 Progymnasma octogesimum octavum |
Progymnasma nonagesimum  |
M. Tullius Cicero.
Personae:
Chrysostomus, Glaphyrus.
Chrysostomus
Nunquam tam mane, neque tam sero te convenio, Glaphyre, quin legentem aliquid, affixumque libro offendam: ut tibi illud Plinii penitus in animo insedisse videatur: Omne tempus perire sibi dicebat: quod studiis non impenderet. Cum autem ex te percunctor, quid auctoris evolvas, raro alium praeter M. Tullium nominare soles, cuius modo epistolas, modo τεχνικὰ, seu praecepta oratoria, modo orationes, modo φιλοσοφούμενα manu tenes, facere nequeo quin te mirer.
Glaphyrus
Cur mirare?
Chrysostomus
Nam cum impendio non modico bibliothecam tibi construxeris, possideasque scriptores et eruditione praecipuos, et elegantia non contemnendos, eosque prope innumeros, quid est quod uni huic tam fixe pertinaciterque inhaeres, ut ab eo divelli non possis? Crantor philosophus de poetis exosculabatur Homerum et Euripidem: hic tibi unus prae omnibus in amore ac deliciis est.
Glaphyrus
Nicostratus pictor Zeuxidis Helenam cum admiraretur, eum quidam interrogavit, quid ita tam vehementer illam picturam suspiceret. Non interrogasses, inquit ille, si meos oculos habuisses. Nec tu me Ciceroni adeo deditum mirarere, si in eo videres, quae ego videre coepi: si meos, inquam, oculos haberes, non me etiam ipse interrogares. Me istuc factitare quod obiicis fateor, atque etiam profiteor, et prae me fero: et quo magis facio, eo minus fecisse poenitet: quantoque amplius, et diutius hanc suavissimum saluberrimumque cibum comedo, tanto maior me stimulat esuries, illiusque vehementiore desiderio exardesco, sumque in dolore ob eam rem gravissimo, quod divini huius ac coelestis ingenii monumenta, a quo tot magnarum optimarumque artium probe percepta fuit, et praeclarissimis literis explicata doctrina, nec omnia ad nos pervenerunt, et quae pervenerunt, nec integra sunt, nec adhuc satis clara et emendata: id quod eius studiosi tantum non quotidie experiuntur. Et quis tandem est ἐκ τῶν φιλολόγων qui non unum saltem alterumve locum emaculet, corrigat, sanet, illustret, declaret, castiget, restituat, purget, defendat? His enim verbis idemque valentibus multis in ista re utuntur.
Chrysostomus
Haec tria, primum potissime cum T. Livio, Varrone, poetis, plurimisque non spernendis scriptoribus antiquis, tum Latinis, tum Graecis ipsi commune est: quorum labores et vigilias aut edax tempus, invidiosaque vetustas nobis abstulit, aut barbarorum Italiam et Graeciam depopulantium furor et immanitas deperdidit. Deum immortalem quas gazas? Plus quam Pactoli opes, plus quam talenta Pelopis. Ac si tantis copiis fortunisque indignissime spoliati, nihilominus tam exaggeratas adhuc eruditionum divitias retinemus, qualis quantaque extitisset nostra felicitas, si tot librorum lectissimorum millia servata fuissent? Veruntamen tu reliquorum auctorum vicem parum sollicitus, unius casum iacturamque inprimis dolenter pateris et lamentaris, cuius amore percussus es supra omnes.
Glaphyrus
Equidem Ciceronis unius, qui mihi est pro centum millibus, amore percussus sum, ut dicis. Iam si amare, ex quo amicitiae nomen ductum est, nihil est aliud, ut hic idem docuit 2. de Finibus, nisi velle bonis aliquem affici quam plurimis, etiamsi ad se ex iis nihil redeat, nonne mihi optandum medullitus, ut extent de Rep., de consolatione, de temporibus suis, Hortensius, caeterique libri latinae linguae et eloquentiae Romanae parentis, omni doctrina elegantiaque refertissimi? Ut quanquam ubique terrarum iampridem adeptus est amplissimam, tamen longe ampliorem adhuc laudis et gloriae celebritatem adipiscatur.
Chrysostomus
Pervellem ego quoque extarent tam praestantis ingenii, tamque sapientis et clari hominis opuscula reliqua: sed ea aut nostram, aut posteritatis memoriam aliquando visuram, cum hactenus tanto intervallo temporis prolata non sint, desperandum opinor. Hic ego immortales gratias habendas illi statuo, qui abhinc septennium Consolationem, aureolum profecto libellum e tenebris vetustatis in lucem eduxit, et desiderationem tot amissorum librorum unius inventione quoquo modo lenivit.
Glaphyrus
Ha ha ha: simplicitatem spectate huius mei Chrysostomi.
Chrysostomus
Ride et deride ut lubet, me de sententia non detrudes.
Glaphyrus
Quid? Tu illum commentariolum e Ciceronis officina processisse? Quid? Tu illius ingenii extra omnem ingenii aleam positi, tu facundiae literarumque parentis foetum esse credis?
Chrysostomus
Quidni credam? Ita praedicant.
Glaphyrus
Ita praedicant? O inscitiam, o impudentiam. Quis invenit? Ubi inventus est? Qua occasione? Quo modo? Quo anno? Cur nullae lacunae? Cur nihil usquam imperfectum? Cur nullam cariem? Cur blattas ac tineas nusquam sensit? Usque adeone oleo cedrino illum perunxerant? Omnia plena, integra, nihil mutilum, nihil situ exesum, nulla litera fugiens, omnia expeditissima, quasi tum primum scriptus esset, cum est repertus.
Chrysostomus
Moverunt me principio ista quae opponis, et mirabar sine ulla praefatione, sine emendatione, sine ulla annotatione tot annorum centuriis sepultum proferri librum. Ast omnem postea scrupulum Caroli Sigonii, hominis in antiquitate perscrutanda diligentissimi et eloquentissimi, orationes duae mihi exemerunt, quibus eum et a Cicerone confectum, et partum suo parente dignum esse demonstravit.
Glaphyrus
Errorem haud levem in extrema senectute obiectum Sigonio, et Consolationem istam esse supposititiam, ex frustulis per totum Ciceronem e germana illa consolatione dispersis contextam, imo ex 1. Tusculana magnam partem descriptam, inflatam nimis et grandiloquam, suavitatis, et divinae illius dulcedinis, qua pollet in consolando tenera mollique natura praeditus M. Tullius, prorsus expertem, et aliis praeterea vitiis laborantem, complures postea eruditi homines minime dubiis rationibus convicerunt. Sed me reprimam, nec vagabor in hac opinione refutanda longius. Nam ut est apud Arnobium, aiunt sana sentientes, contradicere rebus stultis, stultitiae esse maioris.
Chrysostomus
Quando tu isti libello non temere, sed ad probandum firmis argumentis complexionibusque confisus, quod animadverto, tanquam ementito haeredi, et impostori, Ciceronianae dignitatis nobilitatisque patrimonium negas, cur ego asseram? Aut cur eius patrocinium suscipiam, si eum Sigonius, (qui vir?) defendere, sive ut dicam rectius, cooptare in familiam Tullianam toto, ut aiunt, corpore nervisque omnibus connisus non potuit? Tuum porro iudicium in complectendo, et in oculis atque in sinu semper gestando Tullio nequaquam reprehenderim: velim nihilominus ad meam utilitatem eiusdem iudicii tui amorisque tam inflammati caussas ex te cognoscere.
Glaphyrus
Non tumihi imperterritus, animaeque prodigus miles videris.
Chrysostomus
Quidum?
Glaphyrus
Quia cum vix adhuc signa cecinerint, relicta parmula meorum armorum aspectu tremefactus te fugae mandasti.
Chrysostomus
Ego non contremiscam? Ego non fugiam? Primo congressu imperatorem meum dedisti ad necem: et paroemiam nosti veterem: caeso duce fugantur milites. Nec vero si quis mihi hanc fugam exprobraverit, responsurus sum quod ille e praelio apud Cheronaeam fugiens, qui ignominiae caussa ῥιάσεις est cognominatus, respondisse fertur: ἀνὴρ ὁ φεύγων καὶ πὰλιν μαχήσεται. Qui fugerit, rursum ille praeliabitur. Sed ad incepta redeamus.
Glaphyrus
Multitudo, Chrysostome, lectitantium Ciceronem, imitarique conantium, ipsa insuper experientia, variusque fructus, quem mihi ex eo tot annis diligenter etiam atque etiam lecto, ac pene contrito collegisse videor, ipsum mihi penitus penitusque commendaverunt, haeretque mihi in venis, in medullis. Quae enim schola est in tota Europa, imo in Asia et Africa quoque, in qua quidem latinus sermo doceatur, cuius parietes non quotidie vocibus Ciceronianis personent? Quis magistrorum non mille colaphis puniendus censeatur, si Cicerone careat, cum Alcibiades tam aegre ferendum sibi putarit, magistrum illum, in cuius ludum intraverat, carere Homero, ut manum ab eodem verberando abstinere nequiverit? Quis autem scholasticorum non unum saltem atque alterum eius librum tenet in capsa sua, si omnes prae nummorum penuria non possit emere? Quis est qui se studiosum literarum dicere audeat Ciceronis ignarus? Quis non sibilis conscindatur, qui se hunc non curare, nolle imitari, non nimis dictionem eius probare prae se ferat? Quis tot interpretes, tot scholiastas, tot correctores, tot explicatores et illustratores, tot etiam admiratores, encomiastas et praecones invenit in quo toties recudendo typographi, toties vendendo bibliopolae, toties colligando bibliopegi occupati et sunt, et fuerunt, et erunt?
Chrysostomus
Manifestiora sunt, haec, quam ut ea neget vel impudentissimus. In quo autem tibi tantum emolumenti pepererit, ac mihi aliisque sui amantibus parere possit, velim pro nostra inveterata coniunctione ostendas.
Glaphyrus
Non dubito quin multa et saepe de illius viri laudibus legeris.
Chrysostomus
Multa equidem et frequenter legi.
Glaphyrus
Ea ipsa quid in eo quaerere, quo pacto eius opulentia rem tuam augere deberes, utcumque docendi te vim habuerunt.
Chrysostomus
Habuissent: verum cum ea legerem, non id cordi erat, ut in alumnis et clientibus Tullianis numerarer.
Glaphyrus
Quid ergo?
Chrysostomus
Tantummodo ut liberali doctrina augerer: bonaeque latinitatis instrumento domum meam exornarem atque instruerem: qui omnium prope in literis versantium communis est finis. Etsi vero non pauci sunt qui se ad exemplum Tullii effingere laborant, non ita multi tamen illius effigiem virtutemque assequuntur.
Glaphyrus
Hoc ideo sit, quia stylum eius probe cognoscere, et de eo scriptore iudicium ferre non est cuiuslibet: deinde rationem certam ac veram eo quo intendunt perveniendi non observant: in qua praescribenda videmus quosdam studium posuisse.
Glaphyrus
Memini me in eiusmodi commentariolos incidere, quos duabus de caussis volvere supersedeo. Primum quia fere non persequuntur nisi exilia quaedam et minuta, atque ad solam elocutionem spectantia: perinde quasi eloquentia, cuius persectus ad unguem; absolutusque magister et dux Cicero proponitur, non etiam aliis partibus contineretur. Deinde, quia praecipiunt, quae in ipsorum oratione, cum aliquid scribere aggressi sunt, non elucent; est enim horridula plerumque, ieiuna, dissoluta, incompta, plena ruris: Ciceronis autem plena succi, plena sanitatis, plena cultus, aequabiliter fluens, aptis illigata numeris, multisque distincta luminibus. Quare tacite illos iubeo in suum ipsorum sinum inspuere, et cum se purpuram vendere profiteantur, a semetipsis quoque sumere, non aliunde quaeritare exemplum quod mihi exhibeant.
Glaphyrus
Mittamus horum institutum in praesens. Quid mihi Cicero meus contulerit, malo ab aliis, et aliquando abs te ipso (quando nimirum planius eum exploratiusque noveris) cognosci, quam a me non sine arrogantiae suspicione enuntiari. Alterum illud, quid nempe tibi caeterisque scripta M. Tullii utilitatis afferre possint, spero te ex ore meo hodie intellecturum.
Chrysostomus
Aures admoveo percupidas, meque regalibus epulis abs te acceptum iri divino.
Glaphyrus
Verissime T. Livius de Cicerone: in eius viri laudes sequendas ipso laudatore opus fore. Quod non solum de rebus illius praeclarissime pro salute et incolumitate Reipub. gestis, tolerataque morte, verum etiam de eximia, et omnibus saeculis praedicanda eloquentia interpretandum scias: quae quidem eodem ipso teste, ex plurimarum maximarumque rerum cognitione efflorescit ac redundat, et est copiose loquens sapientia, et unum quiddam ex multis artibus, scientiis, studiisque conflatum atque collectum. Quantam istuc admirationem habet: eum qui quinto et vicesimo aetatis anno intra iudicium subsellia versari, ad caussas privatas atque publicas adire caepit, omne reliquum vitae suae tempus honorum magistratuumque perfunctione, urbanis seu domesticis, provincialibusque negotiis, longissimis creberrimisque itineribus transmisit, nihilominus ita multos, ita rebus et verbis singulares edere libros potuisse? Quid tibi haec inter tantas corporis animique contentiones πολυγραφία, quid, inquam, aliud indicare videtur, nisi vehementissimum incitatissimumque studium, summum et ab omni laude felicissimum ingenium, scientiarum copiam, exercitationem maximam, memoriam pene divinam?
Chrysostomus
Saepe illi vigilatas noctes existimo, et sententias aliquot recordor, quibus incensum in literas a morem suum testatus est: quae ipsi cum delectationi in secundis, tum solatio in adversis, in gravissimis nempe illis Reipub. tempestatibus, privatisque incommodis fuerunt. Me, inquit in epistolis, a prima aetate omnis ars, et doctrina liberalis, et maxime philosophia delectavit. Pro Archia. Quis tandem me reprebendat, aut quis mihi iure succenseat, si quantum caeteris ad res suas obeundas, quantum ad festos dies ludorum celebrandos quantum ad alias voluptates, et ad ipsam requiem animi et corporis conceditur temporis, quantum alii tribuunt tempestivis conviviis, quantum denique aleae, quantum pilae, tantum mihi egomet ad haec studia recolenda sumpsero? In primo autem de Oratore: Ac fuit tempus illud. cum mihi quoque initium requiescendi, et animum ad utriusque nostrum praeclara studia referendi fore, iustum et probe ab omnibus concessum arbitrarer. Sic initio Tusculanarum: Cum defensionum laboribus, senatoriisque muneribus: et quae sequuntur. Ad Atticum: Ego, hic duo magna συντάγματα absolvi: nullo enim alio modo a miseria quasi aberrare possum. Ad Messinium lib. 5. ad familiares: Itaque utor eodem perfugio, quo tibi utendum censeo, literulis nostris. Et ad Ampium Balbum, libr, 6. Sed est unum perfugium, doctrina ac literae, quibus semper usi sumus: quae secundis rebus delectationem modo habere videbantur: nunc vero etiam salutem. Et sexcentis praeterea locis per illos epistolarum libros.
Glaphyrus
Qui aetatem omnem procul a Repub. abundantes ingenio, doctrina et diligentia homines in literis habuerunt, tam multa certe mandare chartis supervicturis non potuerunt.
Chrysostomus
Tibi istuc assentior, est enim apertissimum.
Glaphyrus
Leges tu quidem Latinos scriptores omnes, si me audias, et leges quamdiu voles: hunc unum imitaberis, quem ut transeundi spes non sit, magna tamen est dignitas subsequendi, de quo multo iustius quam de Epicuro canetur:
Qui genus humanum ingenio superavit, et omnes
Praestinxit stellas, exortus uti aethereus sol.
Siquidem alios universos in omni dicendi genere longinquo post se intervallo reliquit.
quid enim contendat hirundo
Cygnis? Aut quidnam tremulis facere artubus hoedi
Consimile in cursu possint, ac fortis equi vis?
Hinc copiam et ubertatem, hinc brevitatem, hinc gravitatem, hinc suavitatem, acrimoniam, perspicuitatem, subtilitatem, mediocritatem, magnificentiam petas. Ad ingenia illustria limanda, perpolienda, et alenda nemo aptior: nec est quisquam, quem ille non ut rebus doctiorem, sic oratione splendidiorem ab se dimittat. Hic unus merito gnomon quidam et regula in verbis deligendis statuatur, quam esse originem eloquentiae Caesar scripsit. Abiecta, obsoleta, dura, aspera, impropria, longius ducta, obscura in eo nulla. Contra autem dilucida, plena, sonantia, illustria, iucunda, magnifica, propria, usitata, pura, numerosa omnia. Proinde si recte ratiocinaberis, huic uni praeoptabis te similem, quam aliis superiorem esse. Cave autem idem facias illis, qui quoties aliquid arrogantius ab eo dictum inveniunt, quoties ille se avidum gloriae confitetur, miserum reprehendunt: cum nos non mores sed linguam, et doctrinam in ipso quaerere potius, et ista collaudare, imitationeque pro viribus exprimere, illa dissimulare debeamus.
Chrysostomus
Vellem tecum sensissent, qui oppugnare imitationem Ciceronianam, ut gigantes caelum, non horruerunt.
Glaphyrus
Non curat Hippoclides quid illi mastiges fabulentur, Zoilosque et Andabatas nec pili facit. Cicero noster omnium doctorum suffragiis in omni sermonis virtute primas tulit: quem quidem e Graecia Romam te versus, cum ingentes sibi copias ex facundissimae, et eruditissimae gentis illius copiis collegisset, ita excoluit, ornavit, amplificavit, ut iam Graecis ipsis non adeo multum concedamus: cum quibus ipse de dicendi gloria tam felici Marte dimicavit, ut de iis trophaeum constituerit.
Chrysostomus
Quoniam de copiis e Graecia Romam transportatis mentionem iniecisti, occurrit animo praeclarum illud testimonium, quo Apollonius Molo, quem Romae bis audierat prius, et cui se Rhodi postea recoquendum dedit, cum tota Asia peragrata, cum summis se oratoribus exercuisset, cohonestasse Ciceronem dicitur, cum eum graece eloquentissime orantem audivisset. Nam cum caeteri omnes qui tum aderant obstupuissent, Ciceronemque certatim extollerent: Apollonius neque dum audiret hilaris visus est, et postquam ille peroravit, diu tristis attonitoque similis cum sedisset, tandem aliquando: Te quidem Cicero laudo, inquit, et admiror: sed me Graecorum fortunae miseret, cum videam doctrinam et eloquentiam, quibus bonis iam solis beati eramus, ad Romanos per te translatas esse.
Glaphyrus
Fuit sane praeclara vox illa Graeci doctoris, eamque postea eventus comprobavit, Quamvis igitur merito praeferendus videatur omnibus, qui domi forisque Rempub, probe adminisstrarunt, quod illi partes aliquas iuverunt, hic simul universam conservavit, possitque tanto iustius secundus appellari Romulus, quam Camillus, qui parvum adhuc et angustum restituit, cum hic tantopere auctum amplificatumque imperium e faucibus fati eripuerit: tamen quod Caesar de eo scripsisse proditur, ad gloriam illi maius est.
Chrysostomus
Quid scripsit?
Glaphyrus
Ciceronem omnium triumphorum lauream adeptum maiorem, quanto plus est ingenii Romani terminos tantum promovisse quam imperii. Nec illa non certissima sunt, quae vir literis Graecis et Latinis iuxta atque doctissime eruditus, atque in Ciceronianis scriptis multum diuque exercitatus de eo magnifice protulit.
Chrysostomus
Quaenam?
Glaphyrus
Strictim, et ex multis paucissima tibi recitabo.
Chrysostomus
Animo arrectus sum ad audiendum.
Glaphyrus
Ex hoc tanquam uberrimo omnium doctrinarum atque artium fonte, sive grammaticum aliquid, sive rhetoricum, sive dialecticum, sive historicum, sive poeticum, sive geographicum, sive oeconomicum, sive morale et politicum, sive physicum, sive geometricum, sive musicum, sive astrologicum, quidquid denique ad ullam artem libero homine dignam pertinens requiras, hinc tibi assiduo haurire licebit. Ab hoc discunt pueri, senes, privati, magistratus, rustici, urbani, miseri et calamitosi, beati et fortunati, pauperes et egentes, divites et abundantes, ignobiles et obscuri, nobiles et clari viri: ab hoc militares et sagati, ab hoc pacis alumni et togati, ab hoc infimi et humiles, ab hoc viri excellentes et principes. Denique nemo est mortalium cuiuscunque sit vel aetatis, vel loci, vel ordinis, vel fortunae, vel studii, vel nationis, quin a Cicerone et melior et doctior fieri possit.
Chrysostomus
Agnosco laudationem. Iure sibi illum tantis laudibus ornandum sumpsit, a quo fuit ipse tam eximie excellenterque ornatus. Et par esse duco, ut omnes animi ingeniique vires, in eo depraedicando profundant, quibus ille tantum, quantum huic profuerit, cuius verba modo recitabas.
Glaphyrus
Num Victorii, Sigonii, Mureti, Manutii, Corradi, quos germanos Tullii discipulos appellare possis, scribendi elegantia atque munditia, et eruditionis varietate magistrum suum non valde commendant?
Chrysostomus
Maxime commendant, Ad ea posthac exemplariarespiciam, versaboque Ciceronem non paulo diligentius, et aliquam eius similitudinem in meam imaginem, ut Zeuxis, transferre annitar.
Glaphyrus
Gaudebis fructu huius diligentiae tuae magis, quam si quis tibi regnum donavisset. Sed cum initio Tullianos libros in 4. ordines distinxerimus, avesne audire quo sese pacto in singulis gesserit, qualemve se praestiterit, et quantopere in hac rerum scriptionumque diversitate excelluerit?
Chrysostomus
Nihil utique malim et te rogo, hoc bellum in meam gratiam milites.
Glaphyrus
Militabitur.
Notae
1 Qui cognoscere cupit quantus in doctrina et eloquentia vir fuerit M. Tullius, et quam eximie** tanquam a buccinatoribus suarum laudum cantatus sit, legat Quintil. lib. 10. cap. 1. sub finem Praefat. Lamb. in eius editionem. Plin. libr. 7. cap. 30.
2 QUID EST QUOD UNI HUIC TAM FIXE: Sunt qui libros quamplurimos commercantur, eosque non legunt. Ii tam docti evadent, quam citharoedi, si multas emant citharas, quas domi ad parietem suspendant, et quotidie intueaentur. Sunt qui sine delectu ac discrimine per varios scriptores vagantur, et circumcursant, creduntque multa et varia legendo se doctos fore. Isti solliciti sunt ut multa ingerant, non etiam ut digerant, quaeque legunt in suum succum sanguinemque convertant. Audiamus quid Seneca statuat de legendis auctoribus epist. 2. Est enim res magni momenti, et scitu necessaria studiosis, ne tempus, quod nunquam redit, male conterant, et sese frustra macerent. Illud vide, inquit, ne ista lectio multorum auctorum, et omnis generis voluminum habeat aliquid vagum et instabile. Certis ingeniis immorari et innutriri oportet, si velis aliquid trahere, quod in animo fideliter sedeat. Nusquam est, qui ubique est. In peregrinatione vitam agentibus hoc evenit, ut multa** hospitia habeant, nullas amicitias. Idem accidat necesse est iis, qui nullius se ingenio familiariter applicant, sed omnia cursim et properantes transmittunt. Nihil aeque sanitatem impedit, quam remediorum crebra mutatio. Non coalescit planta, quae saepe transfertur. Nihil tam utile est, quod in transitu prosit. Distrahit animum librorum multitudo. Itaque cum legere non possis quantum habueris, sat est habere quantum legas. Probatos itaque semper lege: et si quando ad alios divertere libuerit, ad priores redi. Idem epist. 45. Non refert quam multos libros, sed quam bonos habeas. Lectio certa prodest, varia delectat.
3 QUAS GAZAS: Persia vox gaza pecuniam regiam significat. Curt. lib. 3. Gazam Persae aerarium vocant. Utuntur hac voce Cicer. Virgil.
4 AMORE PERCUSSUS SUM: Percussit idem valet, quod permovit et affecit. Cicer. ad Attic. lib. 4. Percussit animum. Sic Terent. And. Percussit illico animum. Horat. Ode 7. lib. 1.
Me nec tam patiens Lacedaemon
Nec tam Larissae percussit campus opimae.
Quod autem quidam apud Terent. legunt perculsit, errant. Perculit enim a percello, non perculsit, latinum est. Atque ut amore percussus, sic perculsus dicitur.
5 CONSOLATIONEM ISTAM ESSE SUPPOSITITIAM: Mitto alios, Iani Gulielmi pereruditum libellum vidimus, quo istam Consolationem nec Tullii, nec Tullio satis dignam esse convicit Carolum Sigonium, quem in, infami argumento eloquentiae suae divitias opinatur ostendere voluisse. Concedit tamen esse hominis neque in diligentis, et philosophiae ac Ciceronis studiosi: ingenio autem nec ad illam comprehendendam, nec ad hunc exprimendum vel acuto satis, vel accommodato. lege librum. Alterius acuti, et eruditi hominis iudicium hoc est. Scripta frigide, solute, et ut verbo dicam, inepte. Quis ille tam stultus, qui speravit se posse imponere nobis falsa hac persona, sub qua latet aliquis ne superioris quidem, ut suspicor, aevi? Bardi typograhi**, qui tam ambitiose haec divulgant. Sed credo in nostrum risum, et suum quaestum. Valde me Ciceronis poeniteat, si ille vel in medio dolore tam elumbis. Nusquam nervi, nusquam sententiarum sanguis, ne color quidem verborum, nisi cum cerussa et fuco. Hactenus ille: Cicero autem eandem consolat. suam etiam inscripserat, de luctu minuendo. ad Attic. lib. 12. epist. 21. Eodem lib. epist. 22. de ea sic ipsemet. Neque tamen progrediar longius, quam mihi doctissimi homines concedunt: quorum scripta omnia, quaecunque sunt in eam sententiam, non legi solum, quod ipsum erat fortis aegroti, accipere medicinam: sed in mea etiam scripta transtuli, quod certe afflicti et fracti animi non fuit.
6 UT MANUM AB EODEM VERBERANDO: Incussit ei pugnum satis durum, inquit, narrans hoc factum Aelian. libr. 13. cap. 38. eum imperitum esse, et similes sibi pueros efficere ostendens. Plutarch. quoque in Apophtheg. Regum et Impp.
7 NON ELUCENT: In arte subtiliores, in oratione ieiuniores. Nam saepe fit, ut qui artem sciunt, scribere nesciant, quod de Varrone, Hortensio, Galba, Horatio, Quintiliano, Seneca, Hermogene dicitur. Quin fuerunt, qui neminem scriptoremartis ne mediocriter quidem disertum fuisse dicerent. Cic. 1. de Orat.
8 PLENA RURIS: Plenus ruris dicitur: qui est inurbanus, insulsus, rusticitatis plenus, ut Graeci dicunt: ἀγροῦ πλέως, et Hesychius explicas ἀγροικίας πλήρης. Catull. in annales Volusii: At vos interea venite in ignem, Pleni ruris et inficetiarum. In Truculent. ancilla servum, a quo tractaretur inhumanius, vocat rus merum.
9 OPPUGNARE IMITATIONEM CICERONIANAM: Ausus est hoc Politianus, cui respondit Paulus Cortesius. Scimus etiam Erasmum dialogum evomuisse, quem Ciceronianum inscripsit. In quo ea de imitatoribus Ciceronis per calumniandi libidinem mentitur, quae illis in mentem nec venient aliquando, nec venerunt.
10 AVIDUM GLORIAE CONFITETUR: Propter immoderatum gloriae studium non mediocriter reprehensus scribitur a Quintil. lib. 11. cap. 1. Est tamen rerum a se gestarum, quae sine dubio magnae fuerunt, quam eloquentiae maior in omnibus iactator. Et ingenium suum raro ac modeste, labores suos, resque gestas saepius et liberius commendat. Quod non sine aliqua ratione fecit plerumque. Aut enim tuebatur eos, quibus erat usus adiutoribus in opprimenda coniuratione: aut respondebat invidiae, cui tamen non fuit par, servatae patriae poenam passus exilium: ut illorum, quae egerat in consulatu frequens commemoratio, possit videri non gloriae magis, quam defensioni data. Plura Quintilian.
11 CICERONEM OMNIUM TRIUMPHORUM: Plinius libr. 7. cap. 30. Idem Caesar. ut narrat in Bruto Atticus, libr. 1. eorum, quos ad Ciceronem de ratione latine loquendi scripsit, ipsum latinae copiae inventorem ac principem nominavit.
12 SIMILITUDINEM UT ZEUXIS: Quid hic pictor nobilissimus fecerit Crotoniatis Helenam in templo picturus, Cic. praefat. 2. de invent. Multae de eodem Corradus in Brutum.