Metamorphoses (Ovidius)/Liber VII

E Wikisource
Liber VII
2 a.C.n. - 8 a.C.n.


Iamque fretum Minyae Pagasaea puppe secabant,  1
perpetuaque trahens inopem sub nocte senectam  2
Phineus visus erat, iuvenesque Aquilone creati  3
virgineas volucres miseri senis ore fugarant,  4
multaque perpessi claro sub Iasone tandem  5
contigerant rapidas limosi Phasidos undas.  6
dumque adeunt regem Phrixeaque vellera poscunt  7
lexque datur Minyis magnorum horrenda laborum,  8
concipit interea validos Aeetias ignes  9
et luctata diu, postquam ratione furorem  10
vincere non poterat, 'frustra, Medea, repugnas:  11
nescio quis deus obstat,' ait, 'mirumque, quid hoc est,  12
aut aliquid certe simile huic, quod amare vocatur.  13
nam cur iussa patris nimium mihi dura videntur?  14
sunt quoque dura nimis! cur, quem modo denique vidi,  15
ne pereat, timeo? quae tanti causa timoris?  16
excute virgineo conceptas pectore flammas,  17
si potes, infelix! si possem, sanior essem!  18
sed trahit invitam nova vis, aliudque cupido,  19
mens aliud suadet: video meliora proboque,  20
deteriora sequor. quid in hospite, regia virgo,  21
ureris et thalamos alieni concipis orbis?  22
haec quoque terra potest, quod ames, dare. vivat an ille  23
occidat, in dis est. vivat tamen! idque precari  24
vel sine amore licet: quid enim commisit Iason?  25
quem, nisi crudelem, non tangat Iasonis aetas  26
et genus et virtus? quem non, ut cetera desint,  27
ore movere potest? certe mea pectora movit.  28
at nisi opem tulero, taurorum adflabitur ore  29
concurretque suae segeti, tellure creatis  30
hostibus, aut avido dabitur fera praeda draconi.  31
hoc ego si patiar, tum me de tigride natam,  32
tum ferrum et scopulos gestare in corde fatebor!  33
cur non et specto pereuntem oculosque videndo  34
conscelero? cur non tauros exhortor in illum  35
terrigenasque feros insopitumque draconem?  36
di meliora velint! quamquam non ista precanda,  37
sed facienda mihi. -- prodamne ego regna parentis,  38
atque ope nescio quis servabitur advena nostra,  39
ut per me sospes sine me det lintea ventis  40
virque sit alterius, poenae Medea relinquar?  41
si facere hoc aliamve potest praeponere nobis,  42
occidat ingratus! sed non is vultus in illo,  43
non ea nobilitas animo est, ea gratia formae,  44
ut timeam fraudem meritique oblivia nostri.  45
et dabit ante fidem, cogamque in foedera testes  46
esse deos. quid tuta times? accingere et omnem  47
pelle moram: tibi se semper debebit Iason,  48
te face sollemni iunget sibi perque Pelasgas  49
servatrix urbes matrum celebrabere turba.  50
ergo ego germanam fratremque patremque deosque  51
et natale solum ventis ablata relinquam?  52
nempe pater saevus, nempe est mea barbara tellus,  53
frater adhuc infans; stant mecum vota sororis,  54
maximus intra me deus est! non magna relinquam,  55
magna sequar: titulum servatae pubis Achivae  56
notitiamque soli melioris et oppida, quorum  57
hic quoque fama viget, cultusque artesque locorum,  58
quemque ego cum rebus, quas totus possidet orbis,  59
Aesoniden mutasse velim, quo coniuge felix  60
et dis cara ferar et vertice sidera tangam.  61
quid, quod nescio qui mediis concurrere in undis  62
dicuntur montes ratibusque inimica Charybdis  63
nunc sorbere fretum, nunc reddere, cinctaque saevis  64
Scylla rapax canibus Siculo latrare profundo?  65
nempe tenens, quod amo, gremioque in Iasonis haerens  66
per freta longa ferar; nihil illum amplexa verebor  67
aut, siquid metuam, metuam de coniuge solo. --  68
coniugiumne putas speciosaque nomina culpae  69
inponis, Medea, tuae? -- quin adspice, quantum  70
adgrediare nefas, et, dum licet, effuge crimen!'  71
dixit, et ante oculos rectum pietasque pudorque  72
constiterant, et victa dabat iam terga Cupido.  73

Ibat ad antiquas Hecates Perseidos aras,  74
quas nemus umbrosum secretaque silva tegebat,  75
et iam fortis erat, pulsusque recesserat ardor,  76
cum videt Aesoniden exstinctaque flamma reluxit.  77
erubuere genae, totoque recanduit ore,  78
utque solet ventis alimenta adsumere, quaeque  79
parva sub inducta latuit scintilla favilla  80
crescere et in veteres agitata resurgere vires,  81
sic iam lenis amor, iam quem languere putares,  82
ut vidit iuvenem, specie praesentis inarsit.  83
et casu solito formosior Aesone natus  84
illa luce fuit: posses ignoscere amanti.  85
spectat et in vultu veluti tum denique viso  86
lumina fixa tenet nec se mortalia demens  87
ora videre putat nec se declinat ab illo;  88
ut vero coepitque loqui dextramque prehendit  89
hospes et auxilium submissa voce rogavit  90
promisitque torum, lacrimis ait illa profusis:  91
'quid faciam, video: nec me ignorantia veri  92
decipiet, sed amor. servabere munere nostro,  93
servatus promissa dato!' per sacra triformis  94
ille deae lucoque foret quod numen in illo  95
perque patrem soceri cernentem cuncta futuri  96
eventusque suos et tanta pericula iurat:  97
creditus accepit cantatas protinus herbas  98
edidicitque usum laetusque in tecta recessit.  99

Postera depulerat stellas Aurora micantes:  100
conveniunt populi sacrum Mavortis in arvum  101
consistuntque iugis; medio rex ipse resedit  102
agmine purpureus sceptroque insignis eburno.  103
ecce adamanteis Vulcanum naribus efflant  104
aeripedes tauri, tactaeque vaporibus herbae  105
ardent, utque solent pleni resonare camini,  106
aut ubi terrena silices fornace soluti  107
concipiunt ignem liquidarum adspergine aquarum,  108
pectora sic intus clausas volventia flammas  109
gutturaque usta sonant; tamen illis Aesone natus  110
obvius it. vertere truces venientis ad ora  111
terribiles vultus praefixaque cornua ferro  112
pulvereumque solum pede pulsavere bisulco  113
fumificisque locum mugitibus inpleverunt.  114
deriguere metu Minyae; subit ille nec ignes  115
sentit anhelatos (tantum medicamina possunt!)  116
pendulaque audaci mulcet palearia dextra  117
suppositosque iugo pondus grave cogit aratri  118
ducere et insuetum ferro proscindere campum:  119
mirantur Colchi, Minyae clamoribus augent  120
adiciuntque animos. galea tum sumit aena  121
vipereos dentes et aratos spargit in agros.  122
semina mollit humus valido praetincta veneno,  123
et crescunt fiuntque sati nova corpora dentes,  124
utque hominis speciem materna sumit in alvo  125
perque suos intus numeros conponitur infans  126
nec nisi maturus communes exit in auras,  127
sic, ubi visceribus gravidae telluris imago  128
effecta est hominis, feto consurgit in arvo,  129
quodque magis mirum est, simul edita concutit arma.  130
quos ubi viderunt praeacutae cuspidis hastas  131
in caput Haemonii iuvenis torquere parantis,  132
demisere metu vultumque animumque Pelasgi;  133
ipsa quoque extimuit, quae tutum fecerat illum.  134
utque peti vidit iuvenem tot ab hostibus unum,  135
palluit et subito sine sanguine frigida sedit,  136
neve parum valeant a se data gramina, carmen  137
auxiliare canit secretasque advocat artes.  138
ille gravem medios silicem iaculatus in hostes  139
a se depulsum Martem convertit in ipsos:  140
terrigenae pereunt per mutua vulnera fratres  141
civilique cadunt acie. gratantur Achivi  142
victoremque tenent avidisque amplexibus haerent.  143
tu quoque victorem conplecti, barbara, velles:  144
obstitit incepto pudor, at conplexa fuisses,  145
sed te, ne faceres, tenuit reverentia famae.  146
quod licet, adfectu tacito laetaris agisque  147
carminibus grates et dis auctoribus horum.  148

Pervigilem superest herbis sopire draconem,  149
qui crista linguisque tribus praesignis et uncis  150
dentibus horrendus custos erat arboris aureae.  151
hunc postquam sparsit Lethaei gramine suci  152
verbaque ter dixit placidos facientia somnos,  153
quae mare turbatum, quae concita flumina sistunt,  154
somnus in ignotos oculos sibi venit, et auro  155
heros Aesonius potitur spolioque superbus  156
muneris auctorem secum, spolia altera, portans  157
victor Iolciacos tetigit cum coniuge portus.  158

Haemoniae matres pro gnatis dona receptis  159
grandaevique ferunt patres congestaque flamma  160
tura liquefaciunt, inductaque cornibus aurum  161
victima vota cadit, sed abest gratantibus Aeson  162
iam propior leto fessusque senilibus annis,  163
cum sic Aesonides: 'o cui debere salutem  164
confiteor, coniunx, quamquam mihi cuncta dedisti  165
excessitque fidem meritorum summa tuorum,  166
si tamen hoc possunt (quid enim non carmina possunt?)  167
deme meis annis et demptos adde parenti!'  168
nec tenuit lacrimas: mota est pietate rogantis,  169
dissimilemque animum subiit Aeeta relictus;  170
nec tamen adfectus talis confessa 'quod' inquit  171
'excidit ore tuo, coniunx, scelus? ergo ego cuiquam  172
posse tuae videor spatium transcribere vitae?  173
nec sinat hoc Hecate, nec tu petis aequa; sed isto,  174
quod petis, experiar maius dare munus, Iason.  175
arte mea soceri longum temptabimus aevum,  176
non annis revocare tuis, modo diva triformis  177
adiuvet et praesens ingentibus adnuat ausis.'  178

Tres aberant noctes, ut cornua tota coirent  179
efficerentque orbem; postquam plenissima fulsit  180
ac solida terras spectavit imagine luna,  181
egreditur tectis vestes induta recinctas,  182
nuda pedem, nudos umeris infusa capillos,  183
fertque vagos mediae per muta silentia noctis  184
incomitata gradus: homines volucresque ferasque  185
solverat alta quies, nullo cum murmure saepes,  186
inmotaeque silent frondes, silet umidus aer,  187
sidera sola micant: ad quae sua bracchia tendens  188
ter se convertit, ter sumptis flumine crinem  189
inroravit aquis ternisque ululatibus ora  190
solvit et in dura submisso poplite terra  191
'Nox' ait 'arcanis fidissima, quaeque diurnis  192
aurea cum luna succeditis ignibus astra,  193
tuque, triceps Hecate, quae coeptis conscia nostris  194
adiutrixque venis cantusque artisque magorum,  195
quaeque magos, Tellus, pollentibus instruis herbis,  196
auraeque et venti montesque amnesque lacusque,  197
dique omnes nemorum, dique omnes noctis adeste,  198
quorum ope, cum volui, ripis mirantibus amnes  199
in fontes rediere suos, concussaque sisto,  200
stantia concutio cantu freta, nubila pello  201
nubilaque induco, ventos abigoque vocoque,  202
vipereas rumpo verbis et carmine fauces,  203
vivaque saxa sua convulsaque robora terra  204
et silvas moveo iubeoque tremescere montis  205
et mugire solum manesque exire sepulcris!  206
te quoque, Luna, traho, quamvis Temesaea labores  207
aera tuos minuant; currus quoque carmine nostro  208
pallet avi, pallet nostris Aurora venenis!  209
vos mihi taurorum flammas hebetastis et unco  210
inpatiens oneris collum pressistis aratro,  211
vos serpentigenis in se fera bella dedistis  212
custodemque rudem somni sopistis et aurum  213
vindice decepto Graias misistis in urbes:  214
nunc opus est sucis, per quos renovata senectus  215
in florem redeat primosque recolligat annos,  216
et dabitis. neque enim micuerunt sidera frustra,  217
nec frustra volucrum tractus cervice draconum  218
currus adest.' aderat demissus ab aethere currus.  219
quo simul adscendit frenataque colla draconum  220
permulsit manibusque leves agitavit habenas,  221
sublimis rapitur subiectaque Thessala Tempe  222
despicit et certis regionibus adplicat angues:  223
et quas Ossa tulit, quas altum Pelion herbas,  224
Othrysque Pindusque et Pindo maior Olympus,  225
perspicit et placitas partim radice revellit,  226
partim succidit curvamine falcis aenae.  227
multa quoque Apidani placuerunt gramina ripis,  228
multa quoque Amphrysi, neque eras inmunis, Enipeu;  229
nec non Peneos nec non Spercheides undae  230
contribuere aliquid iuncosaque litora Boebes;  231
carpsit et Euboica vivax Anthedone gramen,  232
nondum mutato vulgatum corpore Glauci.  233

Et iam nona dies curru pennisque draconum  234
nonaque nox omnes lustrantem viderat agros,  235
cum rediit; neque erant tacti nisi odore dracones,  236
et tamen annosae pellem posuere senectae.  237
constitit adveniens citra limenque foresque  238
et tantum caelo tegitur refugitque viriles  239
contactus, statuitque aras de caespite binas,  240
dexteriore Hecates, ast laeva parte Iuventae.  241
has ubi verbenis silvaque incinxit agresti,  242
haud procul egesta scrobibus tellure duabus  243
sacra facit cultrosque in guttura velleris atri  244
conicit et patulas perfundit sanguine fossas;  245
tum super invergens liquidi carchesia mellis  246
alteraque invergens tepidi carchesia lactis,  247
verba simul fudit terrenaque numina civit  248
umbrarumque rogat rapta cum coniuge regem,  249
ne properent artus anima fraudare senili.  250

Quos ubi placavit precibusque et murmure longo,  251
Aesonis effetum proferri corpus ad auras  252
iussit et in plenos resolutum carmine somnos  253
exanimi similem stratis porrexit in herbis.  254
hinc procul Aesoniden, procul hinc iubet ire ministros  255
et monet arcanis oculos removere profanos.  256
diffugiunt iussi; passis Medea capillis  257
bacchantum ritu flagrantis circuit aras  258
multifidasque faces in fossa sanguinis atra  259
tinguit et infectas geminis accendit in aris  260
terque senem flamma, ter aqua, ter sulphure lustrat.  261

Interea validum posito medicamen aeno  262
fervet et exsultat spumisque tumentibus albet.  263
illic Haemonia radices valle resectas  264
seminaque floresque et sucos incoquit atros;  265
adicit extremo lapides Oriente petitos  266
et quas Oceani refluum mare lavit harenas;  267
addit et exceptas luna pernocte pruinas  268
et strigis infamis ipsis cum carnibus alas  269
inque virum soliti vultus mutare ferinos  270
ambigui prosecta lupi; nec defuit illis  271
squamea Cinyphii tenuis membrana chelydri  272
vivacisque iecur cervi; quibus insuper addit  273
ova caputque novem cornicis saecula passae.  274
his et mille aliis postquam sine nomine rebus  275
propositum instruxit mortali barbara maius,  276
arenti ramo iampridem mitis olivae  277
omnia confudit summisque inmiscuit ima.  278
ecce vetus calido versatus stipes aeno  279
fit viridis primo nec longo tempore frondes  280
induit et subito gravidis oneratur olivis:  281
at quacumque cavo spumas eiecit aeno  282
ignis et in terram guttae cecidere calentes,  283
vernat humus, floresque et mollia pabula surgunt.  284
quae simul ac vidit, stricto Medea recludit  285
ense senis iugulum veteremque exire cruorem  286
passa replet sucis; quos postquam conbibit Aeson  287
aut ore acceptos aut vulnere, barba comaeque  288
canitie posita nigrum rapuere colorem,  289
pulsa fugit macies, abeunt pallorque situsque,  290
adiectoque cavae supplentur corpore rugae,  291
membraque luxuriant: Aeson miratur et olim  292
ante quater denos hunc se reminiscitur annos.  293

Viderat ex alto tanti miracula monstri  294
Liber et admonitus, iuvenes nutricibus annos  295
posse suis reddi, capit hoc a Colchide munus.  296

Neve doli cessent, odium cum coniuge falsum  297
Phasias adsimulat Peliaeque ad limina supplex  298
confugit; atque illam, quoniam gravis ipse senecta est,  299
excipiunt natae; quas tempore callida parvo  300
Colchis amicitiae mendacis imagine cepit,  301
dumque refert inter meritorum maxima demptos  302
Aesonis esse situs atque hac in parte moratur,  303
spes est virginibus Pelia subiecta creatis,  304
arte suum parili revirescere posse parentem,  305
idque petunt pretiumque iubent sine fine pacisci.  306
illa brevi spatio silet et dubitare videtur  307
suspenditque animos ficta gravitate rogantum.  308
mox ubi pollicita est, 'quo sit fiducia maior  309
muneris huius' ait, 'qui vestri maximus aevo est  310
dux gregis inter oves, agnus medicamine fiet.'  311
protinus innumeris effetus laniger annis  312
attrahitur flexo circum cava tempora cornu;  313
cuius ut Haemonio marcentia guttura cultro  314
fodit et exiguo maculavit sanguine ferrum,  315
membra simul pecudis validosque venefica sucos  316
mergit in aere cavo: minuunt ea corporis artus  317
cornuaque exurunt nec non cum cornibus annos,  318
et tener auditur medio balatus aeno:  319
nec mora, balatum mirantibus exsilit agnus  320
lascivitque fuga lactantiaque ubera quaerit.  321

Obstipuere satae Pelia, promissaque postquam  322
exhibuere fidem, tum vero inpensius instant.  323
ter iuga Phoebus equis in Hibero flumine mersis  324
dempserat et quarta radiantia nocte micabant  325
sidera, cum rapido fallax Aeetias igni  326
imponit purum laticem et sine viribus herbas.  327
iamque neci similis resoluto corpore regem  328
et cum rege suo custodes somnus habebat,  329
quem dederant cantus magicaeque potentia linguae;  330
intrarant iussae cum Colchide limina natae  331
ambierantque torum: 'quid nunc dubitatis inertes?  332
stringite' ait 'gladios veteremque haurite crurorem,  333
ut repleam vacuas iuvenali sanguine venas!  334
in manibus vestris vita est aetasque parentis:  335
si pietas ulla est nec spes agitatis inanis,  336
officium praestate patri telisque senectam  337
exigite, et saniem coniecto emittite ferro!'  338
his, ut quaeque pia est, hortatibus inpia prima est  339
et, ne sit scelerata, facit scelus: haud tamen ictus  340
ulla suos spectare potest, oculosque reflectunt,  341
caecaque dant saevis aversae vulnera dextris.  342
ille cruore fluens, cubito tamen adlevat artus,  343
semilacerque toro temptat consurgere, et inter  344
tot medius gladios pallentia bracchia tendens  345
'quid facitis, gnatae? quid vos in fata parentis  346
armat?' ait: cecidere illis animique manusque;  347
plura locuturo cum verbis guttura Colchis  348
abstulit et calidis laniatum mersit in undis.  349

Quod nisi pennatis serpentibus isset in auras,  350
non exempta foret poenae: fugit alta superque  351
Pelion umbrosum, Philyreia tecta, superque  352
Othryn et eventu veteris loca nota Cerambi:  353
hic ope nympharum sublatus in aera pennis,  354
cum gravis infuso tellus foret obruta ponto,  355
Deucalioneas effugit inobrutus undas.  356
Aeoliam Pitanen a laeva parte relinquit  357
factaque de saxo longi simulacra draconis  358
Idaeumque nemus, quo nati furta, iuvencum,  359
occuluit Liber falsi sub imagine cervi,  360
quaque pater Corythi parva tumulatus harena est,  361
et quos Maera novo latratu terruit agros,  362
Eurypylique urbem, qua Coae cornua matres  363
gesserunt tum, cum discederet Herculis agmen,  364
Phoebeamque Rhodon et Ialysios Telchinas,  365
quorum oculos ipso vitiantes omnia visu  366
Iuppiter exosus fraternis subdidit undis;  367
transit et antiquae Cartheia moenia Ceae,  368
qua pater Alcidamas placidam de corpore natae  369
miraturus erat nasci potuisse columbam.  370
inde lacus Hyries videt et Cycneia Tempe,  371
quae subitus celebravit olor: nam Phylius illic  372
imperio pueri volucrisque ferumque leonem  373
tradiderat domitos; taurum quoque vincere iussus  374
vicerat et spreto totiens iratus amore  375
praemia poscenti taurum suprema negabat;  376
ille indignatus 'cupies dare' dixit et alto  377
desiluit saxo; cuncti cecidisse putabant:  378
factus olor niveis pendebat in aere pennis;  379
at genetrix Hyrie, servati nescia, flendo  380
delicuit stagnumque suo de nomine fecit.  381
adiacet his Pleuron, in qua trepidantibus alis  382
Ophias effugit natorum vulnera Combe;  383
inde Calaureae Letoidos adspicit arva  384
in volucrem versi cum coniuge conscia regis.  385
dextera Cyllene est, in qua cum matre Menephron  386
concubiturus erat saevarum more ferarum;  387
Cephison procul hinc deflentem fata nepotis  388
respicit in tumidam phocen ab Apolline versi  389
Eumelique domum lugentis in aere natum.  390

Tandem vipereis Ephyren Pirenida pennis  391
contigit: hic aevo veteres mortalia primo  392
corpora vulgarunt pluvialibus edita fungis.  393
sed postquam Colchis arsit nova nupta venenis  394
flagrantemque domum regis mare vidit utrumque,  395
sanguine natorum perfunditur inpius ensis,  396
ultaque se male mater Iasonis effugit arma.  397
hinc Titaniacis ablata draconibus intrat  398
Palladias arces, quae te, iustissima Phene,  399
teque, senex Peripha, pariter videre volantes  400
innixamque novis neptem Polypemonis alis.  401
excipit hanc Aegeus facto damnandus in uno,  402
nec satis hospitium est, thalami quoque foedere iungit.  403

Iamque aderat Theseus, proles ignara parenti,  404
qui virtute sua bimarem pacaverat Isthmon:  405
huius in exitium miscet Medea, quod olim  406
attulerat secum Scythicis aconiton ab oris.  407
illud Echidnaeae memorant e dentibus ortum  408
esse canis: specus est tenebroso caecus hiatu,  409
est via declivis, per quam Tirynthius heros  410
restantem contraque diem radiosque micantes  411
obliquantem oculos nexis adamante catenis  412
Cerberon abstraxit, rabida qui concitus ira  413
inplevit pariter ternis latratibus auras  414
et sparsit virides spumis albentibus agros;  415
has concresse putant nactasque alimenta feracis  416
fecundique soli vires cepisse nocendi;  417
quae quia nascuntur dura vivacia caute,  418
agrestes aconita vocant. ea coniugis astu  419
ipse parens Aegeus nato porrexit ut hosti.  420
sumpserat ignara Theseus data pocula dextra,  421
cum pater in capulo gladii cognovit eburno  422
signa sui generis facinusque excussit ab ore.  423
effugit illa necem nebulis per carmina motis;  424

At genitor, quamquam laetatur sospite nato,  425
attonitus tamen est, ingens discrimine parvo  426
committi potuisse nefas: fovet ignibus aras  427
muneribusque deos inplet, feriuntque secures  428
colla torosa boum vinctorum cornua vittis.  429
nullus Erecthidis fertur celebratior illo  430
inluxisse dies: agitant convivia patres  431
et medium vulgus nec non et carmina vino  432
ingenium faciente canunt: 'te, maxime Theseu,  433
mirata est Marathon Cretaei sanguine tauri,  434
quodque suis securus arat Cromyona colonus,  435
munus opusque tuum est; tellus Epidauria per te  436
clavigeram vidit Vulcani occumbere prolem,  437
vidit et inmitem Cephisias ora Procrusten,  438
Cercyonis letum vidit Cerealis Eleusin.  439
occidit ille Sinis magnis male viribus usus,  440
qui poterat curvare trabes et agebat ab alto  441
ad terram late sparsuras corpora pinus.  442
tutus ad Alcathoen, Lelegeia moenia, limes  443
conposito Scirone patet, sparsisque latronis  444
terra negat sedem, sedem negat ossibus unda;  445
quae iactata diu fertur durasse vetustas  446
in scopulos: scopulis nomen Scironis inhaeret.  447
si titulos annosque tuos numerare velimus,  448
facta prement annos. pro te, fortissime, vota  449
publica suscipimus, Bacchi tibi sumimus haustus.'  450
consonat adsensu populi precibusque faventum  451
regia, nec tota tristis locus ullus in urbe est.  452

Nec tamen (usque adeo nulla est sincera voluptas,  453
sollicitumque aliquid laetis intervenit) Aegeus  454
gaudia percepit nato secura recepto:  455
bella parat Minos; qui quamquam milite, quamquam  456
classe valet, patria tamen est firmissimus ira  457
Androgeique necem iustis ulciscitur armis.  458
ante tamen bello vires adquirit amicas,  459
quaque potens habitus volucri freta classe pererrat:  460
hinc Anaphen sibi iungit et Astypaleia regna,  461
(promissis Anaphen, regna Astypaleia bello);  462
hinc humilem Myconon cretosaque rura Cimoli  463
florentemque thymo Syron planamque Seriphon  464
marmoreamque Paron, quamque inpia prodidit Arne  465
Siphnon et accepto, quod avara poposcerat, auro  466
mutata est in avem, quae nunc quoque diligit aurum,  467
nigra pedes, nigris velata monedula pennis.  468

At non Oliaros Didymeque et Tenos et Andros  469
et Gyaros nitidaeque ferax Peparethos olivae  470
Cnosiacas iuvere rates; latere inde sinistro  471
Oenopiam Minos petit, Aeacideia regna:  472
Oenopiam veteres adpellavere, sed ipse  473
Aeacus Aeginam genetricis nomine dixit.  474
turba ruit tantaeque virum cognoscere famae  475
expetit; occurrunt illi Telamonque minorque  476
quam Telamon Peleus et proles tertia Phocus;  477
ipse quoque egreditur tardus gravitate senili  478
Aeacus et, quae sit veniendi causa, requirit.  479
admonitus patrii luctus suspirat et illi  480
dicta refert rector populorum talia centum:  481
'arma iuves oro pro gnato sumpta piaeque  482
pars sis militiae; tumulo solacia posco.'  483
huic Asopiades 'petis inrita' dixit 'et urbi  484
non facienda meae; neque enim coniunctior ulla  485
Cecropidis est hac tellus: ea foedera nobis.'  486
tristis abit 'stabunt' que 'tibi tua foedera magno'  487
dixit et utilius bellum putat esse minari  488
quam gerere atque suas ibi praeconsumere vires.  489
classis ab Oenopiis etiamnum Lyctia muris  490
spectari poterat, cum pleno concita velo  491
Attica puppis adest in portusque intrat amicos,  492
quae Cephalum patriaeque simul mandata ferebat.  493
Aeacidae longo iuvenes post tempore visum  494
agnovere tamen Cephalum dextrasque dedere  495
inque patris duxere domum: spectabilis heros  496
et veteris retinens etiamnum pignora formae  497
ingreditur ramumque tenens popularis olivae  498
a dextra laevaque duos aetate minores  499
maior habet, Clyton et Buten, Pallante creatos.  500

Postquam congressus primi sua verba tulerunt,  501
Cecropidae Cephalus peragit mandata rogatque  502
auxilium foedusque refert et iura parentum,  503
imperiumque peti totius Achaidos addit.  504
sic ubi mandatam iuvit facundia causam,  505
Aeacus, in capulo sceptri nitente sinistra,  506
'ne petite auxilium, sed sumite' dixit, 'Athenae,  507
nec dubie vires, quas haec habet insula, vestras  508
ducite, et (o maneat rerum status iste mearum!)  509
robora non desunt; superat mihi miles et hoc est,  510
gratia dis, felix et inexcusabile tempus.'  511
'immo ita sit' Cephalus, 'crescat tua civibus opto  512
urbs' ait; 'adveniens equidem modo gaudia cepi,  513
cum tam pulchra mihi, tam par aetate iuventus  514
obvia processit; multos tamen inde requiro,  515
quos quondam vidi vestra prius urbe receptus.'  516
Aeacus ingemuit tristique ita voce locutus:  517
'flebile principium melior fortuna secuta est;  518
hanc utinam possem vobis memorare sine illo!  519
ordine nunc repetam, neu longa ambage morer vos,  520
ossa cinisque iacent, memori quos mente requiris,  521
et quota pars illi rerum periere mearum!  522
dira lues ira populis Iunonis iniquae  523
incidit exosae dictas a paelice terras.  524
dum visum mortale malum tantaeque latebat  525
causa nocens cladis, pugnatum est arte medendi:  526
exitium superabat opem, quae victa iacebat.  527
principio caelum spissa caligine terras  528
pressit et ignavos inclusit nubibus aestus;  529
dumque quater iunctis explevit cornibus orbem  530
Luna, quater plenum tenuata retexuit orbem,  531
letiferis calidi spirarunt aestibus austri.  532
constat et in fontis vitium venisse lacusque,  533
miliaque incultos serpentum multa per agros  534
errasse atque suis fluvios temerasse venenis.  535
strage canum primo volucrumque oviumque boumque  536
inque feris subiti deprensa potentia morbi.  537
concidere infelix validos miratur arator  538
inter opus tauros medioque recumbere sulco;  539
lanigeris gregibus balatus dantibus aegros  540
sponte sua lanaeque cadunt et corpora tabent;  541
acer equus quondam magnaeque in pulvere famae  542
degenerat palmas veterumque oblitus honorum  543
ad praesepe gemit leto moriturus inerti.  544
non aper irasci meminit, non fidere cursu  545
cerva nec armentis incurrere fortibus ursi.  546
omnia languor habet: silvisque agrisque viisque  547
corpora foeda iacent, vitiantur odoribus aurae.  548
mira loquar: non illa canes avidaeque volucres,  549
non cani tetigere lupi; dilapsa liquescunt  550
adflatuque nocent et agunt contagia late.  551

'Pervenit ad miseros damno graviore colonos  552
pestis et in magnae dominatur moenibus urbis.  553
viscera torrentur primo, flammaeque latentis  554
indicium rubor est et ductus anhelitus; igni  555
aspera lingua tumet, tepidisque arentia ventis  556
ora patent, auraeque graves captantur hiatu.  557
non stratum, non ulla pati velamina possunt,  558
nuda sed in terra ponunt praecordia, nec fit  559
corpus humo gelidum, sed humus de corpore fervet.  560
nec moderator adest, inque ipsos saeva medentes  561
erumpit clades, obsuntque auctoribus artes;  562
quo propior quisque est servitque fidelius aegro,  563
in partem leti citius venit, utque salutis  564
spes abiit finemque vident in funere morbi,  565
indulgent animis et nulla, quid utile, cura est:  566
utile enim nihil est. passim positoque pudore  567
fontibus et fluviis puteisque capacibus haerent,  568
nec sitis est exstincta prius quam vita bibendo.  569
inde graves multi nequeunt consurgere et ipsis  570
inmoriuntur aquis, aliquis tamen haurit et illas;  571
tantaque sunt miseris invisi taedia lecti,  572
prosiliunt aut, si prohibent consistere vires,  573
corpora devolvunt in humum fugiuntque penates  574
quisque suos, sua cuique domus funesta videtur,  575
et quia causa latet, locus est in crimine; partim  576
semianimes errare viis, dum stare valebant,  577
adspiceres, flentes alios terraque iacentes  578
lassaque versantes supremo lumina motu;  579
membraque pendentis tendunt ad sidera caeli,  580
hic illic, ubi mors deprenderat, exhalantes.  581

'Quid mihi tunc animi fuit? an, quod debuit esse,  582
ut vitam odissem et cuperem pars esse meorum?  583
quo se cumque acies oculorum flexerat, illic  584
vulgus erat stratum, veluti cum putria motis  585
poma cadunt ramis agitataque ilice glandes.  586
templa vides contra gradibus sublimia longis:  587
Iuppiter illa tenet. quis non altaribus illis  588
inrita tura dedit? quotiens pro coniuge coniunx,  589
pro gnato genitor dum verba precantia dicit,  590
non exoratis animam finivit in aris,  591
inque manu turis pars inconsumpta reperta est!  592
admoti quotiens templis, dum vota sacerdos  593
concipit et fundit durum inter cornua vinum,  594
haud exspectato ceciderunt vulnere tauri!  595
ipse ego sacra Iovi pro me patriaque tribusque  596
cum facerem natis, mugitus victima diros  597
edidit et subito conlapsa sine ictibus ullis  598
exiguo tinxit subiectos sanguine cultros.  599
exta quoque aegra notas veri monitusque deorum  600
perdiderant: tristes penetrant ad viscera morbi.  601
ante sacros vidi proiecta cadavera postes,  602
ante ipsas, quo mors foret invidiosior, aras.  603
pars animam laqueo claudunt mortisque timorem  604
morte fugant ultroque vocant venientia fata.  605
corpora missa neci nullis de more feruntur  606
funeribus (neque enim capiebant funera portae):  607
aut inhumata premunt terras aut dantur in altos  608
indotata rogos; et iam reverentia nulla est,  609
deque rogis pugnant alienisque ignibus ardent.  610
qui lacriment, desunt, indefletaeque vagantur  611
natorumque patrumque animae iuvenumque senumque,  612
nec locus in tumulos, nec sufficit arbor in ignes.  613

Attonitus tanto miserarum turbine rerum,  614
"Iuppiter o!" dixi, "si te non falsa loquuntur  615
dicta sub amplexus Aeginae Asopidos isse,  616
nec te, magne pater, nostri pudet esse parentem,  617
aut mihi redde meos aut me quoque conde sepulcro!"  618
ille notam fulgore dedit tonitruque secundo.  619
"accipio sintque ista precor felicia mentis  620
signa tuae!" dixi, "quod das mihi, pigneror omen."  621
forte fuit iuxta patulis rarissima ramis  622
sacra Iovi quercus de semine Dodonaeo;  623
hic nos frugilegas adspeximus agmine longo  624
grande onus exiguo formicas ore gerentes  625
rugosoque suum servantes cortice callem;  626
dum numerum miror, "totidem, pater optime," dixi,  627
"tu mihi da cives et inania moenia supple!"  628
intremuit ramisque sonum sine flamine motis  629
alta dedit quercus: pavido mihi membra timore  630
horruerant, stabantque comae; tamen oscula terrae  631
roboribusque dedi, nec me sperare fatebar;  632
sperabam tamen atque animo mea vota fovebam.  633
nox subit, et curis exercita corpora somnus  634
occupat: ante oculos eadem mihi quercus adesse  635
et ramis totidem totidemque animalia ramis  636
ferre suis visa est pariterque tremescere motu  637
graniferumque agmen subiectis spargere in arvis;  638
crescere desubito et maius maiusque videri  639
ac se tollere humo rectoque adsistere trunco  640
et maciem numerumque pedum nigrumque colorem  641
ponere et humanam membris inducere formam.  642
somnus abit: damno vigilans mea visa querorque  643
in superis opis esse nihil; at in aedibus ingens  644
murmur erat, vocesque hominum exaudire videbar  645
iam mihi desuetas; dum suspicor has quoque somni  646
esse, venit Telamon properus foribusque reclusis  647
"speque fideque, pater", dixit "maiora videbis:  648
egredere!" egredior, qualesque in imagine somni  649
visus eram vidisse viros, ex ordine tales  650
adspicio noscoque: adeunt regemque salutant.  651
vota Iovi solvo populisque recentibus urbem  652
partior et vacuos priscis cultoribus agros,  653
Myrmidonasque voco nec origine nomina fraudo.  654
corpora vidisti; mores, quos ante gerebant,  655
nunc quoque habent: parcum genus est patiensque laborum  656
quaesitique tenax et quod quaesita reservet.  657
hi te ad bella pares annis animisque sequentur,  658
cum primum qui te feliciter attulit eurus'  659
(eurus enim attulerat) 'fuerit mutatus in austrum.'  660

Talibus atque aliis longum sermonibus illi  661
inplevere diem; lucis pars ultima mensae  662
est data, nox somnis. iubar aureus extulerat Sol,  663
flabat adhuc eurus redituraque vela tenebat:  664
ad Cephalum Pallante sati, cui grandior aetas,  665
ad regem Cephalus simul et Pallante creati  666
conveniunt, sed adhuc regem sopor altus habebat.  667
excipit Aeacides illos in limine Phocus;  668
nam Telamon fraterque viros ad bella legebant.  669
Phocus in interius spatium pulchrosque recessus  670
Cecropidas ducit, cum quis simul ipse resedit.  671
adspicit Aeoliden ignota ex arbore factum  672
ferre manu iaculum, cuius fuit aurea cuspis.  673
pauca prius mediis sermonibus ille locutus  674
'sum nemorum studiosus' ait 'caedisque ferinae;  675
qua tamen e silva teneas hastile recisum,  676
iamdudum dubito: certe si fraxinus esset,  677
fulva colore foret; si cornus, nodus inesset.  678
unde sit, ignoro, sed non formosius isto  679
viderunt oculi telum iaculabile nostri.'  680
excipit Actaeis e fratribus alter et 'usum  681
maiorem specie mirabere' dixit 'in isto.  682
consequitur, quodcumque petit, fortunaque missum  683
non regit, et revolat nullo referente cruentum.'  684
tum vero iuvenis Nereius omnia quaerit,  685
cur sit et unde datum, quis tanti muneris auctor.  686
quae petit, ille refert, sed enim narrare pudori est,  687
qua tulerit mercede; silet tactusque dolore  688
coniugis amissae lacrimis ita fatur obortis:  689
'hoc me, nate dea, (quis possit credere?) telum  690
flere facit facietque diu, si vivere nobis  691
fata diu dederint; hoc me cum coniuge cara  692
perdidit: hoc utinam caruissem munere semper!  693

'Procris erat, si forte magis pervenit ad aures  694
Orithyia tuas, raptae soror Orithyiae,  695
si faciem moresque velis conferre duarum,  696
dignior ipsa rapi! pater hanc mihi iunxit Erectheus,  697
hanc mihi iunxit amor: felix dicebar eramque;  698
non ita dis visum est, aut nunc quoque forsitan essem.  699
alter agebatur post sacra iugalia mensis,  700
cum me cornigeris tendentem retia cervis  701
vertice de summo semper florentis Hymetti  702
lutea mane videt pulsis Aurora tenebris  703
invitumque rapit. liceat mihi vera referre  704
pace deae: quod sit roseo spectabilis ore,  705
quod teneat lucis, teneat confinia noctis,  706
nectareis quod alatur aquis, ego Procrin amabam;  707
pectore Procris erat, Procris mihi semper in ore.  708
sacra tori coitusque novos thalamosque recentes  709
primaque deserti referebam foedera lecti:  710
mota dea est et "siste tuas, ingrate, querellas;  711
Procrin habe!" dixit, "quod si mea provida mens est,  712
non habuisse voles." meque illi irata remisit.  713
cum redeo mecumque deae memorata retracto,  714
esse metus coepit, ne iura iugalia coniunx  715
non bene servasset: facies aetasque iubebat  716
credere adulterium, prohibebant credere mores;  717
sed tamen afueram, sed et haec erat, unde redibam,  718
criminis exemplum, sed cuncta timemus amantes.  719
quaerere, quod doleam, statuo donisque pudicam  720
sollicitare fidem; favet huic Aurora timori  721
inmutatque meam (videor sensisse) figuram.  722
Palladias ineo non cognoscendus Athenas  723
ingrediorque domum; culpa domus ipsa carebat  724
castaque signa dabat dominoque erat anxia rapto:  725
vix aditus per mille dolos ad Erecthida factus.  726
ut vidi, obstipui meditataque paene reliqui  727
temptamenta fide; male me, quin vera faterer,  728
continui, male, quin, et oportuit, oscula ferrem.  729
tristis erat (sed nulla tamen formosior illa  730
esse potest tristi) desiderioque dolebat  731
coniugis abrepti: tu collige, qualis in illa,  732
Phoce, decor fuerit, quam sic dolor ipse decebat!  733
quid referam, quotiens temptamina nostra pudici  734
reppulerint mores, quotiens "ego" dixerit "uni  735
servor; ubicumque est, uni mea gaudia servo."  736
cui non ista fide satis experientia sano  737
magna foret? non sum contentus et in mea pugno  738
vulnera, dum census dare me pro nocte loquendo  739
muneraque augendo tandem dubitare coegi.  740
exclamo male victor: "adest, mala, fictus adulter!  741
verus eram coniunx! me, perfida, teste teneris."  742
illa nihil; tacito tantummodo victa pudore  743
insidiosa malo cum coniuge limina fugit;  744
offensaque mei genus omne perosa virorum  745
montibus errabat, studiis operata Dianae.  746
tum mihi deserto violentior ignis ad ossa  747
pervenit: orabam veniam et peccasse fatebar  748
et potuisse datis simili succumbere culpae  749
me quoque muneribus, si munera tanta darentur.  750
haec mihi confesso, laesum prius ulta pudorem,  751
redditur et dulces concorditer exigit annos;  752
dat mihi praeterea, tamquam se parva dedisset  753
dona, canem munus; quem cum sua traderet illi  754
Cynthia, "currendo superabit" dixerat "omnes."  755
dat simul et iaculum, manibus quod, cernis, habemus.  756
muneris alterius quae sit fortuna, requiris?  757
accipe mirandum: novitate movebere facti!  758

'Carmina Laiades non intellecta priorum  759
solverat ingeniis, et praecipitata iacebat  760
inmemor ambagum vates obscura suarum:  761
protinus Aoniis inmittitur altera Thebis  762
[scilicet alma Themis nec talia linquit inulta!]  763
pestis, et exitio multi pecorumque suoque  764
rurigenae pavere feram; vicina iuventus  765
venimus et latos indagine cinximus agros.  766
illa levi velox superabat retia saltu  767
summaque transibat postarum lina plagarum:  768
copula detrahitur canibus, quas illa sequentes  769
effugit et coetum non segnior alite ludit.  770
poscor et ipse meum consensu Laelapa magno  771
(muneris hoc nomen): iamdudum vincula pugnat  772
exuere ipse sibi colloque morantia tendit.  773
vix bene missus erat, nec iam poteramus, ubi esset,  774
scire; pedum calidus vestigia pulvis habebat,  775
ipse oculis ereptus erat: non ocior illo  776
hasta nec excussae contorto verbere glandes  777
nec Gortyniaco calamus levis exit ab arcu.  778
collis apex medii subiectis inminet arvis:  779
tollor eo capioque novi spectacula cursus,  780
quo modo deprendi, modo se subducere ab ipso  781
vulnere visa fera est; nec limite callida recto  782
in spatiumque fugit, sed decipit ora sequentis  783
et redit in gyrum, ne sit suus inpetus hosti:  784
inminet hic sequiturque parem similisque tenenti  785
non tenet et vanos exercet in aera morsus.  786
ad iaculi vertebar opem; quod dextera librat  787
dum mea, dum digitos amentis addere tempto,  788
lumina deflexi. revocataque rursus eodem  789
rettuleram: medio (mirum) duo marmora campo  790
adspicio; fugere hoc, illud captare putares.  791
scilicet invictos ambo certamine cursus  792
esse deus voluit, si quis deus adfuit illis.'  793
hactenus, et tacuit; 'iaculo quod crimen in ipso est?'  794
Phocus ait; iaculi sic crimina reddidit ille:  795

'Gaudia principium nostri sunt, Phoce, doloris:  796
illa prius referam. iuvat o meminisse beati  797
temporis, Aeacide, quo primos rite per annos  798
coniuge eram felix, felix erat illa marito.  799
mutua cura duos et amor socialis habebat,  800
nec Iovis illa meo thalamos praeferret amori,  801
nec me quae caperet, non si Venus ipsa veniret,  802
ulla erat; aequales urebant pectora flammae.  803
sole fere radiis feriente cacumina primis  804
venatum in silvas iuvenaliter ire solebam  805
nec mecum famuli nec equi nec naribus acres  806
ire canes nec lina sequi nodosa solebant:  807
tutus eram iaculo; sed cum satiata ferinae  808
dextera caedis erat, repetebam frigus et umbras  809
et quae de gelidis exibat vallibus aura:  810
aura petebatur medio mihi lenis in aestu,  811
auram exspectabam, requies erat illa labori.  812
"aura" (recordor enim), "venias" cantare solebam,  813
"meque iuves intresque sinus, gratissima, nostros,  814
utque facis, relevare velis, quibus urimur, aestus!"  815
forsitan addiderim (sic me mea fata trahebant),  816
blanditias plures et "tu mihi magna voluptas"  817
dicere sim solitus, "tu me reficisque fovesque,  818
tu facis, ut silvas, ut amem loca sola: meoque  819
spiritus iste tuus semper captatur ab ore."  820
vocibus ambiguis deceptam praebuit aurem  821
nescio quis nomenque aurae tam saepe vocatum  822
esse putat nymphae: nympham mihi credit amari.  823
criminis extemplo ficti temerarius index  824
Procrin adit linguaque refert audita susurra.  825
credula res amor est: subito conlapsa dolore,  826
ut mihi narratur, cecidit; longoque refecta  827
tempore se miseram, se fati dixit iniqui  828
deque fide questa est et crimine concita vano,  829
quod nihil est, metuit, metuit sine corpore nomen  830
et dolet infelix veluti de paelice vera.  831
saepe tamen dubitat speratque miserrima falli  832
indiciique fidem negat et, nisi viderit ipsa,  833
damnatura sui non est delicta mariti.  834
postera depulerant Aurorae lumina noctem:  835
egredior silvamque peto victorque per herbas  836
"aura, veni" dixi "nostroque medere labori!"  837
et subito gemitus inter mea verba videbar  838
nescio quos audisse; "veni" tamen "optima!" dicens  839
fronde levem rursus strepitum faciente caduca  840
sum ratus esse feram telumque volatile misi:  841
Procris erat medioque tenens in pectore vulnus  842
"ei mihi" conclamat! vox est ubi cognita fidae  843
coniugis, ad vocem praeceps amensque cucurri.  844
semianimem et sparsas foedantem sanguine vestes  845
et sua (me miserum!) de vulnere dona trahentem  846
invenio corpusque meo mihi carius ulnis  847
mollibus attollo scissaque a pectore veste  848
vulnera saeva ligo conorque inhibere cruorem  849
neu me morte sua sceleratum deserat, oro.  850
viribus illa carens et iam moribunda coegit  851
haec se pauca loqui: "per nostri foedera lecti  852
perque deos supplex oro superosque meosque,  853
per si quid merui de te bene perque manentem  854
nunc quoque, cum pereo, causam mihi mortis amorem,  855
ne thalamis Auram patiare innubere nostris!"  856
dixit, et errorem tum denique nominis esse  857
et sensi et docui. sed quid docuisse iuvabat?  858
labitur, et parvae fugiunt cum sanguine vires,  859
dumque aliquid spectare potest, me spectat et in me  860
infelicem animam nostroque exhalat in ore;  861
sed vultu meliore mori secura videtur.'  862

Flentibus haec lacrimans heros memorabat, et ecce  863
Aeacus ingreditur duplici cum prole novoque  864
milite; quem Cephalus cum fortibus accipit armis.  865