 Progymnasma decimum quintum |
Progymnasma decimum septimum  |
Accusationes.
Personae:
Hieronymus, Felix, Magister, Alexius, Pantaleon, Bernardus, Evaristus, Gervasius, Cyprianus, David, Ionas.
Hieronymus.
Papae, quid tu audacissime locum alienum occupas?
Felix.
Alienum?
Hieronymus.
Ita loquor, alienum.
Felix.
Tuumne?
Hieronymus.
Meum, inquam.
Felix.
Non est hic locus tuus.
Hieronymus.
Cuius est? Doce me.
Felix.
Meus.
Hieronymus.
Age si quid agis.
Felix.
Quid ego agam?
Hieronymus.
Restitue meum mihi locum, quem involasti.
Felix.
Si tuus sit, restituam. Aufer hinc iurgium, si sapis.
Hieronymus.
Praeceptor, iste mihi iniuriam infert.
Magister.
Quid illic clamoris exoritur?
Hieronymus.
Felix, dum ego aliquanto post tempus venio in scholam, impudenter vendicavit locum meum.
Felix.
Falso me accusat: teneo locum meum.
Magister.
Quid tu ad haec?
Hieronymus.
Quia honoratior est locus, idcirco me absente ausus est in alienam possessionem irruere.
Felix.
Non irrui.
Hieronymus.
Irruisti: restitue debitum.
Felix.
Nihil debeo.
Magister.
Dirimam litem. Meridianis horis parati instructique ad concertationem eritis. Tum si tu Felicem, Hieronyme, disputando viceris, infimo ipsum loco, prope ianuam collocabimus, ut ei tutelam gerat, et humilietur qui se novo exemplo exaltaverit. Sin ipse te superarit, retinebit hunc locum: quoniam te dignior omnium punctis censebitur qui hic sedeat, et iuste eum repetere non poteris, mea quidem sententia.
Felix.
Aequa conditio.
Hieronymus.
Non detrecto hanc pugnam. Commutabo tibi nomen hodie, si vivam, ut pro Felice Infelix vocere.
Felix.
Minas tuas floccipendo.
Magister.
Quos ego post tergum meum confabulantes audio? Heus, quinam modo inter se confabulati sunt?
Alexius.
Pantaleon et Bernardus.
Magister.
Linguati pueri, quare non silentio ediscitis, quae mox recitetis?
Pantaleon.
Non sumus confabulati.
Alexius.
Estis, et diu satis.
Bernardus.
Revera non garrivimus.
Magister.
Quid fuit igitur?
Pantaleon.
Interrogabam nonnulla Bernardum, quae minus intelligebam.
Magister.
Qua in re?
Bernardus.
In Catechismo.
Alexius.
Hoc se facere simulabant illi quidem, vere autem de suis quibusdam nugis sermonem miscebant.
Pantaleon.
Te tam audacter asseverare?
Magister.
Hem astutiam: faturne rem Alexius?
Bernardus.
Certe hic minime.
Alexius.
Convincam vos argumento palam: etenim sententias quasdam retineo de sermunculo vestro.
Magister.
Premit adversarius. Fateamini quod res est, et culpa vos solvam. Si pergitis inficiari, virgas cernitis: iis non tam ob ruptum silentium, quam ob mendacium tangam vos usque ad necem.
Bernardus.
Fatemur: de prandio hesterno, in quo simul accubuimus, colloquebamur.
Magister.
Cavete, alioqui pessime coenatos dimittam.
Evaristus.
Est quod exponam, Praeceptor.
Magister.
Expone.
Evaristus.
Heri Gervasius et Cyprianus se convitiis alternatim consectabantur, vicissimque pugnis onerabant egregie.
Magister.
Vidistin'?
Evaristus.
Vidi cum forte fortuna in eos ambulans incidissem.
Magister.
Quo tempore?
Evaristus.
Haud multo post, quam solutae sunt scholae.
Magister.
Quo in loco?
Evaristus.
In publico, ante domum Cypriani. Mirabantur praetereuntes, et consistebant. Quin his auribus audivi qui dicerent: O pueros male moratos. Utinam aliquis Magistro rem indicet, ut is ambobus pro dignitate stipendium numeret.
Magister.
Tantumne est?
Evaristus.
Tantum.
Magister.
Facinus improbum. Surgite, et procedite in medium bellicosi homuli. Hanccine disciplinam aut a parentibus vestris, aut a me percepistis? Haeccine vos flagitia consciscere? Contumelias intorquere, et obserere pugnis sodales suos?
Gervasius.
Coegit me Cyprianus.
Cyprianus.
Tu me coegisti.
Magister.
Utrumque nequitia sua coegit: ambo furore et amentia impulsi ab officio discessistis; de hoc nulla est quaestio. Me tamen cogitis vobis pro isto conflictu mercedem liberalem, praesenti et probata pecunia tribuere. Expedito mihi virgam Evariste de virgis melioribus, actutum.
Evaristus.
Curabitur.
Magister.
Quae porro controversia conflavit hoc duellum?
Gervasius.
Irridebat me suspenso naso Cyprianus, quod per caligas indusium dependebat, et risu paene emoriens, multis, qui forte circumstabant, audientibus: En! inquit, iste tam avide cibum voravit, ut ipsas quoque mappas deglutiverit.
Magister.
Magna vero, et sine dubitatione intolerabilis iniuria. Cur ad sartorem subligaculum reficiendum non deportasti?
Gervasius.
Non adverti esse lacerum.
Magister.
Non adverti. Sat argumenti, te morum civilitatem non attigisse vel extremis digitis. Ad rusticanos cum isto Gervasio: qui cum urbanus sit, urbanum nihil habet. Iam, quas tibi contumelias imposuit?
Cyprianus.
Nebulonem et proditorem me appellabat.
Magister.
Quibus tuGervasium epithetis contra cohonestasti?
Gervasius.
Subulcum et asinum me nominabat.
Magister.
Hoc fuit tubis cecinisse; deinde extemplo secutum est praetium, ventum ad manus, contudistis alterutrum: nonne?
Gervasius.
Factum. Heu.
Cyprianus.
Ac nisi me in pedes dedissem, cerebrum mihi diminuisset: sic iracundia et furore exarserat.
Magister.
Ego, ut munificus Imperator, istis duobus tam strenuis bellatoribus propter generosissimam velitationem dabo congiarium. Et quia Geruasius ob caussam leviore tantopere non debuit excandescere, dabo illi maius. Te quoque docebo Cypriane, huiusmodi scurrilibus iocis, et intempestiva dicacitate abstinere de caetero. Ite, et ad praemia capienda resolutis ligulis vos comparate.
Pantaleon.
Praeceptor, Alexius pingit.
Magister.
Alexi, quid facis?
Alexius.
Nihil.
Magister.
Nihil? At iam faciam tibi aliquid. Exhibe chartam.
Alexius.
Nihil est.
Magister.
Ostende sine mora.
Alexius.
Quaeso.
Magister.
Videam. O Alexi, ecquando in ludum pictoris ivisti? Qua graphice adumbras canes et cervos? Suppone sinistram ferulae: suppone, ecquid audis?
Alexius.
Ah! Ah!
Magister.
Concerpito. Si rursus deprehendero pingentem, scis quid tibi depicturus sim?
Alexius.
Scio.
David.
Praeceptor, licetne pauca?
Magister.
Quid dicturus?
David.
Ionas non habet librum.
Magister.
Ubi est liber tuus?
Ionas.
Amisi.
Magister.
Siccine rem tuam custodis? Domi ne, an in schola, an in via?
Ionas.
Nescio.
Magister.
Quaesivisti?
Ionas.
Tanquam si aciculam quaererem.
Magister.
Nisi tu ante noctem repereris, cras in te exemplum edetur, ut ne quis deinceps perdat libros suos.
Notae
1 OMNIUM PUNCTIS: Horat. ad Pisones. Omne tulit punctum, qui miscuit utile dulci. Omne punctum ferre, est omnibus omnium sententiis atque suffragiis aliqua re dignum, seu in aliquo praestantem iudicari, seu placere universis. In suffragiis, in quibus magistratus, vel leges, vel tale quid rogabatur, binae, nisi fallor, tabellae singulis suffragium laturis dabantur: quarum alter a punctum sine dubitatione, altera nihil, ut ego puto, scriptum habebat. Itaque qui favebant, tabellam puncto inscriptam: qui adversabantur, alteram in cistam coniiciebant. Hinc Cic. pro Plancio dixit: tribus nonnullas punctis totidem tulit. Idem Tuscu. 4. Quid de nostris ambitionibus, quid de cupiditate honorum loquar? Quae flamma est, per quam non concurrerint ii, qui haec olim punctis singulis colligebant? Corrad. in Brut.
2 PUGNIS SE ONERABANT: Plaut. Amphit. Onerandus est pugnis probe. Sic onerare maledictis, in, Pseud. Onerare laetitia senem, in Capt. Cic. epist. 1 0. li. 3. Onerare aliquem mendaciis. Plauti sunt etiam, pugnum impingere, Bacch. Pugnis aliquem contundere, ibidem. Pugnum in os impingere, pugnis pectere, pugnis aliquenm incursare. Rud. et Pseud. Pugnis caedere, Amphit. Pugnis concisus, ibidem.
3 DABO CONGIARIUM: Munus seu donum quod populo dat Princeps seu Imperator, dicitur congiarium, de quo Sueton. in Octavio, cap. 41. et Caligula cap. 17. Quae autem largitio fit in milites, ultra stipendia, videlicet ob victorias, adoptiones, inaugurationes Caesarum, ea donativum vocatur. Budaeus in Pandect. Steuechius ad cap. 20. lib. 2. Vegetii. Attamen idem Suetonius, non malus latinitatis auctor, libello de claris Rhetorib. cap. 3. cum de Sex. Clod. agit, vocem, congiarium, pro dono usurpat, quo quis privatim a Principe afficitur, his verbis. A quo (Antonio) mox Consule ingens etiam congiarium accepit, ut ei Cic. in Philippicis obiicit. Eodem modo in Iulio cap. 27. Et in Vespasiano cap. 18. et Caelius epist. 1. tib. 8. Plancus, inquit, magno congiario donatus a Caesare. Seneca item epist. 29. Scrutabitur scholas nostras, et obiiciet philosophis congiaria, amicas, gulam. Sic videtur Cic. usus, epist. 6. lib. 1 0. ad Att.
4 ANTE NOCTEM REPERERIS: Quod Grammatici quidam ex versu Ovidii 1. Metamorph. Tu non inventa reperta es, inter invenire et reperire hoc discriminis esse volunt, ut illud sit cum labore diu quaesitam rem assequi: hoc, fortuito oblatam nancisci, istuc nihil est: Nam et reperio clarissimi scriptores dixerunt pro eo, quod est opera studioque adhibito adeptus sum: et inveniri ab iisdem dici videas, quod non est quasitum. Legendus Alex. ab Alexand. et in eum Tiraquellus lib. 4. cap. 17.