1  |
Migne Patrologia Latina Tomus 120
- LIBER I
- LIBER II
- LIBER III
- LIBER IV
- LIBER V
- LIBER VI
- LIBER VII
- LIBER VIII
- LIBER IX
- LIBER X
- LIBER XI
- LIBER XII
Expositio in Matthaeum
Expositio in Matthaeum (Paschasius Radbertus), J. P. Migne p. 0036B
PROLOGUS AD GUNTLANDUM MONACHUM MONASTERII S. RICHARII CONFESSORIS
p. 0031B| 1-2. Dum sacrae professionis obedientia, coram fratribus Evangelium, uti consuetudinis est, diebus solemnibus, licetine limato loquendi genere, exhortandi magis gratia quam docendi, tractaretur, coeperunt nonnulli eorum religione ferventes instanti devotione frequenter exposcere (nec si possem intendentes) beati Matthaei evangelistae textum narrationis per ordinem explicarem, ut fluenta totius doctrinae litteris contradicta ad plurimos uberius emanarent. Qui mox, memetipsum ingressus, posui, novo tactus affatu, maculosam fragilitatis vitam coram oculis, quibus essem criminibus obvolutus. Et coepi dumosi pectoris ingenium, quod largitoris in me praestiterat indulgentia, disquirere, profunditatemque tanti mysterii perscrutari; si forte virtus divina siccam vellet p. 0031C| fonte doctrinarum rigare pectoris rupem, et mei laboris stylo sanctorum Patrum sensus unitatis eloquio legentibus coaptare. Ita sane ut nec eloquentia, variis obscene sententiarum consuta pictatiis, animum lectoris offenderet; nec rimarum tramites diversi nitorem intelligentiae confunderent. Sed haec multum mecum diuque pudore pressus pertractans, auctoris venia continuo et gratia, per quam divinitus apostolatum meruit, ante oculos effulsit. Occurrit etiam quod publicanum se non erubuerit fateri, et qualiter sit vocatus a teloneo, Evangelica voce manifeste omnibus voluerit praedicari. Quibus quasi plane praemonitus, coepi ulterius nihil dubitare de venia, nihilque haesitare, quod debeam, ejus suffragio adjutus, doctrinarum convivio admitti; in cujus profecto, p. 0031D| ante infusionem Spiritus, jam prandio Dominus cum peccatoribus et publicanis dignatus est epulari. Quem si recte inspicimus per totum textum Evangelii, curam peccatorum specialius gerit; unde et mores instituit, atque fontem verae conversionis patenter ubique ostendit. Propter quod, etsi peccatorem me p. 0032B| intelligam, ab hac gratia minime credidi cohibendum, praesertim cum eumdem evangelistam legam apud Aethiopes praedicasse, gratiamque Spiritus sancti evangelizandi officio perfudisse; ut, qui erant fuligine peccati pice pressius denigrati, formarentur ipsius exemplo ad gratiam, qua coelitus iste de publicano evangelista est effectus. Unde, quaeso, nemo mihi succenseat, si tandem, Dei confisus gratia, elegi solertiam, quam in me coelestis Providentia eruditionis sale condivit, Domino dedicare, quam inanis vitae otio, praetermisso studio, torpere. Quia, etsi non multis, 3 mihimet tamen meisque profuturum credidi, ut istuc interdum animum transponerem, et fugaces doctrinarum sensus longo labore quaesitos litteris alligarem; quatenus per hoc essem p. 0032C| ad cogitandum instructior, et ad disserendum paratior. Unde mecum omnes pariter ad fontem veniae currant, etsi non ferant pretium; absque ulla commutatione vinum et lac gratis percipiant. Mecum, si placet, hunc publicanum adeant, mecum fluenta illius bibant; quoniam melius est hujus mysticam sectari doctrinam, licet stylo reseratam subulco, quam si per Elysios campos flores colligerent, et fonte Tantali fluctus indesinenter aureos lambendo potarent. Et si forte hinc alii uberiores ducant rivos, divitiarumque fercula parent, saltem nec reor dedignari nostros ne velint percipere purissimos haustus, qui vocem doctrinae quam saepe ex jussu patris libenter audiunt in loquendo. Imo quia non aliis scribere delegi, quam quorum studia in talibus vigent, devotio p. 0032D| fervet, charitas ad percipiendum quae sanae doctrinae sunt, invitat. Segnes vero et livore pium opus male carpentes, hinc inde quasi pestes secerno; saltem duntaxat ut meis proficiam, qui me in divinis studi provexerunt, benevolentia ferventes. Quod si quispiam e contra invidorum opponere tentaverit, moderno p. 0033A| tempore post auctoritatem Patrum priorum, ut quid nisus sim Evangelium exponere? Noverit quod non temeritate usus hoc praeelegerim, sed amore religionis, cupiens paterna supplere vota Christi gratia respersus. Profecto, quia hactenus nemo doctorum praescripsit donum sancti Spiritus, et mentis efficaciam futurorum, nemo qui interdixerit coelestibus parere disciplinis. Sed ignavia fraudulentorum semper promptior exstitit ausu temeritatis proficua, quos modo veneramur, Patrum officia calumniari, quam veritatis scientiae operam appendere. Hoc quippe passi sunt summi philosophi, hoc poetae nobiles, hoc nostri, ut dixi, doctores; sed tamen omnes, priorum sectantes studia, ex eorum sensibus praestantiora posteris condiderunt. Unde, si praeferenda p. 0033B| est omnibus nostrorum auctoritas, noverint quod veritas doctrinae commendat eos auctores, et non utique ipsi veritatem. Quia non disputatio doctoris ingenio subnixa veritate, sed veritas disputatione quaeritur. Veritas quippe per se solida est; disputatio loquentis vero servit, ut per eam veritas 4 obscuritate velata reseretur. Porro reserata veritas, et fideliter litteris apprehensa, facit eos auctores, quorum nos vestigia sequentes minime dubitamus, legentibus utiliter commendari: dum gubernante Deo probaverint nulla nos in his fidei naufragia pertulisse. Quod si aliquis post haec voluerit caecatis oculis hujus operis exercitium infamare, cogitet quorum imbuimur disciplinis, quod sirenarum cantus nos surdis monuerint auribus pertransire. Nam et ipsi suo in tempore talia se p. 0033C| linguarum monstra pertulisse docuerunt. Unde videant quibus quae offerimus non fastidientibus si displiceant, propterea nos tacere non debuisse; cum auctores Ecclesiarum suorum in responsione luce clarius demonstraverint, utile quidem esse, plures a pluribus fieri libros, diverso quidem stylo, sed non diversa fide; ut ad plurimos una eademque doctrina sancti Spiritus promulgata perveniat, ad alios sic, ad alios autem sic. Neque enim putandum est, nulli nunc temporis gratiam intelligentiae largiri, cum pateat illud propheticum; Pertransibunt plurimi, et multiplex erit scientia (Dan. XII, 4). Sed et philosophis saeculi tale aliquid, post priorum studia, ratione vigente probatur concessum: quorum doctores quanto juniores fuere, tanto utique perspicaciores. Verumtamen, p. 0033D| etsi ita loquar, non adeo fastum jactantiae diligo, ut me ad eorum scientiam aut merita attigisse pollicear; sed quod fidem, quam ipsi docuerunt, et veritatem apprehendisse, ipsorum doctrina enutritum me esse gaudeo. Unde et ex eorum libris sparsim plura colligens, hoc opus devote ad legendum fratribus confeci; saltem ut pueri, quos ab ineunte aetate liberalibus saecularis censura erudierat disciplinis, habeant quasi recentia, quorum incitamentis addiscant sollicitius in campo Scripturarum sanctarum currere, atque in his operosius desudare: parvi quoque fomitis nutrimentum, quod ex me potuit adoriri, latius et uberius ampliare. Maxime quia et ipse, ad hoc provocatus, multum me profecisse, p. 0034A| non dico in doctrina verum et in vita, gaudeo. Ut, dum aliis exhortationis gratia, profunda eloquiorum Dei mysteria pandendo, penetro, si quando infirmitatis humanae vitiis propulsor, verbis propriae assertionis praemonitus, ipse me reprehendam. Sed et sequaces recentioribus institutis, ad praecipua Scripturarum opera instantius meditanda, incitari non ambigo. At forte quos disciplina 5 Christi eminentior illustrat, scientia pollentibus altiori, haec superflua videbitur et prolixa explanatio. Praesertim cum sanctus Hilarius, praecipuus fidei disputator, et beatus Hieronymus, divinae legis interpres ac magister egregius, non nisi parvis ac si materiarum commentis hujus Evangelii fluenta voluerint reserare. Quibus interea non ego, sed ipse Hieronymus de se melius p. 0034B| loquatur, ob quod quatuor interim libellis immensam loquendi materiam et paucis astrixerit sensibus. Dicit enim ita (Prooemio in Matthaeum): « Miror, Eusebi dilectissime, cur, Romam subito navigaturus, hanc tibi a me quasi sitarciam dari volueris, ut Matthaeum breviter exponens, verbis stringerem, sensibus dilatarem. Si meminisses, inquit, responsionis meae, nunquam in paucis diebus rem annorum peteres. » Ecce praecipuus virorum quantum hujus operis judicaverit negotium. Sed nunquid putas, inquam, quod in duabus, imminente jam Pascha, hebdomadibus, potuerit arcana omnia istius Evangelii rimari, et officio scriptoris cuncta diligenti studio explanare? Quippe quod idem multis approbat indiciis fuisse impossibile. Idcirco repromittit se quod reliquum est p. 0034C| impleturum: ut sciri queat, sicut ipse ait, quantum sit inter subulcam dictandi audaciam, et elucubratam scribendi diligentiam. De caetero velim perpendant nostri, quantos et quales Graecorum facundia in hoc eodem opere habeat tractatores; et tunc potuerint dignoscere, quibus Latina paupertas egeat documentis, quia profecto in manus nostras vix perpauca priorum venerunt commenta. Licet Fortunatianum et Victorinum in eo opuscula edidisse dicatur, quos necdum invenire potuimus. Idcirco talibus et hujuscemodi causis ad haec appulsus, feci non invitus, consensu Patris, ut prodessem multis, et seniorum, ut praemisi, suasionibus excitatus, sed et praefati doctoris Hieronymi voto majoris disputationibus ad prolixiora inductus, parvi petentibus, volens ejus p. 0034D| officio promissa pietatis implere; ut, sicut ille jam remuneratur votorum obsequiis, ita demum ego suis intercessionibus merear indulgentiarum beneficio refoveri: necnon publicanus cum Domino in hoc convivio beati Matthaei saltem ultimus epulari, et contra quosque ejus meritis defensari. Nimirum qui, pro subulca tanti viri dictandi audacia, volui elucubratam, quam promiserat, saltem furtivis horis, quia sub hac disciplina aliter non vacat, 6 scribendi persolvere diligentiam. Non quod idoneus sim forte, quod ille incomparabili divinarum litterarum scientia suo sudore complesset, ut promiserat; sed elegi ex omnibus, unde illius vota sequens opus formarem. Nec ideo profecto compilator veterum appellandus, quando, p. 0035A| ut Tullius refert ipse rex eloquentiae, quemdam Eleusinum est imitatus, qui ex omnibus Crotoniensium virginibus quinque delegit pulchriores, quas statuit coram oculis, dum Helenae imaginem illis petentibus mirabile opus pingeret: ut quod uni earum minus esset pulchritudinis, ex his decorosius quidquid singillatim in se pulchrius exprimerent, totum picturae suae coloribus conferret: ita praefatus orator insignis, sicut in suo testatur opere, ex omnibus qui ante se fuerunt philosophis, coram se constituens, delegit unde rhetoricae artis formaret mirabile documentum, quod usque hodie laudatur ab omnibus, et prodest illius peritiae sectatoribus. Sic itaque et alii quamplures fecerunt philosophi, sic poetae, sic etiam nostrarum litterarum expositores p. 0035B| peritissimi; veluti hic, quem sequimur, divinae legis interpres, et Scripturarum sanctarum mirabilis enodator, qui pene de omnibus ante se sua conficit sparsim opuscula; quod etiam in singulis ipse de se confiteri minime erubescit: sibi tutius aestimans eorum sequi doctrinam, qui prius catholice in hac Christi Ecclesia recto tramite divinas tractaverunt Scripturas. Tamen ille ut arbiter de singulis, nos ut pedisequi, quae apta erant elegimus, a quo sane negotio pene nullum doctorum, si velis reprehendere, invenies immunem: sed omnes praedecessorum catholicorum sequi maluerunt vestigia, et suis ampliare semper ingeniis fluenta doctrinae Christi; ut quod in divinis litteris occultatur necessarium, Dei reserante gratia, copiosius patesceret ad fructum. Quos ergo p. 0035C| secutus, elegi egregium Hieronymum, Ambrosium, Augustinum, et beatum Gregorium, necnon Joannem Constantinopoleos episcopum, eorumque ultimum Bedam presbyterum; quorum adhaerens vestigiis, ab eorum sensibus credo me in nullo deviasse. Licet ex aliis interdum veritate concordi nonnulla interponerem. Quae tamen prius contuli, ne admitterem, nisi quod aut praefati dixerint, aut veritas hinc inde consonat documento. Propter quod horum nominum litteras in hujus operis margine diligenter apponere 7 curavi, ex his ut possit lector securus incedere, vel cujus sequar vestigia, e regione mox cognoscere. Praetermissis itaque speciebus, quae saepe a doctoribus exterius, antequam sancti Evangelii verba tradantur, regulariter exponuntur; hoc solum p. 0035D| commemorari ex eisdem canonibus volui, quos Ammonius Alexandrinus ob concordiam Evangelistarum, deinde saepedictus Hieronymus, in singulis locis, ut consonantias singulorum per singulas sententias apprehenderent, curarunt affigere, quibus modis eorum concordia recte intelligatur. Nam videmus in quamplurimis locis ubi per eosdem numeros concordare dicuntur, quod nihil pertineat ad sensum alterius, quod alter eodem sensu dicere praesignatur; ut puta cum de paralytico, qui a quatuor portabatur, p. 0036A| Matthaeus, et Marcus, Lucasque, ut illi praefigunt consentiant; Joannes vero ex eo loco illis concordari signatur, quo de homine, qui jam triginta et octo habens annos in infirmitate sua juxta piscinam, quae semel in anno ab angelo movebatur, jacuisse perhibetur. Qui nimirum locus non ad eumdem, ubi de paralytico narratur, me tacente, pertinere cunctis legentibus liquet. Quod et in quampluribus locis, lector, probare poteris. Sed hoc est, quod iidem exinde sensere, quia aut eadem simul dixerunt, aut vicina, aut certe singuli quae sua sunt. Eadem vero duobus dicunt modis; cum simul sensu et superficie eadem scribunt, aut cum sensu tantum; aut sola superficie tantum eadem accipiuntur. Sensu quidem et superficie, ut est illud: Non est propheta sine honore, p. 0036B| nisi in patria sua (Matth. XIII, 57; Marc. VI, 4; Luc. IV, 24; Joan. IV, 44); quae si respexeris, in singulis evangelistis verbis et sensu eadem sunt. Caeterum sensu nec superficie quidem eadem; sicut habes illud in Luca, quod Dominus Petro dixerit: Et tu aliquando conversus confirma fratres tuos (Luc., XXII, 32). Deinde Joannes, quod Dominus dixerit Petro: Si diligis me, pasce oves meas (Joan. XXI, 17). Quae profecto sensu eadem sunt, sicut et illa de paralytico, atque homine qui jacebat exspectans aquae motum: sed non superficie sociari videntur. Porro vicina similiter duobus dicuntur modis: cum aut sensu et non superficie junguntur, aut superficie nec tamen sensu copulantur, sicut est illud in Luca, ubi ait: At illi obtulerunt ei partem piscis assi et favum p. 0036C| mellis. Et cum manducassset coram eis, sumens reliquias dedit eis (Luc. XXIV, 42). Caeterum in Joanne: Venit Jesus, et accepit panem, et dedit eis, et piscem similiter (Joan. XXI, 13). 8 Haec superficie verborum tantum similia sunt, sensu autem dissimilia. Quia nec eadem historia est, nec eodem tempore gesta; licet quaedam vicinitas eis sit, nec tamen magna diversitas. Similiter sensu et non superficie, velut est illud ex hoc Evangelio: Liber generationis Jesu Christi, usque ad, virum Mariae de qua natus est Christus (Matth. I, 1). Et hoc quod ait Joannes: Erat lux vera, quae illuminat omnem hominem. Sive illud: In principio erat Verbum (Joan. I, 9). Quia in his quaedam vicinitas sensuum deprehenditur; tamen nec eadem per omnia esse possunt. Dicunt etiam quod p. 0036D| quaedam vicinitas simul sensu et superficie colligatur, ut est haec genealogia in hoc loco, et illa in Luca; licet in multis differant, quia in utriusque una generatio texitur ex eadem familia Salvatoris. Haec ideo dixerim, ne tantorum virorum proficuus labor non intellectus deperiret. Imo, obsecro, his ita praemissis, prudens lector omnia illa sedulus requirat, quae ad intellectum sancti Evangelii exterius traduntur, ut ad ea quae intrinsecus sunt capacior accedat.
(no apparatus)