Mater educatrix

by Petrus Rosati

Petrus Rosati

Mater educatrix

Saeculo XIX

editio: Ex Officina Salesiana, 1887
fons: librum vide

Alumnus desidiosus	Musicae laudes

MATER EDUCATRIX

Filios Corneliae apparet non tam in gremio

educatos quam in sermone Matris.

(Cic. Brut. 58)

Non mihi diceris dimisso, femina, penso
Audax gymnasii quae scandis limina, sed quae
Cara viro puerisque colis, tua regna, penates.
Tales Sparta tulit, Spartaeque illa aemula Roma:
Me facis exempli memorem nunc esse poetam
In pueris tu nacta tuis, Cornelia, gemmas.
Tempus erat quo functi epulis, mensisque remotis
Surgere cunctamur vario sermone trahentes
Otia; sed patina vapor actus, et hausta venena
Redditaque, ut mos est, folii loca tortilis implent: 10
Laedere tunc pectus, cerebro nec parcere fumus.
At puer in primis matrem pertaesus inique
Vellicat increpitans: secedere tempus in hortos,
Ver geniale vocat resides et purior aura,
Mater, eo lusum. Mento tenus indice tangens
Ora, silere parens iubet; hinc dare verba, sedendi
Ut faciat morem. Ille iterumque iterumque rogare.
Annuit optatis tandem bona mater, eundi
Dat veniam ipsa sequens alacri comitante catello.
Ille putat digito exultans se attingere coelum: 20
Amenti similis fertur qua semita monstrat
Plurima iter culti per prata nitentia campi.
Flore frequens herbisque virens halantibus omnis

Ridet humus, cui tot fecit lux alma colores,
Iris quot ducit pictos delapsa per arcus.
Nec seducta absunt quos educat area foetus
Propter aquas, ut fraga rubris rutilantia baccis,
Adsunt divitibus pendentia mora rubetis,
Quae dum plus nimio tendit decerpere, mater
Huc ades, o formose, inquit, iam mitte morari 30
Ne te vel dumi laedant, stomachove labores.
Ille venit saliens, ducitque per avia gressus;
Cum subito (contrectat enim tentamine multo
Frontem) quid causae est cur circum tempora sensi
Assimile aërio quiddam nunc serpere filo?
Subridens mater; mihi vita o dulcior ipsa,
Flecte acies huc, quaeque rei sit causa videbis.
Qua ramos arbos hic porrigit unus et alter,
Parva, viden, fera, sed prudens per inane pependit.
Eiaculata^[1] quidem quae condit stamina ventre 40
Suspensa insidias praetendit retia muscis.
Ipsa tenet medium, volucrique hinc agmine lapsa,
Appulit incautam si quam sors, nexibus urget
Multaque stridenti bibulo trahit ore cruorem.
Nate, ut araneoli quot erunt, ni fata resistant,
Qui tutum dum carpis iter quod doctus es a me,
Te capere insidiis certent. Fuge, nate, caveque;
Matris vive memor, monitus nec desere nostros:
Heu miseram tristis perimat ne nuncius opto.
Heus! quid vult, mater, volucris quae sepe propinqua
Profugit, veluti terram distringeret alis? 50

Aut quae causa viae? Genitrix haec sedula contra:
Accipe quaesiti causam; vel quid mihi mentis
Est audi potius. Spissa hic ubi procubat umbrā
Textilis, ut mecum rimeris te occule, nate;
Nec multum tempus, verum mens augurat, illam
Cernere erit natis referentem immitibus escam.
Ore fave, fixoque obtutu immobilis haere.
Mox pretium morae erit. Torpebat spiritus et vox,
Provida cum volucris peragrato denique campo 70
Advenit, ramoque redux propiore resedit.
Nunc oculis opus intentis, fili, aure susurrat
Exacuitque parens. Puer alite totus in illa est
Visurus praeda arrepta quo tendere pergat.
Limes erat qua fronde nova mage spinca sepes
Luxuriat; ramo huc nidum philomela trifurco
Frondibus e quernis congestum et caespite molli
Aptarat; remeabat eo, iamque ille sonorem,
Qualem cire solent tenerae ieiunia prolis,
Hauserat, in digitos properans cum matre, manuque, 70
Motis contendunt cunabula visere dumis.
Expleri nequeunt arrectaque colla tuendo
Et patulum guttur. Fili, mea sola voluptas,
Tunc mater, cernis quali natura creatrix
Ingenio volucrem docuit componere nidum,
Et qua diligere implumes ratione coegit,
Nullum ut lasset opus, studio minuente laborem?
Intentus puer ora tenet ceu carmine fixus
Cantato, longumque iterat lactissimus, eia!
Scis, mater, quae nunc animo sententia surgit? 80
Deinde puer; deferre domum eum stramine pullos.

O quid ais, mea lux, adeo crudelis haberi
Vis, natos matri ut iuvet eripuisse tenellos?
In caput ante suum labentur flumina retro
Quam te tale sinam facinus committere; leto
Ipse brevi natos videas occumbere acerbo;
Mater, vae miserae, compleret questibus auras,
Nulla habitura dehinc raptae solatia prolis.
Mors veluti te, vel peior morte auferat error
Si mihi, luctu amens exosaque luminis auras 90
Finire optarem per quaevis funera vitam:
Una salus tenera nunquam abscessisse parente.
Nunc succis quas hortus alit felicibus herbas
Hic tueare licet, quarum tibi nomina pandam.
Crede mihi, usus ab his petitur non sola voluptas.
Fercula enim quaedam sunt optatissima mensis,
(Nil pueri moror has irritamenta gulosi)
Plerasque, in promptu non est comprendere dictis,
Humanis adhibet morbis medicina levandis.
Tu pro, nate, tuo captu discenda capesse; 100
Atque huc verte oculos. Cernis quas ordine plantas
Digessit cultor? pluviae his dare signa futurae
Copia facta^[2]. Puer non hactenus hiscere quidquam
Ausus, discendi miro torquetur amore.
Ne remorere, parens, rogat, et quae nomina, quoque
Haec fiant iam pande modo: tunc illa secuta est.
Corchorus^[3] huic nomen, nomen convolvulus^[4] illi,
Quas passis foliis pluvia impendente videbis.

Flos aliis reserare sinum Iove praetimet udo;
Indicium hoc, adiante,^[5] tibi, tibi lutea caltha.^[6] 110
Contemplator item florem qui prostat hibisci^[7],
Et quem de Veneris perhibent ploratibus ortum
Ac anemone^[8] audit, si clausi luce manebunt
Adveniente, domi te contine, namque nec ipsi
Nescivere hiemem: quaedam, puta lampsana^[9], sonchus^[10],
Vespere contingat patulum si prodere florem,
Crastina de coelo portendunt agmina aquarum.
Mira quidem dicis, genitrix, sed desine plura,
Tot ne labantur de pectore nomina florum.
At quî tantarum potuerunt nosccre rerum 120
Causas dic homines. Haec ille, et sedula mater,
Huc, sodes, prensatque manum, res ipsa loquatur.
Haec quae seminibus terrae deponitur indis
Admiranda tibi est inter pulcerrima plantas;
Tantum alia non Flora sua se iactat alumna.
Est frutice inferior, mage sed spectabilis herbis,
Assurgensque parum, foliumque simillima pennae,
Flos capitum flavus, foliis est vivida virtus;
Tange, videque. Puer digitum vix inscius herbae
Admovet: illa simul refugitque, timetque, coitque. 130
Non aliter retrahit vix tacta cornua fronte
Limax, inque orbem hirsuti glomerantur echini.
Exoritur matris risus titubante puello:

Oscula dein figit nato: tu forte requiris
Mirae adeo, dicit, quidnam sit nominis herbae?
Disce pudicitiae laudes, tibi disce timere,
Pars aeschynomenen, alii dixere pudicam^[11]. —
Haec quorsum tendunt? Causas ego discere rerum
Quî potuere volo. — Nondum mi cernis ocelle?
Tentando: tuus utque herbae vim repperit index, 140
Sic oculis quae vidit homo mens vertit in artes,
Inventis memorabilibus nam praesidet usus.
Addita sic lamnae, lamnae superaddita lamna
Fulgur in humanos usus imitatur olympi,
Nuncius unde austro filis perlatus ad arctos.
Sic quem saepe vides vapor exundantis aheni
Plaustra rapit centum magno stridore per orbem.
Nonne vides coelo ut follis spatietur aperto?
Deprensus causa est densusque et rarior aër.
Est locus inventis! rectoque ut tramite pergat 150
Forsan eris, mea cura, annis volventibus auctor,
Alter Tiphys agens folles per nubila remis.
Quidquid eris, cordi naturae maximus Auctor
Sit tibi cuncta movens. Scelus est ratione superba
Cunctorum Dominum proprio detrudere regno.
Una salus monitis non abscessisse Parentis.

Notae

1. Ragni volanti che si fanno un ponte sospeso del filo che schizzano a distanza di più metri.
2. Piante barometriche.
3. Anagallis arvensis.
4. Convolvulus arvensis.
5. Pampinella saxifraga.
6. Calendula pluvialis
7. Hibiscus trionum.
8. Anemone ranuncoloides.
9. Lampsana communis.
10. Sonchus arvensis.
11. Mimosa pudica, erba sensitiva.