat a magis, » tradunt historiae Josephi et Hegesippi, quod eo tempore quando natum regem Judaeorum a magis audierat, accusantibus adversariis, vocatus ab imperatore, Romam venit: et cum venisset ante Caesarem et universum senatum, ut erat callidus animo et prudens eloquio, potentissime et honestissime purgavit quaecunque 118.0078D| sibi fuerant objecta. Cumque aliter ab inimicis putaretur, majori gloria ab imperatore est exaltatus, in tantum ut ei regium diadema tribueret, et regnandi potestatem in Judaea confirmaret: et cum post duos annos in magna gloria in Judaeam esset reversus, recogitans quod audierat a magis natum esse regem Judaeorum: « Mittens occidit omnes pueros qui erant in Bethlehem, et in omnibus finibus ejus, a bimatu et infra, secundum tempus quod exquisierat a magis, » aestimans, ut diximus, quod, omnibus occisis, unus effugere non posset. Quod autem nato Domino persecutio coepit, significatur per omne tempus vitae praesentis, non deesse futuros, qui electos Dei persequantur, sicut Dominus 118.0079A| ait in Evangelio: « Si me persecuti sunt, et vos persequentur (Joan. XV). » Et Apostolus: « Omnes qui pie volunt vivere in Christo, persecutionem patientur (II Tim. III). » Et sicut ait Scriptura: « Vasa figuli probat fornax, et homines justos tentatio tribulationis (Eccl. XXVII). » Quod vero pueri pro Domino occisi sunt, significat per humilitatis meritum ad coronam martyrii esse veniendum, quod omnis, ut Dominus ait, qui se humiliat, exaltabitur. Puerorum enim innocentia, humilitatem significat simplicium. De qualibus Dominus ait: « Sinite parvulos venire ad me; talium est enim regnum coelorum (Matth. XIX). » Et iterum: « Nisi conversi fueritis et efficiamini sicut parvuli, non intrabitis in regnum coelorum. » Quando autem pueri, ut diximus, pro 118.0079B| Christo interfecti sunt, sed Christus qui quaerebatur non est inventus, ostenditur quia persecutores martyrum corpora male tractare possunt et occidere, sed neque a viventibus, neque a morientibus Christum auferre, qui possunt dicere: « Sive vivimus, Domino vivimus: sive morimur, Domino morimur. Sive enim vivimus, sive morimur, Domini sumus (Rom. XIV). » Per eos autem qui bimi occisi sunt, illi significantur qui perfecti sunt in opere et doctrina, qui cum bene vivendo et recte docendo, aliorum nequitiam increpant, usque ad effusionem sanguinis decertant. Per illos vero qui infra, significantur simplices, qui, scientes Christum tantum et hunc crucifixum, magis eligunt mori, quam ejus fidem negare. Quod autem non solum in Bethlehem, 118.0079C| sed etiam in omnibus finibus ejus pueri occisi sunt, significatum est, quia non solum in Judaea, unde Ecclesia originem sumpserat, persecutio erat futura, sed etiam usque ad fines terrae. Et quod Dominus propter persecutionem Herodis in Aegyptum fugit, significat electos propter persecutionem pravorum, aliquoties a propriis sedibus esse fugandos, exsilioque relegandos. Quod vero defuncto Herode, iterum angelo monente, ad terram Israel reversus est, significavit eosdem electos post compressam haereticorum falsitatem, ad proprias sedes esse reversuros: quod de Hilario Pictaviensi, et Athanasio Alexandrino, et pluribus aliis legimus.
« Tunc adimpletum est, quod dictum est per Jeremiam prophetam dicentem: Vox in Rama 118.0079D| audita est, ploratus et ululatus multus: Rachel plorans filios suos; et noluit consolari, quia non sunt. » Nostram superiorem narrationem Matthaeus evangelista confirmat, cum suis sermonibus oracula infert prophetarum. Quod autem ait: « Vox in Rama audita est, » non hic Rama nomen urbis vel loci, ut quidam putant, simpliciter sonat, sed potius in excelsum significat. Quod est enim dicere: Vox in Rama audita est, idem est dicere, persecutionis procella longe lateque diffusa est. Quaeritur ad litteram, quomodo Rachel filios suos plorasse dicitur, cum Bethlehem, in qua pueri occisi sunt, non in tribu Benjamin, qui de Rachel ortus est, sed in tribu Juda fuerit, qui de Lia sorore ejus natus est? Ad 118.0080A| quod respondendum, quia tribus Juda et Benjamin, ut vetus narrat historia, juxta se haereditatem acceperunt, et funiculus sortis Benjamin prope Bethlehem perveniebat. Et quia Herodes praeceperat non solum in Bethlehem, sed etiam in omnibus finibus ejus pueros occidi, intelligimus per hanc occasionem permultos de stirpe Benjamin esse caesos, quos Rachel mater elevata in excelsum voce plorasse dicitur, ut persecutionis immanitas exaggeretur, quando ipsa mater egisse dicitur, quod ab ejus tribu factum cognoscitur. Est et aliud quod in hoc loco prudens lector adjicere potest, quia sicut Genesis narrat historia (Gen. XXXV), Rachel sepulta est prope Bethlehem, juxta viam quae ducit Hebron, sicut titulus monumenti ejus testatur. Quod ergo ab 118.0080B| aliis constat factum, ipsa prophetico more fecisse dicitur, ex cujus sepultura locus ille insigne nomen habebat (Joan. LXXX). Spiritualiter vero Rachel (quae ovis vel visus principium interpretatur) Ecclesiam significat, quae recte visus principium dicitur, quia, mundato cordis oculo, illius pulchritudinem contemplari desiderat, qui ait: « Ego principium qui et loquor vobis (Joan. VIII). » Ipsa quoque est ovis centesima, quam pius pastor inventam propriis humeris imposuit, et sic reportavit ad gregem (Luc. XV). Plorat ergo Rachel filios suos, quia Ecclesia pro persecutione fidelium gemit. Non vult autem consolari super eos, qui non sunt, quia illam consolationem non vult recipere, ut iterum redeant ad certamina saeculi pugnaturi, qui regnant cum Christo 118.0080C| per martyrium coronati.
« Defuncto autem Herode. » Igitur Herodes, qui tantorum scelerum se fecerat auctorem, ut nec ab ipsius Domini persecutione manum traheret non poterat remanere inultus. Quia enim fraudulenter regnum Judaeorum primus ex gentibus adeptus fuerat, non solum Judaeis multa mala intulerat, verum etiam in filiis propriis patricida exstiterat. Et super omnia mala, quae longum est enumerare, cum Salvatorem mundi natum audisset, fellis invidia commotus, ut unum perdere posset, quem ad regnandum audierat natum, omnes pueros in Bethlehem, et in omnibus finibus ejus interficere jussit. Tantaque rabies ejus animum succenderat, ut nec propter multitudinem morientium, nec propter parvulorum innocentiam, sua 118.0080D| saevitia cessaret. Propter quod divina ultione percussus, immedicabilem passus est aegritudinem. Erat enim febris, acerrima suspiria, et anhelitus assidui, spasmus quoque totius corporis, ita ut vix respirare posset. Hydropis morbus corpus attenuaverat, ita ut vestigia inflatione pedum gravarentur, interiora quoque viscera tanto dolore urebantur, ut per secretum naturae digerere videretur. Prurigo quoque totius corporis in tantum intolerabilis erat, ut etiam verenda putrida vermibus scaturirent. Inerat etiam et anhelitus fetidus, in tantum ut vix medicorum aliquis pro adhibendis medicaminibus ad eum accedere posset. Denique nonnullos medicorum in ipsa aegritudine positus dicitur occidere praecepisse, 118.0081A| quasi qui ejus saluti prodesse possent, nec vellent. Insuper etiam famem sitimque intolerabilem sustinebat. Et quod gravius erat, omnis cibus et potus in fastidium ei erat. Insomnietatem talem sustinebat, ut dies noctesque pervigiles duceret. Quod si parum obdormisset, phantasma patiebatur, ut se obdormisse poeniteret. Sed cum nimio amore praesentis vitae aestuaret, jussit se deferri trans Jordanem, ubi erant aquae calidae, quae etiam languentibus medicabiles dicebantur. Sed quae aliis utiles erant, illi nihil profuerunt, ut intelligeret se divina ultione esse percussum. Visum etiam fuit medicis, ut in fomentum olei tepidi eum deponerent. Quod cum fuisset ingressus, ita totum corpus ejus resolutum dicitur, ut etiam oculi in similitudinem morientium 118.0081B| versarentur, intercluderetur vox, et sensus abesset. Et cum post paululum amicorum et famulorum vocibus excitatus sensum recepisset, jussit se deferri Jericho. Cumque jam de sua vita desperatus esset, omnes principes Judaeorum ex singulis civitatibus et castellis ad se convocatos, in custodia retrudi jussit. Vocansque sororem suam Salomen, et virum ejus nomine Alexandrum, dixit: Novi Judaeos de mea morte gavisuros, sed honorabiles exsequias habere potero ex planctu lugentium, si vos meis volueritis parere praeceptis, ut mox cum ego spiritum exhalavero, omnes principes Judaeorum, quos in custodia reclusi, interficiatis. Sicque fiat, ut qui de mea morte gaudere cupiunt, suorum civium interitum lugere cogantur. Et ne ab eorum sanguinis 118.0081C| effusione manum retraherent, singulis quinquagenas argenti drachmas dari jussit. Cumque dolore ingenti angustiaretur, Antipatrum filium suum, quem quasi de nece paterna tractantem vinculis religaverat, jussit interficere, eo quod audita ejus morte gavisus nuntiaretur. Jam vero tantis malis obsessus, et quia se vivere non posse cognoverat, mortem accelerare cupiebat. Unde quadam die cum resedisset, jussit sibi dari pomum, et ad ejus purgationem gladium. Cumque super sinistram recubuisset, ictum ferientis in seipsum libravit, seque propria manu percussit, atque statim vitam finisset, nisi unus ex amicis qui vicinior astabat, Achiab nomine, manum cum gladio retraxisset. Talem igitur Herodes habuit finem, qui propter Salvatoris odium, multum sanguinem 118.0081D| fuderat innoxium.
« Quo defuncto, ecce angelus Domini iterum apparuit in somnis Joseph in Aegypto, dicens: Surge et accipe puerum et matrem ejus, et vade in terram Israel. Defuncti sunt enim qui quaerebant animam pueri. Qui consurgens, accepit puerum et matrem ejus, et venit in terram Israel. » Et quia non dixit, defunctus, sed defuncti, ex his angeli verbis intelligimus, multos principes Judaeorum cum Herode in nece Domini consensisse: et ideo divina ultione actum est, ut multi ex his cum illo perirent, cum quo in nece Domini consenserant. Spiritualiter vero obitus Herodis, terminum significat invidiosae contentionis, qua nunc Judaea contra 118.0082A| Ecclesiam saevit. Quod autem post obitum Herodis puer Jesus ad terram Israel est reversus, significat, quia circa finem saeculi ad synagogam est reversurus, cum per praedicationem Eliae et Enoch in eum crediderint. Unde cum Aegyptum deferri jubeatur et fugere, hoc in nocte praecipitur: cum vero ad terram Israel revertitur, nec noctis fit mentio: quia quos nunc propter incredulitatem in tenebris deserit, circa finem saeculi credentes in lucem fidei recipiet.
« Audiens autem quod Archelaus regnaret in Judaea pro Herode patre suo, timuit illo ire. » Archelaus autem unus fuit de Herodis filiis, quem post se ad regnandum in Judaea Herodes instituerat, sed postea insolentiam ejus accusantibus Judaeis, judicio 118.0082B| senatus apud Viennam, quae Galliarum est urbs, exsilio relegatus, vitam finivit. Archelaus autem, qui vincens leo interpretatur, Antichristum significat. Qui ad tempus in sanctis victoriam habebit, et quasi leo terribilis apparebit. In illam ergo partem qua regnabat Archelaus, Joseph cum puero ire noluit, quia in illam partem populi Judaeorum, quae in Antichristum creditura est, Christus per fidem non habitabit. Post necem autem Archelai Christus ad terram Israel revertitur, quia post interfectionem Antichristi synagoga in eum creditura est, ut ait Apostolus: « Cum plenitudo gentium intraverit, tunc omnis Israel salvus fiet (Rom. XI). » Sed quia in Ecclesia manet et manebit, audiamus in ubi habitaverit.
« Et admonitus in somnis, secessit in partes Galilaeae, 118.0082C| et veniens habitavit in civitate quae vocatur Nazareth. » Quia enim Nazareth flos sive virgultum interpretatur, significat Ecclesiam, quae et florem habet munditiae, et virgultum virtutum. Cujus virgulti pulchritudinem admirabatur Sponsus in Canticis canticorum, dicens: « Quae est ista quae ascendit per desertum, sicut virgula fumi ex aromatibus myrrhae et thuris, et universi pulveris pigmentarii (Cant. IV)? » Cui iterum voce Sponsi dicitur: « Ego flos campi, et lilium convallium (Cant. II). » Et quia Ecclesia de praesentis vitae amore ad coeleste desiderium transit, recte etiam Nazareth Galilaeae dicitur, quae transmigratio interpretatur. Quod autem subdidit: « Ut adimpleretur quod dictum est per prophetas, quoniam Nazaraeus vocabitur. » 118.0082D| Hoc testimonium, ut diximus, in Septuaginta interpretibus non habetur. Nonnulli enim de Isaiae prophetae libro sumptum esse volunt, ubi scriptum est: « Exiet virga de radice Jesse, et flos de radice ejus ascendet (Isa. XI). » Nos autem dicimus, quia si fixum de Scripturis posuisset Evangelista testimonium, non diceret prophetas, sed per prophetam. Omnes enim prophetae Dominum Nazaraeum vocant, quia sanctum eum praedicant. Ipse est enim de quo per Danielem dicitur (Dan. IX): « Cum venerit Sanctus sanctorum, cessabit unctio. » Et David: « Non dabis Sanctum tuum videre corruptionem (Psal. XV). » Et iterum: « Scitote quoniam mirificavit Dominus Sanctum suum (Psal. IV). »
HOMILIA XIII. DOMINICA INFRA OCTAVAM NATIVITATIS DOMINI 118.0083A| (LUC. II.) « In illo tempore, erant Joseph et Maria mater Jesu mirantes super his quae dicebantur de illo, » etreliqua. Si superiora hujus Evangelii consideremus, inveniemus non sine causa nec frustra Mariam et Joseph miratos super his quae de puero Jesu dicebantur; recolebant enim quod in ejus nativitate a pastoribus audierant angelos apparuisse, et gaudium omni populo nuntiasse, atque virginem concepisse et peperisse. Recolebant eum a magis non solum adoratum, sed etiam quod mystica munera ei oblata viderant. Recolebant quomodo a Simeone in manibus acceptum et benedictum viderant, etiam et Annam 118.0083B| viduam de eo prophetasse, et super his et hujusmodi mirabantur. Qui enim mirabilis est in sanctis suis, scilicet in virtutibus sanctorum, mirabilior apparere voluit in ipsis exordiis suis, sive in suis virtutibus, sicut idem Evangelista alibi ait: « Stupebant autem omnes et mirabantur super prudentia et responsis ejus, et videntes admirati sunt (Luc. II): » ut scilicet Deum, qui in homine latebat, per exteriora signa demonstraret. Sed forte movet aliquem, quare Evangelista patrem Salvatoris Joseph appellaverit. Ad quod respondendum, quia non est oblitus, quod superius eum de Spiritu sancto conceptum, ex Maria virgine natum descripserat, dicens: « quod enim ex te nascetur sanctum, vocabitur Filius Dei (Luc. I), » sed aliorum opinionem secutus est. Excepto 118.0083C| enim Maria et Joseph, et Elizabeth, vel Simeone, et paucis aliis quibus mysterium ejus incarnationis Spiritus sanctus revelaverat, ab omnibus Joseph filius tunc putabatur: non quod vere juxta Photinianos ejus pater fuerit, sed quod ad famam Mariae conservandam, ab omnibus ejus pater sit aestimatus, ne lapidaretur a Judaeis quasi adultera, si virum non haberet, et filium genuisset. Eo enim modo ejus pater appellatus est, cum eum non genuerit, quo et vir Mariae dictus est, cum eam non cognoverit: ubi et hoc dicere possumus, quia et multo expressius et consultius ejus pater dici potuit, quem ex sua sponsa virgine noverat natum, quam si esset aliunde adoptatus. Cum enim publicae leges permittant, ut extraneus filius in adoptionem assumptus, 118.0083D| omnia quae simulati patris sunt, ita sibi vindicare, quasi proprius filius possit, multo etiam vicinius filius Joseph dici potuit, qui de sua sponsa virgine fuerat natus. Nam et nutritios et bajulos, patres consuevimus appellare, non quod carnaliter nobis patres sint, sed quod nutriendo paternum in nos ostendant affectum.
« Et benedixit illis Simeon, et ait ad Mariam matrem ejus. Ecce positus est hic in ruinam et resurrectionem multorum. » Simeon senex, qui humanitatem Domini in mundo exspectaverat, postquam eum vidit, postquam manibus portavit, postquam benedixit, etiam Mariam et Joseph benedicit. Ubi intelligendum est, quia in eo quod ait, « benedixit 118.0084A| illis, » non ad Christum a quo omnis benedictio procedit, teste Apostolo qui dicit: « Benedictus Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi, qui benedixit nos in omni benedictione spirituali in coelestibus in Christo (Ephes. I), » sed ad Mariam et Joseph refertur, ut diximus. Intellexit enim illam omni benedictione esse dignissimam, quae illum, qui est super omnia Deus benedictus in saecula, ex se meruit generare. Unde angelus ait ad eam: « Benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris tui (Luc. I). » Et Elizabeth: « Beata es quae credidisti (Ibid.). » Et ipsa virgo de se: « Ex hoc beatam me dicent omnes generationes (Ibid.). » Neque ab hac benedictione Joseph extraneum putavit, qui pro magna sanctitate, et sponsus 118.0084B| Mariae vocari, et Pater Salvatoris meruit appellari, ut et curam exhiberet virgini, et bajulus esset infantis. Post haec prophetat in ruinam et resurrectionem multorum venisse Dominum Salvatorem, ut intelligamus quia Christi nativitas, non credentibus ruina, et credentibus resurrectio facta est. Quod vero ait, « Positus est hic in ruinam et resurrectionem multorum, » spiritu prophetiae intellexit nonnullos ex Judaeis credituros, multos autem in incredulitate permansuros, juxta illud quod ipse ait in Evangelio: « In judicium enim ego in mundum hunc veni, ut qui non vident videant: et qui vident, caeci fiant (Joan. IX). » Unde etiam et per prophetam lapis offensionis, et petra scandali appellatur, in quo qui non crediderit, cadet super eum: super 118.0084C| quem vero ceciderit, conteret eum. Quia illi qui in homine quem assumpsit scandalizati sunt, in Deum offenderunt. In ruinam enim venit illis, quibus Dominus ait in Evangelio: « Si non venissem et locutus eis fuissem, peccatum non haberent. Nunc autem excusationem non habent de peccato suo, quia viderunt me, et odio habuerunt me gratis (Joan. XV). » Et alibi: « Qui non credit, jam judicatus est (Joan. III). » In resurrectionem autem illis venit, de quibus ipse dicit: « Venit hora, et nunc est, quando mortui audient vocem Filii Dei, et resurgent (Joan. V). » In ruinam venit illis, quibus ipse dicit: « Ego veni in nomine Patris mei, et non suscepistis me (Ibid.). » In resurrectionem illis, de quibus alibi dicit: « Ego sum resurrectio et vita; qui credit in 118.0084D| me, etiam si mortuus fuerit, vivet. Et omnis qui vivit et credit in me, non morietur in aeternum (Joan. XI). » Et iterum: « Omnis qui credit in Filium hominis, habet vitam (Joan. III) » et resurrectionem. Non solum autem ipse Christus, sed etiam et apostoli aliis in ruinam, et aliis in resurrectionem fuerunt. Illis in ruinam fuerunt, quibus dixerunt: « Vobis quidem oportuit primum loqui verbum Dei, sed quia repellitis illud, et indignos vos judicatis aeterna vita, ecce convertimur ad gentes (Act. XIII). » In resurrectionem illis, qui audire merentur ab Apostolo: « Si consurrexistis cum Christo, quae sursum sunt quaerite, ubi Christus (Coloss. III), » etc. Nam praedicatio veritatis illis est in ruinam, qui audita negligunt: 118.0085A| illis in resurrectionem, qui libenti animo audiunt, et libentius faciendo complent. Sed si subtilius consideremus, inveniemus, quia non solum aliis in ruinam, et aliis in resurrectionem Salvator venit, sed etiam uni eidemque homini in ruinam pariter et resurrectionem apparet, in ruinam scilicet vitiorum, et resurrectionem virtutum. Omnis enim homo aut vitiis aut virtutibus repletur. Quicunque hodie superbus est, si, audita Domini voce, ubi ait: « Omnis qui se exaltat humiliabitur (Luc. XIV), » et apostoli Petri: « Superbis Deus resistit (I Petr. V), » superbiam calcare, et humilitatem didicerit amare, in ruinam pariter et resurrectionem illi Salvator venit. Similiter adulter sive fornicator, si ad praedicationem Domini ubi ait: « Qui viderit mulierem 118.0085B| ad concupiscendum eam, jam moechatus est eam in corde suo (Matth. V), » et illud Apostoli: « Neque adulteri regnum Dei possidebunt (I Cor. VI), » carnis suae desideria calcare et castitatem didicerit amare, in ruinam et resurrectionem pariter ei Dominus venit. Sive alius iracundia plenus, fortasse manus effusione sanguinis polluit, si audierit ipsum dicentem: « Omnis qui irascitur fratri suo, reus erit judicio (Matth. V): » iracundiam a corde expellens, charitatem diligit, ei Dominus in ruinam et resurrectionem pariter venit. Ebriosus quoque aliquis vel crapulator audiens ejus verba, in quibus ait: « Ne graventur corda vestra in crapula et ebrietate (Luc. XXI), » vitium ebrietatis et crapulae deserens, sobrietatem diligit, ei Dominus in ruinam et resurrectionem 118.0085C| pariter venit. Raptor et caeterorum criminum sectator, si ad praedicationem Domini vitia contemnere, et virtutes studuerit habere, in ruinam pariter et resurrectionem illi venit, quia cecidit vitium, quod male vivebat, et resurrexit virtus, quae male jacebat. Et bene primum in ruinam, et post in resurrectionem venisse dicitur: quia, nisi corruant vitia, virtutes in homine resurgere non possunt, ipso Domino dicente: « Nemo potest duobus dominis servire (Matth. VI). » Unde Psalmographus nos admonet, dicens: « Declina a malo et fac bonum (Psal. XXXVI). » Cum quali ergo gaudio auditur, quod in resurrectionem multorum venit, cum tali laetitia audiendum est, quod in ruinam venisse dicitur. Non autem in ruinam et resurrectionem omnium, sed multorum 118.0085D| venisse dicitur, ut non intelligamus hoc non de corporali, sed de spirituali resurrectione esse dictum. Duae enim sunt resurrectiones, una animarum, altera corporum. Et illi quandoque resurgent in corpore feliciter, qui modo resurgunt in anima veraciter. « Et in signum cui contradicetur. » Hic manifeste Domini passio a Simeone prophetatur. Signum cui contradicendum praedicit, vexillum crucis accipitur, cui contradixerunt Judaei blasphemantes, sicut apostolo Paulo dixerunt: « De secta autem hac notum est nobis, quod ubique ei contradicitur (Act. XXVIII). » Non solum Domini passio signum fuit cui contradixerunt Judaei, sed etiam alia ejus opera quae fecit, signa fuerunt quibus contradixerunt haeretici. 118.0086A| Quod enim virgo concepit, et virgo peperit, signum fuit, sed huic signo contradixerunt Manichaei, negantes Christum verum corpus assumpsisse, sed per virginem Mariam velut aquam per fistulam transisse. Quod vero animam pro nostra redemptione suscepit, signum fuit, sed huic signo contradixerunt Donatistae haeretici; sed horum omnium contradictiones, divinae Scripturae conculcat auctoritas. His enim qui dixerunt virginem impossibile esse concipere et parere, et post virginem permanere, contradicit sermo propheticus, qui ait: « Ecce virgo concipiet et pariet filium, et vocabitur nomen ejus Emmanuel, quod interpretatur nobiscum Deus (Isa. VII). » Illis autem qui eum veram carnem suscepisse negaverunt, fide armatus occurrit Apostolus, dicens: 118.0086B| « Qui factus est ei ex semine David secundum carnem (Rom. I). » Et iterum: « Cum plenitudo temporis venit, misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant, redimeret (Gal. IV). » Illorum autem opinionem, qui dixerunt rationalem animam Christum non posse suscipere, destruxit ipse Dominus cum ait: « Tristis est anima mea usque ad mortem (Marc. XIV). » Et iterum: « Potestatem habeo ponendi animam meam, et iterum sumendi eam (Joan. X). » Et quia longum est ire per singula, omnia opera quae fecit signa fuerunt, sed his signis contradixerunt reprobi homines.
« Et tuam ipsius animam pertransibit gladius. » Nulla docet littera, nulla commemorat historia, 118.0086C| beatam Mariam virginem materialis gladii percussione ab hac vita migrasse, quamvis et si hoc fieret, non anima invisibilis, sed caro corporali gladio posset transverberari. Unde in hoc loco, gladii nomine, duram tribulationem et immanissimum dolorem, quem de Domini passione toleravit, debemus intelligere. Licet enim Filium Dei non dubitaret, licet resurrecturum sine dubio crederet, nequaquam tamen putandum est, quod sine magno dolore potuerit videre crucifixum, quem de sua carne immaculata noverat natum. In cujus doloris magnitudine olim propheta dixisse putandus est: « O vos omnes qui transitis per viam, attendite et videte si est dolor sicut dolor meus (Jerem. I). » Ipsum ergo dolorem, ipsum cruciatum, quem de ejus morte sustinuit, 118.0086D| gladii appellatione Simeon signare voluit cum dicit: « Et tuam ipsius animam pertransibit gladius, » quia usus Scripturae est duram tribulationem gladii nomine appellare vel signare, sicut de Joseph tribulationes Aegypti fortiter tolerante dictum est: « Ferrum pertransiit animam ejus. » Possumus quoque et gladium, qui animam Mariae pertransire dicitur, illum accipere, de quo ait Apostolus: « Vivus est enim sermo Dei et efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti, pertingens usque ad divisionem animae et spiritus, compagum quoque et medullarum, et discretor cogitationum, et non est ulla creatura invisibilis in conspectu ejus (Hebr. IV). » Sed nunc et usque ad finem saeculi animam Ecclesiae gladius 118.0087A| pertransibit, cum non solum ab extraneis persecutionem patitur, sed etiam eos qui credere videbantur, a fide et bona operatione retrolapsos gemit. Dolet enim ex eorum perditione, de quorum gaudebat salute: sicque multorum cordium cogitationes revelantur, dum superbit impius, incenditur pauper. Quod vero subjungit, « Ut revelentur ex multis cordibus cogitationes, » non solum ad passionem Domini pertinet, sed etiam ad resurrectionem. Ante enim quam in carne apparuisset, incertum erat quinam ex Judaeis in illum essent credituri, et qui in incredulitate permansuri: sed illo nato, multorum cordium cogitationes revelatae sunt, quia pastores ab angelis commoniti, ad eum adorandum festinaverunt: at vero Herodes, audita ejus nativitate, 118.0087B| turbatus est, et omnis Hierosolyma cum illo. Postea vero illo praedicante in perfecta aetate, et miracula faciente, multorum cordium cogitationes revelatae sunt, quia alii ad illum quasi ad magistrum veritatis confluebant, alii quasi a seductore recedebant. Alii « dicebant quia bonus est, alii vero, Non; sed seducit turbas (Joan. VII). » Alii dicebant: Si non esset hic a Deo, non poterat facere quidquam. Alii dicebant: « Hic homo non est a Deo, qui sabbatum non custodit (Joan. IX). » Sed illo in cruce pendente, multorum cordium cogitationes revelatae sunt, quia alii dicebant, cum sine culpa eum morti tradi viderent: « Vere Dei Filiuserat iste (Matth XXVII). » « Alii irridentes dicebant: Vah qui destruit templum Dei, et in triduo reaedificat illud. Si Filius Dei est, 118.0087C| descendat de cruce, et credimus ei. Confidit in Deo, liberet nunc eum, si vult (Ibid.). » -- « Alii percutientes pectora sua, revertebantur (Luc. XXIII). » Alii etiam eo sepulto insidiari volebant, dicentes ad praesidem: « Domine, recordati sumus, quia seductor ille dixit adhuc vivens, Post tres dies resurgam. Jube ergo custodiri sepulcrum usque in diem tertium (Matth. XXVII). » Et hoc est quod a Simeone dicitur, « et tuam ipsius animam pertransibit gladius, ut revelentur ex multis cordibus cogitationes, » id est, ex irridentium et dolentium, scilicet malorum et bonorum.
« Et erat Anna prophetissa, » etc. Post Simeonis prophetiam Anna vidua introducitur, quia ordo rationis poscebat ut primum a viris, deinde a feminis 118.0087D| Domini nativitas testimonium acciperet. Quia enim omnem sexum et omnem aetatem Dominus redimere venerat, dignum erat, ut omnis aetas in ejus nativitate testimonium perhiberet. Et quia prophetaverat copulata conjugio, prophetaverat virgo, prophetaverat senex, etiam introducitur Anna vidua, ut nullus sexus, nulla aetas in ejus laude deesset, et impleretur illa prophetia, quae dicit (Psal. CXLVIII): « Laudate Dominum de coelis, laudate eum in excelsis, » etc. Usque ad id quod ait: « Juvenes et virgines, senes cum junioribus laudent nomen Domini. » Ubi etiam notandum, quia evangelista Annae officium, genealogiam, aetatem et mores, uno versiculo comprehendit, ut hanc ex omni parte dignam 118.0088A| esse ostenderet, quae Domino testimonium perhiberet. Ad officium quippe pertinet, quod ait: « Et erat Anna prophetissa. » Ad genealogiam, cum adjungitur: « Filia Phanuel, de tribu Aser. » Ad aetatem, quod subjungit:
« Haec processerat in diebus multis, et vixerat cum viro suo annis septem, a virginitate sua. Et haec vidua erat, usque ad annos octoginta quatuor. » Ad morum scilicet sanctitatem pertinet, quod subinfertur: « Quae non discedebat de templo, jejuniis et orationibus serviens Domino nocte ac die. » In quibus verbis nostra tepiditas reprehenditur, nostra segnitia redarguitur, qui ad orationem tarde convenimus, citius quam necesse est recedimus, et nostrae vitae tempus in conviviis et superfluis locutionibus 118.0088B| occupamus. At vero cum esset Anna sexu fragilior, sed mente devotior, « non discedebat de templo, jejuniis et orationibus serviens nocte ac die, » ante Apostolum implens illud apostolicum: « Sine intermissione orate, in omnibus gratias agite (I Thes. V). » Ubi considerandum est, quia, etsi ad tempus recedebat propter corporalem necessitatem, tamen devotione mentis semper in oratione perseverabat, secundum Apostoli praeceptum: « Sive manducans, sive bibens, sive aliud quid agens, omnia in nomine Domini nostri Jesu Christi (I Cor. X). » Sicut ergo habent conjugatae in Elizabeth quod imitentur, et virgines in Maria quod sequantur, et senes in Simeone quod amplectantur, sic habent et viduae exemplum viduitatis in Anna quod imitentur, ut discant, 118.0088C| non circuire domos, nec deliciose vivere, non fabulis otiosis occupare linguam, sed in jejunio et oratione semper serviant Domino nocte ac die, ut in eorum numero computentur, de quibus ait Apostolus: « Quae enim vere vidua est et desolata, sperat in Domino. At contra, vidua quae in deliciis est, vivens mortua est (I Tim. V). » Discant ergo viduae secunda et tertia declinare conjugia. Discant etiam post virorum suorum mortem, carnis vitare lasciviam: quia Anna a virginitate postquam amisit virginitatem, septem annis cum viro vivens, octoginta quatuor vidua permansit. Pudeat igitur in senectute viduas castitatem violare, quam Anna in juventute custodivit. Insuper sane devotio illius ostenditur, quia, cum haberet potestatem in secundis nuptiis se matrimonio copulare, 118.0088D| noluit hac potestate uti, sed etiam maluit in potestate Deo servire, quam viri amplexibus perfrui, adimplens illud quod ait Apostolus: « Nemo militans Deo, implicat se negotiis saecularibus (II Tim. II). » Et iterum: « Mulier innupta cogitat quae sunt Dei, ut placeat Deo: quae autem nupta est, cogitat quae sunt mundi, ut placeat viro (I Cor. VII). » Sed haec tanta instantia Domino famulabatur, ut merito de ipsa Evangelista diceret: « Quae non discedebat de templo, jejuniis et orationibus serviens nocte ac die. » Quod enim tale jejunium, talis afflictio, talis devotio, talis oratio mercedem consequatur, manifestatur cum subditur:
« Et haec ipsa hora superveniens, confitebatur 118.0089A| Domino. » Confitebatur enim Domino, quia laudabat Dominum. Confessio namque in Scripturis aliquando ad peccatum pertinet, aliquando ad laudem. Nisi enim ad peccatum pertineret confessio, Psalmista non diceret: « Dixi, confitebor adversum me injustitias meas Domino, et tu remisisti impietatem peccati mei (Psal. XXXI). » Et nisi ad laudem pertineret, alibi non diceret: Confitebor Domino nimis in ore meo, et in medio multorum laudabo eum. Unde ipse unigenitus Dei Filius, qui peccatum non fecit, in Evangelio ait: « Confitebor tibi, Pater, Domine coeli et terrae, qui abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis (Matth. XI). » Sed quia omnis qui Deum laudat, alios etiam ad laudandum eum provocare debet, recte de 118.0089B| Anna dicitur: « Et loquebatur de illo omnibus, qui exspectabant redemptionem Jerusalem. » Nolens dare sanctum canibus, nec mittere margaritas suas ante porcos (Matth. VII). Spiritualiter vero Anna vidua, sanctam significat Ecclesiam, quae pro eo vidua dicitur, quia domini sui morte viduata, reditum ejus ad judicium exspectat. De qua vidua per Psalmistam dicitur: « Viduam ejus benedicens benedicam, pauperes ejus saturabo panibus (Psal. CXXXI). » Haec est enim illa vidua quae, juxta Evangelium, quotidie interpellat judicem, et de qua per quemdam sapientem dicitur: Nonne lacrymae viduae ad maxillam ejus, et exclamatio ejus usque ad deducentem eas? Congruit autem mysteriis Ecclesiae, quod Anna gratia Dei in nostra lingua dicitur. Et filia Phanuel, qui 118.0089C| facies Dei interpretatur, esse narratur: et de tribu Aser, qui inter duodecim patriarchas nascendi ordine habetur octavus, et interpretatur beatus, quoniam ut Ecclesia faciem Domini videre mereatur, ab ipso ardenti amore illuminari desiderat, canens cum Propheta: « Ostende nobis, Domine, misericordiam tuam et faciem tuam, et salvi erimus (Psal. LXXIX). » Et iterum: « Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine (Psal. IV). » Et ut ad resurrectionis beatitudinem pervenire possit, totum de Domini gratia accipit. Sed nec tempus quo in viduitate permansit, a mysterio alienum est. Sicut enim per septem tempora annorum quo cum viro suo permansit, tempus illud quod Dominus in carne fuit significat, ita anni octoginta quatuor quibus vidua perseveravit, tempus 118.0089D| vitae praesentis, in quo Ecclesia semetipsam bonis operibus exercet significat. Septies quippe duodecim, octoginta quatuor faciunt, et septem quippe ad praesentis vitae cursum pertinent, qui per septem dies volvitur. Duodecim quoque ad sacratum numerum duodecim apostolorum: quia per praedicationem duodecim apostolorum, Ecclesia in praesenti vita bonis operibus insistendum didicit, hoc est, bona opera facere cognoscit. Octoginta vero ad corporum resurrectionem pertinent: porro quatuor, ad doctrinam quatuor evangeliorum. Octavus quippe numerus ad mysterium Novi Testamenti pertinet, qui octava die, id est dominica, conscribitur, in quo Dominus resurrexit, cujus gratia liberati sumus. Nam in revolutione 118.0090A| hebdomadis octavus dicitur, quoniam una quaeque hebdomada ab eo in quo bonis operibus insistere, et futuram resurrectionem sperare didicimus, quasi duodenis septies multiplicatis, octoginta quatuor implemus.
« Et ut perfecerunt omnia secundum legem Domini, reversi sunt in Galilaeam, in civitatem suam Nazareth. » Hic praetermisit Lucas Evangelista, quod a Matthaeo sufficienter scriptum noverat (Matth. II), scilicet quomodo propter persecutionem Herodis, angelo monente, in Aegyptum sit deportatus, et post ejus mortem, iterum angelo monente, in Galilaeam in civitatem suam Nazareth reversus. Usus est enim evangelistarum ut unus aliquando praetermittat quod ab alio dictum meminit.
118.0090B| « Puer autem Jesus crescebat, et confortabatur plenus sapientia. » In hoc versiculo duorum haereticorum dogmata destruuntur, Manichaeorum scilicet, et Apollinaristarum. Manichaei dixerunt Dominum verum corpus non assumpsisse; horum dogma destruitur, cum Evangelista dicit: « Puer autem Jesus crescebat et confortabatur. » Nisi enim veram carnem habuisset, nec crescere, nec confortari potuisset: quia in natura Dei, nec minui, nec augeri potest. Apollinaristae dixerunt illum veraciter humanam animam non assumpsisse. Et horum dogma destruitur, cum subinfertur, « plenus sapientia. » Sicut enim crescere et confortari ad corpus pertinet, sic sapientia repleri ad animam. In eo autem quod puer vocatur, et paulo minus ab angelis est minoratus, 118.0090C| crescere et confortari potest, quia pro nostra salute carnem suscepit. In eo vero quod ait, plenus sapientia, nec crescere, ut diximus, nec confortari; sed notandum in eo quod ait, « plenus sapientia, » quoniam non ad mensuram veluti homines gratiam Spiritus sancti accepit, sed, sicut dicit Apostolus, in eo habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter. Quod vero subjungitur, « Et gratia Dei erat in illo, » specialis gratia a Deo Patre homini Jesu Christo data est, ut ex quo homo esse inciperet, perfectus esset Deus et homo, humana assumens, et divina non deserens. De quo Joannes Evangelista dicit: « Vidimus gloriam ejus, gloriam quasi unigeniti a Patre, plenum gratiae et veritatis (Joan. I). » Cui Psalmista ait: « Unxit te Deus Deus tuus oleo laetitiae prae consortibus 118.0090D| tuis (Psal. XLIV). »
HOMILIA XIV. IN CIRCUMCISIONE DOMINI. (LUC. II.) « In illo tempore: Postquam consummati « sunt dies octo, ut circumcideretur puer, et reliqua. » Quia mediatoris Dei et hominum circumcisionem hodierna lectione recitatam audivimus, libet ad initia ejusdem circumcisionis animum convertere, et quo tempore, vel ex quibus patribus exordium sumpserit, considerare, aut quam utilitatem habuerit, vel ob quam causam Dominus Jesus Christus, qui sine peccato in mundo venit, voluit eam suscipere. Ad quam rem instruendam liber Geneseos in promptu est, in quo legimus, quia post diluvium 118.0091A| exstitit vir quidam de semine Sem, filii Noe, nomine Heber, de cujus domo et familia egressus est Thare, qui genuit filium nomine Abram, cui dixit Deus: « Egredere de terra tua et de cognatione tua, et de domo patris tui, et veni in terram quam monstravero tibi (Gen. V). » Qui cum obediens esset Deo, exiens et nesciens quo pergeret, et reputatum illi esset ad justitiam, venissetque in terram Chanaan, et merito atque sanctitate cresceret, promisit ei Deus eamdem terram in haereditatem esse daturum, et semini ejus post ipsum, cum non haberet filium (Gen. XII). Cumque merito et sanctitate magis ac magis proficeret, praecepit ei Deus ut circumcideret carnem praeputii sui, dicens: « Circumcidetur omne masculinum in vobis, ut sit pactum foederis mei inter me 118.0091B| et vos (Gen. XVII). » Et circumcisus est Abraham centesimo aetatis suae anno, Isaac autem filius ejus octava die. Porro Ismael tredecim annos impleverat. Ex eo tempore ritus et religio circumcisionis, a beato patriarcha Abraham sumpsit exordium. Si quis autem quaerat, quare eadem circumcisio data sit, intelligat varias ob causas esse datam. Primum propter meritum fidei Abrahae, ut sicut fide distabat a caeteris nationibus, sic distaret etiam signo circumcisionis. Sive certe signam circumcisionis datum est ut populus qui ex eadem progenie nasciturus erat per signum circumcisionis peculiaris ac familiaris Deo agnosceretur. Sive aliter signum circumcisionis datum est, ut si qui ex eorum populo in praelio corruissent, ob signum circumcisionis cogniti, quia de stirpe sancta 118.0091C| descenderant, sepulturae traderentur. Vel certe, quia in tali membro circumcisio jussa est, per quod carnis origo propagaretur, significabatur tunc ille ex eodem semine carnem de virgine assumpturus, qui virginitatis amator, et vitiorum praeputii esset amputator, Dominus scilicet Jesus Christus. Nec putandum est, parvam utilitatem suo tempore habuisse circumcisionem: sed sciendum quia tantum valebat tunc circumcisio contra originale peccatum, quantum nunc valet aqua baptismatis, excepto quod ille nondum venerat, qui peccata solvere posset, vel qui januam regni coelestis reseraret. Quoniam qui nunc per Evangelium dicit: « Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest intrare in regnum Dei (Joan. III), » ipse tunc per legem clamabat: 118.0091D| « Masculus cujus caro praeputii circumcisa non fuerit, peribit anima illa de populo suo, quia pactum meum irritum fecit (Gen. XVII). » Non quod infans recens natus, boni et mali ignarus, pactum Domini per se irritum facere posset, sed quia de illius radice omnes nascebantur, qui pactum Dei in paradiso irritum fecerat, aut circumcisione, aut aliis modis purificari indigebant, quia vinculo originalis peccati tenebantur astricti, dicente Psalmista: « Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum, et in delictis peperit me mater mea (Psal. L). » Nec solum per circumcisionem, sed etiam per hostiarum oblationem plures Deum placare studebant, sicut exemplo patientiae Job discimus, qui se suosque liberos quotidianis sacrificiis 118.0092A| purificabat (Habac. II). Alii vero sola tantummodo fide salvabantur, sicut scriptum est in Habacuc: « Justus autem ex fide vivit, sine qua impossibile est placere Deo (Habac. II; Hebr. XI). » Nec putandum est, quod aliqua necessitate Dominus circumcisionem susceperit, qui immaculatam carnem ex virgine sine peccato assumpsit, sed ideo circumcidi voluit, ut etiam suo tempore circumcisionem sanctam fuisse et bonam ostenderet. Et ut omnem occasionem in se non credentibus Judaeis auferret, noluit patribus esse dissimilis, qui non venerat legem solvere, sed adimplere (Matth. V). Sive certe circumcisionem corporaliter suscepit, ut in ipso carnalis circumcisio finem, et spiritualis haberet exordium. « Finis enim legis, ut ait Apostolus, Christus; ad justitiam omni credenti 118.0092B| (Rom. X). » Et bene octavo die circumciditur Jesus, quia legis praeceptum erat, Domino dicente: « Infans octo dierum circumcidetur (Lev. XII). » Sed quamvis hoc frequenter in lege praeceptum sit, non facile de aliquo in tota serie Veteris Testamenti scriptum invenitur, absque solo duntaxat Isaac filio repromissionis, quod non sine mysterio credimus praetermissum. Circumcisio enim Isaac, Domini circumcisionem significabat. Circumcisio vero Domini nostram geminam circumcisionem significat, moderni scilicet temporis et futuri. Circumcidimur namque in praesenti, cum qui per baptismum a peccatorum sordibus purificamur, et quidquid ad vetustatem veteris hominis pertinet respuentes, induimus novum, implentes illud quod ait Apostolus (Colos. III): « Exuite 118.0092C| veterem hominem cum actibus suis, et induite eum qui renovatur de die in diem. » Et iterum: « Renovamini spiritu mentis vestrae, et induite novum hominem qui secundum Deum creatus est, in justitia et sanctitate veritatis. » Melius autem circumcidemur in futuro, quando mortalitas carnis nostrae, in qua nunc peccamus, in immortalitate fuerit immutata, et soli Deo inhaerebimus, ut ait Apostolus: « Nos qui residui sumus, qui relinquimur, simul rapiemur cum illis in nubibus obviam Christo in aera, et sic semper cum Domino erimus (I Thess. IV). » Et quando jam non erit conflictus cum carne et sanguine, quando corpus quod corrumpitur non aggravabit animam, nec terrena inhabitatio sensum multa cogitantem opprimet, sed absorpta morte in victoria, 118.0092D| corruptibile hoc induet incorruptionem, implebiturque in illis, qui illo saeculo digni inventi fuerint, quod Dominus ait in Evangelio. « In resurrectione neque nubunt, neque nubentur, sed sunt sicut angeli Dei in coelo (Luc. XX). » Aequales enim angelis erunt, cum filii resurrectionis fuerint. Pulchre ergo circumciditur puer. Factus est enim puer, qui pueros quaerebat, id est puros. Quis est iste puer, nisi ille, qui cum sit magnus et laudabilis nimis, et cujus magnitudinis non est finis, propter nos puer fieri dignatus est? De quo scriptum est: « Ecce puer meus electus quem elegi, posui principatum super humerum ejus, et vocabitur nomen ejus Admirabilis, Consiliarius, Deus, Fortis, Pater futuri saeculi, Princeps 118.0093A| pacis (Isa. IX). » Quod autem die circumcisionis pueris nomina imponebantur, ex eo in consuetudinem venisse arbitramur, quod beatus patriarcha Abraham, id est pater multarum gentium, cum signaculo circumcisionis augmentum et immutationem promeruit nominis, ut qui hactenus dicebatur Abram, id est pater excelsus, deinceps diceretur Abraham, id est pater multarum gentium, Domino dicente: « Quia patrem multarum gentium constitui te ante Deum, cui credidisti (Gen. XVII). » Nec solum ipse, sed etiam venerabilis uxor ejus augmentum nominis cum immutatione promeruit, ut quae prius dicebatur Sarai, id est princeps mea, deinde diceretur Sara, id est princeps sanctarum feminarum, sive princeps domus. Unde errant qui putant nomen 118.0093B| Sarae per duo rr scribendum. Primum enim apud Hebraeos per sin, res, et iot elementum scribebatur. Sublato ergo iot elemento de fine nominis, additum est aleph, et dictum est Sara.
« Vocatum est nomen ejus Jesus, quod vocatum est ab angelo, priusquam in utero conciperetur. » Si quis autem quaerat, quando ejus nomen ab angelo, antequam in utero conciperetur, vocatum sit, tunc sine dubio, quando ait angelus ad Mariam: « Ave, gratia plena, Dominus tecum, benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris tui. Quod enim ex te nascetur sanctum, vocabitur Filius Dei. Ne timeas, Maria, invenisti gratiam apud Deum, ecce concipies et paries filium, et vocabis nomen ejus Jesum; hic erit magnus, et filius Altissimi vocabitur 118.0093C| (Luc. I). » Nec solum hoc sanctissimum nomen antequam conciperetur in utero ab angelo vocatum est, sed etiam longe antea patriarchis et prophetis praedictum, quod Filius Dei homo factus, hoc nomine vocaretur videlicet Jesus: quia Jesus Hebraea lingua, in nostra salvator sive salutaris dicitur. Ubicunque enim apud nos salutare legitur, in Hebraeo Jesus habetur, sicut est illud: « Salutare tuum exspectabo, Domine (Gen. XLIX). » Et Isaias: « Gaudens gaudebo in Domino, et exsultabit anima mea in Deo Jesu meo (Isa. LXI). » Et in Psalmis: « Memento nostri, Domine, in beneplacito populi tui, visita nos in salutari tuo (Psal. XXXV), » et multa talia. Et non solum sanctum ejus nomen a prophetis et patriarchis, antequam conciperetur, praedictum est, sed 118.0093D| etiam ante omnia saecula a Deo Patre praescitum et praedestinatum, ut Deus homo factus Jesus vocaretur, id est salvator, ut sicut a Christo Christiani vocamur, sic etiam a Salvatore, salvati nuncuparemur: quia non est aliud nomen sub coelo datum hominibus, ut ait Petrus apostolus, in quo oporteat nos salvari (Act. IV). Nec solum autem in etymologia nominis ejus nostra salus continetur, sed etiam in ipsis litteris quibus hoc nomen apud Graecos scribitur, magna salus nostra invenitur. Jesus enim apud Graecos sex litteris scribitur, ΙΗΣΟΥΣ. Quae litterae continent in se magnum numerum et in ipso numero magnum sacramentum, decem videlicet et octo ducentos, septuaginta, quadringentos, et iterum ducentos, 118.0094A| qui simul juncti fiunt octingenti octoginta octo: et denarius quidem numerus ad decalogum legis pertinet, quia decem praecepta legis Moysi data sunt: octo autem, ad resurrectionem pertinent, quia octavo die Dominus resurrexit, et in octava saeculi aetate resurrecturos nos monstravit, juxta illud quod in Salomone legitur: « Da partes septem, necnon et octo (Eccl. XI). » Septuaginta quoque ad poenitentiam pertinent, quia ille populus qui Deo peccavit, per septuaginta annos in captivitate Babylonis sub Nabuchodonosor rege fuit. Et cum de remittendis peccatis Petrus magistrum interrogasset, dicens: « Quoties peccabit in me frater meus et dimittam ei? usque septies? tunc Jesus ait illi: Non dico tibi usque septies, sed usque septuagies septies (Matth. 118.0094B| XVIII). » Centenarius quippe numerus perfectionem vitae aeternae significat, sicut de eodem Dominus, qui omnia sua pro ejus amore reliquerat, ait: « Centuplum accipiet, et vitam aeternam possidebit (Matth. XIX). » Hujus numeri sacramentum, in ipsa digitorum computatione ostenditur, quando centenarius numerus de laeva transit in dexteram, et circulum exprimens, fit in modum coronae: illa corona aeternam beatitudinem significat, quam pro bonis operibus se accepturum noverat, qui dicebat: « Bonum certamen certavi, cursum consummavi, fidem servavi, de reliquo reposita est mihi corona justitiae (I Tim. IV). » Et nos igitur in hoc sanctissimo nomine denarium numerum reperimus, cum decalogi mandata servamus: tenemus octonarium, cum fidem 118.0094C| resurrectionis credimus: habemus et septuagenarium, quando peccata nostra flendo punimus. Tunc autem ad centenarium perveniunt, cum post corporalem resurrectionem ad summam et perfectam beatitudinem animae et corporis perveniunt, quia ibi erit omnis perfectio, ubi nulla fuerit corruptio, ibi perfecta laetitia, ubi nulla tristitia, quando absterget Deus omnem lacrymam ab oculis sanctorum. Etiam non erit luctus, neque clamor, neque ullus dolor: quoniam priora transierunt, quando gaudium et laetitiam obtinebunt qui redempti fuerint a Domino, et fugiet ab eis dolor et gemitus, et venient in Sion laetantes, et laetitia sempiterna super capita eorum (Isa. XXIV). Quod gaudium bene significat Isaac, qui de centenario patre natus, octavo die circumcisus, 118.0094D| risus interpretatur. Illum nimirum spiritualem risum vel gaudium significans, quod noster Isaac, Dominus scilicet Jesus Christus, promisit dicens: « Iterum videbo vos; et gaudebit cor vestrum, et gaudium vestrum nemo tollet a vobis (Joan. XVI). » Et de quo per beatum Job dicitur: « Os veracium replebitur risu (Job VI). » Et in laude Ecclesiae: « Et ridebit in die novissima (Prov. XXXI). » Sed quia sermo de circumcisione Domini se intulit, libet intueri quid est, quod toto tempore ducatus Moysi, nullus ex filiis Israel circumcisus fuisse legitur, excepto uno filio ejus, quem uxor illius in itinere, ne ab angelo percuteretur, acutissima petra circumcidit, dicens: « Sponsus sanguinum tu mihi es. » Quid est enim quod jussio 118.0095A| Domini et consuetudo antiqua quadringentis observata sit annis, et ab ipso Moyse frequenter fieri commonita, ita per quadraginta annos sub suo tempore relicta est pene quasi nunquam esset? Non hoc sine causa, nec sine mysterio contigisse putandum est. Denique praeputium quod sub Moyse crevit, idem populus qui sub eo incircumcisus remansit propter imminens bellum a successore ejus Jesu Nave amputatum est, et hoc cultris petrinis trans Jordanem in campestribus Moab, contra Jericho. Breviter ergo hujus mysterium videamus. Quid per Moysen, nisi lex figuratur? Quid per Jesu Nave, nisi gratia Novi Testamenti, quae legi sucessit, exprimitur? Quid per praeputium, nisi peccatum? Praeputium ergo sub Moyse crevit, quia data lege, peccatum 118.0095B| amplius apparere coepit, teste Apostolo. « Lex iram operatur (Rom. IV), » et: « Ubi non est lex, nec praevaricatio. (Ibid.) » -- « Nam concupiscentiam nesciebam, nisi lex diceret, Non concupisces. Occasione autem accepta, peccatum per mandatum operatum est in me omnem concupiscentiam, et factum est quod erat ad vitam, hoc esse ad mortem (Rom. VII). » Sed quia praeputium, quod sub Moyse crevit, a Josue amputatum est, significat quia peccatum quod lex ostendebat, non etiam auferebat: Dominus Jesus Christus conditor et ordinator Novi Testamenti, quem Josue opere significavit et nomine, per gratiam Novi Testamenti non solum ostendit, sed etiam misericorditer dimisit. Lex enim, ait evangelista, per Moysen data est, gratia et veritas 118.0095C| per Jesum Christum facta est (Joan. I). Unde bene cultris petrinis idem populus a Josue circumcisus legitur, quia ille solus peccata dimittit, de quo ait Apostolus: « Petra autem erat Christus (I Cor. X). » Sed quia Domini Jesu Christi corporalem circumcisionem celebramus, debemus ad nostram spiritualem circumcisionem animum inflectere: et quomodo non corpore sed spiritu circumcidi conveniat, considerare. Ideo enim ille corporaliter circumcisus est, ut nos spiritualiter circumcidi doceret, sicut ait Apostolus: « Dico enim Christum Jesum ministrum fuisse circumcisionis propter veritatem Dei, ad confirmandas promissiones patrum (Rom. XV). » Hoc autem summopere considerandum est, quia circumcisio spiritualis non unius membri, sed omnium 118.0095D| membrorum vitia amputare docet. Nec prodest jam circumcisio corporalis, ubi defuerit spiritualis. Unde Moyses legislator, cum mundissima Dei verba audisset, incircumcisum se labiis conquestus est, dicens: Obsecro, Domine, mitte quem missurus es. « Non enim audiet me Pharao, praesertim cum sim incircumcisus labiis. » Et Stephanus protomartyr quosdam circumcisos corpore, incircumcisos autem corde redarguit, dicens: « Vos incircumcisi corde et auribus, semper Spiritui sancto restitistis, sicut patres vestri. » Ex quibus colligimus, sicut diximus, quia circumcisio spiritalis non unius membri, sed omnium vitiorum debet esse amputatio. Circumcidendi sunt oculi ab illicito visu, ne videant mulierem 118.0096A| ad concupiscendam eam. Unde et ipsa Veritas in Evangelio loquitur, dicens: « Qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, jam moechatus est eam in corde suo. » Ut veraciter cum Propheta dicam: « Averte oculos meos ne videant vanitatem. » Et iterum: « Oculi mei semper ad Dominum, » et reliqua. Et cum beato Job: « Pepigi foedus cum oculis meis, ut ne cogitarem quidem de virgine. » Circumcidendae aures sunt, ne libenter audiant verba detractionis, falsitatis, murmurationis, et his similia, sed semper paratae sint ad audiendum verbum divinum, ut impleatur illud in nobis: « Beati qui audiunt verbum Dei, et custodiunt illud. » Et cum beato Job dicere valeamus: « Auditu auris audivi te, Domine. » Et cum Isaia: « Dominus Deus 118.0096B| aperuit mihi aurem. » Et cum Psalmista: « Audiam quid loquatur in me Dominus Deus. » Et juxta illud quod propheta admonet, dicens: « Sepi aures tuas spinis, ne libenter audiant verba detrahentium (Eccli. XXVIII). » Circumcidendae sunt nares ab illicitis odoribus, ne per illecebras odoris animus in consensum delectationis cadat, sed secundum Apostolum, semper Christi bonus odor simus Deo in omni loco. Circumcidenda est lingua a maledictionibus, perjuriis, falsitatibus, murmurationibus, et a consuetudine otiosi sermonis, nonnunquam etiam propter taciturnitatis custodiam a bono colloquio convenit abstinere, ut cum Propheta dicere possimus: Dixi, Custodiam vias meas, ut non delinquam in lingua mea. Posui ori meo custodiam, cum consisteret 118.0096C| peccator adversum me. Obmutui et humiliatus sum, et silui a bonis: « Mors enim et vita in manibus linguae (Prov. XVIII). » Et qui custodit os suum et linguam suam, custodit ab angustiis animam suam. Tota enim nostra vita quodammodo per linguam commaculatur, nisi sub taciturnitatis custodia teneatur, quia, sicut ait Apostolus, « Corrumpunt bonos mores colloquia mala (I Cor. XV). » Nam sicut Jacobus apostolus ait: Qui se putat religiosum esse, non refraenans linguam suam, sed seducens cor suum, hujus vana est religio. Et in lege vas quod operculum non habet, inter immunda vasa computatur. Et Psalmista nos admonet, dicens: « Prohibe linguam tuam a malo, et labia tua ne loquantur dolum. » Circumcidamus manus ab effusione 118.0096D| sanguinis et laesione proximi, et semper eas paratas habeamus ad operandum quod bonum est, ut habeamus unde tribuamus necessitatem patientibus. Et cum Psalmista dicere queamus: « Lavabo inter innocentes manus meas, et circumdabo altare tuum, Domine. » Et cum Ecclesia, « Manus meae distillaverunt myrrham, et digiti mei pleni myrrha probatissima (Cant. V). » Circumcidamus pedes, ne festinent ad effundendum sanguinem, et discordias seminandas, sed potius ad Ecclesiam conveniant, ad orationem studiosius properent, et inter fratres pacem et concordiam portent, ut adimpleatur illud quod dicitur: « Beati pedes evangelizantium pacem, evangelizantium bona. » Quod ut facere possimus, 118.0097A| supplices cum Propheta rogemus: « Vias tuas,, Domine, demonstra mihi, et semitas tuas doce me. » Et iterum: « Gressus meos dirige secundum eloquium tuum. » Et rursus: « Perfice gressus meos in semitis tuis, ut non moveantur vestigia mea. » Nec solum exteriora, sed etiam quae interiora sunt, circumcidere debemus, id est cor, ut abstineamus nos a malis et immundis cogitationibus, et pravis delectationibus, et iniquo consensu, ne per assiduitatem cogitationis, in consensum delectationis cadamus, quia, ut Dominus ait: De corde exeunt cogitationes malae. Et sicut Salomon nos admonet, dicens: « Omni custodia serva cor tuum, quoniam ex ipso vita procedit (Prov. IV). » Hanc spiritualem circumcisionem praedicabat propheta tenendam esse, cum 118.0097B| dicebat: Circumcidite praeputia cordium vestrorum. Et iterum: Circumcidimini Domino Deo vestro, et nolite circumcidere carnes praeputii vestri. De hac ipsa Moyses legislator ait: In novissimis diebus circumcidet Deus cor tuum et cor seminis tui. Et si taliter circumcisi fuerimus, et hic circumcisionis Domini participes erimus, et in futuro regem in decore suo videre merebimur. Quanta autem gloria praeparanda sit ei, qui spiritualiter circumciditur, Isaias propheta indicat, qui cum dixisset: « Quis poterit habitare ex vobis cum igne devorante, aut quis habitabit ex vobis cum ardoribus sempiternis? » adjecit continuo, de spirituali circumcisione. « Qui ambulat in justitia, et loquitur veritatem, qui projicit avaritiam ex calumnia, et excutit manus suas 118.0097C| ab omni munere, qui obdurat aures suas ne audiant sanguinem, et claudit oculos suos ne videant malum, iste in excelsis habitabit, munimenta saxorum sublimitas ejus; panis ei datus est, aquae ejus fideles sunt, regem in decore suo videbunt oculi ejus (Isa. XXXIII). » Verum considerandum est diligentius, ne forte spiritualem circumcisionem, inani gloria surripiente, propter appetitum humanae laudis servemus, quod pro solius divini amoris gratias agere debemus. Ipse enim se amore circumcisionis privat, qui spiritualem circumcisionem non propter amorem Dei, sed propter inanem gloriam servat, in exemplo Sichimitarum, qui religionem circumcisionis non propter amorem Dei, sed propter carnis suae desideria explenda susceperunt: et ideo 118.0097D| non solum mercede privati sunt, sed etiam tertia die quando gravissimus dolor vulnerum inerat, ipsi una cum ruina suae civitatis perierunt. » Dignum est enim, ut qui in praesenti vita spiritualiter circumciduntur, in meliorem circumcisionem, id est, immortalem quae sanctis repromissa est, semper animum teneant. Unde bene de Domino, qui octava die circumcisus est, adhuc subditur:
« Et postquam impleti sunt dies purgationis ejus secundum legem Moysi, tulerunt illum in Jerusalem, ut sisterent eum Domino, » id est, sanctificarent. Dominus Jesus Christus qui non venit legem solvere, sed adimplere (Matth. V), non solum circumcisus est octava die, cum non indigeret: sed 118.0098A| etiam triginta et tribus diebus post haec ab ingressu templi se abstinuit, juxta ritum legis: non quod ullo modo purificari indigeret, quod nullius originalis peccati vinculo tenebatur astrictus, sed ut ostenderet, cum quanto studio et sollicitudine evangelii praecepta observare debeamus, quando illa praecepta legalia quae per servum dederat, cum tanta diligentia observavit. Decretum namque legis erat, ut puer recens natus octava die circumcideretur, et tricesima tertia die post haec una cum oblatione sua in templo praesentaretur. Quod nulla necessitate, sed sola voluntate Dominus voluit observare, ut ostenderet suis temporibus legem sanctam fuisse et bonam, et in seipso regulam nostrae religionis dignatus est demonstrare. In eo quod prius 118.0098B| templum noluit ingredi, quam circumcideretur et purificaretur, ostendit, quia Ecclesiam intrare non possumus, nec corporis et sanguinis ejus participes esse, nisi prius ab originalis peccati immunditia per baptismum simus purificati, juxta illud quod ipse dicit: « Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest intrare in regnum Dei (Joan. IX). » Adhuc juxta sacratiorem intelligentiam, in eo quod prius templum ingredi noluit, quam circumcideretur, et dies purificationis impleret, ostendit, quia in templo aeternae beatitudinis, quod est in coelo, nequaquam intrabimus, nisi in praesenti vita per poenitentiam et bona opera fuerimus purificati, teste Propheta: « Non habitabit juxta te malignus, neque permanebunt injusti ante oculos tuos (Psal. V). » 118.0098C| Et sicut per Paulum dicitur: « Caro et sanguis regnum Dei non possidebunt. Neque corruptio incorruptelam possidebit. » Quia sicut dicit Augustinus de agone Christiano: Coeleste corpus erit, ubi nulla corruptio. Vel caro et sanguis, opera carnis et sanguinis intelliguntur, et eos Dei regnum non possessuros, qui perseverabiliter ista dilexerint. Quod in ipsius materialis templi constructione praefiguratum est, quando lapides, ex quibus domus Dei aedificata est, alibi caesi, et alibi deportati, in aedificatione inventi leguntur, ita ut scriptum est: « Non est vox mallei audita neque securis in domo Domini, cum aedificaretur (III Reg. VI). » Sicut enim Jerusalem, quae visio pacis interpretatur, coelestem significat patriam, sic domus Dei aeternam significat cum Deo habitationem 118.0098D| sanctorum, quae aedificatur ex lapidibus vivis et pretiosis, id est animabus sanctorum. De quibus per Isaiam prophetam dicitur: « Lapides vivi volventur super terram. » Et iterum: « Ecce ego sternam per ordinem lapides tuos, et fundabo te in sapphyris (Isa. LIV). » De talibus Petrus apostolus dicit: « Et vos tanquam lapides vivi superaedificamini domus spiritualis (I Petr. II). » Lapides ergo ex quibus domus Dei aedificatur, alibi caeduntur, et alibi in aedificio ponuntur: quia animae sanctorum in praesenti vita per poenitentiam et eleemosynas, et cordis compunctionem, atque proximorum compassionem, purificantur et quodammodo tribulationibus poliuntur, ut in templo aeternae beatitudinis apti inveniantur. 118.0099A| In cujus domus aedificatione aptum se inveniri optabat spiritualiter lapis, qui dicebat: « Unam petii a Domino, hanc requiram, ut inhabitem in domo Domini omnibus diebus vitae meae: ut videam voluptatem Domini, et visitem templum ejus (Psal. XXVI). » Cujus pulchritudinem idem Psalmista admirans, ait: « Quam dilecta tabernacula tua, Domine; concupiscit et deficit anima mea in atria Domini. » Verum si diligentius verba legis scrutemur, inveniemus non solum Dominum Jesum Christum a jugo legis solutum, sed etiam sanctam ejus genitricem a vinculo legalis observantiae esse liberam. Sic enim legitur Levitici duodecimo de immunditia mulieris puerperae, mundatione et oblatione ejus. Locutusque est Dominus ad Moysen dicens: « Loquere filiis Israel, et dices 118.0099B| ad eos: Mulier si suscepto semine peperit puerum, immunda erit septem diebus, juxta dies separationis menstruae, et octava die circumcidetur infantulus; ipsa vero triginta tribus diebus manebit in sanguinis purificatione. Omne sanctum non tanget, nec ingredietur in sanctuarium (Levit. XII). » Ubi considerandum est quia non ait, omnis mulier quae pepererit puerum, immunda erit, sed quae suscepto semine pepererit, ad distinctionem illius quae non ex semine viri, sed ex obumbratione Spiritus sancti concepit et peperit Filium Dei. Illa enim sola nulla immunditia tenebatur obnoxia post partum, quam nulla immunditia praecessit ante partum. Et ideo sicut Dominus Jesus Christus nulla necessitate, sed sola voluntate legem observavit, sic ejus sancta genitrix, 118.0099C| non coacta, sed spontanea jugo legis se subdidit, ut ostenderet suis temporibus legem sanctam et bonam fuisse. Quod vero subjungit:
« Sicut scriptum est in lege Domini, quia omne masculinum adaperiens vulvam, sanctum Domino vocabitur, » Consuetae narrationis ordinem secutus est evangelista. Ex eo enim tempore quo Dominus, primogenita Aegyptiorum percutiens, filios Israel de Aegyptia servitute mirabiliter liberavit, omnia primogenita eorum sibi offerri praecepit, tam ex hominibus quam ex jumentis, non solum mundis, sed etiam immundis: ita duntaxat, ut munda quaeque Domino offerrentur, immunda vero aut mutuarentur mundis, aut occiderentur. Unde in lege praecipitur (Exod. XIII): « Primogenitum asini mutabis ove, » hominis 118.0099D| vero primogenitum pretio redimebatur. Cujus redemptio erat post unum mensem quinque siclis argenti. Sic enim ait Dominus Moysi: Praecipe filiis Israel, ut omnia sanctificent mihi primogenita sua: mea enim sunt primogenita eorum, pro primogenitis Aegyptiorum. Sed nunquid illa primogenita omnia sancta fuerunt? Nunquid Achab sanctus, et illi sancti fuerunt, qui cum ex primogenitis nati essent, perdite vixerunt? Non. Sed omnia illa primogenita figuram primogenitorum Sancti sanctorum, id est, Domini nostri Jesu Christi tenuerunt, qui unigenitus ex Patre, primogenitus est ex matre: qui merito sanctus dicitur, quia peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus. De quo per Psalmistam dicitur: 118.0100A| « Non dabis sanctum tuum videre corruptionem (Psal. XV). » Mystice vero in hoc praecepto nos commonemur, ut omnia primogenita nostra Deo offeramus, id est, quidquid bonum et justum in nostris operibus invenimus, ejus gratiae, non nostris meritis reputemus, dicentes: « Non nobis, Domine, non nobis, sed nomini tuo da gloriam. » Si autem immundum aliquid parimus, id est, si peccatum in opere perpetramus, aut occidamus malum quod latebat, et radicitus evellamus, juxta Apostolum, « mortificantes membra nostra quae sunt super terram (Colos. V). » Et iterum: « Non regnet peccatum in vestro mortali corpore. Aut certe mutuemus ea mundis, declinantes a malo, et facientes bonum: ut sicut exhibuimus membra nostra servire immunditiae et iniquitati ad 118.0100B| iniquitatem, ita serviamus munditiae in sanctificatione (Rom. VI). » Nam potest quis mortificare membra, et non facere bonum, sed cum mortificans membra bonum facit, tunc mutuat vitium bonis. Sive, ut quidam tradunt, quia masculum et feminam mulier primogenitis parit, sed si masculum pepererimus, id est, fortia virtutum, Deo, ut dictum est, offeramus. Si autem feminam, id est immundam actionem in nostris operibus peperimus, aut mutuemus mundis, aut redimamus quinque siclis. Hominis ergo primogenitum, quia sine peccato esse non possumus, quinque siclis argenti redimimus quando per quinque sensus corporis bona opera et dignos fructus poenitentiae facimus. Ex eo vero quod ait: « Quia omne masculinum adaperiens vulvam. » haeretici 118.0100C| occasionem sumere voluerunt, qui beatae Mariae virginitatem infamare cupientes, dixerunt eam ante partum virginem fuisse, et post partum virginem non permansisse. Quibus e diverso respondere possumus et debemus, quia in humana nativitate, non tunc primum mulier virginitatem amittit, quando filium parit, sed magis quando concipit, et ideo Dei genitrix virgo permansit post partum, quia virum non cognovit ante partum. De cujus perpetua virginitate Ezechiel propheta dicit: « Converti me ad portam domus Domini, quae respiciebat ad orientem. Et dixit Dominus ad me: Porta haec quam vides, clausa erit, et vir non transiet per eam, quia Dominus Deus Israel ingredietur per eam, et erit clausa principi (Ezech. XLIV). » Quae est enim ista porta in 118.0100D| domo Domini clausa, nisi Maria virgo intacta? Et quid est, vir non transiet per eam, nisi quia Joseph non cognovit eam? Et quid est, quod Dominus ingressus est per eam, et erit clausa principi, nisi quia Dominus matri suae sic contulit fecunditatem, ut virginitatem non auferret? Dignum quippe erat ut cum Deus homo fieret, non ex alia quam ex virgine nasceretur, et virgo quae pareret, non alium quam Dominum peperisset, et ideo sicut virgo ante partum fuit, sic virgo post partum permansit. Cujus voce sponsi in Canticis canticorum dicitur: « Hortus conclusus est soror mea sponsa, hortus conclusus et fons signatus (Cant. IV). » De cujus etiam integerrima 118.0101A| et perpetua virginitate Sedulius in carmine alphabeti pulchre cecinit, dicens: Beatus auctor saeculi, Servile corpus induit, Ut carne carnem liberans, Ne perderet quos condidit. Clausa parentis viscera Coelestis intrat gratia, Venter puellae bajulat Secreta, quae non noverat. Domus pudici pectoris Templum repente fit Dei; Intacta nesciens virum, Verbo concepit filium Enixa est puerpera, Quem Gabriel praedixerat, Quem matris alvo gestiens, Clausus Joannes senserat.
« Et ut darent hostiam secundum quod dictum 118.0101B| est in lege Domini, par turturum aut duos pullos columbarum. » In his verbis considerandum est, quia Dominus Jesus Christus cum dives esset, pauper pro nobis fieri dignatus est, ut sua nos inopia divites faceret, hic in fide, et in futuro coelesti regno. Praeceperat enim Dominus in lege Moysi, ut die qua infans praesentaretur in templo una cum matre, non esset vacua manus parentis a munere, sed tam pro sua, quam pro sobolis purificatione, offerret agnum anniculum immaculatum de grege. Quod si tam pauper esset, ut non sufficeret manus ejus invenire agnum de grege, offerret duos turtures, vel duos pullos columbarum. Hostia ergo haec pauperum erat. Imitemur ergo nos Dominum nostrum, et amemus spontaneam paupertatem, ut habentes victum et vestitum, 118.0101C| his, juxta Apostolum, contenti simus, ut impleatur in nobis, quod ipse in Evangelio promittit, dicens: « Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. V). » Ergo tam pauperes parentes elegit Dominus, qui non haberent agnum quem pro eo offerrent, sed obtulerunt tantum par turiurum, aut duos pullos columbarum. Sed quia superius commemoravimus, quomodo spiritualiter Deo nostra primogenita offerre debeamus, hinc considerandum videtur, qualia munera pro emundatione nostra Deo offeramus, juxta spiritualem vero intelligentiam, in hoc praecepto nos commonemur, ut si de grege operum nostrorum agnum innocentiae, vel principales virtutes invenerimus, qualis est charitas, humilitas, eleemosynarum largitas, etc., Deo 118.0101D| offeramus, id est, quod digne vivimus, non nostris meritis reputemus, sed illius gratiae, qui ait in Evangelio: « Sine me nihil potestis facere (Joan. XV). » ipse enim dat velle et perficere. Si autem tam pauperes sumus, ut in opere nostro principales virtutes non inveniamus, offeramus saltem duos turtures, vel duos pullos columbarum, id est duo genera compunctionis, timoris videlicet et amoris. Quod enim istae duae aviculae pro cantu gemitus edere solent, luctum sanctorum significat, qui in convalle lacrymarum non solum pro suis suorumque diluendis peccatis, sed etiam pro impetrandis virtutibus, quotidie deflent, dicentes cum Propheta: « Heu mihi, 118.0102A| quia incolatus meus prolongatus est, habitavi cum habitantibus Cedar, multum incola fuit anima mea (Psal. CXIX). » De quibus bene dicitur: « Unum pro peccato, et alterum in holocausto, » quia omnis peccator prius timore compungitur, et post amore. Cum enim quis mala opera sua ad memoriam revocans, poenas etiam inferni reminiscens, flere incipit, timendo ne ducatur ad poenam, dicens cum Propheta: « Lavabo per singulas noctes lectum meum, lacrymis meis stratum meum rigabo (Psal. VI), » quasi turturem vel columbam pro peccato offert. Cum vero ex longa consuetudine flendi, animus securitatem acceperit, et coeperit flere, non timens ne ducatur ad poenam, sed quia tanto tempore differatur a regno, cantans cum Propheta, et dicens: « Super flumina 118.0102B| Babylonis, illic sedimus et flevimus, dum recordaremur tui, Sion (Psal. CXXXVI), » quasi turturem vel columbam in holocausto offert. Hoc ergo differt inter sacrificium et holocaustum, quia omne holocaustum sacrificium est, non omne sacrificium holocaustum. In sacrificio enim pars pecudis offerebatur. Holocaustum vero, tantum incensum est. Qui enim cor contritum et humiliatum Deo spiritum pro peccatis offert, quasi turtures et columbas in sacrificio immolat. Qui vero non timore gehennae, sed amore aeternae vitae flet, quasi turtures vel columbas in holocausto mactat, dicens cum Propheta: « Holocausta medullata offeram tibi (Psal. LXV). » Aliter vero per haec duo genera avium, duas Ecclesiae accipimus vitas, activam scilicet et 118.0102C| contemplativam. Hoc enim inter columbas et turtures interest, quia columbae gregatim volant vel gemunt, turtur vero adeo singularitatem diligit, ut si casu conjugem vel parem amiserit, de reliquo singularis perseveret. Unde per columbas, qui gregatim volant vel gemunt, activae vitae societas designatur. De qua scriptum est: « Multitudinis credentium erat cor unum et anima una. » Et iterum: « Ecce quam bonum et quam jucundum habitare fratres in unum! » Per turturem quae singularitatem diligit, contemplativae vitae dulcedo exprimitur, quae, remotis omnibus curis, soli meditationi et orationi insistere desiderat: quia quanto est sublimior, tanto utique rarior. Solus enim Jacob luctamen cum angelo iniit (Gen. XXXII), solus Moyses, pavente procul populo, 118.0102D| montem ascendit (Exod. XXXIV), solus Daniel fugientibus sociis inter angelos remansit (Dan. II), solus Ezechiel, apertis coelis super fluvium Chobar, quadrigam cherubim vidit (Ezech. I, 3), solus Petrus in exstasi mente raptus fuit (Act. X), solus Paulus usque ad tertium coelum ductus fuit (II Cor. XII). Et ad comparationem activae vitae, raro invenitur, qui hac dulcedine perfruatur. Activa vero vita offert Deo sacrificium, contemplativa holocaustum. Cum enim quis bene vivens, ad bene vivendum alios hortatur, dicens: « Magnificate Dominum mecum, et exaltemus nomen ejus in idipsum. » Et iterum: « Venite adoremus et procidamus ante Deum, ploremus coram Domino 118.0103A| qui fecit nos (Psal. LXXXXIV), » quasi turturem vel columbam in sacrificio offert. Cum vero remotis omnibus curis et sollicitudinibus, ea quae coelestia sunt solummodo contemplatur, dicens cum Propheta: « Ingrediar in locum tabernaculi admirabilis usque ad domum Dei, » quasi turturem vel columbam in holocausto offert. Et quia utraeque istae vitae Deo acceptae sunt, non est diffinitum utrum pro Domino turtures, an columbae sint oblatae, sed sic indifferenter dictum est: « Obtulerunt pro eo Domino par turturum, aut duos pullos columbarum. »
« Et ecce homo erat in Jerusalem, cui nomen erat Simeon. » Quia Dominus noster Jesus Christus omnem sexum et omnem aetatem liberare venerat, dignum erat ut omnis aetas et sexus ejus incarnationi 118.0103B| testimonium perhiberet: et quia prophetaverat copulata conjugio, prophetaverat virgo, Simeonis senis et justi persona introducitur, quem et longaeva aetas idoneum fecerat, ut ex omni parte dignus esset testimonium Domino perhibere, et impleretur prophetia quae dicit: « Laudate Dominum de coelis, laudate eum in excelsis » usque ad id quod ait « Juvenes et virgines, senes cum junioribus laudent nomen Domini (Psal. CXLVIII). » « Et homo iste justus et timoratus. » Justus autem et timoratus dicitur, ut ad testimonium Domino perhibendum idoneus inveniatur. Bene priusquam dixit justus, addidit timoratus, id est timore Dei plenus, quia justitia sine timore difficile custoditur. Illorum enim justitia, quorum mentes timor Dei illuminat, teste 118.0103C| Psalmista qui ait: « Beatus vir qui timet Dominum, in mandatis ejus volet nimis. » Et iterum: « Timor Domini sanctus, permanens in saeculum saeculi, justitia Domini vera justificata in semetipsa. » Et alibi: « Initium sapientiae timor Domini. » Et Salomon: « Qui timet Dominum nihil negligit. » Justus quippe erat, quia non solum suam, sed totius populi salutem quaerebat. « Exspectans consolationem Israel. » Consolatio Israel, id est, videntibus Deum Domini adventus in carne fuit. Sancti enim Patres, quos metus originalis peccati contristabat, per Domini incarnationem consolari credebant, et ideo prophetae quotiescunque Domini adventum praedicabant, non parvam consolationem credentibus exhibebant. Unde Isaias cum Domini adventum praediceret, specialem 118.0103D| consolationem populo intulit, dicens: « Consolamini, consolamini, popule meus, dicit Deus vester (Isa. XL). » Et iterum: « Dicite pusillanimis: confortamini et nolite timere. Ecce Deus vester, ipse veniet et salvabit vos. » Hanc consolationem Simeon, qui obediens interpretatur, exspectabat, quem matura aetas de mundo ut exiret compellebat, cum propter desiderium videndi Dominum in carne manebat. « Et Spiritus sanctus erat in eo. » Bene dicturus evangelista de Simeone, quia Spiritus sanctus erat in eo, praemisit quod erat « justus et timoratus, » quoniam in illorum cordibus Deus habitat, qui timentes Deum justitiam servent, sicut ipse per prophetam dicit: « Super quem requiescam nisi super 118.0104A| humilem et quietum, et trementem verba mea (Isa. LXVI)? » Et in Evangelio: « Si quis diligit me, sermonem meum servabit, et Pater meus diliget eum. » Nec solum Simeonem Spiritum sanctum Dei habuisse credimus, sed etiam caeteros sanctos, qui Domini incarnationem praedixerant, Spiritum sanctum habuisse non dubitamus, teste apostolo Petro, qui ait: « Non enim voluntate humana allata est aliquando prophetia, sed Spiritu Dei repleti, locuti sunt Dei homines (II Petr. I). » Hinc Isaias ait: « Spiritus sanctus Domini super me, eo quod unxerit me, evangelizare pauperibus misit me. » Et David qui dixerat: « Audiam quid loquatur in me Dominus Deus, » ejus Spiritum in se credebat esse, dicens: « Spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam. » 118.0104B| Et sicut Apostolus discipulis suis ait: « Puto quod et ego Spiritum Dei habeam (I Cor. VII). »
« Et responsum acceperat a Spiritu sancto, non visurum se mortem, nisi prius videret Christum Domini. » Ab ipso scilicet Spiritu, qui in ipso erat, invisibiliter in corde responsum accepit, et intellexit quod non esset visurum mortem, nisi videret Christum Domini natum. Ex qua responsione hoc intelligimus, quia iste senex Simeon sciebat vicinum esse tempus Dominicae incarnationis. Hoc enim senex quotidie in suis orationibus precabatur, ut non exiret de hoc saeculo antequam videret natum, qui venerat redimere saeculum. Unde secundum suum desiderium responsum accepit, quod non esset visurus mortem, nisi videret Christum Domini. Nec solum 118.0104C| Simeon desiderio videndi Dominum flagrasse credimus, sed etiam omnes sancti, qui per Spiritum sanctum ejus incarnationem praeviderunt, eum corporaliter, si fieri posset, videre optaverunt, juxta illud quod Dominus loquitur, dicens: « Dico vobis quod multi prophetae et reges voluerunt videre quae vos videtis, et non viderunt: et audire quae auditis, et non audierunt (Luc. X). » Hoc desiderio flagrabat venerabilis senex Jacob, qui cum moriturus filios benediceret, ait: « Salutare tuum exspectabo, Domine (Gen. XL). » Hoc etiam amore ardebat Isaias, cum dicebat. « Utinam disrumperes coelos et descenderes (Isa. LXIV)! » Et David eodem aestuans amore, aiebat: « Domine, inclina coelos tuos, et descende. » Et unus prophetarum hoc etiam 118.0104D| ardebat amore, cum dicebat: « Exspectabo Dominum salvatorem meum, et praestolabor eum dum prope est (Mich. VII). » Quaeritur quare dicat, non esse visurum mortem, cum mors potius oculos claudat, quam aperiat. Sed ad hoc dicendum, quia videre in hoc loco, pro sentire vel experiri dicitur. Iste modus in Scripturis usitatissimus est, ut videre pro sentire vel experiri aliquando ponatur, sicut in Evangelio Dominus dicit: « Si quis diligit sermones meos, mortem non videbit in aeternum. » Et ideo quod dicit evangelista, « non esse visurum mortem, » tale est ac si diceret, non esse gustaturum in se vel sensurum mortem.
« Et venit in spiritu in templum. » Non putatur in exstasi raptus venisse in templum, sicut Joannes 118.0105A| in Apocalypsi se in coelo fuisse testatur (Apoc. XII), sed ab ipso Spiritu commonitus, a quo responsum acceperat, intelligens horam esse impletam qua videret Dominum, corporaliter venit in templum, ut desiderium suum ex visione Domini satiaret, et de eo multa coram testibus prophetaret. Unde et subditur:
« Et cum inducerent puerum Jesum parentes ejus, ut facerent secundum consuetudinem legis pro eo, et ipse accepit eum in ulnas suas. » Et ecce impleta promissio est Spiritus sancti, quia non solum videre Dominum meruit, sed etiam portare in ulnis, id est in brachiis. Et mira res, portabat senex, a quo portabatur. Magna hic Domini est potestas, sed nec minor ejus claret humilitas, quoniam quem coelum et terra capere non possunt, unius hominis 118.0105B| portabatur in ulnis. Ille portabat Christum in humanitate, a quo portabatur per divinitatem, ferebat senex Christum infantem, qui illum regebat in senectute degentem. Felix quidem Simeon, qui non solum videre, sed etiam Christum portare meruit in carne; nec minus felices animae quae non viderunt et crediderunt. Unde Dominus cuidam se palpanti ait: « Quia vidisti me, credidisti, beati qui non viderunt et crediderunt (Joan. XX). » Typice Simeon senex mundum significat, qui cum post quinque millia et eo amplius annos Christum natum agnovit, quasi in senectute puerum portavit. Accepit eum in ulnis, quibus nos onera portare solemus, ut discamus tollere super nos jugum Christi leve, et onus ejus suave. Portat autem spiritualiter Ecclesia in bonis operibus, quem 118.0105C| Simeon portavit corporaliter in manibus: quia per manus et brachia opera intelliguntur, monente Paulo Apostolo ac dicente: « Glorificate et portate Dominum in corde vestro (I Cor. VI). » Unde fideles in ista die missarum solemnia celebrantes, luminaria in manibus deferunt, illud ineffabile lumen recolentes, quem Simeon hodierna die portavit in manibus. Figurate autem cum senex portat, innuit nobis ut veterem hominem cum actibus suis exuentes, portemus et induamus novum, id est Christum, ut quodammodo de senectute damnabili ad spiritualem in fantiam redire possimus, juxta illud Apostoli: « Nox, » id est infidelitas, « praecessit, dies autem appropinqua vit (Rom. XIII). » Quam autem magnitudinem cognoverit Simeon in eo quem parvum esse videbat, manifestatur 118.0105D| cum subditur: « Et benedixit Deum. » Benedixit autem Deum, non quod hominis benedictio aliquid Deo conferre possit, a quo omnis benedictio procedit, dicente Apostolo: « Benedictus Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi, qui benedixit nos in omni benedictione spirituali in coelestibus in Christo (Ephes. I), » sed sic dicitur, « benedixit Deum, » quasi dicatur: Bene laudavit Dominum, vel bene de eo dixit, sive digne de illo et bene prophetavit; nam consuetudo sanctorum est Deum semper benedicere, sive in prosperis, sive in adversis, dicentes cum Psalmista: « Benedicam Dominum in omni tempore, semper laus ejus in ore meo. » Quid autem benedicens dicat audiamus:
118.0106A| « Nunc dimittis servum tuum, Domine, secundum verbum tuum in pace. » In quibus verbis ostendit quia non ob aliud manere volebat in saeculo, nisi ut Dominum videret natum, quem mox ut vidit, mox ut portavit, ut ore laudavit, exsiliens gaudio, quasi licentiam de mundo egrediendi postulans, benedixit: « Nunc dimittis servum tuum, Domine, secundum verbum tuum in pace. » Ac si diceret: Quia video pacem, dimitte me in pace, in illam scilicet quam commendaturus erat discipulis, dicens: « Pacem do vobis, pacem relinquo vobis (Joan. XIV). » Sciebat enim se de laboriosa vita ad locum pacis et quietis transiturum, ex quo post Domini resurrectionem perventurus esset ad coelestem regionem. Nec solum Simeon ab hac vita ad aliam transire concupivit, 118.0106B| sed etiam plures sanctorum ad hanc perfectionem pervenerunt, ut sarcinam carnis deponerent, quatenus in sinu Abrahae, id est ad requiem optarent transire, et adventum ejus postularent, qui ejus januam vitae coelestis aperiret, sicut Idithun transilitor cupiditatum, cum mala mundi crescere cerneret, incalescens animo, ait: « Notum fac mihi, Domine, finem meum, et numerum dierum meorum quis est ut sciam. » Et iterum: « Ecce veteres posuisti dies meos. » Et David: « Ne revoces me in dimidio dierum meorum, in generatione et generationem, » etc. Jam vero Novi Testamenti patres tanto securius ab hac vita exeunt, quanto sibi aliam vitam praeparatam esse certius credunt, quod perfectorum est agere. Qualis erat Paulus apostolus, qui pro bonis operibus 118.0106C| securus dicebat: « Cupio dissolvi et esse cum Christo. » Dissolvi enim et cum Christo esse, multo melius: permanere autem in carne, necessarium propter vos, id est propter discipulos. Et iterum: « Dum sumus in corpore, peregrinamur a Domino (II Cor. V). » Quare autem Simeon dimitti se optaret manifestat, adjungens:
« Quia viderunt oculi mei salutare tuum. » Salutare Dei Jesu est; nam ubicunque apud nos salvator sive salutaris legitur, in Hebraeo Jesus habetur. Quod vero subditur:
« Quod parasti ante faciem omnium populorum. » Manifestum est quia salutare Dei, id est Christum, omnes populi in carne videre non potuerunt, quia tantummodo in Judaea per semetipsum praedicavit; 118.0106D| sed ante faciem omnium populorum praeparatum dicitur, quod per praedicationem apostolorum ad notitiam pervenit omnium populorum, sicut scriptum est in Evangelio: « Illi autem profecti praedicaverunt ubique (Marc. XV), » impleta prophetia, quae dicit: « In omnem terram exivit sonus eorum et in fines orbis terrae verba eorum (Psal. XV). » Et iterum: « Non sunt loquelae neque sermones, quorum non audiantur voces eorum. » Sive aliter ante faciem omnium populorum salutare Dei paratum dicitur, quia in judicio omnibus apparebit, non solum justis, sed etiam injustis, sicut scriptum est: « Et videbit omnis caro salutare Dei nostri (Luc. III). » Et Joannes in Apocalypsi: « Et videbit cum omnis oculus, 118.0107A| et qui eum pupugerunt, et plangent se super eum omnes tribus terrae. » Ad quid autem Dominus in primo adventu venerit, declaratur cum subinfertur:
« Lumen ad revelationem gentium, et gloriam plebis tuae Israel. » Salutare quippe Dei lumen gentium fuit, quia gentes quae sedebant in tenebris et umbra mortis, per ejus adventum illuminatae sunt, impleta prophetia Isaiae dicentis: « Populus gentium qui ambulabat in tenebris, vidit lucem magnam (Isa. IX). » Habitantibus in regione umbrae mortis, lux orta est eis: unde ipse in Evangelio dicit: « Ego sum lux mundi, qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitae. » Gloria quoque Israeli salutare Dei fuit, qui aliis, qui ex Israel credere in eum voluerunt; magna gloria facta est, quando ex eorum stirpe Dei Filius carnem assumere 118.0107B| dignatus est, quia inter eos docuit, et suis miraculis eos sacravit: sed quia rari ex Judaeis, et multi ex gentibus in eum credituri erant, ante gloriam Israel, revelationem gentium praemisit. Quod etiam Psalmista fecisse legitur, qui cum Domini adventum in carne prophetasset, dicens: « Notum fecit Dominus salutare suum, in conspectu gentium revelavit justitiam suam, » subjecit dicens: « Recordatus est misericordiae suae et veritatis suae domui Israel (Psal. LXVII). »
HOMILIA XV. IN EPIPHANIA DOMINI. (MATTH. II). « In illo tempore, cum natus esset 118.0107C| Jesus in Bethlehem Judae, in diebus Herodis regis, » et reliqua. In capitulo hujus lectionis, tria sunt quae nobis beatus Matthaeus evangelista commendat, personam scilicet nascentis, locum nativitatis et tempus. Decebat enim ut in illa Domini nativitate nihil auctoritatis deesset. Personam ergo ostendit, cum ait: « cum natus esset Jesus; » locum, cum subjunxit: « in Bethlehem Judae; » tempus, cum infert: « in diebus Herodis regis. » Bene autem, postquam dixit Bethlehem, addidit Judae, ad distinctionem alterius Bethlehem, quae esse in Galilaea, ex libro Jesu Nave comprobatur. Pulchre ergo Dominus in Bethlehem nasci voluit. Bethlehem quippe domus panis interpretatur, eo quod ibi paverit Jacob patriarcha pecora sua, imponens ei nomen Bethlehem, 118.0107D| ob futurae significationis mysterium, quae prius Ephrata vocabatur. Locus namque in quo Dominus nasciturus erat, ante Bethlehem vocatus est, quia futurum profecto erat ut verus panis ibi per materiam carnis appareret, qui electorum mentes aeterna satietate reficeret, ipse scilicet qui ait in Evangelio: « Ego sum panis vivus, qui de coelo descendi; » et de quo per Psalmistam dicitur: « Panem de coelo dedit eis, » et: « Panem angelorum manducavit homo (Psal. LXXVII). » De quo etiam pulchre Sedulius cecinit, dicens: Christus erat panis, Christus petra, Christus in undis Recte etiam in diebus Herodis nasci voluit, ut impteretur 118.0108A| prophetia Jacob, dicentis: « Non auferetur sceptrum de Juda, nec dux de femoribus ejus, donec veniat qui mittendus est, et ipse erit exspectatio gentium (Gen. XLIX). » Ex quo enim de Aegypto ascenderunt, suae gentis principes, reges et duces habuerunt. Jam vero deficientibus principibus ex Juda, primus ex alienigenis Herodes regnum Judaeorum arripuerat. Cujus quia se mentio intulit, qualiter ad Judaici regni apicem pervenerit, breviter commemorandum videtur. Cum enim hi qui de Mathathiae stirpe descenderant, per aliqua annorum spatia ducatum regni Judaeorum tenuissent, pervenit tandem potestas ad quemdam virum, ex eorum stirpe genitum, nomine Alexandrum. Qui cum post aliquod tempus obiisset, reliquit uxorem cum duobus filiis parvulis, 118.0108B| quorum unus Aristobolus, alter Hyrcanus vocabatur. Qui cum adulti essent, desiderio regnandi jurgia inter se habere coeperunt. Erat tunc quidam vir nomine Antipater, fortis viribus, facultate ditissimus, ex Herode quodam genitus, qui in templo Apollinis aedituus erat. Hunc ergo sibi Hyrcanus in amicitiam et societatem contra fratrem vocavit. Cumque eum non solum armis, sed etiam in facultatibus adjuvaret, etiam ut Romanorum ducum auxilium peteret, perdocuit, eo quod tunc Romani prae caeteris hominibus, in ordinandis regni negotiis, fide et sapientia atque fortitudine praecellerent. Et quia longum est ire per singula, cum Aristobolus a Romanis captus, Romam sub custodia duceretur, ducatus regni Judaici ad Hyrcanum pervenit. Tunc memor beneficii 118.0108C| ab Antipatro sibi collati, eum in amicitiam et socium coluit, intantum ut procurationem alicujus partis Judaici regni ei sub se committeret. Habuit vero idem Antipater uxorem Cipridem nomine, ex Arabia generatam, ex qua sumpsit filios, quarum unum Phaselum, alterum Herodem nominavit. Cumque longo confectus senio, vitam finisset praesentem, potestatem quam ab Hyrcano in Judaeis acceperat, Herodi filio suo reliquit. Qui cum callidus et cautus animo strenue ea quae ad se pertinebant agere coepisset, Hyrcani neptem Aristobuli filiam in conjugium suscepit. Cum vero post aliquod tempus Hyrcanus in praelio quod contra Arabas sumpserat, captus esset, etiam exsilio detentus est. Et tunc primum Herodes, quasi vice illius, potestatem illius 118.0108D| obtinuit. Sed cum post aliquod tempus Hyrcanus amputatis auribus Judaeam reverteretur, simulavit se idem Herodes eum in pace suscipere: sed postea cum eum fraude necasset, fraudulenter potestatem illius obtinuit, et primum a Cassio Romanorum duce, postea ab ipso imperatore potestate accepta, regnum Judaeorum sibi subjugavit. Hac igitur fraudulentia primus ex alienigenis Herodes, regnum sub sua potestate Judaeorum accepit, quo regnante Dominus Jesus Christus secundum prophetas praedictus, natus in Bethlehem oppido Judae. Quia enim deficientibus principibus ex Juda, alienus et extraneus atque falsus regnum Judaeorum arripuerat, instabat tempus quo verus Rex nasceretur, cujus tertia 118.0109A| decima die nativitatis magi ab oriente venerunt Hierosolymam,
« Dicentes: Ubi est qui natus est Rex Judaeorum? Vidimus enim stellam ejus in oriente, et venimus adorare eum. » Et bene ab oriente veniebant qui orientem quaerebant, ipsum scilicet de quo scriptum est: « Ecce vir, Oriens nomen ejus, » et iterum: « Visitavit nos Oriens ex alto (Luc. I). » Non autem casu, sed divina dispensatione actum est, ut magi regem natum primum Hierosolymae quaererent, quae est metropolis civitas Judaeorum, ut scilicet ipsi locum nativitatis a Judaeis discerent, et Judaei ab ipsis regem suum natum audirent: et si cum ipsis ad adorandum pergerent, salvarentur: si autem pergere nollent, inexcusabiles essent. Sed ipsi locum nativitatis ex suis libris aliis ostenderunt, sed tanquam stulti 118.0109B| et caeci in tenebris permanserunt. Factique sunt illis quasi lapides in milliario qui itinerantibus viam ostendunt, sed tamen eis pertranseuntibus stolidi et immobiles permanent; ita quidem et Judaei aliis locum nativitatis Christi ostenderunt, sed in se stupidi remanserunt. Quae autem hic ab Evangelista Hierosolyma vocata est, ipsa est civitas quae a Sem filio Noe aedificata, primum dicta est Salem, postea vero propter habitatores Jebusaeorum appellata est Jebus. Unde et ex utrisque compositum est nomen ejus Jerusalem. Temporibus vero Salomonis regis, ejus sapientia et decore ampliori honore exaltata, dicta est Hierosolyma, quasi Hierosolomonia. Unde quidam metricorum ait: « Hiero quem genuit Salomonia regem. » Suis quoque verbis magi eum quem 118.0109C| quaerebant, hominem regem pariterque Deum fatebantur. Hominem quippe quaerere se ostendunt, cum dicunt: « Ubi est qui natus est? » regem, cum subjungunt, « rex Judaeorum. » Eumdemque Deum esse confitentur, cum subjiciunt: « Vidimus enim stellam ejus in oriente, et venimus adorare eum. » Sed forte quaerit aliquis quae ista sit differentia, ut magis in oriente nativitatis Domini index stella apparuit, cum angelus in Judaea eamdem nativitatem pastoribus nuntiaverit. Ad quod respondendum est, quia dignum fuit ut pastoribus, qui Israelitae erant et Deum coeli cognoscebant, rationalis creatura, id est angelus appareret, qui eos de nativitate Domini instrueret: magis vero, tanquam gentilibus 118.0109D| et ratione carentibus, irrationalis creatura stella appareret, quae insolito fulgore coruscans in coelo, regem coeli in terris natum ostenderet, et ita fieret ut et illi per angelum, et isti per stellam admoniti, ad angularem lapidem currerent, et ex utroque populo unum parietem facerent, ab illo conjuncti, de quo ait Apostolus: « Ipse est pax nostra, qui fecit utraque unum, et medium parietem copulavit, dissolvens inimicitias in carne sua, et veniens evangelizavit pacem his qui longe et qui prope sunt (Ephes. II). » Sed forte interrogat aliquis utrum haec stella in coelo sidereo permaneret, sicut et caeterae, vel per aerem an per terram discurreret. Ad quod dicendum quia neque in coelo sidereo fixa erat, neque 118.0110A| in terra, sed per aera discurrebat, ut dux et praevia magorum usque ad natum puerum esset. Sed neque antea fuisse creditur, neque postea permansisse, sed cum novus homo natus est in mundo, novum sidus apparuit in coelo. Omnia enim elementa Creatorem suum in mundo venisse cognoverunt. Coelum cognovit, quia mox eo nato stellam novam misit; mare cognovit, quia sub plantis ejus se calcabile praebuit; sol cognovit, quia in ejus morte radios sui luminis abscondit; saxa et lapides cognoverunt, quia eo moriente scissae sunt; terra cognovit, quia eo resurgente contremuit (Matth. XXVII). Sed quem irrationales creaturae cognoverunt, dura et stulta corda Judaeorum adhuc non cognoscunt. Sed illud praetermittendum non est, quia fuerunt 118.0110B| Priscillianistae haeretici, qui dixerunt unumquemque hominem sub fato stellarum nasci, hoc in adjutorium sui erroris assumere volentes, quia mox ut Dominus natus est, ejus stella in oriente apparuit. Quibus e diverso nos respondemus quia non puer ad stellam, sed stella ad puerum venit: si liceret dici ullo modo, magis puer fatum stellae, quam stella fatum pueri crederetur. Dicebant autem quod qui sub signo nascebantur Librae, trapezitas esse futuros, plurimae autem gentes sunt, quae trapezitas non habent, et tamen sub eodem signo multi homines, sicut in aliis regionibus, nascuntur. Dicebant etiam eos qui sub signo Aquarii nascebantur piscatores esse futuros, cum sine dubio multi homines sub eodem sidere, sicut in caeteris regionibus, 118.0110C| nascantur, qui piscatores non sunt. Nam in Francia plurimarumque gentium regnis, reges ex origine succedere solent, et nullus ignorat quia sub eodem signo et eadem hora qua filius regis nascitur, multi ex servili conditione in eodem regno sub eodem sidere nascuntur, et tamen filius regis, cum adultus fuerit, regni dignitate sublimatur, cum illi qui cum eo nati sunt usque ad mortem in servitute permaneant. Sed ne parva haec ad Priscillianistarum haeresim destruendam videantur, etiam Scripturae sacrae auctoritatem adhibeamus. Legimus enim quia una eademque hora, ex iisdem visceribus Rebecca mater duos filios habuit, Esau scilicet et Jacob, et tamen unus electus, alter vero reprobatus, dicente Domino: « Jacob dilexi, Esau autem odio 118.0110D| habui (Rom. IX). » Si autem fatum esset, aut uterque electus, aut uterque esset reprobatus. Ex quibus omnibus cognoscimus, quia non fatalis accidentia, sed divina providentia hominum vitam ordinat atque disponit; sed solent ad haec mathematici objicere quia constellatio fatalis in ictu pungentis fiat. Quibus nos econtrario respondemus quia homo non in ictu nascitur, sed nascendi moras agit. Et si fatum credendum esset, tot cogerentur credi fata quot sunt hominis membra. Non ergo stella quae in oriente apparuit natum puerum aliquid juvit, sed indicium nascentis fuit, atque sua coruscatione magorum mentes ad quaerendum eum qui natus fuerat illuminavit. Forte etiam quaerit aliquis, qui isti 118.0111A| magi fuerunt, vel ex qua gente venerunt, qui natum puerum tam sollicite ad adorandum quaesierunt. Cui nos diversorum opiniones de his adhibemus, ut eligat quod salubrius judicaverit. Nonnulli enim dixerunt eos ex Tharso vel Arabia advenisse, et in his impletam volunt esse prophetiam ad litteram, quae dicit: « Reges Tharsis et insulae munera offerent, reges Arabum et Saba dona adducent; » et iterum: « Omnes de Saba venient aurum et thus deferentes, et laudem Domino annuntiantes. » Alii dixerunt ex Persarum regione eos venisse, sicut quidam de sapientibus dicit: Tunc jubet et Persas celeres pertendere gressus. Plerique autem arbitrati sunt eos Chaldaeos fuisse, quia Chaldaei stellas coeli deos esse putaverunt, et in arte 118.0111B| astronomica peritissimi fuerunt. Alii etiam dixerunt ex stirpe Balaam prophetae eos descendisse, qui mox ut novam stellam viderunt, regem natum intellexerunt, et recolentes prophetiam Balaam, dicentis (Num. XXIV): « Orietur stella ex Jacob, et exsurget homo de Israel, et dominabitur gentium; » primi cum muneribus ad adorandum eum festinaverunt. Sed tamen qui quilibet horum fuerint, sciendum est quia primitiae gentium fuerunt, et gentes in Christum credituras signaverunt. Bene autem tres magi fuisse dicuntur, quia gentilis populus ad fidem veniens, individuam trinitatem Deum confiteri didicit. Sive tres fuerunt, quia qui Deum adorant, tres principales virtutes habere debent, fidem, spem, charitatem; sive certe tres fuerunt, quia qui Deum videre 118.0111C| desiderant, cogitationem, locutionem et operationem suam observare debent a malis, et memoriam, intellectum et voluntatem occupare in bonis. Vel certe tres magi cum tribus muneribus venerunt, quia gentilis populus ad fidem veniens, tres naturales virtutes secum detulit, physicam scilicet, ethicam et logicam, id est naturalem, moralem et rationalem.
« Audiens autem Herodes rex, turbatus est et omnis Hierosolyma cum illo. » Herodes (ut diximus), qui fraudulenter et callide regnum obtinebat Judaeorum, mox ut regem Judaeorum audivit natum, metuens successorem, conturbatus est animo, timens ut quod injuste tenebat, juste amitteret, non 118.0111D| intelligens quia ille non venerat ut tolleret regnum terrenum, sed ut credentibus conferret aeternum. Sed quia non solum Herodes, sed etiam omnis Hierosolyma cum illo turbata esse dicitur: sciendum est quia ex una magorum interrogatione non omnes uno modo turbati dicuntur: alii enim turbabantur propter invidiam, sicut Herodes; alii propter timorem, ut Judaei, qui audientes regem quaeri Judaeorum, occasionem sibi aliquam nascendam metuebant, tam ex parte Herodis quam etiam ex Romanorum; alii vero nec propter invidiam, nec propter timorem, sed pro solo gaudio turbabantur. Qualis erat Simeon senex, et Anna vidua, et caeteri tales, qui, Spiritu sancto revelante, didicerant vicinam esse Christi nativitatem. Sed cum audissent factum, 118.0112A| quod totis votis desiderabant, prae nimia laetitia turbabantur. Quod enim prae magno gaudio humana mens soleat conturbari, exemplo Petri discimus, qui cum vidisset Dominum in monte clarificatum, conturbatus est, nesciens quid diceret.
« Et convocans omnes principes sacerdotum et scribas populi, sciscitabatur ab eis ubi Christus nasceretur. » In eo autem quod Herodes, novi regis nativitate audita, sacerdotes et Scripturarum magistros interrogavit, imitabile nobis exemplum reliquit, ut quoties aliquid novum in Ecclesia oritur, semper ad auctoritatem Scripturarum recurramus, propter illud quod scriptum est: « Omnia cum consilio fac, » et ea respondeamus quae patres nostros respondisse vel tenuisse cognoverimus, et juxta vocem 118.0112B| Salomonis: « Non transgrediamur terminos antiquos, » quos posuerunt patres nostri, sed impleamus illud quod per Jeremiam prophetam dicitur: « State super vias, et interrogate de semitis antiquis, quae sit bona via, et ambulate in ea (Jerem. VI). » Sed sacerdotes et scribae requisiti ab Herode ubi Christus nasceretur, quod legerant et didicerant responderunt, dicentes:
« In Bethlehem Judae, » confirmantes hoc auctoritate prophetica, dicentes:
« Et tu Bethlehem terra Juda, nequaquam minima es in principibus Juda. » Non solum enim quia Christus nasceretur noverant, sed etiam ubi Christus nasceretur. Quoniam Spiritus sanctus, ut omnem occasionem non credendi auferret, non solum 118.0112C| Christum per prophetas nasciturum praedixit, sed etiam locum ubi nasciturus erat designavit, dicens per Michaeam: « Et tu Bethlehem terra Juda, nequaquam minima es, » etc., ac si diceret: O Bethlehem quae es in terra Juda, videris in multitudine populi minor, in amplitudine murorum angustior, altitudine turrium humilior, sed nequaquam minima eris. Quare? quia « ex te exiet dux, qui regat populum meum Israel. » Unus jam ex te egressus est, sed alter egredietur. Egressus est David filius Jesse, temporaliter nascens, et temporaliter moriens: egredietur Filius Dei ex Mariae virginis utero temporaliter nascens, sed aeternaliter permanens: egressus est David decorus et pulcher, sed egreditur 118.0112D| speciosus forma prae filiis hominum: egressus est David, regnum Israel rationabiliter ad tempus gubernans: et egredietur Filius Dei, qui Israel videntem Deum, et hic ab incursione daemonum spiritualibus armis defendet, et in futuro ad coelestis regni pascua perducet.
« Tunc Herodes clam vocatis magis, diligenter didicit ab eis tempus stellae quae apparuit eis. » Postquam Herodes locum nativitatis Christi auctoritate Scripturae didicit, ad callidas insidias animum convertit, tractans quomodo occulte eum perdere posset, quem palam audierat quaerere. Vocatisque clam magis, id est occulte, diligenter didicit ab eis tempus stellae quae apparuit eis. Quod scilicet ideo fecit, ut si magi ad eum non redirent, quod postea 118.0113A| contigit, ab illo tempore quo regem Judaeorum natum audierat, omnes pueros in Bethlehem interficiens, eum quem metuebat interficere posset, non intelligens stultus quia non est sapientia, non est prudentia, non est consilium contra Dominum.
« Et mittens illos in Bethlehem, dixit: Ite et interrogate diligenter de puero, et cum inveneritis, renuntiate mihi, ut et ego veniens adorem eum. » In eadem calliditate qua Herodes fraudulenter regnum Judaeorum arripuerat, etiam in Domini nece perseveravit, promittens se adorare, quem disponebat occidere. Cujus exemplum simulatores, id est hypocritae modo sequuntur, qui dum speciem sanctitatis ostendunt exterius quam non habent interius, Deum, quem ficto corde quaerunt cum Herode, 118.0113B| invenire non merentur: quia sicut prope est Dominus omnibus invocantibus se in veritate, ita longe est a peccatoribus salus. Unde bene idem Herodes pelliceus sive pellis gloria interpretatur, quia cum hypocritae exterius quasi de bono opere gloriari appetunt, interiori versutia foedi pariter et saevi sunt, juxta illud quod ait Dominus: « Attendite a falsis prophetis, qui veniunt ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces (Matth. VII). »
« Qui cum audissent regem, abierunt. » Non casu contigit, sed nutu Dei actum est, ut stella quae magorum praevia fuerat, appropinquantes eos ad Herodem relinqueret, quatenus ipsi Judaeis Christum natum nuntiarent, et ab eis locum nativitatis auctoritate 118.0113C| Scripturae discerent. Sed cum ab Herode recessissent, « ecce stella quam viderant in oriente, antecedebat eos sicut prius, usque dum veniens staret supra ubi erat puer. » Discimus ergo per hanc stellam gratiam Domini non incongrue figurari, et per Herodem diabolum. Ingredientibus ergo magis ad Herodem, stella eos reliquit: quia eos qui servitio diaboli se subdunt, divina gratia deserit. Sed si ab Herode egressi fuerint, si per poenitentiam jugum diaboli a cervicibus suis excutientes, Deum quaerere coeperint, iterum divina gratia eis apparebit, iterum eos illuminabit, iterum viam qua Dominus inveniatur, demonstrabit. Et solet contingere, ut majori laetitia exsultet anima, cum gratiam Dei receperit post peccatum, quam gauderet in ejus perceptione ante 118.0113D| peccatum, sicut Dominus in Evangelio de ove perdita et inventa similitudinem exponens, ait: « Dico vobis, gaudium erit in coelo super uno peccatore poenitentiam agente quam supra nonaginta novem justis, qui non indigent poenitentia (Luc. XV). » Et de reversione prodigi filii, cum major filius contristatus esset, voce patris audivit: « Oportet te, fili, gaudere, quia frater tuus mortuus fuerat, et revixit: perierat et inventus est (Luc. XV). » Unde bene nunc de magis dicitur:
« Videntes autem stellam, gavisi sunt gaudio magno valde: et intrantes domum, invenerunt puerum cum Maria matre ejus. » Nulli dubium est quod stella in oriente magis regem Judaeorum natum 118.0114A| ostenderat, certum signum et indicium stando supra domum ubi erat puer, dederit, scilicet ut ipsum sine dubio esse agnoscerent, quem in oriente positi natum in Judaea didicerant. Nam quam magnum cum in corde tenuerint, quem videbant esse parvum, manifestatur cum subjungitur: « Et procidentes adoraverunt eum. » Quem enim demissis in terram vultibus adoraverunt, sine dubio eum Deum crediderunt. Et quia cum pro nobis hominem factum mortalem intellexerunt, mysticis muneribus hunc Deum, regem, pariterque hominem praedicabant. Unde et subditur: « Et apertis thesauris suis, obtulerunt ei munera, aurum, thus et myrrham. » Aurum regi convenit, thus in Dei sacrificio offertur, myrrha mortuorum corpora condiuntur. Omnia enim 118.0114B| haec sancta fides veraciter Christo offerre non desinit, dum unum eumdemque verum Deum, verum regem, verumque hominem credit, et vere pro nobis mortuum veraciter recognoscit. Cum ergo magi unum eumdemque puerum Deum regem pariterque hominem credebant, simul ei aurum, thus et myrrham offerebant. Fuerunt autem nonnulli haeretici qui ei aurum et thus obtulerunt, sed myrrham offerre noluerunt, quia Deum ubique regnantem crediderunt, sed hominem factum credere despexerunt. Iterum fuerunt alii, qui ei solummodo myrrham obtulerunt, aurum et thus offerre noluerunt, quia purum hominem tantum crediderunt, sed divinitatem in eo non intellexerunt. Sed nos istorum exempla refugientes, offeramus regi nostro aurum, ut eum ubique 118.0114C| regnantem credamus: offeramus et thus, ut eum verum Deum et creatorem omnium, sine initio existentem confiteamur: offeramus eidem et myrrham, et propter salutem nostram mortale corpus eum assumpsisse non dubitemus. Aliter, apertio thesaurorum praecordia significat sanctorum. Per aurum enim nitor eloquii designatur, Salomone dicente: « Thesaurus desiderabilis requiescit in ore sapientis (Prov. XXI); » per thus quod in sacrificio Dei offertur, oratio munda cum compunctione cordis; per myrrham, qua mortuorum corpora condiuntur, vitiorum mortificatio exprimitur. Nos igitur toties regi nostro munera offerimus quoties secretum praecordiorum nostrorum in ejus laudibus occupamus, sicut per Psalmistam dicitur: « In me sunt, Deus, vota 118.0114D| tua, quae reddam laudationes tibi (Psal. LV). » Apertis autem thesauris aurum ei offerimus, cum omne quod digne sapimus et loquimur, in ejus gratia reputamus. Quasi thus offerimus, cum in oratione nostra cor contritum et spiritum humiliatum exhibemus, dicentes cum Psalmista: « Dirigatur oratio mea sicut incensum in conspectu tuo (Psal. CXL). » Quasi myrrham offerimus, cum pro ejus amore carnis nostrae desideria mortificamus, implentes illud quod ait Apostolus: « Mortificate membra vestra quae sunt super terram, » id est, « fornicationem, immunditiam, avaritiam » et his similia (Coloss. III).
« Et responso accepto in somnis, ne redirent ad Herodem, per aliam viam reversi sunt in regionem 118.0115A| suam. » Ne suam crudelitatem Herodes callide in puerum implere posset, ejus insidias praevenit angelus, monens magos in somnis ne redirent ad Herodem. Sed imitabile nobis exemplum magi in suis actibus reliquerunt, cum per aliam viam in regionem suam reversi fuerunt. Regio enim nostra propria paradisus est, quia ad hoc conditi fuimus, ut si primus homo non peccasset, sine morte corporis paradisi gaudiis frueremur. Qui ergo ab illa per peccatum cecidimus, necesse est ut per poenitentiam quasi per aliam viam ad eam redeamus, ut qui cecidimus superbiendo, inobediendo, vetita gustando, per aliam viam ad eam redeamus, id est humiliando nosmetipsos, obediendo, et non solum ab illicitis, sed etiam a licitis abstinendo, quod ipse praestare 118.0115B| dignetur, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen.