Quaestiones subtilissimae in Metaphysicen/6

by Iohannes Duns Scotus

Iohannes Duns Scotus

Quaestiones subtilissimae in Metaphysicen

LIBER 6

saeculo XIII

editio: ed.toronto
fons: utoronto.ca

LIBER	LIBER 7

6

- [LIBER 6]

- [6.1 UTRUM DIVISIO SCIENTIAE IN PHYSICAM, MATHEMATICAM ET DIVINAM SIT...

- [6.2 UTRUM DE ENTE PER ACCIDENS POSSIT ESSE SCIENTIA]

- [6.3 UTRUM ENS VERUM DEBEAT EXCLUDI A CONSIDERATIONE METAPHYSICI]

- [QUAESTIO 4 UTRUM METAPHYSICA SIT DE ENTE]

- [QUAESTIO 1 UTRUM INHAERENTIA SIT DE ESSENTIA ACCIDENTIS

- [QUAESTIO 2 UTRUM SUBSTANTIA SIT PRIMUM OMNIUM ENTIUM TEMPORE]

- [QUAESTIO 3 UTRUM SUBSTANTIA SIT PRIMUM OMNIUM ENTIUM COGNITIONE

- [QUAESTIO 4 UTRUM SUBSTANTIA SIT PRIMUM OMNIUM ENTIUM DEFINITIONE

- [QUAESTIO 6 UTRUM FORMA SIT PRIOR COMPOSITO ET MATERIAE]

- [QUAESTIO 7 UTRUM "QUOD QUID EST" SIT IDEM CUM EO...

- [QUAESTIO 8 UTRUM MATERIA PER SE GENERETUR

- [QUAESTIO 9 UTRUM FORMA GENERETUR PER SE

- [QUAESTIO 10 UTRUM COMPOSITUM GENERETUR PER SE ET PRIMO IN...

- [QUAESTIO 11 UTRUM RATIO PHILOSOPHI CONTRA IDEAS PLATONIS VALEAT

- [QUAESTIO 12 UTRUM IN MATERIA SIT ALIQUA PARS FORMAE COAGENS...

- [7.13 UTRUM NATURA LAPIDIS DE SE SIT HAEC VEL PER...

- [7.14 UTRUM SINGULARE PER SE INTELLIGATUR]

- [7.15 UTRUM SINGULARE SIT PER SE INTELLIGIBILE A NOBIS]

- [7.17 UTRUM DIFFERENTIA DIVISIVA GENERIS INFERIORIS INCLUDAT DIFFERENTIAM DIVISIVAM PRIMAM]

- [7.18 UTRUM UNIVERSALE SIT ALIQUID IN REBUS]

- [7.19 UTRUM CONCEPTUS GENERIS SIT ALIUS A CONCEPTU DIFFERENTIAE]

- [7.20 UTRUM PARTES ORGANICAE ANIMALIS HABEANT DISTINCTAS FORMAS SUBSTANTIALES SPECIE...

[ LIBER 6 ]

[6.1 UTRUM DIVISIO SCIENTIAE IN PHYSICAM, MATHEMATICAM ET DIVINAM SIT SUFFICIENS]

Quia scientiam speculatiuam diuidit Aristoteles in physicam, mathematicam et diuinam, ideo quaeritur an ista diuisio sit sufficiens.

[6.1.1] Arguitur quod non:

Quia logica neque est circa agibilia neque circa factibilia, ergo est speculatiua; nec tamen est aliqua istarum; igitur etc.

[6.1.2] Item, moralis nulla est istarum; est tamen theorica. Probatio: nam omnis habitus intellectualis circa agibilia est prudentia. Quia sic definitur prudentia, VI Ethicorum, quod est "recta ratio agibilium". Moralis autem scientia non est prudentia, quia tunc omnes habentes eam essent prudentes et ita uirtuosi moraliter. Ergo moralis scientia non est recta ratio circa agibilia, neque factibilia ut patet, igitur etc.

[6.1.3] Item, ens aequaliter diuiditur in decem genera, ex V huius. Igitur sicut unum diuidens, scilicet quantitas, facit scientiam specialem ut mathematicam, ita et quodlibet aliorum.

[6.1.4] Item, substantia incorporea habet proprias passiones alias a passionibus entis et substantiae, sicut et substantia corporea; et perfectiores passiones habet quanto est ens perfectius. Igitur sicut de substantia corporea est scientia specialis, ut mathematica uel naturalis, in qua considerantur propriae passiones eius, ita uidetur per locum a maiori quod de substantia incorporea erit aliqua scientia specialis, praeter metaphysicam in qua non considerantur de ipsa nisi passiones entis uel substantiae.

[6.1.5] Item, quod non sunt tot, uidetur, quia metaphysicus habet considerare omnia secundum quiditates suas etiam in speciali, igitur et omnes passiones omnium; igitur non est alia scientia. Probatio antecedentis per Aristotelem hic in littera: nulla alia scientia rationem facit de "quod quid est"; sed uel ex sensu supponunt "quod quid est" sui subiecti, uel aliunde accipiunt.

[6.1.6] Item, quod non sit distinctio inter mathematicam et metaphysicam arguitur: quia uidentur esse de eodem. Quantitas enim in utraque consideratur. Similiter etiam in naturali scientia consideratur, ut patet II Physicorum. Igitur nec illa distinguitur ab alterutra istarum.

[6.1.7] In contrarium:

Est Aristoteles in littera. Item, in libello De intelligentia Aristotelis. Item, Auicenna, I Metaphysicae suae. Item, Ptolomaeus in I Almagesti. Item, Boethius in libello suo De Trinitate. Et patet quod apud philosophantes est famosissima diuisio.

[I. Status quaestionis A. Duae opiniones]

Hic primo uidendum est unde sumatur distinctio scientiarum. Circa hoc sunt duae opiniones.

[1. Prima opinio: Scientia est habitus conclusionis demonstrationis a. Expositio primae opinionis]

[6.1.8] Prima talis: scientia est habitus cognoscitiuus conclusionis demonstrationis, sicut patet ex definitione "scire", I Posteriorum. Ergo quot sunt conclusiones demonstrabiles, tot sunt scientiae. Consequentia probatur: nam habitus distinguuntur per obiecta et ita scientiae per scibilia; illa sunt conclusiones demonstrabiles.

[6.1.9] Item, habitus innotescunt per actus; respectu diuersarum conclusionum sunt diuersi actus sciendi specie; ergo et habitus diuersi. Minor probatur. Tum quia illi actus sciendi sunt diuersi, non tantum numero, quia sic distinguuntur actus sciendi circa eandem conclusionem frequenter eliciti differentia autem maior differentia numerali uidetur esse differentia specifica. Tum quia aliquid per causam cognoscere est aliquid scire, ex definitione "scire", I Posteriorum. Igitur cum alia demonstratio sit per quam haec conclusio cognoscitur, et alia per quam illa, uidetur quod aliud sit hoc "scire" ab illo, etiam specie. Magis enim differunt istae demonstrationes quam numero tantum, quia sunt ex diuersis principiis omnino.

[6.1.10] Et illa opinio ponit quodlibet complexum habere habitum proprium: si principium est, habet intellectum; si conclusio est, habet propriam scientiam.

[b. Contra primam opinionem]

[6.1.11] Contra istam opinionem arguitur: quia secundum ipsam, geometria uel quaecumque alia scientia non est una nisi unitate aggregationis ex multis habitibus, quod uidetur contra intentionem Aristotelis in multis locis in I et II Posteriorum.

[6.1.12] Item, sic posset metaphysica et naturalis dici scientia una, quia aggregatione. Inconueniens est autem quod tantam unitatem habeant inter se scientiae, quae ponuntur simpliciter diuersae, quantam habet una istarum in se.

[2. Secunda opinio: Scientia est circa speciem specialissimam a. Opinio Henrici Gandauensis]

[6.1.13] Dicunt alii quod scientia est una secundum speciem specialissimam, quae est circa subiectum unum ad quod plura attribuuntur, quae cum hoc habet unam rationem formalem considerandi omnia quae considerat. Et talis in una anima est una numero ex multis actibus intelligendi generata. Et est ita una sicut in uno appetitu est una temperantia, licet ex multis actibus generata; et in una superficie una albedo intensa, licet esset successiue ab eodem uel a diuersis agentibus, unica transmutatione uel diuersis transmutationibus, inducta.

Quia tamen non est omnino simile, distinguunt quod quaedam formae recipientes magis et minus, secundum gradum perfectionis et completionis suae, inducuntur unica transmutatione, ut albedo, uel pluribus actibus conformibus, ut temperantia. Quaedam autem pluribus difformibus, ut scientiae, in quarum generatione ponunt talem processum: quia secundum rectum ordinem acquirendi eas, ex actu cognoscendi primum principium talis scientiae habet ipsa primo generari. Et tunc habetur totum esse illius habitus scientifici, licet in gradu infimo, et tunc ille habitus dicitur esse intellectus illius principii. Deinde cognoscendo alia principia, idem habitus, qui dicitur esse intellectus illius principii, augetur et dicitur intellectus plurium principiorum istorum cognitorum. Et ultra, ex principiis deducendo conclusiones amplius augetur, et dicitur esse scientia istarum conclusionum, semper tamen manens idem habitus, non habens differentiam nisi rationis tantum. Sicut et aliae formae quae recipiunt intensionem in quocumque gradu, si stant in illo, non habent compositionem aliquam, quia non habent differentiam aliquam inter gradus inferiores quos uirtualiter continent nisi rationis tantum; et differentia rationis non sufficit ad compositionem.

[6.1.14] Nec obstat quod hi actus, ex quibus generatur et augetur habitus, uidentur quasi differre specie, sicut intellectiones diuersorum principiorum uel diuersarum conclusionum; uel quasi genere, sicut intellectiones principii et intellectio conclusionis. Differunt enim actus sicut differunt obiecta cognita. Sed habitus unus est ex omnibus generatus et ad similes actus inclinans.

[6.1.15] Hoc confirmatur, quia principium perfectius cognoscitur quando ex ipso conclusio deducitur; non autem esset ita nisi habitus principii intenderetur; igitur alius non generatur sed praeexsistens augetur.

[6.1.16] Dicunt etiam quod talis habitus non tantum intenditur ex cognitione diuersorum principiorum uel conclusionum, sed ex frequenti consideratione eiusdem, ut sic unum principium magis cognoscatur illo habitu quam aliud, et una conclusio quam alia, quia frequentius considerata. Semper autem, secundum istos, cognitio prior est principium et dispositio cognoscendi posterius, siue in principiis inter se siue respectu conclusionum.

[b. Contra opinionem Henrici]

[6.1.17] Contra istam opinionem multipliciter arguitur. Primo sic: actus naturaliter est generatiuus habitus, secundum istos, per hoc quod naturaliter suam similitudinem relinquit in passo. Differentium autem specie secundum proprias rationes agentium sunt diuersae similitudines reales specie. Ergo quanta est differentia actuum, tanta et habituum.

[6.1.18] Confirmatur: quare enim actus difformes morales, ut temperantiae et iustitiae, generant diuersos habitus specie, nisi quia secundum proprias rationes specificas naturales similitudines imprimunt potentiae, consimiliter differentes sicut et ipsi? Sed ubi est causa eadem, erit idem effectus. Unde uidetur sine ratione dictum quod quidam habitus tantum generantur ex actibus uniformibus, quidam ex difformibus. Poterit enim aliquis ponere quod non est nisi una uirtus moralis, quae generatur ex quocumque actu, et deinde augetur non tantum per actus similes sed etiam per difformes, sicut hic ponitur de habitu scientiae. Nec poterit plus improbari illud de unico habitu morali quam istud de unico habitu scientifico.

[6.1.19] Item, secundo sic: Aristoteles, VI Ethicorum, distinguit intellectum a scientia, sicut habitum alium specie, licet eiusdem generis propinquioris quam sit alterum eorum cum opinione uel prudentia. Nunc autem illa uidentur essentialius disparata quae sub eodem genere propinquiori continentur, sicut album et nigrum, quam album et dulce. Igitur impossibilius uidetur quod idem habitus sit intellectus et scientia quam quod sit intellectus et opinio.

[6.1.20] Confirmatur ista ratio: uerum, in quantum euidens, natum est causare habitum suum in intellectu cognitiuum. Simpliciter autem est alia ratio euidentiae in principio et conclusione, quia in principio propter se ex terminis, in conclusione propter aliud per discursum; igitur etc.

[6.1.21] Item, cum intellectu principiorum aliquorum et scientia aliquarum conclusionum in geometria stat ignorantia alicuius conclusionis eiusdem scientiae non tantum ignorantia negationis, sed etiam dispositionis per falsigraphum generata. Impossibile est autem respectu eiusdem complexi simul in eodem intellectu stare habitus oppositos. Igitur respectu talis conclusionis ignoratae non habetur habitus qui sit scientia eius.

[6.1.22] Confirmatur: quia, cum conclusio ignorata addiscitur, habitus oppositus ignorantiae praecedenti inducetur; igitur etc.

[6.1.23] Item, sic confirmatur: quia uidetur contradictio quod habeatur iste habitus qui idem numero est respectu talis obiecti, ut a, et tamen ex illo habitu nullus actus haberi possit circa a, nec etiam quantumcumque imperfectus. Patet autem quod circa conclusionem praedictam ignoratam, intellectus sic ignorans, ex toto habitu scientiae quem habet, nullum potest habere actum sciendi -- immo nec debilissime opinandi --, cum firmiter teneat oppositum. Igitur totus habitus, quem habet, nullo modo erit idem numero manens habitus illius conclusionis.

[6.1.24] Item, quarto arguitur sic: ex habitu intenso aliquis potest perfectius agere circa quodcumque obiectum cuius est quam ex remisso. Igitur si addiscendo nouas conclusiones intenditur habitus prior, poterit habens ipsum perfectius speculari quodlibet, respectu cuius ponitur esse habitus, quam prius. Et hoc "posse" est necessarium quantum est ex parte habitus. Sed consequens est falsum. Possibile est enim, dum est in addiscendo conclusiones nouas, quod obliuiscatur alicuius prius scitae, aut minus perfecte sciat quam ante illas conclusiones nouas sciuit, quando istam prius scitam frequentius considerauit.

[6.1.25] Hoc patet per experimentum. Qui enim addiscit secundum librum Geometriae, dum ibi occupatur, negligit considerare conclusiones primi, saltem aliquas quibus non utitur. Numquid, cum didicerit secundum, perfectius poterit speculari quamlibet conclusionem primi quam prius, quando, secundo ignorato, frequenter conclusiones primi speculabatur?

[6.1.26] Confirmatur ista ratio: quia ista positio ponit duplicem modum augendi habitum, et per actus similes et per difformes. Per similes ponit quod idem perfectius scietur cuius sunt illi actus quam aliud circa quod non eliciuntur tot actus similes. Igitur habitus respiciens frequenter hoc speculatum augetur sine augmento habitus respicientis illud raro speculatum; quod est impossibile si idem esset.

[6.1.27] Item, quinto sic: gradus imperfectior in habitu, siue habitus secundum istum gradum, non potest esse causa gradus perfectioris; tunc enim effectus excederet causam in perfectione. Cognitio autem principii uidetur causa esse cognitionis conclusionis, cum arguat Aristoteles, I Posteriorum, "unumquodque propter quod" etc.; sed propter principia cognoscimus conclusiones; igitur etc. Maior autem non uidetur uera nisi in causis efficientibus. Igitur non est infimus gradus in habitu, recto ordine generatus, ille secundum quem respicit primum principium. Esset autem, si esset unus habitus principii et conclusionis, secundum quod isti ponunt.

[6.1.28] Si dicatur quod gradus, respiciens primum principium simpliciter, est perfectior gradu respiciente aliquod posterius praecise sumpto (non tamen illo posteriore gradu secundum quod includit priorem) est autem causa primo modo tantum:

[6.1.29] Contra hoc est dictum istorum quod quilibet gradus est simplex, non habens praecedentes in se distinctos nisi ratione tantum. Igitur ille gradus correspondens ultimae conclusioni, secundum propriam rationem illius gradus, includit omnes praecedentes, sicut diceret de ultimo gradu albedinis. Iste autem ultimus, secundum propriam rationem sui, uidetur effectus primi, secundum propriam rationem eius, et in primo includi, et non e conuerso.

[6.1.30] Item, in quacumque qualitate sunt gradus differentes secundum magis et minus. Illi habent ordinem essentialem: quod a includit b uirtualiter, et c a, et sic usque ad supremum. Hoc patet in albedine. Probatur etiam quia si non sunt ordinati, nihil unum erit ex illis. Sed in isto habitu scientiae non est dare tales gradus ordinatos respectu diuersorum scibilium. Igitur quae respiciunt diuersa scibilia non sunt gradus eiusdem habitus, sed magis differentes. Probatio minoris: multae conclusiones geometricae sunt quarum utralibet potest indifferenter sciri ante aliam. Igitur ille gradus, qui respicit unam illarum, non habet ordinem per se ad illum qui respicit aliam.

[6.1.31] Responsio: quod gradus in habitu habent ordinem, licet non sit ordo obiectorum.

[6.1.32] Contra: omnis gradus habitus respicit quidlibet contentum sub primo obiecto illius habitus, licet per actum remissiorem uel intensiorem. Hic, quicumque gradus praecise non respicit quodlibet obiectum secundum quemcumque actum. Illud potest esse argumentum ad principale.

[6.1.33] Si dicatur quod gradus infimus non respicit quodlibet sub primo obiecto, sed tantum illud circa quod potest esse imperfectissima operatio exemplum de minimo calore respectu stuppae:

Contra: saltem quantumcumque detur infimum scibile, in illud potest omnis gradus superior, licet non e conuerso.

[6.1.34] Istud etiam argumentum probat multas esse prudentias, quia contingit habere rationem rectam circa materiam temperantiae, non habendo circa materiam fortitudinis, et e conuerso; deducendo hoc ex principiis primis et non illud.

  SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Contra opinionem etiam adhuc est
  primum argumentum.

[6.1.35] Confirmatur: quia actus generatiui prudentiae huius et illius uidentur differre quantum actus generatiui diuersarum artium uel magis, propter concordiam prudentiae cum appetitu.

[6.1.36] Ad istas rationes, licet possent dari aliquae euasiones distinguendo de habitu ut est in tali et tali gradu, et ut est in tali gradu non est habitus talis obiecti, sed ut in tali , quas euasiones perscrutari, causa breuitatis, omitto, non uidetur tamen quomodo ad eas (saltem earum aliquas) possit rationabiliter responderi. Nam oporteret respondentem negare propositiones uniuersales de habitibus sumptas, quae in omnibus aliis habitibus sunt concessae. Et tales negando, non ferendo instantiam nisi in proposito, uidetur esse "irrationabiliter proteruire" ex VIII Topicorum. Aequaliter enim uiderentur posse negari tales uniuersales in aliis habitibus, et deficerent propositiones quibus distinctio quorumcumque habituum probaretur, sicut patet in confirmatione primae rationis supra, nisi dicas "hic placet eas negare, ibi non".

[6.1.37] Quod adducitur pro confirmatione huius opinionis quod "principium magis cognoscitur quando conclusio ex ipso deducitur", hoc si uerum est non concludit quod non sit alius habitus conclusionis. Nam licet sit alius habitus, tamen principium intenditur propter speculationem principii in se, quae tunc est intensior communiter quando conclusio ex ipso deducitur quam quando in se consideratur sine ordine ad quodcumque aliud.

[6.1.38] Quod autem in principio dicitur quod "una scientia est unius generis subiecti secundum unam rationem considerandi" (et accipitur ex Posterioribus), quomodo sit intelligendum iam patebit.

[B. Opinio media inter duas priores]

[6.1.39] Inter dictas ergo opiniones quodammodo mediando potest dici quod cum habitus intellectiuus sit qualitas quaedam generata et firmata ex frequenti consideratione uel unica perfecta, quandoque etiam ad consimilem inclinans intellectum respectu complexi speculandi, duplex potest poni habitus. Unus proprius, qui formaliter inclinat ad speculationem eius tamquam naturalis similitudo ex eius consideratione derelicta. Alius communis qui uirtualiter inclinat ad speculationem eius, inclinando formaliter ad speculationem alterius in quo tale complexum uirtualiter continetur.

[6.1.40] Primo modo potest concedi prima opinio: quot scibilia tot scientiae, secundum quod rationes contra secundam opinionem adductae ostendunt. Secundo modo potest esse unus habitus respectu multorum complexorum. Cum enim conclusiones sint in principiis uirtualiter, et principia uirtualiter in subiecto nam subiectum includit praedicatum in principiis primis, et hoc uel essentialiter si sint per se primo modo, uel uirtualiter si sint per se secundo modo, sequitur quod in subiecto incomplexo, quiditatiue cognito, uirtualiter contineantur principia et conclusiones de tali subiecto; et sic, tota notitia quae de ipso subiecto nata est haberi. Et etiam ulterius, quae nata est haberi de aliis per rationem eius, siue sint inferiora contenta sub ipso, siue sint aliqua attributa ad ipsum tamquam ad primum. Ergo habitus, inclinans formaliter ad speculandum tale subiectum secundum rationem quiditatiuam, inclinat uirtualiter ad omnia complexa praedicta; sed primo ad cognoscenda de ipso subiecto; per se autem sed non primo ad cognoscenda de aliis per rationem eius. Et ita respectu omnium istorum est unus habitus uirtualis.

  SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Si ad unitatem scientiae sufficiat
  quod sit habitus formaliter inclinans ad speculandum aliquod
  subiectum et uirtualiter inclinans ad speculandum omnia quae in
  tali subiecto uirtualiter continentur, cum quodlibet accidens et
  quaelibet species accidentis in aliqua specie substantiae
  uirtualiter contineatur, non esset aliqua scientia propria de
  accidente, et ita nec geometria nec arithmetica. Ad hoc respondet
  postea cum dicit propter hoc "ad inueniendum subiectum alicuius
  scientiae non oportet procedere diuidendo aliquod genus
  accidentis". Patet ibi de proprio subiecto, per se autem sed non
  primo, ad cognoscenda de aliis per rationem eius, et ita illud
  obiectum illorum est unus habitus uirtualis.

[1. Quomodo distinctio scientiarum intelligenda sit]

[6.1.41] Prima ergo distinctio scientiarum, secundum conclusiones scitas, potest esse secundum species specialissimas. Sed ista, quae est secundum subiectum uirtualiter continens, potest poni distinctio secundum genera proxima, sic intelligendo quod in una notitia subiecti omnes scientiae primo modo dictae uirtualiter contentae sunt unius generis tantum. Sed notitia continens est una specie sicut et subiectum cuius est. Hoc modo potest intelligi illud "unius generis, scilicet subiecti, est una scientia". Vel una specie, et tunc est scientia uirtualiter, non formaliter, quia est incomplexa notitia et incomplexi. Vel si scientia accipiatur formaliter, tunc debet intelligi una, non specie specialissima sed genere propinquo.

[6.1.42] Ultra scientiam secundo modo dictam est minor unitas scientiae quae est respectu multorum uerorum complexorum ad quae non inclinat uirtualiter unus habitus subiecti, nec primo nec per se, ut in secundo modo, sed tantum in potentia et in uniuersali. Sicut habitus, inclinans formaliter ad considerandum aliquod subiectum commune, inclinat ad considerandum propria inferiorum de ipsis tantum in uniuersali, quae uidelicet scienda sunt per proprias rationes inferiorum, non per naturam communis. Et ista unitas minima potest dici unitas generis remoti, intelligendo simili modo ut expositum est in secundo modo de scientia uirtualiter quae est una specie. Sed scientiae omnes formaliter in ista uirtualiter contentae sunt tantum una genere remoto.

[2. Quomodo scientia speculatiua hic diuisa accipienda sit]

[6.1.43] Secundo uidendum est quomodo accipienda sit scientia speculatiua quae hic diuiditur.

Ubi sciendum est quod intelligendum est hic primo de scientia speculatiua reali, quae scilicet considerat intentiones primas abstractas a singularibus realibus et dictas de illis in quid. Per quod excluditur logica, quae est de secundis intentionibus quae de nulla re primae intentionis praedicantur in quid.

[6.1.44] Secundo intelligendum est de scientia speculatiua stricte sumpta, quae scilicet ex natura sui et subiecti sui ordinatur tamquam ad finem ad "scire" tantum, non autem ad "scire" directiuum in aliqua operatione quae non est essentialiter speculatio. Per quod excluditur moralis, quae large est speculatiua, ut dicetur respondendo ad secundum argumentum.

[6.1.45] Tertio intelligendum est de speculatiua possibili acquiri ab homine ex naturali lumine intellectus, scilicet ex principiis cognitis uia sensus, quia "cognitio nostra oritur a sensu", I Posteriorum. Per quod excluditur speculatiua cognitio de substantiis separatis quantum ad propria ipsarum, ut dicetur respondendo ad quartum argumentum.

[II. Ad quaestionem]

[6.1.46] His uisis, igitur ad quaestionem dicendum est quod scientia speculatiua, cum triplici determinatione praedicta sumpta, sufficienter ab Aristotele diuiditur, et hoc primaria diuisione, quae scilicet est immediate contenta sub diuiso.

Quod ostenditur sic: quia talis diuisio non potest esse in scientias habentes unitatem primo modo, quia istae sunt species specialissimae et remotissimae a diuiso. Igitur oportet quod sit in habentes unitatem secundo modo uel tertio. Sed istarum unitatum utraque correspondet unitati subiecti uirtualiter continentis totam scientiam, ut dictum est prius. Igitur secundum distinctionem talium subiectorum concluditur talis diuisio scientiarum. Sed talia subiecta prima speculabilia, proprie realia, de quibus possunt aliqua sciri uia sensus, sunt tantum tria. Igitur tantum tres scientiae speculatiuae propriae et reales et naturaliter scibiles.

[6.1.47] Minor ostenditur sic: ab omnibus speculabilibus realibus potest unum commune, scilicet ens, abstrahi, de cuius communitate alibi dictum est. Hoc commune habet proprias passiones, secundum Philosophum, IV Metaphysicae, cuiusmodi sunt omnia transcendentia denominatiua, ut bonum, unum, uerum, actus et potentia etc. Igitur de ente est aliqua scientia possibilis quantum ad tales passiones. Et est necessaria, quia cognitio nostra procedit "a communibus ad propria", ex I Physicorum. Ens autem est obiectum reale. Quod patet, quia de rebus dicitur in quid; et est obiectum proprie speculabile, quia circa ens in quantum ens non est nata esse speculatio directiua in aliqua alia operatione a speculatione; et passiones eius ex principiis cognoscibilibus uia sensus de ipso ostendi possunt. Igitur habemus unum subiectum primum quod habet omnes condiciones praedictas. Et sic patet una pars minoris.

[6.1.48] Ulterius, quia habitus respectu propriorum in uniuersali non est respectu propriorum in inferioribus sub illo uniuersali nisi in potentia tantum et secundum quid; ad hoc quod intellectus circa alia speculabilia perficiatur, oportet inferius descendere quaerendo subiecta specialia. Sub ente autem prima diuidentia occurrunt decem generalissima de quibus ex principiis notis uia sensus non sunt aliae passiones demonstrabiles nisi transcendentes. Igitur nullum istorum est subiectum alterius scientiae a metaphysica, cuius tamen nullum istorum est subiectum primum, sicut nec homo, licet immediatius insit substantiae quam homini passio quae primo inest enti.

[6.1.49] Quod si oportet ulterius diuidere ad inueniendum subiectum alicuius scientiae, non oportet procedere diuidendo aliquod genus accidentis. Nam quodlibet istorum, et quaelibet species cuiuslibet eorum, in aliqua specie substantiae uirtualiter continetur immediate uel mediate. Et ita quodcumque istorum poneretur pro subiecto licet forte haberet aliquam passionem de se scibilem , non esset tamen primum subiectum. Igitur nec penes aliquod istorum accipietur distinctio prima scientiarum. Oportet igitur diuidere praecise substantiam, ut subiectum primum habeatur scientiae alterius a metaphysica. Diuisa autem substantia, ponitur alterum membrum, scilicet incorporea, ad metaphysicam pertinere. Et hoc propter hanc rationem: quia eiusdem est considerare genus aliquod et primum contentum sub illo; substantia incorporea prior est sub substantia.

[6.1.50] Sed haec ratio uidetur deficere: tum quia scientia de diuiso aequaliter uidetur se habere ad utrumque diuidens, igitur si est de uno sub propria ratione, et de altero; tum quia falsum supponitur quod metaphysica est de substantia primo, quod non est uerum, sed tantummodo in quantum ens. Et sic accidit considerationi quid perfectius participet rationem substantiae.

[6.1.51] Ideo est alia ratio quare substantia separata ad metaphysicum pertinet, secundum quod Aristoteles ponit in littera ipsam pertinere; quia, uidelicet, etsi habeat proprias passiones sibi primo inhaerentes, non tamen nobis scibiles uia sensus. Sed sic sunt solae passiones entis de ipsa notae. Unde uerum est quod ipsa est subiectum secundae scientiae speculatiuae, possibilis intellectui cognoscenti ipsam sub propria ratione, sed non nobis.

[6.1.52] Restat igitur substantia corporea cui absolute consideratae inest primo quantitas continua et, secundum aliquos, discreta et mediante quantitate omnia quae quantitatem consequuntur, ut relationes fundatae super quantitatem et qualitates quartae speciei. Et istae passiones sunt de ipsa cognoscibiles ex principiis notis uia sensus. Ergo ipsa potest esse et est subiectum scientiae speculatiuae possibilis nobis alterius a metaphysica. Et haec uocatur mathematica, quae licet dicatur de quanto uel quantitate quia non multum mathematica comparat quantitatem ad substantiam corpoream, sed posteriores passiones ad quantitatem quae est prima passio, et quia illa nota est inesse subiecto, quasi supponitur ut ratio subiecti , tamen subiectum primum uirtute continens omnia est substantia corporea.

[6.1.53] Ulterius eadem substantia corporea, non contracta ad inferius sed alio modo considerata, scilicet in quantum habens formam quae est principium determinatae operationis et motus et quietis, habet multas passiones sic sibi inhaerentes et scibiles per uiam sensus. Ergo quoad istas erit alia speculatiua quae dicitur physica siue naturalis.

[6.1.54] Praeter istas non potest inueniri aliqua scientia speculatiua quae non sub aliqua istarum contineatur, puta si sit de aliqua substantia inferiori, uel in aliqua istarum includatur, puta si sit de aliquo accidente. Ergo sunt tantum istae tres primo diuidentes scientiam speculatiuam penes tria subiecta habentia condiciones superius expressas.

[6.1.55] Intelligendum est ergo ex dictis quod si scientia diuidatur penes obiectum primum, qualis est prima diuisio eius, ut dictum est (quia differentiae specificae sunt ignotae), quod sic poterit diuisio procedere: scientia alia est de conceptu communissimo per se passiones habente, scilicet de ente, et alia de conceptu minus communi primo passiones habente. Et per "primo" excluditur omne accidens, intelligendo sic quod primo habens passiones non sit passio alterius.

[6.1.56] Ulterius, secundum membrum diuiditur in scientiam de substantia incorporea quae non est nobis possibilis pro nunc et in scientiam de substantia corporea.

[6.1.57] Tertia diuisione secundum membrum subdiuiditur in scientiam de substantia corporea, in quantum sic et sic consideratur.

[6.1.58] Non est igitur quodlibet membrum praedictae diuisionis aeque unum. Sed metaphysica, in qua primo stat diuisio, est una unitate generis proximi, non habens sub se nisi species specialissimas. Unde est una secundo modo. Mathematica uero siue physica, in qua in tertio gradu stat diuisio, est una tantum unitate generis remoti et tertio modo; quarum utraque in plures descendit, habentes unitatem secundo modo.

[6.1.59] Contra: unitas habitus est ab obiecto. Igitur a magis uno maior unitas; minus commune est magis unum.

[6.1.60] Responsio: etsi communius sit minus unum in re et magis diuersificatum quam minus commune, tamen est aeque unum intelligibile. Quia ita unico et simplici actu intelligendi intelligitur animal sicut homo, et ita proprius habitus utriusque erit aeque unus in se. Sed habitus diuersi in isto uno contenti uirtualiter non habebunt aequalem unitatem nisi in isto uno aequaliter includantur; nam unitatem habent ex hoc quod includuntur. Non autem aequaliter includit "corpus physicum" omnes conclusiones scientiae naturalis, et "ens" omnes conclusiones metaphysicae, quia "ens" includit istas secundo modo, "corpus physicum" istas nonnisi tertio modo.

[6.1.61] Ex ista distinctione penes subiecta prima patet causa illius distinctionis quam Aristoteles ponit in littera, scilicet penes modos definiendi. Ideo enim metaphysicus, definiendo, omnino abstrahit a materia, quia sicut ens quod primo considerat, ita et quidlibet, in quantum sub eius consideratione cadit, non includit materiam secundum quod uult Auicenna I Metaphysicae.

[6.1.62] Mathematica uero, quia considerat substantiam corpoream sub tali conceptu secundum quem includit principia propria quantitatis et ita necessario requirit materiam licet non ut principium potentiale siue mobile , ideo mathematicus sic definit per materiam, non in quantum principium motus.

[6.1.63] Physica uero considerat substantiam corpoream in quantum in conceptu, quem de corpore habet, includuntur principia motus et operationis. Ideo per materiam sic definit. Non quod motum ponat in definitione, quia iste est passio apud eum, sed materiam secundum considerationem contractam secundum quam est principium motus.

[6.1.64] Assignantur et aliae distinctiones istarum. Quia metaphysica est circa maxime intelligibilia, mathematica circa imaginabilia, naturalis circa sensibilia; quod intelliguntur secundum quandam appropriationem. Omnis enim scientia est circa intelligibilia, sed metaphysicalia nec in uniuersali nec in singularibus sunt proprie sensibilia, sicut nec entitas, nec unitas, nec ista entitas uel unitas, licet ex sensibus cognoscantur. Mathematica in singularibus et naturalia sunt imaginabilia. Sed mathematica non sunt sensibilia primo, licet per se; naturalia primo, licet non motus nec quies.

[6.1.65] Alia assignatur distinctio penes gradus certitudinis. Sed nec praecedens multum probat, nec ista, quia quaelibet est ex principiis necessariis et ad conclusiones necessarias.

[III. Ad argumenta principalia A. Ad primum principale]

[6.1.66] Ad primum argumentum de logica. Licet posset dici quod logica est practica, quia non est tantum propter "scire" proprium sed propter "scire" directiuum in alio actu (quia enim intellectus in actu proprio discursiuo potest errare, indiget habitu directiuo prius quam dirigat in aliis, secundum Boethium Super Porphyrium), ideo logica dicitur prima practica inuenta, extendendo nomen; quia tamen iste actus in quo dirigit non est nisi speculatio, ideo logica proprie non est practica. Non est enim finis eius "ueritas confesse se habens appetitui recto", quae ueritas est finis practicae, ex VI Ethicorum. Tunc dicendum est quod non est speculatiua realis quae sola hic diuiditur.

[B. Ad secundum principale]

[6.1.67] Ad secundum de ethica, responsio: omnis habitus cognoscitiuus, circa obiectum operabile ex natura sui et obiecti, est directiuus in operatione, licet non ex usu habentis. Sed aliquis habitus est directiuus incomplete et quasi a remotiori, sicut qui est circa magis uniuersalia; aliquis magis perfecte et de propinquo, sicut qui est circa magis particularia. "Actus enim sunt circa singularia". Unde experientia magis dirigit in operando quam ars sine experientia, I Metaphysicae. Et sic habitus incomplete dirigens, comparatiue et large potest dici speculatiuus, quia ex se non sufficit ad dirigendum sine particulari determinante et applicante. Et sic posset moralis scientia dici speculatiua, sed non proprie et stricte, sicut hic sumitur speculatiua.

[6.1.68] Et, cum arguitur ex definitione prudentiae, responsio: illa definitio debet intelligi de ratione agibilium, id est directiua circa agibilia perfecte et immediate et in particulari. Sed scientia moralis est alio modo respectu agibilium, scilicet in uniuersali, et insufficiens ex se ad dirigendum circa ista.

[6.1.69] Contra: tunc Philosophus in VI Ethicorum insufficienter enumerat habitus cognitiuos, quia moralis scientia sub nullo eorum quos ibi ponit uidetur contineri.

[6.1.70] [Responsio Henrici de Gandauo] Responsio: qui poneret quod habitus idem est, sed tantum differens secundum magis et minus (ille qui dirigit in uniuersali et qui in particulari), posset dicere quod Philosophus ibi sub prudentia comprehendit scientiam moralem tamquam imperfectum sub perfecto; idem tamen sunt in essentia. Et conuenientius ibi posuit habitum perfectum quam imperfectum, quia perfectus est magis uirtus intellectus, de qua uirtute intendit.

[6.1.71] [Responsio Godefredi de Fontibus] Alius qui ponit quod, licet habitus sit practicus ex ratione formali obiecti quod est operabile , non tamen intellectus est practicus nisi ad considerandum motus ex appetitu finis, et considerationem suam ordinans ad opus. Si tamen hoc diceret ut uidetur innuere quod Philosophus ibi distinguit habitus intellectus speculatiui et practici, quia dicit Aristoteles: "mentis speculatiuae et practicae" (mens sumitur pro intellectu), haberet dicere quod scientia moralis, licet sit habitus practicus, est tamen intellectus speculatiui. Et hoc expresse dicit sic opinans quod alius est habitus ille qui est tantum practicus et tamen est intellectus speculatiui, qui habitus respicit operabile in uniuersali, et alius ille qui respicit operabile in particulari et est intellectus practici.

[6.1.72] Secundum hanc opinionem uidetur esse dicendum quod scientia moralis continetur sub scientia quam Aristoteles ponit ibi habitum intellectus speculatiui.

[C. Ad tertium principale]

[6.1.73] Ad tertium dicendum quod falsum assumitur quod quantitas sit subiectum mathematicae. Tamen, sicut dictum est in solutione quaestionis, quia quantitas non ostenditur inesse substantiae corporeae sed quasi manifestum supponitur, et de substantia corporea non ostenditur aliquid in mathematica nisi per naturam quantitatis tamquam primae passionis, ideo uidetur esse quasi ratio propria subiecti illius scientiae et quasi ponitur subiectum, licet sit ibi passio, quia includitur in subiecto priori, ut ibi dictum est.

[6.1.74] Quare autem hoc modo de substantia corporea est scientia specialis per rationem quantitatis ut primae passionis eius, et non sic de aliis accidentibus, ratio est quia quantitatem consequuntur multa quae per ipsam insunt subiecto eius, et per ipsam de illo sunt scibilia ex principiis notis uia sensus. Non sic per alia genera accidentium. Tamen qualitas, quantum ad tres primas species aut saltem quantum ad tertiam speciem, quasi simili modo potest poni se habere in scientia naturali; nisi quod in illa scientia etiam quantitas aliquo modo consideratur, non absolute sed ut contracta, ex II Physicorum.

[6.1.75] Consideratur etiam forma substantialis determinata quae est principium determinationis quantitatis, ex II De anima: "omnium natura constantium" etc., et etiam qualitatum naturalium, ita quod mathematicus per rationem substantiae corporeae, siue in communi siue in particulari, quasi nihil ostendit, sed omnia per rationem quantitatis, quae est prima passio.

[6.1.76] Naturalis autem per rationem substantiae habentis formam determinatam substantialem, quae uere est natura siue in uniuersali siue in particulari consideretur, tamquam per primum medium (si esset "propter quid" tradita) haberet ostendere determinatam quantitatem de tali substantia et etiam qualitatem tertiae speciei. Et per istas duas primas passiones quarum neutra alteram ostendit, licet habeant ordinem in inhaerendo substantiae corporeae ostenderentur omnes passiones posteriores de substantia naturali.

[6.1.77] Unde ualde inconuenienter uidetur "mobile" poni formalis ratio subiecti in physica cum sit passio remota ualde. Prius enim supponitur quod substantia sit quanta, quantitate determinata, quam quod sit mobilis secundum quantitatem. Quia quantitas in communi abstrahit a motu. Prius etiam quod sit qualis qualitate tertiae speciei quam ostendatur mobile secundum qualitatem. Quia in ista sola specie est motus alterationis ex VII Physicorum. Prius etiam quam ostendatur corpus esse mobile localiter, ostenditur habere "ubi determinatum" quod praesupponit quantitatem determinatam, et similiter qualitatem si accipiatur "ubi determinatum" quantum ad differentiam certam positionis. Quia talis determinatio sequitur qualitatem naturalem ut grauitatem deorsum, leuitatem sursum necessitantem, per quam intelligitur propria qualitas caelestis ignota et proprium "ubi" caelorum, intellige ista prius ostendi esse quanta, qualia et "ubicata", actu uel aptitudine. Sic enim intelligendae sunt conclusiones demonstrationum; non de actuali exsistentia.

[6.1.78] Quod si dicatur: substantia naturalis quaedam est generabilis et corruptibilis in quantum habet talem formam substantialem, et similiter quaedam ingenerabilis et incorruptibilis quia habet talem, ita quod ista mutatio non uidetur praesupponere aliud ostensum de substantia:

[6.1.79] Responsio: tamen ipsa est passio et ostenditur per propriam rationem subiecti.

[6.1.80] Similiter, posset aliter dici quod philosophi non concluserunt substantiam corruptibilem nisi esset alterabilis a propriis dispositionibus, et ita in fine alterationis corruptibilis. Sic ergo posset dici quod generabile praesupponit ostendi quod sit alterabile. Sed hoc non est uerum nisi nobis, qui procedimus a posteriori in naturalibus demonstrando, quia in re prius inest esse generabile. Ideo tenetur prima responsio.

[6.1.81] Si etiam dicatur ideo "scientia naturalis" esse de mobili quia considerat passiones quae sunt extra essentiam substantiae et uere accidentia eius, secundum quae subiectum est mobile metaphysica non sic, quia unitas non est uere accidens entis:

[6.1.82] Hoc non uidetur ualere, quia sic mathematica esset de mobili. Similiter hoc, si aliquid concludit, non concludit "mobile" esse rationem subiecti sed passionem aliquam. Sed nec hoc concludit, quia immobiliter se habet ad proprias passiones.

[6.1.83] Contra: quomodo igitur saluabitur Aristoteles qui uidetur dicere in littera quod in ratione naturalium cadit motus, et Auicenna I Metaphysicae quod est de ente mobili? Et multa dicta similia inueniuntur.

[6.1.84] Responsio: "mobile" significat aptitudinem ad motum, quae aptitudo si intelligatur remota inest substantiae physicae ex principiis propriis substantialibus. Itaque per istam determinationem non ponitur "motus", quomodocumque sumptus, propria ratio formalis subiecti physicae, sed tantum contrahitur corpus ad considerationem sui quantum ad principia propria in quantum principiant motum. Et sic excluditur consideratio corporis pertinens ad mathematicam.

[D. Ad reliqua argumenta principalia]

[6.1.85] Ad quartam rationem patet ex praedictis in corpore quaestionis.

[6.1.86] Ad quintum dictum est super I Metaphysicae quaest. 890. Et ostensum est quod antecedens assumptum est falsum.

[6.1.87] Ad textum Aristotelis responsio: eius "quod quid est" non est demonstratio, sicut nec in alia scientia, ita nec in metaphysica. Sed aliae scientiae "quod quid est" sui subiecti supponunt ex sensu, si tantum confusam cognitionem illius quiditatis requirunt. Puta ad sciendum binarium esse parem sufficit quaelibet cognitio confusa de binario accepta a sensu, cum qua etiam stat ignorantia an binarius sit substantia uel accidens, quantitas aut qualitas. Aut aliunde accipiunt, id est a metaphysico, si distinctam notitiam eius requirunt. Puta, non scietur quod homo est animal perfectissimum sine notitia subiecti, an sit substantia uel accidens, et sic procedendo. Et hoc aliquo modo accipitur a metaphysico, qui metaphysicus, de isto "quod quid est" distincte cognoscendo, rationem facit (prout possibile est rationem fieri) ad "quod quid est" inquirendum. Cum enim talis ratio sit uia diuisiua ex II Posteriorum, quae debet incipere a communissimis quae certum est inesse illi cuius "quid" quaeritur, quatenus ista communissima a metaphysico considerantur, eatenus metaphysicus iuuat ad faciendum rationem de "quod quid est" subiectorum specialium, et etiam quatenus diuidens in processu suo dirigitur per quaedam principia metaphysicalia communia ut "de quolibet affirmatio uel negatio".

[6.1.88] Contra istud: metaphysica non uidetur necessaria quin quicumque alius artifex utens logica, cuius usus est communis etiam metaphysicae, possit "quid" sui subiecti inquirere.

[6.1.89] Responsio: in tali inquisitione nullus artifex est. Quia ista inuestigatio praecedit omnem processum scientiae quae est per demonstrationem, supposito "quod quid est" subiecti, siue confuso siue distincto. Sed in diuidendo quod realitatis est, metaphysici est; quod processus rationis, logici est.

[6.1.90] Contra: si procedatur per conceptus reales ad metaphysicum non spectantes, ut per conceptum corporis, antequam diuidendo habeatur "quid" subiecti, numquid talis erit in procedendo mathematicus uel naturalis?

[6.1.91] Responsio: praedicatum dictum in quid naturaliter notius est de subiecto quam quaecumque passio, sed non nobis. Ideo si ordine naturalis notitiae procederet diuidens, nihil faceret nisi abiceret disconueniens et acciperet conueniens. Sed qui sibi notitiam acquirit ex aliqua passione nota uia sensus, unum abicit, aliud assumit; uel ex aliquibus propositionibus sibi aliunde notis. Et quatenus illis utitur, talis artifex est ad quem illae spectant, licet imperfecte sit talis. Omnis autem inuestigans "quid" per diuisionem, etiamsi non per omnia intermedia procedat, metaphysicis uti oportet.

[6.1.9] Nullus est itaque particularis sciens praecise, puta elementicus seu lapidicus uel planticus, nisi qui praecise confusam notitiam subiecti accipit ex sensu. Et isto supposito, passiones ostendit illi inesse quas ex tali eius notitia potest de eo ostendere. Et licet talis sit perfectus planticus uel plantista, est tamen imperfectus sciens, quia etiam plantam imperfecte nouit. Potest enim ignorare an sit substantia; etiam non considerare an sit ens, si numquam conceptum entis ab illo abstraxit et hoc intellige: nisi in demonstrando utatur aliquibus principiis communibus pro quorum intellectu oporteret conceptus communes abstrahere.

[6.1.93] Ex his patet quod, cum alicuius cognoscibilis essentialius sit illa cognitio quae est in particulari licet confuse quam quae est eius in uniuersali tantum, potens applicari ad ipsum in particulari et distincte et de quocumque subiecto speciali, prima cognitio habeatur in scientia propria de ipso; secunda autem in metaphysica. Essentialius cognoscit quaelibet scientia specialis "quid" proprii subiecti quam metaphysicus. Metaphysicus etiam sine ista perfectus est, particularis sine illa nihil scit. Tamen applicando metaphysicam ad notitiam confusam, potest perfectior haberi de subiecto quam habet particularis in quantum talis. Sic exposita uidetur littera Aristotelis.

[6.1.94] Hic nota ordinem intellectus nostri in intelligendo: quomodo confusum sensibile primo intelligit et in illo impercepte communissima; deinde illa communissima percepit et distincta notitia; deinde particularia distincte. Ita quod metaphysica prima, quia est circa confusissima cognoscibilia et impercepta et ultima quantum ad distinctam notitiam, potest sequi alias confusas sed non distinctas.

[6.1.95] Ad sextum: quantitas est subiectum remotum respectu passionum metaphysicarum, quae sunt primo entis. Est autem, absolute sumpta, prima passio corporis ut est subiectum in mathematica, contracta autem est passio corporis ut est subiectum physicae.

[6.1.96] Primo istorum modorum, non est cura quid ad quam scientiam pertineat, quia sic lapis et albedo considerantur in metaphysica. Secundo autem modo et tertio, licet sit distinctio sufficiens propter absolutam rationem et contractam, tamen etsi nulla esset, si possibile esset eandem passionem primo inesse diuersis subiectis primis, adhuc distinguerentur scientiae, quia causaliter earum distinctio est ex subiectis, non autem ex passionibus. Illud tamen suppositum non est possibile, quia passio diuersorum per se est alicuius communis primo.

[6.2 UTRUM DE ENTE PER ACCIDENS POSSIT ESSE SCIENTIA]

Utrum de ente per accidens possit esse scientia.

[6.2.1] Quod sic, arguitur:

De quocumque potest esse demonstratio et scientia, quia demonstratio "est syllogismus faciens scire", I Posteriorum; sed de ente per accidens demonstrat hic Aristoteles aliqua; ergo etc.

[6.2.2] Responsio: quod Aristoteles demonstrat quod de eo non est scientia et per consequens quod nec de ipso est demonstratio. Demonstrare autem quod de a non est demonstratio est demonstrare de a secundum quid. Igitur inferendo "ergo de a est demonstratio" est fallacia secundum quid et simpliciter.

[6.2.3] Contra: actus qui natus est habere suum oppositum pro obiecto simpliciter, si denotetur transire super illud oppositum, per hoc non deminuitur; sed scire natum est habere pro obiecto simpliciter hoc quod est "a non sciri", sicut quodcumque aliud; ergo etc. Maior patet: quia determinatio per obiectum non deminuit actum. Probatio minoris: intellectus est reflexiuus, igitur quemcumque actum potest habere pro obiecto simpliciter, ergo et oppositum cuiuscumque. Consequentia patet, quia "rectum est iudex sui et obliqui", I De anima; et VII Metaphysicae: "priuatio ostenditur affirmatione".

[6.2.4] Confirmatur illud in exemplo. Quia enim "loqui", ut est actus exercitus, potest indifferenter habere pro obiecto "non loqui", ut est actus signatus, sicut et quodcumque aliud signatum. Ideo qui dicit se non loqui, ita simpliciter loquitur quoad actum exercitum, sicut qui dicit se loqui uel se currere. Unde sequitur "dico me nihil dicere, ergo dico aliquid"; ergo a simili hic.

[6.2.5] Item, ad principale: astronomia, perspectiua, musica et aliae scientiae subalternatae uidentur esse de ente per accidens ut de subiecto. Quod patet. Tum inducendo: nam de linea uisuali multa ostenduntur in perspectiua quae per solam rationem lineae non inessent, alias esset pure geometria; similiter multa quae per solam rationem uisualitatis non insunt, alias esset pure naturalis; ergo "quid" subiecti eius includit ambo quae nihil unum per se faciunt. Tum quia quaelibet istarum subalternatur duabus, quia utriusque conclusiones pro principiis in ea continentur; quod non esset nisi subiectum eius subiecta amborum includeret.

[6.2.6] Item, quod habet causam determinatam potest sciri per illam; ens per accidens est huiusmodi:

[6.2.7] Tum quia ipsum, secundum Aristotelem, prouenit a causa naturali, non autem a causa ad utrumlibet. Causa autem naturalis determinata est, quia ex necessitate naturae producit quod producit. In hoc distinguitur a uoluntate.

[6.2.8] Tum quia effectus non producitur a causa, ut uidetur, quae non habet se magis ad esse effectus quam ad nonesse; quia propter talem, non magis, ut uidetur, esset effectus quam non esset. Sed causa indeterminata, dum manet indeterminata, non magis uidetur se habere ad esse effectus quam ad nonesse. Alioquin iam ponitur, ut uidetur, determinata. Ergo a causa indeterminata, manente indeterminata, nihil producitur, patet; ergo etc.

[6.2.9] Tum tertio, quia quilibet effectus per accidens futurus uidetur posse reduci ad aliquam causam iam praesentem, et illa ulterius ad aliam praeteritam, iuxta deductionem in littera de mori, uulnerari; incidere in latrones, exire domum; sitire, comedisse mordicantia. Sed omne uerum de praeterito est necessarium, quia "hoc solo priuatur Deus, ingenita facere quae facta sunt", VI Ethicorum. Ergo alia sequentia uidentur habere causam determinatam, immo necessariam.

[6.2.10] Item, ad principale. Quidquid euenit a causa immutabili uidetur esse necessarium et ita scibile; ens per accidens est huiusmodi; quare etc. Probatio maioris: non uidetur effectus quandoque euenire quandoque non, nisi quia causa aliter se habet ad ipsum. Hoc non uidetur posse esse sine mutatione causae. Probatio minoris: a primo prouenit quidlibet, licet non sit respectu eius ens per accidens. Est autem primum immutabile, VIII Physicorum.

[6.2.11] Responsio: quod maior est uera de causa proxima, minor de remota causa.

[6.2.12] Contra: quod maior sit uera de causa remota, probatio. Si enim ista prima causa necessario causat mediante a, necessario mouet a. Et a, necessario motum, necessario mouet b, et sic usque ad proximam, cum posterior numquam moueat nisi quia mota. Si ergo sola prima causa concedatur mouens necessario, omnes necessario mouebunt.

[6.2.13] Item, quod scitur est scibile; quodcumque ens per accidens scitur a Deo; ergo etc.

[6.2.14] Ad oppositum est Aristoteles in littera.

[I. Ad quaestionem]

[6.2.15] Hic distinguendum est primo de ente per accidens.

Dicitur enim uno modo "ens per accidens" illud quod est aggregatum ex rebus diuersorum generum: aut generalissimorum, ut homo quantus uel quantum album; uel intermediorum, ut album dulce. Et illud ens per accidens, sicut patet ex V Metaphysicae cap. "De ente", opponitur enti secundum se, quod diuiditur in decem genera, quia tale ens per accidens non habet unum conceptum quiditatiuum per quem possit in aliquo uno genere collocari. Sicut tamen est aliquo modo et non simpliciter unum ens, ita etiam cum ens sit obiectum intellectus aliquo modo unum intelligibile erit. Non enim ita impossibile est hominem album unico actu intelligendi concipi sicut hominem et asinum. Nec tamen ita simplici actu concipiendi concipitur homo albus sicut homo.

[6.2.16] De hoc modo entis per accidens loquitur Aristoteles in V libro, cap. "De uno" et cap. "De ente". Et quia diuisiones entis positas in V resumit hic in principio huius capituli, ideo uidetur in principio huius capituli loqui de isto modo entis per accidens. Et similiter infra, usque ad illum locum "attendendum", sicut patet litteram intuenti. Exemplificat enim de his quae accidunt trigono, et dicit ens per accidens esse nonens secundum positionem Platonis qui "sophisticam ordinauit circa nonens", quae certum est quod est circa ens per accidens isto modo, et hoc quoad fallaciam accidentis. De isto etiam modo entis per accidens est sermo in VII17, quando negatur ens per accidens habere "quod quid est", cap. 3; et "quod quid est" non est idem illi, cap. 4.

[6.2.17] Alio modo dicitur "ens per accidens" prout "per accidens" non priuat perseitatem in entitate rei secundum se, sed in comparatione ad aliquam causam. Et sic dicitur "ens per accidens" esse respectu alicuius causae ad cuius fieri uel esse talis causa non ordinatur essentialiter, sed euenit praeter intentionem talis causae aliud intendentis, cui tale in minori parte et per accidens est coniunctum.

[6.2.18] Cum autem duplex sit principium efficiens in communi, scilicet natura et uoluntas, duplex erit ens per accidens secundo modo dictum, scilicet casuale stricte sumptum, et fortuitum. Et de utroque loquitur Aristoteles in littera. De fortuito in exemplo de coquo. De casuali ibi ubi uult quod ens in paucioribus, quod scilicet est oppositum eius quod in pluribus, non accidit a causa necessaria sed praecise circa effectus causae naturalis ut in pluribus, qui quandoque impediri potest, et oppositum effectus per se intenti accidere. Nec obstat quod dicit materiam indispositam esse causam contingentis in paucioribus. Numquam enim propter materiam indispositam agens deficeret ab intento si esset uirtutis sufficientis.

|{ Sed contra Aristotelem arguitur: quia uidetur quod non ponat ens per accidens accidere in naturalibus nisi propter impedimentum causae naturalis, inducens oppositum eius quod ut in pluribus accidit, quod uidetur falsum. Casus enim non includit "frustra", licet e conuerso. Nam quando intentum accidit et cum hoc aliud nonintentum, casus est.

Item, oppositum intenti a causa naturali a: respectu eius non est effectus per accidens, quia nullo modo est ab ipso a. Respectu etiam alterius causae, impedientis a, non est illud oppositum per accidens, quia ut in pluribus est respectu eius. Ergo tale oppositum respectu nullius causae naturalis est per accidens. }|

[6.2.19] Secundo distinguendum est quomodo multipliciter de aliquo potest esse scientia. Licet enim proprie dicatur de illo esse scientia de quo aliud scitur ut de subiecto passio , tamen quandoque dicitur esse scientia de illo quod scitur, ut de conclusione siue de passione scita de subiecto, ut magis proprie diceretur scientia esse "eius" quam "de ipso".

[6.2.20] Et utroque modo sumendo "de quo", scilicet proprie uel communiter, potest multipliciter accipi scientia. Vel enim accipitur pro habitu conclusionis demonstrationis, prout scilicet est notitia cognita per causam necessariam. Aut accipitur pro quacumque determinata notitia per causam per se, licet non necessariam. Si primo modo, adhuc potest scientia distingui secundum unitatem speciei specialissimae, generis intermedii, et generis remoti, sicut dictum est in quaestione praecedenti.

[II. Solutio quaestionis]

[6.2.21] His praedictis, ad quaestionem dicendum est quod, loquendo de ente per accidens primo modo et accipiendo "de quo" proprie, de tali non est scientia per se una unitate speciei. Quia cum totum illud non sit aliquod unum ens, non poterit esse per se causa alicuius unius passionis. Et ita de tali nihil demonstratur nisi per alterum conceptum quem includit. Et ita illi conceptui per se inest tale demonstratum, non autem toti nisi per accidens. Ergo scientia una specie, quae est conclusionis demonstratae, non est per se nisi de conceptu altero in tali ente.

[6.2.22] Eodem modo si "de quo" accipiatur communiter, potest simili ratione probari quod de ipso non est scientia per se, quia nullum subiectum potest includere aliquam causam per se quae sit proprium medium demonstrandi de ipso nisi alterum conceptum, et ita non totum nisi per accidens.

[6.2.23] Si autem accipiatur scientia una genere proximo, illa potest aliquo modo per se esse de ente per accidens, accipiendo "de quo" proprie. Quia enim tale ens est aliquo modo unum intelligibile, scilicet unico actu, qui per se est eius ut obiecti, licet non sit per se unus, natus est etiam ei correspondere habitus per se ex talibus actibus generatus, licet iste habitus non sit ita unus sicut ille qui esset alterius partis tantum. Tale autem "totum" multas passiones potest includere, quas simul neutra pars per se includit, licet nullam includat nisi ratione alterius partis, ut supra dictum est. Ergo habitus proprius istius totius uirtualiter inclinat ad omnes passiones istas sciendas de isto toto, licet per accidens scientiis specie distinctis. Ergo omnes istae scientiae uirtualiter continentur in habitu qui est per se correspondens enti per accidens, et ita habebunt unitatem in genere proximo, licet non tantam sicut illae quae includuntur in habitu correspondente uni conceptui quiditatiuo.

[6.2.24] Quod si dicatur lineam uisualem nullo uno actu intelligi, sed diuersis, ex quibus relinquuntur habitus diuersi, alter lineae, alter uisualitatis, quorum uterque uirtualiter inclinat ad speculandum illa de suo proprio obiecto quae in illo obiecto uirtualiter includuntur ut sic sicut nulla una scientia specie una est de toto nisi per accidens, sic nullus unus habitus uirtualiter includit illas quae sunt de una parte et de alia:

Si, inquam, sic dicatur, non uideo qualis unitas possit assignari scientiae subalternatae ut musicae uel perspectiuae nisi unitas aggregationis, quod uidetur inconueniens. Et potest caueri, si uia supposita de scientia una genere teneatur.

[6.2.25] De ente per accidens secundo modo uideretur alicui aliter esse dicendum: quod cum ista accidentalitas non respiciat rem secundum esse quiditatiuum, sed tantum secundum esse exsistentiae et per comparationem ad causam in fieri siue in exsistentia scientia autem stricte sumpta, scilicet per demonstrationem simpliciter, abstrahit ab actuali exsistentia , ideo de tali ente per accidens potest sciri aliud, et etiam ipsum sciri de alio scientia tali; quod quid posset sciri de ipso, uel de quo ipsum posset sciri, si esset ens per se opposito modo isti per accidens. Verbi gratia, quod pluat sub Cane est per accidens, secundum Aristotelem in littera. Pluuia ista uere habet quiditatem pluuiae, sicut pluuia sub Capricorno. Ideo quidquid est scibile per medium demonstratiuum "quod quid est", aeque est scibile de utroque.

Tamen nihil scitur sic de tali in quantum est ens per accidens. Tum quia non scitur aliquid pertinens ad exsistentiam sed consequens quiditatem; et quoad quiditatem non est ens per accidens. Tum quia nihil scitur de ipso, nec ipsum de alio, per istam causam respectu cuius est per accidens, sed per aliquam aliam quae per se est medium inter extrema.

[6.2.26] Si autem aliquis negaret de singularibus esse scientiam, tunc cum ista accidentalitas non sit condicio alicuius naturae specificae in quantum natura, sed tantum sit condicio singularis et hoc etiam in exsistentia, ut dictum est, esset consequenter dicendum quod de ente per accidens nihil est scibile per se scientia demonstratiua, nec ipsum de alio, sed tantum commune eius, cui in quantum scito extraneatur ista accidentalitas.

[6.2.27] Si autem intelligatur de scientia secundo modo, scilicet pro certa notitia per causam licet non necessariam , talis notitia certe non potest haberi de effectibus dependentibus a uoluntate mutabili per causam talem. Et per consequens, a maiori, nec de effectibus per accidens talis causae scilicet de fortuitis potest talis notitia haberi per istam causam nec per aliquam aliam. Probatio: quia sicut casuale quodcumque, stricte loquendo, est per se effectus alicuius causae naturalis, ita et fortuitum, quando euenit, potest esse per se effectus alicuius potentiae naturalis, quae tamen in agendo subest uoluntati. Et ideo licet determinate agat quantum est de se, tamen effectus eius est indeterminatus propter indeterminationem uoluntatis mouentis istam potentiam. Et ita de tali effectu, nec per uoluntatem respectu cuius est per accidens, nec per naturalem potentiam inferiorem respectu cuius est per se, potest notitia certa haberi quae dicitur scientia secundo modo.

[6.2.28] Tamen talis notitia potest forte haberi de exsistentia rerum, ad quarum scilicet exsistentiam ordinantur causae naturales, quae, ut in pluribus, natae sunt effectum producere. Et sic uidetur quaestio propriam difficultatem habere.

[6.2.29] Et ad intentionem Aristotelis in littera: an scilicet sicut scibile est pluuiam fore sub Capricorno per causam naturalem ordinatam ad eius euentum, tamen impedibilem, ita etiam scibile sit pluuiam fore sub Cane; et hoc, supposito quod causae naturales sibi dimittantur, scilicet quod per uoluntatem diuinam non impediantur, quam suppositionem Aristoteles putauit necessariam; supposuit etiam quod uoluntas creata non possit eas impedire, sed tantum a se inuicem, scilicet una ab alia possit impediri et uideretur, his positis, dicendum esse, secundum Aristotelem, quod non potest sciri euentus talis entis per accidens. Quia sicut arguit in littera: scientia est per causam per se; talis entis non est aliqua per se causa.

[6.2.30] Potest tamen dici quod licet in quantum ens per accidens non sit scibile, hoc est, non per istam causam respectu cuius est per accidens, ut arguit Aristoteles, absolute tamen est scibile, quia per aliam causam a qua prouenit quae respectu eius est ut in pluribus. Verbi gratia, licet ex comparatione solis ad zodiacum non possit sciri quod pluat sub Cane, quia sic non habetur causa per se pluuiae, tamen ex comparatione alterius planetae ad solem, uel ad alium planetam, uel ad stellas fixas, uel respectu materiae sic eleuatae, uel ex comparatione multorum simul, potest hoc sciri, quae omnia concurrentia sunt causa pluuiae, ut in pluribus. Et sic generaliter in aliis. Nihil enim naturale est ens per accidens respectu alicuius quod non sit per se effectus respectu alicuius alterius uel aliorum concurrentium.

[6.2.31] Quod sic probatur: nam omnis causa naturalis sibi dimissa, iuxta suppositiones superius positas, producit effectum cuius est per se causa, nisi per aliam causam naturalem impediatur. Quae si impediat, hoc non est nisi producendo aliquid cuius est per se causa, per quod impedit aliam causam minus potentem. Aut si secunda non producit, hoc non est nisi quia tertia causa impedit, producendo illud ad quod ipsa tertia per se ordinatur, et in hoc impediendo effectum secundae; et sic de quocumque. Aut nisi omnes concurrentes natae sint quemcumque seorsum impedire, quia omnes simul sunt per se causa effectus incompossibilis effectui proprio cuiuscumque seorsum. Et ita uidetur quod aeque determinata causa est ad euentum cuiuscumque naturalis effectus per quam possit sciri. Quia potest sciri ex natura causarum: quae quam uincet et an omnes quamlibet uincent.

[6.2.32] Circumscripta igitur omni uoluntate cooperante naturae uel impediente eam, posset absolute concedi quod nihil omnino euenit nisi a causa per se, per quam est scibile secundo modo, et ita nihil per accidens absolute, licet respectu alicuius causae sit aliquid per accidens. In effectibus tamen per se est aliqua differentia, scilicet in simplicitate causae uel compositione, id est concursu multorum. Sed et ipse concursus determinatus est et quantum ad causam suam et quantum ad effectum, sicut et unumquodque concurrentium esset determinatum ad proprium effectum. Unde nihil uidetur ualere quod aliqui ponunt "ens per accidens" quia prouenit ex concursu causarum suarum, qui concursus est per accidens, quod falsum est. Sed iste concursus est per se in causis mere naturalibus, et ita effectus eius per se simpliciter.

[III. Ad argumenta principalia]

[6.2.33] Ad primum argumentum dicendum quod "ens per accidens" uno modo potest accipi pro conceptu quem per se importat hoc quod est ens per accidens. Alio modo pro illo cui inest siue de quo denominatiue praedicatur.

[6.2.34] Secundo modo accipiendo, intelligendum est dictum Aristotelis, non primo modo; argumentum autem non procedit nisi primo modo accipiendo. Verbi gratia, si ostendatur quod de infinito siue de uacuo non est scientia, hoc non intelligitur de conceptu per se importato, sed de illo quod intelligitur denominari a tali conceptu. Ita etiam de casuali et fortuito, si aliquid de ipso ostendatur per rationem casualis, scietur de illo conceptu.

[6.2.35] Contra: de illo quod denominatur, non negatur esse scientia nisi quia sibi inest talis conceptus, ergo etc. Ergo de conceptu magis negandum est. De conceptu enim isto, primo ostenditur nonsciri, de subiecto autem non primo. Numquid etiam ista ostensio nonscibilitatis de tali conceptu facit scientiam simpliciter?

[6.2.36] Posset dici probabiliter quod non, quia talis ostensio non fit per quid rei, sed per quid nominis tantum. Nonentia autem omnino, quae scilicet non habent quid rei sed tantum nominis, non sunt proprie scibilia sed secundum quid, sicut quid nominis tantum est "quid" secundum quid. Nam imponendo nomen a huic conceptui contradictionem implicanti "albedo nigra", posset ostendi ex ratione nominis a quod a nulli superficiei inest. Et tales sunt aliquae conclusiones negatiuae quae non uidentur scibiles simpliciter; sicut nec a est intelligibile simpliciter, quia nullum "quid" simpliciter habet.

[6.2.37] Secundum hoc oporteret dicere quod conclusiones ostensibiles de infinito in actu et de uacuo, et uniuersaliter de conceptibus quibus repugnat quid rei, non sunt simpliciter scibiles. Conceptus autem entis per accidens primo modo sumpti est talis cui repugnat quid rei, quia est ex duobus quorum non est aliquod unum "quid". Sed conceptus entis per accidens secundo modo sumpti non est talis quod ei repugnet "quid", sed tantum repugnat sibi habere per se causam in quantum est ens per accidens. Et sicut scibile simpliciter requirit quid rei simpliciter, ita et causam per se.

[6.2.38] Si contra hoc obiciatur quod simpliciter est scibile nullum corpus esse infinitum actu, quia hoc demonstratur III Physicorum, et nullum esse uacuum, quia hoc demonstratur IV Physicorum, simpliciter autem scientia non esset si carentia quiditatis in altero extremo repugnaret scientiae simpliciter:

[6.2.39] Posset responderi quod per quid corporis quod est uerum quid sicut ostenditur affirmatiue ipsum esse finitum, ita et negatiue quod ipsum non sit infinitum. Et utrumque est simpliciter scibile, quia per quid simpliciter illius de quo est scientia. Non autem ita oportet illud quod scitur de aliquo negatiue habere quid simpliciter, quia nec eius quid est medium demonstrationis. Ita per rationem loci ostenditur quod sit plenus, et ita quod non uacuus; non per quid uacui.

[6.2.40] Ad argumentum superius factum contra responsionem de "secundum quid" quando arguitur de reflexione super oppositum: posset dici quod non deminuitur scire quia transit super oppositum sed quia transit super illud de quo concluditur nonscire, scilicet super ens per accidens quod non habet quid nisi secundum quid; ideo non participat rationem obiecti intellectus nisi secundum quid. Sicut uidere tenebram est uidere secundum quid, quia in tenebra est ratio obiecti uisibilis secundum quid.

[6.2.41] Si placet tenere oppositum, tum quia omnis habitus quo determinate et necessario uerum cognoscimus, et propter aliud et non ex terminis immediate, est scientia talis autem est huius conclusionis "ens per accidens est nonscibile" , tum quia ita potest ista conclusio ostendi per quid rei ipsius scibilis, sicut prius responsum est quod per quid corporis concluditur negatio infinitatis de ipso: tunc debet intentio Aristotelis hic exponi de eo quod subest, non de conceptu eius cuius est quid nominis.

[6.2.42] Ad secundum argumentum principale patet in solutione quaestionis quomodo scientia subalternata duabus, licet in quantum alteri subalternatur posset poni habere unitatem ab unitate alicuius entis per se, non tamen quantum ad suam totalitatem secundum quam aliquid subiecti utriusque subalternantis includit. Sed sic praecise habet unitatem generis proximi, et hoc a conceptu entis per accidens aliqualiter uno, uirtualiter totam istam scientiam continente, licet haec unitas non sit tanta quanta est unitas subalternantis, sicut nec unitas subiecti tanta hic quanta ibi. Et secundum hoc conclusio argumenti secundi conceditur.

[6.2.43] Aliter: quod de ente per accidens primo modo sumpto potest esse scientia, eo modo quo expositum est in solutione quaestionis.

[6.2.44] Ad tertium principale: quod procedit de ente per accidens secundo modo sumpto. Minor posset concedi de ente per accidens quod est casuale stricte sumptum, secundum quod procedit prima probatio minoris. Quae tamen peccat si accipiat quod Aristoteles praecise loquitur de tali ente per accidens. Loquitur etiam de fortuito, ut dictum est in solutione principali.

[6.2.45] Secunda probatio minoris difficultatem habet: quomodo uoluntas causat aliquem effectum cum sit indeterminata ad utrumlibet. Sed quia ista difficultas proprium locum habet in libro IX, cap. 4 "Omnibus autem potentiis" etc., usque tunc differatur.

[6.2.46] Tertia probatio potest concedi quod "quicumque effectus naturalis futurus reducitur in aliquam causam per se praesentem et illa in aliquam praeteritam", et ita potest sciri, sumpta scientia secundo modo.

[6.2.47] Sed uidetur concludere de scientia primo modo dicta, quia uerum de praeterito est necessarium:

Ubi respondendum est quod necessitas exsistentiae effectus requirit causam in se necessariam, et cum hoc habitudinem necessariam ad effectum, quia neutrum per se sufficit. Licet autem quod fuit, fuisse sit necessarium, non tamen necessarium ordinem habet ad suum causatum, nec illud ad aliud causatum. Sed quaelibet causa impedibilis tantum habet habitudinem contingentem, ut in pluribus, quae contingentia, licet non sit ad utrumlibet aequaliter, excludit tamen necessitatem. Effectus autem uoluntatis mutabilis futurus nec in causam praesentem nec praeteritam potest reduci, quae sit causa determinata respectu eius.

[6.2.48] Ad quartum dicendum quod maior est falsa. Ad probationem dico quod causa sine sui mutatione aliter se potest habere ad effectum per solam mutationem alterius a quo dependet effectus. Sicut est in agentibus naturalibus quae aliter se habent ad passa, per quorum transmutationem producunt effectus.

[6.2.49] Et si dicatur quod actio istius causae immutabilis a nullo passo dependet, ergo quando agens eodem modo se habet, eodem modo aget:

[6.2.50] Responsio: consequentia teneret si esset agens naturale. Tale enim numquam ex se non agit, sed tantum propter indispositionem uel absentiam passi. Nunc autem illud agens est uoluntarium, et bene possibile est uoluntatem antiquam esse respectu effectus noui. Ideo non oportet hic causam in se aliter se habere, nec in respectu ad aliud a quo dependet. Sed prima diuersitas est in effectu, et sic causa aliter se habet ad effectum. De hoc amplius in IX cap. 4.

[6.2.51] Ad quintum dicendum quod uoluntas diuina transiens super unum oppositum posset transire super aliud, accipiendo in sensu diuisionis, et hoc sine mutatione uoluntatis. Numquam tamen transit nec transibit super oppositum. Et hoc uidet intellectus diuinus: super quam partem contradictionis fertur uoluntas diuina et quod super aliam numquam fertur. Ac per hoc uidendo suum uelle, uidet uolitum determinate. Nec respectu illius uoluntatis est aliquid per accidens. Unde argumentum non probat quod ens per accidens scitur nisi per causam respectu cuius non est per accidens. Sed est effectus per se et quae respectu eius est determinata, licet non necessario, et hoc ab intellectu uidente determinationem talis causae.

[6.3 UTRUM ENS VERUM DEBEAT EXCLUDI A CONSIDERATIONE METAPHYSICI]

[] Utrum ens uerum debet excludi a consideratione metaphysici.

[] Arguitur quod non:

[] Quia metaphysica, cum sit prima scientia et communissima, maxime uidetur esse circa primum obiectum scibile. Primum autem obiectum scibile siue intelligibile uidetur esse uerum, quia non uidetur aliud posse dari quod omnibus intelligibilibus conueniat, et tamen sit distinctum obiectum contra obiecta aliarum potentiarum.

[] Confirmatur ista ratio per Philosophum II Metaphysicae dicentem "uocari philosophiam ueritatis scientiam recte habet".

[] Item, "unumquodque sicut se habet ad esse, sic ad ueritatem", II Metaphysicae, ergo uerum conuertitur cum ente, ergo pertinet ad scientiam de ente.

[] Item, si uerum excluderetur, hoc non esset, ut uidetur, nisi quia dicit ens deminutum. Sed hoc est falsum. Probatio: nam quae deminuunt de perfectione entis, non attribuuntur primo enti, ut patet de causato, finito etc. Sed uerum attribuitur Deo et in summo.

[] Unde II Metaphysicae: "sempiternorum principia semper esse uerissima necesse est".

[] Item, si dicatur debere intelligi de uero quod est in compositione et diuisione:

[] Contra: a quo non excluditur consideratio causae, nec effectus. Ista autem ueritas est effectus realis entitatis, iuxta illud in Praedicamentis: "In eo quod res est uel non est, est oratio uera uel falsa". Responsio: res non est praecise causa ueritatis in intellectu, sed intellectus componens praedicatum cum subiecto.

[] Ad oppositum est Aristoteles in littera.

[I. Status quaestionis

[] A. Opinio aliorum:

[] "Verum" est primum obiectum intellectus]

[] Hic primo uidendum est de ratione "ueri". Dicunt aliqui quod uerum est primum obiectum intellectus. Quod ostenditur dupliciter:

[] Primo sic: obiectum appetitus, ut bonum, determinat ens; ergo

[] a simili uidetur quod obiectum intellectus determinet ens; tale respectu intellectus non est nisi uerum.

[] Praeterea, ens de se est indifferens ad sensibile et intelligibile. Obiectum autem proprium determinatur ad potentiam cuius est obiectum; sed non uidetur aliud determinans ipsum ad intellectum nisi uerum.

[] Ex hoc ad propositum dicitur quod cum intellectus tendat in obiectum in quantum in intellectu est, "uerum" dicet rationem entis in intellectu, et ideo entis deminuti, et ideo excludetur a consideratione metaphysici.

[] Sed ad huius exclusionem nota quod esse quiditatiuum est essentiale. Esse obiecti, in quantum obiectum intelligibile (quia secundum illud intelligitur esse in intellectu), est necessario concomitans sed non formale, quia secundum illud non intelligitur nisi reflectendo. Esse uero exsistentiae non est esse formale eius in quantum obiectum, nec necessario concomitans.

[] Sed numquid obiectum uoluntatis habet esse formale uel necessario concomitans aliud quam obiectum intellectus? Quomodo alias per ipsam fit motus in rem?

[] Contra uidetur: quomodo appetitur nonens? Numquid etiam penes habitum realiter in quantum amatum habet aliud esse formaliter uel concomitanter quam in quantum uisum? Numquid est ibi aliqua realis coniunctio uoluntatis cum obiecto, aut tantum mediante actu intelligendi perfectiore quam fuit absentis?

[] Ulterius intelligendum quod indeterminatio in obiecto respectu omnis differentiae contrahentis obiectum inferioris potentiae est determinatio propria in obiecto supremae potentiae; alias non esset adaequatum potentiae supremae quae per se potest in obiecta inferioris, et ideo eius primum obiectum in illis includitur quiditatiue.

[] Exponitur autem ab illis hoc quod praedictum est, scilicet quod "uerum" dicit rationem entis in intellectu, eo quod uerum non est in intellectu formaliter sed obiectiue sicut cognitum in cognoscente.

[] Sed per comparationem ad quem intellectum dicitur res uera? Dicitura quod respectu intellectus diuini, quia respectu eius sunt

[] a SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Contra illam differentiam arguitur, quia aequiuocatur "uerum" respectu mensurae et respectu intellectus.

[] mensurata, et similiter artificialia respectu intellectus nostri. Naturalia autem per accidens habent comparationem ad intellectum nostrum in quantum uera, quia non ut mensurata, sed ut mensurae.

[B. Contra opinionem aliorum]

[] Contra ista. Quod ponitur primo "uerum esse obiectum primum intellectus", arguitur oppositum tripliciter:

[] Primo sic: obiectum primum, secundum suam formalem rationem, prius est naturaliter ipsa potentia, et magis saltem ipso actu. "Verum" autem, si dicit rationem entis in intellectu, non est naturaliter prius ipso actu, quia non contingit intelligere rationem entis in intellectu ut cogniti, nisi intelligendo actum intelligendi per quem est sic in intellectu.

[] Item, secundo sic: illud non est primum obiectum potentiae intellectiuae quod non actu directo sed tantum reflexo cognoscitur. Huiusmodi est "uerum", secundum eos. Dicunt enim: quod intelligitur sicut ratio intelligibilis, intelligitur postquam lapis fuerit

[] cassum. Si enim ueritas est in assimilatione rei ad intellectum, licet oportet quod res ad intellectum diuisum, uel quod sit apta nata causari ab intellectu secundum quod se habent res ad intellectum diuinum; uel quod sit apta nata causare similitudinem in intellectu secundum quod se habent res ad intellectum nostrum; uel ambo sint apta nata causari a tertio secundum quod se habent res ad intellectum angelicum".

[] intellectus reflectendo super rationem obiecti, ergo etc. Maior patet, quia actus directus naturaliter praecedit reflexum, et in quolibet actu oportet rationem formalis obiecti inueniri. Ex hoc sequitur, contra illos, quod cum ratio entis sit prior ratione ueri si ens est per se subiectum metaphysicae , quod aliquid erit subiectum hic quod non habet rationem obiecti intelligibilis in quantum tale. Et ita haec non est scientia, quia obiectum habitus non excedit obiectum potentiae habituatae.

[] Item, tertio sic: quod secundum propriam rationem intelligi potest, non in quantum includit aliud, ita est per se intelligibile sicut illud aliud; nec illud aliud per consequens est primum obiectum intellectus. Sed bonum, in quantum distinguitur contra uerum et in quantum eius rationem non includit, ita est per se intelligibile secundum propriam rationem suam, sicut e conuerso uerum in quantum non includit bonum. Ergo etc.

[] Minor patet. Tum quia intellectus differentias boni, in quantum bonum, et ueri, in quantum uerum, cognoscit. Et aeque perfecte differentiam ex utraque parte cognoscit, quod haec differentia non conuenit bono nisi secundum propriam rationem in quantum non includit uerum.

[] Tum quia si non intelligeretur bonum nec aliquid aliud nisi in quantum includeret uerum, cum per accidens ipsum includat, sequeretur quod nec bonum nec quiditas rei intelligeretur nisi per accidens, et ita non intelligeretur simpliciter. Sicut Coriscus, si cog

[] noscatur in quantum ueniens, simpliciter non cognoscitur.

[] Propter istam ultimam rationem concedendum est quod primum obiectum intellectus non potest esse aliquid nisi quod essentialiter includitur in quolibet per se intelligibili. Sicut primum obiectum uisus non est aliquid nisi quod essentialiter includitur in quolibet per se uisibili, ut coloratum in albo et nigro. Cum autem quodcumque ens sit per se intelligibile, et nihil potest in quocumque essentialiter includi nisi ens, sequitur quod primum obiectum intellectus erit ens. Et hoc dicit Auicenna I Metaphysicae quod "ens prima impressione imprimitur in anima". Quaecumque autem rationes transcendentes, quae sunt quasi passiones entis ut uerum, bonum etc. , sunt posteriores primo obiecto. Et quaelibet earum aeque per se est intelligibilis, nec una magis habet rationem obiecti intellectus quam alia.

[] Si dicatur quod obiectum est duplex: quoddam mouens potentiam, quoddam determinans ad mouendum et hoc non tamquam aliquid absolutum dans uirtutem mouendi, sed tamquam respectus dicens habitudinem absoluti motiui ad tale mobile , et hoc ultimo modo "uerum" est obiectum intellectus et "bonum" uoluntatis, quia "uerum" non mouet primo, sicut probant tres rationes factae; nec sic est obiectum primum, sed dicit habitudinem

[] obiecti motiui ad determinatam potentiam, quia importat adaequationem ad intellectum:

[] Contra istam positionem non oportet arguere, quia ex II Topicorum "oportet loqui ut plures". Hic autem modus uidetur abuti termino isto "obiectum". Nam quod respectus ad potentiam sit formalis ratio obiecti, non inuenitur a philosophis communiter, sed illud quod mouet potentiam passiuam. Unde Aristoteles II De anima: "cuius quidem est uisus, hoc est uisibile", sic quod in ratione praedicati cadit subiectum, "cuius est uisus, est obiectum uisus". De isto, secundum ipsum ibi, praedicatur per se secundo modo non primo "uisibile" quod dicit respectum ad potentiam. Sed si talis respectus esset ratio formalis obiecti, esset per se primo modo. Per hunc etiam modum facile erit assignare obiecta prima omnium potentiarum, non aliqua absoluta, sed respectus quosdam correspondentes. Puta, quid obiectum uisus? Non quaeram qualitatem, colorem uel lucem, sed relatiuum, ut uisibile; sic gustus, non sapor, sed gustabile, etc.

[] |{ Quomodo etiam obiectum est simul natura cum potentia?

[] Absolutum etiam est prius intelligibile quocumque respectu, ergo in quantum intelligitur, non includit rationem respectus, et ita illud non est ratio prima obiecti. De hoc quaere in IX, quaestione 530. }|

[II. Ad quaestionem:

[] Distinctiones praeuiae]

[] Dicendum est ad quaestionem aliter. Et primo distinguendum est de "uero". Est enim ueritas in rebus et ueritas in intellectu.

[A. De ueritate in re]

[] In rebus duplex in genere, uidelicet per comparationem ad producentem et per comparationem ad cognoscentem siue intelligentem.

[] Primo modo: aut dicitur ueritas absolute, conformitas producti ad producens; aut determinate, conformitas talis secundum adaequationem; aut tertio modo determinate, conformitas secundum imitationem.

[] Et licet primus istorum trium modorum uideatur esse communis secundo et tertio, tamen si nomen "ueri" imponatur ad significandum quodcumque trium praedictorum secundum propriam rationem, erit aequiuocum. Secundus modus inuenitur in Filio Dei, qui est ueritas, quia, secundum Augustinum, summa similitudo

[] principii; haec enim est conformitas cum adaequatione. Tertius modus inuenitur in creatura quae imitatur exemplar cui aliquo modo assimilatur; defectiue tamen, alias non diceretur imitari.

[] Secundo modo, scilicet per comparationem ad intellectum, dicitur res uera tripliciter. Primo, quia sui manifestatiua quantum est de se cuicumque intellectui potenti manifestationem cognoscere. Secundo, quia est assimilatiua intellectus assimilabilis, qui non est nisi intellectus creatus. Tertio, quia facta manifestatione uel assimilatione, res est in intellectu sicut cognitum in cognoscente.

[] Pro istis sex conceptibus exprimendis potest accipi aequiuoce "ueritas in re". Patet enim quod tres primi distinguuntur a tribus aliis, quia habitudo ad producentem et ad intelligentem alia et alia est, licet idem sit intelligens et producens. Nam si per impossibile Deus esset productiuus similis et aequalis et similis imitantis et non esset intelligens, esset primus modus tripartitus sine secundo; et e conuerso, si esset alius Deus intelligens creaturas et non producens.

[] Distinctio etiam primorum trium inter se patet. Et aliorum trium inter se ostenditur differentia. Quia si nullus esset intellectus, adhuc quaelibet res secundum gradum suae entitatis esset nata se manifestare. Et haec notitia est qua res dicitur nota naturae, non quia natura cognoscat illam, sed quia propter propriam manifestationem maiorem uel minorem nata esset, quantum est de se, perfectius uel minus perfecte cognosci.

[] Esse autem assimilatiuum dicit rationem actiui respectu assimilabilis, et sequitur naturaliter esse manifestatiuum uel esse disparatum non habens ordinem ad ipsum. Sed semper assimilatiuum et assimilatio respectu intellectus passiui praecedit hoc quod est esse in intellectu, quia illud esse est posterius natura ipso actu intelligendi; nam non est nisi relatio rationis fundata in obiecto intellecto ad actum. b

[] Relatio autem est posterior absoluto ad quod est, ex V33. Assimilatio autem formaliter est ipse actus intellectus, aut prior ipso. Comparando autem secundum et tertium ad intellectum non assimilabilem, non habent ordinem per se, ita quod secundum ad neutrum aliorum uidetur habere ordinem essentialem sed accidentalem, respectu scilicet alicuius intellectus tantum.

[B. De ueritate in intellectu]

[] Sequitur uidere de uero in intellectu.

[] Verum autem in intellectu duplex est secundum duplicem eius operationem, secundum quarum utramque natus est conformari

[] b SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Si tamen hoc uerum uidetur esse, quare quaerunt homines ita esse in memoria hominum uel esse famosi uel habere filios post mortem uel statuas erigere uel opera facere ut post mortem maneant?

[] obiecto ut mensuratum mensurae, secundum Aristotelem in V, cap. "De ad aliquid", et in X, cap. 236.

[] Est autem inter istas ueritates differentia. Una quod primae falsitas non opponitur, sed ignorantia tantum. Et sic intelligitur illud, De anima, quod intellectus circa "quod quid est" semper est uerus, sicut sensus circa proprium sensibile. Et hoc est intelligendum praecise circa conceptum simpliciter simplicem.

[] Nam intellectus simplex circa conceptum non simpliciter simplicem, licet non possit esse formaliter falsus, potest tamen esse uirtualiter falsus, apprehendendo aliquid sub determinatione sibi non conuenienti. Et hoc modo dicitur in V, cap. "De falso", quod est ratio aliqua in se falsa, non solum de aliquo falsa, et tamen ratio illa in se falsa simplici apprehensione intelligibilis est, sed ipsa non exprimit aliquod "quid" nisi forte aliquando quid nominis.

[] Et hoc modo potest exponi ultimum capitulum IX40, ubi uidetur Aristoteles distinguere de intelligentia simplicium in quantum est circa "quid" simplicium et circa "quid" compositorum: quod circa "quid" compositorum cadit deceptio per accidens, quia scilicet eorum "quid" natum est facere conceptum non simpliciter simplicem in quo potest cadere falsitas uirtualiter; non sic in "quid" simplicium. Si enim intelligeret per accidens, scilicet in attribuendo

[] alteri illud "quid", non esset differentia, quia ita in "quid" simplicium potest intellectus simplex esse falsus per accidens.

[] Secundae autem ueritati opponitur ignorantia priuatiue et falsitas contrarie, quando scilicet uniuntur quae in re non sunt unita.

[] Secunda differentia est in modo essendi ueritatis in hac operatione et illa. Licet enim sit in utraque operatione ueritas propria formaliter, non tamen obiectiue, sed tantum in secunda. Nam neutra ueritas est in intellectu obiectiue nisi reflectente se super actum suum, comparando illum ad obiectum, quae reflexio in cognoscendo, scilicet quod actus talis est similis uel dissimilis, non est sine compositione et diuisione. Patet autem distinctio istorum modorum essendi ueritatis in intellectu, scilicet formaliter et obiectiue quantum ad primam operationem.

[] Quoad secundam operationem declaratur: quia intellectus multas propositiones format et apprehendit actu secundo, quae tamen sunt sibi neutrae, ex I Topicorum. Licet ergo sit in illo actu formaliter ueritas uel falsitas aut quia est conformis rei extra aut non , tamen non est ibi obiectiue, quia non apprehenditur ista conformitas.

[] Contra istud uidetur quod principia, statim cum apprehenduntur, cognoscuntur esse uera. Responsio: propter euiden

[] tem habitudinem terminorum, intellectus componens statim percipit actum componendi esse conformem entitati compositorum. Posset ergo dici quod ibi est alius actus, et reflexus sed imperceptus, quia simul tempore. In aliis, ut in conclusionibus, differunt tempore.

[] Contra: quomodo actus primus circa principia erit reflexus? Responsio: non primus qui est compositio, sed secundus qui est assensus, et circa iudicabilia posset dici iudicare.

[] |{ Contra hoc quod superius dictum est, quod ueritas complexi cognoscitur per hoc quod intellectus apprehendit conformitatem actus componendi entitati extremorum ipsius complexi, arguitur: quoniam quando comparo actum compositionis a rei b, hoc facio actu compositionis c. Quomodo scio istam secundam compositionem c esse ueram? Si per aliam compositionem, erit processus in infinitum antequam cognoscatur ueritas compositionis a, et ita numquam cognoscetur. Si per se ipsam cognoscatur, pari ratione standum est in prima compositione, quod ueritas eius non cognoscatur per alium actum conferentem eius conformitatem entitati compositorum. Si autem non scio c esse ueram, ergo nec a esse ueram sciam per illam, quia ab illa dependet.

[] Item, si debeo cognoscere a esse ueram per collationem ad rem,

[] oportet rem cognoscere. Quo igitur actu? Si eodem qui est a, idem cognosco per se. Si alio, ut ipso d, igitur duo actus simul de eadem re. Similiter, si iste actus d sit simplex, non est principium iudicandi de a; si complexus, sequitur processus in infinitum, ut prius. Sequitur etiam aliud: quod a non cognoscitur esse uera nisi uere per discursum a complexo ad complexum, et ita primum principium non erit notum sine discursu.

[] Item, secundum istam uiam uidetur dicendum quod conceptus hominis sit ita uerus sicut conceptus huius "homo currit" est uerus. Nam utrobique est conformitas ad rem conceptam. Et potest utrobique conformitas cognosci per reflexionem.

[] Responsio: "quod superius" inchoando, "falsum" dicit carentiam talitatis quale apparet, ita quod principale in significato eius non est "non apparere quale est"; quia tunc, si quid esset et sine omni apparentia, esset falsum. Nec "apparere quale non est", quia tunc esset falsitas formaliter positio, non priuatio. Sed "falsum" materialiter dicit apparere; et formaliter carere talitate quale uidetur. Et hoc non intelligendo per "talitatem" similitudinem, nam nihil est simile sibi. Et ita nihil esset uerum. Similiter, si Socrates appareret Plato, Socrates esset falsus, tamen appareret talis qualis est, hoc est similis, quia Socrates est similis Platoni. Sed per "tale quale" intelligitur identitas. Verum est enim quod Socrates est talis qualis est, licet et simile dicatur tale quale. Est igitur "falsum" quod caret identitate ad illud

[] quod apparet esse; et "falsitas" est nonidentitas entis, ut manifestati, ad ens ut declarans siue apparens; et hoc de falso in re.

[] Item, "uerum in re" est ens illud quod apparet. Et ueritas non est conformitas neque similitudo quae est inter diuersa, sed identitas entis, ut manifestati, ad se ut declarans siue manifestans siue apparens. Non ergo est ueritas ratio declaratiui siue manifestantis, sed illa est alterum extremum, ad quam significat non conformitatem siue similitudinem sed identitatem, accipiendo eam in communi.

[] Sed "uerum in signo" dicit significatum esse idem quod manifestatur per signum, et in hoc signum manifestare illud quod est, et ita conformitatem signi ad significatum. Si itaque omnis conceptus est signum rei, et conceptus simplex ita est conformis rei sicut complexus, quare non ita dicitur uerus? Immo complexus non uidetur conformis rei quantum ad complexionem sed tantum sibi, quia complexio non est in re.

[] Ad hoc "immo" responsum est prius: "signum" aequiuocum est conforme, non simile in natura, ut circulus est signum uini.

[] Sed ad primum non ualet quod praedictum est, scilicet quod uerum est in complexo ut in obiecto. In simplici non, quia potest intellectus conuertendo se cognoscere conformitatem intellectus simplicis ad rem sicut et complexi, ergo et cognoscere ueritatem utrius

[] que. Ergo et ante reflexionem aeque fuit in utroque, et per reflexionem aeque cognoscitur esse in utroque. Ergo in conceptu hominis est ueritas sicut in isto "homo est animal", et reflectendo ita sciam conceptum hominis esse uerum sicut sciam conceptum istum "homo est animal" esse uerum, quod est contra Aristotelem, I Perihermenias.

[] Propter illud est notandum quod obiectum simplex, quod est significatum conceptus simplicis, nullum esse habet aliud quam in conceptu, secundum quod esse debet mensurare illum conceptum. Obiecta conceptus complexi, quae sunt extrema, aliud esse habent quam ut sunt in conceptu complexo; et prius naturaliter in se, ut simplicia sunt, secundum quod esse prius mensurant illum conceptum complexum cui "esse priori" conceptum complexum conformari est uerum esse, difformari est falsum esse , hoc "esse" est habitudo inclusa uirtualiter in extremis ante naturaliter quam extrema comparentur a ratione. Sed in simplici nihil est prius naturaliter in extremo cui conceptus potest conformari et difformari.

[] Contra: probat quod non potest esse falsus, sed uerus. Responsio: non est uerus ut complexus est uerus, quia non necessario habet significatum secundum esse prius quam in ipso, quia si est in re, accidit. Complexum necessario habet significatum secundum esse prius quam in ipso esse; ideo necessario habet cui conformatur uel difformatur, secundum quod dicitur uerum uel falsum. Incomplexum non necessario habet; si conformatur rei extra, accidit sic non est mensura eius.

[] Ad alia argumenta: quomodo reflectendo cognoscitur ueritas nota, uidetur difficultas. Si in compositione cognosco rem non absolute tantum sed collatiue et reflectendo, conferendo actum ad rem, hoc erit ad rem cognitam collatiue, sicut dicit tertium argumentum. Quia si conuerto ad rem nude, non conferendo, per hoc non potero iudicare de ueritate compositionis, quae est actus collatiuus. Ergo uidetur quod ad iudicandum de aliquo, conuerto ad idem et eodem modo, quia et in prima compositione et in illo ad quod conuerto habeo rem ut cognitam actu collatiuo.

[] Nota, sicut dictum est, quare complexum est uerum. Quia complexionem, quae est a ratione, praecedit naturaliter identitas extremorum, uel alia habitudo uirtualiter inclusa in ipsis, cui actum rationis conformari ut mensurae est ipsum uerum esse.

[] Ita dico quod illam complexionem cognosco esse ueram, cognoscendo conformitatem eius ad illam habitudinem uirtualiter inclusam in extremis. Quae quandoque includitur in ipsis ex natura extremorum, non per aliud prius; quandoque per aliud prius includens; quandoque nullo modo ex natura terminorum uel includentium ipsos, sed a causa extrinseca coniungente ipsa uel disiungente.

[] Primo modo est in principio demonstrationis. Secundo modo in conclusione, cuius terminorum habitudinem realem, praecedentem actum intellectus, includit uirtualiter ipsa habitudo inclusa in terminis principiorum ex sui ipsorum natura. Tertio modo est in propositione contingente.

[] Itaque in primo modo, extrema absolute intellecta statim nata sunt facere ex se in intellectu notitiam illius habitudinis ipsorum, sicut et alia absoluta relationis necessario consequentis. Quando ergo intellectus confert terminos illos componendo, statim uidet conformitatem actus sui ad illam habitudinem quam prius natura habuit notam ex terminis. Quando autem componit terminos conclusionis, non uidet illum actum esse conformem habitudini reali terminorum donec uideat illam habitudinem terminorum, cuius notitia non fuit sibi impressa ex terminis conclusionis, nec imprimitur nisi ex notitia habitudinis terminorum principii quae includit illam. Quando autem componit terminos propositionis contingentis, non uidet actum esse conformem nisi uidendo habitudinem terminorum in re. Quia causa extrinseca, si facit eam, facit circa terminos ut in re, non ut in conceptu. Et tunc oportet uidere intellectualiter terminos in re coniungi uel diuidi.

[] In primis ergo duobus non cognoscitur compositio esse uera comparando ipsam ad rem ut extra, sed ad rem quae est extremum, ut ipsum in intellectu prius naturaliter facit notitiam habitudinis suae ex se uel uirtute alterius quam intellectus sic componat.

[] Contra: ergo quare non statim, apprehensis terminis principii, intelligitur principium, si termini ex se faciunt necessario notitiam illius habitudinis? Patet autem quod non statim, quia per quantumcumque tempus potest aliquis nosse totum et nosse partem antequam sciat hoc esse uerum "omne totum" etc.60, quia antequam componat illud.

[] Item, notitia habitudinis terminorum conclusionis aut fit ab ipsa habitudine, aut a terminis illis, aut ab habitudine terminorum principii, aut ab illis terminis, aut a notitia habitudinis illorum terminorum. Quodlibet improbetur.

[] Ad primum: quod licet ex terminis uel ex altero terminorum uirtualiter includente reliquum infiat notitia habitualis habitudinis, tamen non oportet esse actualem, perceptam statim. Sed quando intellectus comparat extremum extremo, statim potest uidere et illam habitudinem et habitudinem actus sui ad illam.

[] Ad secundum: notitia amborum principiorum simul facit notitiam conclusionis, et hoc sic quod notitia habitudinum terminorum in principiis causat notitiam habitudinis terminorum in conclusione, et notitia ueritatis principiorum notitiam ueritatis conclusionis. Prius tamen naturaliter faciunt notitiae habitudinis simul iunctae ut una causa integra notitiam habitudinis quam notitiae ueritatis notitiam ueritatis, ita quod notitia habitudinis terminorum maioris est causa notitiae ueritatis eius; et sic de minore. Et istae duae notitiae sunt una causa notitiae habitudinis terminorum conclusionis. Non ergo habitudo est causa habitudinis, nec ueritas ueritatis sunt enim respectus haec et illa , sed notitia notitiae; non actualis, quia non gignitur ex memoria, sed habitualis est causa actualis duplicis, ordinatae secundum rationem effectuum.

[] Contra: ergo habitudo terminorum conclusionis est ita noncausata, et ueritas eius, sicut in principio. Responsio: absoluta in principio causant notitiam habitudinis, non habitudinem proprie, quia illam fundant ut necessario consequentem naturam subiecti. Habitudo terminorum conclusionis fundatur in ipsis et causatur, quia absoluta causant, uel alterum ipsorum, ut passio.

[] Ad primum argumentum contra positionem de notitia actus quo comparo, dico quod ille est uerus, sed non oportet cognoscere illum esse uerum. Est enim actus unus cognoscibilis, naturaliter rectus, sicut dicitur de syllogismo alibi quod non est notus ut obiectum, sed ut actus cognoscendi rectus naturaliter; ita hic.

[] Ad secundum: cognosco rem et habitudinem prius naturaliter quam actum compositionis quo comparo rem rei.

[] Ad tertium: ille est actus obiecti ad quem conferendo iudico. Aliter potest dici quod iudicium de ueritate complexi non est nisi collatio notitiae conferentis ad notitiam incomplexam extremi, si sibi est conformis. Et haec conformitas statim quandoque patet, quando notitia simplex naturali necessitate statim includit notitiam collatiuam, sicut in primis principiis; quandoque non statim, ut in conclusionibus. Et tunc oportet uidere illam esse conformem suae simplici, quia est conformis uel consequens ad aliquam quae est statim conformis simplici.

[] Haec uia ponit ueritatem complexi cognosci: non per collationem complexionis ad rem extra, nec ad habitudinem realem extremorum priorem naturaliter compositione (quae enim habitudo esset illa nisi identitas pro affirmatiua quae est relatio rationis , uel diuersitas pro negatiua quae forte non est relatio realis?); sed tantum ponit collationem complexionis ad notitiam extremorum simplicem, uel ad extrema, ut in notitia simplici. Statim ex notitia tali patet, si complexio sibi conformetur in primis principiis, quia ratio termini ostendit praedicatum conuenire subiecto, et sic non est discursus in cognoscendo primum principium, quia ista notitia simplex includitur in collatiua. Non enim componuntur nisi quae in se cognoscuntur, et ita in ipsa complexione tali includitur, ut prius naturaliter ipsa, unde ipsa complexio siue compositio necessario uideatur conformis; quia tunc uisa sunt ambo extrema conformitatis, cum tunc intelligantur simplicia, et tunc fiat compositio. Nec requiritur hic collatio compositionis ad simplicia quasi alius actus, sed intellectus componens terminos illos et notitia habitualis terminorum sunt causa necessaria et immediata et integra ad causandum notitiam con

[] formitatis compositionis ad terminos. Numquid circa principia? Et ideo componens simul necessario assentit. Quia quando componit, habet totam causam dictam. Sed iudicare in conclusione non sic, sed illam complexionem confert ad aliam in qua includitur, quae alia est principii. Numquid tantum termini? Et hoc discurrere est iudicare de conclusione. In fine est assensus, id est impressio notitiae necessario imprimit notitiam ueritatis conclusionum ex ueritate principii nota ex terminis. }|

[III. Solutio quaestionis

[] A. Status quaestionis]

[] Sed quid est utraque ueritas praedicta?

[] Responsio: prima est relatio actus simplicis apprehensionis ad obiectum, et est realis, scilicet mensurati ad mensuram. Secunda, licet uideatur similis relatio, uidetur tamen quod actus secundus non est alicuius absolutae sicut primus, sed est actus comparatiuus unius conceptus simplicis ad alterum, ut eiusdem in affirmatiua uel diuersi in negatiua. Hunc autem necessario consequitur uel concomitatur relatio rationis in utroque extremo ad alterum, quam habitudinem uidetur significare hoc uerbum "est", ut est nota compositionis, scilicet prout est tertium adiacens. Et sic uerum est illud Periherm

[] enias: "Esse significat quandam compositionem quam sine compositis non est intelligere", sicut nec relationem sine relatis. Et sic etiam uerum est illud V huius cap. "De ente", quod esse uno modo significat uerum, hoc est habitudinem rationis inter extrema quae nata est esse uera.

[] Ulterius, ista habitudo rationis conformis est rei. Non quod oporteat in re esse relationem aliam inter extrema ut in re similem isti rationis quae est inter extrema ut intellecta, immo ut ab intellectu inuicem comparata, nam tunc esset haec falsa "homo est homo". Nec oportet fugere ad compositionem formae cum materia. Tum quia illam non exprimit propositio; tum quia tunc haec falsa "Deus est Deus". Sed tunc haec habitudo correspondet rei quando est talis qualem res uirtualiter continet: siue qualem res de se nata esset facere in intellectu, si faceret habitudinem illam; siue quae est signum, non simile, sed aequiuocum, exprimens tamen illud quod est in re. Sicut circulus non est similis uino, est tamen signum uerum uini, falsum autem lactis uel huiusmodi. Non tamen est omnino simile, quia illud signum est ad placitum huius significati. Non sic illa habitudo rei.

[] Contra: IX Metaphysicae, ultimo: "uerum est in rebus componi".

[] Responsio: notificatio fit per ea quae "in pluribus". Ubicumque autem idem non affirmatur de se realiter, aliqua est in re compositio. Aut aliter: notificatio fit per minimum gradum. Quasi dicat: ad minus requirit ueritas quod in re sit compositio. Si identitas est, maior est ueritas. Tertio modo large sumitur "componi", sicut in 1 cap. IX76 accipitur "simul natum" pro hoc quod est idem. Haec igitur correspondentia praedicta huius habitudinis ad illud, quod est in re formaliter, est secunda ueritas. Et ita illa habitudo, quae dicitur compositio expressa per "est", uera est immediate, et mediante illa uerus est actus comparatiuus, comparans secundum illam habitudinem. Et sic uideretur, cum fundamentum immediatum istius ueritatis sit habitudo rationis, quod ipsa multo esset imperfectior relatio rationis.

[] Quod si dicatur relationem correspondentiae uel adaequationis uel commensurationis quae scilicet idem dicunt in proposito non posse fundari in relatione: quomodo igitur proportio est aequalis proportioni uel similis, et hoc in quantum proportio? Non autem ratione absolutorum inter quae est proportio. Nam proportionalitas est ubi extrema unius proportionis absoluta nec sunt similia nec aequalia extremis absolutis in alia proportione.

[] Si autem placet quod ipse actus comparatiuus extremorum compositionis immediate correspondeat uel adaequetur rei, cum iste

[] actus sit uera res, sicut et primus qui est unius absolutae, tunc ueritas secunda erit relatio realis sicut et prima, et actus intellectus comparatiuus immediate uerus. Non autem aliqua alia habitudo erit uera, si nulla est formaliter nisi in actu intellectus. Quia in intellectis praecise in quantum ab intellectu comparata, quae habitudo? nisi si qua intellectione? Aut si est in comparatis aliqua aliquo modo alia ab illa quae est in actu intellectus, non erit illa alia immediate uera. Hoc dubium inquiratur.

[B. Ad quaestionem propositam]

[] Ad propositam igitur quaestionem dico quod Aristoteles praecise excludit "uerum in intellectu complexo", sicut expresse patet in littera eius, et rationabiliter.

[] Patet enim ex dictis quod uel est mentis aliqua passio realis, scilicet relatio, secundum secundam opinionem, et tunc illa, sicut et prima ueritas, pertinet ad considerationem libri De anima. Ex natura enim actus intellectus cognoscetur quomodo est fundamentum talis relationis. Vel est relatio rationis fundata in actu intelligendi, aut magis in habitudine rationis, quae est inter obiecta comparata per actum intelligendi, secundum primam opinionem. Et tunc est mentis aliqua passio originaliter, sed formaliter pertinet ad considerationem logici, sicut et "possibile" et "impossibile" et modi

[] compositionum omnes. Praesupponit tamen logicus considerationem de actibus intelligendi quibus secundae intentiones formantur. Patet ex principio Perihermenias.

[] Secundum ueritatem autem dico quod ad considerationem metaphysici pertinet "uerum reale" primo modo sumptum, scilicet per comparationem ad producentem, et haec quoad omnia tria membra, quia non contrahunt ens ad quantum, nec ad motum. Secundum autem, scilicet sumptum per comparationem ad cognoscentem, primum membrum pertinet, quatenus conuertitur cum ente; secundum contrahit ad actum determinatum, nec conuertitur cum ente; tertium est ens deminutum et ens logicum proprie. Unde omnes intentiones secundae de tali ente praedicantur, et ideo proprie excluduntur a metaphysico. Conuertitur tamen cum ente aliqualiter, quia logicus considerat omnia aliqualiter ut metaphysicus, sed modus alius considerationis, scilicet per quid reale, et per intentionem secundam, sicut conuertibilitas entis simpliciter et deminuti, quia neutrum alterum excedit in communitate. Quidquid enim est simpliciter ens, potest esse ens deminutum. De duobus modis ueri in intellectu dictum est iam.

[IV. Ad argumenta principalia]

[] Ad argumenta principalia patet. Nullum est contra dicta nisi ultimum de causa et effectu, ubi est dicendum quod maior, si est uera, est uera de causa totali. Non autem est sic in proposito. Nam ueritas triplex, exclusa omnino a metaphysico, dependet ab intellectu, ita quod res ex se non est sufficiens causa alicuius istorum, licet requiratur ad illam, sicut probat illa auctoritas: "In eo quod res est", "in eo" non praecise, sed si oratio formetur ab intellectu, ut extrema habeant esse deminutum.

[] Ad argumenta pro prima opinione de uero, quae fuit improbata, potest responderi. Ad primum.

[QUAESTIO 4 UTRUM METAPHYSICA SIT DE ENTE]

[] Utrum metaphysica sit de ente.

[] Nota rationes alibi Auicennae quod sic, I Metaphysicae, propter duo:

[] Quia Deum esse probatur hic, et quia ens est commune ad omnia hic considerata.

[] Contra: Auerroes, commento ultimo I Physicorum: naturalis solus probat Deum esse. Et ibi finit considerationem: "genus substantiarum separatarum est subiectum metaphysicae".

[] Contra Auerroem: ex quolibet in effectu ostenditur "quia" causam esse, quia impossibile est effectum esse nisi a causa siue nisi causa sit. Huiusmodi sunt multae passiones metaphysicae: prius, posterius; unum, multa; actus, potentia. Quomodo enim haec causatis insunt nisi sit aliquod unum primum etc.? Quare, ille qui est, misit.

[] Item, perfectissimus conceptus de Deo possibilis physico est "primum mouens", possibilis autem metaphysico est "primum ens".

[] Secundus est perfectior: tum quia absolutus, tum quia requirit perfectionem infinitam. Nam primum perfectissimum non est perfectissimum quod non est infinitum. Sed enti non repugnat infinitas. Primum mouens respectum tantum dicit, et non necessario ex formali ratione sui requirit infinitam perfectionem. Qui autem habet perfectiorem conceptum de subiecto, potest perfectius de ipso ostendere "quia" per illam in effectibus qui ducunt ad cognoscendum esse de tali conceptu.

[] Confirmatur: si metaphysicus non consideraret esse de Deo nisi sicut demonstratur a physico, non cognosceret nisi de primo mouente, et ita non haberet aliquam notitiam quod subiectum suum est. Quia primum mouens non est suum subiectum, nec sequitur "primum mouens, igitur primum ens", sicut non sequitur "prima nigredo, igitur primus color". Nec metaphysicus potest per ipsum ostendere de primo ente, amota ratione primi mouentis. Quomodo etiam de mouente ostenderet physicus primum nisi in hoc sit magis metaphysicus propter praedicatum quam physicus propter subiectum?

[] Responsio pro Commentatore: praemissae ad "primum ens" sumuntur ex motu.

[] Contra: licet physica sit prior doctrina quam metaphysica quia sensibilia sunt nobis notiora , non tamen dicitur ipse ostendere omnem conclusionem metaphysicam uel praemissas ad

[] omnem. Quia cum deuentum fuerit siue abstrahendo siue in doctrina ad propria considerabilia a metaphysico, ex illis ostendit conclusiones suas. Ita et primum ens esse ostendit ex propriis; licet ista propria forte non fierent nobis nota nisi prius ordine doctrinae physica cognoscerentur.

[] Quomodo etiam scientia inferior stabiliet subiectum superioris, si ipsa superior non potest, secundum Auerroem?

[] Item, genus substantiarum separatarum nullam unam rationem magis habet quam nonseparatum habet cum primo, secundum ipsum, quia non nisi attributionem. Ergo tantum primum est subiectum ibi, non illud genus.

[Ad quaestionem]

[] Tenetur ergo Auicenna. Prima ratio eius sic declaratur: "si est" praesupponitur de subiecto, non de actuali exsistentia. Sed quod habet esse quiditatiuum scilicet quod ratio eius non est falsa in se , tale "si est" ostenditur demonstratione "quia" a metaphysico de primo ente. Ostenditur enim quod "primum" conuenit enti alicui, et ita quod iste conceptus "ens primum", qui est perfectissimus subiecti si esset hic subiectum , non includit contradictionem. Ergo si aliqua scientia supponeret istum conceptum pro subiecto, alia esset prior de ente quae probaret primitatem de ente, quia conclusio demonstrationis illius esset prior tota scientia de primo ente.

[] Secunda ratio confirmatur de adaequatione quam importat

[] primitas. Quaere libro IX, 5 quaestione. Quando ergo omnibus consideratis in scientia est aliquod commune per praedicationem, illud adaequat. Non quaeritur aliquod primum uirtualiter adaequans nisi quia deficit commune formaliter adaequans. Ens autem unius rationis. Quaere alibi. Ergo adaequat.

[] Confirmatur: prima scientia est scibilis primi.

[QUAESTIO 1

[] UTRUM INHAERENTIA SIT DE ESSENTIA ACCIDENTIS]

[] Utrum inhaerentia sit de essentia accidentis.

[] Quod non:

[] Quia essentia passionis praesupponitur demonstrationi, cum sit medium, ex II Posteriorum; inhaerentia eius concluditur.

[] Item, tunc esset nugatio hic "albedo inhaerens", quia addere aliquid ei de cuius essentia est, nugatio est.

[] Item, tunc conceptus relationis in communi non esset simplex, quia includeret respectum ad obiectum et alium ad subiectum, et ita "relatio" non esset generalissimum, quia generalissimum est conceptus simplex.

[] Item, quantitas manet in Altari sine inhaerentia ad subiectum.

[] Contra:

[] Quo aliquid formaliter est ens, est de eius essentia; sed accidens est ens quia entis, in littera. Similiter sedere magis ens quam sessio etc.

[] Item, illa inhaerentia differens non esset substantia; ergo accidens. Ergo eius erit alia inhaerentia, et sic in infinitum.

[] Item, si differunt, posterius est conceptu accidentis; ergo con

[] ceptus accidentis in se prior est et absolutus et ita definibilis sine subiecto, contra Aristotelem cap. 34.

[I. Distinctiones praeuiae]

[] Responsio: distinguitur primo de accidente. Quod "accidens", si accipitur pro illo quod per se significat nomen, ut pro conceptu quem importat nomen accidentis per se qui est ipsa accidentalitas , synonymum uidetur cum hoc quod est inhaerentia; et tunc nulla est quaestio. Si accipiatur pro illo quod denominat hoc concretum "accidens", puta pro quantitate, sic quaestio habet locum; et sic fiat deinceps sermo.

[] Tunc distinguitur secundo de inhaerentia, quod inhaerentia est duplex. Una est actualis unio accidentis exsistentis cum subiecto exsistente, ut actus aliqualis cum potentiali. Alia est dependentia siue essentialis ordo accidentis secundum quiditatem suam ad substantiam secundum quiditatem suam. Prima patet. Secunda probatur, quia demonstratio abstrahit ab exsistentia et a consequentibus rem in quantum exsistit; aliter non esset necessariorum. Demonstratur autem aliqua inhaerentia passionis ad subiectum; igitur ista est alia a prima, quae scilicet est exsistentia uel condicio propria exsistentiae.

[] |{ Hoc forte consueuit dici de inhaerentia actuali et aptitudinali. Prima non semper inest accidenti; secunda semper inest, siue exsistenti sine subiecto siue non exsistenti. Contra: aptitudinalis

[] in accidente separato non uerificat aliquam praedicationem denominatiuam sicut secunda hic. }|

[] Tertio exponitur illud quod dicitur "de essentia". Non enim idem est esse de essentia a et esse idem essentialiter uel realiter ipsi a. Primum quidem infert secundum, sed non e conuerso. Quia de essentia a praecise est illud quod includitur per se in conceptu quiditatiuo a, et ideo ponitur in ratione eius quiditatiua, non ut additum. Potest autem esse idem realiter ipsi a licet sit extra conceptum eius, puta "unitas", "ueritas" etc. extra conceptum entis qui prior est illis, secundum Auicennam V8. Non tamen ista dicunt rem aliam ab ente. Quaere in IV, quaestione "De uno". Vocantur tamen forte ab Auicenna accidentia extendendo "accidens" contra "essentiale" strictissime sumptum. Exemplum hic de gradu addito albedini remissae quando intenditur: secundum unam opinionem est idem realiter, non tamen de essentia eius.

[II. Ad quaestionem]

[] Ad quaestionem igitur primo dico quod neutra inhaerentia est de essentia accidentis secundo modo sumpti, scilicet accipiendo "accidens" pro eo quod hoc nomine denominatur, ut "quantum", "quale" et huiusmodi:

[] Tum quia fundamentum respectus est aliquid praeter respectum Respectus inhaerentiae utriusque in substantia non fundatur, quia tunc substantia inhaereret et non esset terminus respectus; igitur in accidente absoluto et non in aggregato ex absoluto et isto respectu, quia non est ratio fundamentalis respectu sui; igitur in absoluto praecise. Igitur est extra conceptum eius quiditatiuum, cum respectus sit posterior natura fundamento.

[] |{ Sed iste respectus est uere relatio, contra V14: "non est autem intellectus intelligentis". Responsio: non primo, licet per se, in quantum scilicet est accidens. }|

[] Tum quia inhaerentia uidetur eiusdem rationis in quantitate et qualitate. Ergo si est de essentia utriusque, potest ab utroque abstrahi conceptus dictus in quid de ipsis, inferior conceptu entis et superior eis. Et ita non erunt generalissima.

[] Secundo dicitur quod inhaerentia secunda est eadem essentialiter siue realiter accidenti secundo modo sumpto:

[] Tum quia passiones entis dictae de inferioribus non dicunt aliud ab ente in eis. Igitur cum substantia dicitur prima, accidens posterius quae prius et posterius diuidunt ens ut passiones , "primum" non dicet aliud a substantia nec "posterius" aliud ab accidente siue ab ente in accidente. "Per se" autem ens siue "in se" ens et "inhaerens" siue "in alio" exsistens pro eodem accipio sicut "prius" et "posterius".

[] Tum quia iste ordo abstrahit ab exsistentia et fundatur super quiditatem possibilem. Ista fundamenta sunt immutabilia, quia Deus necessario exemplat quiditates possibiles. Et uoluntas, si quem actum habet respectu illarum, sic ille est necessarius. Stantibus autem fundamentis ordinis immutabilibus, non uidetur ordo mutabilis in altero, et ita nec differentia potest concludi per uiam separationis possibilis.

[] |{ Si ponitur hoc, Aristoteles diceret quod esset contradictio I Physicorum: "Quaerit intellectus impossibilia: passiones separare a subiectis". Et loquitur de intellectu quem posuit Anaxagoras. Contra hoc tamen uidetur illud quod dicit cap. "De uacuo": "si sonus sine corpore, numquid esset uacuum?" }|

[] Tertio dicitur quod inhaerentia prima non est idem realiter accidenti secundo modo sumpto, nec etiam exsistentiae accidentis, si ponatur illa aliud ab accidente:

[] Tum quia idem realiter non manet et corrumpitur; accidens etiam exsistens manet, non manente inhaerentia prima. Alias si illa maneret tamen propter istam, subiectum denominabatur prius ab accidente et dicebatur panis quantus , dicetur ita post transubstantiationem panis, quod est falsum.

[] Tum quia extremum unum ordinis istius mutabile est, alio manente, quia actus uoluntatis diuinae respectu cuiuscumque exsistentiae extra se contingens est. Igitur ordo non manebit, altero extremo tantum manente. Et sic per uiam separationis concluditur aliud esse hoc ab illo.

[] Contra istas duas rationes arguitur. Nam ponatur panem manere et separatim a quantitate qua prius afficiebatur, quomodo non manebit inhaerentia? Si dicatur alterum extremum iam esse mutatum, quia panis factus est nonquantus, hoc nihil est. Quia panis non fuit extremum dependentiae in quantum quantus sed in quantum panis absolute.

[] Responsio: haec difficultas communis est in omnibus unitis potentibus manere seorsum, ut in anima et corpore hominis, in Verbo et natura humana: quomodo neutro extremo mutato ut uidetur secundum aliquid absolutum, relatio non manet quae prius? Et ibi adducitur illud de fine VII Metaphysicae de a et b. Sed

[] hoc, de facto, non accidit in separatione accidentis, quia subiectum non ponitur manere, licet posset manere. Unde istam difficultatem differo usque ad ultimum capitulum VIII25, ubi proprie habet locum.

[III. Ad argumenta principalia]

[] Ad argumenta.

[] Alius et alius conceptus sufficit ad praecognosci et concludi, quia alia notitia et prior natura huius quam illius. Aliter: quid nominis praesupponitur, non quid rei.

[] Secundum concludit pro prima parte solutionis, non contra secundam, quia non est hic nugatio "ens unum".

[] Tertium concludit pro prima parte solutionis.

[] Quartum, pro tertia parte solutionis, ex qua sequitur prima pars de prima inhaerentia.

[] Ad primum in oppositum: "quia" non notat causam formalem praedicationis entis de accidente, sed extrinsecam. Licet enim aliquid secundum quidlibet sui sit causatum a causa extrinseca, tamen potest praedicationem alicuius immediate recipere formaliter, ac si non esset causatum, quia causa extrinseca non est medium de quo prius

[] dicatur illud, et inde de causato. Exemplum: formaliter creatura est ens, licet totaliter a Deo.a

[] Item, possibile est aliquod praedicatum secundum se perfectius esse in uno quam in alio, et tamen aeque formaliter praedicatur de utroque. Exemplum: albedo remissa aequaliter est albedo et intensa, nec de altero per alterum dicitur.

[] Item, possibile est ordinem essentialem esse aliquorum subiectorum secundum quidlibet in se, et tamen aliquod tertium praedicatum aeque formaliter dicitur de utroque. Exemplum: de albedine et nigredine respectu coloris.

[] Nec igitur causalitas in substantia respectu totius accidentis, nec maior perfectio entitatis, nec ordo essentialis in entitate concludit quin accidens sit formaliter ens. Non per substantiam, nec per respectum ad ipsam, quia de per se intellectu eius est ens, posito intellectu illo, etiamsi per impossibile omnes condiciones praedictae

[] a Sequitur adnotatio posterius addita: Ad primam rationem in oppositum quando dicitur quod "accidens non est ens nisi quia entis", dicendum quod haec coniunctio "quia" non mediat inter praedicatum "ens" et subiectum quod est accidens, quasi reddens causam formalem entitatis ipsius accidentis, sed solum efficientem et materialem. Et ideo non sequitur quod essentia accidentis sit includens in suo conceptu quiditatiuo ipsam inhaerentiam. Verbi gratia, si dicam sic "creatura est quia Deus, ergo formale esse creaturae est dependentia ad Deum", non sequitur; sic in proposito.

[] Aliter dicendum quod ibi commititur fallacia consequentis. Nam arguitur a destructione antecedentis. Philosophus enim sic dicit quod "accidentia sunt entia, quia sunt talis entis", et infers "igitur accidentia non sunt entia nisi quia sunt entis"; non ualet.

[] auferrentur. Quod allegatur ab Aristotele: ipse non dicit "eo quod entis", sed "eo quod taliter entis", id est substantiae. Fit igitur fallacia consequentis arguendo ab inferiore ad superius cum nota causae praecedente sicut cum "in quantum" , I Priorum. Debet tamen intelligi, ly eo quod, ut dixi, pro causa extrinseca. Similiter quod aliqui accipiunt "non nisi quia entis", adhuc est alia fallacia consequentis, sicut "hoc, igitur solum hoc".

[] De concreto et abstracto uidetur quod accidens, ut concipitur in abstracto, est uerius ens quam ut in concreto, quia est species generis in quod diuiditur ens per se, ex V44. Non sic concretum. Nec est abstractio ista accidentis intellecti esse sine subiecto, quia "abstrahentium non est mendacium", II Physicorum. Sed est intellectio quiditatis, non in quantum denominat subiectum, sed in

[] quantum hoc quid, et sic bene est subiecti et dat intelligere subiectum.

[] De intellectu Aristotelis in littera:

[] Primo quod adducitur de sano: quod sicut nihil formaliter sanitatis est in urina, sic nec entitatis in accidente.

[] Similiter: accidens dicitur ens quemadmodum "non scibile" dicitur "scibile", VII cap. 347.

[] Responsio ad primum: dico quod Aristoteles loquitur de diuersis denominatiuis dictis ab uno abstracto, quae denominatiua, si uno nomine significentur, hoc est aequiuoce.

[] Ad secundum: quod illud exemplum corrigitur per paragraphum sequentem, sicut exposui textum. Unde exemplum quodlibet aliquid ueritatis insinuat.

[] Secundum concludit pro secundo membro solutionis. Sed uidetur contra membrum tertium, et diceretur quod inhaerentia se ipsa inhaeret, nec umquam manet nisi inhaereat, sicut quantitas manet.

[] Ad tertium: conceditur quod potest habere definitionem per genus proprium et differentiam; sed logicam, non realem.

[] Contra: nec genus nec differentia complete intelliguntur sine subiecto, sicut nec definitum.

[] Ideo aliter dicendum quod terminus respectus potest esse essentialius respectiuo quam ipse respectus. Deus enim, qui est terminus respectus creaturae, est causa creaturae; non autem respectus iste; nec ab isto respectu dependet essentialiter creatura sicut a Deo. Sic hic: si substantia est materia, non ex qua sed in qua, potest accidens dependere ad ipsam sicut ad causam aliquam, licet sit prior respectu ad ipsam. Exemplum: homo prior est respectu sui ad animam, ut respectu totius ad partem. Non tamen sequitur "ergo homo potest definiri sine anima".

[QUAESTIO 2 UTRUM SUBSTANTIA SIT PRIMUM OMNIUM ENTIUM TEMPORE]

[] Utrum substantia sit primum omnium entium tempore.

[] Quod non:

[] Aeterno non est aliquid prius tempore; accidentia aliqua sunt aeterna, sicut motus, VIII Physicorum.

[] Item, si sic, ergo substantia praecedit tempus tempore.

[] Oppositum:

[] Philosophus VII et XII huius.

[I. Ad quaestionem

[] A. Opinio Auerrois]

[] Ad quaestionem, Commentator commento 4 huius VII3: si accidens aduenit corpori postquam est corpus, tunc prius est omni accidente adueniente. Sic si non aduenit, sed est inseparabile, et semper simul cum eo, tunc substantia composita non praecedit accidens, sed praeceditur a materia substantiae compositae.

[] Contra: de inseparabilibus, quod non sit intentio Philosophi quod materia praecedit. De eodem enim probat Philosophus quod substantia est primum ens et qualiter sit primum ens, quia probat eam

[] primam, quia praedicatur simpliciter in quid, et quia "alia sunt entia quia sunt sic entis". Neutrum est uerum de materia. Primum non, quia IX cap. 6 huius: materia praedicatur denominatiue de materiato. Secundum non, quia non dicuntur accidentia entia quia materiae; uel nulla sunt in materia ut in subiecto; uel si aliqua, saltem non perfecta.

[] Item, ad principale. De eodem probatur primitas temporis et cognitionis et definitionis. Sed materia non praecedit cognitione, sed scibilis est per analogiam. Similiter, nec cognitione, quia IX huius: actus prior cognitione potentia. Similiter, nec definitione, quia substantia composita cadit in definitione accidentis, sed materia non; quia VII cap. 38: accidentia copulata habent definitionem per propriam substantiam.

[] Item, Philosophus probat substantiam esse primam, ut est primum praedicamentum ad quod reducuntur alia. Ergo uel probatio erit de substantia in communi, uel de aliqua specie in genere, uel de posteriori substantia. Nullum istorum uerum de materia, quia nec est generalissimum, nec species in genere, nec posterius in substantia; sed prius, quia principium substantiae, et principium prius principiato.

[] Ergo non potest inferri quod si materia est prior accidente quod ideo substantia, nisi per hanc minorem falsam: "quod si principium est prius aliquo, quod principiatum est prius eodem".

[] Item, si sic: aut materia secundum se, aut sub aliqua forma. Non primo modo, quia sic non est sub tempore, quia "ingenerabilis et incorruptibilis", I Physicorum. Non secundo modo, quia aut ut est sub forma accidentali, et tunc non est prius, quia ut est sub forma, non est prius forma. Nec potest hoc dari nisi ipsa sit sub forma substantiali; et si sic, tunc habetur propositum quod substantia composita est prior.

[] Hic dicitur quod materia, ut est sub forma accidentali et substantiali, praecedit tempore omne generabile ex illa, et per consequens omne accidens illius generabilis; non omne accidens quod habet in se, sed omne accidens quod inerit illi quod fiet ex ea.

[] Contra: per hanc rationem accidens est prius substantia, saltem generabili et corruptibili, quia accidens generantis est prius substantia generabili ex ea in infinitum. Nec est ad intentionem Philosophi. Quia probat primitatem temporis per hoc quod substantia est separabilis et non accidens. Ista probatio non ualet de materia unius comparata ad accidentia alterius, quia substantia non dicitur substantia separabilis nisi respectu accidentium suorum quae sibi insunt.

[] Item, ad principale: sequitur quod aliqua accidentia sunt quae non praeceduntur ab aliqua substantia, sicut omnia accidentia pro

[] pria corporum caelestium. Quia si non sit ibi materia, secundum te, Commentator, in De substantia orbis, non praeceditur quia materia praecedit. Nec a substantia composita, quia accidentia illa sunt inseparabilia. Et si sit ibi materia, illa non praecessit tempore substantiam compositam, et per consequens nec accidentia.

[B. Opinio alia]

[] Ideo aliter dicitur quod est primum, quia substantia separata ab accidentibus est prior. Sed prioritas non potest intelligi de qualibet substantia, neque secundum numerum, neque secundum speciem respectu accidentium propriorum. Quia substantia non est prior propria passione, quia in demonstratione concluditur passio de subiecto per se; ergo passio non potest non inesse. Nec de substantia secundum numerum, quia si sic, posset esse idea Platonis, quia haberet totam naturam specificam sine accidentibus, quod ponit Plato.

[] Et confirmatur consequentia: quia non posset illa idea esse distincta ab istis, quia habet naturam speciei, et in illa non distinguuntur indiuidua eiusdem speciei, ergo etc. Tunc sequitur dictum Platonis.

[] Dicitur ergo quod substantia consideratur in quantum haec, et sic non praecedit. Si consideretur in quantum substantia, sit prior.

[] Confirmatur sic: quod conuenit speciei, non repugnat generi nec alicui inferiori ratione generis, quia si "habere alas" conuenit animali, nulli in quantum animal repugnat "habere alas". Sed aliqua substantia praecedit omne accidens, scilicet prima causa, et sibi non repugnat praecedere omne accidens duratione. Ergo nulli substantiae in quantum substantia repugnat praecedere omne accidens duratione.

[] Contra istam positionem: quia rationes probantes expositionem Commentatoris non esse secundum Philosophum sunt contra istam positionem. Quia non ualet: "si Deus, qui est simpliciter primus, praecedit, ergo substantia quae est posterior, praecedit". Et pondera hoc et alias rationes ibi factas.

[] Item, Deus non est in genere aliquo modo; sed quidquid est in genere habet passionem et aliquod accidens quod non praecedit. Et hoc uerum est de substantia omni in genere. Sed quod repugnat substantiae cuilibet, repugnat substantiae absolute et simpliciter. Et similiter, loquendo physice, Deus non praecedit tempus tempore.

[C. Alia responsio ad mentem Aristotelis]

[] Ideo dicitur aliter quod propositio est uera per se et falsa per accidens. Et consimiles propositiones inueniuntur a Philosopho. Unde VI Physicorum supponit quod omni motu sit accipere motum uelociorem et tardiorem; et VIII19 dicit quod aliquis motus est ita uelox quod nullus uelocior, sicut primus. Similiter, IV Physicorum, supponit quod omni corpore contingit accipere corpus subtilius quasi in infinitum, ubi probat motum non esse in uacuo; et tamen nisi exponatur, falsum est, quia igne non contingit corpus subtilius accipere. Item, VII Physicorum, si aliquod mobile, etc. Unde tales propositiones sunt uerae per se et falsae per accidens. Unde prima propositio uera est ratione motus, accipiendo mouentia proportionalia motui. Et similiter non repugnat corpori, in quantum repletiuum loci, esse subtilius alio quocumque. Similiter in proposito: substantiae, quantum est de se, non repugnat praecedere omne accidens ex quo non dependet ab accidente aliquo, quia com

[] pletus intellectus substantiae haberi potest, circumscripto omni accidente.

[] Contra: si sic, igitur conclusio demonstrationis non erit necessaria per se, quia "necessarium est quod non contingit aliter se habere", V huius. Sed contingit aliter se habere quam quod passio praedicetur de subiecto, quia subiectum potest esse, secundum opinionem istam, sine passione. Consequens impossibile, I Posteriorum, quia demonstratio est necessariorum et eorum quae sunt per se tantum.

[] Item, si per accidens sit subiectum cum passione, a parte cuius tunc est illa accidentalitas? Non a parte passionis, quia simul est cum subiecto, quia causatur ab eo. Tunc a parte subiecti? Quod non est uerum, quia ipsa natura subiecti per propria principia est causa necessaria respectu passionis. Igitur non per accidens est simul tempore cum passione, quia per essentiam causat. Igitur per essentiam simul cum passione, et non accidentaliter.

[II. Solutio quaestionis]

[] Ideo dicitur sic. Et uidendum est quid est "esse prius tempore". Tempus non tantum accipitur hic ut definitur in IV Physicorum, quia primitas tempore est substantiae in quantum substantia est. Sed

[] huiusmodi non est in tempore, quia tempus non est mensura nisi motus et quietis et eorum quae sunt in motu et in quiete; substantia secundum se non est tale. Nec accipitur pro quacumque duratione extensa successiua, alia ab essentia rei, quia de illa esset quaestio. Quia tunc substantia posset praecedere illud, cum accidens sit ei et praecederet illud duratione, et quaero de illa, et sic in infinitum. Tunc dicitur prius tempore esse quod potest separatim esse sine alio et aliud non sine ipso, quia sic dicit Philosophus in littera. Et isto modo omnis substantia est prior omni accidente uno modo, alio modo non.

[] Esse prius tempore est posse habere exsistentiam actualem priorem alio, siue sine alio quantum est ex se, ita scilicet quod sibi non repugnat, quia in nullo ab illo alio dependet. Hoc satis potest dici "prius natura". Nihil enim est prius natura quod non sit sic prius tempore.

[] Quod autem possit sic praecedere, contingit dupliciter. Vel quia non dependet ab illo, uel quia non est causa necessaria illius. Quod hoc sit uerum patet per opposita horum, quia si non potest separari, hoc est uel quia dependet, uel quia est necessaria causa illius.

[] Dico quod substantia respectu accidentium separabilium est prior utroque modo comparata. Respectu passionis est separabilis et prior uno modo, quia non dependet. Sed non in quantum causa,

[] quia habet necessariam causam huius intra essentiam suam; ideo non est separabilis illo modo, scilicet in quantum est causa accidentis.

[] |{ Substantiam enim esse, hoc est aliquid esse quod in essendo non dependet ad aliam essentiam, ut subiectiue sustentantem in eodem supposito, uidetur satis manifestum. Quia si aliquid est sic dependens, quaero ad quid dependet. Et ibitur in infinitum nisi stetur ad aliquid sic independens. Sed accidens esse ostenditur per uiam motus, quia aliquid idem manet nunc mutatum secundum hoc et non secundum illud. Ergo illud habet subiectum manens. Illud enim non est substantia, quia alias fit mutatio secundum illud et non secundum istud, ita quod ex uno accidente corruptibili concluditur aliquid praeter illud subesse. Sed ex multis per se sibi inuicem succedentibus melius concluditur aliquod esse subiectum, aliud a quocumque illorum.

[] Difficile tamen est assignare manifestam differentiam dependentiae formae corruptibilis ad materiam et accidentis ad subiectum, ut in prima dependens sit perfectius, in secunda imperfectius.

[] Si dicas: haec faciunt unum per se, illa non. Hic quaeritur: quare iste actus cum suo potentiali facit unum per se, et nec actus nec potentia ponitur res generis? sed compositum ex illis, et illa principia in genere? alius actus cum suo potentiali, quod tamen uere

[] informat alias non esset nisi aggregatio non facit unum per se, nec illud compositum est in genere, sed utrumque componens in proprio genere? Quae ratio huius? Qui diceret omnes formas esse unius generis, ut principia, et constituere composita unius generis, licet unius formae propria materia sit magis in actu per aliquam formam eiusdem generis primi, non proximi, quam alterius quia ita ponunt in materiis formarum substantialium ponentes plures formas , unde posset hoc improbari? De hoc quaere quaestione ultima VIII30. }|

[III. Ad argumenta principalia]

[] Ad primum argumentum: quod aliquid est aeternum, id est semper durans per se et nihil est eo prius uel per aliud, sicut motus per mobile. Et tali potest substantia esse prior, quia non dependet ab eo, quamuis non potest in quantum causat necessario.

[] Ad aliud, uno modo sic: quod tempus consideratur dupliciter: ut passio primi mobilis, uel ut mensura. Tunc tempus, ut est passio, praeceditur a primo mobili tempore, non autem ut tempus accipitur pro mensura.

[] Contra: omne quod praeceditur ab alio tempore, non est quando praeceditur. Si ergo tempus, ut passio, praeceditur tempore

[] ut tempus est mensura, idem tempus realiter esset et non esset simul, quia tempuspassio quod praeceditur non est quando praeceditur; et tempus ut mensura, quo formaliter praeceditur, est. Sed tempus passio et tempusmensura sunt realiter idem, ergo idem realiter est et non est simul.

[] Aliter dicitur sic: quod substantia praecedit tempus duratione aliqua, non tempore.

[] Sed contra hoc est argumentum superius factum, quia illa duratio est accidens. Quaero tunc: qualiter illa praeceditur? Si duratione, quaeritur de illa in infinitum. Nec praeceditur duratione quae est ipsamet, quia tunc esset et non esset simul.

[] Ideo dico, sicut prius, quod non accipitur hic tempus proprie ut est numerus motus, sed praecedit tempore quia non dependet a tempore.

[] Ad aliam contra opinionem secundam, dico quod necessario passio inest subiecto suo, quia subiectum est causa necessaria illius, non quia subiectum dependet ab eo in essentia.

[] Ad aliud de substantia singulari, dico quod non esset idea Platonis, quia in illo esset propria passio hominis: sed non haberet accidentia per accidens. Unde dico quod indiuiduum cuiuscumque

[] speciei posset per se exsistere sine omni accidente per accidens, et tamen illa substantia non esset perfectior quam nunc, nec esset alia substantia per participationem illius. Et dico quod distinguitur ab alio indiuiduo, quia aliter est natura specifica in te et in omnibus communiter. Unde distinguitur ab alio per essentiam suam, sicut nunc, uel forte per aliquam differentiam indiuidualem quam addit indiuiduum supra speciem, quia distinctio per accidentia est per accidens.

[QUAESTIO 3

[] UTRUM SUBSTANTIA SIT PRIMUM OMNIUM ENTIUM COGNITIONE]

[] Utrum substantia sit primum omnium entium cognitione.

[] Quod non:

[] "Omnis cognitio oritur a sensu"; sed sensibilia sunt accidentia; ergo accidentia prius cognoscuntur quam substantia.

[] Posset dici quod ratio uadit de cognitione sensitiua, non intellectiua, de qua tamen intelligitur.

[] Contra: sicut aliqua cognoscuntur a sensu, ita a uirtute phantastica. Et intellectus sic potest abstrahere, et sic intelligere.

[] Item, ad idem, I De anima: "accidentia magnam partem" etc.

[] Ad oppositum est Philosophus hic.

[I. Ad quaestionem]

[] Ad quaestionem: quod sic. Quia de omnibus quae non habent

[] quid simpliciter, perfectissima est cognitio eorum quando cognoscitur quid sunt sicut habent quid. Sed substantia est perfectissime quid. Ideo de substantia perfectissime cognoscitur.

[] Tamen intelligendum est quod quaedam sunt priora generatione et quaedam perfectione. Quae generatione sunt priora, imperfectiora sunt; e conuerso de alio. Tunc substantia est primum omnium cognitione, quia perfectissimum. Accidentia prima generatione; ideo etc.

[II. Ad argumentum principale]

[] Ad argumentum: quod uadit de prioritate generationis.

[] Contra: quod perfectione accidentia sunt priora cognitione. Ideo cognoscibile cognoscitur quia species eius est in cognoscente; sed in intellectu est species accidentis, non substantiae; ergo accidens perfectius cognoscitur.

[] Probatio maioris: quia species accidentium sunt in uirtute phantastica, et illorum est abstractio quae sunt ibi.

[] Quod species substantiae non sit in intellectu, probatio: quia tunc species substantiae prius esset in sensu et sic posset substantia cognosci a sensu, cuius oppositum est manifestum, quia omnia sensi

[] bilia sunt quantitates uel qualitates. Item, si sic, tunc per cognitionem naturalem posset intellectus cognoscere substantiam esse in Sacramento uel non esse.

[] Ad istud dicitur sic: quod substantia facit speciem et est in sensu et in medio. Sed ibi non est principium uidendi sicut nec species in aere, quia aer non habet potentiam cognoscitiuam rei cuius est similitudo; sed in intellectu est principium uidendi.

[] Contra hoc uadit secundum argumentum de Sacramento.

[] Aliter dicitur quod non est in intellectu nisi species accidentis, et immediate causatur illa species ab accidente, et mediate a substantia. Et primo repraesentat accidens, et secundario substantiam.

[] Sed contra: species numquam potest repraesentare distincte illud

[] quod est perfectius illo cuius est species. Quia si sic, tunc similitudo alicuius albi remissi repraesentaret album intensum, et tunc quandocumque uiderem remissum album, uiderem intensum album; et sic substantia non erit perfectum cognoscibile. Et tunc cum aliquando accidens sit per se, ut in Sacramento, et repraesentat substantiam secundario, tunc intellectus intelligeret substantiam in Sacramento, cum ibi sint sola accidentia.

[] Aliter dicitur quod substantia cognoscitur per discursum, et tunc stat quod non perfecte.

[III. Opinio propria]

[] Tunc dicendum quod substantia est perfectum cognoscibile, et tamen aliquid aliud potest perfectius cognosci a nobis secundum proportionem cognoscibilitatis suae. Quia perfectius repraesentat species alicuius albi remissi ipsum album cuius est species quam species solis repraesentet oculo aquilae ipsum solem. Et magis uideo album secundum proportionem uisibilitatis suae quam aquila solem secundum proportionem uisibilitatis suae. Tunc dico quod "perfectius cognoscitur cuius species est in intellectu" uerum est secundum proportionem cognoscibilitatis suae, et tamen substantia de se est perfectius cognoscibile, et in se et a nobis, si possemus ad

[] illam pertingere; sed non in uita ista, ut habetur in II, 3 quaestione. Et tunc dictum Philosophi intelligitur metaphysice dictum, non animastice. Distinctio haec habetur in quaestione "De singulari".a Quia illa cognitio quam habemus de substantia est perfectior cognitio cum attingitur quam cognitio accidentis; tunc, licet accidens sit primum cognoscibile respectu intellectus nostri generatione, tamen substantia est primum perfectione, et ideo simpliciter primum.

[] a SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Est, inquam, substantia perfectius cognoscibile secundum proportionem cognoscibilitatis suae.

[QUAESTIO 4

[] UTRUM SUBSTANTIA SIT PRIMUM OMNIUM ENTIUM DEFINITIONE]

[] Utrum substantia sit primum omnium entium definitione, ita quod substantia cadat in definitione cuiuscumque alterius.

[] Quod non:

[] Omne accidens habet proprium genus et propriam differentiam; ex talibus constituitur propria definitio et sufficiens. Hoc dicit Philosophus VIII huius, quod in definitione est quid et quale.

[] Dicitur quod tale aggregans genus et differentiam non est definitio, quia "definitio datur causa innotescendi"; sed talis definitio adhuc dependet ad substantiam; ideo substantia requiritur in definitione eius.

[] Contra: omne quod praedicatur proprie de aliquo subiecto praedicatur de eo secundum rationem alicuius praedicati de quattuor

[] praedicatorum, in Topicis, uel sub ratione alicuius quinque uniuersalium. Sed, sic dicendo "albedo est color", non est praedicatio nisi ut definitio, quia Philosophus definit definitionem dicens quod est "oratio indicans quid est esse rei". Sed illa indicat totam quiditatem albedinis.

[] Quod aliud non sit uerum, quia accidens est per se sensibile, et sic eius species abstrahi potest et cognosci prius quam aliqua substantia cognoscatur.

[] Item, tunc sequitur quod in definitione eiusdem accidentis essent ponenda multa subiecta, quia oportet primum et proprium poni, ex VII huius; et subiectum generis et differentiae, secundum te, quia tota ratio dependet, secundum te.

[] Item, "ratio, quam significat nomen, est eius definitio", IV huius; sed nomen accidentis non significat subiectum; ergo subiectum non debet poni in eius definitione.

[] Dicitur quod uerum est; tamen accidens in concreto dat intelligere subiectum, et illud cointellectum debet poni.

[] Contra: tunc in definitione accidentis abstracti non ponitur subiectum, quia non dat intelligere subiectum aliquo modo. Et talia

[] sunt uerius in genere accidentis, et sic habetur propositum quod in definitione accidentis, quod est maxime accidens, non debet poni subiectum.

[] Item, ad principale. Si sic: ergo hic nugatio "nasus simus". Probatio consequentiae: quia ad uidendum nugationem ponenda est ratio pro nomine; sed posita ratione simi, habetur "nasus nasus cauus".

[] Item, potest esse sine subiecto; ergo subiectum non debet poni. Probatio antecedentis: quidquid potest causa superior cum inferiore, potest per se; sed cum inferiore potest facere accidens esse per se; ergo sine eo potest. Probatio primae propositionis: "perfectum simpliciter est quod non habet aliquam excedentiam". Sed si prima causa cum secunda posset facere quod non potest per se, haberet excedentiam, quia ipsa cum causa secunda excederet se ipsam solam.

[] Secundo sic: aliqua accidentia dicuntur separabilia; possunt ergo illa separari, et per consequens definiri per se.

[] Item, VIII Physicorum: si contingat reperire mouens et motum simul, et mouens per se, ergo et motum per se. Similiter hic de substantia et accidente.

[I. Ad quaestionem

[] A. Opinio prima]

[] Dicitur quod est primum, quia debet poni in definitione omnium aliorum. Sicut enim conuenit aliquibus "quod quid est", sic definitio. Sed "accidentia non sunt entia nisi quia entis", ex VII huius. Et si sic, non habent quiditatem nisi quia illius entis, nec definitionem. Ergo in definitione eorum debet poni substantia.

[B. Alia opinio]

[] Aliqui dicunt dictum Philosophi esse uerum non de entitate naturali accidentium, sed de ente aptitudinali accidentium. Tunc aptitudinaliter omnia accidentia definiuntur per substantiam; non actualiter, nisi secundum entitatem naturalem.

[] Tamen secundum Philosophum non possunt aliquo modo esse nisi in substantia, et ideo simpliciter et absolute entitas omnis quam possunt habere est a substantia, quia nec separantur, secundum Philosophum, nec habent aptitudinem ad separationem.

[] Similiter illud potest haberi I Physicorum contra Anaxagoram: impossibile est segregare accidens a substantia. Similiter, VII huius, cap. penultimo: "Nec ratione, nec tempore possunt esse" etc. Tunc definiuntur per substantiam ita quod insunt aptitudinaliter substantiae.

[II. Solutio quaestionis]

[] Contra: quod non sit intentio Philosophi negare omnem entitatem formaliter ab accidentibus praeter entitatem substantiae actu, uidetur. Philosophus, IV Physicorum, posito quod in aliquo spatio sit tantum sonus, quaerit utrum illud spatium sit uacuum, et respondet quod si in spatio potest recipi corpus, uacuum est; si non, non est uacuum. Posito ergo quod accidens non posset esse sine subiecto, sequitur "contradictoria simul uera", uidelicet quod ibi sit corpus et quod non. Tunc entitas eorum naturalis est per substantiam, tamen possunt actualiter esse sine eo cum aptitudine ad subiectum.

[] Tunc ad propositiones Philosophi: quod nullum potest esse sine aptitudine ad subiectum.

[] Ad illud contra Anaxagoram: loquitur de causa naturali; quia quaerere segregare, naturaliter est impossibile.

[] |{ Contra: definiens est minus ens definito. Responsio: uerum est de parte quiditatiua definitionis, non de addito.

[] Item, definitum non uidetur ens nisi per definiens, ergo formaliter non est accidens ens, sed tantum per subiectum. Et hoc uidetur de littera "quia entis" etc.

[] Item, attributo essentialiter ad alterum et ei cui attribuitur non uidetur conceptus communis, sicut nec absoluto et respectiuo, nec substantiae et accidenti.

[] Ad primum: per definiens additum non recipit formaliter definitum praedicationem alicuius, alioquin sicut quantitas esset ens per substantiam, ita esset quantitas per substantiam, et creatura ens per Deum. Formalis praedicatio est ubi subiecto ex suo intellectu inest praedicatum, circumscripta a subiecto omni habitudine ad causam extrinsecam quae non est de quiditate eius; cuiusmodi semper est efficiens et materia "in qua". Quod Philosophus dicit, intelligatur de entitate incomplexa, non de praedicatione entis de accidente, nisi forte de causa extrinseca.

[] Ad secundum: si attributum non esset nisi attributio, ita quod respectus non fundaretur in absoluto, maior uidetur uera. Quomodo ergo ordo in perfectione eius quod praedicatur non arguit ordinem praedicationis, quaere in quaestione "De inhaerentia" etc. de hoc. }|

[III. Ad argumenta principalia]

[] Ad primum argumentum principale: quod illa ratio per genus et differentiam non est definitio, metaphysice loquendo, quia non exprimit quiditatem omnino et perfecte, quia non exprimit aptitudinem ad substantiam nisi addatur "substantia".

[] Ad illud in contrarium dicitur quod, logice loquendo, praedicatur ut definitio, quia logicus concedit definitionem ex genere et differentia solum; non metaphysice loquendo, quia non exprimit cuius est, cum tamen secundum se non dependeant.

[] Aliter sic: quod reducitur ad aliquod illorum, sicut ista "homo est substantia sensibilis", non est genus nec differentia etc., et ideo dicitur quod reducitur. Tamen non est uera definitio hominis, quia non exprimit complete totam essentiam ipsius, quod tamen pertinet ad definitionem.

[] Ad aliud: quod accidens completiue non intelligitur sine subiecto.

[] Ad illud de specie, dico quod cognitio illa accidentis non est completa et distincta, sed confusa. Sed quando cognoscitur cuius est cum aliis condicionibus, erit cognitio definitiua et distincta.

[] Ad tertium: dicendum uel quod genus et differentia et species habent idem subiectum, uel differentia et species habent idem subiectum et genus habet communius subiectum. Sed istud non debet poni, quia illud subiectum communius intelligitur in subiecto speciei quod est inferius.

[] Ad aliud: quod non est propter modum significandi concretiuum quod subiectum debet poni, sed quia accidens secundum se dependet saltem aptitudinaliter et non est ens nisi sic dependeret. Ideo ponitur subiectum ad hoc quod complete definiatur propter ipsam rem significatam.

[] Ad secundum: quod non est nugatio. Et ad probationem "latet", dicit Philosophus quod rationes non sunt certae, quia nasus non est de per se intellectu simi.

[] Contra: tunc non differret dicere "nasus simus" et "nasus cauus", et tunc idem "simus" et "cauus". Consequens falsum, quia "tolle aequalia, quae relinquuntur sunt aequalia".

[] Ad hoc: quod simum non habet intra intellectum suum per se nasum. Sed licet non significet hoc, tamen non est idem "simum" et

[] "cauum". Nec dicit simum tantum cauitatem, quia simum dicit aliquam certam habitudinem ad nasum.

[] Ad aliud de prima causa: concedo conclusionem.

[] Ad aliud "accidens est separabile": dico quod non est separabile quia potest separari et esse per se sine subiecto, sed quia corrumpitur post separationem. Et alia inseparabilia, quia non possunt non esse, subiecto exsistente.

[] Ad aliud: quod argumentum est a minori, quia magis potest mouens esse per se quam motum, cum motum dependeat a mouente, ideo ualet argumentum. Sed in proposito non ualet, quia arguitur per locum a maiori affirmatiue: "Conuenit reperire substantiam et accidens simul, et substantiam per se, ergo et accidens" non ualet. "Substantia potest esse per se, quod magis uidetur; ergo accidens, quod minus uidetur", sed est consequens.

[QUAESTIO 5 UTRUM MATERIA SIT ENS]

Utrum materia sit ens.

[] Quod non:

[] In littera: "neque est quid" etc.

[] Responsio: non in actu, sed in potentia. Contra: aut in potentia materia aut forma aut compositum.

[] Item, "quod generatur, non est", V Physicorum. Intelligitur de subiecto generationis, quia "quod mouetur, est". Intelligitur "in potentia", quia accidit sibi esse in actu. Igitur materia non est in potentia.

[] Item, aut est actus purus, aut compositum ex actu et potentia. Neutrum: tum quia "non scibilis nisi per analogiam"; tum quia tunc aliquid inferius ipsa possibile esset esse. Non primum, quia "non distinctum in fundamento naturae" etc.; nec est forma. Nec secundum, quia est principium.

[] Similiter sic: primus actus est sine omni potentia, ergo et prima potentia sine omni actu. Similiter, actus proportionatur potentiae, et ita esset illimitatus sicut et potentia est infinita.

[] Contra:

[] Est principium per se, ex I Physicorum; et per se causa, ex II.

[I. Ad quaestionem]

[] Responsio: quod "transmutatio fecit scire materiam". Omne enim naturale agens requirit passum in quod agat. Sicut igitur in transmutatione accidentali transmutans transmutat aliquid manens ab uno termino in alterum albedo enim non fit nigredo, sed album prius fit nigrum ita in generatione, generans transmutat aliquid a forma in formam. Illud dicitur materia. Haec ratio Aristotelis I Physicorum, I De generatione et II et XII Metaphysicae cap. 113, et alibi pluries.

[] Respondetur: corrumpendum est in quod agens agit. Sed in ultimo instanti totum mutatur in totum, ex I De generatione.

[] Contra: prius naturaliter corrumpendum non est quam genitum fiat. Ergo si nihil corrumpendi manet in illo "nunc" in quo generans generat, generat ex nihilo; nec in aliquid agit.

[] Respondetur: non de aliquo subiectiue, sed ex aliquo initiatiue, ut ex termino a quo. Deus utroque modo ex nihilo.

[] Contra: agens habens in uirtute sua causatiua totum effectum, non minus illum producet, licet aliud non ponatur, quo posito magis debilitatur uis agentis quam fortificetur. Sed, per te, generans habet in uirtute effectiua totum effectum, quia nihil eius praesupponit. Per actionem autem in contrarium corrumpendum debilitatur eius uirtus actiua, non fortificatur.

[] Confirmatur ratio: quia agens naturale, potens in aliquem totum effectum, de necessitate illum faciet, non impeditum, ex IX 4 cap.15 Non autem impeditur ignis generare ignem in quem potest totum, ex datis, quia illa aqua non est praesens; magis autem impediretur si esset praesens.

[] Item, aliae congruentiae ponuntur: quod est unum primum potentiale, quia in causis materialibus est ordo essentialis, sicut in efficientibus, ex II huius. Primum potentiale uidetur esse respectu primi actus.

[] Item, nulla generatio passiua erit naturalis quia nullus appetitus praecessit ad terminum generatum, nam forma corrupta non appetit illum. Quod patet: quia tunc appetisset suam corruptionem. Immo, nulla erit generatio, quia nulla priuatio quae possit esse terminus a quo. Priuatio enim non est nisi in apto ad habitum; inter formas autem disparatas non est per se generatio, quia est ex nonsubiecto in subiectum.

[] Item, quidlibet esset, intrinsece loquendo, aeque incorruptibile. Nam ista forma aeris nititur se saluare, nec est in aliqua aptitudine naturali ex se ad non essendum, ut uidetur, sicut forma caeli. Aer autem est per se tantum forma.

[] Si dicatur aerem habere contrarium, et caelum non: nihil ad b, quia contrarium non facit quod illud habet aliquod principium intrinsecum, principium quo est corruptibile. Et haec uidetur esse ratio Aristotelis in VII cap. 519: quod "omne generabile habet materiam; possibile namque esse et non esse; quo autem aliquid est tale, scilicet intrinsece, est materia".

    SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Secundus articulus: quale esse
    habet materia? Responsio: est per se causa, V Metaphysicae et I
    et II Physicorum; et est per se pars, VII Metaphysicae et V; et
    est subiectum mutationis; et est una sub terminis oppositis.
    Contra, Godefridus: generatio erit alteratio. In nullo genere
    potentiale est aliquid.

[] Quia tamen materia dicitur esse in potentia, intelligendum quod aliquid dicitur esse in potentia dupliciter. Uno modo, ut terminus potentiae siue ad quod est potentia, ut albedo generanda. Alio modo, ut subiectum potentiae siue in quo est potentia, ut superficies dealbanda.

[] Qui dicunt materiam esse primo modo ens in potentia, dicunt eam simpliciter esse nonens, nec uidentur aliquo modo saluare intentionem Aristotelis. Tum quia tale ens non est subiectum transmutationis sed terminus; materia ponitur subiectum. Tum quia talis potentia numeratur secundum numerum actuum, ex actu in illo genere. Compositum non unum, II d. 12. Non nihil, sed nec aliquis actus. Sed contra, Godefridus "est in potentia". Ad ista: potentia secundum quid subicitur in alteratione, et ad actum, secundum quid tamen; et potentia simpliciter est in ente. Ad secundum: si essent composita in se essentialiter. Ad tertium: si illum actum haberet in composito quem potest habere supernaturaliter. Contra: nullum positiuum importatur si aliquid posterius non insit; ita de accidente. Aliter: uel omne unum esset simplex uel ex duobus entibus positiuis unum. Tertius articulus: quod differt absolute a forma, alias idem esset et non esset, uel nihil nouum per generationem nisi relatio. Item, quod etiam essentialiter. Aliter enim non differentia essentialis nec actio alia. Item, anima intellectiua proportionatur. Item, terminus cuiuscumque mutationis potest esse terminus creationis, secundum opinionem Commentatoris VIII Metaphysicae. Responsio ad argumenta principalia.

[] III Physicorum; materia autem una est respectu formarum oppositarum.

[] Secundo ergo modo est ens in potentia, et magis quam subiectum accidentis, quia minus habens in se actualitatis, et maioris actualitatis capax. Et ista potentia fundatur in aliquo actu, secundum Commentatorem III Caeli et mundi. Quia "recipere" non conuenit nisi habenti in se prius aliquam entitatem positiuam. Primum fundamentum omnis realitatis positiuae, quid est?

[II. Ad argumenta principalia]

[] Ad argumenta.

[] Loquitur de diuidentibus ens per se. Unde sequitur: "neque aliquod eorum quibus ens est determinatum". Sic etiam forma non est "quid" etc.

[] Si arguitur, ut uidetur ex littera, quod omnia praedicantur de materia denominatiue, ergo nulli est idem essentialiter:

[] Responsio: nec pars de toto, nec e conuerso, praedicatur proprie, sed aliquo modo denominatiue etsi non sicut accidentia , quia non denominatione extrinseca alterius generis. Sic ergo "materia non est homo sed humana", sicut "anima non est homo sed humana".

[] Quod autem illud de denominatione nihil ualet pro eis, patet ex IX cap. 6, ubi uult quod materia denominatiue praedicetur de composito, et in hoc assimilatur accidenti. Ergo non intelligit hic quod sit subiectum proprie praedicationis denominatiuae respectu omnium aliorum, quia praedicationes denominatiuae proprie non conuertuntur. Istae autem partes de toto conuertuntur, quia et totum de parte denominatiue praedicatur.

[] Ad totum tamen textum illum est alia responsio: quod illud dicitur opponendo pro falsa parte. Quod uidetur ex epilogo sequente: "Sic quidem intendentibus" et ex aduersatione, quia statim arguit ad oppositum: "sed impossibile". Quandoque enim consueuit Aristoteles inter argumenta pro et contra ponere determinationem quaestionis sine aliqua nota solutionis.

[] Ad aliud: sicut "esse quantum" est condicio concomitans scientem, sed non necessaria ad scire est autem necessaria ad albedinem , sic entitas actualis est condicio necessaria mobilis, licet forte non proxima, ut habetur III Physicorum: "Aes, non in quantum aes, sed in quantum potentia statua, mouetur". Itaque a subiecto generationis remouetur quod actualis entitas non est sibi necessaria.

[] Et intelligatur de completa, quae semper est necessaria mobili praecise sumpto in quantum mobile.

[] Ad tertium: est actus tantum.

[] Ad primam obiectionem de scibili: nonne loquitur ibi Aristoteles de materia in communi, ut est per se principium transmutationis naturalis? Quare magis arguis ex illo dicto de subiecto generationis quam alterationis? Numquid Aristoteles ante V librum de istis mutationibus disseruit uel de pertinentibus ad ipsas?

[] Dicas igitur propter istam auctoritatem quod subiectum alterationis est pura potentia, quia non scibilis ideo respondeo: scibilitas absoluta non est scibilitas completa alicuius in quantum comparatum. Patet de aere et potentia statua. Loquitur autem de materia ibi ut est principium transmutationis; hic autem in quantum est capax formae per transmutationem. Ergo tunc cogno scitur ut principium et non ante, quando cognoscitur in analogia ad formam, licet aliam notitiam absolutam habeat uel non habeat. Quid ad b?

    SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Item, aliter Commentator II
    Physicorum parte 21: "Consideratio materiae in respectu formae
    est consideratio naturalis, et consideratio de illa secundum quod
    est unum entium est consideratio primi philosophi".

[] Item, Auicenna II Metaphysicae cap. 4: licet inter materiam et formam sit relatio, tamen quiditas cuiuscumque earum potest intelligi sine respectu ad alterum.

[] Aliter: propter defectum intellectus nostri, qui ex sensibilibus cognoscit, primo in formae notitiam inducimur per operationes sensibiles. Materia nullius operationis sensibilis est principium; tamen ex formis succedentibus, quae sunt aliarum operationum principia, concludimus illud quod ad eas habet analogiam ut receptiuum ad receptum.

[] Ad illud quod arguitur quod tunc fieri potest aliquid ea inferius:

[] Responsio: si uis habere inter quodcumque aliquid et nihil unum medium, erit illud "aliquid" uel "nihil" infimum quod est in substantia. Dum sit aliquid, est infimus actus et potentialis respectu omnium aliorum actuum. Si uis habere potentiam puram sine omni actu, habebis nihil, sicut si priuationem sine subiecto. De hoc in IX, quaestione 1.

[] Ad aliud: est secundum se diuersum "actus". Non contendatur de nomine.

[QUAESTIO 6 UTRUM FORMA SIT PRIOR COMPOSITO ET MATERIAE]

[] Utrum forma sit prior composito et materia et utrum magis ens utroque.

[] Quod non composito:

[] Omne per accidens posterius est eo quod est per se, II Physicorum, cap. "De casu et fortuna". Forma est huiusmodi respectu compositi. Probatio: "fieri est per se uia ad esse"; ergo illud est per se quod fit per se. Tale est compositum; et forma fit, VII huius, per accidens.

[] Item, compositum praeter entitatem formae includit aliam, scilicet materiae. Illud uidetur perfectius ens alio quod totum illud aliud includit et aliquid ultra.

[] Quod forma non sit prior materia et magis substantia, probatio: illa substantia est maxime substantia quae substat pluribus. Et talis est prima substantia in Praedicamentis. Sed materia magis habet hanc rationem substandi quam forma. Ergo est magis substantia.

[] Item, posterius essentialiter non uidetur esse sine priori, sed e conuerso; ergo uidetur quod forma non posset esse sine materia, sed e conuerso.

[] Ad oppositum utriusque est Aristoteles hic.

[] |{ Item, actus est simpliciter perfectionis, alioquin non attribueretur Deo. Ergo cui uerius inest ratio actus, illud uidetur simpliciter perfectius. Forma est primo et essentialiter actus; compositum nonnisi per partem est in actu; materia nonnisi participatiue uel denominatiue.

[] Responsio: ergo incorruptibilius perfectius animato corruptibili? Non sequitur nisi secundum hoc, XII "carens"; arguitur per rationem causae.

[] Contra: hoc non concludit respectu materiae, quia forma non est causa materiae. Similiter de causa, ubi concludit ratio partis, non uidetur sequi propositum, alioquin idem sequitur de materia. In prima ratione de actu, forte uis est in uerbis; distinguit actum, ut in IX8. Ut opponitur potentiae, inest materiae et composito et non per formam praecise nisi in quantum illa est in actu tali, nec tunc nisi ut per causam partialem, ut dicit relationem ad materiam. Quid ad b?}|

[I. Ad quaestionem]

[] Dicendum quod forma, per quam materia et compositum sunt simpliciter in actu, est prior materia et composito. Quod probatur: quia forma est actus materiae tamquam actuatae per formam; compositum uero in quantum compositum est actu per illam tamquam per partem essentialem. Et "actus prior potentia" perfectione, IX huius, "quia forma est posterior generatione materia naturaliter; ergo est prior utroque". Et specialiter hoc patet respectu materiae, quia Philosophus probat hoc tripliciter, IX huius; quia quod respectu compositi, est manifestum.

[] |{ De ista consequentia est ut sic, est autem ut non; accidens enim posterius generatione quam substantia.

[] Responsio: in eodem genere, siue ubi est una generatio uel generationes ordinatae ad unum per se, uidetur consequentia tenere. }|

[II. Ad argumenta principalia]

[] Ad primum argumentum dicitur quod de necessitate est dare aliquod esse formae per se, per quod esse eius per se sit prior com

[] posito; illud non est esse exsistentiae quo compositum est per se ens quia illo forma est per accidens sicut pars per esse totius sed est proprium esse formae, tam quiditatiuum quam exsistentiae. Et esse illud est esse quo aliud exsistit; et secundum illud esse praecedit compositum, et illud esse est simpliciter nobilius esse compositi.

[] Tunc "forma est ens per accidens". Verum est de entitate quae est per se compositi, quia forma exsistit per compositum; tamen est ens per se secundum proprium esse.

[] Ad aliud dicitur quod hoc habet materia a forma quod substat. Tunc ad formam: quod uerum est assumptum si hoc haberet a se ipso. Sed si hoc attribuitur sibi ab alio, non oportet; immo potest forma esse magis substantia quae facit materiam sic substare; et ita est.

[] Contra: tunc materia non haberet subsistentiam potentialem de se respectu omnium formarum, sed uariatur "substare" eius sicut uariantur formae, et tunc non haberet entitatem propriam.

[] Ideo aliter dicitur quod "substare nude in potentia receptiua" non est per se ratio substantiae quae est maxime substantia. Sed illa ratio substantiae est "per se exsistere separabiliter, ab aliis non dependens ab aliis". Sed istud non conuenit materiae nisi per formam.

[] Et ad dictum Philosophi: quod prima substantia non dicitur

[] talis solum quia substat aliis, sed quia exsistit in se, non dependens.a Et intelligitur illa comparatio respectu secundarum substantiarum et accidentium, non respectu formae qua subsistit substantia prima.

[] Ad quartum: ubi est ordo prioritatis naturae, quae non est causalitatis, potest posterius esse sine priori; etiam si est causalitatis, dum tamen causalitatem illius possit alia causa prior supplere. Primo modo est in proposito.

[] a SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Et unum deficit de materia.

[QUAESTIO 7

[] UTRUM "QUOD QUID EST" SIT IDEM

[] CUM EO CUIUS EST]

[] Utrum "quod quid est" sit idem cum eo cuius est.

[] Quod non:

[] III De anima: "aliud magnitudo et magnitudinis esse" et caro et carnis esse, ergo etc.

[] Item, VII huius, cap. "De partibus definitionis": "quaecumque concipitur cum materia, non est idem "quod quid est" cum eo cuius est". Sed omnia naturalia concipiuntur cum materia, quia habent hoc in hoc.

[] Item, in eodem capitulo: sicut in naturalibus est aliquid praeter quiditatem speciei, ita in mathematicis, quia "omnis illius", ergo omne habens materiam non est idem illi.

[] Item, si sic, tunc "quod quid" esset generabile sicut illud cuius est.

[] Oppositum habetur in VII, cap. illo "Eorum autem quae fiunt", quia nec species generatur nec "quod quid est".

[] Dicitur quod illud cuius est "quod quid est" non generatur, sed generatur singulare per se, cuius non est "quod quid" per se, quia habet in se materiam indiuidualem.

[] Contra: generatio est per se in substantiam sicut alteratio in qualitatem, et nullus motus terminatur ad ens per accidens per se. Igitur generatio erit per se ad aliquid de genere substantiae tantum; aliter ad ens per accidens. Ergo aliquid per se generatur, cuius est per se quiditas.

[] Aliter dicitur: "quod quid erat" formae non generatur, nec "quod quid erat" speciei, sed "quod quid erat" esse singularis generatur per se, sicut singulare.

[] Contra: aut quiditas hominis absolute est tota quiditas huius hominis, aut in quiditate huius est aliquid aliud quam in quiditate hominis. Si primum, tunc quiditas hominis per se generatur, non nisi in quantum consideratur ab intellectu; et sic non loquitur. Si secundum detur, tunc per illud additum posset definiri, contra Philosophum in VII9 contra Platonem qui probat per tres rationes quod singulare non definitur.

[] Item, ad principale: si sic, quiditas hominis albi est idem cum homine albo; et si hoc, ergo idem cum homine. Probatio consequen

[] tiae: cum dicitur "homo albus est homo albus", "albus" non substat nisi ratione hominis.

[] Oppositum uult Philosophus.

[I. Ad quaestionem

[] A. Opinio aliorum]

[] Dicitur ad quaestionem quod "quod quid est" est illud quod colligitur ex praedicatis in quid, sicut dicitur VII cap. 2 "De magnis": |{ "In qua igitur ratione non inest praedicatum, haec ratio "quod quid erat esse" in singulis". Responsio: quod "quod quid" tenetur non nominatiue sed genitiue ut signum signati. }|

[] Ex hoc dicitur quod, cum ista praedicata in quid sint formaliter talia per rationem, sequitur quod "quod quid est" sit substantia secundum rationem "dicta secundum se", scilicet illa quae habent intellectum completum per aliquam differentiam proprii generis. Et talia, simpliciter loquendo, non sunt nisi substantiae; quia accidentia, licet habeant differentiam proprii generis, adhuc dependent ad subiectum. Tunc "quod quid est" non est nisi eorum quae habent praedicata in quid. Et talia sunt species substantiae. Et ibi idem est "quod quid est" cum eo cuius est.

[] "Dicta secundum accidens" non sunt idem cum "quod quid est" eorum. Quia si sic, tunc "quod quid est" hominis albi esset idem cum homine, sicut arguit Philosophus, quia "homo albus" non subicitur nisi ratione alterius partis, quae est substantia. Et ex hoc, quia singularia non habent praedicata in quid nisi praedicata speciei, non habent quid nisi quid speciei, et nullum proprium eorum quia includunt aliquid intra se in quo distinguuntur praeter naturam specificam, et ideo cum "quod quid est" speciei non sunt idem , nec habent aliud "quod quid".

[] Secundum hoc patet ad argumenta.

[B. Contra opinionem aliorum]

[] Contra ista, scilicet primum: nihil est formaliter ens nisi suum "quod quid est" sibi insit. Probatio: Philosophus in isto capitulo: "cui non inest esse bonum, non est bonum". Si ergo "quod quid est" esset ex praedicatis in quid, nihil esset formaliter bonum nec ens nisi per considerationem intellectus qui facit praedicata in quid, quod est inconueniens.

[] Item, hic dicitur: "singulum non uidetur aliud a suimet substantia" etc. Si ergo "quod quid est" esset substantia secundum rationem secundum quod ipsi dicunt , "singulum" esset ens rationis, et ita nullum ens reale.

[] Item, ueritas in intellectu componente causatur ex hoc quod aliqua sunt composita in re, et naturaliter prior est identitas quam illa ueritas. Si ergo haec est uera "homo est homo", ergo identitas prior naturaliter in re. Sed idem significat "homo" et "quod quid est", ergo si homo est idem sibi prius quam consideretur ab intellectu, homo erit idem quiditati suae praeter omnem intellectum. Unde "quod quid est" est idem quod res, nec dependet a praedicatis in quid nec ab intellectu.

[] Ad auctoritates Philosophi dicitur quod Philosophus loquitur in VII logice, et hoc dicit ipsemet. Unde cum accipiunt litteram pro eis quod haec ratio " "quod quid est" est in singulis", ibi accipitur "quod quid erat esse" genitiue non nominatiue.

[] Secundum etiam non ualet, quia alia translatio habet "ex

[] sermonibus" et dicit quasi epilogando, quod alii sunt modi substantiae quam illi duo superius nominati. Tunc dico quod "quod quid est" est idem quod res, sine omni intellectu. Dico ergo quod in omni genere est definitio, secundum Philosophum, sicut unitas et entitas.

[] Similiter, de "quod quid est" hominis albi non ualet, quia si consequentia ualeret, sequitur inconueniens, scilicet quod tanta esset identitas hominis in consequente quanta in antecedente, sed non potest. Maior enim est identitas hominis albi ad hominem album quam hominis albi ad hominem, quia haec "homo albus non est homo albus" potest esse conclusio in syllogismo ex oppositis. Sed haec conclusio impossibilis, ergo oppositum necessarium. Sed haec est contingens "homo est homo albus". Similiter "quod quid est" hominis albi, secundum Philosophum, est "alicui idem, alicui non, quia idem est passioni", non parti et substantiae. Tunc Philosophus non facit illam consequentiam quam assumunt nisi opponendo, et respondet: "aut non", quia extrema fiunt idem sicut medium est cum extremo. Quaere expositionem textus in glossa iuxta textum et

[] quomodo in argumento, quod dicunt esse Philosophi, sit accidens. Et Aristoteles assignat ibi "accidens". Sed "non necesse est extrema coniungi", uerum est, cum "quid" sicut nec cum "per se" nec cum "cognosci", licet respectu cursus non esset accidens. Quaere ibi.

[] Quod quarto dicitur de indiuiduis, uidetur falsum. Prima enim substantia est maxime ens, in Praedicamentis. Igitur si "quod quid est" non est nisi idem quod res maxime, "substantia" et "ens" maxime habent "quod quid", id est, sunt id quod sunt.

[] Item, illud additum speciei quidquid sit aut facit unum per se cum natura speciei, aut non. Si non, et tunc cum illud sit de essentia primae substantiae, illud erit ens per accidens et non generatur nec corrumpitur. Si sic, tunc totum illud est una substantia per se, et tunc illud totum erit uere sibi idem, et tamen includit aliud a natura speciei, et tunc potest habere proprium "quod quid".

[II. Responsio auctoris]

[] Aliter dicitur quod "quod quid est" est ens reale, nec uniuersale nec particulare, secundum Auicennam. Similiter, dicta secundum se sunt omnes species omnium generum, et omnia indiuidua quae per se sunt in genere, quae non includunt res diuersorum generum, sicut ens secundum se sumitur in V, cap. "De ente". Sed dicta

[] secundum accidens non sunt idem cum "quod quid est" suo, quia non habent "quod quid". Sed omnia dicta secundum se habent "quod quid" idem quod ipsa sunt, et illud est idem sibi simpliciter. Quod patet ratione Philosophi:37 "Singulum non uidetur aliud quam suimet substantia". "Quod quid est" ergo est substantia cuiuscumque, extendendo "substantiam" ad omne genus entium. Alioquin nihil dictum secundum se erit ens formaliter de se, nec scibile. Quia non est aliquid ens formaliter nisi quia sibi inest "quod quid est". Similiter nec scibile, quia perfecte "scire unumquodque est scire ipsum", et hoc est scire suum "quod quid est".

[] Similiter, accipio rem et quiditatem, scilicet a et b. B est ens, et non a, ergo aliud; ergo habet "quod quid est". Et "quod quid est" ipsius aut est idem sibi, aut aliud. Si idem, standum est in primo. Si aliud, sit c; et quaero de illo in infinitum.

[] Item, b est "quod quid est" a, et non est omnino aliud ab a. Ergo includit plus quam a; uel minus; uel idem praecise. Si minus, ergo non est proprium "quod quid", quia definitio est terminus rei; V39: sed terminus est intra quem includitur tota res, et nihil est extra. Si plus, tunc contingit abstrahere illud additum a b, et tunc quod remanet erit "quod quid est" a, quia terminus totum includens. Si idem tantum dicit, tunc habetur propositum.

[] Similiter, contingit arguere de eo quod habet "quod quid est". Dico tunc quod est idem.

[] |{ Modus est iste: sicut "idem" concipitur confuse et distincte, et primo modo significatur per nomen, secundo modo per definitionem, sic primo modo dicitur illud cuius est "quod quid est", secundo modo "quid". Unde "quid" et "illud cuius" nihil differunt nisi in diuerso modo concipiendi idem. }|

[] Sed in dictis secundum accidens non, quia non habent "quod quid", quia sunt duo entia.

[III. Ad argumenta principalia]

[] Ad primum argumentum: quod "carnis esse" accipitur pro quiditate, et "caro" pro carne habente materiam indiuidualem. Sed tunc, ut dictum est, non est definitio carnis illius. Sed sicut est definitio illius carnis, sic est idem sibi.

[] Ad aliud: quod definitio secundum logicum non est nisi speciei, et sic loquitur Philosophus ibi. Tamen, absolute loquendo et realiter, est ipsius indiuidui. Tamen ad formam, dico quod "quod quid est" speciei non est idem cum singulari, quia addit aliquid ultra speciem, scilicet materiam indiuidualem. Tamen cum suo proprio "quod quid est" singulare est idem.

[] Ad aliud: quod sermo est hic de "quod quid est" speciei, et cum illo non sunt idem.

[] Ad aliud: dico quod quando Socrates generatur, "quod quid est" eius generatur per se. Unde contra Platonem dicit Philosophus: "non generatur domui esse, sed huius". Tamen "quod quid" hominis, ut homo est species, non generatur sicut nec species.

[] Ad illud contra hoc: quod siue "quod quid" domus sit idem cum "quod quid" huius domus siue non, prout "quod quid" consideratur a ratione non generatur.

[] Ad aliud: quod non est consequentia Philosophi, sed est fallacia.

[QUAESTIO 8

[] UTRUM MATERIA PER SE GENERETUR]

[] Eorum autem quae fiunt etc.

[] Utrum materia per se generetur.

[] Quod sic:

[] Mobile per se mouetur in omni motu; ergo in omni mutatione per se, subiectum generatur per se. Subiectum generationis est materia, ut probat Philosophus V Physicorum et in VIII huius. Ergo etc.

[] Item, V Physicorum distinguitur mutatio in ista: quaedam est a nonsubiecto in subiectum, et illa est generatio (et uidetur esse definitio generationis); sed materia per se mutatur a nonsubiecto in subiectum; ergo generatur. Hoc dicit Philosophus I Physicorum.

[] Item, V Physicorum: generatio non est motus. Probatur: quod generatur, non est; quod mouetur, est; ergo generatio non est motus.

[] Quaero: pro quo accipitur "quod generatur" in maiori propositione? Si pro termino generationis, nihil ualet. Probatio: quia quod mouetur ut terminus motus, non est; et quod mouetur ut subiectum motus, est; igitur motus non est motus. Ergo oportet utrobique accipere pro subiecto.

[] Item, ens perfectius uidetur posse producere minus perfectum magis quam aeque perfectum. Compositum autem naturale producit aeque perfectum sibi secundum formam, quae est perfectior materia; ergo materiam, quae est minus perfecta, potest per formam suam producere.

[] Item, quando ex raro fit densum, uidetur materiae aliqua pars corrumpi, et quando e conuerso, generari. Probatio: nam in denso signentur tres partes quantitatis; sub illis sunt tres partes materiae sibi adaequatae in ratione subiecti. Si nulla sit alia in raro, eadem pars materiae erit sub duabus partibus quantitatis. Aut si tunc, sub quarta parte quantitatis, facta de nouo, est aliqua pars materiae sibi adaequata, et nulla trium praecedentium; ista quarta pars materiae fuit simul prius cum aliqua alia parte materiae, quod uidetur inconueniens. Quia quae illarum fuit quanta illa quantitate? Non utraque, non neutra, non una magis quam altera, patet; quodlibet est inconueniens.

[] Item, actus est in proprio receptiuo. Ergo sicut est gradus in for

[] mis materialibus, ita uidetur quod oportet gradus ponere in materiis propriis ad hoc ut sint propriae illis formis.

[] Ad primum istorum: quando actio uniuoca exhaurit totam uirtutem principii actiui, non uidetur remanere potentia ad aequiuoce agendum. Agens agit per formam, ideo producit simile secundum illam, et ibi exhauritur uirtus eius actiua, ideo etc.

[] Contra: substantia generat substantiam, et tamen causat accidens. Responsio: posterius causat, exhausta quasi uirtute tota ad prius, non e conuerso.

[] Alii dicunt quod materia non est producibilis a natura propter ordinem agentium quorum posterius semper praesupponit in actione terminum actionis prioris.

[] Contra: petitio uidetur quod materia sit terminus actionis diui

[] nae solius, sicut subiectum artis est terminus productionis naturalis; hoc enim quaeritur.

[] Item, natura praesupponit quantum, et tamen producit quan titatem aliam a praesupposito. Quare non sic de materia?

[] Responsio: primum potentiale in nullius est potentia; posterius quodcumque est natura praesupponit potentiale; ideo non est ad primam potentiam. Et haec est ratio bona pro principali.

[] Ad secundum: quot partes sunt eiusdem proportionis in maiori quanto, tot in minori. Si ergo in raro sunt quattuor partes pedales quantitatis, dico quod sub illis sunt quattuor partes materiae; et in denso non erant nisi tres partes pedales, ibi erant non tres partes materiae sub tribus illis partibus quantitatis et quarta simul cum una trium, sed quattuor illae erant sub quattuor partibus quantitatis minoribus quattuor pedalibus.

[] Cum dicis "illae sibi erant adaequatae", si intelligis praecise ita quod quaecumque illarum sine additione substantiae non erat capax maioris quantitatis, falsum est. Est enim sicut tota in potentia ad contraria, scilicet rarum et densum, maiorem et minorem quantitatem. Ita et quaecumque pars materiae.

[] Contra: igitur quaecumque materia composita est in potentia ad totam quantitatem uniuersi ?

[] Respondeo quod subintratio partium materiae ut per hoc fiat condensatio et rarefactio per extrapositionem illarum ad quantitatem aduenientem, improbatur alibi. Et ad istud de uniuerso: ignis est in potentia ad calidius et minus calidum, nec tamen ad calorem infinitum nec etiam ad calorem minimum possibilem in quocumque mixto.

[] Ad tertium, quaere.

[] Circa primum argumentum dicitur quod non sequitur materiam uniuoce produci, quia est infimum ens, quia nec supremum corpus nec angelus uniuoce producit; tamen ignis generat ignem.

[] Item, nec oportet attribuere Deo, propter perfectionem effectus qui est imperfectissimus in esse substantiae. Magis etiam uidetur proportionari causae imperfectae.

[] Item, si dicas de termino incluso in termino uniuoce, uerum est quod in illum potest agens, ut calidissimum in minus calidum. Sed nec sic includitur materia in forma, quia est alterius rationis.

[] Circa secundum argumentum sic arguitur: una pars quantitatis quae non fuit in denso est in raro; ergo correspondet sibi pars materiae quae prius non fuit quanta, quia tanta materia semper sub tanta quantitate.

[] Contra:

[] Philosophus hic et I Physicorum.

[QUAESTIO 9

[] UTRUM FORMA GENERETUR PER SE]

[] Utrum forma generetur per se.

[] Quod sic:

[] I Physicorum: "tria sunt per se principia mutationis: materia et forma et priuatio". Sed forma et priuatio sunt principia non receptiua, sed in ratione terminorum. Sed priuatio est terminus a quo generationis, igitur forma terminus ad quem.

[] Item, II Physicorum: "forma est natura". Et ibidem: generatio est naturalis, quia "est uia in naturam". Sed non est in materiam, quia praeest; nec in compositum, quia non est natura. Ergo dicitur

[] naturalis quia est in formam. Sed mutatio non denominatur nisi a per se termino, alioquin denominatur a re cuiuslibet generis, cum posset esse ad rem cuiuslibet generis per accidens. Ergo denominatur a forma, et ita est terminus per se.

[] Item, II Physicorum: forma et finis incidunt in idem numero. In VIII huius: "forsan forma et finis idem". Ex his sic: si forma est finis et non rei exsistentis sed operatio, ergo generationis per se.

[] Item, quod de nouo habet esse, illud generatur; illud est sola forma quia tota materia praefuit, et in composito nihil nisi materia et forma.

[] Contra:

[] Omne quod generatur, generatur ex materia; formae non est materia, quia si sic, esset processus in infinitum.

[QUAESTIO 10

[] UTRUM COMPOSITUM GENERETUR PER SE ET PRIMO IN OMNI GENERE]

[] Utrum compositum generetur per se et primo in omni genere.

[] Quod non:

[] Illud non inest primo quod tantum inest secundum unam par

[] tem, ex principio V Physicorum. Sed generatio tantum inest com posito ratione formae, quia materia praefuit. Nihil realiter in com posito uidetur esse post nonesse nisi forma.

[] Ad primum argumentum tertiae quaestionis respondeo: "primo" est aequiuocum: ut accipitur V Physicorum, ut conuenit toti integrali, non per partem; et ut accipitur in I Posteriorum, ut scilicet conuenit toti definito, non per partem definientem ut cui prius conueniat, licet per partem ut quo conuenit toti. Primum "primo", si est in passionibus homogeneis, inest cuilibet parti integrali; si heterogeneis, non, ut totus triangulus aequalis toti quadrato primo. Secundum "primo" intelligitur in proposito, ut triangulus primo habet tres angulos; licet per differentiam specificam ut "quo" non tamen ut "quod" prius habet tres, quia tunc triangulus non primo haberet. Sic forma est ut "quo" ita respectu generari sicut respectu agere quando compositum dicitur primo agere.

[] Et per hoc soluuntur argumenta secundae quaestionis, quia concludunt de ratione formali "quo", non de eo "quod".

[] Item, si compositum primo generatur, igitur aut compositum in actu; quod non, quia quod est, non fit. Nec compositum in potentia, quia compositum in potentia est in tota generatione; et quod est, non fit.

[] Dicitur quod compositum in potentia fit compositum in actu, non compositum in potentia.

[] Contra: omne quod fit aliquid, aliquando est factum illud. Si igitur hoc, tunc compositum in potentia est factum compositum in actu, et tunc compositum in potentia est compositum in actu.

[] Item, in homine non est nisi materia prima et anima. Igitur generans non generat compositum, quia non materiam nec formam, igitur nihil generat.

[] Si dicatur quod generans particulare generat compositum, et illud manet in inductione intellectiuae, scilicet corpus animatum ani ma sensitiua:

[] Contra: Commentator in VII41 arguit sic: si generans generaret compositum, et si relinqueret illud sic, et aliud agens induceret aliam formam, totum non esset unum quia non habet unum actum.

[] Ad tertium argumentum tertiae quaestionis dicitur quod ideo homo generat quia inducit formam quae est necessitans ad intel lectiuam. Inducens autem dispositionem necessitantem ad formam quasi uidetur inducere formam et ita generare compositum.

[] Contra hoc tripliciter: omnis potentia passiua est contra dictionis; illa dispositio tenet se ex parte passiui respectu intel lectiuae, igitur etc.

[] Item, illa posita, creans intellectiuam libere agit, sicut illa non posita. Igitur non maior necessitas. Aut si sic, necessario erit, et non ab aliquo agente.

[] Item, tertio, agens esse alicuius, aut est eius immediate aut mediate. Non primo modo, hoc patet. Non secundo, quia tunc illud medium esset respectu ultimi in genere causae efficientis; quod falsum est, quia est tantum materia.

[] Aliter dicitur quod sicut materia, quae praefuit, unitur formae et haec unio est generatio compositi , ita si forma praeesset et uniretur materiae, uideretur esse generatio. Licet igitur prius na tura causetur quam uniatur, si unio fiat a generante, erit generatio naturalis. Si accidat generanti, aut alterum principium geniti sit per ipsum sicut si reliquum:

[] Contra, in quaestione "De rationibus seminalibus": corrum pitur uirtus seminalis in instanti unionis, igitur generans nihil uidetur tunc agere.

[] Item, Deus creando infundit. Diceret aliquis forte quod actione generali, qua cooperatur naturae. Contra: igitur separata posset se reunire, quod uidetur inconueniens.

[] Ad principale: si sic, igitur in genere qualitatis; et tunc acci dentia essent composita, contra Philosophum VIII huius cap. 3 "De principio materiali", ubi dicit quod accidentia non habent mater iam nisi in qua.

[] Contra est Philosophus:

[] VII huius, quia compositum est diuisibile in duo.

[I. Ad utramque quaestionem]

[] Ad utramque quaestionem: Philosophus uult quod solum compositum generetur per se. Sed pro prima quaestione dis tinguendum est de generatione in quantum comparatur ad sub iectum in quo, uel in quantum comparatur ad terminum et sic "generari" dictum a "generatione" denominat aequiuoce. Si primo modo accipiatur, tunc generatio potest denominare subiectum sicut motus mobile. Nulla enim forma alicui subiecto inhaeret quae non possit denominare illud, si significetur eo modo quo nata est comparari ad subiectum. Unde sic haec uera est "materia generatur". Et hoc probant tres primae, et concedo.

[] Unde de subiecto supponit Philosophus quod generatio fundatur in materia et quaerit quid generatur ut terminus, et illud est compositum. Et ratio Philosophi talis est: omne quod fit, fit ex ma teria quae est pars; solum compositum habet materiam quae est pars. Probatio maioris: omne quod fit, possibile est esse et non esse de potentia intrinseca loquendo. Quod per se ergo fit, habet per se principium quo potest esse et non esse. Illud principium est materia; sed solum compositum habet materiam partem sui. Probatio minoris quoad partem affirmatiuam: ex hoc compositum est tale quia habet partem potentialem et actualem. Probatio secundae partis: quod forma

[] non habet formam, nec materia habet materiam, quia ibitur in in nitum, sicut probat Philosophus.

[] Item, eiusdem est fieri et esse; sed esse est compositi solum; ergo et fieri, cum "fieri sit per se uia ad esse".

[] Contra hanc rationem: quaero, qualiter esse est eius quod fit? Si fieri sit alicuius quia esse est eiusdem, tunc comparatur eodem modo ad illud quod per se fit. Sed esse est actus compositi per fectus; ergo et fieri est actus eius imperfectus. Hoc falsum, quia fieri est materiae ut actus.

[] Item, forma magis ens quam compositum, ex VII57. Ergo esse est magis formae quam compositi.

[] Ad primum horum: quod eadem ratione comparantur a parte illius cuius sunt illa, quia fieri est compositi ut uia. Sed non sunt illius secundum eandem rationem a parte ipsorum fieri et esse, quia fieri est solum compositi ut uia, et esse ut actus. Ita debet intelligi maior rationis.

[] Ad aliud: quod esse formae per se non terminat genera tionem, sed esse compositi. Et tamen forma, secundum esse suum proprium et per se, est prior composito et magis ens uno modo, ut patet supra ubi quaeritur de hoc.

[] |{ Unde nota quod generatio cum sit mutatio primo est poten tialis ad actum, non primo alicuius esse ut termini, nisi illius quod consurgit ex hoc quod materia mutatur ad formam, hoc est esse com

[] positi. Exemplum: figuratio est transmutatio materiae ad figuram, non factio figurae. }|

[II. Ad argumenta principalia octauae

[] quaestionis]

[] Ad argumenta primae quaestionis. Concedo prima tria: quod materia generatur denominatiue sicut subiectum generationis, non sicut terminus generationis.

[] Contra: omne quod generatur, aliquando generatum est, quia eiusdem est potentia et actus, ergo materia aliquando est generata. Hoc est impossibile.

[] Ad hoc sic: quod si concedatur conclusio, nihil mali est, ita quod sicut materia est subiectum generationis ut est actus im perfectus, et ideo dicitur generari denominatiue, quia materia est subiecta aliquando generato esse, et ita generata est denominatiue.

[] Vel aliter: quod generari comparatur ad subiectum ut actus, et ad terminum ut uia eius. Sed quod est ut terminus, est in potentia ad generatum esse, et ideo quod generatur ut terminus uiae aliquando est generatum. Sed materia non sic generatur, ideo numquam ge nerata est.

[III. Ad argumenta principalia nonae

[] quaestionis]

[] Ad primam alterius quaestionis: quod duo sunt per se principia

[] fieri et esse: materia et forma. Et tamen non sunt ita principia esse quod alterum per se sit, sed est quo aliud exsistit. Similiter, etsi sint principia fieri, non oportet quod alterum per se fiat uel ge neretur, sed est quo aliud generatur, sicut materia est quo com positum generatur. Unde forma non fit ut terminus, sed est quo terminus est siue exsistit.

[] Ad aliud: quod generatio dicitur naturalis primo, quia est uia in ens, scilicet compositum naturale. Et ex hoc secundo dicitur naturalis quia est uia in naturam, sed non primo. Unde compositum est ens naturale quia forma eius est natura. Unde ly quia non dicit causam immediatam, sed remotam. Sed quia est uia in ens naturale, ideo dicitur generatio naturalis primo, et secundario quia est in formam quae est natura.

[] Unde concedo quod forma est finis generationis, quia est illud quo compositum finit generationem, tamen est per se finis materiae.

[] Ad aliud: quod uerum est de esse composito ex potentiali et actuali. Et cum dicitur "sola forma est post non esse", dico quod totum compositum ex partibus habet esse post non esse. Unde esse, in quantum formae, non acquiritur per generationem, sed in quan tum est compositi.

[IV. Ad decimam quaestionem

[] A. Opinio quaedam]

[] Ad tertiam quaestionem: quod omnes concedunt compositum

[] in genere substantiae per se generari. Sed in genere accidentis generatur subiectum cum accidente, id est compositum ex subiecto et accidente non aliquod compositum compositione illius generis ex principiis essentialibus secundum aliquos , quia non generatur sphaera sed sphaera aerea, nec lignum sed album lignum, secundum Philosophum hic. Et ibi dicit Commentator quod "compositum in quantitate et qualitate est compositum ex substantia et accidente".

[] Contra hoc: entis per accidens non est generatio per se, ex VI huius. Sed compositum ex substantia et accidente est ens per accidens, igitur illius non est generatio per se, igitur generatur aliquod compositum proprii generis.

[] Dicitur quod Philosophus loquitur de ente per accidens quod euenit praeter intentionem causae et in minori parte, non de ente per accidens quod aggregat duo diuersorum generum.

[] Contra: quod non sic intelligit, quia in principio illius capituli repetit tres diuisiones et de tertia exsequitur, excludendo unum mem

[] brum. Sed illud est de ente per accidens quod aggregat in se diuersas res diuersorum generum, quia ens secundum se continet rem unius generis.

[] Item, dicit ibidem quod Plato non male fecit quod dixit ens per accidens esse nonens. Sed ens eueniens praeter intentionem causae est uere ens in se. Similiter, sophisticatio non est de ente casuali, sed de ente aggregante diuersas res diuersorum generum. Et similiter Philosophus dicit quod illud est ens tantum secundum nomen, scilicet ens aggregans duas naturas; quod non est uerum de ente casuali, quia eadem eueniunt a casu et a proposito.

[] Et concedo haec argumenta quod non generatur per se lignum album quod est contra opinionem , quia eiusdem est actus et fieri ut uia. Sed entis per accidens non est actus, scilicet generatum esse; igitur nec fieri, scilicet generari per se dico; per accidens tamen potest esse illius.

[] Item, omnis motus et mutatio distinguitur secundum genus a per se termino. Sed ens per accidens non distinguitur genere ab homine uel suo termino, quia in nullo genere est. Igitur alteratio ad lignum album non distinguitur ab alteratione ad hominem.

[] Item, in VII77: eodem modo est generans compositum et generatum. Sed generans in genere accidentis non est per se compositum ex subiecto et accidente; igitur nec genitum. Probatio

[] minoris: calefactio est unus motus; sed omnis motus unus est ab una forma, ut habetur VIII78, quia si faciens sit idem per accidens, faciet multa.

[] Item, si calidum esset separatum, generaret sicut cum subiecto, sicut patet de speciebus in Sacramento. Ergo de ratione generantis non est compositio ex subiecto et accidente, igitur nec de ratione geniti.

[B. Alia opinio]

[] Ideo aliter dicitur quod compositum est ens per se ex propria potentia et proprio actu. Declaratur sic: Philosophus, in XII cap. 2 per totum, dicit quod causae et principia entium sunt quodammodo eadem quodammodo non eadem, quia sunt pro portionaliter eadem, proportionaliter altera, sicut principiata sunt altera, et sicut in genere substantiae, priuatio etc. Sicut igitur in genere substantiae sunt propria principia et materia et forma, sic ut uidetur, secundum Philosophum in aliis generibus.

[] Dicitur quod illa potentia quae est in genere accidentium est proprium susceptiuum illius accidentis, ut dicitur in XII84. Et exem plificando ibi, dicit "album" et "superficies", tamquam superficies sit eius potentiale; et tamen certum est quod non est in genere eodem cum albo et nigro, nec per se nec per reductionem.

[] Contra: Philosophus concludit diuersitatem similem in prin cipiis et principiatis.

[] Sed si haec responsio sit uera, tunc sequitur quod non essent ibi altera principia sicut genera et principiata, quia proximum fun damentum relationis potest esse qualitas et agere et pati et potentia actiua etc., ita quod quattuor genera possunt esse proxima funda menta relationis quae est eadem eodem genere. Igitur si tanta diuer sitas, tunc principiata differrent quattuor generibus generalissimis.

[] Similiter, eadem res subiecta loquendo de subiecto quod est obiectum siue res generis prior potest esse immediatum subiectum differentium genere, ita quod neutrum recipiat mediante alio. Illa ergo principiata differunt genere; et tamen potentia non est eadem nec altera, sicut nec principiata. Oportet ergo ponere tria principia

[] proportionalia in quolibet genere, diuersa diuersorum sicut et subiecta sunt diuersa, ita quod sit principium potentiale in quolibet genere diuersum, et similiter priuatio et forma.

[] Similiter, illud quod dicunt de superficie non cogit, quia ponit hoc pro exemplo, quia potentia propria non est nota. Unde in substantiis sensibilibus exemplificans de priuatione et forma et materia, dicit "calidum" et "frigidum" quae, secundum omnes, non sunt formae substantiales sed sicut artificialia, et non materiae sed compositum.

[] Item, in VIII cap. "De forma" contra Platonem: dubitatio Antisthenicorum habet locum contra Platonem, scilicet quod in omni definitione cuiuslibet quod definitur, oportet quod sit quid quale, id est materia. Unde concludit quod idea non definitur.

[] Sed dicitur quod sufficiunt conceptus diuersi. Contra: tunc argumentum nihil est contra Platonem, quia ita diceret de idea quod, sicut albedo habet conceptus diuersos, sic posset dici de idea.

[] Confirmo istud: omnis definitio est ratio ex nominibus. Nam unum nomen non facit rem esse notam, ut dicitur ibidem. Ista nomi

[] na significabunt: alterum genus et alterum differentiam si sint mille istorum unitorum , quia unum est potentiale, aliud actuale; et ad genus et differentiam haec pertinent.

[] Item, illa nomina oportet quod significent essentiam ad hoc quod definiant naturam rei; et tunc aut significant per se eandem essentiam, aut alteram. Si alteram, habeo propositum. Si eandem, bis dicetur idem, si ponatur res pro nominibus, sicut de modis dif ferendi arguitur contra Commentatorem. Item, si non sic esset, sufficeret tantum genus in definitione, ex quo totam essentiam significat.

[V. Solutio quaestionis decimae]

[] Ad principale: planum est in numeris quod ibi est uera potentia et materia, alia a forma; non ipsa res quae est una, quia ex rebus non componitur numerus. Si ergo ibi ita est, quid mali sic esse in aliis? Similiter, continuum habet partem extra partem in quantum continuum; illa pars uel partes non sunt continuum. Sunt ergo materiale et formale, id est, forma continui superaddita.

[] Dico ergo quod quae sunt in genere per se, ut species, sunt sic composita. Similiter, hoc patet in Sacramento, ubi per naturam acci dentia mouentur et transmutantur.

[] Contra: omne accidens est forma. Si igitur aliquod sit compositum, formae erit forma; hoc contra Philosophum, quia tunc iretur in infinitum.

[] Item, "forma est compositioni contingens in simplici et inuari abili consistens essentia", igitur etc.

[] Item, si sic unumquodque sufficienter constituitur per principia essentialia, tunc accidens sic posset definiri absque substantia.

[] Item, tunc albedo fieret nigredo, sicut ignis aqua. Sicut enim ibi est subiectum quod potest deferre transmutationem, sic hic; quod est contra Philosophum in I Physicorum, ubi dicit quod contrarium non fit contrarium, sed est aliquid sub utroque.

[] Ad primum: uult ibidem quod compositum per se generatur et non forma compositi generati. Quia si sic, tunc ibitur in infinitum. Sed non ibitur in infinitum nisi detur quod similis est ratio in formis compositorum. Sed albedo, licet sit forma accidens substantiae, tamen non est forma compositi per se generati in genere accidentis, sed est ipsummet compositum. Eius tamen compositi, id est albe dinis, est aliqua forma quae non generatur.

[] Ad aliud: probat simplicitatem ibidem, quod compositum adueniens composito facit maius; sed forma adueniens composito non facit maius, ut dicit exemplum ibi: albedo adueniens corpori non facit corpus maius. Concludit ergo tantum quod non facit maius extensiue, et hoc est uerum. Nulla enim forma facit sic maius nisi

[] quantitas. Sed a compositione ista, alia est compositio multiplex ualde. Ideo stat quod etsi non sit composita compositione ista, quod sit ibi compositio perfectionis.

[] Ad rationem: accidens, secundum omnes, habet genus et differentiam. Sicut ergo definitio ad rem, sic partes ad partes. Sicut ergo tota significat essentiam totam, sic partes partes essentiae; ita quod una partem materialem, alia formalem.

[] Ad aliud: sicut ex igne fit aer, sic ex albedine nigredo, ita quod neutrolibet hoc totum sic uertitur in totum, sed quid substratum sub uno est post sub alio. Tamen non concedimus ita de albedine et nigredine sicut est in substantia, quia potentia sub albedine non est quid per se subsistens sed dependens a subiecto. Ideo non potest mutari ad aliam formam nisi mutetur subiectum. Sed materia sub stantiae ita substat formis quod nihil est substratum sub materia ad hoc quod recipiat, sed ipsummet sine alio recipit. Similiter potentia accidentis est ignota.

[VI. Ad argumenta principalia

[] decimae quaestionis]

[] Ad argumentum principale dicitur quod compositum in actu generatur. Et cum dicitur quod tale est, dico quod non est quando

[] generatur ipsum, tamen secundum quod terminat generationem est actu.

[] Ad aliud de generatione hominis: dicitur quod est naturalis, quia non solum illud quod inducit formam, sed quod inducit dispositionem necessitantem ad inductionem formae dicitur gene rans. Et in proposito, homo disponit materiam, ideo dicitur gene rans.

[] Ad tertium dicitur quod in aliis generibus generatur ens per se. Et cum dicitur quod non habent materiam, uerum est secundum quod materia dicitur substare formae, sicut est in genere substantiae. Sed totum compositum in genere accidentis ex potentiali et formali inhaeret alteri.

[] Ad aliud: quod numquam est mutatio in accidentibus nisi quia subiectum mutatur.

[QUAESTIO 11

[] UTRUM RATIO PHILOSOPHI CONTRA IDEAS PLATONIS VALEAT]

[] Utrum ratio Philosophi contra Platonem ualeat quam ponit de idea.

[] Quod non:

[] Quia "si sic", arguit quod "numquam genitum est hoc aliquid"; sed conclusio est falsa. Sed hoc non uidetur ualere, quia forma in composito est principium generandi compositum. Igitur si per se esset, idem ageret; exemplum: calor separatus.

[] Item, nullum agens particulare agit nisi mediantibus qualitatibus actiuis et passiuis. Igitur nullum tale inducit formam substantialem, quia non inducit aliquid nobilius quam sit forma secundum quam agit. Igitur inducitur a forma separata.

[] Item, omnia quae generantur, generantur ab uniuoco, cap. isto; sed in putrefactis non est uniuocum generans nisi sit aliquid uniuocum separatum, sicut uidetur specialiter in animatis quorum forma nobilior est quacumque forma pure corporea. Non ualet hic

[] fugere ad angelos, quia articulus damnatus, 2 cap. 7 et 215. Igitur omnis anima immediate est a Deo.

[] Item, quod ratio sua non ualet: anima intellectiua non est a generante sed a creante quae est pura forma; et tamen genitum est hoc aliquid; igitur consequentia non ualet.

[] |{ Hic etiam sunt duae difficultates: quia illa uirtus in semine non potest causare animam. Tum quia corrumpitur cum forma seminis quando anima primo est, et ita erit a nonente. Tum quia anima nobilior est illa uirtute; uirtus patris nihil est, quia non est agens superius, sed per accidens ordinatum. }|

[] Oppositum: Philosophus.

[I. Ad quaestionem

[] A. Opinio Commentatoris]

[] Dicitur quod ratio Philosophi ualet. Quod probatur: quia si generans sit tantum forma, igitur in agendo non dependet a materia.

[] Et si hoc, producit sibi simile omnino; et si non, hoc est propter defectum a parte materiae, quoniam "idem facit idem", II De generatione. Si igitur generans est forma tantum, et genitum.

[] Item, si genitum esset hoc aliquid, igitur generatur per transmutationem materiae, igitur generans erit compositum, quia forma tantum non potest transmutare materiam. Unde Commentator: forma non potest transmutare materiam; ideo ponentes creationem oportebat eos ponere creans compositum ex materia et forma.

[] Dicitur quod oportet ponere agens compositum disponens materiam; sed sola forma potest inducere formam.

[] Contra: hic Commentator in eodem commento excludit hanc responsionem: "Si illud quod generat subiectum formae esset aliud a generante formam, tunc subiectum et sua forma essent duo in actu". Item, "si sic, unum actum, secundum quod unum, generaretur a duobus agentibus".

[] |{ Nota quod hic innuitur responsio Commentatoris hic in commento, et tres rationes, quibus ostendit consequentiam Aristotelis. Prima propter assimilationem; secunda, propter improportionem immaterialis ad materiale in ratione mouentis; tertia, quasi excludit responsionem illam praedictam et procedit ex unitate compositi. }|

[B. Contra opinionem Commentatoris]

[] Contra: quod prima ratio non probet consequentiam: "Omne agens, quantum est de se, producit sibi simile". Instantia: actio primae causae minus dependet a materia quam actio alicuius ideae, si esset. Sed Primum non potest producere sibi simile semper, sed producit materiam sicut formam et similiter compositum. Quia "quidquid potest causa inferior, potest et superior"; sed inferior potest generare compositum; igitur etc.

[] Item, consequentia assumpta non ualet, quod "quia agens non est in materia, ideo non dependet actio a materia". Quia omne agens citra Primum requirit materiam in quam agat, et tamen aliquod est agens immateriale praeter Primum.

[] Item, contra secundam rationem: illa propositio uidetur impossibilis "immateriale non potest transmutare materiam". Et hoc propter quattuor:

[] Primo, quia ex ipsa sequitur impossibile, scilicet quod prima causa non potest transmutare materiam, quia nullum agens separatum est ita immateriale sicut prima causa.

[] Item secundo: impossibile est aliquid transmutare aliud per medium nisi transmutet medium. Sed Commentator, in fine illius commenti, dicit quod forma separata potest transmutare materiam mediante corpore caelesti. Igitur potest transmutare illud corpus medium, alias procederet in infinitum, quia ultimum transmutatum transmutatur ab aliquo transmutante, et illud est materiale, et deuenies ad aliquod transmutans noncorpus quod transmutet corpus immediate.

[] Item tertio: ex dictis propriis sequitur oppositum dicti sui. Quia dicit quod corpora caelestia, in illis quae generantur per putrefactionem, dant illis aliquid loco seminum. Sed corpora caelestia sunt formae, ita quod non est ibi materia receptiua formae substantialis, secundum ipsum in De substantia orbis. Igitur sola forma potest transmutare materiam.

[] Item quarto: transmutans transmutat in quantum est in actu, IX huius, et in quantum tale accidit sibi habere principium potentiale. Igitur accidit transmutanti habere materiam et esse compositum.

[] Item, contra aliud quod tangit excludendo responsionem per unitatem compositi. Dicit enim quod "subiectum et forma essent duo in actu" et quod "unum actum esset a duobus agentibus". Haec opposita, quia si subiectum et forma sunt duo, tunc non sunt unum actum sed duo acta. Item, ex eodem affirmato et negato non sequitur idem.

[] Item, quod ratio non ualet in se, quia materia est a Deo, quia ingenerabilis; et tamen forma est a generante particulari. Igitur "subiectum et forma sunt duo in actu" non ualet, quia tota materia est in potentia, et actus adueniens facit unum actu.

[] Item, alia ratio non ualet quando infert quod "unum actum erit a duobus agentibus". Probatio quod conclusio sit necessaria: aliquis unus effectus est ab agente particulari; et quidquid est a particulari, est ab omnibus causis uniuersalibus ordinatis; et uerius quam ab isto particulari. Et aliud noluit Plato, ut imponitur sibi. Tamen quod esset a duobus agentibus aeque primis et aeque immediatis, hoc esset impossibile. Sed illo modo non potest inferre contra Platonem, quia disponens et inducens sunt agentia ordinata.

[II. Solutio quaestionis]

[] Dicitur ideo ad quaestionem quod Philosophus probat ideas

[] non esse necessarias ad generationem, non quin sint possibiles, et hoc sufficit Philosopho. Quod probatur: numquam ponenda sunt plura ubi sufficit unum, secundum ipsum, I Physicorum cap. illo "Conueniens autem" etc. Sed generatio uniuoca potest saluari sine ideis; ideo non oportet eas ponere propter generationem. Sed compositum particulare generat compositum particulare, et hoc uniuoce. Et magis est generatio illa uniuoca quam esset compositi generati ab idea, igitur non est necesse ponere ideam propter generationem. Tamen non probat quod non sunt possibiles, et hoc sonat littera sua. Quia dicit: "Si sint ideae praeter singularia, nihil utiles erunt ad generationem". Unde non uult quod impossibile sit eas esse, sed propter generationem uniuocam non est necesse eas ponere.

[III. Ad argumenta principalia]

[] Ad primum argumentum: quod qualitates actiuae non sunt immediatum principium eliciendi quamlibet actionem, sed forma substantialis est immediatum principium generationis substantialis, sicut qualitas respectu motus. Sed dictum Philosophi habet ueritatem respectu dispositionis materiae.

[] Ad aliud: quod omnia fiunt aliqualiter ex uniuoco, quia agens uel habet formam quam producit formaliter in se, et tunc generatio simpliciter est uniuoca; aut habet formam illam in uirtute, et tunc generatio erit non uniuoca simpliciter, ut prius, sed secundum quid.

[] Ad aliud: quod haec consequentia est bona. Et sufficit Philosopho quod si genitum est hoc aliquid, non oportet generantem esse formam separatam, sed sufficit ipsum generans esse compositum.

[IV. Alia responsio sustinendo opinionem Commentatoris]

[] |{ Qui uellet tenere uiam Commentatoris, innitendo secundae rationi eius non uniuersaliter, sicut ipse intendit, quia sic improbatur per primam instantiam de Deo, sed particulariter de quolibet agente creato , posset sic arguere: agens creatum nihil generat nisi prius alteret corrumpendum; immateriale creatum non potest alterare; igitur etc. Probatio maioris: non de nihilo generat, nec de materia sine forma, igitur requirit compositum in quod agat. Illud non corrumpitur sine alteratione praeuia. Probatio minoris: nihil alterat nisi habens qualitates actiuas formaliter uel uirtualiter. Sed substantia separata creata non habet qualitates actiuas formaliter, patet. Nec uirtualiter, probatur: quia omnium qualitatum spiritualium quas habet cum sint primae uel secundae speciei qualitatis tota uirtus exhauritur per operationem intra cuius illae sunt principia; igitur nihil extra causant.

[] Contra istam rationem instatur.

[] Primo contra maiorem: quia uidetur quod aliud possit alterare et aliud generare, sicut in productione hominis. Nec aliter probatur maior nisi quia oportet alterationem praecedere generationem, non autem quod utraque sit ab eodem. Sic idea ponetur generans, sed synolon alterans.

[] Item, minor negatur. Et contra secundam partem minoris prosyllogismi probantis eam, arguitur: quia Aristotoles cap. isto 843: in generatione quanti non oportet praeexsistere "quantum" actu; igitur quantitas aequiuoce potest generari; pari ratione et alia accidentia.

[] Item, si non a substantia, saltem ab aliqua qualitate in angelo, quae perfectior est, potest generari ut uidetur alia minus perfecta in corpore, sicut a luce lumen, uel potius calor.

[] Item, contra primam partem eiusdem minoris, scilicet in prosyllogismo: quia Plato posuit idearum passiones, quia et scientiam

[] de eis; igitur secundum ipsum haberent proprietates naturales per quas possent formaliter alterare.

[] Item, contra totam rationem: quomodo ipsa non aeque concluderet de Deo sicut de angelo?

[] Ad ista.

[] Ad primum: dicitur quod nihil nobilitatis negandum est alicui naturae nisi appareat necessitas. Quia, II De generatione: "Naturam semper inquimus desiderare quod melius est". Nullum autem inconueniens, si hic ignis generet, quia secundum Platonem habet similem perfectionem cum idea, licet minus perfecte, igitur et operationem similem, licet minus intensam. Itaque si cum hoc idea generet, uidetur, secundum Commentatorem, quod unum actum erit a duobus agentibus non ordinatis, sicut procedit ultima ratio hic inducta contra Commentatorem.

[] Quando igitur hic accipitur "aliud potest alterare et aliud generare", negatur de illis actiuis quorum unum necesse est generare sicut et aliud. Non ideo negatur quia illud aliud non posset, sed quia, hoc potente et ideo necessario faciente, aliud non potest in eodem ordine causae respectu eiusdem geniti.

[] Sed quia istud nimis uidetur tribuere ideis, aliter dicitur quod mutatio terminans motum numquam potest esse nisi a causa mouente in illo motu, licet quandoque sit immediate mutatio ab illo quod mouet mediate, ut in generatione hominis. Numquam autem primo mouet in alteratione praeuia idea, nec mediate nec immediate, quia particulare agens sufficienter alterat, ita quod aliud eiusdem ordinis non potest idem alterare. Igitur non potest idea esse causa mutationis terminantis illum motum. Maior probatur: quia terminare et per se terminus uidentur esse ab eodem. Sed haec ratio quasi eadem uidetur cum praecedente, quia illa dicit synolon generare et ideo non ideam; hic synolon alterare et ideo non ideam; et ultra, igitur nec generare. In hac secunda forte sunt plura dubia quam in prima.

[] Haec propositio tamen, scilicet "mutatio terminans motum numquam potest esse nisi a causa mouente in illo motu", uidetur necessaria, si indiuisibile in quantitate continua nihil sit. Sed si est aliquid, propositio uera est, secundum Henricum qui propter eam ponit duas formas in homine, et hoc loquendo de mutatione intrinsece terminante, non autem de quacumque concomitante, quia creatio animae concomitatur inductionem formae mixti in homine. Sed si illud licet quod sequitur propositionem sit uerum, tunc propositio non ualet pro Henrico licet hic ualeat contra ideam. Pro illo "licet" arguitur: quia sicut in priori instanti naturae terminatur actio secundi agentis et in secundo instanti naturae est actio primi in quo "nunc" secundum nihil coagit primo, licet usque tunc coegit, quare non ita etiam, quando est motus, potest coagere, et in nunc mutationis nihil?

[] Item, cum illo "licet" potest negari. Si enim natum est agere in instanti usque tunc, facta dispositione a quocumque, quare non ageret? Exemplum: si aer moueretur localiter ab aliquo ut fieret praesens soli quiescenti.

[] Item, calor est principium alterationis in cuius ultimo nunc substantia ignis quae usque tunc nihil egit generat ignem, et calor geniti nihil facit, quia calor est a propria forma substantiali, secundum te; igitur hic motus sine mutatione terminante quam faciet mouens, et mutatio ab aliquo qui non mouet nisi per accidens. Ita enim alterasset calor separatus.

[] Ad secundum: substantia aequiuoce non causat quantitatem in alio nisi prius in se, quod non conuenit angelo.

[] Ad tertium: responsum est probando secundam partem minoris prosyllogismi.

[] Ad quartum: dubium est an ideam ignis posuit calidam. Sed dato quod sic, aliud est hic alterans, ut synolon, igitur non idea sicut

[] in prima responsione. Si autem negetur haec hypothesis, tunc ex quo idea agit uniuoce, secundum ipsum, igitur non agit aequiuoce, et ita non alterabit, et ita nec uniuoce generando, et ita contradictio.

[] Ad quintum, patet. Deus in se habet omnem entitatem et omnem uim actiuam, ideo de ipso est maior falsa primi argumenti et minor. }|

[QUAESTIO 12

[] UTRUM IN MATERIA SIT ALIQUA PARS FORMAE

[] COAGENS AD GENERATIONEM COMPOSITI]

[] Utrum in materia rerum naturalium sit aliqua pars formae ge nerandae, coagens ad compositi generationem.

[] Quod sic, duabus uiis:

[] Prima est: aliter forma fieret ex nihilo, et ita crearetur.

[] Secunda uia ex naturalitate generationis, quae multipliciter confirmatur:

[] Primo per definitionem naturae, II Physicorum:a "principium" non dicitur in quo est motus, sed "motus eius in quo est" princip ium illud siue ille motus; nec uidetur intelligi de principio passiuo tantum.

[] Tum quia "magis dicitur forma esse natura quam materia", ex II Physicorum.

[] a SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: ubi dicitur quod "natura est principium motus in eo in quo est primum et per se et non per accidens". Hoc non potest intelligi de principio materiali, quia natura distinguitur in hac definitione contra illud in quo est motus, quod est proprie subiectum uel materia; igitur intelligitur de forma. Vel si intelligatur de utraque, materia scilicet et forma, uerius intelligetur de forma quae principalius dicitur et est natura quam materia, sicut patet II Physicorum.

[] Tum quia tunc non uideretur differentia inter naturalia et artificialia quam ibi ponit. Quia artificialia, in quantum huiusmodi, non habent principium motus; naturalia habent. Patet quod arti ficialia habent principium passiuum; aliter fieret quod impossibile esset fieri.

[] Tum quia in ultimo cap. II Aristoteles dicit: "Quod si domus esset eorum quae natura, sic fieret a natura sicut nunc ab arte".

[] Et quod planius est in eodem cap.7: "Si nauifactiua esset in lignis, similiter faceret nauem sicut nunc fit ab arte". Patet quod nauifactiua est principium actiuum.

[] Ibidem etiam dicit quod "a natura sunt quaecumque sunt a principio intra mota" etc. "A" uidetur nominare causam efficientem.

[] Tum quia VI Metaphysicae Aristoteles, probans physicam non esse practicam, arguit hoc ex obiectis: nam "factibilium prin cipium est in faciente, naturalium principium est in moto".

[] Tum quia II Physicorum reducit Aristoteles casum et fortunam ad naturam et intellectum. Constat, secundum ipsum, quod

[] casus et fortuna sunt causae per accidens efficientes; ergo alia per se effectiua.

[] Tandem confirmatur per illud III Ethicorum: "Violentum est cuius principium est extra, non conferente uim passo". Haec defin itio uidetur conuenire generationi naturali, nisi passum coagat.

[] Item, Aristoteles dicit in littera, quod "a casu fiunt in quorumcumque materia" est pars aliqua formae, quae sic mouet materiam sicut moueretur ab extrinseco. Quid manifestius?

[] Contra:

[] Forma est simplex, ex Sex principiis. Si igitur aliquid praeest, uidetur quod tota.

[I. Status quaestionis]

[] Hic fuit opinio famosa quod in materia est aliquid essentiali ter distinctum ab ipsa (et est in ipsa a creante, non autem ab agente naturali), ex quo alio fiat forma, et istud uocabatur inchoatio, uel pars formae, uel forma imperfecta, uel ratio seminalis, uel potentia actiua in

[] materia, secundum ponentes illud coagere generanti. Motiua fuerunt, quae tacta sunt opponendo: fuga creationis et innaturalitatis in generatione.

[A. Quattuor opiniones]

[] Istorum quidam ponebant unam formam generalem con creatam materiae, quae esset ratio seminalis respectu formae gene ris proximi, et ita ultra, usque ad formam speciei specialissimae.

[] Et hic duplex confirmatio: una per Commentatorem: materia primo recipit formas uniuersales etc.

[] Alia per Aristotelem I Physicorum: "Principia oportet manere". Nulla forma particularis semper manet. Ergo illa quae est princi pium, est aliqua uniuersalis respectu omnium, ad quam non attingit generans.

[] Alii posuerunt respectu cuiuscumque formae propriam inchoationem; et ita, a creatione, tot inchoationes in materia quot formas ipsa potest ab agente naturali recipere. Sed isti bifurcati uidentur:

[] Quidam ponunt istam inchoationem esse partem formae, siue

[] formam imperfectam, quae per generationem aliquam perfectionem recipiet.

[] Alii dicunt eam esse totam formam, et hoc dupliciter. Vel formam praeesse in se, non tamen unitam materiae siue informantem materiam; per generans autem fieri talem unionem formae cum materia.

[] Vel talem formam praeesse et unitam materiae, sed sub esse incompleto, et quod acquirit perfectum esse per generationem, ita quod totum compositum praeexsistit generationi uno modo essendi; sequitur alio modo essendi.

[] Et additur nouissime huic modo quod ista tota forma, tali modo praeexsistens, est naturalis potentia de secunda specie qualitatis, et quod agit actione absoluta, quae non respicit passum. Generans autem extra agit actione respiciente passum. Et hanc distinctionem actionis dicunt se habere a Simplicio Super Praedicamenta, cap. "De actione".

[] Sic ergo in speciali sunt quattuor modi ad istam partem quaestionis.

[B. Aliae opiniones impropriae]

[] Alii, improprie sumentes uocabula, uocant potentiam pas siuam materiae rationem seminalem; alii ipsum generans prin cipale. Sed istud uocabulum "ratio seminalis" specialiter ab Augus tino habetur, qui non loquitur primo modo. Nam Christum negat fuisse in Abraham secundum rationem seminalem, in quo tamen fuit aliquo modo secundum potentiam passiuam, licet re motam. Ita et Leui secundum remotam, quem tamen concedit ibi fuisse secundum rationem seminalem, Super Genesim libro V cap. 2 et VI cap. 334.

[] Tunc etiam nihil concederet Deum posse facere ex materia nisi secundum rationes seminales, licet alio ordine quam agens naturale faceret; nihil enim forte fieri potest ex materia, ad quod ipsa non est in potentia passiua. Quaere in IX q. 1235.

[] Nec loquitur secundo modo, quia semen ex ratione sua uidetur quid imperfectum, quale non est agens principale.

[C. Contra primas quattuor uias]

[] His ergo duobus modis tamquam impropriis omissis, primi quat tuor tamquam falsi improbantur:

[] Primus sic: quia aut forma generis prioris est pars formae generis posterioris, ut forma substantiae pars formae corporis, et sic deinceps, aut non. Si non, non uitatur per hoc creatio, quia forma corporis erit non de aliquo sui. Si sic, ergo forma prior realiter eadem erit pars formarum contrariarum quarum una succedit alteri per generationem, quod uidetur inconueniens. Consequentia patet, quia forma prior in generatione secundum totam suam entitatem manet, alias quomodo non erit creatio? Ista autem in una materia est una numero, et ipsa eadem fuit pars formae corruptae, et fit pars formae generatae.

[] Contra secundum: sequitur quod uniuersaliter forma sub stantialis suscipiat magis et minus. Sed quia hoc non est ostensum hic esse inconueniens, arguo aliter ex parte praecedente et sequente: quomodo fit unum? Aut sicut ex actu et potentia, et tunc non erunt unius rationis. Aut sicut ex elementis, ut ex a et b fit ab, et tunc opor tet dare tertium quo forma est una.

[] Item, aut pars formae adueniens immediate educitur de potentia materiae, aut mediante alia parte siue immediate de illa alia parte.

[] Si primo modo, frustra ponitur propter uitandam creationem, quia sine illa prima ita immediate secunda educeretur de potentia materiae. Si secundo modo, quomodo duae eiusdem rationis sic se habebunt quod unum sit subiectum transmutationis et impossibile est quod sit terminus et alterum erit terminus, praecipue cum potentia actiua quaecumque (ut probatur IX q. 1440) aeque per se respiciat quodcumque in quo saluatur ratio sui obiecti primi? Igitur naturalis uis generatiua et corruptiua aeque respicit istam partem praeexsistentem et aduenientem, ita quod, sicut potest super ipsam aduenientem et ut per eius actionem sit et non sit, ita uidetur quod super aliam partem. Quomodo igitur illa erit perpetua in materia?

[] Contra tertium modum: non oportet multum niti, quia ponit accidens sine subiecto, hoc est, sine hoc quod informet subiectum, et formam materialem corruptibilem sine hoc quod perficiat materiam. Et multa alia possent inferri.

[] Contra quartum: praeter hoc quod formam substantialem totam licet secundum alium modum essendi ponit aptitudinem uel habilitatem de secunda specie qualitatis; praeter hoc etiam quod illum modum essendi dicit esse in potentia (et hoc alii dicunt, non ponentes aliquid aliud a materia cum materia iam exsistens sed posse

[] exsistere); praeter ista, inquam, alias improbationes: quomodo idem generabit se? et quomodo aliqua actio sine passione? Nec Simplicius hoc uult. Quaere in Godefrido XIII quaest. 344.

[] Contra istos quattuor modos simul. Quod primum motiuum nihil sit, probo: quia positis quibuscumque praeexsistentibus aut aliquid nouum est cuius nihil praefuit, aut non. Si sic, quaecumque praeexsistunt, frustra ponuntur propter creationem uitandam, quia aliquid (quantumcumque modicum) est et non ex aliquo sui. Si non, nulla est generatio, quia "quidlibet in quolibet" ante generationem; nulla enim entitas (quantumcumque perfecta) est noua.

[] Quod secundum motiuum nihil sit, probo: aut illud intrinsecum est ex se omnino sufficiens actiuum ad generationem, aut non:

[] Si sic, semper aget, et ita omnes formae simul inducentur, aut saltem illa semper ad quam est fortior potentia actiua. Similiter quis ponit imperfectius sufficiens actiuum respectu perfectioris?

[] Si non, ergo prius naturaliter agit agens extrinsecum quam illud intrinsecum. Alioquin semper illud intrinsecum egisset, licet imper

[] fecte egit, et ita numquam materia aliqua erit in quieto esse sub aliqua forma. In illo priori naturae, ex quo intrinsecum non coagit, erit actio uiolenta, secundum ipsos. Frustra ergo ponitur ista poten tia propter naturalitatem saluandam in generatione, quia tota generatio in quocumque instanti temporis siue signo naturae est aeque naturalis.

[] Propter istas duas rationes, cum ostendant nullam esse necessitatem ponendi tales inchoationes propter illa propter quae praecipue ponuntur et numquam ponenda sunt plura sine necessitate et etiam sensui satis contraria , conceditur quod non oportet generaliter in naturalibus ponere tales inchoationes, nec etiam quascumque coaeuas materiae transmutabili.

[] Quod confirmatur per Aristotelem in littera: domus tantum fit ab extra, "sic tamen et ignis". Unde respectu ignis nullum actiuum ponit intra.

[II. An possint saluari rationes seminales:

[] A. An saluentur in generatione naturali]

[] Restat ergo inquirere an in aliquibus naturalibus in speciali, et in quibus, sint ponendae inchoationes siue rationes seminales, licet non sint coaeuae materiae.

[] Ubi sciendum quod quaedam naturalia immediate producunt si milia; quaedam mediate; quaedam neutro modo. Exemplum: ignis, bos, sol uel angelus.

[] De secundis uidetur manifestum quod ipsa secunda im mediate producunt semina, ex quibus ultima sunt similia primis agentibus immediate generanda. In quibus seminibus uidetur quae dam uis intrinseca actiua aliquo modo ad productionem similium primis generantibus semina, quae uis indita semini a generante uocatur "ratio seminalis". Talium seminum forma non uidetur principaliter intenta a natura, sed propter aliud ex semine generandum, quasi talis forma sit uia in naturali processu ab imperfecto ad perfectum; sicut e conuerso forma cadaueris non uidetur ex se principaliter intenta, sed quasi uia in processu a perfecto ad imperfectum.

[] Patet autem quod talis forma non est coaeua materiae, sicut nec alia principaliter intenta, immo minus permanens in materia; nec per consequens uirtus consequens ipsam erit coaeua, quia illa non manet nisi cum forma substantiali seminis, nec est ista uirtus actiua respectu generationis propter duas rationes tactas in quaestione de consequentia Aristotelis contra Platonem, scilicet quia non manet in instanti generationis, sicut nec forma quam consequitur.

[] Contra: si ponatur esse in semine maris et quod illud manet, licet semen feminae (quod est materiale respectu foetus) corrum patur, saltem stat secunda ratio, quia illa uirtus est imperfectior quam forma inducenda; imperfectius non est causa perfectioris.

[] Nec ualet dicere quod uirtute decidentis semen potest ultra speciem suam:

[] Quia licet, ubi est ordo essentialis duarum causarum ad pro ducendum effectum tertium, possit una in uirtute alterius quod non potest sola, non tamen ubi est ordo accidentalis. Et ratio patet ex diuisione potentiae actiuae in totalem et partialem in IX q. 12 et ex dictis in II, quaestione "De statu causarum".

[] Omnis autem causa, quae non aliam habet actionem respectu tertii nisi quod producit in esse causam agentem immediatam, est tantum causa per accidens ordinata respectu illius tertii, quia po test non esse (illo producto agente) tertium, quod non contingit communiter in essentialiter ordinatis. Pater ergo est causa accidentaliter ordinata ad effectum productum actione seminis; quare etc. b

[] Ex his patet quod, ubi manifeste uidetur ponendum semen, in ipso nulla est ratio seminalis coaeua materiae, sed corruptibilis, etiam non actiua in generatione sed ad alterationem tantum praecedentem generationem. c

[] b SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Quod semen proprie dictum a generante, simile mari, oppositum residuo uel faeci, quod sibi relinquitur immediate in processu; distinguendo quid uirtus seminalis: quomodo actiua, quomodo non coaeua; quod in aliis proportionale semini et rationi seminali respectu omnium mixtorum, multa approximata in proportione debita, nulla respectu elementorum quae redeunt, cessante actione etc.

[] c SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Sed ex hoc dicitur sequi quod in generatis per propagationem forma sit a datore formarum, scilicet Deo, cum non sit naturae a decidente, quia non est nisi a semine, sicut hic dicitur, quia tantum alterat.

[B. An saluetur ratio seminalis in aliis casibus]

[] Restat ultra uidere, an ratio seminalis secundum istas con diciones inueniatur in aliis a praedictis, puta in generatione putre factorum, seu inanimatorum seu elementorum.

[] Dicunt quidam, quod in generatione ex putrefactione im primitur a corpore caelesti uirtus aliqua similis illi quae est in semine propagantis, quae uirtus est ibi ratio seminalis; similiter in generatione inanimatorum, ut lapidum et mineralium; similiter tandem in generatione elementorum immittitur elemento corrum pendo talis uirtus a generante, ita quod uniuersaliter ubique est ratio seminalis in corrumpendo a principio alterationis praeuiae gene rationi, licet illud corrumpendum non sit proprie semen, quia non a principali generante, et quia principaliter intentum, non propter aliud, ut uia.

[] Contra istam positionem: ubicumque est uirtus talis, cum non sit essentialiter ordinata in agendo respectu principalis generantis, uidetur quod illo amoto habebit actionem propriam. Non sic in istis, quia passa per nullam uirtutem receptam uidentur actiua in se, non praesente agente extrinseco. Quod maxime apparet in elementis, quae amoto extrinseco agente non proficiunt ad formam generandi, sed redeunt ad naturam propriam.

[III. Solutio quaestionis]

[] Ad quaestionem ergo dici potest quod, quia pluralitas non est ponenda sine necessitate, sicut uniuersaliter negatur ratio seminalis coaeua materiae, ita ponitur in generali quod non sit ratio seminalis in quacumque alteratione praeuia generationi, sed solum in illa ubi ex sensu necesse est eam ponere. Et hoc est ubi, absente agente ex trinseco, alterandum ex se proficit ut fiat generatio; quod in nullis uidetur nisi in genitis ex semine proprie. Ideo ibi solum ponitur ratio seminalis, non in putrefactione, nec multo magis in inanimatis mix tis, nec maxime respectu elementorum. Immo nec in genitis ex se mine animalibus et plantis poneretur ratio seminalis ita quod esset actiua, nisi manifestum esset quod semen ibi alteratur sine praesentia agentis extrinseci. Quod si poneretur illam alterationem esse a continente uel a corpore caelesti, nec ibi poneretur uis actiua. Patet ergo ubi ponenda sit.

[IV. Ad argumenta principalia

[] A. Ad primum principale]

[] Ad primum argumentum: aut concede nihil nouum omnino; aut quodcumque nouum esse immediate a solo Deo, aut aliquid a creatura produci omnino nouum sic quod nihil eius praefuit. Quod si primum, inconueniens et destruit omnem mutationem; et secun dum, quia tollit omnem actionem a creatura; da tertium.

[] Et si contendas illud esse creationem, uide quid sequitur. Proprie autem potest dici quod creatio est sic de nihilo (non ut ex termino sed ut ex subiecto) quod nullum subiectum habeat in productione illa aliquam rationem causalitatis, ita quod nullum subiectum concauset causatum cum efficiente. Cuius oppositum sem per accidit respectu naturae, non Dei, quia ibi natura nihil concausat, licet quandoque concurrat posterius natura, quam causatum causari.

[B. Ad secundum principale]

[] Ad secundum, dicitur primo quod numquam motus dicitur naturalis propter principium actiuum intrinsecum, sed tantum propter passiuum; secundo tamen quod naturalia, ut in pluribus, communiter habent in se principium actiuum alicuius motus.

[] Primum patet: tum ex definitione naturae: "est principium motus eius in quo est primum", etc. Impossibile est autem quod in moto "primum" sit principium actiuum mouendi, quia ratio mouentis et moti, si concurrant in uno, hoc est per accidens, quia possunt diuidi. Et ita quod est unius non est alterius "primum", sed per accidens. Patet etiam in exemplo de medico sanante se. Tum quia moueri naturaliter est moueri sicut mobile aptum natum est moueri.

[] Numquam aptum est sic moueri quia habet principium actiuum talis motus, quia tunc calidum esset aptum natum calefieri; immo si concurrant aptitudo ista et principium actiuum, hoc est per accidens. Exemplum: imaginando remanere in graui illud quo inclinatur ad esse deorsum, ablato principio effectiuo motiuo deorsum.d e Tum tertio a maiori, quia in propagatis, ubi magis uidentur esse, non sunt in instanti generationis.

[] Secundum patet, quia multa naturalia habent principium motus: augmentationis, ut animata; plura alterationis quaere in IX, quaest. 1464; plurima loci mutationis. Generationis autem nihil habet principium actiuum, quia forma substantialis imperfectior non est motiua ad perfectiorem, nec similis ad similem in eadem materia, patet.

[] Ad omnes autem probationes de principio actiuo, quae sunt

[] d SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: adhuc ipsum graue si mouetur deorsum, naturaliter mouetur quamuis principium actiuum esset extra. Et multi dicunt quod est extra de facto semper.

[] e Sequitur alius textus interpolatus: graue deorsum moueri ab extrinseco erit naturaliter et sic motus naturalis.

[] contra primum, respondetur:

[] Ad primam istarum dicitur quod sicut principium actiuum est "quo" non "quod", ita et passiuum; ita quod non est "in quo", sed principium eius quod est in alio, cuius est illud principium. Cum additur quod "forma est magis natura quam materia", respondetur quod forma quandoque est principium passiuum, sicut in alterationibus, ubi subiectum non inclinatur naturaliter ad qualitatem ad quam alteratur nisi in quantum est per formam determinantem ipsum ad hoc.

[] Ad illud de differentia inter naturalia et artificialia, responsio: materia artificialium nullam aptitudinem habet ad formam arti ficialem. Aut quia illa nihil est. Aut si aliquid est: aut est contra inclinationem materiae, ut omnes formae inductae per diuisionem continui, et per ordinem partium in toto aggregato contra naturalem inclinationem earum, ut in domo; aut est praeter istam inclinationem, ita quod materia nec ad ipsam inclinatur nec ad opposi tum. Nullum istorum trium accidit de forma naturali.

[] Cum additur quod est ibi potentia passiua, "aliter impossibile esset fieri", respondeo quod potentia passiua inuenitur sine apti tudine, ut in lapide ad sursum; et e conuerso, ut in caeco ad uiden

[] dum naturaliter. Iudicatur autem aptitudo ad hoc: aut ex hoc quod illud habet sibi derelictum; aut quia si haberet, naturaliter per ficeretur secundum illud quod iam habet prius natura.

[C. Ad caetera argumenta principalia]

[] Ad illud de domo: intentio Aristotelis est ibi quod sicut ars agit propter finem quia per media determinata propter ultimum ita natura, quia similiter faceret domum quoad hoc, ut ars facit.

[] Ad illud de nauifactiua: ibi loquitur quod natura non propter hoc non agit propter finem quia non deliberat, quia etsi nauifactiua esset in lignis perfecta, ageret propter finem, et non deliberando, ita natura modo quoad hoc.

[] Ad illud "a": responsio per secundum notabile in principio solutionis, quia communiter est "a", licet non sit de necessitate naturalitatis motus. Forma enim naturalis communiter est aliquod "a". Artificialis nullum; immo nec "a" nec "ex". Naturalis semper est alterum.

[] Ad illud de VI Metaphysicae dicitur per idem, quod omne naturale habet aliquod principium alicuius motus; artificiale nullius.

[] Contra: ergo a practica per istam differentiam non distinguitur physica nisi in quantum considerat naturalia quoad illos motus, aliter aliquod naturale respectu omnis motus.

[] Contra: ergo non distinguit ibi Aristoteles a practica nisi physicam de aliquo naturali. Similiter falsum dicitur, quia multis physicis potest inesse motus uiolentus, aut neuter. Tertio dicitur quod principium factibilium est in faciente cognoscente, non sic naturalium.

[] Contra, Aristoteles dicit: naturalium autem in motis, et oportet "principium" accipi uniformiter.

[] Responsio: factibilium principium omne per se ordinatum ad esse eorum est in cognoscente, praescindendo omne principium in facto. Naturalium autem principium aliquod, quia passiuum natur aliter inclinatum est in moto; ergo uniuersalis differentia.

[] Ad illud de casu: aequiuocatur "natura" ut est principium actiuum ad unum ex se contra propositum non determinatum ad proposita et ut est principium motus naturalis contra uiolentum. Patet enim quod quando ignis aquam alterat, ibi est natura primo modo, non secundo. Primo modo, ad naturam reducitur casus; nihil ad b de secundo.

[] Ad illud de III Ethicorum: "uim" debet construi cum "passo", non cum "conferente" nisi "non" intelligatur priuatiue siue contrarie, non negatiue tantum.

[] Ad ultimum de littera: hic calor est pars sanitatis uirtualiter, quia continet illam, licet non secundum ultimatum gradum eius formaliter sed excellentiori modo, ideo illam causat. Sic in omnibus

[] genitis a casu. Ideo nulla substantia a casu. Patet enim quod sanitas, de qua exemplificat, potest uirtute contineri in qualitate absoluta, reductiua aliarum ad aequalitatem, quae aequalitas est sanitas uel concomitans eam. Numquam est sic in substantia.

[7.13 UTRUM NATURA LAPIDIS DE SE SIT HAEC VEL PER ALIQUID EXTRINSECUM]

[] Utrum natura lapidis de se sit haec uel per aliquid extrinsecum.

[] Quod non de se:

[] Cui inest unum oppositum de se, ei non inest aliud nec per se nec per accidens; si ergo natura esset hoc aliquid de se, repugnaret sibi multitudo, et tunc natura non posset esse in multis. Ideo enim essentia diuina ponitur indiuisibilis quia est de se haec.

[] Confirmatur ista ratio sic: obiectum prius naturaliter est ipso actu. In illo priori per te natura est de se haec; ergo intellectus non potest intelligere eam sub ratione uniuersalis nisi intelligendo eam sub opposita ratione illi quam habet in quantum est obiectum, et ita intelliget nonobiectum et opposita simul, aut fictionem intelliget et nihil rei, nisi sint gradus uniti.

[] Item, quae differunt proprie, aliquo sui differunt. Indiuidua proprie differunt; non enim sunt primo diuersa, quia tunc ita essent realiter diuersa Socrates et Plato, sicut albedo et linea. Ergo in aliquo reali conueniunt, igitur illud non est de se hoc.a

[] a SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Item, rationes quae sunt ipsae XII b, de unitate minori reali: quid sit unitas numeralis? Quae unitas est? Nec igitur ultra naturam oportet aliquid quaerere quae sit per se causa unitatis numeralis.

[] Item, eodem est hoc aliquid in se et distinguitur ab alio hoc ali quo; sed natura de se non distinguitur ab alio hoc aliquo, tunc non esset ille lapis; lapis ergo de se non est hic lapis.

[] Item, si lapis de se formaliter esset hic lapis, omnis lapis esset hic lapis. Consequentia patet, quia quidquid inest naturae ex se, circumscripto quolibet extrinseco siue actu intellectus siue alio, inest ei in quocumque inuenitur.

[] Item, definitio exprimit naturam rei. Si ergo hic lapis esset de se hic lapis, definitio primo esset alicuius lapidis particularis.

[] Item, cuius primo est definitio, illud est idem cum suo "quod quid est". Si igitur singularis primo esset definitio, singulare esset idem cum suo "quod quid est", contra Aristotelem, quia "concepta cum materia non sunt idem".

[] Item, passio realis, ut operari et generari, inest primo indiuiduo et non speciei; ergo aliquid est in indiuiduo additum, ratione cuius illud inest sibi primo.

[] |{ Nota: primum argumentum hic et secundum idem important, et confirmatio primi bona est; tertia ratio est bona; quarta ratio et quinta sunt idem; nec multum ualent, quia dicetur quod defi

[] nitio est substantiae secundum rationem. Igitur primam et tertiam tene. }| b

[] Contra:

[] IV Metaphysicae: "idem est homo et unus homo et iste homo", et nihil additum.

[] Item, si natura est haec per additum, aut per substantiam addi tam aut per accidens additum. Si primo modo, tunc per illud addi tum cum natura speciei posset definiri; et cum illud faceret per se

[] b SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: De angelis, quod non: XII Metaphysicae.

[] Secundum ordinem eundem lationibus prima, secunda et tertia, tamen nihil prius: Auicenna IX Metaphysicae.

[] Differentia formalis 8 et 10 numeri.

[] Item, forma separata habet totam suam speciem.

[] Item, imperfectissimum nihil est quod per se intenditur.

[] Item, propter esse diuinum, ideo caelestia unica.

[] Contra, Damascenus De una persona.

[] Item, non posset fecisse speciem nisi in hoc indiuiduo, quomodo igitur et annihilare et reparare?

[] Item, de animabus.

[] Item, intellectione non ostenditur differre specie, tum per opposita, tum per magis et minus.

[] Item, unus angelus infinitus.

[] Item, natura perfectior communicabilior.

[] unum cum specie, species esset genus et praedicaret partem indiuidui et non totam naturam indiuidui, sicut nec genus specierum.c d

[] c SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Utrum substantia materialis ex natura sua sit indiui duata.

[] Quod sic: "species dicit totum esse indiuiduorum". Duo argumenta, VII Metaphysicae: substantia propria, et non praedicatur de subiecto.

[] Item, Boethius, Super Porphyrium: "unum numero est".

[] Item, si per aliud fiat per se unum cum specie, igitur species est genus; et indiui duum definietur et erit per se intelligibile, contra II De anima; erit de ipso propria scientia.

[] Quod non est medium demonstrationis; et ita de infinitis.

[] Contra: propter hoc et de corruptibilibus.

[] Contra: VII Metaphysicae: "abeuntibus a sensu". Tunc sciens omnes species imperfecte erit sciens, et artifex per unam artem facit quaecumque.

[] Contra: argumenta huius opinionis quattuor de accidentibus improbantur quattuor uiis:

[] Prima, ex ratione unius numero tribus rationibus: substantia non mutata, non fit nonhaec; substantialis mutatio alia est ad nonhanc; unum cuilibet conuenit secun dum propriam rationem, sicut ipsum est terminus creationis; commune omnibus, nulli est accidens [in] infinitum. (Vide paginam sequentem)

[I. Ad quaestionem]

[] Circa istam quaestionem quidam dicunt naturam indiuiduari per aliquod positiuum aliquo modo aliud a natura; quidam non.

     [II. Opinio prima: Indiuiduatio fit per aliquid positiuum

[] A. Prima uia: Principium indiuiduationis consistit

[] in multis accidentibus aggregatis]

[] Prima pars habet quinque uias. Prima est de multis accidentibus aggregatis. Porphyrius: indiuiduum constat ex septem proprie

[] Secunda uia est ex prioritate substantiae quinque rationibus: tempore, id est durationis, sine contradictione; natura, ut est causa, et subiectum, ut est causa, est haec causa singularis etc.; natura igitur, non tantum ratione sola; prima substantia maxime prior illa est "haec" formaliter in quantum prima, quatenus simpliciter primum ens, sicut forma composito, haec forma primi compositi, id est primae substantiae.

[] Tertia uia est ex per se ente tribus rationibus: uerissime ens per se generatur, et per se operatur, per se etiam subicitur.

[] Quarta uia ex coordinatione praedicamentali tribus rationibus. Coordinationes sunt primo diuersae species ibi, igitur suum correlatiuum non contrahetur ut huius generis.

[] d SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Alia fiunt contra hoc membrum 127, uidelicet tria prima ibi: auctoritas Aristotelis et Boethii cum illo: quaelibet natura est in indiuiduo.

[] Respondetur ibi: si secundum detur, contra hoc triplici uia.

[] tatibus. Et Boethius ibi in commento; idem De Trinitate. Et Damascenus; et Auicenna V Metaphysicae 230.

[B. Secunda uia: Quantitas est

[] principium indiuiduationis]

[] Alia est specialiter de quantitate. Aristoteles, V cap. "De quanto", definit "quantum": quod est diuisibile in partes eiusdem rationis; ergo si sibi primo conuenit hoc, cuilibet alii conuenit per naturam eius. Diuisio autem in indiuidua est in partes eiusdem rationis. Confirmatur per Boethium de diuisione quantitatiua et qualitatiua.

[] |{ Hic male allegatur Aristoteles. Patet ex littera ibi. Patet etiam de diuisione numeri in partes alterius rationis. Et dato quod num quam partes diuidentes haberent aliam rationem a toto diuiso, non tamen esset diuisio in partes subiectiuas, quia nullum diuidentium "quantum" est ipsum diuisum quod requiritur in toto uniuersali et parte subiectiua. Istius rationis solutio diffusius habetur alibi. }|

[C. Tertia uia: Materia est

[] principium indiuiduationis]

[] Tertia est de materia, V Metaphysicae: diuersa numero, quorum materia altera. Et hic: "generans generat aliud propter materiam". Et in XII40 probat Aristoteles non posse esse plures

[] deos, quia non habent materiam. Et De caelo et mundo: "caelum dicit formam, hoc caelum materiam", et concludit non posse esse aliud caelum, quia istud est "ex tota materia sua".

[D. Quarta uia: Principium indiuiduationis

[] consistit in esse actualis exsistentiae]

[] Quarta de esse actualis exsistentiae. Confirmatur: ultimata determinatio est per ultimam actualitatem determinantem; ultima actualitas, ad quam quidlibet prius intellectum est in potentia et determinabile, est esse. Item, singulare uidetur esse per se terminus productionis; generatio autem per se est ad esse.

[E. Quinta uia: Principium indiuiduationis

[] consistit in respectu ad producens]

[] Quinta est de respectu ad agens producens. Quia sicut ex res

[] pectu ad intellectum habet rationem uniuersalis, ita ex respectu ad producens uidetur singulare. Non enim uidetur alia causa communis omni singulari quare natura est singularis nisi quia productum in esse ab agente, et ita per respectum ad agens.

[F. Epitome quinque uiarum ponentium indiuiduationem

[] fieri per additum positiuum]

[] Primae duae uiae patent quod ponunt accidens formaliter indiuiduare. Tertia etiam communiter ponitur includere secundam, quia differentia in materia absolute secundum rationem potentialitatis distinguit genera physica, ex fine X47. Ergo illa, quae distinguit indiuidua, est differentia partium eiusdem rationis, quarum una est extra aliam, et aliam formam recipit. Sed ista diuersitas ponitur in materia esse per quantitatem. Quarta etiam ponit accidens, si illud "esse" ponitur accidens. Quinta etiam, si ille respectus est accidens.

[III. Prima opinio improbatur quadrupliciter]

[] Istud autem quod uidetur commune omnibus, aut saltem tribus

[] Quodl. I q. 3 in corp. (BFS XXVI 13): "Nam indiuiduatio est a generante uel dante esse ut ab efficiente, a materia ut occasionem praebente, a forma uero ut formaliter constituente"; Quodl. II q. 30 in corp. (BFS XXVI 295): "... dicuntur formae singulares eo quod quandam singularitatem habent in suo esse a primo efficiente"; De an. q. 2 in corp. (BFS VII 233); cf. Iacobus Viterbiensis, Quodl. I q. 21 (ed. E. Ypma p. 223): "Est igitur unus modus dicendi quod agens est causa unitatis numeralis. Cuius ratio est quia illud est causa unitatis, quod est causa entitatis. Sed agens est causa essendi, faciendo in actu quod erat in potentia. Quare similiter agens est causa unitatis".

[] primis opinionibus de indiuiduatione "per accidens formaliter", potest improbari quadruplici uia satis rationabili.

[] Prima sumitur ex ratione entis per se. Secunda ex ratione prioritatis substantiae. Tertia ex ratione unius numero. Quarta ex ratione coordinationis praedicamentalis.

[A. Primo: ex ratione entis]

[] Ex prima uia arguitur sic: quod est ens primum et uerissimum, est ens per se; quod per se generatur, est ens per se; quod per se operatur, est ens per se; quod per se recipit praedicationem alicuius, est ens per se. Prima substantia est primum ens et maxime ens, ex Praedicamentis; per se generatur, ex cap. 7 VII54; per se operatur, quia actio suppositi; per se recipit praedicationem speciei, quia "in quid" ex definitione speciei. Ergo prima substantia est ens per se. Aggregatum ex substantia et accidente est ens per accidens, ex V Metaphysicae cap. "De uno" et cap. "De ente"; et ex VI cap. 258; et ex VII cap. 359. Quare prima

[] substantia non est tale aggregatum; non ergo includit accidens. Maioris duae partes patent, ex cap. 2 VI60, quia ens per accidens est non ens. Similiter, auctoritate Platonis, eius non est generatio, ibi dem. Tertia pars ex V, cap. "De uno": "Musicus Coriscus et Coriscus sunt unum per accidens".

[] Hic respondet Aegidius de illo modo derelicto in materia ex quantitate.

[] Contra: quare albedo non derelinquit albedinem aliam a se? Item, quid est illud relictum? Si tantum est a quantitate, non est ipsa causa, nec nihil, nec substantia; igitur accidens, et redit idem quod prius.

[B. Secundo: ex prioritate substantiae]

[] Ex secunda uia sic: substantia prior est omni accidente natu

[] ra66, ergo et haec substantia. Consequentia probatur tripliciter. Primo, quia accidens commune primo inest indiuiduo per Porphyrium; et Aristotelem in V, cap. "De eodem": illa est prior, quae est subiectum. Secundo, quia sicut substantia ad accidens, sic hoc ad hoc. Tertio, quia si tantum substantia in uniuersali esset prior accidente, cum illa, ut sic, tantum est ens rationis, prioritas eius non esset prioritas naturae sed rationis tantum. Quia prioritas naturae, cum sit realis, non uidetur esse alicuius nisi secundum entitatem realem. Haec probatio est sophistica, licet apparens.

[] Prima probatio est bona. Et confirmatur sic: causa nullam condicionem necessariam ad causandum potest recipere a causato, quia tunc illud causatum esset causa sui, aut saltem prius se ipso naturaliter. Condicio necessaria in substantia ad causandum accidentia est singularitas, per illas auctoritates Porphyrii et Aristotelis, et quia sicut uniuersalium sunt causae uniuersales, sic singularium singulares, V Metaphysicae.

[] Item, ex eadem uia sic: sicut non est contradictio intelligendo

[] substantiam habere propriam exsistentiam sine quocumque accidente haec enim est prioritas eius tempore , ita non est contradictio intelligere ipsam eandem in propria exsistentia cum mutatione quorumcumque accidentium. Igitur eadem substantia posset esse successiue indiuidua duabus singularibus, si esset singulare per aliquod accidens.

[C. Tertio: ex ratione unius numero]

[] Ex tertia uia tripliciter. Primo, quia substantia non mutata, non fit nonhaec. Secundo, quia substantialis mutatio alia est ad nonhanc. Tertio, quia "unum" cuilibet conuenit secundum propriam rationem, sicut ipsum est terminus creationis; commune omnibus, nulli est accidens in infinitum.

[D. Quarto: ex ratione coordinationis praedicamentalis]

[] Ex quarta uia similiter. Primo sic: in omni praedicamento est intrinsece inuenire omnia pertinentia ad coordinationem praedicamentalem, circumscripto quolibet quod est alterius praedicamenti; alias non essent totae coordinationes primo diuersae. Ergo, sicut in praedicamento substantiae est reperire species et

[] genera intermedia, non per aliquid alterius generis, ita et indiuidua, cum indiuiduum sit primum subicibile illius coordinationis sine quo non est coordinatio, sicut nec sine primo praedicabili, quia ad utrumque est status in coordinatione, ex I Posteriorum.

[] Confirmatur ratio: quia si species est in genere substantiae, circumscriptis aliis, ergo habet definitionem speciei, scilicet quod nata est "praedicari de multis". Igitur, illis circumscriptis, sunt multa de quibus nata est ipsa praedicari, aut saltem aliquod. Non enim est intelligere praedicabile sine subicibili, cum sint simul natura. Ergo quo praedicabile est prius natura, eo et subicibile; praedicabile, ut species, prius est quocumque alterius generis.

[] Item, ex eadem uia sic: quando passio nata est alicui inesse praecise secundum aliquam rationem, si secundum illam ei inest, simpliciter ei inest; exemplum de crispitudine hominis secundum caput. Uniuersalitas non est nata inesse alicui in genere substantiae nisi in quantum praecise est illius coordinationis. Igitur si sic inest essentialiter ut prius, et simpliciter inest essentialiter. Sed, quacumque determinatione facta per aliquid alterius coordinationis circa ipsum, nihil immutatur de propria ratione eius in quantum est suae coordinationis. Igitur ita manet uniuersale et non contractum in coordinatione sua post talem determinationem sicut et ante.

[IV. Improbatio uiarum quinque singillatim]

[] Singulae autem dictarum opinionum praeter hoc, propriis uiis improbantur.

[A. Improbatio primae uiae]

[] Prima: quia ex communibus numquam fit ratio propria, ex VII cap. paenultimo. Et per hoc probat indiuiduum non posse definiri, quia quaecumque communia simul iungantur, numquam repugnat toti aggregato ex se esse in alio ab illo in quo est; ergo non est eius definitio. Ita bene sequitur quod nec omnia illa simul indiuiduant, quia non faciunt formaliter aliquid cui repugnet contradictorie esse in alio.

[B. Improbatio secundae uiae]

[] Contra secundam opinionem: aut quantitas interminata, aut terminata. Non prima, quia manet eadem in generato aere et

[] corrupto igne, et in aere iterum generato ex igne; igitur primus aer et secundus esset idem numero. Non secunda: tum quia illa sequitur formam in materia, et quantitas indiuiduans ponitur in materia praecedere formam, ut faciens partem materiae distinctam et capacem formae distinctae, secundum eos, quia in distincta materia receptae. Tum quia quantitas terminata mutatur per rarefactionem et condensationem, et etiam secundum Auicennam, II uel III Metaphysicae suae per diuersam figurationem; igitur mutaretur res manens ab alia singularitate in aliam.

[] Item, quantitas in sacramento Altaris posset, diuina uirtute, aliquem panem exsistentem uel creatum informare; igitur ille nontransubstantiatus esset idem numero cum transubstantiato qui indiuiduabatur per istam quantitatem. Numquid etiam panis singularis non transubstantiatur, quia manet quantitas eius? Panis uniuersalis non est terminus a quo transubstantiationis, sicut nec corpus uniuersale terminus ad quem. Posset etiam quantitas totaliter

[] auferri ab aliqua substantia et alia sibi dari; ista esset duae substantiae numero.

[] Contra: substantia est maxime ens, ex VII86; sed prima substantia est maxime substantia, ex Praedicamentis cap. "De substantia"; ergo prima substantia est maxime ens. Sed illud quo aliquid est formaliter ens, est magis ens illo quod est formaliter ens per illud, ex VII88. Si igitur sit "hoc" non substantia sed quantitate, igitur nonsubstantia uel quantitas esset magis ens quam aliqua substantia.

[] Sed quia aliquis posset dicere ad hoc argumentum quod lapis non est lapis per quantitatem, tamen lapis distinguitur ab alio lapide per quantitatem:

[] Contra: quod lapis non distinguitur ab alio per quantitatem, probatio: accipiantur duo lapides. Tunc sic: substantia est prior tem pore et natura omni accidente, ex VII89. Ergo prima substantia est

[] maxime prior, cum sit maxime substantia; ergo hic lapis est prior natura sua quantitate, et ille similiter. Sed circumscripta quantitate, aut hic lapis manet hic, ita quod non sit ille et e conuerso, et habeo quod sine quantitate in isto priori distinguuntur isti duo lapides. Si non: aut iste manebit simpliciter et destruetur alius quod non est dare quia non magis unus quam alius; aut ergo uterque manebit quod est propositum; aut nulla substantia prima potest remanere sine quantitate nec etiam intelligi remanere et tunc substantia non est prior quantitate.

[] Si dicas quod ille lapis manet et non distinguitur ab alio contra: tunc "ex duobus in actu fit unum", quia hic habet materiam et formam et est compositum in actu antequam ueniat quantitas, saltem natura; et similiter alius. Si ergo fiant unum, tunc "ex duobus compositis in actu fit unum" per se.

[] Per quid ergo est lapis hic distinctus ab illo? Dicerent isti quod per quantitatem; et tunc sequitur quod hic lapis distinguitur ab alio per quantitatem, cum eodem sit hic et distinguatur ab alio.

[C. Improbatio tertiae uiae]

[] Contra tertiam uiam sunt eadem quae contra secundam. Et specialiter arguo sic contra eam: eadem materia numero, quae est sub forma unius indiuidui, potest esse sub forma alterius consequenter; ergo non est illud quo distinguuntur duo indiuidua et quo hoc est hoc.

[] Respondetur quod unitas speciei praesupponitur unitati numerali; inter autem aliqua eiusdem speciei non est mutatio.

[] Contra: mutetur hic ignis in hanc aquam, et iterum haec aqua in ignem. Eadem erit materia primi ignis et secundi, et eadem species; ergo idem ignis numero erit hic et ille.

[] Responsio: quod materia dispergitur. Contra: hic non est contradictio quod sit tota materia; est autem contradictio quod hic prior sit ille alius posterius genitus naturaliter.

[] Aliter respondetur ad primum quod "eadem materia numero, quae est sub forma unius indiuidui, potest esse sub forma alterius successiue"; sed sic non distinguit, sed secundum quod materia diuersa simul est sub diuersis indiuiduis, ita quod requiritur simultas temporis.

[] Contra: ergo nulla duo indiuidua sunt in genere substantiae, quia substantia non mensuratur tempore secundum se; ergo secundum se non habet materiam, nec simul nec successiue, ita quod ista sint de ratione materiae in quantum est substantiae. Et sic materia non distinguit indiuidua secundum se, sed secundum quod substantia est absolute.

[] Item, mathematica abstrahit a motu et tempore; ergo ibi non essent multa indiuidua distincta simul in una specie, cum non habent materiam simul distinctam.

[] Si dicatur quod debet intelligi de materia prout est simul et semel pars alicuius compositi, hoc negat positionem. Quia tunc non materia, sed materia nunc materians, uel simul sine interruptione materians; ergo tempus magis indiuiduat. Si enim materia per se, quocumque amoto, semper esset, sicut albedo semper facit album, sequitur etiam quod, cum mathematica abstrahat a tempore, in eis non est indiuiduatio, contra Aristotelem.

[D. Improbatio quartae uiae]

[] Contra quartam uiam: quod solummodo aliunde determinatur, non est ultimum determinans. Esse non determinatur in diuersis

[] generibus et speciebus nisi per determinationem essentiarum quarum est esse; alioquin dabimus ipsi esse proprias differentias et species et genera praeter illa quae sunt quiditatis.

[] Item, coordinatio praedicamentalis per se est secundum quid in quantum abstrahit ab esse, alioquin definitiones non essent necessariorum. Esse ergo non est intrinseca determinatio alicuius in coordinatione.

[E. Improbatio quintae uiae]

[] Contra quintam uiam: ratio primae substantiae est absolutissima; igitur non est formaliter illud quod est per respectum.

[] Item, ille respectus non est formalis terminus actionis, sed fundatur in formali termino; tunc igitur si primus terminus est singularis, prius natura erit singularis quam erit ille respectus, sicut fundamentum prius est respectu.

[V. Opinio secunda: Indiuiduatio non fit

[] per aliquid positiuum]

[] Pars opposita, quod per nihil additum est indiuiduatio, habet duas uias.

[A. Prima uia: Natura de se est singularis]

[] Una est quod natura quaelibet de se formaliter, sicut est

[] natura, ita est singularis. Uniuersalis enim non est nisi ex intellectu considerante, ita quod causam uniuersalitatis oportet quaerere (quia illam non habet natura de se), non autem causam singularitatis; quasi natura prius esset tempore uel natura nonsingularis, et aliquid ueniret post per quod esset singularis, falsa imaginatio est, secundum istos. Unde singularitatis naturae nihil est causa nisi sicut naturae. Quattuor igitur causae naturae sunt quattuor causae singularitatis, quaelibet in suo genere. Sed in natura iam causata non oportet aliquam causam singularitatis quaerere.

[] Exemplum posset poni de "simpliciter" et "secundum quid" circa quiditatem, et de "esse uero" et de "esse secundum quid" in intellectu. Primum habet ex se secundum unam opinionem formaliter. Et quae sunt causae naturae sunt causae illius esse; non aliqua alia causa quasi media inter naturam et esse, ut quae in natura iam causata, sit causa esse. Ipsius uero esse in intellectu alia est causa, quia hoc est secundum quid, nec naturae inest ex se.

[] Contra istam opinionem sunt rationes factae ad primam partem quaestionis, specialiter prima. Aliae sunt etiam probabiles.

[B. Opinio Henrici Gandauensis:

[] Principium indiuiduationis est duplex negatio]

[] Alia est opinio de duplici negatione. Una est ad illud quod est iuxta se, qua non est illud. Alia est ad illud quod posset intelligi sub se, quia non est diuisibilis in inferiora.

[] Contra: quandoque uidetur dicere illam negationem esse formalem, 39 3107 forte, et in Quolibet V quaestione 9108; quandoque limitationem naturae quam consequitur negatio.

[] Contra: si limitationem dicit, eius causa quaeritur; synonyma uidentur sic "limitatum" et "indiuiduum". Si negationem, non primam, quia sic constitueret speciem, nam eiusdem rationis est ibi ad illud iuxta se. Non secundam, quia illud uidetur positiuum. Quaere in IV, quaestione "De uno". Quia summe attribuitur Deo, quare quid positiuum. |{ Item, improbatur istud de negatione: post ibi. }|

[C. Alia uia: Natura est singularis per intellectum]

[] Dicitur ergo quod natura non est una nisi per unitatem de genere quantitatis; et non est singulare nisi per intentionem superadditam ab intellectu, quia singulare refertur ad uniuersale. Et sicut uniuersale est ens rationis, sic singulare; alias non referrentur ad inuicem, quia uerae res extra et res rationis tantum non sunt simul natura. Unde per intellectum est natura singularis.

[VI. Opinio propria

[] A. Distinctiones praeuiae]

[] Sed nota quod non quaeritur quo formaliter natura est singu

[] laris, quia intentione secunda; nec effectiue, quia intellectu conside rante; nec quo formaliter natura est una numero, quia unitate numerali siue illa sit de genere quantitatis siue non , sed quo natura est una ut proxima causa unitatis, sicut differentia specifica in specie est proxima causa unitatis specificae; nec de unitate numerali uaga, sed de "hac", hoc est, quare natura sit haec incommunicabilis alteri. Hoc quaerit quaestio.

[] Et sic uidetur quod natura non est haec de se, quia cuiuscumque propria unitas realis est minor unitate numerali, illud non est de se unum unitate numerali, siue non est sufficiens causa talis unitatis, siue non est de se hoc. Sed naturae in isto propria unitas realis est minor unitate numerali. Ergo natura in isto de se non est haec. Probatur maior: quia nihil est de se unum unitate maiori sua propria unitate. Quia cum unitate minori sine contradic tione potest stare multitudo opposita unitati maiori, quae multitudo non potest stare cum unitate maiori. Probatio minoris: quia si

[] nulla unitas realis naturae est minor haecitate, nec unitas realis sup positi est minor. Patet: nulla erit realis unitas minor etc. Consequens falsum, quia tunc omnis unitas realis erit numeralis; quod improbabi tur postea.

[] Respondetur ad probationem minoris quod aliqua unitas realis est minor, sed nec propria naturae nec suppositi.

[] Contra: sicut unum conuertitur cum ente, ita omnis modus unius cum aliquo gradu entis cui est proprius ille modus. Item, loco de "propria" ponatur "sufficiens", et tantum ualet argumentum. Probabitur enim quod aliqua est minor unitas realis unitate numerali qua natura sufficienter est una, ita quod ipsa praecise non sit causa maioris unitatis.

[] Vel probetur sic minor: omne ens reale, secundum quod tale, habet unitatem aliquam realem. Quia licet albedo secundum se non sit una numero uel plura secundum Auicennam, V Metaphysicae , nec sic una ita quod unitas sit intra quiditatem, tamen albedo secundum se est unum aliquid. Sed natura, secundum quod natura, est uere ens reale. Ergo est unum aliqua unitate reali; non unitate indiuiduali, quia tunc omnis unitas realis esset numeralis, quia tam illa quae est naturae quam illa quae est suppositi.

[] Consequens multipliciter improbatur:

[Prima improbatio consequentis] Primo sic: quia tunc omnis diuersitas realis esset numeralis; consequens falsum est. Probatio consequentiae: omne diuersum est in se unum, quia unum ab alio diuisum; igitur si non realiter unum in se, diuersitas eius, ut sic, non erit realis. Probatio falsitatis consequentis: tum quia tunc omnis diuersitas realis aequalis. Et licet hoc prima facie sit inconueniens, tamen probatur: quia tunc nihil esset in re quare intellectus magis abstraheret aliquid unum ab istis quam ab illis, nec quare haec unius speciei, illa tantum unius generis, sed essent uniuersalia praecise fictiones. Tum quia diuersitas secundum quid non infert illam simpliciter; ergo nec rationis differentia infert realem, nec differentia specie infert numeralem, V Metaphysicae cap. "De uno".

[] Respondetur ad primam improbationem consequentis quod non omnis differentia indiuidualis est aequalis.

[Secunda improbatio consequentis] Item, nullo exsistente intellectu, realis est similitudo huius albi ad illud album secundum albedinem; ergo aliqua realis unitas est proximum fundamentum

[] huius relationis, quia relatio realis non fundatur super ens rationis formaliter, nec super aliquid quod est tale formaliter per aliquid rationis; sicut fundamentum identitatis est aliquid tale formaliter per aliquid rationis, et ideo est relatio rationis. Quod fundamentum illius relationis, scilicet similitudinis, sit unitas, patet per Philosophum, V cap. "De relatione", ubi dicit quod idem, simile, et aequale fundantur super unitatem.

[] Contra: unitas quae est proximum fundamentum similitudinis inter ista a b, aut est eadem in a et b, aut alia. Si eadem, quomodo ergo huius relationis sunt per se duo termini? Si alia: illa est in utroque numeralis; igitur illa sufficit.

[] Ad istud: alia est hic et ibi, sed non de se alia; nec sufficit unitas numeralis hic et ibi, quia illa de se non est alia; nec magis principium similitudinis quam in albo et nigro, quia omnis indiuidualis in quantum praecise indiuidualis est aequalis, sicut et specifica in quantum praecise specifica, quia est simplex.

[Tertia improbatio consequentis] Item, X huius: "in omni genere est primum quod est mensura aliorum", et illud necesse est esse unum. Istud unum in genere colorum non est aliquid unum

[] unitate singularitatis, quia si sic, tunc esset mensura illorum quae sunt eiusdem speciei cum ipso, quod falsum est, quia "in indiuiduis eiusdem speciei non est prius et posterius". Ergo est unitas minor quam singularitatis; et illa realis est, alioquin non esset mensura nisi per considerationem rationis, et tunc non essent aliqua entia posteriora quae dependerent a mensura, nisi esset ratio.

[Quarta improbatio consequentis] Item, "unius poten tiae est unum obiectum", quia sicut cognitio potentiae est a cogni tione obiecti, ita unitas ab unitate, ex II De anima. Ergo illud primum obiectum habet aliquam unitatem realem; non unitatem singularitatis, quia tunc nihil nisi hoc singulare uideretur; nec uniuersalitatis, quia obiectum uisus praesupponitur omni actui rationis, uniuersale non.

[] Hic respondetur quod est unum uniuersale.

[] Ad probationem "contra", responsio: quodcumque obiectum unius actus uidendi praesupponitur intellectioni; sed primum obiectum adaequatum non oportet praesupponi, quia circa illud uisus nullum actum habet, sed intellectus illud abstrahit a multis obiectis circa quae uisus habet actum.

[] Contra: obiectum cuiuscumque unius actus non est "hoc"; igitur unum alia unitate. Non uniuersalitatis; ergo hoc ualet. Confirmatur, VII Physicorum: species atoma est una natura, ideo secundum ipsam est comparatio; illa comparatio esset sine actu rationis.

[] Responsio: natura una unitate maxima rationis, non unitate naturalitatis; unitas generis est minor unitas rationis; ideo potest dici "nonunum", sicut equus albus et homo albus sunt unum, non in equinitate et humanitate, sed in albedine. Unde additum alicui non semper dicit unitatem in illo et secundum illud, sed unitatem eius, uel secundum se uel secundum aliud.

[] Alia responsio: quod ideo species est natura una quia non diuisa in naturas specificas, sicut genus.

[] Contra secundam hanc responsionem: si natura non dicatur una realiter nisi indiuidualiter, nec plures per consequens, et ita species specialissima diuisibilis in naturas plures sicut genus, realiter loquendo.

[] Contra: quomodo in aliquo maior unitas et minor sine intellectu?

[] Item, Damascenus, cap. 8130: tantum cognitione est uniuersale unum.

[] Ad primum: sine intellectu est haec albedo haec albedo et una sua unitate maiori, et albedo albedo et una unitate minori; tamen utraque unitas est in hac albedine, sicut utrumque subiectum est ibi.

[] Ad Damascenum: uniuersale creatum est unum tantum ratione, eo modo quo Deus est unum re in tribus personis; et hoc est unum numero, cum quo non stat aliqua diuisio. Lapis enim est unum intelligibile numero, sed non est unum ens numero sicut Deus, sed unitate minori, reali tamen.

[] Confirmatio de VII Physicorum uidetur bona, quia comparatio non est illorum in quantum habent differentias indiuiduales, sed secundum gradus eiusdem naturae, quorum differentia in intensione et unitas in "non de se differre" praecedit naturaliter hoc et hoc. Et secundum ista priora requiritur comparatio, non in quantum hoc et hoc.

[] Responsio prima, scilicet quod "natura est una unitate maxi ma rationis", non ualet, quia ita est genus unum intelligibile numero sicut species. Nec loquitur Aristoteles secundum fallaciam acciden

[] tis ut "iste est bonus faber, quia bonus et faber", quia unitas naturae est causa comparabilitatis.

[] Item, non exsistente ratione, hic ignis generaret hunc, et corrumperet hunc aerem; sed generans generat simile propter formam, ex VII huius; ergo maior est conuenientia ignis generantis ad generatum quam ad aerem corruptum. Haec ratio confirmatur per secundam, si non concedatur unitas generantis et geniti nisi similitudo. Et per primam, quia non omnis differentia est singularis, quia si esset, esset aequalis hic et ibi.

[B. Resolutio quaestionum 1. Ad primam quaestionem: Utrum natura sit de se haec a. Solutio generalis]

[] Ex his potest concludi quod natura est haec per substantiam aliquam quae est forma; et prior hic lapis, et per formam indiuidualem distinguitur ab alio indiuiduo. Intellige hanc conclusionem sicut postea exponitur.

[b. Ad argumenta principalia primae quaestionis]

[] Ad duo prima primae quaestionis: concludunt cum hoc dicto. Sed tertium non concludit bene. Et ad hoc dicendum

[] quod definitio non est naturae secundum se, sed secundum quod consideratur a ratione per hoc quod intellectus format conceptum generis et differentiae, et definit per ea. Unde definitio est res secundae intentionis. Unde capit propositionem falsam. Hoc non probat, quia illud, cuius est definitio, non est secundae intentionis. Alia ratio concludit uerum.

[] Et ad illud, contra hoc dicitur quod sermo Philosophi est de "quod quid est" logice, secundum quod exprimitur per definitionem; et sic non est "quod quid est" nisi speciei, et illud est indiuidui ex consequenti. Et illud "quod quid est" speciei non est idem cum indiuiduis simpliciter, quia addunt super illud formam indiuidualem.

[] Ad aliud "contra" dico quod est hoc "per substantiam aliquam". Et dico quod species non esset genus propter hoc, quia non praedicatur de multis differentibus specie sed solum numero, quia forma indiuidualis superaddita naturae speciei non facit differentiam specificam sed numeralem solum.

[] Ad aliud: quod sicut genus est totum respectu specierum, sic species respectu indiuiduorum, secundum Porphyrium, et tamen est pars generis subiectiua. Unde dico quod species non

[] praedicat totam naturam indiuidui integraliter, sicut nec genus speciei.

[] Ad tertium inconueniens, illatum de definitione indiuidui, dicitur quod non sequitur, quia definitio, I Topicorum, est unum de quattuor praedicatis; ergo definitio est alicuius uniuersalis, quia tale praedicatum est uniuersale "aptum dici de pluribus". Sed ista differentia indiuidualis non est nata dici de pluribus. Ideo indiuiduum per illam differentiam non potest definiri, cum definitio sit praedicatum uniuersale, et tota ratio indiuidui non est nata dici de pluribus. Similiter, Philosophus, in VII contra Platonem: omnia nomina in definitione sunt communia; sed illa differentia addita non est nomen commune.

[] Contra, I Topicorum: "definitio est ratio indicans quid est esse", sed ratio indiuidui cum addito indicat quid est esse indiuidui.

[] Responsio: "quid est" uniuersalis, non "quid est" indiuidui, quia non omnis ratio indicans quid est esse rei est definitio; ergo illa ratio ex natura speciei, cum differentia indiuiduali superaddita, non est definitio.

[2. Ad secundam quaestionem:

[] Utrum materia sit principium indiuiduationis

[] a. Responsio generalis]

[] Ad aliam quaestionem dicendum quod materia non est principium distinguendi cum de se sit indistincta.

[b. Ad argumenta principalia secundae

[] quaestionis]

[] Ad primum et secundum: quod generans naturale non producit aliquid nisi ex aliquo in quo recipitur actus eius. Sed hoc non potest esse materia generantis, quia non agit nisi patiens sit in opposita dispositione ipsi agenti. Sed sua propria materia non est huiusmodi, ergo agit in aliam materiam. Sine ergo materia non potest esse generatio naturalis in compositis generabilibus naturaliter. Tamen ex hoc non sequitur quod materia sit principium distinguens indiuidua in eadem specie. Similiter, agens primum potest producere multa indiuidua sine materia. Sed est tunc materia "sine quo" non distinguitur, naturaliter loquendo?

[] Per hoc ad aliud, De caelo: quod non est contradictio quod natura caeli distinguitur ab alio per primum agens. Tamen ipsum caelum non potest generare aliud caelum nisi esset materia in qua ageret, quae esset sub opposita dispositione. Similiter, nec sol potest

[] producere solem sine materia in qua ageret, propter causam supra positam. Deus tamen potest sine aliqua contradictione facere duos caelos, etiam posito quod non haberent materiam.

[] Ad aliud: quod unitas materiae accipitur pro subicibilitate, quod illa sunt unum numero quorum materia, id est subicibilitas, est una numero, id est singularis.

[3. Ad tertiam quaestionem:

[] Utrum forma sit principium indiuiduationis

[] a. Responsio]

[] Ad aliam quaestionem: quod forma est principium distinguendi. Unde, VIII huius, dicit quod toties dicitur esse uel ens, quoties differentiae dicuntur ad aliud. Et hoc est uerum de forma indiuiduali. Similiter, XII cap. 2f 160: quod principia eorumdem specie sunt eadem specie, sed alia numero, sicut tua et mea. Similiter, XII ibidem 2161. Dicitur modo quod non solum est unum secundum materiam, sed quod secundum formam est unum et diuersum. Oppositum isti dicitur quod non est idem secundum formam.

[b. Ad argumenta principalia

[] tertiae quaestionis]

[] Ad primum argumentum: quod si sint aliqua immaterialia, multiplicantur in eadem specie per formas indiuiduales; nec est inconueniens quod natura specifica sit in potentia ad formam indiuidualem, et ex hac et illa fit unum. Et cum dicitur quod talia sunt totum "quod quid est", dico quod quodlibet indiuiduum habet naturam specificam integraliter, sed non quantum ad totalitatem praedicationis, quia non est sic in illo quin potest esse in alio. Et tamen praeter naturam specificam habent formas indiuiduales per quas distinguuntur formaliter, quae non pertinent ad definitionem speciei. Unde cum Philosophus dicit " "quod quid est" est idem cum eo cuius est", uerum est, cum eo cuius est primo. Unde "quod quid est" speciei est idem cum specie simpliciter, sed non est idem cum indiuiduo, sed quodammodo pars eius, cum indiuiduum addat supra eam formam indiuidualem, ut dictum est.

[] Ad aliud: quod propositio prima falsa est. Quod patet:

[] "quantum" est per se diuisibile in quantum "quantum". Tunc una pars continui diuisa, in quantum talis, differt ab alia parte. Et per quid? Si se ipsis, habeo propositum, quia non differunt nisi numero, et sunt formae, quia loquor de quantitate solum. Si per aliud contra: idem principium diuisibilitatis et principium distinctionis; sed quantitas est, secundum te, causa diuisibilitatis; ergo causa distinctionis inter partes. Ergo partes secundum quod quantae differunt et formaliter, constat , et tamen illae duae partes sunt eiusdem speciei. Si per aliud, cum non sit dare nisi subiectum, erit circulus, quia formae distinguunt subiectum et e conuerso, secundum te.

[] Similiter, quantitates in sacramento Altaris distinguuntur formaliter secundum se; ergo similiter aliae separatae. Tunc ad argumentum: quod non concludit inconueniens. Quia forma est principium generandi, ideo potest esse principium generandi simile, ex quo est agens uniuocum. Sed ex hoc non sequitur quod eadem forma sit in generante et genito; sed forma specifica est una amborum, non indiuidualis.

[] Ad aliud de numero: sicut unitas addita uel subtracta uariat speciem, ita differentia addita uel subtracta uariat definitionem. Quia uel non complete exprimet, si differentia abstrahatur; uel non

[] praecise, si una addatur. Tunc sequitur quod non manebit eadem definitio; sed non sequitur, ergo altera. Quia tolle differentiam ultimam, non manebit eadem definitio quae prius; nec altera, quia nulla erit. Quia pars potentialis, quae remanet, non definitur nec habet definitionem.

[4. Ad quartam quaestionem:

[] Utrum quantitas sit principium indiuiduationis

[] a. Responsio]

[] Ad aliam quaestionem: quod non quaerit quaestio "quo" distinguuntur duo formaliter, quia distinctione distinguuntur; igitur distinguuntur relatione, sicut et omnia relatiua relatione opposita. Nec quaeritur de fundamento proximo relationis, quia illa est quantitas; duo enim sunt duo dualitate. Sed quaeritur de primo principio distinctiuo, quod est causa distinctionum aliarum. Et illud est substantia, quia forma indiuidualis.

[b. Ad argumentum principale]

[] Ad argumentum: quod maior est falsa, saltem non necessaria, quia materia praecedit quantitatem; uel quamuis non esset partibilitas materiae nisi per quantitatem, adhuc materia in quantum "quanta" erit causa sine qua non.

[VII. Difficultates circa opinionem auctoris

[] A. Argumenta contra positionem Scoti]

[] Contra hoc:

[] Natura uniuscuiusque est propria sibi; ideo non potest uniuersale esse substantia, secundum Philosophum in hoc VII174. Cum ergo natura lapidis sit uere natura, erit propria sibi ipsi, et per consequens haec de se.

[] Item, Boethius: "omne quod est, ideo est quia unum numero est". Ergo natura de se una, et tunc incommunicabilis, et sic de se haec.

[] Item, nulla est res quae non sit in singulari aliquo; ergo talis res, quae exsistit in singulari, non est indifferens ad multa.

[] Item, si est haec uel una per formam, quaero de forma: per quid est haec? Et procedetur in infinitum, uel stabitur in primo quod natura sit de se haec.

[] Item, tunc nulla forma simplex esset de se haec, quia eam oportet habere formam determinantem.

[] Item, diuisio generis Libro diuisionum in species est qualitatiua; speciei in indiuidua, quantitatiua. Si tunc esset uerum quod dicitur, utraque esset qualitatiua, quia utraque diuisio esset per formalem differentiam superadditam generi et speciei.

[B. Responsiones ad argumenta]

[] Ad primum: quod substantia quaelibet singularis "est propria sibi", ita quod eadem numero non potest esse alterius. Et hoc intendit Philosophus contra Platonem, qui ponit ideam unam multorum indiuiduorum, et quod illa est propria cuiuslibet indiuidui, secundum Platonem. Et contra hoc uadit propositio Philosophi. Sed natura, quam ego pono, determinatur ad unitatem numeralem per formam indiuidualem, et tunc est propria eius cuius est ipsa, tamen de se non est propria alicuius.

[] Ad aliud: quod sicut animal non est hoc animal nisi per differentiam additam, sic lapis non est hic lapis nisi per differentiam indiuidualem superadditam. Et quia numquam de se separatur a differentia, ideo est unum uel hoc per differentiam illam. Et eodem modo est de natura speciei respectu differentiae indiuidualis superadditae sibi.

[] Ad aliud: quod natura lapidis est una in se et res, et sic non est haec proprie; sed unitas illa est minor quam unitas numeralis, et est realis unitas, sed non tanta realitas est in illa unitate sicut in unitate numerali. Unde determinatur per differentiam indiuidualem ut sit haec proprie.

[] Ad aliud: quod forma non est proprie haec, sed est quo aliud est hoc, sicut genus non determinatur de se sed per differentiam, ut sit species. Et tamen differentia non est species, nec habet unitatem specificam. Similiter, licet forma indiuidualis determinet naturam specificam ut sit haec uere, non tamen illa forma est proprie haec, siue hoc aliquid. Quia si sic, tunc sequitur quod differentia esset species.

[] Ad aliud: quod sicut nullum simplex potest esse species alicuius generis, sic nec aliquid omnino est particulare contentum sub specie, quia indiuiduum habet compositionem speciei, et formam indiuidualem ultra. Unde breuiter dico quod omnis forma, quae est species alicuius generis, est composita ex potentiali aliquo et actu; et omnis talis est haec per formam indiuidualem.

[] Ad aliud: quod Boethius ponit differentiam inter diuisionem generis in species et totius in partes, et illud totum est totum integrale, et totum quantitatiue diuiditur in partes. Sed ex hoc non sequitur quod species diuiditur quantitatiue in indiuidua, sed est qualitatiua. Probatio: quia non ponit nisi tres diuisiones: generis in species, et uocis in significationes, et totius in partes. Et tunc, cum diuisio speciei in indiuidua maxime conueniat cum diuisione generis

[] in species quia cum aliis non conuenit , sequitur quod est qualitatiua, sicut diuisio generis.e

[VIII. Notabile: De differentia indiuiduali

[] A. Distinctiones praeuiae]

[] |{ Notandum quod indiuiduum, siue unum numero, dicitur illud quod non est diuisibile in multa, et distinguitur ab omni alio secundum numerum.

[] Prima pars sic intelligitur: quod sibi repugnat diuisio in partes subiectiuas. Haec repugnantia non potest esse nisi per aliquid quod inest indiuiduo. Vocetur indiuiduum a. Hoc probatur dupliciter:

[] Uno modo sic: diuidi in partes subiectiuas est imperfectionis, unde remouetur a Deo. Ergo hoc nulli repugnat nisi propter perfectionem aliquam in ipso. Et quamuis dicatur hic quod diuidi sic est imperfectionis in natura specifica uel in quacumque natura secundum se, et non posse diuidi est propter aliquam perfectionem, tamen in supposito naturae non est propter aliquam perfectionem, sed propter limitationem.

[] e SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Dico igitur quod natura lapidis non est haec nec indiuidua de se, sed per aliquid additum absolutum, puta per formam siue per differentiam indiuidualem; ad cuius intellectum notandum etc.

[] Arguitur secundo aliter ad conclusionem: si talis diuisio repugnet a, a et diuisio illa sunt incompossibiles; sed incompossibilitas aliquo rum non est nisi propter aliqua inclusa in ipsis, uel propter ipsa tota. Ergo minor patet. Si enim ab a tolleretur tantummodo aliquid per quod esset diuisibile, sic adhuc non repugnaret diuisioni, quia quod de se repugnat alicui sub quocumque non destruente ipsum ponatur , semper repugnat. Nisi autem repugnaret sibi diuidi, non esset indiuiduum. Hoc patet in exemplo. Licet enim substantia sine quantitate non sit in potentia saltem proxima ad qualitatem, tamen non repugnat sibi, quia tunc nullo adueniente posset stare cum ipsa.

[B. Opinio Scoti de indiuiduatione]

[] Sic ergo, supponendo conclusionem probatam, quaerimus quid sit illud in indiuiduo per quod sibi repugnat diuisio in partes subiectiuas tales, scilicet quarum quaelibet sit ipsum. Non enim negatur ipsum posse diuidi in partes essentiales, similiter in integrales heterogeneas et homogeneas; quandoque tamen nulla pars, etiam homogenea, est ipsum diuisum, licet eadem species praedicetur ibi de parte diuisa quae prius praedicabatur de toto.

[] Quid ergo est istud in a? Non negatio. Quia uel iste effectus est positiuus, et patet; uel priuatiuus, et ita non datur causa eius, sed

[] idipsum. Si datur haec negatio "non posse" etc., quaero etiam de causa negationis datae, et sic semper quousque stes in natura positiua pro causa. Ad hoc esset illud argumentum primum "pro" supra, si ualeret. Item, indiuiduum est uerissime ens et unum, sicut arguitur hic de prima substantia, quod est maxime substantia; et ipsius est generatio; et circa ipsam sunt operationes, ipsa etiam operatur. Omnia ista uidentur neganda ab aliquo formaliter constituto per negationem. Est ergo illud in a positiuum, quod positiuum nullum accidens, nec multa simul, propter argumenta superius facta, et quaedam supra contra negationem.

[] Non materia, nec forma, nec esse actu, si differt a forma, propter argumenta facta superius. Contra etiam omnia ista est: quia quodlibet istorum est communicabile. Ergo de ipso est quaerendum: per quid sit hoc, uel per quid repugnat sibi diuidi in partes subiectiuas? Item, concludit contra negationem: per quid enim est haec? Quia conceptus negationis est contrahibilis.

[] Notandum ergo quod sicut aliqua primo sunt diuersa, scilicet se totis, quae uidelicet in nullo conueniunt, sic in omnibus differenti

[] bus quae sunt "diuersa aliquidunum entia", oportet inuenire aliqua quibus differant, quae se totis sunt diuersa (aliter procedetur in infinitum); et illa sunt ultimae rationes unitatis, qua sic sunt indiuisibilia, sicut differentia specifica in specie est causa indiuisibilitatis in species. Nec est causa prior, quia ipsa est cui primo repugnat diuisibilitas ista; ipsa etiam est qua primo differt ab alia specie secundum eius differentiam, ita quod una differentia est primo diuersa ab alia.

[] Sic de unitate generis generalissimi in se, id est indiuisibilitate eius in plura genera et distinctione ab alio genere. Utrumque enim conuenit substantiae primo, si sit conceptus simplex et in nullo conueniat cum quantitate, secundum aliquos.

[] Sic igitur cum indiuidua sint proprie differentia, non primo diuersa quaerenda est causa unitatis numeralis, qua primo repugnat diuidi in multas partes subiectiuas, et qua primo distinguitur ab alio indiuiduo, ita quod illud in hoc indiuiduo et aliud in illo, sint primo diuersa; istud proprie uocatur differentia indiuidualis uel singularis, cum "differentia sit qua differunt a se singula". Et constat indiuidua differre proprie, quia "sunt diuersa aliquidunum entia", et per omnia, quoad rationem differentiae, scilicet quoad simplicem determinationem communis per ipsam, ut per formale; non habere aliquod superius in quo conueniat cum

[] differentia opposita, nec forte cum aliquo aequaliter, ex se diuersum esse a quolibet siue opposito siue differentia disparata. "Aequaliter", inquam, quia se toto; non aequaliter quoad formalem rationem diuersitatis, quae uno modo maior est inter opposita diuidentia idem commune, quo scilicet ad incompossibilitatem; alio modo maior inter disparata, quae scilicet circa idem commune non habent fieri, sicut opposita et caetera huiusmodi.

[] Similiter iudicandum est de differentia indiuiduali sicut de specifica. Quoad aliquid est differentia: quod specifica est causa minoris unitatis, cui scilicet non repugnat omnis diuisio in partes subiectiuas. Haec maioris, sicut inter specificas inferior est causa maioris unitatis quam superior, quare tandem erit aliqua unitas maxima, cuius causa erit perfectissima differentia, quae ponitur indiuidualis. Haec differentia indiuidualis, quia non est principium constituendi aliquid in ratione praedicabilis sed tantum subicibilis et hoc maxima subicibilitate, et subiectum est materiale respectu praedicati, sic potest uocari "materialis differentia", et ideo non est principium definitionis, quae proprie est praedicatum et medium demonstrationis. Sic etiam differentia specifica posset dici "materialis" aliquo modo, quia principium subicibilis respectu generis. Et sic in V, cap. "De causa": "omnes partes definitionis dicuntur formae" uerum est respectu definiti, non inter se, sed differentia, uere

[] informatiua generis, ut actus potentialismaterialis respectu eius, non per se sed pro constituto in subicibilitate respectu eius; sic haec differentia magis materialis et aliquo modo formalis; sic patet ad hoc.

[C. Obiectiones contra solutionem auctoris]

[] Contra praedicta: haec differentia aut est alterius speciei ab alia differentia indiuiduali aut eiusdem. Si alterius, ergo Socrates et Plato differunt specie, quia differentiis alterius speciei. Si eiusdem, ergo illud est commune, sicut et natura hominis. Per quid ergo descendit in hoc et hoc? Si per alias differentias, idem argumentum de eis, et procedetur in infinitum.

[] Item, naturae specificae, quae intelligitur in Socrate sub differentia hac, repugnat diuidi; et ipsa distinguitur ab illa natura hominis quae est in Platone. Ergo natura est indiuidua, circumscripta illa differentia.

[] Item, natura hominis, quae est in Socrate, separetur ab illa differentia indiuiduali, et ita manebit non singularis, nec una numero. Non enim uidetur contradictio quod separetur, cum non includat illam. Ponatur etiam sub alia differentia indiuiduali, et tunc eadem natura primo erit haec singularis natura, postea illa singularis natura.

[] Item, Socrates est Socrates, et est hic homo et hoc animal, et sic usque ad ens; ergo in eodem erunt multae differentiae indiui duales.

[] Item, quando linea diuiditur, quod prius fuit pars, nunc est singulare per se; ergo generatur ibi differentia indiuidualis per diuisionem, et corrumpitur similiter continuatione duarum facta.

[] Item, illa quae conueniunt indiuiduis, ut agere, generari etc., aut insunt eis per naturam communem aut per differentias indiuiduales. Si primo modo, tunc primo insunt uniuersali. Si secundo, ergo talia non sunt demonstrabilia de aliquo subiecto et ita nec scibilia; et ita scientia naturalis non erit scientia.

[D. Ad obiectiones 1. Praeliminaria ad solutionem obiectorum]

[] Intelligendum quod uniuersale complete est quod est in pluribus et de pluribus, non actu sed potentia propinqua. Tale nihil est nisi ex consideratione intellectus. Unum autem in multis potentia ut accipitur "potentia" logice, non naturaliter dicitur cui non repugnat esse in multis, et sic commune potest esse in rerum natura. In Socrate enim, non solum prius secundum considerationem intellectus sed secundum ordinem naturalem perfectionum unitiue contentarum, prius est animal quam homo, et homo quam hic homo; quod patet ex operationibus propriis. Sic enim cognoscitur ordo unitiue contentorum, ut praedictum est uersus finem primae quaestionis IV libri. Et homini, secundum gradum suum proprium,

[] naturaliter priorem gradu singularitatis, non repugnat in multis esse, quia in ipso sic nihil inuenitur per quod repugnet. Sic ergo commune est in natura, et sua unitas, ut sic dicta, est illa quae probatur supra in ista quaestione et de qua dictum est supra. Cuicumque enim gradui reali entitatis correspondet realis unitas. Sicut tamen in aliis unitiue contentis non est separatio realis, nec etiam possibilis, sic natura, cui intellectus tribuit intentionem speciei quae dicta est esse in re et communis sicut commune est possibile in re , numquam separatur ab illa perfectione unitiue secum contenta uel ab illo gradu in quo accipitur differentia indiuidualis. Cum etiam numquam fiat in rerum natura nisi sub determinato gradu, numquam est ab illo separabilis, quia ille gradus, cum quo ponitur, est secum unitiue contentus.

[2. Responsio ad obiecta]

[] Per hoc patet ad tertium argumentum: contradictio includitur quod separetur, propter unitiuam continentiam.

[] Contra: quare non potest fieri sub gradu naturae sine gradu indiuiduante? Et de ipsa sic facta procedit argumentum. Potest enim poni sub uno gradu indiuiduante, deinde sub alio.

[] Item, tunc sequeretur quod natura numquam potest indiuiduari per aliquid non idem sibi unitiue. Aliter enim posset mu

[] tari a singularitate in singularitatem.

[] Item, omnia eiusdem speciei eadem continent unitiue; ergo si alius est gradus in hoc et in illo unitiue contentus, oportet praeintelligere differentiam continentium, et ita isti gradus non erunt primo distinguentes.

[] Ad primum istorum: quaedam naturae in se non repugnant, et tamen repugnant naturae positae in esse uel factae, sicut nonesse, nonfactum. Similiter, naturae in se non repugnat forte separari ab omnibus gradibus indiuidualibus, quia intelligendo naturam sine istis, non intelliguntur contradictoria. Quia tamen in esse repugnat sibi quod separetur ab omnibus, non autem quod separetur ab hac hoc enim est possibile, ut in illa, et e conuerso; non ergo potest fieri nisi sub aliquo gradu indiuiduali, quare et "ille", "iste" non potest differre re.

[] In hoc conceditur secundum argumentum, et ita stat inseparabilitas propter continentiam unitiuam. In mutatione enim oportet subiectum realiter differre ab utroque termino.

[] Ad tertium: natura non continet unitiue illum gradum, sed compositum ex natura et illo gradu. Quare autem natura ponitur sub illo gradu, non est causa nisi agens. Si ergo accipitur "iste gradus non differt ab illo nisi quia continens a continente", negandum est, sed e conuerso est. Et tamen iste gradus non est nisi quia prius naturaliter

[] continens ipsum est; non enim est nisi quia agens produxit compositum primo. Sic ergo continens prius est in esse; gradus prior in diuersitate. Exemplum: Deus creat aerem et ignem; composita primo producuntur et ideo primo sunt; formae non nisi per accidens et ideo secundo; tamen composita differunt per formas, non e conuerso; et formae primo diuersae, non sic composita. Sic ergo patet ad tertium principale et ad tres obiectiones annexas.

[] Contra istam responsionem: contenta uidentur differre propter differentiam continentium; non ergo e conuerso, propter circulum. Probatur antecedens: sensitiua in me et in te differt, quia intellectiua differt, non e conuerso.

[] Responsio de antecedente: est ut sic, est ut non, secundum quod contentum est formale in ratione continentis, uel materiale; exemplificatur quando est materiale.

[] Ad primum principale: quod si intelligatur "speciei" sicut contentum sub specie, neutrum membrum est dandum. Sicut rationale nec est eiusdem generis cum irrationali nec alterius sic sicut contentum per se sub genere. Differentiae enim oppositae, ut praedictum est, sunt primo diuersae propter infinitatem uitandam. Si autem intelligatur "eiusdem speciei" ut diuisiuum et constitutiuum aliquorum eiusdem speciei, sic sunt eiusdem, sicut differentiae specificae sunt eiusdem generis.

[] Ad secundum: sicut lapidi albo formaliter repugnat nigredo per albedinem et ita, per intellectum circumscribendo albedinem, lapidi qui est eius subiectum non repugnat nigredo, sic, circumscripta differentia indiuiduali per quam formaliter diuisio repugnat composito ex natura et illa differentia, naturae specificae per illam differentiam non repugnat diuisio. Unde ipsa est communis, ut praedictum est, per posse logice esse in pluribus.

[] Contra: tunc adhuc illa natura distinguitur ab illa quae est sine alia differentia indiuiduali, ergo differentia numerali.

[] Responsio: si realiter loquamur, humanitas quae est in Socrate non est humanitas quae est in Platone, et realis differentia est ex differentiis indiuidualibus unitiue contentis, inseparabilibus hinc inde. Si autem circumscribamus differentiam hinc inde, sicut nec natura intelligitur una maxima unitate in se sed tantum illa unitate minori quae est communis, sic nec est diuisa ab humanitate Platonis diuisione numerali, nec alia; quia specifica non, patet sicut non ponendo aliam formam generis aliam speciei, diceretur de natura generis in una specie et alia, circumscriptis differentiis hinc inde.

[] Ad quartum: si ponantur aliae formae a quibus sumuntur

[] praedicata in quid, necesse est concedere multas differentias indiuiduales in eodem, quia natura generis sine contradictione potest esse prior forma specifica, et non est sine sua differentia indiuiduali. Et sic necesse est concedere quod hoc animal potest esse hic homo et non hic homo, similiter hic homo uel ille homo, nisi dicatur quod hoc animal non est natum perfici nisi natura animae intellectiuae sub certa differentia indiuiduali. Non est tamen nisi una differentia indiuidualis ultima, quae determinat formam specificam.

[] Si dicatur alia opinio de formis, potest dici quod unus gradus perfectionis determinat omnes praecedentes ad ultimam unitatem, sicut una differentia specifica determinat omnes perfectiones praecedentes ad unitatem speciei, quam nec ex se habent nec aliunde quam ab illa differentia.

[] Contra haec: una differentia indiuidualis potest intelligi in quantum determinat genus superius, non in quantum determinat inferius. Potest enim intelligi haec substantia, non hoc corpus. Ergo illa, in quantum determinat omnes perfectiones praecedentes, est uirtute multae. Quid igitur inconueniens si ponantur gradus proprii, cum non ponantur res diuersae sed tantum unitiue contentae? Non est inconueniens hoc concedere, secundum utramque opinionem, nisi quia maxima unitas, quae scilicet est per hanc differentiam, intelligitur prius inesse substantiae quam unitas differentiae specifi

[] cae, quae est minor et prior, ut uidetur.

[] Sed respondeo: omne commune est aeque unum in se unitate communis, et immediate post illam unitate indiuiduali, quarum neutra secundum se diuersificatur per aduenientia, non magis in substantia quam in homine; sed tantum extrinsece uariatur, et unum plus dicitur uariari, quia est in pluribus essentialiter, et magis diuersis.

[] Contra: tunc omne commune est species specialissima de se, quia una talis est in pluribus quam alia, et indiuidua unius speciei pluribus differentiis extrinsecis differunt quam indiuidua alterius.

[] Responsio: differentiae extrinsecae non faciunt unum per se cum illo quod subest, sicut hic cum communiori plures differentiae faciunt unum per se; et ideo illud quodammodo per se diuersificatur per illas, sicut materia per formas, non sicut subiectum per accidentia.

[] Ad quintum: per diuisionem nihil positiuum fit, sed fit una praecisio uel solitudo, quae dicitur actualitas opposita potentialitati partis in toto. Haec ergo prius medietas lineae quae nunc est haec linea, et habens actu differentiam indiuidualem actualitate distinguente, sic quod ipsa cum nullo facit unum per se , haec prius habuit istam differentiam actu, opposito potentiae ante actum, cuiusmodi est ante generationem, et per eam distinguebatur ab alia medietate, sic quod non fuit illa, non tamen sic quin ex eis fieret unum.

[] Ad sextum: quidquid per se inest uni indiuiduo, cuius simile inest alii indiuiduo, inest per naturam communem, quia differentiis singularibus non est commune aliquid. Et ita si quid per unam inesset, per aliam simile non inesset, non plus quam quae consequuntur generalissima sunt similia, uel species, ratione differentiarum specificarum, licet illa quae consequuntur duas species totas ratione totalitatis sint similia. Ergo "generari" inest Socrati ratione humanitatis sicut "generare", quia in hoc assimilatur genito tali. Non tamen insunt haec homini sine singularitate, loquendo de eis in se; loquendo autem de eis in communi, insunt primo homini in communi, et de illo demonstrantur et sciuntur.

[] Contra hoc est unum argumentum factum "extra" in quaestione 6 I libri.

[] Ex ista opinione patet quod singulare est unum quid. Pro hoc, II De Trinitate 6224: Danielitas. Et si singulare est unum quid, est per se intelligibile, etiam differentia singularis.

[] Contra: ergo definibile, et de eo erunt demonstrationes et scientiae.

[] Item, quidquid est in isto, eius simile est in illo. Igitur ita ab istis, in quantum singularia, abstrahitur aliquid, sicut in quantum albedines.

[] Item, tunc sensus et intellectus quomodo differrent?

[] Ad primum: differentia indiuidualis a nullo nota est in hac uita communiter. Cuius probatio est: quia tunc nota esset differentia eius ad quodcumque aliud, et ita non posset errare de quocumque alio sibi intellectualiter ostenso quin iudicaret illud esse aliud. Sed hoc est falsum de alio omnino simili nisi tantum de intelligendo se animam et suum actum forte, a quibus differre diceret quantumcumque similia sibi ostensa. De intelligendo tamen se compositum forte erraret quis, si subito Deus suum corpus annihilaret, et aliud suae animae uniret, manente anima in eadem intellectione non interrupta, sic quod anima quantum ad differentiam indiuidualem se ipsam certissime nouit "hoc ens". Quantum ad naturam specificam, alia, ut sensibilia, certius nouit; et hanc notitiam de se inquirit. Sic glossa Richardum De Trinitate 6. Ergo non possumus indiuiduum definire, non ex parte eius, sed ex impotentia nostra, sicut nec substantias separatas, ut patet in quadam quaestione super II librum.

[] Contra: sic species substantiae diceretur non definibilis, quia non per se intelligitur. Responsio: quamlibet naturam specificam substantiae consequitur aliquid uel aliqua, unde eius notitia per effectum possit haberi; non sic differentiam indiuidualem.

[] Sic ad aliud de demonstratione: Vel, sicut dictum est ad sextum, nihil consequitur indiuiduum ratione differentiae indiuidualis per se, quia illud esset omnino incommunicabile, sic quod nihil eius simile posset in aliquo inueniri, quale nihil inuenitur in entibus, ut uidetur, praeter differentiam indiuidualem. Vel si quid consequitur ratione eius cum ipsa dicat gradum positiuum entis, ergo potest aliquid causare , tunc illa erunt nota et ita demonstrabilia in se, sed non nobis. Sic oportet concedere illud "extra" in quaestione 6 I libri.

[] Praeterea, illud de infinitate non ualet. Quotcumque enim speciebus, forte plures sunt possibiles, et tamen de qualibet non minus est scientia; sic hic. Nec ualet de corruptibilitate singularis,

[] quia incorruptibiliter sua passio per suam definitionem sibi inest. Potest enim et uniuersale corrumpi ab actu esse, corruptis omnibus singularibus.

[] Quod etiam uult Aristoteles, VII232, quod cum extra sensum fiant, "immanifestum est utrum sint uel non". Responsio: hoc est de cognitione "si est" siue rei in propria exsistentia; sic etiam de uniuersali est immanifestum, nisi sciatur necessarium in aliquo singulari. Quia tamen talis exsistentia est magis singularis quam uniuersalis, quia non est uniuersalis nisi in singulari, ideo sic singularia magis dicuntur non scibilia quia talis cognitio magis eis competit.

[] Ad aliud: differentiae illae sunt primo diuersae, in nullo conuenientes.

[] Iuxta hoc nota: si generatio deberet dici aequiuoca in diuinis quia proprietates personales non sunt eiusdem speciei , ergo quaelibet in creaturis, quia differentiae indiuiduales sunt primo diuersae.

[] Item, nota quod a differentiis indiuidualibus quidquid abstrahitur est aliquid secundae intentionis, et ita "persona". Et sic,

[] cum intelligo Adam, non intelligo singulare, quia si ipse intellectualiter mihi ostenderetur, nescirem quod ipse esset, sed intelligo conceptum compositum ex homine et singulari, quod est quoddam commune secundae intentionis. Talem etiam conceptum compositum habeo, intelligendo quodcumque singulare. }|

[] |{ Quod uero praedictum est, quod "quidquid abstrahitur a differentiis indiuidualibus est aliquid secundae intentionis", hoc sic corrigitur: abstractio proprie est praedicati dicentis quid subiecti. Non enim passio communis dicitur proprie abstrahi a subiecto non conuertibili; tamen communiter loquendo dicatur abstractio. Igitur a differentiis indiuidualibus, sicut nec a specificis, nihil potest abstrahi primo modo, quia sunt rationes reales omnino simplices et primo diuersae; alias processus in infinitum. Sed secundo modo possunt multa abstrahi, et non solum secundae intentionis, ut praedicitur, sed et primae ut "indiuiduum", "unum numero", "per se exsistens", "incommunicabile" forte sunt primae intentionis. Sic ergo intelligo compositum ex natura uniuersali et aliquo tali ut ex parte obiecti, non ut ratione obiecti. }|

[] |{ Ad quartum: concluditur, per argumentum factum de intellectu de differentia cognoscenda, quod nullus sensus per se cognoscit singulare, quia cuiuscumque sensibilis simile omnino non discerneret ab illo.

[] Contra: immo loco. Similiter, numerus est per se sensibilis. Responsio: si quid idem in duobus locis, quid tunc? Similiter, si ex loco, ergo non est per se "hoc", quia hoc non est hoc per locum. Quia si cognosceret hoc in quantum hoc, etiam distingueret ab illo, posito quod simul essent, immo quocumque posito, stante hoc.

[] Ad illud de numero, oportet glossare. Certum enim est, si semper sunt noui radii solis in medio ita quod nullus durat ibi diu, quod uisus noster istum numerum non cognoscit. Intelligendum est ergo numerum dissimilium.

[] Alia opinio de sentiendo singulare tangitur in fine quaestionis 6 I241. Argumenta contra non bene soluuntur forte.

[] Aliter potest dici quod sensus non est alicuius nisi praesentis secundum naturam et in exsistentia actuali, quod non est nisi

[] singulare. Intellectus intelligit abstrahendo ab hic et nunc, hoc est, non secundum quod actualiter exsistens in natura, cuius exsistentiae condiciones sunt hic et nunc. Ista abstractio semper est necessaria in intellectu hoc dubium est, ut patet in quaestione super I huius , tamen talis abstractio non facit singulare dicibile de multis. Ita enim "hic homo" est intelligibilis, non ut exsistens, sicut "homo". Intellectus ergo est uniuersalis per abstractionem ab hic et nunc; sensus singularis concernendo hic et nunc.

[] Contra: sic phantasia esset uniuersalis. Aliter: quod "albedo uniuersalis" est ens per accidens, nec primo intelligitur. Sed "albedo" cui tamen intelligibili uere denominatiue conuenit definitio uniuersalis, quia nullo ulteriori facto circa ipsum est dicibilis de pluribus, cum non intelligatur sub ratione alicuius prohibentis illam pluralitatem possibilem, non impossibilem per abstractionem ab hic et nunc. Hoc modo tantum uniuersale intelligitur, hoc est, tantum illud quod, ut sic, natum est denominari ab uniuersalitate, non tantum uniuersale sic quod uniuersalitas sit ratio intelligendi sicut est hic: tantum intelligibile intelligitur. Singulare tamen est ex parte sui intelligibile, cum sit quid, sed non a nobis nunc, intellectione

[] simplici positiua. Albedo uero uniuersalis et albedo singularis sunt conceptus compositi entis per accidens, et posterius intelliguntur, sicut homo albus. Singulare uero sentitur per se; nec compositum "haec albedo" nec "albedo singularis", ens per accidens. Et ipsa singularitas est tantum intelligibile et aliquid secundae intentionis et commune albedini et sono. Sed albedo coniuncta differentiae indiuiduali et sic est nata denominari a singularitate; non sic quod coniunctio sentiatur, nec ista differentia indiuidualis, nec coniunctio sit ratio formalis sentiendi, sed modus quidam rationis formalis, sub quo modo est ratio sentiendi.

[] Contra: tantum albedo sentitur, cuicumque sit coniuncta; ergo ipsi, ut est sic nota, non repugnat dici de pluribus, sicut nec ipsi ut est intellecta; ergo uniuersale ita sentitur sicut intelligitur.

[] Similiter, uniuersale sic est extra animam, quia licet albedo extra animam semper sit coniuncta differentiae indiuiduali, tamen albedo prius naturaliter est quam illa coniunctio; illi sic non repugnat dici de multis, licet consideratae sub differentia, per differentiam repugnet; ergo sicut uniuersale intelligitur, ita est extra.

[] Responsio: ibi est albedo uniuersalis ubi separatur a prohibente dici de multis, quia ibi non impossibile; ergo possibile est hoc esse in intellectione. Sibi enim intellecto non coniungitur diffe

[] rentia indiuidualis; sibi in re coniungitur, et sibi sensato maxime si hic additur quod "sensus est rei secundum quod exsistit", quod est uerum de exsistente forte.

[] Contra: si intelligis "separari" realiter, sic quod non coniungatur intellecto in re, falsum est: "abstrahentium enim non est mendacium"; si in quantum ad actum cognoscendi, sic in sensu, quia haecitas non sentitur. Similiter in exsistendo, quia illo esse priori quod est albedinis proprium, non est differentia indiuidualis, quia posterius nisi dicatur quis uidere colorem.

[] Responsio: intellecto in se per accidens coniungitur differentia indiuidualis, ita quod non necessario sensato per accidens, hoc est sine quo non, sed necessario exsistenti per se, quia ille prior gradus, qui est albedinis in se, cum differentia indiuiduali facit unum per se.f

[] Ad argumenta contra intellectionem singularis, quae fiunt super I librum, patet responsio quod nunc numquam intelligitur; unde perfectissima scientia nunc nobis possibilis est de specie specialissima. Ibi status.

[] f SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Contra: semper stat quod per se sentitur uniuersale, et quod uniuersale est extra animam, hoc est id quod natum est denominari ab uniuersalitate.

[] Sed difficultas est contra Thomam. Cum enim multa singula ria faciant multa phantasmata, quare non a quolibet abstrahitur spe cies uniuersalis? Et ita uel erunt tot, uel uoluntas ibi aliquid faciet, quod est inconueniens.g

[] Responsionem ad hoc quaere, scilicet distinctione 3, in res ponsione tertiae rationis principalis illius quaestionis: an oportet po nere speciem intelligibilem in memoria praecedentem actum intelli gendi.

[] Ad aliud: uniuersalitas est per se ratio intelligendi quodlibet intelligibile, non intellecta nec ut obiectum nec ut pars formalis obiecti; sicut singularitas est ratio formalis sentiendi, non ut obiectum

[] g SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Vel augebitur illa semper per plura singularia uisa, igitur. Responsio: ex prima gignitur, ex secunda non; quia subiectum non est denudatum.

[] Contra: hoc non requiritur, quia potest habere multas eiusdem speciei. Responsio: idem est de phantasmatibus multis de eodem saepe uiso. Unde eiusdem speciei, multorum tamen cognoscibilium; non sic unius cognoscibilis. Nec primo gigneretur illa singularis et ex illa uniuersalis, sed simul ambae a diuersis perfectionibus unitiue contentis in eodem, et prius naturaliter illa uniuersalis sicut illa perfectio prior est. Nec erit una uniuersalis ex intellectu agente plus quam alia, sed ex perfectione originante.

[] nec pars, sed praecise ratio, immo si debet intelligi, intelligitur sub ratione uniuersalis. Exemplum: masculinitatem uolo concipere, qui est modus praecise concipiendi "Deum", nec obiectum nec pars. Illum modum, si facio obiectum, concipio sub modo femineitatis; unde "masculinitas" est feminini generis. Tamen forte uniuersale est ratio intelligendi, non ita intellecta sicut modus grammaticalis. }|

[7.14 UTRUM SINGULARE PER SE INTELLIGATUR]

Utrum singulare per se intelligatur.

[] Quod sic, uidetur:

[] Quia ens per se est obiectum intellectus, per Auicennam I Metaphysicae cap. 52, et non tantum ens in uniuersali, sed quodlibet ens in quantum habet rationem entis; quod ergo maxime est ens, maxime est intelligibile. Sed prima substantia maxime est ens, quia maxime est substantia, ex libro Praedicamentorum; ergo etc.

[] Item, operatio realis non est nisi a singulari; sed mouere intellectum obiectiue est operatio realis; ergo etc.

[] Praeterea, I Posteriorum: sicut per syllogismum cognoscimus conclusiones, ita per inductionem principia; sed nulla potentia arguit discurrendo per inductionem nisi intellectus; ergo sibi notiores sunt

[] praemissae conclusione; ergo per se intelligit singularia a quibus arguit inducendo.

[] Praeterea, cognoscens differentiam per se aliquorum extremo rum, per se cognoscit extrema differentiae; sed intellectus per se cognoscit differentiam inter singulare et uniuersale; ergo per se cognoscit utrumque extremum. Sic arguit Philosophus, II De anima, de sensu communi.

[] Praeterea, intellectus rebus, quas intelligit, nomina imponit. Imponit autem nomina singularibus, quibus etiam attribuit intentiones, puta "hanc", "singulare", "indiuiduum"; propositiones, oppositiones, consequens de eis facit. Quae omnia pertinent ad intellectum. Nec illa reflexio quam ponunt uidetur multum ualere, cum ista possunt intelligi ante abstractionem uniuersalis, immo dubitando cuius speciei sit hoc indiuiduum.

[] Praeterea, nisi intellectus per se intelligeret singulare, quomodo uoluntas potest per se uelle actum singularem, et quomodo tunc peccaret? Videtur enim quod nullo modo, cum uoluntas non possit per se uelle nisi quod est per se ab intellectu cognitum.

[] Praeterea, si repugnaret singulari, unde singulare est, per se intelligi, quomodo posset angelus per se intelligere se ipsum, et Deus se?

[] Ergo certum est quod singularitas non impedit intellectionem.

[I. Ad quaestionem]

[] Si ergo quid aliud hoc impediat, puta accidentia annexa, separentur. Si materialitas uel quid aliud, certum uidetur quod intra quiditatem singularem non est nisi quiditas speciei signata. Tolle igitur omnia impedientia intelligibilitatem, ita per se mouebitur intellectus a singulari sicut a speciei natura.

[] Praeterea, species genita (cum sit essentialiter similitudo non solum proximi gignentis ipsam sed mediati et hoc sub illa ratione obiecti sub qua gignit, quia alia ratio requireret aliam speciem propter aliam repraesentationem), cum species in intellectu sit genita a singulari, licet mediate, illud semper repraesentabit. Licet enim nouum lumen requiratur ad illam gignitionem in intellectu quod potest dare intensius uel minus intense repraesentare, numquam tamen dabit aliud in repraesentatione obiecti quam illud a quo gignitur mediate uel immediate.

[] Respondeo quod semper repraesentat illud a quo gignitur, sed non sub illa ratione, ita quod gignens eandem rationem habeat, in quantum gignens, cum ratione obiecti repraesentati per speciem genitam. Alioquin, quamuis ponis quod singulare primo intelligitur, saltem tamen oportet te concedere quod a specie singularis in intellectu possit abstrahi species uniuersalis, alioquin uniuersale numquam intelligeretur. Sequitur quod illa species, quam tu ponis, uniuersalis per se repraesentaret singulare in ratione obiecti.

[] Contra: si singulare per se intelligitur, duo singularia erunt duo per se intelligibilia; et cum intellectus simplex per se non intelligit nisi quiditatem, duo singularia habebunt duas quiditates, et per con sequens duas definitiones, et ita erunt duae species.

[] Responsio: primum consequens est concedendum. Sed intellectus non intelligit nisi quiditatem absolute uniuersalis, uel hanc quiditatem, uel magis "hoc quid", quia quiditas forte non habet inferius. Sed "quid" habet "hoc quid", quod non est per accidens ens, ideo per se intelligibile; sed haec duo "quid" non habent duas definitiones.

[] Praeterea, ad principale arguitur: si singulare per se intelligitur, ergo non uniuersale; consequens falsum. Probatio consequentiae: quia si singulare et uniuersale per se intelligantur, aut ergo per eandem speciem, aut per aliam. Non per eandem speciem: tum quia illa repraesentaret omnia singularia sub propriis rationibus et sic idem est principium cognoscendi plura ut plura, et similiter idem reprae sentabit aliud sub ratione distincti et indistincti; quae sunt incon uenientia. Tum quia uniuersale et singulare in ratione obiecti sim pliciter differunt. Tum quia tunc semper simul ambo intelligerentur, nisi intellectus uteretur specie nunc ad hoc, nunc ad illud; et illum usum oporteret quod praecederet cognitio huius et illius, non per aliam speciem. Tum quia utraque esset aeque abstracta et omnia haberet eadem, ut uidetur, tam phantasma originans quam intel

[] lectum agentem causantem etc. Quare ergo una est magis uniuersale quam alia?

[] Praeterea, si primo gignitur species intelligibilis singularis ex phantasmate: aut congignitur alia uniuersalis de eodem, uel etiam de illa, et tunc tot species erunt uniuersalium quot singularium, et sic infinitae. Aut non necessario gignitur species uniuersalis, sed tantum uoluntarie; et hoc uidetur irrationale omnino, cum gignitio speciei sit naturalis. Aut secunda species uniuersalis redit in idem cum prima, et auget eam, et sic cognitio uniuersalis poterit intendi in infinitum. Et etiam sequeretur quod quanto plura singularia uideo, tanto per fectius cognoscam uniuersale.

[] Praeterea, si singulare sit per se intelligibile, duo singularia habebunt duas species proprias in intellectu et duas intellectiones actuales, et sic ex multis actibus circa utrumque potest generari habitus, qui sit per se illius obiecti cuius est actus. Ergo duae scientiae erunt de duobus singularibus eiusdem speciei, quod uidetur multipliciter impossibile, quia tunc duo accidentia eiusdem speciei simul in eodem essent. Tunc etiam nullus sciens de specie aliqua specialissima esset perfecte sciens sed tantum in uniuersali nisi sciret de omnibus singularibus. Tunc etiam idem posset habere infinitas scientias. Tum quia idem sciens de uno singulari propter hoc nesciret de alio, ergo oporteret aliud singulare intelligere ad sci

[] endum de isto, uel accipere scientiam de nouo per inuentionem uel doctrinam; nec tunc per unam artem aedificandi sciret aliquis facere domum nisi unam.

[] Responsio ad hoc: non omnis intellectio per se iterata generat habitum scientiae nisi sit cuiusdam de quodam, per medium quod est definitio. De duobus singularibus non intelligitur aliquid per duo media quae sunt definitiones.

[] Contra: est ibi hoc subiectum, haec passio, haec causa. Quare ergo non est aliqua scientia?

[II. Ad argumenta principalia

[] ad mentem Thomae]

[] Ad primum argumentum pro alia parte dicitur quod ens est obiectum intellectus, non tantum ut communissimum, sed ut extendit se ad quodlibet ens immateriale, uel consideratum ut immateriale, hoc est abstractum a materia, non simpliciter, sed indiuiduali; tale autem abstractum est uniuersale.

[] Aliter dicitur: detur quod ens, ut extendit se ad quodcumque, sit obiectum intellectus. Quando dicitur ultra quod "singulare est maxime ens", hoc falsum est in materialibus, per se loquendo. Immo illud quo formaliter est aliquid singulare, ut materia indiuidualis, magis facit ad nonesse quam si essentia speciei per se esset sine tali

[] materia, quia illa est principium corruptionis. Et quando dicitur quod "prima substantia maxime est substantia", uerum est ut substantia dicitur a substando, quia pluribus substat ita intel ligitur dictum in Praedicamentis , non autem "maxime substantia" quia perfectissima in essendo.

[] Ad secundum, quando dicitur quod mouere realiter est singularis, dico quod mouere intentionaliter, imprimendo speciem, potest esse obiecti uniuersalis.

[] Aliter dicitur quod intellectus non mouetur intentionaliter ab uniuersali, sed ab intellectu agente principaliter, et a phantasmate instrumentaliter, quorum utrumque est singulare.

[] Ad aliud dicitur quod intellectus primo intelligens uniuersale considerat se per aliquid illud intelligere, et non per essentiam suam, quia de nouo illud intelligit; ergo per aliquid in se factum, quod non potest esse nisi sensus et phantasma aliquid receperint a singulari extra. Ergo sic reflectendo intelligit singulare. Et cum sic intellexerit, comparationes facit et inductionem, et intentiones attribuit.

[] Ad aliud: lumen, quod est principale efficiens gignitionis speciei de aliquo, magis confert speciei uim repraesentandi obiectum

[] sub certa ratione quam originans, licet originans det sibi uim reprae sentandi naturam obiecti in se.

[] Ad aliud: conceditur quod singularia immaterialia sunt per se intelligibilia; non materialia, quia principium indiuiduationis in eis est materia indiuidualis.

[] Prima responsio et secunda et tertia et quinta satis uidentur esse secundum sententiam Thomae I parte, d. 85, quaest. prima. Et aliam uiam quaere de obiecto intellectus in II quaest. 3 in fine.

[III. Contra responsiones datas

[] ad mentem Thomae]

[] Contra responsionem secundam ad primum argumentum principale, et contra responsionem septimi argumenti: singularitas non est per se causa non intelligibilitatis. Hoc enim concedit responsio ad septimum; et oportet concedere de Deo saltem. Natura

[] indiuidui nihil addit ultra naturam speciei nisi singularitatem. Ergo nihil est in singulari impeditiuum intelligibilitatis, quia nec forma speciei, nec materia, nec singularitas alterius uel amborum. Et nihil est in per se singulari lapide nisi materia singularis et forma sin gularis lapidis.

[] Contra primam responsionem ad secundum argumentum: mouens intentionaliter prius naturaliter est quam species ab ipso impressa sit in intellectu possibili; sed illa prius naturaliter est ibi quam obiectum, cuius est, sit ibi ut cognitum in cognoscente. Si ergo uniuersale, secundum quod uniuersale, mouet intentionaliter, illam speciem imprimendo, prius naturaliter uniuersale, ut uniuersale, habebit aliquod esse quam sit in intellectu ut in cognoscente. Sed illud "esse prius" est esse extra intellectum; igitur uniuersale, secundum quod uniuersale, habet aliquod esse extra intellectum, et aliud quam cognosci.

[] Contra secundam responsionem: cuiuslibet potentiae passiuae proprium obiectum, secundum quod obiectum, est eius motiuum; ergo proprium obiectum intellectus possibilis est phantasma, uel intellectus agens, si responsio sit uera.

[] Responsio: propositio prima est falsa. Nam potentia cognitiua non tantum habet recipere speciem obiecti, sed etiam tendere per actum suum in obiectum. Et istud secundum est essentialius poten tiae, quia primum requiritur propter imperfectionem potentiae. Et obiectum principalius est obiectum quia in ipsum tendit potentia, quam quia imprimit speciem. Quod patet: si Deus imprimeret speciem intellectui uel oculo, eodem modo ferretur in obiectum sicut modo, et obiectum ita esset obiectum. Sed Deus non esset obiectum, quia in ipsum non tendit potentia, et tamen ipse imprimit, sicut impressit angelo species creaturarum. Haec ergo est uera "cuiuslibet passiui est aliquod motiuum per se". Sed non oportet in potentiis apprehensiuis quod illud motiuum sit proprium obiectum potentiae sub ratione qua est motiuum, sed oportet quod ipsum, sub ratione qua obiectum, terminet actum potentiae.

[] Hoc patet in uoluntate. Qui enim dicunt eam passiuam, dicunt eam moueri ab obiecto secundum quod intellectum est; sed

[] tendere in obiectum, non secundum quod est in intellectu sed secundum illud quod est in se iuxta illud Commentatoris XII Metaphysicae, commento 2030 "balneum, secundum quod est in anima, mouet appetitum effectiue, sed secundum quod est in re extra mouet ut finis". Sed propria ratio obiecti uoluntatis est ratio finis, et ut res est in se, et non ratio efficientis, nec ut est in intellectu. Ergo patet falsitas propositionis, et quomodo uerificatur.

[] Immo nec est uera in potentiis naturalibus. Obiectum enim propriae potentiae passiuae est actus uel ens actu ad quem terminatur. Et illud non agit in potentiam passiuam, sed aliud, in ipsam agens, producit istum actum uel illud ens actu. A simili, haec est falsa "omnis potentia actiua nata est per se agere in suum obiectum", si obiectum suum sit terminus suae actionis. Terminus actionis intellectus agentis non est phantasma in quod agit, sed uniuersale; saltem in cognitiuis uidetur uerum. Intellectus enim Dei est actiuus respectu suae essentiae, non tamen agit quidquam in ipsam. Similiter, uoluntas nostra nihil agit in obiectum suum, etiam secundum ponentes ipsam esse actiuam, sed tantum sua actione tendit

[] in obiectum. Probatur ergo falsitas primae: quia nec omni, nec soli obiecto conuenit mouere; ergo etc.

[] educere de potentia uolendi ad actum uolendi. Et est tota uoluntas mouens et mota tota, sed mouens ratione qua est libera, quae libertas est formale in ipsa, mota autem ratione qua est natura, quae est materiale in ipsa"; Rogerus Marston, De an. q. 10 (BFS VII 433): "... sicut ratio mouet se ipsam, ita uoluntas; ratio enim de intellectu primi principii mouet ad cognoscendum conclusiones quae eliciuntur ex principio; similiter uoluntas, ex hoc quod uult finem, mouet se ad uolendum ea quae sunt ad finem"; Gonsaluus Hispanus, Quaestiones disp. q. 3 in corp. (BFS IX 31): "Alii uero dicunt quod omnis talis potentia ad praesentiam obiecti statim efficit actum suum in se ipsa, absque tali dispositione praeinducta, saltem uoluntas; et haec opinio uidetur probabilior, scilicet quae dicit potentiam in se efficere actum suum"; Quaestiones disp. q. 8 (BFS IX 121122): "... dico quod est potentia actiua, quae est ipsa uoluntas. Dico igitur quod uoluntas facit in se suam actionem ut potentia actiua perfectibilis sua actione"; Duns Scotus, Ordinatio III d. 17 q. un. ad 2 (ed. Viues XIV 657b): "... uoluntas naturalis, ut sic, non est uoluntas neque potentia, sed tantum est inclinatio naturalis ad recipiendum perfectionem, non ad agendum. Unde naturalis uoluntas non tendit, supple effectiue, neque passiue, sed est ipsa tendentia, qua uoluntas formaliter tendit, et hoc passiue ad recipiendum. Sed est alia tendentia in eadem potentia, ut libere et actiue agat, et tendat eliciendo actum, ita quod in una potentia est duplex tendentia, actiua et passiua, scilicet una ad agendum, et alia ad recipiendum"; cf. Lectura II d. 25 q. un. n. 69. 74 (XIX 253. 255).

7

      [7.15 UTRUM SINGULARE SIT PER SE INTELLIGIBILE A NOBIS]

Utrum singulare sit per se intelligibile a nobis.

[] Videtur quod non: auctoritatibus.

[] Et primo auctoritate Aristotelis hic. Videtur enim dicere pluries et ostendere quod "abeuntibus a sensu" etc.

[] Item, II De anima: "sensus est singularium, intellectus uniuersalium".

[] Ex hoc multipliciter arguitur: et quia "diuersarum potentiarum sunt diuersa obiecta". Et etiam permutando. Et etiam deducitur de proportione potentiae ad obiectum secundum materiale et immateriale. Intellectus angelicus omnino immaterialis, sensus omnino materialis, intellectus noster medio modo; ergo consimiles condiciones obiectorum. Additur etiam quarto quod materia secundum se est ignota; illam includit singulare. Maior habetur in isto

[] capitulo, et ad hanc intentionem uidetur. Minor habetur ex De caelo et mundo: cum dico "hoc caelum", dico materiam etc.

[] Item, "quod quid est" est obiectum intellectus, ex III De anima. Singulare non habet proprium "quod quid est": tum quia tunc esset definibile, tum quia tunc de ipso esset scientia propria, quorum utrumque est contra Aristotelem, capitulo penultimo VII7. Et improbat secundum, quia tunc quandoque scientia esset, quandoque nonscientia. Tunc etiam secundo: infinitae possent esse scientiae, quia infinitas non repugnat singularibus. Unde propter hanc rationem secundum Porphyrium: "iubet Plato quiescere", et singularia ab arte relinquere. Tunc etiam tertio: habens notitiam perfectam de specie specialissima haberet imperfectam et in potentia tantum de quolibet singulari, sicut est de genere et specie. Sed hoc consequens improbatur. Nam agens per cognitionem non potest perfectissime se dirigere in agendo nisi cognos

[] cat perfectissime agibile quantum possibile est. Artifex autem per artem tantum uniuersalem de domo perfectissime se dirigit in faci endo hanc domum, ita perfecte sicut si hanc eandem prius nouisset. Igitur domus facta non est nata perfectius cognosci ab ipso quam in uniuersali.

[] Responsio: facit ut tantum per accidens illud quod non nouit; singularitas enim est annexa naturae quae est per se terminus.

[] Item, ad principale. Si singulare per se intelligitur, uniuersale per se non intelligitur; consequens falsum. Probatio consequentiae: aut uniuersale intelligeretur per eandem speciem per quam et singulare, aut per aliam. Non per eandem: tum quia idem quomodo repraesentabit aliquid sub ratione distincti et indistincti? Tum quia aut sic per eandem quod unica species, quae est ipsius uniuersalis, est etiam omnium singularium; aut quaecumque est alicuius singularis propria, illa etiam cum hoc est ipsius uniuersalis. Non primo modo, quia quomodo unica erit distincta ratio cognoscendi plura ut plura? Non secundo modo, quia tunc tot intentiones uniuersalis quot singularium. Non secundo principali modo: tum quia tunc pari

[] ratione manet species uniuersalis cum specie cuiuscumque singularis, et tunc infinitae species erunt uniuersalis; aut si secunda intendat primam, poterit intendi cognitio uniuersalis in infinitum. Quicumque etiam plura singularia intelligit, perfectius intelliget uniuersale. Tum quia quando duae species infuerunt, quare est altera uniuersalis et altera singularis, cum ab eodem phantasmate gignantur, et uirtute eiusdem intellectus agentis?

[] Contra:

[] Intellectus cognoscit differentiam inter uniuersale et singulare, igitur et utrumque extremum differentiae secundum propriam rationem, quia tantum sic differunt.

[] Item, discurrit a singulari ad uniuersale, et e conuerso; ergo cognoscit utrumque extremum discursus.

[] Item, singulare solum mouet intellectum, quia mouere est actio realis; ergo est suppositi.

[] Item, uirtus inferior ut sensus potest cognoscere singulare; ergo magis superior.

[] Item, species per se repraesentat illud a quo gignitur; quaelibet species intelligibilis primo gignitur a singulari, non ab intellectu agente, quia tunc esset eius species et principium intelligendi ipsum.

[] Dicitur quod in alio lumine aliud repraesentat.

[] Contra: lumen non facit aliam speciem; species ex natura sua repraesentat illud cuius est. Exemplum de quercu putrida non ualet, quia duae rationes agendi concurrunt, secundum quarum utramque in lumine semper agit, sed altera actio est imperceptibilis sensui quando fit fortior actio, sicut actio lucis incorporatae ibi quando color mouet in praesentia luminis maioris; quando autem fortior non potest esse propter defectum luminis, minor perci pitur.

[] Item, ad principale: nullius est distincta memoria cuius non praecessit distincta apprehensio. Intellectus suorum actuum, qui non sunt sensibiles, habet distinctam memoriam, ut patet, et hoc in quantum singulares. Ergo et distinctam notitiam habet eorum quando insunt.

[I. Ad quaestionem]

[] Responsio: quaestio est metaphysica quatenus quaerit de in telligibilitate simpliciter; pertinet autem ad librum De anima qua tenus quaerit de intellectualitate singularis respectu intellectus nos tri.

[] Dea primo articulo, primo uidendum est quomodo singulare sit per se intelligibile. Secundo, quomodo est "primo intelligibile". Tertio, quomodo dicitur sumptum sic "primum intelligibile" respectu duplicis intellectionis.

[A. Art. 1: De intelligibilitate singularis absolute 1. Quomodo singulare est per se intelligibile]

[] De primo: intelligibilitas absolute sequitur entitatem, ut dictum est VI, quaestione ultima. Singulare totam entitatem quiditatiuam superiorum includit, et ultra hoc, gradum ultimae actualitatis et unitatis, ex quaestione "De indiuiduatione", quae unitas non de minuit, sed addit ad entitatem et unitatem, et ita ad intelligibilitatem.

[] Item, singulare nihil includit quod non includit uniuersale nisi gradum praedictum. Sed non excluditur ab ipso intelligibilitas ra tione alicuius inclusi in uniuersali, quia tunc uniuersale non esset per se intelligibile; nec ratione illius gradus, quia tunc Deus uel angelus singularis non esset per se intelligibilis; ergo etc.

[2. Quomodo singulare est primo intelligibile]

[] De secundo: "primo intellectum" dicitur quod adaequat actum

[] a Loco De sic textus alter: Ad propositum ergo notandum quod singulare dicitur absolute intelligibile; secundo quomodo primo intelligibile; tertio quomodo duplex erit sumptum intelligibile

[] intelligendi. Puta, quando uidetur quantum bipedale ut adaequans uisionem, pars eius (licet per se uideatur) non tamen adaequat uisionem. Sic, quando species intelligitur ut adaequans intel lectionem, illud est primo intellectum; non genus nec differentia primo intelligitur, licet utrumque per se intelligatur.

[] Ad propositum: quodcumque aliud a singulari intelligitur, non includit complete singulare quantum ad quidquid intelligibilitatis est in eo, quia non includit gradum quo singulare est singulare. Singulare autem includit complete quidquid est intelligibilitatis in quocumque superiori. Non est ergo natum intelligi singulare ut pars inclusa in primo intellecto, sed tantum ut primum intellectum in quo alia quaecumque superiora per se intelliguntur.

[] Iuxta hoc additur quod ideae diuinae maxime erunt singularium, quia distincte repraesentant omnia alia intelligibilia a Deo.

[3. Quomodo singulare dicitur "primo

[] intelligibile" respectu duplicis intellectionis]

[] De tertio, intellectio duplex: una quiditatiua, quae abstrahit ab exsistentia; alia, quae dicitur uisio, quae est exsistentis ut exsistens. Prima, licet sit communiter respectu uniuersalium, tamen potest esse

[] primo respectu singularis. Et quandocumque est singularis, est eius primo. Non enim singulare ex se determinatur ad exsistentiam, sed abstrahit, sicut et uniuersale. Intellectio secunda est simul totius, id est, singularis in quantum exsistens. Et sic exponendo, "simul totum" apud Aristotelem non includet aliquod accidens sed tantum exsistentiam, quae non est de ratione alicuius, nec in quantum "quid" nec in quantum "hoc participans quid". Non est autem singulare primo modo obiectum intellectionis secundae nec e conuerso, sicut exponetur respondendo ad secundum argumentum.

[B. Art. 2: De intelligibilitate singularis

[] respectu intellectus nostri in hac uita]

[] De secundo articulo principali, primo uidendum est quod intellectus noster in hoc statu non intelligit per se singulare;b nec

[] b SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: Contra: de articulis fidei qui sunt de singularibus; ut de actu uoluntatis, qui est circa rem particularem, de quo sunt praecepta diuina et circa quae sunt peccata. Ad primum: 8 III24 quaere qualem notitiam incomplexam de Christo requirit fides.

[] sensus sentit. Secundo, quomodo aliquo modo intelligimus sin gulare et sentimus, et quomodo non.

[1. In hac uita intellectus non intelligit

[] per se singulare nec sensus sentit]

[] De primo ostenditur quod ita est, sic: potentia cognoscens per se aliquod obiectum sub aliqua ratione, circumscripto quocumque alio, illo remanente, cognoscet illud per se; non sic est de intellectu, nec de sensu nostro respectu singularis; ergo etc. Probatio primae partis minoris: distinctissima intellectio singularis uidetur esse alicuius intentionis quam intellectus distincte cognoscit; sed posita illa praecise, amota differentia temporis, amoto alio et alio gradu intentionis, et sic de omnibus accidentibus illi intentioni, non uidetur quod intellectus sciat distinguere uel discernere si osten datur sibi a quacumque alia intentione singulari eiusdem speciei; ergo etc. Probatio secundae partis minoris per idem: haec albedo ponatur simul in loco cum illa albedine, manet ergo haec et haec, illa et illa, quia haec non est haec per hoc esse. Numquid sensus discernit in eodem loco duas esse albedines numero, si sint aeque intensae? Non. Quomodo etiam uisus discernit diuersitatem solarium radiorum, qui tamen a quibusdam ponuntur continue uariari?

[] Contra illud obicitur quod numerus propriorum sensibilium est per se sensibilis. Respondetur: quando utrumque sensibile secun dum illam unitatem, secundum quam est principium numeri, est proprium sensibile, talis non est unitas singularitatis proprie dicta; huius primi quaeritur "propter quid".

[] Responsio: nulla potentia cognoscitiua in nobis cognoscit rem secundum absolutam suam cognoscibilitatem, in quantum scilicet est in se manifesta, sed solum in quantum est motiua potentiae. Quia cognitiuae hic mouentur ab obiectis; natura autem non mouet secundum gradum singularitatis. Tum quia iste gradus non est principium actionis, sed limitatiuus principiorum actionis; tum, a posteriori, quia non est principium assimilandi, sed natura tantum, et idem est principium agendi et assimilandi.

[] Contra: "operationes sunt singularium", I29. Responsio: si in telligatur de "principio quo", exponitur: illud est naturae, non sine singularitate, non tamen per singularitatem formaliter.

[] |{ Contra: dictum est quod intellectus noster in hoc statu non potest cognoscere singulare sub ratione qua est singulare, quia "natura non mouet secundum gradum singularitatis", quia "ille gradus

[] singularitatis non est principium actionis, sed limitatiuus principiorum actionis". Sed hoc, si uerum esset, concluderet quod angelus non intelligit singulare, ita quod singularitas sit modus intellecti, quia eius intellectus est passiuus.

[] Ideo dicitur, corrigendo, quod omnis entitas actualis cuiuscumque rationis est ratio agendi in intellectum actione intelligibilis, quia sic actus et intelligibile conuertuntur. Probatur de exsistentia, quae est alterius rationis ab entitate quiditatiua et indiuiduali, quae tamen mouet in intellectione quae est uisio. Non tamen entitas indiuidualis uel exsistentiae est principium actionis naturalis dis tinctae contra actionem intelligibilis; ita enim quantitas est actiua.

[] Ex hoc sequitur quod intellectus, immediate receptiuus actionis obiecti, potest moueri a singularitate; non autem qui est receptiuus mediante actione naturali. Tantum primus est intellectus angelicus, qui uidet immediate singulare materiale. Secundus est noster intellectus, in quem non agit natura nisi mediante gignitione in sensum, quae potest dici actio naturalis materialis, respectu illius quae est intelligibilis, in intellectum.

[] Contra: intellectus noster habet aliquam intellectionem, quae dicitur uisio, quae potest esse naturae exsistentis sine uisione singularitatis, sicut uisus oculi uidet. Ergo intellectus noster est immediate receptiuus actionis a re; ergo a singulari.

[] Hoc conceditur: aliter non esset memoria in intellectu, ut est praeteriti. Illa enim non est alicuius nisi cuius fuit uisio intellectualis.

[] Et tunc corrigitur quod omnis entitas actualis est ratio agendi immediate in intellectum, qui capax est: non cuiuslibet actionis immediate sed a tali entitate sic intellectus angeli a quacumque entitate; noster non nunc ab entitate indiuiduali quae ratio, cum sit capax actionis ab exsistentia quae magis uidetur alterius rationis.

[] Item, quare angelicus, non noster? Nonne potentiae eiusdem rationis sunt respectu omnis entitatis? Istud poni potest tertium cuius non est causa in natura potentiae intellectiuae cum illis duobus de phantasmate, et tunc angelicus potest, quia perfectior. Nec passiuum a pluribus est imperfectius quando non potest perfici nisi patiendo; sicut perspicuum non est minus perfectum quod est illuminabile a quocumque luminoso quam quod tantum a sole.

[] Ulterius de intellectu agente potest dici quod non habet actionem circa Intelligentiam; et ideo nulli obiecto coagit in intellectione uisiua, quae est immediate in intellectiua, non mediante specie in memoria. Tunc enim non esset uisio, sed nec intellectus agens obiecto, nato intelligi uisiue, coagit ad speciem in memoria, quia illa fit ibi mediante uisione, et ita ab Intelligentia, non ab intellectu agente. Itaque cum omnis entitas, quae est actu in re, nata sit ab angelo uideri, nulla requirit intellectum agentem. Nec in nobis natura quae nata est uideri, et est actu in re, ut natura. Sed nec in nobis respectu singularis, quia si esset natum mouere intellectum nostrum, esset ad uisionem. Uniuersale ut uniuersale non est actu in re, et ita non est actu sub ratione talis intelligibilis nisi fiat in memoria, quia intelligentia praesupponit actu intelligibile; ergo non potest fieri in memoria ab intelligentia, sed tantum ab intellectu agente, non a re tantum, quia nec sic est indeterminata, nec nata est sola agere nisi in intelligentiam. Itaque in angelo et nobis tantum propter uniuersale est intellectus agens. }|

[2. Quomodo intelligimus singulare aliquo modo et quomodo non]

[] De secundo dicitur quod intelligimus singulare reflectendo ad phantasmata. Intelligitur enim per lineam reflexam, secundum Aristotelem in III De anima. Commentator habet "lineam spiralem", et ipse sic exponit quod quiditas abstrahitur a quiditate donec restet quiditas a qua non possit abstrahi.

[] Sed tunc esset linea recta, non spira nec spiralis. Aliter exponitur quod in phantasia confusum est substantia cum acci

[] dentibus, uel multa accidentia mutuo se contrahentia. Intellectus intelligendo uniuersale, abstrahit quodcumque illorum. Intelligendo tandem ut intelligat singulare, scilicet naturam quae est haec, non in quantum haec, sed cum accidentibus propriis huic, componit subiectum cum accidentibus. Et ita terminus a quo et ad quem reflexionis est confusum, et in medio est distinctum. Unde dicitur quod non tantum sunt aliqua secundae intentionis condiciones singularis exprimentia, ut "singulare", "suppositum" etc., sed etiam aliqua primae intentionis, ut "indiuiduum", "unum numero", "in communicabile" etc. Natura igitur intelligitur determinata istis, et est conceptus non simpliciter simplex, ut ens, nec etiam simplex quiditatiuus, ut homo, sed tantum quasi per accidens, ut homo albus, licet non ita per accidens. Et iste est determinatior conceptus ad quem deuenimus in uita ista. Nam ad nihil deuenimus cui, de ratione sua in quantum a nobis concipitur, contradictorie repugnet alteri inesse. Et sine tali conceptu numquam concipitur singulare distincte. De hoc autem et quomodo aliter singulare sit intelligibile, quaere in quaestione "De uniuersali". Quomodo autem est sensibile, quaere in solutione secundi articuli.

[II. Ad argumenta principalia]

[] Ad argumenta igitur:

[] Ad primum: quod dicta Aristotelis hic communiter sunt de "simul toto". "Illud enim immanifestum est recedens a sensu", et scientia fieret nonscientia, quia habitus idem manens, mutato obiecto, mutaretur.

[] Ad aliud: illud est modus obiecti, non ratio intrinseca neque cognita.

[] Contra: quae differentia inter obiectum sensus et intellectus? Responsio: sensus subordinatus est; ergo obiectum secundum om nem rationem subordinatur. Ideo non ualet proportio permutata, sicut nec in aliis ordinatis.

[] Sed quomodo est sensus singularis determinate magis quam intellectus? Responsio: sensus "simul totius" est, et ideo actus sensus non est abstractiuus ab exsistentia; intellectio autem ab strahitur. Et est ista condicio obiecti, non tantum per accidens concomitans, sed per se in quantum sensatum, per accidens autem semper concomitatur intellectionem quiditatiuam, de qua loquitur Aristoteles ut plurimum; quia de uisione intellectuali nihil uidetur locutus.

[] Ad deductionem de organico: ignis non est organicus, nec uirtus in semine; non tamen producunt uniuersalia. Solummodo sequitur "ergo non determinatur ad obiectum ex natura organi, quae est determinatae complexionis, sicut determinantur sensus"; aliunde potest determinari, et sensus indeterminari, quia natura ut natura est principium agendi in sensum.

[] Ad illud de materia: de "simul toto" exponitur, quod est mutabile, et ideo ignotum, id est non scibile.

[] Ad secundum principale: minor est falsa ex quaestione "De indiuiduatione", quia iste gradus indiuidualis facit unum per se cum natura. Primum consequens de definitione conceditur, et secundum, si scientia huius dicitur habitus inclinans ad speculandum aliquid de hoc in quantum hoc. Aristoteles exponitur de "simul toto". Et quod obicitur de infinitate: quodlibet infini torum est scibile nobis, non omnia simul, sicut si species ponerentur infinitae. Ultimum de scientia in potentia conceditur. Et cum improbatur per artificem, respondetur quod facit singularitatem per accidens, quia naturam per se, quam in esse consequitur singularitas; facit autem per accidens quod non per se cognoscit. Ducitur enim ratio ad oppositum, quia est tamen possibile cum alia intellectione per euidentiam rei.

[] Ad tertium principale: uidetur ostendere quod per nullam intellectionem, quam modo habemus abstrahendo, sit possibile dare modum quo uniuersale per se intelligatur, et singulare per se. Et est pro primo secundi articuli uel ad primum secundi articuli principalis. Aut si est possibile, quaere in quaestione "De uniuersali".

[] Ad argumenta contra: ad 1, 2 et 4 intelligitur de conceptu non simpliciter simplici uel "simul toto", secundum praedicta. Tertium et quintum de natura, quae est singularis. Sextum de aggregato cum accidentibus.

=============================================================

MISSING 7.16

=============================================================

[7.17 UTRUM DIFFERENTIA DIVISIVA GENERIS INFERIORIS INCLUDAT DIFFERENTIAM DIVISIVAM PRIMAM]

[] Utrum differentia diuisiua generis inferioris includat differentiam diuisiuam primam.

[] Quod sic:

[] Hic in VII: oportet in diuisione generis procedere per differentias per se, et tunc secunda diuidit priorem per se. "Nam fissio pedis est pedalitas". Quod praedicatur de alio in abstracto est praedicatio per se primo modo.

[] Item, si non, ergo duae differentiae specificae essent prima praedicata. Probatio consequentiae: illa sunt prima praedicata de quibus non praedicantur praedicata priora per se; ergo rationale et irrationale sunt prima praedicata, et tunc generalissima. Et tunc ex hoc sequitur quod propositio negatiua negans unam differentiam ab alia sit immediata: "rationale non est irrationale".

[] Item, si non, ergo differentia inferior non diuersificat genus secundum se; consequens falsum et contra Aristotelem quia animal, hoc ipsum quod est, est diuersum per differentias diuersas. Probatio

[] consequentiae: in genere diuiso, si sit genus intermedium, non est nisi genus superius et differentia constitutiua eius; genus superius non includitur in differentiis inferioribus, nec differentia, quae constituit scilicet sensibile, non distinguitur per differentias, quia ipsa non includitur in aliis differentiis, quia se habet ad ipsas sicut potentia ad actus; sed potentiale non distinguitur secundum essentiam suam per actum.

[] Contra:

[] Si sic, ergo differentiae essent differentes. Probatio: V dicit Philosophus: "differentia sunt diuersa aliquid-idem entia".

[] Similiter, X5: differentia aliquo sui sunt differentia; diuersa non. Sed rationale et irrationale sunt diuersa et differentia, quia conueniunt in differentia superiori, per te, sed ex hoc proceditur in infinitum, si omnis differentia includit superiorem. Quia si differunt, differunt differentiis, et illae differentiis, cum includant superiorem.

[] Similiter, tunc differentia esset uere species, et tunc plura genera quam decem, cum non sit species alicuius illorum decem; omne quod habet praedicatum dictum de ipso in quid et differentiam dictam in quale, est species, quia compositum ex genere et differentia, et potest per ista definiri, et omne definibile est species.

[] Sed talis differentia inferior habet superiorem, "praedicatum in quid", et aliam qua differt ab opposita differentia, quae dicitur de ea in quale.

[I. Ad quaestionem

[] A. Opinio Thomae]

[] Dicitur quod superior includitur in inferiori, quia dicit Philosophus quod ultima differentia est substantia rei; hoc non, nisi includeret alias praecedentes.

[] Similiter, Philosophus dicit: non oportet ponere alias differentias, sed solum ultimam, quia si aliae ponantur cum prima, est nugatio; quia non oportet ponere "animal bipes habens pedes"; hic nugatio transponendo terminos, nam dicto "pede" superfluum est ponere "habens pedes".

[] Similiter, dicit quod "ordo non est in substantia"; sed si

[] ultima non includeret primas, esset uere ordo in substantia, quia haec differentia prior, haec posterior.

[B. Contra positionem Thomae]

[] Contra: quod rationes non concludant. Et primo quod prima auctoritas non concludit, quia est copulatiua, sicut si allegant unam partem, concedant aliam quod "ultima differentia sit definitio rei", quod non concedunt, quia definitio est composita.

[] Item, quod ultima differentia non est tota substantia rei, quia de substantia huius non solum sunt omnes differentiae, sed etiam genus; ergo genus erit de per se intellectu differentiae ultimae.

[] Item, ultima differentia non est tota substantia rei, quia "omnis ratio habet partes"; et sicut "tota definitio exprimit totam rem, sic pars partem". Cum ergo differentia sit pars definitionis, exprimet partem rei, et non totam substantiam rei.

[] Quod ipsi uolunt de nugatione: quod sequitur ad dicta sua, non nobis. Probatio: omnis definitio uel dabitur per genus primum

[] et per differentias intermedias usque ad ultimam, uel per genus proximum et differentiam specificam. Si primo modo, differentia intermedia ponetur in definitione; et ultima includit omnes, per te; ergo omnes intermediae dicentur bis, quia et in se et in differentia ultima. Si secundo modo, cum genus proximum includat differen tiam suam, et ultima includit eam, dicetur bis.

[] Dicitur quod non sic datur, sed per genus primum et ultimam differentiam.

[] Contra, hic in littera: "omnis definitio dabitur per genus proximum et differentiam ultimam, uel per primum genus cum aliis differentiis intermediis".

[] Item, manifestius Boethius, Libro diuisionum, post diuisionem generis, dicit quod primo in definitione accipiendum est genus cum differentia, et uidendum si sit aeque cum specie definienda. Si minus fuerit, accipienda est alia differentia, et genus cum differentia priori erit loco generis, et sic quousque reddat speciem definiendam. Ergo non solum primum genus ponendum est cum ultima differentia, sed

[] genus cum omnibus differentiis intermediis. Plane dicit hoc in littera. Ergo uel ponendum est genus proximum cum ultima dif ferentia, uel primum genus cum multis differentiis.

[] Item, Philosophus, II Posteriorum, uult idem. Differentiae autem omnes concipiuntur cum genere in definitione speciei.

[] Contra tertium quod "ordo non est in substantia", contra: omnis substantia definibilis componitur ex quo et quali, VIII huius; et forma prior est, actus potentia ex IX cap. 724 tempore et perfectione; et similiter VII25: forma est magis ens quam materia et prior.

[II. Solutio quaestionis]

[] Propter istas rationes, et specialiter propter istam rationem probantem processum in infinitum in differentiis: uel erit dare aliquam differentiam quae non includit priorem; uel quod differentiae haberent differentiam praedicatam in quale, et aliam in quid, ut sensibile, et sic essent species.

[] Propter nugationem dicitur aliter: quod sicut forma, quae est tantum forma, est tantum actus, ita quaelibet differentia significat formam tantum de principali intellectu. Tamen illam formam per modum totius significat, quia quaelibet differentia est specifica respectu alicuius, et ideo quaelibet differentia est per se diuersa ab alia.

[III. Ad argumenta principalia]

[] Ad primum: quod Philosophus non uult nisi quod differentia superior diuidatur per differentias inferiores per se, quia fissio pedis solum diuidit habens pedes, non quod pedalitas praedicetur per se primo modo de fissione pedis.

[] Vel aliter: quod est concretio duplex. Quaedam enim forma concernit suppositum quod est eiusdem naturae concretae et in eodem genere; et est alia concretio ad subiectum quod non est eiusdem naturae. Et per hoc, abstractio duplex: scilicet a supposito, sicut humanitas; et alia a subiecto, sicut albedo. In proposito est abstractio non solum a subiecto alterius naturae, sed a supposito propriae naturae. Unde "fissio pedis" et "pedalitas" non sunt idem solum propter identitatem subiecti, sed quia pedalitas abstrahitur a supposito eiusdem generis.

[] Ad aliud: quod omne principium, quod solum est principium, est se toto diuersum. Et similiter omnis differentia, quae est solum differentia, se tota est diuersa. Et omnis talis est praedicatum primum, ita quod non est praedicatum quod sit de intellectu alicuius differentiae, quod sit prius aliqua differentia. Unde differentiae duae nihil habent commune praedicatum de eis in quid per se primo modo.

[] Ad tertium: quod consequentia non ualet, quia diuersitas secundum se materiae est per formas. Quia quod facit unum cum actu, diuersitas illius est per actum diuersum; et tunc genus, quod est potentiale, distinguitur in diuersas species per differentias.

[] Et si obiciatur quod tunc genus non distinguitur per dif ferentias nisi sicut materia per formas, et ego concedo, nec Philo sophus plus uult.

[IV. Ad argumenta Thomae]

[] Ad aliud, quod differentia est tota substantia: supra patet quod non est intentio Philosophi, sed completiue et perfecte est substantia rei, quia ab illa differentia est completiue tota substantia rei.

[] Ad aliud de nugatione: quod non est intentio Philosophi

[] quod definitio non potest dari per genus et multas differentias. Unde dico quod si ponantur in definitione multae differentiae ordinatae, non sequitur nugatio. Sed supponendo oppositum illius quod Philosophus uult probare, sequitur nugatio. Haec est hypothesis quod ab ultima differentia non est unitas rei. Et probat oppositum: quia da oppositum, et quandoque si genus sit remotum, datur definitio per multas differentias. Si enim unitas non est ab ultima differentia, cum unitas compositi sit ab ultima differentia, cum haec non sit ultima, erit aliqua alia ultima et actus; et cum multae sint ibi, tunc erit aliqua differentia ultimus actus, et ab ea erit compositum unum, et tunc aut erunt duae, aut una. Si una, erit nugatio, cum utraque ponatur. Si aliud, et utrumque in actu, et "ex duobus in actu ultimo non fit unum", sequitur quod ex illis duobus non fit unum.

[] Et de tertio, scilicet ordine substantiae: non plus uult Philosophus nisi quod ordo, in differentiis positis qualitercumque, non uitet nugationem, quia si uno modo sit nugatio, qualitercumque transponantur differentiae, adhuc erit.

[7.18 UTRUM UNIVERSALE SIT ALIQUID IN REBUS]

[] Quoniam autem de substantia consideratio.

[] Hic quaeritur utrum uniuersale sit aliquid in rebus.

[] Quod sic, uidetur:

[] Omne quod est tale per participationem reducitur ad aliquod tale per essentiam, alioquin tale per participationem esset primum tale; sed singulare est tale per participationem, ut "hic homo" per participationem hominis, quia aliter non plurificaretur homo in istis; ergo etc.

[] Praeterea, substantia est primum ens, et ita reale; sed intellectus noster nihil causat nisi accidens, secunda uero substantia est substantia; ergo etc.

[] Praeterea, si nihil esset in re nisi singulare, nulla est unitas realis nisi unitas numeralis, quae est propria singulari. Consequens falsum propter sex:

[] Primo, quia tunc omnis differentia realis esset numeralis, nam omne diuersum ea unitate est diuersum ab aliquo qua est in se unum. Hoc consequens falsum:

[] Tum quia omnia aeque differrent realiter, et ita non esset in re

[] aliquid quare intellectus magis unum conceptum abstrahit ab hoc albo et illo quam ab albo et nigro. Haec consequentia patet, quia si omnis differentia realis est tantum numeralis, ergo differentia numeralis est praecisa causa differentiae realis. Sed quaecumque aequaliter participant praecisam causam alicuius effectus, aequaliter participant effectum, patet. Sed omnia differentia realiter aequaliter participant istud, scilicet "differre numero", quia omnia differentia realiter in aliquo communi conueniunt et inter se distinguuntur, ut patet per definitionem differentiae, V Metaphysicae. Ergo omnia aequaliter differunt numero; et ultra: ergo omnia aequaliter realiter.

[] Tum quia differentia genere et specie esset tantum differentia rationis, et ita secundum quid; sed differentia numeralis esset realis et simpliciter; et ita arguendo "differunt specie, ergo differunt numero" esset fallacia secundum quid et simpliciter, quod est contra Aristotelem, V Metaphysicae cap. "De uno".

[] Secundo: consequens principale est falsum, quia tunc non esset generatio uniuoca sine consideratione intellectus.

[] Tertio: non esset aliqua similitudo realis, quia proximum eius fundamentum est unum, ex V Metaphysicae. Et istud tertium improbat responsionem quae posset dari ad secundum, scilicet quod

[] generans et genitum non habent aliquam unitatem sed similitudinem tantum.

[] Quarto: non esset aliquod unum mensura realis aliarum specierum in genere, quia non unum numero, secundum Aristotelem.

[] Quinto: non esset contrarietas oppositio realis, quia extrema eius prima non sunt singularia, et oportet utrumque esse in se unum.

[] Sexto: ipsius sensus non esset aliquod obiectum unum, quia non unitate rationis, nam obiectum praecedit natura actum sentiendi, et iste omnem intellectionem in nobis; et illud obiectum sensus non est unum singulare, quia tunc aliud non sentiretur. Confirmatur per illud II Posteriorum: "sensus est uniuersalis"; sed sensus tantum est obiecti realis; ergo etc.

[] Contra:

[] Aristoteles, VII Metaphysicae cap. illo "Quoniam autem de substantia consideratio". Primo sic: "substantia uniuscuiusque est propria sibi, et non inest alteri"; sed uniuersale nulli est proprium. Praeterea, secundo sic: "substantia non dicitur de subiecto, et uni uersale dicitur".

[] Et Commentator ibidem: "Uniuersale est de capitulo rela tionis".

[] Item, I De anima: "Uniuersale aut nihil est aut posterius est".

[] Item, aliter logica, quae est de uniuersali, esset scientia realis, quod falsum est.

[I. Ad quaestionem

[] A. Opinio Platonis de statu uniuersalium]

[] Ista quaestio primo potest pertractari contra positionem Platonis ponentis ideas secundum quod Aristoteles imponit sibi propter entitatem formalem rerum, secundum primam rationem superius positam ad quaestionem; et propter scientiam, quae est de necessariis tantum, et singularia ista sunt corruptibilia; et etiam propter generationem, quia generans particulare non sufficit.

[] Ista opinio si ponat ideam esse quandam substantiam separatam a motu et ab accidentibus per accidens, nihil in se habens nisi naturam separatam specificam perfectam, quantum potest esse perfecta, et forte habentem per se passiones speciei (aliter de ipsa

[] nihil sciretur) non potest bene improbari, quia non uidetur repugnare rationi absolutae entitatis tale singulare sic naturam habens. Nec absolute hoc improbat Aristoteles; sed quatenus ponitur incorruptibile, arguitur contra hoc in fine X. Hic autem in VII arguitur non impossibilitas, sed non-necessitas. Quia enim nihil non manifestum ponendum est a philosophantibus sine necessitate, arguit Aristoteles contra ideas quod non sunt necessariae propter illa propter quae ponebantur, et ita simpliciter non sunt ponendae. Quod non propter entitatem nec scientiam, arguit Aristoteles, VII Metaphysicae cap. illo "Utrum autem quod quid est"; quod non propter generationem, in capitulo sequenti.

[] Si autem ulterius ponat quis quod dicta idea est formaliter uniuersale, ita quod per identitatem praedicetur de isto corruptibili praedicatione dicente "hoc est hoc", statim uidetur includere contra dictionem quod idem numero sit quiditas multorum diuersorum, et tamen extra ipsa aliter non esset incorruptibilis.

[B. Opiniones aliquorum de statu uniuersalium

[] iuxta sententiam Aristotelis]

[] Isto praetermisso, potest quaestio pertractari secundum senten tiam Aristotelis loquendo de uniuersali. Et sunt hic duae opiniones extremae:

[1. Prima opinio: Uniuersale est in re

[] a. Expositio primae opinionis]

[] Quarum prima est quod uniuersale est in re, propter tres rationes quarum prima est: uniuersale est quod est "aptum natum dici de pluribus". Sed res de se est apta nata dici de pluribus, quia si non, aptitudo sibi repugnaret; nec conferri sibi posset, saltem non ab intellectu, quia tunc posset intellectus dare Socrati talem aptitudinem.

[] Praeterea, uniuersale, de quo loquimur, praedicatur de re, puta de singulari, praedicatione dicente "hoc est hoc", ut "Socrates est homo"; sed impossibile est aliquid praedicari de re nisi sit in re.

[] Item, "quod quid", absolutissime sumptum, est uera res, quia est principium et causa, ut habetur ultimo cap. VII Metaphysicae. Sed ipsum, absolute sumptum, est uniuersale. Probatio: quia sic absolute sumptum exprimitur per definitionem; sed "definitio non est nisi uniuersalis".

[] Modus ponendi est talis: in re, cum gradu limitationis quo singulare est hoc, ut dictum est in quaestione "De indiuiduatione",

[] est etiam natura per illum gradum limitata. Ista natura non solum est intelligibilis sine illo gradu, sed prior etiam est natura eo in re, et ut sic non repugnat sibi esse in alio, quia ut sic est prior, non est adhuc limitata ad hoc. Ut sic ergo prior est, erit uniuersalis.

[b. Contra primam opinionem]

[] Contra istam opinionem arguitur tripliciter. Primo sic: uniuersale est unum obiectum intellectus numero, et una intellectione numero intelligitur, ita quod intellectus, attribuendo ipsum diuersis singularibus, attribuit obiectum idem numero pluries conceptum, ut praedicatum diuersis subiectis, dicendo "hoc est hoc". Impossibile autem uidetur quod aliquid, quod est in re, sit idem intelligibile numero, et sic attribuatur diuersis.

[] Confirmatur: quia etiam ista natura ut prior gradu limitante, si intelligatur, numquam attribuetur uere nisi uni; alteri enim singulari non uere attribuitur ille conceptus, sed alius alterius naturae quae est in alio.

[] Praeterea, secundo sic: cui inest subiectum sub ratione qua est subiectum, ei inest et passio. Si ergo homo inest Socrati sub ea ratione sub qua homo est uere uniuersalis, Socrates erit uere uniuersalis. Nec erit accidens, quia medium non uariatur.

[] Praeterea, tertio sic: sequeretur quod sensus haberet pro per se obiecto ipsum uniuersale, quia, ut dictum est in quaestione "De intellectione singularis", natura mouet non in quantum haec, licet non nisi haec. Sequeretur etiam, si omne uniuersale est actu in re ex se, quod omnino superflue ponitur intellectus agens.

[] Contra modum ponendi sequitur quod tot sint uniuersalia quot singularia, quia quaecumque natura in quocumque indiuiduo habet illam rationem uniuersalis quae assignatur, et nulla est nisi respectu indiuiduorum, ut ostendit prima ratio supra, et ita quaelibet uniuersalis et nulla. Idem etiam praedicaretur de se in praedicatione uniuersalis de singulari.

      [2. Secunda opinio: Uniuersale tantum est in intellectu

[] a. Expositio secundae opinionis]

[] Alia opinio est quod uniuersale tantum est in intellectu. Ad hoc est auctoritas Commentatoris: "Intellectus facit uniuersalitatem in rebus"; alias etiam non uideretur intellectus agens necessarius. Confirmatur etiam propositum, quia intellectus agens non est uis factiua; ergo nihil causat extra intellectum.

[] Item, Boethius: "omne quod est, est unum numero". Ad hoc

[] est ratio, quia uniuersale est unum in multis et de multis, I Posteriorum. Includit ergo essentialiter comparationem ad supposita, ut praedicabile ad subicibile; sed talis comparatio non est in re, sed tantum in intellectu comparante.

[] Auctoritas ad hoc et modus ponendi habetur ab Auicenna V Metaphysicae cap. 237, ubi uult quod forma intelligibilis respectu animae est singularis, et alia in alio intellectu, sed eadem respectu indiuiduorum extra est uniuersalis. Quaere ibi.

[b. Contra secundam opinionem]

[] Contra istam opinionem: obiectum naturaliter praecedit actum, ergo uniuersale naturaliter praecedit intellectionem quando uniuersale intelligitur; sed non est in intellectu in actu nisi per in lectionem.

[] Confirmatur: quia si obiectum, ut obiectum et ut prius intellectione, non esset uniuersale, non posset ab intellectu comparari ad plura extra.

[] Praeterea, subiectum scientiae, in quantum subiectum, praecedit intellectionem. Sed ut sic, est uniuersale. Quia ut subiectum est primo tale, comparando ad propriam passionem; et si primo, igitur de omni. Et sic de eo scientia esse potest.

[] Confirmatur: sicut primum principium, quod est propositio uniuersalis, primo actu complexo concipi potest, ita terminus extra, sub ea ratione sub qua est eius terminus, prima intellectione incomplexa. Sed terminus, ut terminus, uniuersalis est, quia uniuersaliter sumptibilis.

[] Praeterea, tertio: uniuersalitas esset condicio entis in intellectu sicut uerum, et ita deminueret ens hoc sicut illud, et ita non magis esset aliqua scientia de uniuersali quam de uero.

[] |{ Ad ista posset dici quod licet obiectum sit prius natura actu, non tamen hoc oportet de modo necessario in obiecto maxime qui non est modus cognitus, sed sub quo cognoscitur; maxime si obiectum non est nisi simul tempore cum actu, sicut ponit Auicenna de uniuersali.

[] Contra: tunc, nullo considerante, non esset uniuersale in actu, et ita scientia habitualis non esset obiecti uniuersalis actu.

[] Praeterea, in quantum obiectum est prius actu, non intelligetur sub hoc modo; ergo uel sub nullo modo uel sub opposito, quia ut est obiectum, aliquem modum sibi determinat. }|

[] Contra modum ponendi: ista forma intelligibilis subiectiue

[] est in anima et realiter. Uniuersale autem, si est in intellectu, uidetur ibi esse ut obiectum cognitum in cognoscente. Isti modi essendi sunt diuersi, ergo etc. Et sic improbant hanc opinionem, iam positae rationes.

[II. Solutio quaestionis]

[] Circa huius quaestionis solutionem, primo distinguendum est de uniuersali. Sumitur enim uel sumi potest tripliciter:

[] Quandoque pro intentione secunda, quae scilicet est quaedam relatio rationis in praedicabili ad illud de quo est praedicabile, et hunc respectum significat hoc nomen "uniuersale" in concreto, sicut et "uniuersalitas" in abstracto.

[] Alio modo accipitur uniuersale pro illo quod denominatur ab ista intentione, quod est aliqua res primae intentionis, nam secundae intentiones applicantur primis.

[] Et sic accipi potest dupliciter: uno modo pro illo quod quasi subiectum remotum denominatur ab ista intentione; alio modo pro subiecto propinquo.

[] Primo modo dicitur natura absolute sumpta uniuersale, quia non est ex se haec, et ita non repugnat sibi ex se dici de multis. Secundo modo non est uniuersale nisi sit actu indeterminatum, ita quod unum intelligibile numero sit dicibile de omni supposito, et illud est complete uniuersale.

[] De primo modo potest intelligi secunda opinio, quia ista comparatio, quae est intentio secunda, non est nisi obiecti ut in intellectu comparante. De secundo modo potest intelligi prima opinio, quia natura non est de se haec.

[] Sed nec prima opinio ponit completum uniuersale, quia non sufficienter indeterminatum, quia non contrarie ad determinationem, sed quasi priuatiue uel contradictorie. Nec secunda opinio loquitur de completa ratione uniuersalis, ut quaestio habet difficultatem, sed de quadam intentione posteriore naturaliter ratione eius completa. Nam indeterminatio quasi contraria, qua "homo" est sic indeterminatum, ut unica intellectione conceptum quiditatiue insit omni, praecedit naturaliter illam intentionem secundam quae est uniuersalitas logica siue habitudo de multis.

[A. Primum membrum argumenti:

[] An uniuersale sit in intellectu]

[] De isto igitur tertio modo accipiendi uniuersale restat uidere primo an sit in intellectu. Et distinguo quod dupliciter potest aliquid esse in intellectu obiectiue, sicut modo loquimur de "esse in". Uno modo habitualiter, et alio modo actualiter; siue in actu primo et secundo. Primo modo est ibi quando est ibi ut immediate motiuum ad intellectionem, secundo modo quando actualiter intelligitur. Ista

[] esse, secundum positionem Auicennae, simul sunt tempore, licet primum prius natura. Licet enim non ponat speciem intelligibilem per quam obiectum est praesens primo modo manere in intellectu nisi dum actu intelligit, tamen prius natura est obiectum praesens ut motiuum quam ut intellectum actu, quia primum praecedit intellectionem ut causa, secundum sequitur siue concomitatur. Alius autem, qui negat speciem intelligibilem, non uidetur quomodo possit ista duo esse distinguere, quia nullum esse habet obiectum in intellectu, secundum ipsum, nisi per actum intelligendi, et ita nullum esse primum, et ita nullo modo mouebit intellectum; cuius tamen contrarium tenet ipse.

[] Tertia uia est communis: quod primum esse et tempore et natura praecedit esse secundum, et manet sine eo, secundum ponentes species intelligibiles manere sine actu. Inconueniens enim uidetur retentionem proprii obiecti post actum negare intellectui in quantum intellectus creatus, cum haec sit perfectionis in sensitiua. Et licet coniungatur intellectus phantasiae, quaero: quae est perfectio intrinseca intellectus? Accidit enim sibi in quantum intellectus coniungi cum phantasia. Et licet sit imperfectior non coniuncto phanta siae, non tamen forte alterius rationis in quantum potentia. Ergo

[] sicut separatus est intrinsece retentiuus, ita noster, licet minus.a

[] Ad quaestionem igitur, quoad hoc membrum, dico quod uniuer sale tertio modo dictum non est in intellectu secundo modo ex necessitate, ita quod quasi illud esse sit sibi necessarium, sicut probant rationes contra secundam opinionem, sed necessario est in intellectu primo modo, ita quod sine illo concomitante obiectum non inest ei uniuersalitas. Hoc probat bene prima ratio contra primam opinionem.

[] Sed quae est causa illius indeterminationis qua obiectum, habens esse primum in intellectu, est complete uniuersale? Respondeo quod non sola res, quia non est eius in se tanta indeterminatio,

[] a SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA Sicut potest elici ex dictis eius in ista quaestione: praeter intentionem uniuersalitatis, quae est intentio secunda siue relatio rationis in praedicabili ad illud de quo est praedicabile, est triplex uniuersale. Unum est uniuersale dictum negatiue, et illud est natura in se absolute sumpta, quo modo loquitur Auicen na de humanitate quod nec est uniuersalis nec particularis. Et dicitur uniuersale negatiue quod non est natum fieri uniuersale completum sub illa ratione. Secundum est uniuersale dictum priuatiue, et illud est natura ut in indiuiduo determinata, quia potest fieri uniuersale completum per intellectum agentem. Tertium est uniuersale dictum contrarie, et illud est uniuersale completum, abstractum per intellectum a determinatione. Et dicitur contrarie ad differentiam naturae ut determinatae ad singu laritatem, quae dicitur ut sic priuatiue uniuersale, quia est apta nata fieri uniuersale siue indeterminate in actu. Istud tertium uniuersale habet esse in intellectu obiectiue et non necessario subiectiue. Obiectiue, inquam, non actu sed habitu, uel non actu secundo necessario, sed actu primo. Sed uniuersale primis duobus modis est in re; patet de se, sed alio et alio modo. Hic uniuersale tertium quomodo est in re, patet; licet non sub eodem esse sub quo dicitur uniuersale.

[] ut probat illa prima ratio; nec etiam intellectus possibilis, quia non reciperet indeterminatius quam obiectum esset factiuum. In omni autem natura, ut arguit Aristoteles, III De anima, est dare "aliquid quo est omnia facere, dato aliquo quo est omnia fieri". Hoc est: in tota natura uniuersali cuilibet potentiae passiuae correspondet potentia actiua, et si non extrinseca, intrinseca in eadem natura.

[] Ergo cum experiamur quod est aliquis intellectus in nobis quo est uniuersale fieri, hoc est, cui insit aliquid per quod obiectum est praesens ut uniuersale, necesse est aliquid esse actiuum illius. Et non extra, ut argutum est, ergo intra. Intellectus igitur agens, concurrens cum natura aliquo modo indeterminata ex se, est causa integra factiua obiecti in intellectu possibili secundum esse primum, et hoc secundum completam indeterminationem uniuersalis. Nec est alia causa quare intellectus agens cum natura facit obiectum sic esse nisi quia est talis potentia, sicut nec quare calidum calefacit. Est ergo natura in potentia remota ad determinationem singularitatis et ad indeterminationem uniuersalis; et sicut a producente coniungitur singularitati, ita a re agente et simul ab intellectu agente coniungitur uniuersalitati.

[] Et isto modo bene intelligitur illud dictum Auicennae quod natura de se non est uniuersalis nec particularis, sed tantum natura.

[] Et hanc tertiam indeterminationem probat tertium argumentum cum omnibus suis probationibus, non illam quae est uniuersalis, quia ista minor saluat similitudinem, contrarietatem, etc. Et isto modo dicatur "quid", et ista indeterminatio eius est priuatiua, alia maior quae est uniuersalitatis contraria.

[] Sed quae est actio realis intellectus agentis? Non uidetur quod circa obiectum, cum illud nihil sit in re. Hic dicunt quidam quod abstractio non fit a phantasmate sed ab obiecto, quia nullam speciem intelligibilem ponunt.

[] Contra: obiectum, quando est in esse primo in intellectu, aliter se habet ad intellectum quam prius quando non fuit in esse primo, quia nunc mouet, prius non; nunc intellectus intelligit ex ista motione, prius non. Ergo aliqua mutatio facta est prius naturaliter quam intellectus intelligat. Sed ista non est in phantasmate patet , nec in intellectu agente, nec in eorum coniunctione, quia semper erant aequaliter coniuncta, ex quo illud phantasma infuit. Ergo oportet ponere in intellectu possibili aliquam mutationem priorem natura ipsa intellectione per quam obiectum sit in esse primo in quo non fuit. Hoc conceditur, ita quod abstractio obiecti non est aliqua

[] actio realis, sed causatur species intelligibilis a phantasmate et intellectu agente simul; qua causata in intellectu possibili formaliter, simul causatur obiectum abstractum ibi, non formaliter sed obiectiue; et sic bene saluatur Auicenna, V Metaphysicae cap. 270, de forma intelligibili. Licet enim sit duplex modus "essendi in", tamen unus concomitatur alium necessario. Nisi enim ponatur ista gignitio, nulla actio realis potest dari intellectui agenti, et ita nec aliqua circa obiectum, quia illa numquam est intentionaliter nisi propter aliquam realem. Similiter, numquam obiectum erit abstractum nec uniuersale prius natura quam intelligatur, nisi ponatur quodcumque obiectum habens phantasma in phantasia, coniuncta intellectui agenti, esse abstractum et semper in esse primo, postquam eius inest phantasia. Et tunc quomodo post "addiscere" erit magis in potentia accidentali ad speculari quam ante?

[] Responsio: per habitum generatum; et phantasmata ordinate occurrunt.

[] Contra: iste habitus est in phantasia; si enim esset in intellectu possibili, quid facit circa phantasma, ut illud moueat intellectum possibilem nunc, et illud tunc? Non enim inclinat nisi potentiam in qua est.

[] Sed quod istorum est prius, scilicet "esse in intellectu" uel ista indeterminatio quae ponitur propria uniuersali? Videtur quod "esse in intellectu". Nam intellectus agens primo uidetur facere aliquid esse

[] in intellectu possibili, ergo si facit uniuersalitatem, hoc erit mediate.

[] Contra: tunc uniuersale erit posterius ente uero. Non solum enim est ens uerum quod est in intellectu in actu secundo, sed etiam quod in primo. Et uidetur quod sit imperfectius ens uerum quod est in habitu quam quod est in actu.

[] Item, singularitas prior est natura quam esse in re, igitur a simili.

[] Confirmatur: quia magis uidetur uniuersale abstrahere a quacumque exsistentia quam singulare. Ad istam dubitationem potest dici, etc.

[B. Secundum membrum argumenti:

[] An uniuersale sit in re]

[] Quoad secundum membrum quaestionis, scilicet an sit in re, responsio: esse in intellectu primo modo uel secundo non est nisi habere relationem rationis ad intellectum. Illud autem, quod est in re, bene habet istam relationem; ergo illud quod est uniuersale, est in re.

[] Confirmatur: aliter in sciendo aliqua de uniuersalibus, nihil sciremus de rebus sed tantum de conceptibus nostris, nec mutaretur opinio nostra a uero in falsum propter mutationem in exsistentia rei. Potest igitur uniuersale esse in re, ita quod eadem natura est, quae in exsistentia per gradum singularitatis est determinata, et in intellectu hoc est ut habet relationem ad intellectum tamquam cognitum ad cognoscens est indeterminata. Ita quod sicut ista duo esse concur runt per accidens in eadem natura, et posset utraque esse sine altera, ita etiam determinatio et indeterminatio praedicta. Et ex hoc apparet quod non est necesse illud, quod est uniuersale, esse in re, licet possit, sicut necesse est ipsum esse in intellectu.

[] Contra: contraria non insunt eidem; determinatio, qua est hoc, et indeterminatio, qua est idem huic et illi, sunt contraria secundum praedicta.

[] Dicitur quod non insunt secundum idem, quia unum secun dum unum esse et aliud secundum aliud esse. Sed tunc oporteret ponere ista esse naturaliter esse priora istis contrariis.

[] Similiter, quod absolute contraria compatiantur se in eodem, non uidetur; nec aliqua diuersa secundum quae contraria insunt;b puta album et nigrum secundum aliam et aliam partem superficiei, talia non insunt eidem subiecto proprio. Si autem ad totum com parentur, respectu eius sunt contraria secundum quid.

[] Item, quomodo intelligitur "quid" absolute, et quomodo sin gulare, si semper natura cum intellectu agente facit indeterminatum complete in intellectu possibili?

[] Item, estne ista abstractio intellectus agentis, perfectionis? Vide tur quod sic, quia sine intellectu agente non posset esse intellectio abstracti; ergo illud adiungitur ut concausa propter perfectionem maiorem.

[] Contra: cognoscere confuse est imperfectionis; ergo magis con fuse imperfectius.

[] b SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: quando enim dicuntur inesse secundum diuersa

[] Ad primum de contrariis posset dici, etc.

[] Ad aliud dicitur quod "quid" intelligitur absolute (et ita illud quod est singulare) siue indifferentia uniuersalis, quando natura sola mouet intellectum sine intellectu agente. Sed singulare, in quantum "hoc", numquam mouet, ut prius dictum est; ideo non intelligitur nisi ab intellectu intelligente res in quantum sunt in se manifestae, non quia primo mouetur. Primo modo uisus uidet singulare; secundo modo, non; tertio modo, quando coagit intellectus agens naturae, intelligitur uniuersale complete.

[] Contra: fictio uidetur quod intellectus agens quandoque coagit phantasmati, quandoque non, cum utriusque uirtus actiua sit naturalis, non libera.

[] Item, quomodo phantasma sola uirtute propria mouebit intellectum possibilem?

[7.19 UTRUM CONCEPTUS GENERIS SIT ALIUS A CONCEPTU DIFFERENTIAE]

[] Utrum conceptus generis sit alius a conceptu differentiae.

[] Quod non:

[] Quia in littera dicitur "genus nihil est praeter eas quae sunt generis species".

[] Item, in X huius cap. 102: genus secundum se est diuersum in diuersis speciebus, etc.

[] Item, alioquin esset pars speciei, et ita non praedicaretur formaliter de ea.

[] Item, VII Physicorum: comparatio non fit secundum genus, quia "in genere latent aequiuocationes".

[] Contra:

[] Si non, aut est idem conceptui unius differentiae tantum, et tunc non praedicabitur nisi de una specie. Aut cuiuslibet differentiae, et tunc uel tot erunt conceptus generis quot differentiarum; uel si tantum unus est conceptus generis, illi uni omnino erunt idem conceptus differentiarum, ergo et inter se idem. Omnia illata sunt inconuenientia; igitur etc.

[I. Ad quaestionem. A. Pars negatiua eiusque refutatio]

[] Opinio quod non, propter tertiam rationem supra. Modus ponendi: quod non sunt synonyma "genus" et "differentia". Differunt enim penes modos siue rationes concipiendi eundem conceptum, quae sunt rationes determinabilis et determinantis. Ratio generis est ratio determinabilis; ratio uero speciei est ratio determinati.

[] Contra istud: igitur in definitione erit nugatio, quia idem con ceptus bis dicitur per genus et differentiam.

[] Responsio: nugatio excusatur propter diuersos modos concipi endi.

[] Contra: tunc est nugatio quando, positis definitionibus pro nominibus, idem bis dicitur, ex isto cap.7 et ex II Perihermenias. Positis autem rationibus generis et differentiae, idem conceptus bis dicitur; igitur etc.

[] Confirmatur, quia secundum Aristotelem in isto cap.9, hic est nugatio: "pedes habens bipes", et tamen est alia ratio concipiendi.

[] Item, istae rationes concipiendi aut sunt essentialiter intra conceptus generis et differentiae; aut non sunt, sed accidentales sub quibus illi conceptus concipiuntur. Si secundo modo, non uitatur nugatio. Si primo modo, aut igitur utraque ratio est essentialis intra conceptum speciei, aut non. Si non, igitur definitio essentialiter includit quod non pertinet essentialiter ad speciem; includit enim quod essentialiter includitur in conceptu generis. Si sic, igitur conceptus generis et differentiae sunt simpliciter alii, quia per rationes alias quas essentialiter includunt, quae etiam sunt de per se conceptu speciei. Nam tantam diuersitatem ponit opinio opposita, ut iam patebit.

[] Item, tertio: definitio debet esse primo eadem definito. Conceptus iteratus non est primo idem sibi semel sumpto. Igitur conceptui speciei non est primo idem conceptus generis et con ceptus differentiae simul; sed alter tantum, et ita alter superfluit.

[] Sequitur etiam, quarto, omnino ut uidetur, quod completa definitio daretur per genus tantum, quia exprimeret totum conceptum quiditatiuum speciei. Ratio enim determinantis non requiritur, quia ista ratio non cadit in intellectu speciei. Est enim fallacia accidentis "rationale est determinans, homo est rationalis, igitur homo est determinans". Non igitur requiritur "rationale" in definitione propter istam rationem, quia ipsa extraneatur definito. Nec propter conceptum cuius esset illa ratio, quia ille totus expri mitur per genus.

[B. Pars affirmatiua. 1. Art. 1: Conceptus generis est unus in se]

[] Ideo ad ostendendam oppositam partem quattuor sunt uidenda:

[] Primo: quod conceptus generis est unus in se; quod ostenditur tripliciter: Primo, quia omnis certitudinem habens de aliquo, dubitans autem de omnibus determinantibus illud, habet de illo de quo est certus conceptum unum, alium ab illis de quibus dubitat; alioquin esset certus, et de nullo, quia de nullo conceptu. Potest autem haberi certitudo de inhaerentia conceptus generis alicui, dubitando de quocumque conceptu speciei ut cum animal uidetur a remotis , uel melius per proprietatem conuertibilem cum genere, demonstrando ipsum de aliquo demonstratione "quia", de quo nescitur aliqua species generis.

[] Secundo sic: "differentia sunt diuersa aliquid-idem entia", ex V huius et X cap. 414, ita quod magis unum sunt differentia in illo in quo conueniunt quam in illis in quibus differunt; alioquin essent primo diuersa, non differentia. Igitur et illud, in quo sunt idem, est in se magis unum quam illa quibus differunt. Species generis proprie differunt differentiis et sunt idem in genere, igitur genus est magis unum in illis quam differentia quibus differunt, quod non esset nisi generis esset unus conceptus. Nam si plures, ita essent illi diuersi sicut conceptus differentiarum quoad hoc quod species nihil unum essent.

[] Tertio sic: genus praedicatur proprie et in quid de specie, igitur secundum aliquem conceptum; non eundem speciei, quia tunc illa praedicatio esset eiusdem de se; igitur secundum alium con ceptum a conceptu speciei, et similiter de quacumque specie. Ille autem alius a quacumque specie est unus in se; alioquin tot genera quot species.

[] Additur, quarto, quod nomen generis est uniuocum, igitur significat unum conceptum. Sed quomodo unum? Responsio: genus aut concipitur primo, scilicet ut obiectum adaequans in tellectionem, aut per se et non primo, scilicet in aliquo concepto adaequante intellectionem in quo genus includitur. Primo modo, conceptus eius est unus numero, sicut intellectio una numero; et generaliter, ita unica intellectione numero intelligitur magis commune sicut minus commune.

[] |{ Nota quod sicut idem numero fit a diuersis specie, ita eadem intellectio numero hominis nata est fieri ex phantasmate cuiuscumque singularis. }|

[] Secundo modo, conceptus illi primi sunt ualde diuersi. Omnes tamen includunt unum conceptum numero, non qui est unus numero ut ibi concipitur sed tot numero in quot includitur, quia non alia intellectio est circa includens et inclusum , sed qui natus est esse unus numero, quando primo concipitur et indifferens ad omnes alios.

[2. Art. 2: Conceptus generis est alius a conceptu differentiae]

[] Secundo uidendum est quod conceptus generis alius est a conceptu differentiae quod ostendetur in quaestione sequente , et ita alius est quod primo diuersus. Et ex hoc sequitur quod est alius a conceptu speciei sicut partialis a totali, quia species essentialiter includit conceptum differentiae et generis.

[3. Art. 3: Quid determinate concipitur per genus et differentiam?]

[] Tertio: quid determinate concipitur per genus et quid per differentiam?

[] Sciendum, secundum quod dicit Aristoteles, cap. praecedenti VII19: "Sicut ratio ad rem, sic partes rationis ad partes rei". Et, VIII cap. 320, oportet "terminum esse rationem longam" et exprimere "quid et quale". In specie autem non sunt nisi duae primae partes essentiales, scilicet actus ultimus quo species est id quod est, et proprium potentiale respectu illius actus ultimi quotcumque ordinata includat illud potentiale, siue ordinata realiter naturaliter siue aliter, de quo dicetur in quarto articulo. Differentia ultima, quae est specifica, a qua est unitas rei et definitionis, includit praecise de suo per se intellectu actum ultimum in re, qui est causa unitatis completa; et genus proximum praecise per se includit proprium potentiale respectu illius actus.

[4. Art. 4: Quid in re correspondet istis conceptibus? a. Opinio Henrici Gandauensis]

[] Quarto, uidendum est quid istis conceptibus correspondeat in re.

[] Dicunt quidam quod in re sufficit differentia intentionis quae nullam differentiam nec compositionem actu ponit in re, sed tantum potentialem, sic quod ipsa nata est facere diuersos conceptus in intellectu de se, ita quod ista differentia actu est solum in intellectu concipiente. Non sufficit autem differentia rationis, quae est quando res non est nata facere nisi unum conceptum, qui tamen potest concipi sub diuersis modis concipiendi.

[b. Contra opinionem Henrici]

[] Cum ista opinione conceditur quod differentia rationis non sufficit ad distinctionem generis et differentiae, sicut argutum est contra primam opinionem.

[] Sed quod nec ista differentia intentionis sufficit, arguitur sic: quia concipiendo genus, aut concipitur aliquid rei in specie aut nihil; similiter de differentia. Si nihil: isti conceptus uidentur fictitii, non reales; nec sufficit "dicentur in quid de specie". Si aliquid: aut idem aliquid, et tunc erit idem conceptus; aut aliquid aliud, et tunc erit in re aliqua differentia prior differentia conceptuum.

[] Respondetur quod aliquid rei concipitur et idem. Nec sequitur "igitur idem conceptus", quia eadem res nata est facere diuersos conceptus.

  SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: Istorum confirmationem quaere in
  quaestione de indiuiduatione per omnia argumenta ostendentia
  aliquam esse unitatem realem minorem unitate numerali.

[] Contra: una res nata est formare conceptum unum sibi adaequatum, quia alias non esset cognoscibile unum, quia nec unico actu cognoscibile. Sed illum sibi adaequatum conceptum formando, uidetur immutare intellectum quantum nata est ipsum immutare.

[] Aut si dicas quod propter suam perfectionem, praeter illum adaequatum, nata est res immutare intellectum ad conceptus non-adaequatos, quis erit ordo in immutando ad illos et ad istum adaequatum? Numquid facit primo notitiam propriam aut confusam? Et quodcumque prius facit si non tantum prius natura sed tempore , uidetur quod nihil amplius facit, quia agens naturale praesente passo statim facit quod potest.

[] Quidquid sit de istis, uidetur quod prima ratio stet. Nam species, formando duos conceptus generis et differentiae, non tantum causat duos actus in intellectu distinctos numero, sed causat duas notitias actuales uel habituales, habentes obiecta propria distincta, et hoc ita distincta sicut si illa duo obiecta essent duae res extra. Quaero igitur an istis notitiis cognoscat intellectus obiectiue aliquid in re? Si nihil, fictio est. Si idem, ergo idem obiectum est. Nisi dicas quod una res extra facit formaliter duo obiecta in intellectu, et tunc non uidetur quod res uel aliquid rei sit obiectum, sed aliquid factum a re. Si aliud, habetur propositum, quia differentia ante conceptus.

[] Item, secundo ad principale: omnis differentia, prior naturaliter omni actu rationis, uidetur differentia realis. Obiecta naturaliter praecedunt actus et distinctio obiectorum distinctionem actuum, maxime quando haec illam causat, ut hic ponitur. Ergo differentia intentionis, quae est in conceptibus, concludit priorem in obiectis, quae erit realis.

[] Potest dici, sustinendo differentiam intentionis, sicut habetur in quaestione "De uniuersali", quod res obiectiue est in intellectu, uel in actu primo uel in actu secundo. Et differentia quaecumque, quae non conuenit rei nisi sic uel sic et hoc, siue hoc uel illud esse praesupponatur differentiae siue necessario concomitetur , est differentia rationis, scilicet sustinendo differentiam rationis communiter ad differentiam intentionis et rationis proprie dictam. Nam nulla talis inest rei exsistenti in se, nec sine actu intellectus concomitante uel praecedente et hoc, intellectus possibilis considerantis, ut quando est res in intellectu in actu secundo; uel intellectus agentis abstrahentis, ut quando est res in intellectu in esse primo.

[] Differentia igitur rationis stricte loquendo est differentia posterior naturaliter actu intellectus possibilis considerantis idem obiectum sub alia et alia ratione. Et hoc, siue illa differentia sit obiecti exsistentis in intellectu in actu secundo; siue habitualiter, per habitum derelictum ex actu concipiendi nam esse tale habituale est naturaliter posterius actu considerandi. Sed differentia intentionis est prior naturaliter omni actu intellectus possibilis et omni esse obiecti in ipso intellectu, siue sit actuale, siue habituale derelictum ex actu eius. Sequitur tamen ordine naturae actum intellectus agentis et concomitatur ipsum necessario "esse in intellectu possibili" in actu primo. Haec magis patent ex dictis in quaestione "De uniuersali".

   [c. Quomodo una essentia facit diuersa obiecta intelligibilia]

[] His intellectis pro differentia intentionis in communi, ulterius in speciali sciendum est quod essentia una specie quantumcumque simplex ut albedo nata est ex se facere diuersa obiecta praesentia intellectui possibili. Quod, sicut dictum est in quaestione praedicta, non est realiter nisi facere realiter aliqua diuersa per quae illa sint obiectiue praesentia. Nam circa esse obiectiuum, cum nihil sit, non cadit mutatio nisi per mutationem realem in aliis, per quae ista sunt obiectiue praesentia.

[] Quare autem sic sit factiua diuersorum, non est ratio propter perfectionem, quia tunc Deus faceret, quod negatur. Nec propter imperfectionem, quia tunc materia prima faceret. Nec propter aliquam differentiam priorem in natura rei extra intellectum. Sed sicut calor, quia est calefactiuus, non propter perfectionem in communi nec propter imperfectionem, ita quaelibet talis essentia, quia talis, factiua est talium duorum in intellectu realiter, et per hoc duorum obiectiue. Praeter hoc etiam factiua est unius conceptus adaequati, sed illius forte primo ut confusi in quantum percepti, aliorum autem prius natura sed non perceptorum, sicut alibi habetur de processu intellectus nostri in intelligendo.

[d. Ad argumenta contra positionem Henrici]

[] Tunc ad argumenta contra positionem de differentia inten tionis.

[] Ad primum: genus et differentia diuersa obiecta intelligibilia includunt, et tamen in utroque idem re intelligitur. Quia sicut potest idem habere esse in re et in intellectu, ex quaestione praedicta, ita potest habere unum esse in re et duo in intellectu, et

[] concomitantibus illis duobus, esse duo obiecta, quia unum obiectum in uno intellectu tantum unum esse habet.

[] Per hoc patet ad totam deductionem contra responsionem, quia et unum adaequatum conceptum generat et plures non-adaequatos, et simul tempore quantum ad esse primum in intellectu, licet non quantum ad esse secundum, quod non est sine perceptione. Sed non tenetur illud in secunda responsione, "quod propter perfectionem" etc.

[] Cum reducitur ratio, concedo quod simpliciter sunt diuersa obiecta, sicut si essent essentiae diuersae; sed sunt obiecta diuersa concomitante esse in intellectu. Ut autem res est obiectum, eadem est, ita quod idem extra, sub duobus esse in intellectu concomitantibus, habet rationem unius materialiter, et duorum obiectorum formaliter.

[] Ad secundum principale patet: differentia prior natura omni actu intellectus, tam agentis quam possibilis, est realis. Concedatur. Sic minor falsa.

[] Sed per omnia dicta non uidetur prima difficultas soluta quomodo duo obiecta formaliter in quantum obiecta et tamen una essentia, si illa essentia aliquo modo cognoscatur. Quia illa essentia una, si tantummodo per duo esse in intellectu est duo obiecta et secundum illa non cognoscitur, quia illa accidunt obiecto , non uidetur quomodo erunt duo in quantum obiecta.

[] Non uidetur etiam quod aliqua intellectionum istarum aliquid rei cognoscatur. Quod ostenditur sic: quia intellectioni abstractiuae

[] rei cognoscatur. Quod ostenditur sic: quia intellectioni abstractiuae potest succedere intellectio intuitiua eiusdem primi obiecti, praecise quando abstractiua alicuius rei est imperfecta, alia perfecta. Sed uisiones duae non possunt esse generis et differentiae, quia uisio non est nisi obiecti primi realiter exsistentis et praesentis. Ex hoc sequitur quod intellectus diuinus non cognoscet, ut distincta, obiecta illa quorum ponitur differentia intentionis; nec aliquis intellectus, nisi abstractiue intelligens, et ita imperfecte.

[] Item, cum dico "Socrates est homo", non est unio actuum concipiendi, quia hic actus non est ille. Nec obiectorum habentium differentiam intentionis, quae scilicet non habent esse extra sed in intellectu, actu primo; tum quia obiectum unum, ut sic, non est aliud; tum quia obiectum unum facit aliud in esse talis obiecti, et licet includat ipsum ut factum, non est ipsum; tum quia tunc non dependeret ueritas orationis a re extra.

[] Igitur est unio quorumcumque; sic primo saltem est pro re extra. Et tunc pro opinione de differentia intentionis erit praedicatio eiusdem de se; nec alia erit ueritas istarum "Socrates est homo", "Socrates est animal", "Socrates est substantia" etc.

[] Qui melius scit exponere differentiam intentionis, euadendo dictas difficultates, exponat.

[II. De distinctione formali a parte rei]

[] Alia est opinio quae, propter praedicta motiua ne ponat conceptus simpliciter diuersos generis et differentiae esse fictitios, sed cum utroque illorum aliquid in re concipiatur (cum illorum actuum sint obiecta in quantum obiecta ita formaliter diuersa sicut si essent res omnino diuersae) , ponit quod illis correspondent aliqua in re realiter diuersa; ita realiter quod, circumscripta omni operatione intellectus agentis uel possibilis, et omni esse in intellectu prae supposito uel concomitante, erit in re illa differentia.

[] Sed realis differentia ponitur habere gradus. Est enim maxima naturarum et suppositorum; media naturarum in uno supposito; minima diuersarum perfectionum siue rationum perfectionalium unitiue contentarum in una natura.

[] |{ Istam differentiam uidetur necessarium ponere in aliis, puta in ente et eius passionibus, relatione et fundamento in Deo et creatura.

[] Quandoque uidetur etiam sed non est ita necesse quod sit ponenda in causa multorum, sicut potentiae animae et uirtualitas in aliis; similiter in eminentia, siue alterius speciei siue eiusdem.

[] Sed in istis duobus ultimis potest bene negari, quia idem non distinctum potest multa causare; idem non distinctum potest multa excedere. Et continentia uirtualiter uel eminenter non est perfectionum realium, quia tales actualiter continentur et formaliter denominant. Virtualiter et eminenter contentum continetur ut aliud ibi contineri: non inesse sed abesse uel deesse.

[] Secundum etiam illam opinionem quae ponit "minus" in ea dem specie esse realiter in "magis", non est ibi sicut perfectio realis tantum, sed ut pars quantitatiua uirtualis, non mobilis, uel corruptibilis sine corruptione totius rei. Ita non est ibi differentia rationum realium. }|

[] De qua differentia quaere in IV, in quaestione "De uno". Talis necessario est differentia illius perfectionis in re quae cor respondet conceptui generis, et illius quae correspondet conceptui differentiae. Sed maior est bene quidem, puta materiae proximae et formae, sicut sensitiui et rationalis secundum pluralitatem formarum. Sed ista est minima ubi potest saluari fundamentaliter ratio generis et differentiae. Hae autem perfectiones distinctos formant conceptus, et distincta sunt obiecta illorum conceptuum sicut si essent separatae; quemadmodum alibi habetur quod

[] quidquid perfectionem aliquam consequitur ex propria eius ratione, etiam eam consequitur quando unitiue cum alia continetur, sicut actio propria et caetera huiusmodi.

[] Et per hoc potest forma specifica unitiue continens formas generum intermediorum esse principium multarum operationum illis contentis correspondentium, si illa intermedia ex se sint actiua. Nihil enim tali perfectioni deficit quando continetur, sed limitatio tollitur a continente, quia non tantum illam continet sed istam continet ac si non illam, et e conuerso. De hoc quaere ubi supra.

[] Nec tamen quaecumque continentia perfectionum sufficit ad rationem generis et differentiae, sed illarum quarum altera potentialis est ex propria ratione respectu alterius; et sic potentialis quod, quantum est ex per se ratione eius in re, non repugnaret sibi esse sub opposito actu. Sicut perfectio coloreitatis non tantum est per fectibilis per gradum perfectionis proprium albedini, sed etiam quantum est ex propria ratione coloreitatis illius non repugnaret sibi subesse gradui proprio nigredinis.

[] Condicio prima excludit Deum a genere, si ponatur in ipso talis differentia, siue attributorum siue idearum. Nullum enim per fectibile est per alterum. Specialiter de attributis, quia quodlibet est infinitum; et de ideis, quia respectus ad diuersa non se perficiunt.

[] Ideo si est talis differentia, non erit compositio, quia nihil perfectibile, nihil perficiens licet alius ordo prioritatis alicuius poneretur , nec aliquid unum ex illis. Sed aliquid summe unum

[] sunt illa per identitatem, quae secundum proprias rationes nec unum componunt nec aggregant, quia numerum non faciunt necessarium aggregationi. Si autem nec talis differentia in Deo ponatur, quia nec illa intentionis quae minor est, et istam immediate sequitur, magis patet quomodo non erit in genere.

[] Haec differentia, et compositio sibi correspondens, quando perfectiones contentae sunt limitatae, generalis est omni creaturae. Et secundum hanc faciliter saluatur quomodo omnis creatura com ponitur ex potentia et actu. Non enim ibi accipitur potentia pro illa quae est ad esse, quia illa non manet in creatura.

[] |{ Nota quod hic uidetur exprimi propria ratio illius differentiae quae uocatur "secundum intentionem", quia illa, secundum talem compositionem, ponit in re: itaque differentia conceptuum siue obiectorum formalium; non omnis differentia intentionis nec etiam si illi differentiae conceptuum correspondet differentia rationum realium, sed tantum quando duae condiciones hic positae sunt ibi.

[] Contra: igitur omnis species est composita, et ita accidentia non erunt in genere. Patet responsio. }|

[] Ista opinio non negat differentiam intentionis, sed ponit sibi necessario correspondere aliqua in re. Et ita ponit quadruplicem differentiam: duplicem realem, rerum et rationum realium; et duplicem rationis, scilicet intentionis et rationis stricte sumptam. Quod si differentia intentionis non requirat differentiam rationum

[] realium in actu, sed sufficiat quod in potentia sit in re et in actu in intellectu in esse primo, ut prius expositum est, qui potest capere capiat.

[III. Ad argumenta principalia]

[] Ad argumenta principalia.

[] Ad primum: additur "aut si est, est quidem ut materia". Exemplificatur de uoce; et illud membrum est uerum pro quo exemplum adducitur. Et debet intelligi ad manifestandum quid singulare in re correspondet conceptui communi generis, sicut expositum fuit legendo textum.

[] Ad aliud de X patet quod in primo articulo "quomodo" etc. Quia conceptus generis "ut in speciebus", licet habeat aptitudinem ut ex se si concipiatur primo sit idem numero determinabilis per omnes differentias, tamen "ut in speciebus" concipitur per se, est actualiter ita diuersus sicut conceptus specierum. Conceptus autem speciei non in ita diuersis natus est per se concipi. Et quod aliquando allegatur de secundo capitulo.

[] Ad tertium: pars per modum partis non praedicatur; denominatiue significata praedicatur. Quaere alibi exempla de capitato et manuato quantum ad per se intellectum et quantum ad modum concipiendi propter quem praedicantur; et quomodo est duplex denominatio subiecti per accidens et totius a parte essentiali, quae non excludit praedicationem in quid. Concurrit haec cum denominatione suppositi; e conuerso, totius de parte non est ita essentialis praedicatio.

[] Ad quartum: si una natura requiritur ad comparationem, non unus conceptus sicut ibi uidetur dicere , nihil est ad b illa littera. Et quod dicitur "aequiuocatio", dictum est physici, non logici nec metaphysici. Quia natura non est una sed alia et alia et cum ordine essentiali.

[IV. Notabile circa articulum tertium quaestionis]

[] |{ Contra tertium articulum istius quaestionis arguitur, ubi dicitur quod "ultima differentia speciei praecise includit de suo per se intellectu actum ultimum in re, qui est causa unitatis completa; et genus proximum praecise includit proprium potentiale respectu illius actus ultimi; quotcumque ordinata includit illud potentiale".

[] Sed contra hoc obicitur primo:

[] Quia tunc primum genus accipietur a materia simpliciter uel materiali,b quia in illo possunt aliqua conuenire sine conuenientia in aliquo gradu posteriori.c

[] Item, tunc nulla species specialissima includeret materiam nisi quia praecise includit conceptum primi generis. Nam respectu eius omnes differentiae intermediae dicunt actum; et ita nulla materia, quae sit proprie materia simplex, erit alterius rationis ab alia, quia illa est sine omni actu distinguente; et ita nec in caelo nec in igne erit materia alterius rationis.

[] Item, tunc substantia uel includet solam materiam, et ita secundum aliquos non praedicabitur de angelis; uel erit composita ex materia et forma, et nec sic, secundum illos, praedicabitur de illis. Si neutro modo, tunc differentia corporis constitutiua addet materiam supra formale importatum per substantiam, ex quo materia pertinet ad quiditatem rei, et oportet quod addatur aliquid pertinens ad suam quiditatem. Quod est contra illum tertium arti culum.

[] Ad ista.

[] Ad primum: si negetur praedicatum in quid accipi ab aliquo,

[] b SEQUITUR ADNOTATIO INTERPOLATA: falsum est de prima ratione reali.

[] c SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: quae est in omnibus formis immediate perficientibus materiam primam.

[] nisi manifesto per operationem, hoc nihil est. Tum quia multa genera intermedia a nulla propria operatione sumuntur. Tum quia, etsi intellectus noster non sumeret, esset tamen perfectio in re et praedicatum sumptibile. Tum quia transmutatio manifestat aliquid commune sicut operatio communis.

[] Aliter potest dici quod differentia sumitur per se ab actualitate essentialiter perfectiua. Quandoque autem talis est realiter forma, et perfectibile materia simplex uel composita. Sic Auicebron posuit omni differentiae correspondere propriam formam. Quandoque actualitas, a qua sumitur differentia, non est forma sed perfectio formalis, et hoc sufficit pro differentia. Et tunc perfectibile non est materia, sed totum ut perfectibile secundum aliquam rationem realem perfectiuam. Licet igitur quandoque ascendendo abstrahatur uere materia composita a forma uel formato, ut "corpus" ab "animato" et secundum multos ab "inanimato" tamen ulterior abstractio fit tantum a ratione reali formali, et ita non statur in materia prima sed in ente summe potentiali respectu rationum realium perfectiuarum. Tale est ens communissime sumptum. Genus autem communissimum omnium materialium non tantum a materia sumitur, sed etiam ab aliqua forma secundum se indistincta et perfectibili per omnes actualitates specierum, sicut per rationes reales alias perfectiuas.

[] Si omnino instas quod a materia potest sumi praedicatum in quid, ex quo est de essentia rei, et ab illa forma aliud praedicatum et

[] in quale, et ita differentia:

[] Responsio: illud praedicatum a forma non contrahet praedicatum a materia sicut differentia contrahit genus, quia utrumque est aeque commune. Ideo a tali forma, non contrahente sed contrahibili, si accipiatur praedicatum, erit genus et in quid. Ita potes habere tria genera prima materialium; sed unum totale includit duo partialia. Ideo sufficit illud unum, et neutrum aliorum ponitur genus, quia genus proprie dicitur quod importat totum potentiale speciei contrahibile per differentiam ulteriorem.

[] Sed quare est una forma secundum se indistincta, quae immediate inest materiae primae, quae contrahitur per omnem formam remotiorem sicut per rationem realem, nisi ponatur similiter in omni genere descendendo usque ad specialissima?

[] Responsio: omnis forma informans materiam primam habet unam rationem realem imperfectissimam et potentialissimam quae constituit perfectibile per aliam rationem eiusdem formae actualiorem et perfectiorem. Sic saluatur illud "inter potentiam et actum primum est proportio" secundum indistinctionem primae rationis realis. Ab illa sumitur genus primum materialium simul, et a materia ut unum genus totale, secundum praedicta. Quarumcumque igitur specierum formae specificae solae perficiunt materiam primam immediate; ad illas a genere primo materialium descenditur tantum per differentias perfectionales: quandoqued partiales quamdiu itur in una forma per

[] d SEQUITUR TEXTUS INTERPOLATUS: a rationibus eiusdem formae sumptas, sed quarum formae perficiunt materiam compositam. A primo genere materialium ad illam descenditur quandoque per differentias essentiales.

[] perfectionales; quandoque ibi statur et habetur materia composita, additur differentia partialis "in qua"; quandoque potest forte ulterius iri secundum perfectionales, sicut in animali ultra corpus.

[] Ad secundum patet per idem.

[] Ad tertium dico quod illa ratio realis, a qua sumitur generalissimum quod est substantia, est simplex negatiue, id est non includens compositionem; non contrarie, id est repugnans compositioni. Quod autem differentia addat totalitatem essentialem, non est inconueniens, quia totalitas essentialis contrahit partem perfectionalem, sicut quandoque partem essentialem potest contrahere totum perfectionale. }|

[7.20 UTRUM PARTES ORGANICAE ANIMALIS HABEANT DISTINCTAS FORMAS SUBSTANTIALES SPECIE DIFFERENTES]

[] Utrum partes organicae animalis habeant distinctas formas substantiales specie differentes.

[] Quod non:

[] "Ex duobus in actu non fit unum", in littera; duo actus constituunt duo in actu; igitur etc.

[] Item, ex duobus numero non fit unum; ergo nec ex duobus specie, quae magis differunt.

[] Item, diuersa specie non continuantur. Quae enim forma perficeret materiam quae subest termino continuanti? Animal est unum continuum, V huius, cap. "De natura": sunt unum, secundum continuum ad natum et cui adnascitur; ergo et hic.

[] Item, unam formam substantialem ordine naturae sequitur una forma in materia. Forma alimenti est una, quam sequuntur im mediate formae partium organicarum, quia quaelibet pars organica simul nutritur; ergo etc.

[] Item, diuidatur uermis; utraque pars manet animata. Si in eis sunt diuersae formae specie, erunt animalia diuersa specie; ergo uermis prius non fuit unum animal. Si in eis est una forma specie, ergo et prius in toto.

[] Contra:

[] Mouens et motum sunt duo in actu; una pars animalis mouet aliam.

[] Item, accidentia magis diuersa insunt partibus diuersis organicis quam sint diuersa accidentia multorum specie differentium.

[] Item, operationes indicant formas, sed diuersas habent operationes specie partes organicae.

[] Item, diuersa mixtio in diuersis partibus; ergo alia forma.

[] Item, in omni parte mixti sunt omnes formae elementares, secundum aliquos, et tamen mixtum est unum; ergo magis hic.

[I. Prima opinio

[] A. Expositio opinionis]

[] Opinio quod sic:

[] Quia pars animalis separatur ab animali sine generatione, et non manet in actu per formam totius post separationem; ergo per aliam quam prius habuit. Antecedens patet, tum ad sensum: si os extrahatur de corpore animalis.

[] |{ Respondetur quod generans uniuersale inducit aliam formam, quia aequiuoce dicitur, secundum aliquos, os uiuum et mortuum. }|

[] Tum per rationem: quia abscindatur aliqua pars carnis successiue a corpore animalis, successiue amittet animam et acquiret successiue aliam formam, si non manet illa quam praehabuit.

[] |{ Hoc autem non cogit, quia successio est ibi in amittendo animam simul cum diuisione. }|

[] Item, forma eadem uidetur aeque conseruatiua sui a corruptione; corrumpitur autem tota caro et putrescit, osse manente non corrupto.

[] |{ Hoc non cogit, quia conseruatio maior potest esse propter alia accidentia. }|

[] Item, formam carnis sequitur, ordine naturali in materia, forma substantialis alia ab illa quae sequitur formam ossis. Patet in putre factione cadaueris et in generatione aliorum ex ipso. Igitur formae, a quibus sunt istae generationes, sunt aliae specie.

[] |{ Hoc non cogit, quia ex eadem parte carnis per putrefactionem possunt plura generari. }|

[B. Contra hanc opinionem]

[] Ista opinio si ponat aliquam unitatem in animali praeter aggre

[] mortuus, ita nec oculus eius in triduo mortis fuit uniuoce oculus, sed aequiuoce, sicut oculus mortuus; et eadem ratio est de aliis partibus corporis Christi"; cf. propositiones condemnatae a Roberto Kilwardby n. 13 Chartularium uniuersitatis Parisiensis (ed. H. Denifle A. Chatelain I 559): "Item, quod corpus uiuum et mortuum est aequiuoce corpus, et corpus mortuum secundum quod corpus mortuum sit corpus secundum quid".

[] gationem quo modo unus est aceruus lapidum , oportet quod uno trium modorum ponat. Vel quod eius unitas sit ab ultima forma, scilicet anima sensitiua, quae sit simpliciter una specie in toto, licet extensa per accidens ad extensionem totius. Vel quod ante istam ponatur una forma mixti, quae sit dispositio ad sensitiuam. Vel tertio modo, quod nulla est ibi una forma specie, sed tantum multae specie, ex quibus integratur una forma a qua est unitas compositi.

[] Sed tertium membrum uidetur contra Aristotelem in fine VII10. Quomodo enim ex materialibus partibus, secundum ipsum, hoc est, ex integrantibus, erit unum nisi per aliquid quod sit actus respectu eorum, ita quod illa integralia simul iuncta numquam uidentur esse nisi una pars essentialis alicuius unius?

[] Aliorum modorum primus ponit minorem unitatem; secundus maiorem. Uterque improbatur per hanc rationem: unius perfectionis est unum perfectibile proprium praesuppositum, ita quod illa propria unitas unius perfectibilis praesupponitur unitati perfectionis, nec est ab ea. Quam talem unitatem dabis in perfectibili sensitiuae, secundum primam uiam; uel in perfectibili formae mix tionis, secundum secundam? Non uidetur possibile.

[] Confirmatur prima propositio: quomodo enim improbabitur una forma totius uniuersi, ipsa negata, uel quorumcumque dispara torum?

[] Item, generatio animalis ex semine est una; ergo sicut terminus

[] a quo est unus, ita et terminus ad quem, praecipue si uni formae tantum una succedit naturaliter.

[] Item, transubstantiatio panis in corpus Christi est una.

[II. Opinio secunda

[] A. Expositio opinionis]

[] Opinio alia:

[] Quod forma mixti praecedens animam, si esset alia, ipsa esset una totius, uirtualiter in se continens perfectiones multas, secundum quas perficeret diuersas partes materiae, et constitueret diuersa organa incompleta, scilicet principia imperfecta et quasi remota operationum diuersarum. Quare si sensitiua animalis bruti ex perfectione sui includat perfectionem talis formae mixti, et praeter hoc propriam, poterit esse una realiter et multiplex uirtualiter. Et secundum diuersas perfectiones uirtualiter contentas, tam proprias sibi quam formae mixti si eam includat , poterit diuersas partes materiae perficere et diuersa organa perfecte constituere.

[] Confirmatur: quia unitas uidetur ponenda quantum est possibile. Nunc autem maior distinctio apparet in operationibus et

[] in aliis correspondentibus organis in quantum animata sunt quam in quantum sunt sic uel sic mixta. Et tamen perfectiones eorum, quae sunt in quantum animatae sunt, non ponuntur diuersae formae substantiales integrantes unam animam sensitiuam, etiam secundum illos qui non ponunt esse accidentia. Igitur nec oportet talem diuersitatem ponere in forma mixti; et si non in oculo et aure, pari ratione uidetur quod nec in carne et osse.

[] Secundo, confirmatur per illud II Caeli et mundi, de ordine entium secundum multas et paucas operationes; quaere ibi. Sicut igitur in corruptibilibus perfectius ens habet plures operationes, ita uidetur quod forma perfectior sit principium talium.

[] Ex hoc apparet, ut uidetur, quare anima requirit corpus habens partes heterogeneas, ut sint apta instrumenta multarum operationum, quarum ipsa est principium, quas non posset per unum instrumentum exercere. Et ideo tale corpus, habens partes huiusmodi, uocatur organicum. Et ita etiam, si aliqua disponat immediate ad talem formam perfectam, uidetur quod sit una realiter. Licet ergo ponerentur in composito multae formae ordinatae, non tamen multae partiales.

[] |{ Hoc ducitur ad oppositum, quia perfectius plurium opera tionum est principium cum minori diuersitate. Ergo sensitiua magis una quam forma mixti. Et licet sensitiua sit principium multarum, non forma mixti nisi materialiter et dispositiue. Non tamen possunt perfectiones unitiue contentae in sensitiua ad se ipsas materialiter disponere, nec ita oportet eas differre sicut formas disponentes imperfectiores. }|

[] Tertio, confirmatur positio sic: sicut aliquid est ens, ita et unum; ergo perfectius ens est perfectius unum. Responsio: intensior unitas non semper magis excludit differentiam aliquorum in uno.

[B. Obiectiones contra secundam opinionem]

[] Contra istam opinionem: quare forma una dat huic parti materiae hanc perfectionem, et non illam, quam tamen aequaliter continet? Respondetur: in forma homogenea, ut ignis, quare ista pars quantitatiua datur huic parti materiae, et illa illi? Facilius uidetur in proposito responderi: quia partes sunt aliter dispositae, uel per formam imperfectiorem, uel per formas corrumpendas, uel per qualitates in partibus corrumpendi, ideo diceretur formam dare aliam perfectionem uni parti quam alteri.

[] Contra: forma omnem perfectionem uirtualiter contentam dat omni parti materiae quam perficit. Exemplum: intellectiua, si con tinet sensitiuam et alias, omnis pars materiae quae perficitur intel lectiua perficitur aliis contentis.

[] Respondetur quod quaedam forma habet totalitatem quan titatiuam, etsi per accidens, et hoc sine totalitate uirtuali; exemplum: albedo. Quaedam, totalitatem uirtualem sine quantitatiua omnium; exemplum: anima intellectiua. Quaedam, utrumque simul; exem plum in proposito: de forma mixti, si ponatur cum sensitiua; aut de sensitiua, si continet illam. Quod accipitur in obiciendo, conceditur de secunda totalitate, non de tertia. Quia ibi, licet praecedat naturaliter totalitas uirtualis istam aliam, tamen in perficiendo materiam secundum illas perfectiones distincte po neretur necessaria alia totalitas, quia non est eadem pars materiae capax perfectionum istarum distincte.

[] Possent igitur dari quattuor signa. In primo, est talis forma habens totalitatem uirtualem tantum. In secundo, perficit totam materiam, ut primum perfectibile, constituendo compositum unum sine pluralitate perfectionum distinctarum. In tertio, materia intel ligitur extensa, et forma ista per accidens. In quarto, intelliguntur partes materiae perfici perfectionibus uirtualibus formae, et hoc dis tincte.

[] Contra ista: si perfectiones aliquae uirtualiter contentae sunt incompossibiles in materia, igitur et in forma continente. Probatio

[] consequentiae: numquam est incompossibilitas aliquorum ut insunt tertio, nisi quia inter se sunt incompossibilia. Unde si album et nigrum non essent inter se repugnantia quin secundum proprias rationes simul essent in aliqua essentia continente, ut in rubore, secundum proprias rationes possent idem perficere.

[] Item, quae est differentia huius opinionis subtilis, quae uidetur sequi rationem, et primae, quae uidetur grossa et est sensui consona? Nonne prima ponit unam formam mixti habentem multas formas partiales, non proprie quantitatiuas? Quia accidit quod una sit extra aliam, cum sunt res diuersae; et si perficiant, aliam partem materiae perficient. Nec forma tota, quae est ex eis, poterit materiam perficere nisi habentem partes diuersas, secundum quas diuersae partes formae perficiant. Si compares totam formam ad totam materiam, et partes ad partes: quae in perficiendo sit naturaliter prior, tota scilicet, an pars? Aequiuocatio erit: quia "tota" prioritate perfectionis, "pars" prioritate generationis.

[] Quid ultra potest secunda opinio ponere? Si maiorem unitatem ponat in tota forma respectu partium quam istam, ut scilicet forma non habens partes reales, perficiens materiam non habentem partes realiter diuersas, in quocumque "nunc" naturae perficiat secundum illas partes, contradictio uidetur, ut deducit prior ratio.

[III. Solutio quaestionis]

[] Sic ergo teneatur prima opinio. Et confirmatur sic: secundum

[] Philosophum cor primo generatur etiam tempore ante alias partes animalis. Et esset assignare in generatione animalis loquendo de tota multas mutationes completas ad multas formas partium, unam ante aliam tempore. Ergo si animalis est tantum una forma mixti: uel generatio illius erit motus prolixissimus, immo multi motus consequenter se habentes; uel multae mutationes, inter quas cadunt multi motus habentes illas pro terminis. Quorum utrumque uidetur inconueniens, ponendo unam formam omnium partium animalis.

[IV. Ad argumenta principalia]

[] Ad primum argumentum dicendum quod maior est uera quando illa duo sunt in actibus ultimatis, ita quod illa actuata non sunt capacia ulterioris actualitatis, qualia non ponuntur partes istae.

[] Ad secundum: quanto aliqua sunt magis unum in participando unam rationem, tanto minus nata sunt uniri, ut ex eis fiat unum; ergo consequentia non ualet.

[] Ad tertium: negatur maior, quia manus arida continuatur carni uiuae, uel ramus arbori, sicut ligno lapis, secundum aliquos, de fonte conuertente lignum in lapidem.

[] Ad probationem maioris. Si punctus ponatur priuatio ulterioris longitudinis, et sic linea latitudinis ulterioris, et super ficies profunditatis, non est difficultas, quia forma nihil perficit sub puncto, nec linea, sed tantum sub quantitate corporea. Si autem ponantur linea, superficies, et punctus aliqua alia positiua quia et corpus, in cuius definitione cadunt, est aliquid positiuum ex III Metaphysicae , difficile est argumentum, quia non sunt in materia sine forma substantiali, nec cum formis oppositis. Tunc etiam non oportet omnem formam substantialem requirere determinatam quan titatem in materia, immo nec aliquam quin possit non quantam perficere.

[] Aliter: minor negatur, et ponitur quod unitas partium animalis est maior unitate contiguitatis et minor continuitate. Primum patet, quia fructus auulsus non nutritur. Secundum patet in summitatibus ossium, ubi dicitur fieri continuatio per cartilaginem; post decoctionem uidetur cartilago separari, non relinquendo signa continuationis.

[] Contra hoc: ergo animal est multa animalia, quia multae substantiae sensibiles? Responsio: anima est primo perfectio animalis per se, et non primo partis animalis; ergo substantia animata sensibilis primo est animal, non sic pars.

[] Ad quartum, responsio: maior uidetur uera, quia genera tionem praecedit alteratio propria, quae non potest recipi nisi in substantia determinata. Minor falsa, quia alimentum est alterabile secundum diuersas partes diuersis alterationibus praeuiis diuersis generationibus.

[] Aliter dicendum quod sicut una forma principalis generantis secundum quam agit, ita et una est principalis terminus generationis; aliae, sine quibus non est illa, sunt termini non principales. Exemplum: quando animal generat animal, secundum aliquos, generat formas quattuor elementorum, non tamen ut principaliter intentas, sed ut necessarias propter formam mixti principaliter in tentam.

[V. Ad argumenta contra primam opinionem]

[] Ad argumenta contra primam opinionem quia illa opinio tenetur respondendum est.

[] Ad primum "unius perfectionis" etc., responsio: partes materiales, quae uocantur elementa in fine VII40, non habent tantam unitatem antequam recipiant formam quantam habent a forma; sicut a et b in se, quantam habent a forma syllabae. Sufficit igitur respectu formae illimitatae aliquo modo unitas ordinis in partibus materiae, scilicet quod tota materia ex illis ordinem habeat ad talem formam ut ad actum adaequatum, respectu cuius nulla pars materiae esset potentia adaequata.

[] Ad illud de anima mundi arguitur quod non est una forma, quia tunc uniuersum esset imperfectum, quocumque indiuiduo corrupto.

[] Contra: numquid animal imperfectum quacumque parte carnis amota? Nonne indiuidua in uniuerso ponerentur quasi partes homoœmereae, et species quasi anomoœmereae?

[] Aliter arguitur: quod operatio arguit formam. Igitur ubi ultra proprias operationes correspondentes partibus secundum proprias formas uidemus aliquam unam operationem communem eis sicut in animali "sentire" , ibi concludimus formam totius actuantem omnes partes communiter. In partibus uniuersi, ultra proprias operationes conuenientes eis secundum proprias formas, nullam uidemus aliam communem, ut in igne et aqua, ultra calefacere et frigescere; quare etc.

[] Ad illud de unitate generationis animalis, patet per confirmationem primae opinionis de generatione cordis ante alia, et hoc loquendo de inductione formarum partialium mixtionis. Si autem generatio animalis dicatur inductio sensitiuae, illa est unica in

[] uno instanti. Nam simul potest quaelibet pars secundum formam mixtionis esse disposita ad receptionem sensitiuae eo modo quo est eius receptiua, licet non possit simul semen esse dispositum ad omnes formas partiales mixtionis.

[] |{ Unde nota quod non simul inducuntur formae mixti tamen sensitiua tota simul in ultimo instanti completae organi sationis , nec simul forma mixti cum sensitiua. }|

[VI. Ad argumentum pro secunda opinione]

[] Ad argumentum pro secunda opinione.

[] Ad primum de maiori distinctione operationum continentium sensitiuam quam formam mixti: posset dici quod, etc.48